text
stringlengths 80
6.25k
| text_len
int64 32
3.12k
| src
stringclasses 7
values |
|---|---|---|
hoofdstad Kelmis, adviseur van de burgemeester en uiteindelijk ook locoburgemeester Op <DATUM> trouwde hij met <PERSOON> uit Koblenz In Neutraal Moresnet wist <PERSOON> een dreigende cholera-epidemie de kop in te drukken en verzorgde hij thuiszorg aan de armsten Hij maakte zich al snel populair bij het volk en stond bekend als "de mensenvriend" Tijdens de Duitse Oorlog en de <PERSOON> Oorlog diende hij als legerarts in het Pruisische leger Bij zijn terugkomst in Neutraal Moresnet begon hij zich in te zetten voor de autonomie van de dwergstaat <PERSOON> was een verwoed postzegelverzamelaar en richtte in ### met enkele gelijkgestemden het nutsbedrijf Verkehrs Anstalt Moresnet op Het bedrijf begon zeldzame postzegels uit te geven als een symbolische onafhankelijkheidsverklaring, maar het initiatief hield na afkeuring van de Belgische en Duitse regering op te bestaan In ### poogde hij samen met <PERSOON> een Esperantostaat te maken, maar ook dit plan mislukte <PERSOON> overleed in ###, terwijl er in Parijs werd onderhandeld over de aanstaande overdracht van Neutraal Moresnet aan België Hij ligt begraven aan de evangelische kerk van Neu-Moresnet Ichthyosis vulgaris Ichthyosis vulgaris of vissenschubziekte, is een erfelijke aandoening die wordt veroorzaakt doordat filaggrine uitgeschakeld is Bij deze ziekte zit de huid te strak rond het lichaam doordat het te droog is Myristicine Myristicine is een fenylpropanoïde, een organische verbinding met als brutoformule CHO De stof komt in beperkte hoeveelheden voor in de etherische olie van nootmuskaat Het is onoplosbaar in water, maar wel in ethanol en aceton Myristicine is een psychoactief middel met een Anticholinerge werking Het is een precursor voor MMDA, nauw verwant met MDMA In lage dosissen, zoals gebruikt tijdens het koken heeft de stof weinig merkbare effecten Bovenmatig gebruik kan evenwel hallucinaties veroorzaken Geslachtelijke voortplanting bij Embryophyta De geslachtelijke voortplanting bij de "Embryophyta" (of landplanten) verschilt nogal per groep Bij mossen, levermossen, hauwmossen en varens is deze veel eenvoudiger dan bij naaktzadigen en bij bedektzadigen Het proces van geslachtelijke voortplanting kan goed begrepen worden door een onderlinge vergelijking van het voortplantingsproces bij mossen, varens, naakt- en bedektzadigen door vergelijking van levenscyclus Een belangrijk begrip is generatiewisseling, zoals in ### voor het eerst beschreven door <PERSOON> Anders dan de verwante algengroepen hebben alle "Embryophyta" een levenscyclus met een generatiewisseling en een kernfasewisseling twee meercellige generaties wisselen elkaar af een diploïde generatie wisselt af met een haploïde generatie De generaties worden genoemd naar de voortplantingscellen die zij produceren de diploïde sporofyt produceert door meiose (reductiedeling, rijpingsdeling) de sporen; de haploïde gametofyt produceert de gameten (geslachtelijke voortplantingscellen) door gewone celdeling (mitose) Bij de geslachtelijke voortplanting "Embryophyta" zijn verschillende evolutionaire trends te herkennen, met name op het gebied van de "afwisseling van individuen" in hun levenscyclus, de mate van ontwikkeling van de "sporofyten, de sporangia en de sporen", de wijze van "bevruchting" en de "voortplanting".
| 545 | www |
Het is onoplosbaar in water, maar wel in ethanol en aceton Myristicine is een psychoactief middel met een Anticholinerge werking Het is een precursor voor MMDA, nauw verwant met MDMA In lage dosissen, zoals gebruikt tijdens het koken heeft de stof weinig merkbare effecten Bovenmatig gebruik kan evenwel hallucinaties veroorzaken Geslachtelijke voortplanting bij Embryophyta De geslachtelijke voortplanting bij de "Embryophyta" (of landplanten) verschilt nogal per groep Bij mossen, levermossen, hauwmossen en varens is deze veel eenvoudiger dan bij naaktzadigen en bij bedektzadigen Het proces van geslachtelijke voortplanting kan goed begrepen worden door een onderlinge vergelijking van het voortplantingsproces bij mossen, varens, naakt- en bedektzadigen door vergelijking van levenscyclus Een belangrijk begrip is generatiewisseling, zoals in ### voor het eerst beschreven door <PERSOON> Anders dan de verwante algengroepen hebben alle "Embryophyta" een levenscyclus met een generatiewisseling en een kernfasewisseling twee meercellige generaties wisselen elkaar af een diploïde generatie wisselt af met een haploïde generatie De generaties worden genoemd naar de voortplantingscellen die zij produceren de diploïde sporofyt produceert door meiose (reductiedeling, rijpingsdeling) de sporen; de haploïde gametofyt produceert de gameten (geslachtelijke voortplantingscellen) door gewone celdeling (mitose) Bij de geslachtelijke voortplanting "Embryophyta" zijn verschillende evolutionaire trends te herkennen, met name op het gebied van de "afwisseling van individuen" in hun levenscyclus, de mate van ontwikkeling van de "sporofyten, de sporangia en de sporen", de wijze van "bevruchting" en de "voortplanting" De "mosplant" is de dominante haploïde gametofyt, waarop de sporofyt groeit Varens hebben een afwisseling van individuen het zijn diplobionten De zelfstandig levende sporofyt is dominant (het best ontwikkeld en met de langste levensduur), en is er een kleinere, vrijlevende gametofyt, die sommige gevallen zich ontwikkelt binnen de sporewand Zaadplanten (naakt- en bedektzadigen) zijn weer haplobionten, maar nu is de "plant" de sporofyt De (mannelijke) microgametofyt ontwikkelt zich binnen de sporewand tot een stuifmeelkorrel Het stuifmeel wordt door de wind of door andere agentia verspreid, zodat deze terechtkomen bij de vrouwelijke voortplantingsorganen Als gekeken wordt naar de "sporofyten", ziet men bij de mossen een onvertakte sporofyt met één eindstandig sporangium (monosporangiaat), dat veel gelijkvormige sporen vormt Daarentegen is bij varens de sporofyt vertak en draagt meerdere sporangia (polysporangiaat) Bij sommige varens is er een differentiatie in mannelijke micro- en vrouwelijke macrosporangia, waar respectievelijk de microsporen en de macrosporen worden gevormd Sporofyten zijn veel meer dan gametofyten bestand tegen uitdroging door het bezit van een cuticula op de epidermis en huidmondjes die de vochthuishouding regelen Ook bij de "bevruchting" zelf is een evolutionaire tendens waarneembaar Bij mossen, varens en verschillende groepen naaktzadigen zijn de mannelijke voortplantingscellen, de antherozoïden, voorzien van flagellen, soms van cilia De beweeglijke zaadcellen bevruchten de onbeweeglijke eicel Hier spreekt men van "oögamie" Bij andere groepen naaktzadigen en bij bedektzadigen groeit de pollenkorrel uit als een pollenbuis en brengt zo de mannelijke celkernen bij de eicel Hier spreekt men van "sifonogamie".
| 561 | www |
groeit Varens hebben een afwisseling van individuen het zijn diplobionten De zelfstandig levende sporofyt is dominant (het best ontwikkeld en met de langste levensduur), en is er een kleinere, vrijlevende gametofyt, die sommige gevallen zich ontwikkelt binnen de sporewand Zaadplanten (naakt- en bedektzadigen) zijn weer haplobionten, maar nu is de "plant" de sporofyt De (mannelijke) microgametofyt ontwikkelt zich binnen de sporewand tot een stuifmeelkorrel Het stuifmeel wordt door de wind of door andere agentia verspreid, zodat deze terechtkomen bij de vrouwelijke voortplantingsorganen Als gekeken wordt naar de "sporofyten", ziet men bij de mossen een onvertakte sporofyt met één eindstandig sporangium (monosporangiaat), dat veel gelijkvormige sporen vormt Daarentegen is bij varens de sporofyt vertak en draagt meerdere sporangia (polysporangiaat) Bij sommige varens is er een differentiatie in mannelijke micro- en vrouwelijke macrosporangia, waar respectievelijk de microsporen en de macrosporen worden gevormd Sporofyten zijn veel meer dan gametofyten bestand tegen uitdroging door het bezit van een cuticula op de epidermis en huidmondjes die de vochthuishouding regelen Ook bij de "bevruchting" zelf is een evolutionaire tendens waarneembaar Bij mossen, varens en verschillende groepen naaktzadigen zijn de mannelijke voortplantingscellen, de antherozoïden, voorzien van flagellen, soms van cilia De beweeglijke zaadcellen bevruchten de onbeweeglijke eicel Hier spreekt men van "oögamie" Bij andere groepen naaktzadigen en bij bedektzadigen groeit de pollenkorrel uit als een pollenbuis en brengt zo de mannelijke celkernen bij de eicel Hier spreekt men van "sifonogamie" Bij de naakt- en bedektzadigen blijven de macrosporen aan de moederplant binnen het sporangium (nucellus), dat omhuld wordt door integumenten (de zaadknop) De macrosporen ontwikkelen zich ter plaatse tot een macrogametofyt (kiemzak) Na de bevruchting ontwikkelt zich het kiempje (embryo) beschut binnen de macrogametofyt Bij rijpheid valt het geheel af de tot zaden gerijpte zaadknoppen, bij bedektzadigen samen met omhullende structuren, die dan vrucht worden genoemd Nu kan het kiempje zich verder ontwikkelen en uitgroeien tot een nieuwe plant Hieronder wordt, na een algemene behandeling, de geslachtelijke voortplanting kort besproken per verwantschapsgroep de mossen met verwanten, de varens met verwanten, de verschillende groepen naaktzadigen en de bedektzadigen De "Embryophyta" hebben als groep het land veroverd en zijn daar de meest dominante groep van organismen ze zorgen voor verreweg het grootste aandeel in de primaire productie van de biomassa De "Embryophyta" kunnen de droogte op het land beter overleven, en ze hebben een efficiëntere fotosynthese dan de zustergroepen die behoren tot de kranswieren en de groenwieren De "Embryophyta" hebben in de evolutie hun afhankelijkheid van water bij de voortplanting overwonnen De onafhankelijkheid van het water begint met de evolutie van planten met eencellige sporen met een door sporopollenine waterafsluitende celwand Planten hebben gedurende de sporofytfase een epidermis met een waterafsluitende cuticula en ze kunnen met huidmondjes de waterafvoer en de gaswisseling van zuurstof (O) en van kooldioxide (CO) regelen.
| 529 | www |
blijven de macrosporen aan de moederplant binnen het sporangium (nucellus), dat omhuld wordt door integumenten (de zaadknop) De macrosporen ontwikkelen zich ter plaatse tot een macrogametofyt (kiemzak) Na de bevruchting ontwikkelt zich het kiempje (embryo) beschut binnen de macrogametofyt Bij rijpheid valt het geheel af de tot zaden gerijpte zaadknoppen, bij bedektzadigen samen met omhullende structuren, die dan vrucht worden genoemd Nu kan het kiempje zich verder ontwikkelen en uitgroeien tot een nieuwe plant Hieronder wordt, na een algemene behandeling, de geslachtelijke voortplanting kort besproken per verwantschapsgroep de mossen met verwanten, de varens met verwanten, de verschillende groepen naaktzadigen en de bedektzadigen De "Embryophyta" hebben als groep het land veroverd en zijn daar de meest dominante groep van organismen ze zorgen voor verreweg het grootste aandeel in de primaire productie van de biomassa De "Embryophyta" kunnen de droogte op het land beter overleven, en ze hebben een efficiëntere fotosynthese dan de zustergroepen die behoren tot de kranswieren en de groenwieren De "Embryophyta" hebben in de evolutie hun afhankelijkheid van water bij de voortplanting overwonnen De onafhankelijkheid van het water begint met de evolutie van planten met eencellige sporen met een door sporopollenine waterafsluitende celwand Planten hebben gedurende de sporofytfase een epidermis met een waterafsluitende cuticula en ze kunnen met huidmondjes de waterafvoer en de gaswisseling van zuurstof (O) en van kooldioxide (CO) regelen Dergelijke mycorrhiza's vormen uitgebreide ondergrondse netwerken van hyfen (schimmeldraden), met behulp waarvan de planten water met de daarin opgeloste mineralen kunnen opnemen Hoewel de groep als geheel "landplanten" wordt genoemd, zijn er veel soorten die secundair zijn aangepast aan het leven in het zoete, brakke of zelfs het zoute water, zoals mangrovesoorten en zeegrassen <PERSOON> onderkende omstreeks ### als eerste de overeenkomst in de generatiewisseling van mossen (en verwanten), varens (en verwanten) en zaadplanten, met name de coniferen, en de homologie van de organen voor de voortplanting bij verschillende groepen van de "Embryophyta" (landplanten) De "Embryophyta" hebben alle een levenscyclus met een afwisseling van twee generaties en met een afwisseling van kernfases met een haploïde generatie, de gametofyt (de gametenvormende generatie) wisselt af met een diploïde generatie, de sporofyt (de sporenvormende generatie) Een levenscyclus met een dergelijke afwisseling van generaties heet een digenetische cyclus Bij de "Embryophyta" begint de haplofase (haploïde kernfase) of gametofyt-fase met de door "meiose" (reductiedeling, rijpingsdeling) gevormde eencellige sporen, die uitgroeien tot gametofyt (de generatie die de haploïde gameten of geslachtscellen vormt) De diplofase (diploïde kernfase) of sporofytfase begint met de diploïde zygote (de bevruchte eicel), die zich via het embryo-stadium ontwikkelt tot een meercellige sporofyt (de generatie die de sporen vormt) Er bestaat bij "Embryophyta" een grote verscheidenheid in de onderlinge verhoudingen tussen sporofyt en gametofyt Bij mossen, levermossen en hauwmossen is de gametofyt de dominante generatie, bij de overige "Embryophyta" is de sporofyt dominant Dominant wil hier zeggen beter ontwikkeld, met langere levensduur en in de groei en ontwikkeling onafhankelijk van de andere generatie.
| 579 | www |
mineralen kunnen opnemen Hoewel de groep als geheel "landplanten" wordt genoemd, zijn er veel soorten die secundair zijn aangepast aan het leven in het zoete, brakke of zelfs het zoute water, zoals mangrovesoorten en zeegrassen <PERSOON> onderkende omstreeks ### als eerste de overeenkomst in de generatiewisseling van mossen (en verwanten), varens (en verwanten) en zaadplanten, met name de coniferen, en de homologie van de organen voor de voortplanting bij verschillende groepen van de "Embryophyta" (landplanten) De "Embryophyta" hebben alle een levenscyclus met een afwisseling van twee generaties en met een afwisseling van kernfases met een haploïde generatie, de gametofyt (de gametenvormende generatie) wisselt af met een diploïde generatie, de sporofyt (de sporenvormende generatie) Een levenscyclus met een dergelijke afwisseling van generaties heet een digenetische cyclus Bij de "Embryophyta" begint de haplofase (haploïde kernfase) of gametofyt-fase met de door "meiose" (reductiedeling, rijpingsdeling) gevormde eencellige sporen, die uitgroeien tot gametofyt (de generatie die de haploïde gameten of geslachtscellen vormt) De diplofase (diploïde kernfase) of sporofytfase begint met de diploïde zygote (de bevruchte eicel), die zich via het embryo-stadium ontwikkelt tot een meercellige sporofyt (de generatie die de sporen vormt) Er bestaat bij "Embryophyta" een grote verscheidenheid in de onderlinge verhoudingen tussen sporofyt en gametofyt Bij mossen, levermossen en hauwmossen is de gametofyt de dominante generatie, bij de overige "Embryophyta" is de sporofyt dominant Dominant wil hier zeggen beter ontwikkeld, met langere levensduur en in de groei en ontwikkeling onafhankelijk van de andere generatie De meest oorspronkelijke landplanten en hun huidige nakomelingen, zoals de mossen, zijn voor de "oögamie" afhankelijk van water de mannelijke gameet, de antherozoïde, zaadcel of spermatozoïde heeft twee flagellen en zwemt in een aanwezige waterfilm naar het archegonium en bevrucht de daarin aanwezige, onbeweeglijke vrouwelijke gameet, de eicel Bij heterospore varens ligt de eicel in een archegonium, dat gevormd wordt in het binnen de wand van de macrospore gegroeide macroprothallium Ook het microprothallium met de antheridia ontwikkelt zich al binnen de wand van de microspore, maar de antherozoïden moeten nog naar het archegonium zwemmen Bij de palmvarens, waarvan de zeer kleine microsporen in de pollenkamer van de nucellus (macrosporangium) kiemen, moeten de antherozoïden nog maar een zeer kleine afstand zwemmen naar het archegonium Bij sommige naaktzadigen en de bedektzadigen kunnen de mannelijke gameten niet zwemmen en is de "bevruchting" geheel onafhankelijk van water In de rudimentaire antheridia worden de mannelijke gameten gevormd zonder flagellen Ze bestaan uit zaadcelkernen die door een pollenbuis naar de eicel worden gebracht; dit heet "sifonogamie" De bestuiving en "bevruchting" vinden hier plaats door wind- of insectenbestuiving, gecombineerd met "sifonogamie" en zijn zo onafhankelijk geworden van de aanwezigheid van water In sommige gevallen, bijvoorbeeld bij de palmvarens en tweehuizige zaadplanten kan men spreken van mannelijke en vrouwelijke zygoten, als deze zich ontwikkelen tot mannelijke of vrouwelijke planten Het verschil in geslacht wordt geregeld door geslachtschromosomen.
| 567 | www |
oorspronkelijke landplanten en hun huidige nakomelingen, zoals de mossen, zijn voor de "oögamie" afhankelijk van water de mannelijke gameet, de antherozoïde, zaadcel of spermatozoïde heeft twee flagellen en zwemt in een aanwezige waterfilm naar het archegonium en bevrucht de daarin aanwezige, onbeweeglijke vrouwelijke gameet, de eicel Bij heterospore varens ligt de eicel in een archegonium, dat gevormd wordt in het binnen de wand van de macrospore gegroeide macroprothallium Ook het microprothallium met de antheridia ontwikkelt zich al binnen de wand van de microspore, maar de antherozoïden moeten nog naar het archegonium zwemmen Bij de palmvarens, waarvan de zeer kleine microsporen in de pollenkamer van de nucellus (macrosporangium) kiemen, moeten de antherozoïden nog maar een zeer kleine afstand zwemmen naar het archegonium Bij sommige naaktzadigen en de bedektzadigen kunnen de mannelijke gameten niet zwemmen en is de "bevruchting" geheel onafhankelijk van water In de rudimentaire antheridia worden de mannelijke gameten gevormd zonder flagellen Ze bestaan uit zaadcelkernen die door een pollenbuis naar de eicel worden gebracht; dit heet "sifonogamie" De bestuiving en "bevruchting" vinden hier plaats door wind- of insectenbestuiving, gecombineerd met "sifonogamie" en zijn zo onafhankelijk geworden van de aanwezigheid van water In sommige gevallen, bijvoorbeeld bij de palmvarens en tweehuizige zaadplanten kan men spreken van mannelijke en vrouwelijke zygoten, als deze zich ontwikkelen tot mannelijke of vrouwelijke planten Het verschil in geslacht wordt geregeld door geslachtschromosomen Het embryo groeit verder tot een meercellige sporofyt Sporofyten zijn duidelijk beter dan de gametofyten beschermd tegen uitdroging door de aanwezigheid van een epidermis (een één cellaag dikke opperhuid) met een cuticula, bestaande uit wasachtige bestanddelen Bij de eenvoudigste landplanten, zoals bij de mossen en levermossen, leeft de sporofyt op de gametofyt (de "mosplant") De sporofyt bestaat uit een voet en een solitair sporenkapsel (sporangium of sporogoon), gedragen aan het einde van een onvertakte (en onbebladerde, maar soms wel fotosynthetische) kapselsteel of seta De sporofyt heeft soms eigen mogelijkheden tot fotosynthese (chloroplasten) en gaswisseling (huidmondjes), maar gewoonlijk worden energie en voeding van de gametofyt opgenomen via de voet De mosplanten nemen hun energie en voeding (licht, CO, water en mineralen) op met het gehele oppervlak van de blaadjes, stengels en rizoïden Bij de verder geëvolueerde landplanten, behorende tot de clade van de "polysporangiaten" zoals bij varens en zaadplanten, staan de sporangia gegroepeerd De sporofyt is bij varens vertakt en vormt een vrij snel zelfstandige "varenplant" Hun energie en voeding worden door planten bovengronds met behulp van bladeren (licht en CO) en ondergronds door wortels (water en mineralen) opgenomen De "varenplant" draagt de sporangia vaak in grote aantallen in sporangiënhoopjes (sori) op de sporofyllen of sporangioforen Bij zaadvarens zijn macrosporangia met cupula te vinden aan grote, fertiele bladen Een cupula is een kraag van onder het macrosporangium staande, minder of meer vergroeide zijassen Een cupula omgeeft gedeeltelijk tot grotendeels een of enkele macrosporangia Bij zaadplanten omgeven een of twee integumenten het macrosporangium, dat hier nucellus wordt genoemd.
| 564 | www |
beschermd tegen uitdroging door de aanwezigheid van een epidermis (een één cellaag dikke opperhuid) met een cuticula, bestaande uit wasachtige bestanddelen Bij de eenvoudigste landplanten, zoals bij de mossen en levermossen, leeft de sporofyt op de gametofyt (de "mosplant") De sporofyt bestaat uit een voet en een solitair sporenkapsel (sporangium of sporogoon), gedragen aan het einde van een onvertakte (en onbebladerde, maar soms wel fotosynthetische) kapselsteel of seta De sporofyt heeft soms eigen mogelijkheden tot fotosynthese (chloroplasten) en gaswisseling (huidmondjes), maar gewoonlijk worden energie en voeding van de gametofyt opgenomen via de voet De mosplanten nemen hun energie en voeding (licht, CO, water en mineralen) op met het gehele oppervlak van de blaadjes, stengels en rizoïden Bij de verder geëvolueerde landplanten, behorende tot de clade van de "polysporangiaten" zoals bij varens en zaadplanten, staan de sporangia gegroepeerd De sporofyt is bij varens vertakt en vormt een vrij snel zelfstandige "varenplant" Hun energie en voeding worden door planten bovengronds met behulp van bladeren (licht en CO) en ondergronds door wortels (water en mineralen) opgenomen De "varenplant" draagt de sporangia vaak in grote aantallen in sporangiënhoopjes (sori) op de sporofyllen of sporangioforen Bij zaadvarens zijn macrosporangia met cupula te vinden aan grote, fertiele bladen Een cupula is een kraag van onder het macrosporangium staande, minder of meer vergroeide zijassen Een cupula omgeeft gedeeltelijk tot grotendeels een of enkele macrosporangia Bij zaadplanten omgeven een of twee integumenten het macrosporangium, dat hier nucellus wordt genoemd Een nucellus met integumenten heet zaadknop (ovulum) De zaadknoppen staan op macrosporofyllen in de oksel van een zaadschub (een schubvormig schutblad) of erbovenop De integumenten laten aan de top een opening vrij waardoor microsporen of pollenkorrels naar binnen kunnen De voortplanting wordt bij zaadplanten verzorgd door de grote aantallen zaadknoppen (die elk een nucellus bevatten), die bij "bevruchting" de zaden kunnen vormen Hier spreekt men van geslachtelijke voortplanting door middel van zaden De zaadknoppen worden omgeven door een vruchtbeginsel, dat bestaat uit één of enkele carpellen (vruchtbladen) Sporen zijn losse, dikwandige cellen zonder eigen mogelijkheden zich voort te bewegen De celwand van de sporen is stevig en ondoorlatend voor water door de aanwezigheid van sporopollenine, zodat ze uitdroging beter overleven Evenals geslachtscellen (gameten) zijn sporen haploïde, maar sporen kunnen uitgroeien tot een meercellige generatie, de gametofyt Sporen worden door "reductiedeling" of "meiose" gevormd in meercellige sporangia uit sporemoedercellen (sporocyten) Hierbij wordt uit de diploïde moedercel (met "#n" chromosomen) vier haploïde dochtercellen gevormd (met "#n" chromosomen) Hierom worden deze sporen ook wel meiosporen genoemd, in tegenstelling tot de mitosporen die door mitose worden gevormd Bij de isospore (dat wil zeggen met sporen van gelijke grootte) landplanten met de meer oorspronkelijke kenmerken (zoals bij mossen s l en bij veel varens) worden de sporen in grote aantallen gevormd De zeer talrijke sporen zijn klein en worden door de wind verspreid De sporen hebben een belangrijke rol bij de ongeslachtelijke voortplanting.
| 572 | www |
met integumenten heet zaadknop (ovulum) De zaadknoppen staan op macrosporofyllen in de oksel van een zaadschub (een schubvormig schutblad) of erbovenop De integumenten laten aan de top een opening vrij waardoor microsporen of pollenkorrels naar binnen kunnen De voortplanting wordt bij zaadplanten verzorgd door de grote aantallen zaadknoppen (die elk een nucellus bevatten), die bij "bevruchting" de zaden kunnen vormen Hier spreekt men van geslachtelijke voortplanting door middel van zaden De zaadknoppen worden omgeven door een vruchtbeginsel, dat bestaat uit één of enkele carpellen (vruchtbladen) Sporen zijn losse, dikwandige cellen zonder eigen mogelijkheden zich voort te bewegen De celwand van de sporen is stevig en ondoorlatend voor water door de aanwezigheid van sporopollenine, zodat ze uitdroging beter overleven Evenals geslachtscellen (gameten) zijn sporen haploïde, maar sporen kunnen uitgroeien tot een meercellige generatie, de gametofyt Sporen worden door "reductiedeling" of "meiose" gevormd in meercellige sporangia uit sporemoedercellen (sporocyten) Hierbij wordt uit de diploïde moedercel (met "#n" chromosomen) vier haploïde dochtercellen gevormd (met "#n" chromosomen) Hierom worden deze sporen ook wel meiosporen genoemd, in tegenstelling tot de mitosporen die door mitose worden gevormd Bij de isospore (dat wil zeggen met sporen van gelijke grootte) landplanten met de meer oorspronkelijke kenmerken (zoals bij mossen s l en bij veel varens) worden de sporen in grote aantallen gevormd De zeer talrijke sporen zijn klein en worden door de wind verspreid De sporen hebben een belangrijke rol bij de ongeslachtelijke voortplanting l (dat wil zeggen inclusief de levermossen en hauwmossen) en de meeste varens zijn isospoor de haploïde eencellige sporen die alle van gelijke grootte zijn worden gevormd in isosporangiate sporangia (er is maar één type sporangium) De sporen worden gevormd door "meiose" , meestal in tetraden (viertallen) Uit de sporen groeien bij varens de prothallia (voorkiem), die antheridia en archegonia vormen, maar bij mossen kiemen de sporen en groeien eerst uit tot een protonema Op de protonemata groeien de een- of tweeslachtige mosplanten, die antheridia en/of archegonia vormen Voor "bevruchting" is water nodig zodat de antherozoïden naar de eicel kunnen zwemmen Bij veel soorten is er slechts een type sporangia (isosporangiaat) en zijn de sporen van gelijke grootte (isosporie) In de microsporangia en de macrosporangia van enkele groepen van varens en bij de zaadplanten worden de kleine, mannelijke microsporen en de grotere, respectievelijk vrouwelijke macrosporen gevormd, zodat er ook twee typen van sporen te onderscheiden zijn (heterosporie) Bij de paardenstaarten komt "functionele heterosporie" voor ze zijn morfologisch isospoor maar fysiologisch heterospoor De helft van de sporen (de androsporen) vormen mannelijke prothallia met antheridia en de andere helft van de sporen (de gynosporen) vormen de prothallia met archegonia Microsporangia en macrosporangia komen onder andere voor bij de "Salviniales" (een orde van de varens) en bij de zaadplanten Alle verdere plantengroepen zijn heterospoor en heterosporangiaat, dat wil zeggen.
| 550 | www |
wil zeggen inclusief de levermossen en hauwmossen) en de meeste varens zijn isospoor de haploïde eencellige sporen die alle van gelijke grootte zijn worden gevormd in isosporangiate sporangia (er is maar één type sporangium) De sporen worden gevormd door "meiose" , meestal in tetraden (viertallen) Uit de sporen groeien bij varens de prothallia (voorkiem), die antheridia en archegonia vormen, maar bij mossen kiemen de sporen en groeien eerst uit tot een protonema Op de protonemata groeien de een- of tweeslachtige mosplanten, die antheridia en/of archegonia vormen Voor "bevruchting" is water nodig zodat de antherozoïden naar de eicel kunnen zwemmen Bij veel soorten is er slechts een type sporangia (isosporangiaat) en zijn de sporen van gelijke grootte (isosporie) In de microsporangia en de macrosporangia van enkele groepen van varens en bij de zaadplanten worden de kleine, mannelijke microsporen en de grotere, respectievelijk vrouwelijke macrosporen gevormd, zodat er ook twee typen van sporen te onderscheiden zijn (heterosporie) Bij de paardenstaarten komt "functionele heterosporie" voor ze zijn morfologisch isospoor maar fysiologisch heterospoor De helft van de sporen (de androsporen) vormen mannelijke prothallia met antheridia en de andere helft van de sporen (de gynosporen) vormen de prothallia met archegonia Microsporangia en macrosporangia komen onder andere voor bij de "Salviniales" (een orde van de varens) en bij de zaadplanten Alle verdere plantengroepen zijn heterospoor en heterosporangiaat, dat wil zeggen Deze varens zijn dus ook heterosporangiaat Met het ontstaan van de geslachtsverdeling met microsporen en macrosporen is de rol bij de ongeslachtelijke voortplanting in de loop van de evolutiegeschiedenis steeds verder verloren gegaan In de helmknoppen, een onderdeel van de meeldraden van de bedektzadigen, kunnen grote aantallen microsporen gevormd worden (het stuifmeel), maar in het macrosporangium, dat een onderdeel vormt van de zaadknop, wordt slechts nog een functionele macrospore gevormd Bij bedektzadigen zijn de microsporangia dan ook aanzienlijk groter dan de macrosporangia De microsporen worden veelal door de wind verspreid De microsporen kiemen en groeien uit tot een microprothallium met enkele antheridia De kieming van de macrosporen vindt soms plaats in het macrosporangium waar ze gevormd zijn en binnen de celwand van de macrosporen Daarbij worden ook archegonia gevormd, elk met een eicel Voor "bevruchting" is gewoonlijk water nodig zodat de antherozoïden naar de eicel kunnen zwemmen De macrosporangia vormen slechts weinig macrosporen; soms is er slechts een macrosporemoedercel die zich meiotisch deelt waarbij een tetrade van macrosporen wordt gevormd Van de vier, meestal op een rij liggende macrosporen gaan er drie te gronde en slechts een ontwikkelt zich verder tot een macroprothallium Verder geëvolueerde landplanten zijn heterospoor, met in grote aantallen in microsporangia geproduceerde (kleinere, mannelijke) microsporen en in kleine aantallen per macrosporangium geproduceerde (grotere, vrouwelijke) macrosporen De sporen kiemen al binnen het sporangium en binnen de sporewand Bij de bedektzadigen wordt per zaadknop in het macrosporangium (nucellus) gewoonlijk slechts één functionele macrospore gevormd, die uitgroeit tot een uit enkele celkernen bestaande macrogametofyt.
| 547 | www |
rol bij de ongeslachtelijke voortplanting in de loop van de evolutiegeschiedenis steeds verder verloren gegaan In de helmknoppen, een onderdeel van de meeldraden van de bedektzadigen, kunnen grote aantallen microsporen gevormd worden (het stuifmeel), maar in het macrosporangium, dat een onderdeel vormt van de zaadknop, wordt slechts nog een functionele macrospore gevormd Bij bedektzadigen zijn de microsporangia dan ook aanzienlijk groter dan de macrosporangia De microsporen worden veelal door de wind verspreid De microsporen kiemen en groeien uit tot een microprothallium met enkele antheridia De kieming van de macrosporen vindt soms plaats in het macrosporangium waar ze gevormd zijn en binnen de celwand van de macrosporen Daarbij worden ook archegonia gevormd, elk met een eicel Voor "bevruchting" is gewoonlijk water nodig zodat de antherozoïden naar de eicel kunnen zwemmen De macrosporangia vormen slechts weinig macrosporen; soms is er slechts een macrosporemoedercel die zich meiotisch deelt waarbij een tetrade van macrosporen wordt gevormd Van de vier, meestal op een rij liggende macrosporen gaan er drie te gronde en slechts een ontwikkelt zich verder tot een macroprothallium Verder geëvolueerde landplanten zijn heterospoor, met in grote aantallen in microsporangia geproduceerde (kleinere, mannelijke) microsporen en in kleine aantallen per macrosporangium geproduceerde (grotere, vrouwelijke) macrosporen De sporen kiemen al binnen het sporangium en binnen de sporewand Bij de bedektzadigen wordt per zaadknop in het macrosporangium (nucellus) gewoonlijk slechts één functionele macrospore gevormd, die uitgroeit tot een uit enkele celkernen bestaande macrogametofyt de mannelijke antheridia en vrouwelijke archegonia Bij veel mossen, levermossen en hauwmossen is er geen onderscheid tussen mannelijke en vrouwelijke sporen en mosplanten, maar er zijn veel soorten die wel een dergelijke geslachtsverdeling hebben de gametofyten zijn tweehuizig Een bekend voorbeeld daarvan is parapluutjesmos ("Marchantia polymorpha") Mossen, levermossen en hauwmossen en veel varens zijn isospoor er is geen onderscheid in grote vrouwelijke en kleine mannelijke sporen, hoewel er bij sommige tweehuizige mossen wel heterosporie bestaat Bij mossen groeien sporen uit tot een vaak draadvormige voorkiem, het protonema De voorkiem is soms echter meer een celklompje Hierop ontwikkelen zich de mosplantjes, die de gametangia vormen Bij isospore varens is de voorkiem thalleus, vaak een groen vliezig blaadje, waarop de antheridia en archegonia worden gevormd Bij heterospore planten, zoals bij sommige varens en alle zaadplanten, vormen zich vrouwelijke macrosporen en mannelijke microsporen Deze kiemen gewoonlijk binnen de sporewanden, de microgametofyten, respectievelijk de macrogametofyten Gametangia hebben bij "Embryophyta" een buitenste cellaag van steriele cellen De in de gametangia gevormde gameten worden beschermd door een buitenste, eromheen liggende, steriele laag cellen De antheridia (mannelijke gametangia), die de antherozoïden vormen, en de archegonia (vrouwelijke gametangia), die elk een eicel bevatten, zijn in de meest oorspronkelijke situatie (zoals bij mossen en veel varens) in grotere aantallen vrijstaand op de zelfstandige en vrijlevende gametofyt Bij verder geëvolueerde landplanten is een tendens van steeds verdere reductie van de gametangia.
| 527 | www |
Bij veel mossen, levermossen en hauwmossen is er geen onderscheid tussen mannelijke en vrouwelijke sporen en mosplanten, maar er zijn veel soorten die wel een dergelijke geslachtsverdeling hebben de gametofyten zijn tweehuizig Een bekend voorbeeld daarvan is parapluutjesmos ("Marchantia polymorpha") Mossen, levermossen en hauwmossen en veel varens zijn isospoor er is geen onderscheid in grote vrouwelijke en kleine mannelijke sporen, hoewel er bij sommige tweehuizige mossen wel heterosporie bestaat Bij mossen groeien sporen uit tot een vaak draadvormige voorkiem, het protonema De voorkiem is soms echter meer een celklompje Hierop ontwikkelen zich de mosplantjes, die de gametangia vormen Bij isospore varens is de voorkiem thalleus, vaak een groen vliezig blaadje, waarop de antheridia en archegonia worden gevormd Bij heterospore planten, zoals bij sommige varens en alle zaadplanten, vormen zich vrouwelijke macrosporen en mannelijke microsporen Deze kiemen gewoonlijk binnen de sporewanden, de microgametofyten, respectievelijk de macrogametofyten Gametangia hebben bij "Embryophyta" een buitenste cellaag van steriele cellen De in de gametangia gevormde gameten worden beschermd door een buitenste, eromheen liggende, steriele laag cellen De antheridia (mannelijke gametangia), die de antherozoïden vormen, en de archegonia (vrouwelijke gametangia), die elk een eicel bevatten, zijn in de meest oorspronkelijke situatie (zoals bij mossen en veel varens) in grotere aantallen vrijstaand op de zelfstandige en vrijlevende gametofyt Bij verder geëvolueerde landplanten is een tendens van steeds verdere reductie van de gametangia Er is dan nog één ventrale halskanaalcel Bij zaadplanten bestaan de gametangia uit enkele cellen of celkernen De antheridia en archegonia zijn daar microscopisch klein en nog met moeite te herkennen De antheridia en vooral de archegonia worden in de evolutionaire geschiedenis met hun gametangia en gametofyten opgenomen in omhullende beschermende structuren De gameten (geslachtscellen, geslachtelijke voortplantingscellen) worden gevormd in veelcellige gametangia (geslachtsorganen) met een buitenwand van steriele cellen Het antheridium (mannelijke gametangium) produceert veel mannelijke gameten, de spermatozoïden of antherozoïden, die om te zwemmen ten tijde van de "bevruchting" water nodig hebben Het archegonium (vrouwelijke gametangium) bevat slechts één onbeweeglijke vrouwelijke gameet, de eicel Met de term "geslachtsverdeling" kunnen twee verschillende verschijnselen worden bedoeld Op grond van de verscheidenheid van grootte van sporangia maakt men onderscheid in "isosporangiate" en "heterosporangiate" planten "Isosporangiate" planten hebben sporangia, die alle van gelijke vorm en grootte zijn Dit is het geval bij de meeste mossen en bij veel varens Isosporangiate planten zijn vrijwel alle ook isospoor, waarbij de sporen uitgroeien tot tweeslachtige gametofyten die zowel antheridia als archegonia dragen, of, zoals bij sommige groepen van mossen, ze groeien uit tot mannelijke gametofyten en vrouwelijke gametofyten (tweehuizige mossen) (br)Bij bepaalde isosporangiate varens, zoals bij paardenstaarten, zijn de sporen morfologisch isospoor, maar functioneel heterospoor uit de helft van de sporen groeien mannelijke planten, uit de andere helft groeien vrouwelijke planten (br)Sommige isosporangiate mossen zijn morfologisch min of meer heterospoor, waarbij de kleinere sporen mannelijke mosplanten opleveren (die soms dwerggroei vertonen), en de grotere sporen vormen de vrouwelijke mosplanten "Heterosporangiate" planten zijn ook heterospoor.
| 566 | www |
cellen of celkernen De antheridia en archegonia zijn daar microscopisch klein en nog met moeite te herkennen De antheridia en vooral de archegonia worden in de evolutionaire geschiedenis met hun gametangia en gametofyten opgenomen in omhullende beschermende structuren De gameten (geslachtscellen, geslachtelijke voortplantingscellen) worden gevormd in veelcellige gametangia (geslachtsorganen) met een buitenwand van steriele cellen Het antheridium (mannelijke gametangium) produceert veel mannelijke gameten, de spermatozoïden of antherozoïden, die om te zwemmen ten tijde van de "bevruchting" water nodig hebben Het archegonium (vrouwelijke gametangium) bevat slechts één onbeweeglijke vrouwelijke gameet, de eicel Met de term "geslachtsverdeling" kunnen twee verschillende verschijnselen worden bedoeld Op grond van de verscheidenheid van grootte van sporangia maakt men onderscheid in "isosporangiate" en "heterosporangiate" planten "Isosporangiate" planten hebben sporangia, die alle van gelijke vorm en grootte zijn Dit is het geval bij de meeste mossen en bij veel varens Isosporangiate planten zijn vrijwel alle ook isospoor, waarbij de sporen uitgroeien tot tweeslachtige gametofyten die zowel antheridia als archegonia dragen, of, zoals bij sommige groepen van mossen, ze groeien uit tot mannelijke gametofyten en vrouwelijke gametofyten (tweehuizige mossen) (br)Bij bepaalde isosporangiate varens, zoals bij paardenstaarten, zijn de sporen morfologisch isospoor, maar functioneel heterospoor uit de helft van de sporen groeien mannelijke planten, uit de andere helft groeien vrouwelijke planten (br)Sommige isosporangiate mossen zijn morfologisch min of meer heterospoor, waarbij de kleinere sporen mannelijke mosplanten opleveren (die soms dwerggroei vertonen), en de grotere sporen vormen de vrouwelijke mosplanten "Heterosporangiate" planten zijn ook heterospoor Eenhuizige planten, waar de vrouwelijke macrosporangia of zaadknoppen en de mannelijke microsporangia of meeldraden op dezelfde plant gevormd worden, heten tweeslachtig Er zijn ook eenslachtige soorten, waar de macrosporangia of zaadknoppen en de microsporangia of meeldraden op verschillende planten worden gevormd; er is dan sprake van mannelijke en vrouwelijke planten Bij mossen en varens is er een duidelijke overeenkomst in voortplantingsorganen, hoewel hun levenscyclus sterk lijkt te verschillen Bij varens is de variatie groot Het eenvoudiger proces van de voortplanting bij mossen en varens wordt eerst beschreven om daarna de voortplanting bij zaadplanten te verduidelijken Mossen, levermossen en hauwmossen hebben een heteromorfe, digenetische cyclus met dominante gametofyt van de twee ongelijk gebouwde generaties is de haploïde gametofyt dominant (de mosplant, gametofoor), en leeft de sporofyt op, en afhankelijk van de gametofyt De sporofyt bestaat met de voet in de mosplant bevestigde de kapselsteel of seta met aan de top deaarvan het sporenkapsel of sporogoon Door "meiose" worden in het sporogoon (sporenkapsel) door sporemoedercellen (sporocyten) de sporen gevormd Via een protonema-stadium groeien de sporen uit tot een gametofyt, die bij deze groepen de dominante generatie is De "mosplant" is dan ook de haploïde gametofyt Mossen, levermossen en hauwmossen zijn over het algemeen isospoor dat wil zeggen dat alle sporen van gelijke grootte zijn, maar deze kunnen desondanks bij sommige soorten uitgroeien tot gescheiden mannelijke en vrouwelijke mosplanten Heterosporie komt slechts bij enkele groepen van mossen voor.
| 554 | www |
Eenhuizige planten, waar de vrouwelijke macrosporangia of zaadknoppen en de mannelijke microsporangia of meeldraden op dezelfde plant gevormd worden, heten tweeslachtig Er zijn ook eenslachtige soorten, waar de macrosporangia of zaadknoppen en de microsporangia of meeldraden op verschillende planten worden gevormd; er is dan sprake van mannelijke en vrouwelijke planten Bij mossen en varens is er een duidelijke overeenkomst in voortplantingsorganen, hoewel hun levenscyclus sterk lijkt te verschillen Bij varens is de variatie groot Het eenvoudiger proces van de voortplanting bij mossen en varens wordt eerst beschreven om daarna de voortplanting bij zaadplanten te verduidelijken Mossen, levermossen en hauwmossen hebben een heteromorfe, digenetische cyclus met dominante gametofyt van de twee ongelijk gebouwde generaties is de haploïde gametofyt dominant (de mosplant, gametofoor), en leeft de sporofyt op, en afhankelijk van de gametofyt De sporofyt bestaat met de voet in de mosplant bevestigde de kapselsteel of seta met aan de top deaarvan het sporenkapsel of sporogoon Door "meiose" worden in het sporogoon (sporenkapsel) door sporemoedercellen (sporocyten) de sporen gevormd Via een protonema-stadium groeien de sporen uit tot een gametofyt, die bij deze groepen de dominante generatie is De "mosplant" is dan ook de haploïde gametofyt Mossen, levermossen en hauwmossen zijn over het algemeen isospoor dat wil zeggen dat alle sporen van gelijke grootte zijn, maar deze kunnen desondanks bij sommige soorten uitgroeien tot gescheiden mannelijke en vrouwelijke mosplanten Heterosporie komt slechts bij enkele groepen van mossen voor Uit de mannelijke sporen groeien uiteindelijk de mannelijke mosplanten, die soms aanzienlijk kleiner zijn ("dwergmannetjes") dan de vrouwelijke mosplanten Soms echter zijn de mannelijke planten beter ontwikkeld De mannelijke geslachtsorganen (gametangia) zijn de "antheridia" en de vrouwelijke geslachtsorganen zijn de "archegonia" De antheridia en archegonia hebben een beschermende wand van steriele cellen Ze staan bij eenhuizige planten op dezelfde plant, maar bij tweehuizige planten staan deze op mannelijke of op vrouwelijk planten Heterosporie komt echter bij mossen zelden voor Het "antheridium" is een in het thallus kort gesteeld, zittend of verzonken, bol- tot eivormig orgaantje met een wand van steriele cellen Ze staan bij enkele soorten alleen, maar meestal staan ze gegroepeerd, samen met steriele blaadjes of parafysen in een androecium In de buik van het antheridium worden de zaadcellen (antherozoïden, spermatozoïden) gevormd, die met behulp van twee flagellen kunnen zwemmen Het "archegonium" is min of meer bol, gewoonlijk flesvormig, met een buik en een hals en met een wand van steriele cellen In de buik bevindt zich een eicel en daarboven een hals met halskanaalcellen De eicel in de buik van het archegonium wordt bevrucht door een zaadcel uit een antheridium Deze zaadcel heeft aan een dun vliesje water reeds genoeg om naar het archegonium te zwemmen De cellen in het halskanaal lossen op en laten de zaadcel door Ook de archegonia kunnen gegroepeerd staan in een gynoecium, met parafysen tussen de archegonia en beschut door bladen.
| 531 | www |
de mannelijke mosplanten, die soms aanzienlijk kleiner zijn ("dwergmannetjes") dan de vrouwelijke mosplanten Soms echter zijn de mannelijke planten beter ontwikkeld De mannelijke geslachtsorganen (gametangia) zijn de "antheridia" en de vrouwelijke geslachtsorganen zijn de "archegonia" De antheridia en archegonia hebben een beschermende wand van steriele cellen Ze staan bij eenhuizige planten op dezelfde plant, maar bij tweehuizige planten staan deze op mannelijke of op vrouwelijk planten Heterosporie komt echter bij mossen zelden voor Het "antheridium" is een in het thallus kort gesteeld, zittend of verzonken, bol- tot eivormig orgaantje met een wand van steriele cellen Ze staan bij enkele soorten alleen, maar meestal staan ze gegroepeerd, samen met steriele blaadjes of parafysen in een androecium In de buik van het antheridium worden de zaadcellen (antherozoïden, spermatozoïden) gevormd, die met behulp van twee flagellen kunnen zwemmen Het "archegonium" is min of meer bol, gewoonlijk flesvormig, met een buik en een hals en met een wand van steriele cellen In de buik bevindt zich een eicel en daarboven een hals met halskanaalcellen De eicel in de buik van het archegonium wordt bevrucht door een zaadcel uit een antheridium Deze zaadcel heeft aan een dun vliesje water reeds genoeg om naar het archegonium te zwemmen De cellen in het halskanaal lossen op en laten de zaadcel door Ook de archegonia kunnen gegroepeerd staan in een gynoecium, met parafysen tussen de archegonia en beschut door bladen Hieruit ontwikkelt zich eerst een embryo en daaruit groeit de sporofyt op en ten koste van de mosplant (de gametofyt) Op een enkele gametofyt kunnen meerdere sporofyten groeien De sporofyt bestaat uit een voet, een kapselsteel (seta) en een sporenkapsel (sporangium of sporogoon) Bij levermossen heeft het sporenkapsel een eenvoudige bouw en heeft geen bladgroen Bij veel mossen kan de bouw zeer complex zijn met chloroplasten in de cellen, huidmondjes en een centrale streng die lijkt op een vaatbundel Er zijn enkele groepen van (blad-)mossen (zoals "Dicranum" en "Garovaglia"), die heterospoor zijn met grote, vrouwelijke macrosporen en kleine, mannelijke microsporen Bij sommige soorten leveren de microsporen de dwergmannetjes (kleine mannelijke planten), die op de vrouwelijke plant kunnen groeien Bij varens is er een afwisseling is van twee morfologisch verschillend gebouwde generaties, waarbij de sporofyt dominant is De korter levende gametofyt is minder goed ontwikkeld, maar kan bij veel soorten zelfstandig leven Dit type levenscyclus wordt een heteromorfe, digenetische cyclus met dominante sporofyt genoemd Veel varens zijn homospoor en eenhuizig, maar er zijn enkele groepen die heterospoor zijn de kleinere microsporen worden gevormd in een microsporangium en de grotere macrosporen worden gevormd in een macrosporangium Microsporangia en macrosporangia worden dan gevonden op sporofyllen of op stegofyllen aan dezelfde, eenhuizige varenplant De door "meiose" gevormde sporen ontwikkelen zich bij isospore varens één type tot de voorkiem of prothallium, maar bij heterospore varens het microprothallium en het macroprothallium.
| 532 | www |
groeit de sporofyt op en ten koste van de mosplant (de gametofyt) Op een enkele gametofyt kunnen meerdere sporofyten groeien De sporofyt bestaat uit een voet, een kapselsteel (seta) en een sporenkapsel (sporangium of sporogoon) Bij levermossen heeft het sporenkapsel een eenvoudige bouw en heeft geen bladgroen Bij veel mossen kan de bouw zeer complex zijn met chloroplasten in de cellen, huidmondjes en een centrale streng die lijkt op een vaatbundel Er zijn enkele groepen van (blad-)mossen (zoals "Dicranum" en "Garovaglia"), die heterospoor zijn met grote, vrouwelijke macrosporen en kleine, mannelijke microsporen Bij sommige soorten leveren de microsporen de dwergmannetjes (kleine mannelijke planten), die op de vrouwelijke plant kunnen groeien Bij varens is er een afwisseling is van twee morfologisch verschillend gebouwde generaties, waarbij de sporofyt dominant is De korter levende gametofyt is minder goed ontwikkeld, maar kan bij veel soorten zelfstandig leven Dit type levenscyclus wordt een heteromorfe, digenetische cyclus met dominante sporofyt genoemd Veel varens zijn homospoor en eenhuizig, maar er zijn enkele groepen die heterospoor zijn de kleinere microsporen worden gevormd in een microsporangium en de grotere macrosporen worden gevormd in een macrosporangium Microsporangia en macrosporangia worden dan gevonden op sporofyllen of op stegofyllen aan dezelfde, eenhuizige varenplant De door "meiose" gevormde sporen ontwikkelen zich bij isospore varens één type tot de voorkiem of prothallium, maar bij heterospore varens het microprothallium en het macroprothallium De archegonia en antheridia worden gevormd op, of soms in, de voorkiem Er is slechts een onbeweeglijke eicel in de buik van het archegonium De zaadcellen of spermatozoïden, die flagellen hebben, hebben voor de "bevruchting" van de eicel water nodig om naar het archegonium te zwemmen Na de bevruchting ontwikkelt de zygote zich, via een embryostadium, waar al de aanleg van een echte wortel herkenbaar is, tot een "varenplant", de op zichzelf staande sporofyt, terwijl de prothallium afsterft De sporofyt is aanzienlijk robuuster en leeft langer dan het prothallium Voorbeelden van isospore varens zijn de wolfsklauwen ("Lycopodium") en de eikvarens ("Polypodium") Voorbeelden van heterospore varens zijn kroosvarens ("Azolla") en "Selaginella" Bij "Selaginella" ontwikkelt de macrogametofyt zich zelfs binnen de celwand van de macrospore, en daar vindt ook de bevruchting plaats Binnen de macrosporewand begint het jonge embryo zich dan te ontwikkelen De zaadplanten of "Spermatophyta" hebben een heteromorfe, digenetische cyclus met dominante sporofyt van de twee ongelijk gebouwde generaties is de diploïde sporofyt dominant De sporofyt begint zijn leven als een embryo dat gewoonlijk afhankelijk is van reservevoedsel in het zaad Het embryo groeit uit via een kiemplantstadium tot een volwassen plant De gametofyten zijn kortlevend en van microscopische afmetingen Bij de zaadplanten zijn er globaal twee grote groepen te onderscheiden de naaktzadigen ("Gymnospermae") en de bedektzadigen ("Angiospermae") met daarin de bloemplanten.
| 527 | www |
slechts een onbeweeglijke eicel in de buik van het archegonium De zaadcellen of spermatozoïden, die flagellen hebben, hebben voor de "bevruchting" van de eicel water nodig om naar het archegonium te zwemmen Na de bevruchting ontwikkelt de zygote zich, via een embryostadium, waar al de aanleg van een echte wortel herkenbaar is, tot een "varenplant", de op zichzelf staande sporofyt, terwijl de prothallium afsterft De sporofyt is aanzienlijk robuuster en leeft langer dan het prothallium Voorbeelden van isospore varens zijn de wolfsklauwen ("Lycopodium") en de eikvarens ("Polypodium") Voorbeelden van heterospore varens zijn kroosvarens ("Azolla") en "Selaginella" Bij "Selaginella" ontwikkelt de macrogametofyt zich zelfs binnen de celwand van de macrospore, en daar vindt ook de bevruchting plaats Binnen de macrosporewand begint het jonge embryo zich dan te ontwikkelen De zaadplanten of "Spermatophyta" hebben een heteromorfe, digenetische cyclus met dominante sporofyt van de twee ongelijk gebouwde generaties is de diploïde sporofyt dominant De sporofyt begint zijn leven als een embryo dat gewoonlijk afhankelijk is van reservevoedsel in het zaad Het embryo groeit uit via een kiemplantstadium tot een volwassen plant De gametofyten zijn kortlevend en van microscopische afmetingen Bij de zaadplanten zijn er globaal twee grote groepen te onderscheiden de naaktzadigen ("Gymnospermae") en de bedektzadigen ("Angiospermae") met daarin de bloemplanten Alle zaadplanten zijn heterospoor en heterosporangiaat de microsporen en macrosporen worden gevormd in van elkaar verschillende sporangia in het microsporangium, resp in het macrosporangium Terwijl bij varens de macrosporen groter zijn dan de microsporen -vandaar de namen-, zijn bij veel zaadplanten de macrosporen veel kleiner dan de microsporen en slechts met een microscoop zichtbaar De "microsporangia" van de zaadplanten groeien aan een structuur die men aanduidt met de term "microsporofyl", maar bij de "Gnetales" en bij de bedektzadigen worden ze traditioneel meeldraad genoemd De structuren die de microsporangiën dragen (microsporofyllen en meeldraden) zijn gevarieerd van vorm bladachtig of schubachtig of asjes (al of niet vertakte stengeltjes) Bij de naaktzadigen staan deze microsporofyllen gegroepeerd in een strobilus (sporenaar, kegel) Bij bedektzadigen staan de meeldraden in kransen in bloemen De microgametofyt ontwikkelt zich binnen de wand van de microspore en vormt daar een tot een of enkele cellen gereduceerd microprothallium met antheridium; gewoonlijk spreek men nu van pollen In het "macrosporangium" worden door macrosporemoedercellen de macrosporen gevormd Het macrosporangium heet bij de zaadplanten nucellus De nucellus is omgeven door een of twee beschermende integumenten (ook wel zaadvliezen) Samen vormen de nucellus en integumenten de zaadknop De integumenten laten aan de top van de nucellus de micropyle (een kleine opening) vrij, waardoor eventueel de spermatozoïde naar de eicel kan zwemmen In de nucellus wordt een of enkele macrosporemoedercellen (ook wel embryozakmoedercel) gevormd Een of enkele macrosporemoedercellen ondergaan een reductiedeling of meiose, waarbij elk vier op één lijn liggende, haploïde macrosporen worden gevormd.
| 535 | www |
groter zijn dan de microsporen -vandaar de namen-, zijn bij veel zaadplanten de macrosporen veel kleiner dan de microsporen en slechts met een microscoop zichtbaar De "microsporangia" van de zaadplanten groeien aan een structuur die men aanduidt met de term "microsporofyl", maar bij de "Gnetales" en bij de bedektzadigen worden ze traditioneel meeldraad genoemd De structuren die de microsporangiën dragen (microsporofyllen en meeldraden) zijn gevarieerd van vorm bladachtig of schubachtig of asjes (al of niet vertakte stengeltjes) Bij de naaktzadigen staan deze microsporofyllen gegroepeerd in een strobilus (sporenaar, kegel) Bij bedektzadigen staan de meeldraden in kransen in bloemen De microgametofyt ontwikkelt zich binnen de wand van de microspore en vormt daar een tot een of enkele cellen gereduceerd microprothallium met antheridium; gewoonlijk spreek men nu van pollen In het "macrosporangium" worden door macrosporemoedercellen de macrosporen gevormd Het macrosporangium heet bij de zaadplanten nucellus De nucellus is omgeven door een of twee beschermende integumenten (ook wel zaadvliezen) Samen vormen de nucellus en integumenten de zaadknop De integumenten laten aan de top van de nucellus de micropyle (een kleine opening) vrij, waardoor eventueel de spermatozoïde naar de eicel kan zwemmen In de nucellus wordt een of enkele macrosporemoedercellen (ook wel embryozakmoedercel) gevormd Een of enkele macrosporemoedercellen ondergaan een reductiedeling of meiose, waarbij elk vier op één lijn liggende, haploïde macrosporen worden gevormd de embryozak Bij de naaktzadigen staan de zaadknoppen op vertakte blad- of stengelachtige structuren of op schubben (ook wel kegelschubben), maar bij de bedektzadigen staan een of meerdere zaadknoppen op een carpel of vruchtblad of worden er door omgeven De carpellen worden gehomologiseerd met macrosporofyllen De groep naaktzadigen ("Gymnospermae") omvat een aantal ordes, waarvan veel alleen fossiel bekend zijn, zoals zaadvarens ("Pteridospermales"), de "Cycadeoidales", de "Pentoxylales" en de "Cordaitales" De groepen met recente vertegenwoordigers zijn de palmvarens, de "Ginkgoales", de "Coniferales" en de "Gnetales" Bij deze ordes is er, naast morfologisch onderzoek, ook cytologisch en biochemisch onderzoek mogelijk ten behoeve van het opstellen van een, weliswaar incomplete, fylogenetische stamboom De slechts fossiel bekende groepen kunnen alleen worden ingedeeld en tussengevoegd op grond van hun bewaard gebleven morfologische kenmerken, in vergelijkend onderzoek met de recente groepen, waarvan de fylogenetische samenhang niet geheel duidelijk is De "Cycadales" zijn een orde in de klasse "Cycadopsida" "Cycadales" zijn betrekkelijk kleine struiken, bomen of klimplanten met manoxyl secundair hout De volwassen planten zijn strikt tweehuizig, en hebben een soms knolvormige stam De macrofyllen of bladen zijn enkel of dubbel veerdelig, waardoor veel planten een palmachtig uiterlijk hebben De microsporofyllen dragen enkele tientallen tot honderden, in groepen bijeenstaande microsporangia (sori) De tot pollen ontwikkelde microsporen worden door de wind verspreid De microspore ontwikkelt zich ten tijde van de bestuiving binnen de sporewand tot #-cellige gametofyt een prothalliumcel, een generatieve cel en een pollenbuiscel (de grootste cel).
| 549 | www |
kegelschubben), maar bij de bedektzadigen staan een of meerdere zaadknoppen op een carpel of vruchtblad of worden er door omgeven De carpellen worden gehomologiseerd met macrosporofyllen De groep naaktzadigen ("Gymnospermae") omvat een aantal ordes, waarvan veel alleen fossiel bekend zijn, zoals zaadvarens ("Pteridospermales"), de "Cycadeoidales", de "Pentoxylales" en de "Cordaitales" De groepen met recente vertegenwoordigers zijn de palmvarens, de "Ginkgoales", de "Coniferales" en de "Gnetales" Bij deze ordes is er, naast morfologisch onderzoek, ook cytologisch en biochemisch onderzoek mogelijk ten behoeve van het opstellen van een, weliswaar incomplete, fylogenetische stamboom De slechts fossiel bekende groepen kunnen alleen worden ingedeeld en tussengevoegd op grond van hun bewaard gebleven morfologische kenmerken, in vergelijkend onderzoek met de recente groepen, waarvan de fylogenetische samenhang niet geheel duidelijk is De "Cycadales" zijn een orde in de klasse "Cycadopsida" "Cycadales" zijn betrekkelijk kleine struiken, bomen of klimplanten met manoxyl secundair hout De volwassen planten zijn strikt tweehuizig, en hebben een soms knolvormige stam De macrofyllen of bladen zijn enkel of dubbel veerdelig, waardoor veel planten een palmachtig uiterlijk hebben De microsporofyllen dragen enkele tientallen tot honderden, in groepen bijeenstaande microsporangia (sori) De tot pollen ontwikkelde microsporen worden door de wind verspreid De microspore ontwikkelt zich ten tijde van de bestuiving binnen de sporewand tot #-cellige gametofyt een prothalliumcel, een generatieve cel en een pollenbuiscel (de grootste cel) De generatieve cel deelt zich in een pollenbuiscel (steelcel) en een spermatogene cel De mannelijke gametofyt bestaat uit een pollenbuis en heeft geen antheridia, maar vormt uit de spermatogene cel twee ongeveer ¼ mm grote spermatozoïden (zaadcellen), die in spiralen staande banden van korte flagellen of cilia hebben De spermatozoïde zwemt naar de eicel en "bevrucht" deze (oogamie) De zygote groeit uit tot een in het zaad gelegen embryo De sporangia staan op sporofyllen De macrosporangia staan op schubachtige macrosporofyllen in eindstandige of axillaire strobili Bij "Cycas" vormen de vrouwelijke planten echter geen strobili de enigszins op macrofyllen gelijkende macrosporofyllen staan aan de top van de stam Bij sommige "Cycas"-soorten hebben deze bladachtige macrosporofyllen nog een duidelijke veernervige bladvorm, bij andere soorten zijn ze sterk gereduceerd tot schubben en is de bladvorm niet meer herkenbaar De zaadknoppen of ovula (enkelvoud ovulum) zijn groot en met het blote oog goed zichtbaar De zaadknoppen staan per # (tot ## bij "Cycas") op een macrosporofyl, maar bij sommige groepen zijn één of meer zaadknoppen omgeven door een napje (cupula) De zaadknop heeft # dik integument, dat zich ontwikkelt tot een beschermende, drielagige "testa" Aan het uiteinde heeft de zaadknop een opening, de micropyle In de nucellus worden door "meiose" tetraden van macrosporen zonder tussenwanden gevormd De macrospore in de zaadknop ontwikkelt zich zo tot macroprothallium (het primair endosperm ), dat eerst vrije kernen heeft (een "coenocytisch weefsel"), maar later celwanden ontwikkelt <PERSOON> het macroprothallium vormt zich een prothalliumkamer, waar ruimte is voor de spermatozoïden.
| 577 | www |
pollenbuis en heeft geen antheridia, maar vormt uit de spermatogene cel twee ongeveer ¼ mm grote spermatozoïden (zaadcellen), die in spiralen staande banden van korte flagellen of cilia hebben De spermatozoïde zwemt naar de eicel en "bevrucht" deze (oogamie) De zygote groeit uit tot een in het zaad gelegen embryo De sporangia staan op sporofyllen De macrosporangia staan op schubachtige macrosporofyllen in eindstandige of axillaire strobili Bij "Cycas" vormen de vrouwelijke planten echter geen strobili de enigszins op macrofyllen gelijkende macrosporofyllen staan aan de top van de stam Bij sommige "Cycas"-soorten hebben deze bladachtige macrosporofyllen nog een duidelijke veernervige bladvorm, bij andere soorten zijn ze sterk gereduceerd tot schubben en is de bladvorm niet meer herkenbaar De zaadknoppen of ovula (enkelvoud ovulum) zijn groot en met het blote oog goed zichtbaar De zaadknoppen staan per # (tot ## bij "Cycas") op een macrosporofyl, maar bij sommige groepen zijn één of meer zaadknoppen omgeven door een napje (cupula) De zaadknop heeft # dik integument, dat zich ontwikkelt tot een beschermende, drielagige "testa" Aan het uiteinde heeft de zaadknop een opening, de micropyle In de nucellus worden door "meiose" tetraden van macrosporen zonder tussenwanden gevormd De macrospore in de zaadknop ontwikkelt zich zo tot macroprothallium (het primair endosperm ), dat eerst vrije kernen heeft (een "coenocytisch weefsel"), maar later celwanden ontwikkelt <PERSOON> het macroprothallium vormt zich een prothalliumkamer, waar ruimte is voor de spermatozoïden In de zaadknop ontstaat er een pollenkamer doordat de cellen aan de top van de nucellus degenereren Op de micropyle wordt een kleverige pollinatiedruppel gevormd, waarin het pollen kan blijven hangen Door indrogen van de pollinatiedruppel die uit de micropyle treedt, wordt het pollen naar binnen gezogen naar de pollenkamer De sporofyten van palmvarens ("Cycadales") beginnen als een embryo met twee zaadlobben Het embryo is door een lange suspensor (of "kiemdrager") in de macrogametofyt ( primair endosperm ) geduwd Een suspensor is een cel die door zijn lengtegroei het embryo in het weefsel van de gametofyt duwt, wat dient als reservevoedsel De "Ginkgoales" zijn een orde in de klasse "Coniferopsida" Er is slecht # recente soort, "Ginkgo biloba" (Japanse notenboom) in de familie "Ginkgoaceae", die mogelijk wild voorkomt in China Het zijn strikt tweehuizige bomen, met lange en korte loten De bladen hebben dichotoom vertakte bladnerven De bladeren vertonen bladdimorfie aan de lange loten zijn de bladen wat dieper ingesneden dan die aan de korte loten Het embryo heeft twee kiemlobben en geen duidelijke suspensor De microsporangia staan in strobili met zijasjes (ook wel sporangioforen) die elk aan de vebrede top # microsporangia dragen De ontwikkeling van de microspore bij "Ginkgo biloba" vertoont een sterke overeenkomst met die bij de den ("Pinus") De microgametofyt vormt twee # prothalliumcellen, een pollenbuiskern en # spermatozoïden die een spiraalband met trilharen hebben Aan de vrouwelijke plant vindt men de eindstandige ovula (zaadknoppen) in paren op een dichotoom vertakte as.
| 572 | www |
de cellen aan de top van de nucellus degenereren Op de micropyle wordt een kleverige pollinatiedruppel gevormd, waarin het pollen kan blijven hangen Door indrogen van de pollinatiedruppel die uit de micropyle treedt, wordt het pollen naar binnen gezogen naar de pollenkamer De sporofyten van palmvarens ("Cycadales") beginnen als een embryo met twee zaadlobben Het embryo is door een lange suspensor (of "kiemdrager") in de macrogametofyt ( primair endosperm ) geduwd Een suspensor is een cel die door zijn lengtegroei het embryo in het weefsel van de gametofyt duwt, wat dient als reservevoedsel De "Ginkgoales" zijn een orde in de klasse "Coniferopsida" Er is slecht # recente soort, "Ginkgo biloba" (Japanse notenboom) in de familie "Ginkgoaceae", die mogelijk wild voorkomt in China Het zijn strikt tweehuizige bomen, met lange en korte loten De bladen hebben dichotoom vertakte bladnerven De bladeren vertonen bladdimorfie aan de lange loten zijn de bladen wat dieper ingesneden dan die aan de korte loten Het embryo heeft twee kiemlobben en geen duidelijke suspensor De microsporangia staan in strobili met zijasjes (ook wel sporangioforen) die elk aan de vebrede top # microsporangia dragen De ontwikkeling van de microspore bij "Ginkgo biloba" vertoont een sterke overeenkomst met die bij de den ("Pinus") De microgametofyt vormt twee # prothalliumcellen, een pollenbuiskern en # spermatozoïden die een spiraalband met trilharen hebben Aan de vrouwelijke plant vindt men de eindstandige ovula (zaadknoppen) in paren op een dichotoom vertakte as Binnen de integumenten heeft de nucellus aan de top een pollenkamer Door meiose ontstaat er een lineaire sporentetrade van macrosporen De onderste daarvan ontwikkelt zich tot een macroprothallium (gametofyt) Deze ontstaat door vrije delingen van de celkern tot er ongeveer ### kernen zijn Hierna worden pas de tussenliggende celwanden gevormd In het chlorofyl bevattende prothallium groeien twee tot drie archegonia, die elk een eicel , een ventrale kanaalcel en twee tot vier halscellen bevatten <PERSOON> het archegonium ontstaat een ringvormige archegoniumkamer Het macroprothallium vormt zetmeelrijk haploïde primair endosperm De voortplantingsstructuren van "Ginkgoales" en de "Cycadales" komen (door convergente evolutie) in veel kenmerken met elkaar overeen, zoals het bestuivingsmechanisme, de bouw van de microgametofyt en van de microgameten, de zaadknoppen en het zaad Het zaad heeft een harde binnenlaag en een vlezige buitenlaag Het embryo heeft # kiembladen De "Coniferales" zijn gewoonlijk forse bomen met pycnoxyl secundair hout, dat wil zeggen massief hout met smalle mergstralen De naaldvormige bladen zijn primair macrofyllen met dichtoom vertakte nerven, maar secundair #-nervige microfyllen De voortplantingsorganen van de "Coniferales" (coniferen) zijn in de verschillende groepen zeer verschillend in bouw De kegels met de sporangia zijn eenslachtig De vrouwelijke kegels zijn samengesteld er is een hoofdas met vele tot enkele schubvormige schutbladen De zaadknoppen-dragende schub kan daarmee in mindere of meerdere mate vergroeid zijn De zaadknoppen bestaat uit een nucellus met # integument.
| 541 | www |
de integumenten heeft de nucellus aan de top een pollenkamer Door meiose ontstaat er een lineaire sporentetrade van macrosporen De onderste daarvan ontwikkelt zich tot een macroprothallium (gametofyt) Deze ontstaat door vrije delingen van de celkern tot er ongeveer ### kernen zijn Hierna worden pas de tussenliggende celwanden gevormd In het chlorofyl bevattende prothallium groeien twee tot drie archegonia, die elk een eicel , een ventrale kanaalcel en twee tot vier halscellen bevatten <PERSOON> het archegonium ontstaat een ringvormige archegoniumkamer Het macroprothallium vormt zetmeelrijk haploïde primair endosperm De voortplantingsstructuren van "Ginkgoales" en de "Cycadales" komen (door convergente evolutie) in veel kenmerken met elkaar overeen, zoals het bestuivingsmechanisme, de bouw van de microgametofyt en van de microgameten, de zaadknoppen en het zaad Het zaad heeft een harde binnenlaag en een vlezige buitenlaag Het embryo heeft # kiembladen De "Coniferales" zijn gewoonlijk forse bomen met pycnoxyl secundair hout, dat wil zeggen massief hout met smalle mergstralen De naaldvormige bladen zijn primair macrofyllen met dichtoom vertakte nerven, maar secundair #-nervige microfyllen De voortplantingsorganen van de "Coniferales" (coniferen) zijn in de verschillende groepen zeer verschillend in bouw De kegels met de sporangia zijn eenslachtig De vrouwelijke kegels zijn samengesteld er is een hoofdas met vele tot enkele schubvormige schutbladen De zaadknoppen-dragende schub kan daarmee in mindere of meerdere mate vergroeid zijn De zaadknoppen bestaat uit een nucellus met # integument De macrospore groeit uit via een coenocytisch stadium het macroprothallium met (#-) # (-#) archegonia Bij "Pinus" (den) heeft de mannelijke strobilus schubvormig microsporofyllen met #-## microsporangia of pollenzakjes aan een schub De microsporemoedercellen (microsporocyten) vormen door "meiose" de microsporen, die blaasvormige uitstulpingen hebben Het microprothallium bij de families "Pinaceae", "Podocarpaceae", "Araucariaceae" van de Coniferales bestaat uit microprothalliumcellen en een pollenbuiscel, waarnaast de generatieve cel nog # kernen vormt een steriele cel (soms "steelcel" genoemd) en een spermatogene cel Uit deze laatste worden de mannelijke gameten gevormd Bij "Cephalotaxaceae", "Cupressaceae", inclusief "Taxodiaceae" gaat de ontwikkeling, na de vorming van de kern van de microspore, direct verder met de vorming van de pollenbuiskern en de generative cel De "bevruchting" vindt plaats door windbestuiving en sifonogamie de pollenbuis groeit naar de eicel , waar de spermakern versmelt met de eicel Er vinden meer bevruchtingen plaats, zodat er meer embryo's ontstaan Het vormen van meerdere embryo's heet polyembryonie De kiemplanten hebben tot ## zaadlobben (cotylen) De Gnetales is een tot de zaadplanten behorende orde en aan de naaktzadigen verwante planten Tot de orde Gnetales behoren drie geslachten, elk in een eigen familie de "Gnetaceae" met "Gnetum", de "Ephedraceae" met "Ephedra" en de "Welwitschiaceae" met "Welwitschia" De oude naam "Chlamydospermae" (mantelzadigen) werd ook gebruikt voor dit taxon, dat dan "naast" de naaktzadigen en de bedektzadigen werd geplaatst De Gnetales zijn houtige planten met secundair hout zonder harskanalen De bladeren zijn tegenoverstaand.
| 574 | www |
macroprothallium met (#-) # (-#) archegonia Bij "Pinus" (den) heeft de mannelijke strobilus schubvormig microsporofyllen met #-## microsporangia of pollenzakjes aan een schub De microsporemoedercellen (microsporocyten) vormen door "meiose" de microsporen, die blaasvormige uitstulpingen hebben Het microprothallium bij de families "Pinaceae", "Podocarpaceae", "Araucariaceae" van de Coniferales bestaat uit microprothalliumcellen en een pollenbuiscel, waarnaast de generatieve cel nog # kernen vormt een steriele cel (soms "steelcel" genoemd) en een spermatogene cel Uit deze laatste worden de mannelijke gameten gevormd Bij "Cephalotaxaceae", "Cupressaceae", inclusief "Taxodiaceae" gaat de ontwikkeling, na de vorming van de kern van de microspore, direct verder met de vorming van de pollenbuiskern en de generative cel De "bevruchting" vindt plaats door windbestuiving en sifonogamie de pollenbuis groeit naar de eicel , waar de spermakern versmelt met de eicel Er vinden meer bevruchtingen plaats, zodat er meer embryo's ontstaan Het vormen van meerdere embryo's heet polyembryonie De kiemplanten hebben tot ## zaadlobben (cotylen) De Gnetales is een tot de zaadplanten behorende orde en aan de naaktzadigen verwante planten Tot de orde Gnetales behoren drie geslachten, elk in een eigen familie de "Gnetaceae" met "Gnetum", de "Ephedraceae" met "Ephedra" en de "Welwitschiaceae" met "Welwitschia" De oude naam "Chlamydospermae" (mantelzadigen) werd ook gebruikt voor dit taxon, dat dan "naast" de naaktzadigen en de bedektzadigen werd geplaatst De Gnetales zijn houtige planten met secundair hout zonder harskanalen De bladeren zijn tegenoverstaand De planten zijn gewoonlijk tweehuizig met meestal eenslachtig eenslachtige "bloemen" De voortplantingsorganen ("bloemen") staan gegroepeerd in samengestelde "bloeiwijzen" (strobili of kegels) Het embryo heeft twee kiembladen (cotylen) De mannelijke "bloem" bestaat uit een "periant" (bloemdek) met daarbinnen antheroforen met elk # tot # synangia (ook wel "pollenzakjes") - een tot een samenhangend geheel vergroeide sporangia De vrouwelijke "bloemen" hebben een enkele, rechtopstaande ovulum, waarvan de nucellus is omgeven door twee of drie omhulsels twee integumenten en een "periant" Een micropyle is de opening van het integument dat de nucellus (macrosporangium) omgeeft Een opvallend kenmerk is de lang uittredende micropylaire buis In de nucellus vormen zich door meiotische deling uit een sporemoedercel de vier haploïde macrosporen in een tetrade Hiervan gaan er drie te gronde De overgebleven macrospore (of tenminste de kern van de macrospore) deelt zich meermaals tot enkele of meerdere cellen of celkernen het macroprothallium of macrogametofyt Ook dit wordt wel "embryozak" genoemd Een van de celkernen van de embryozak functioneert als eicel De micropyle groeit bij de "Gnetales" uit tot een lang uittredende micropylaire buis, waardoorheen een druppel vocht naar buiten wordt gevormd om de stuifmeelkorrels in de lucht op te kunnen vangen Bij indrogen van het vocht worden de stuifmeelkorrels naar binnen gezogen Deze wijze van bestuiving wordt het "druppelmechanisme" genoemd De bevruchting vindt plaats door de vorming van een pollenbuis met twee mannelijke gameetkernen De Gnetaceae zijn een familie van naaktzadigen.
| 585 | www |
"bloemen" De voortplantingsorganen ("bloemen") staan gegroepeerd in samengestelde "bloeiwijzen" (strobili of kegels) Het embryo heeft twee kiembladen (cotylen) De mannelijke "bloem" bestaat uit een "periant" (bloemdek) met daarbinnen antheroforen met elk # tot # synangia (ook wel "pollenzakjes") - een tot een samenhangend geheel vergroeide sporangia De vrouwelijke "bloemen" hebben een enkele, rechtopstaande ovulum, waarvan de nucellus is omgeven door twee of drie omhulsels twee integumenten en een "periant" Een micropyle is de opening van het integument dat de nucellus (macrosporangium) omgeeft Een opvallend kenmerk is de lang uittredende micropylaire buis In de nucellus vormen zich door meiotische deling uit een sporemoedercel de vier haploïde macrosporen in een tetrade Hiervan gaan er drie te gronde De overgebleven macrospore (of tenminste de kern van de macrospore) deelt zich meermaals tot enkele of meerdere cellen of celkernen het macroprothallium of macrogametofyt Ook dit wordt wel "embryozak" genoemd Een van de celkernen van de embryozak functioneert als eicel De micropyle groeit bij de "Gnetales" uit tot een lang uittredende micropylaire buis, waardoorheen een druppel vocht naar buiten wordt gevormd om de stuifmeelkorrels in de lucht op te kunnen vangen Bij indrogen van het vocht worden de stuifmeelkorrels naar binnen gezogen Deze wijze van bestuiving wordt het "druppelmechanisme" genoemd De bevruchting vindt plaats door de vorming van een pollenbuis met twee mannelijke gameetkernen De Gnetaceae zijn een familie van naaktzadigen "Gnetum" heeft tegenover elkaar geplaatste, grote netnervige bladen De bomen hebben een normale secundaire diktegroei Anders dan bij de gymnospermen, bevat bij sommige soorten het secundaire floëem, naast de zeefvaten, ook begeleidende cellen Naast houtvaten zijn er ook tracheïden Sommige soorten zijn tweehuizig, maar bij andere is er soms tussen de meeldraden een, meestal steriele, zaadknop te vinden Van "Gnetum gnemon" (melindjoe) is de voortplanting het best onderzocht en wordt dan ook hier besproken De "bloemen" staan in kransen op kegels (strobuli) De kegels staan meestal in de oksel van een blad of aan het uiteinde van een dwergloot Een strobilus bestaat uit een as met boven elkaar geplaatste kragen, waarboven de kransen mannelijke of vrouwelijke bloemen staan Twee aan de voet ervan geplaatste bracteeën (schutbladen) omgeven de jonge strobilus Op de mannelijke planten vindt men de mannelijke strobili of "bloeiwijzen" met, binnen een periant, de meeldraden, de microsporofyllen met microsporangia De mannelijke strobilus, die vertakt kan zijn, heeft boven de kraag verschillende kransen met mannelijke "bloemen" Een mannelijke "bloem" wordt gevormd door een antherofoor of microsporangiofoor, die een synangium (enkele met elkaar vergroeide sporangiën) draagt Dit geheel wordt ook wel "meeldraad" genoemd Aan de basis hiervan staan twee tot een periant vergroeide bracteolen Naast dergelijke bloemen met slechts een meeldraad zijn er ook met meer dan één meeldraad Soms is er een gereduceerde, steriele zaadknop aanwezig De microsporen worden gevormd door "meiotische delingen" de microsporemoedercellen in de microsporangia (pollenzakjes) van het synangium op de sporangiofoor.
| 564 | www |
hebben een normale secundaire diktegroei Anders dan bij de gymnospermen, bevat bij sommige soorten het secundaire floëem, naast de zeefvaten, ook begeleidende cellen Naast houtvaten zijn er ook tracheïden Sommige soorten zijn tweehuizig, maar bij andere is er soms tussen de meeldraden een, meestal steriele, zaadknop te vinden Van "Gnetum gnemon" (melindjoe) is de voortplanting het best onderzocht en wordt dan ook hier besproken De "bloemen" staan in kransen op kegels (strobuli) De kegels staan meestal in de oksel van een blad of aan het uiteinde van een dwergloot Een strobilus bestaat uit een as met boven elkaar geplaatste kragen, waarboven de kransen mannelijke of vrouwelijke bloemen staan Twee aan de voet ervan geplaatste bracteeën (schutbladen) omgeven de jonge strobilus Op de mannelijke planten vindt men de mannelijke strobili of "bloeiwijzen" met, binnen een periant, de meeldraden, de microsporofyllen met microsporangia De mannelijke strobilus, die vertakt kan zijn, heeft boven de kraag verschillende kransen met mannelijke "bloemen" Een mannelijke "bloem" wordt gevormd door een antherofoor of microsporangiofoor, die een synangium (enkele met elkaar vergroeide sporangiën) draagt Dit geheel wordt ook wel "meeldraad" genoemd Aan de basis hiervan staan twee tot een periant vergroeide bracteolen Naast dergelijke bloemen met slechts een meeldraad zijn er ook met meer dan één meeldraad Soms is er een gereduceerde, steriele zaadknop aanwezig De microsporen worden gevormd door "meiotische delingen" de microsporemoedercellen in de microsporangia (pollenzakjes) van het synangium op de sporangiofoor een pollenbuiskern, een steriele cel en een spermatogene cel Uit de spermatogene cel vormen zich twee niet-beweeglijke mannelijke cellen Vrouwelijke bloemen staan in kransen in een aarachtige bloeiwijze, en worden ondersteund door een kraag De vrouwelijke bloem bestaat uit een nucellus, die door drie omhulsels wordt omgeven van buiten naar binnen een periant en twee integumenten, waarvan de binnenste integument uitsteekt als een micropylaire buis In de nucellus worden uit archesporecellen <DATUM> macrosporemoedercellen gevormd Door "meiose" wordt een celkern van een macrosporetetrade zonder celwanden gevormd Hieruit groeit door mitotische celdelingen, ook weer zonder vorming van celwanden, een embryozak (prothallium) Er worden geen archegonia gevormd en een van de kernen van het prothallium fungeert dan als eicelkern Het door de wind verspreide stuifmeel wordt opgevangen door een pollinatiedruppel op de uitstekende micropylaire buis De "bevruchting" vindt plaats door sifonogamie meerdere pollenbuizen dringen door in het prothallium, waarvan meerdere kernen bevrucht worden Hierna worden pas de celwanden gevormd Elke van de zygotes deelt zich en vormt twee primaire suspensorbuizen Bij verdere groei vormen zich aan de top de meercellige secundaire suspensor Aan het uiteinde daarvan ontwikkelt zich echte embryo's "Gnetum" vertoont op deze manier een extreme vorm van polyembryonie In het uiteindelijke zaad blijft er slechts een embryo over Het embryo heeft zijdelings in het zaad uitstekende uitgroeisels, waarmee het embryo zich kan voeden Dit verschijnsel komt verder alleen nog voor bij "Welwitschia" Welwitschia mirabilis, synoniem W.
| 540 | www |
steriele cel en een spermatogene cel Uit de spermatogene cel vormen zich twee niet-beweeglijke mannelijke cellen Vrouwelijke bloemen staan in kransen in een aarachtige bloeiwijze, en worden ondersteund door een kraag De vrouwelijke bloem bestaat uit een nucellus, die door drie omhulsels wordt omgeven van buiten naar binnen een periant en twee integumenten, waarvan de binnenste integument uitsteekt als een micropylaire buis In de nucellus worden uit archesporecellen <DATUM> macrosporemoedercellen gevormd Door "meiose" wordt een celkern van een macrosporetetrade zonder celwanden gevormd Hieruit groeit door mitotische celdelingen, ook weer zonder vorming van celwanden, een embryozak (prothallium) Er worden geen archegonia gevormd en een van de kernen van het prothallium fungeert dan als eicelkern Het door de wind verspreide stuifmeel wordt opgevangen door een pollinatiedruppel op de uitstekende micropylaire buis De "bevruchting" vindt plaats door sifonogamie meerdere pollenbuizen dringen door in het prothallium, waarvan meerdere kernen bevrucht worden Hierna worden pas de celwanden gevormd Elke van de zygotes deelt zich en vormt twee primaire suspensorbuizen Bij verdere groei vormen zich aan de top de meercellige secundaire suspensor Aan het uiteinde daarvan ontwikkelt zich echte embryo's "Gnetum" vertoont op deze manier een extreme vorm van polyembryonie In het uiteindelijke zaad blijft er slechts een embryo over Het embryo heeft zijdelings in het zaad uitstekende uitgroeisels, waarmee het embryo zich kan voeden Dit verschijnsel komt verder alleen nog voor bij "Welwitschia" Welwitschia mirabilis, synoniem W De plant is een woestijnplant en komt voor in de kuststreken van Angola en Namibië De plant is tweehuizig er zijn aparte mannelijke en vrouwelijke planten De "bloemen" staan in een strobili, die in de oksel van de twee tegenoverstaande bladeren staan De mannelijke bloemen zijn omgeven door twee paar kruiswijs tegenoverstaande, vergroeide bracteeën De mannelijke bloemen bevat in het midden een door rudimentaire schubben omgeven gereduceerde zaadknop Deze zaadknop produceert ongeveer voor ##% uit suikers bestaande nectar De zes onderaan hun basis vergroeide meeldraden (ook wel sporangiofoor genoemd) staan in een krans Elk meeldraad draagt een synangium van drie met elkaar vergroeide microsporangia of pollenzakken De stuifmeelzak opent in de vorm van vaak korte sleuven, net als bij de andere vertegenwoordigers van "Gnetopsida" De stuifmeelkorrels worden door de uitdrogende pollenzak naar buiten geperst De mannelijke gametofyt bestaat uit spermatogene cel naast twee andere cellen De spermatogene cel deelt zich in twee spermacellen De vrouwelijke bloemen zijn omgeven door twee paren vergroeide bracteeën In de zaden rijpen het binnenste paar bracteeën is moeilijk, de uiterlijke vormen vleugels Elke bloem bevat een rechtopstaande zaadknop Het integument is een micropylaire buis, waardoor een pollinatiedruppel of nectar wordt uitgescheiden De vrouwelijke gametofyt ontstaat door vrije nucleaire delingen van alle vier door "meiose" ontstane kernen en daaropvolgende vorming celwand De gametofyt kan uit tot duizend cellen bestaan.
| 499 | www |
plant is een woestijnplant en komt voor in de kuststreken van Angola en Namibië De plant is tweehuizig er zijn aparte mannelijke en vrouwelijke planten De "bloemen" staan in een strobili, die in de oksel van de twee tegenoverstaande bladeren staan De mannelijke bloemen zijn omgeven door twee paar kruiswijs tegenoverstaande, vergroeide bracteeën De mannelijke bloemen bevat in het midden een door rudimentaire schubben omgeven gereduceerde zaadknop Deze zaadknop produceert ongeveer voor ##% uit suikers bestaande nectar De zes onderaan hun basis vergroeide meeldraden (ook wel sporangiofoor genoemd) staan in een krans Elk meeldraad draagt een synangium van drie met elkaar vergroeide microsporangia of pollenzakken De stuifmeelzak opent in de vorm van vaak korte sleuven, net als bij de andere vertegenwoordigers van "Gnetopsida" De stuifmeelkorrels worden door de uitdrogende pollenzak naar buiten geperst De mannelijke gametofyt bestaat uit spermatogene cel naast twee andere cellen De spermatogene cel deelt zich in twee spermacellen De vrouwelijke bloemen zijn omgeven door twee paren vergroeide bracteeën In de zaden rijpen het binnenste paar bracteeën is moeilijk, de uiterlijke vormen vleugels Elke bloem bevat een rechtopstaande zaadknop Het integument is een micropylaire buis, waardoor een pollinatiedruppel of nectar wordt uitgescheiden De vrouwelijke gametofyt ontstaat door vrije nucleaire delingen van alle vier door "meiose" ontstane kernen en daaropvolgende vorming celwand De gametofyt kan uit tot duizend cellen bestaan Met een prothallium-buis groeit de gametofyt de pollenbuis tegemoet De plant bloeit van midzomer tot de herfst De bloemen worden bestoven door insecten, mogelijk (mede) door de welwitschiawants De wants "Probergrothius sexpunctatis" voedt zich met de nectar, maar bestuiving is nog niet duidelijk aangetoond De "bevruchting" vindt plaats via een pollenbuis (siphonogamie) De zaden hebben een embryo met een worteltje en twee zaadlobben Ze rijpen in de lente en vrijgegeven door verval van de as van de kegel De zaden zijn ongeveer #,# à #,# cm groot en hebben een papierachtige vleugel De wind zorgt voor de verspreiding van de zaden De zaden blijven enkele jaren kiemkrachtig Van de ongeveer ## ### tot ## ### bloemen per plant en jaar plaats slechts ongeveer ## tot ### levensvatbare zaden Ze ontkiemen pas na zware regenval De meeste soorten van het geslacht "Ephedra" zijn tweehuizig Het zijn sterk vertakte struiken met groene takken die lang dun zijn De kruiswijs tegenoverstaande bladeren zijn schubvormig De "bloemen" staan in "aren" of strobuli aan het eind van korte zijtakken De mannelijke strobilus heeft structuren die "bloemen" genoemd kunnen worden Ze staan in de oksel van kruiswijs tegenoverstaande schutbladen De "meeldraad" (ook wel antheroforen of microsporangioforen) staan binnen een periant en bestaat uit een asje met aan het uiteinde enkele microsporangia (pollenzak) Het microsporangium bevat de microsporemoedercellen, die de microsporen vormen Bij de "meiose" worden tetraden van microsporen gevormd, die zich verder ontwikkelen door gewone celdelingen.
| 535 | www |
tot de herfst De bloemen worden bestoven door insecten, mogelijk (mede) door de welwitschiawants De wants "Probergrothius sexpunctatis" voedt zich met de nectar, maar bestuiving is nog niet duidelijk aangetoond De "bevruchting" vindt plaats via een pollenbuis (siphonogamie) De zaden hebben een embryo met een worteltje en twee zaadlobben Ze rijpen in de lente en vrijgegeven door verval van de as van de kegel De zaden zijn ongeveer #,# à #,# cm groot en hebben een papierachtige vleugel De wind zorgt voor de verspreiding van de zaden De zaden blijven enkele jaren kiemkrachtig Van de ongeveer ## ### tot ## ### bloemen per plant en jaar plaats slechts ongeveer ## tot ### levensvatbare zaden Ze ontkiemen pas na zware regenval De meeste soorten van het geslacht "Ephedra" zijn tweehuizig Het zijn sterk vertakte struiken met groene takken die lang dun zijn De kruiswijs tegenoverstaande bladeren zijn schubvormig De "bloemen" staan in "aren" of strobuli aan het eind van korte zijtakken De mannelijke strobilus heeft structuren die "bloemen" genoemd kunnen worden Ze staan in de oksel van kruiswijs tegenoverstaande schutbladen De "meeldraad" (ook wel antheroforen of microsporangioforen) staan binnen een periant en bestaat uit een asje met aan het uiteinde enkele microsporangia (pollenzak) Het microsporangium bevat de microsporemoedercellen, die de microsporen vormen Bij de "meiose" worden tetraden van microsporen gevormd, die zich verder ontwikkelen door gewone celdelingen De generatieve cel deelt zich in een steriele cel ("steelcel") en een spermatogene cel De vrouwelijke "bloemen" bestaan uit een strobilus met een eindstandige zaadknop, die op een asje staat met enkele paren kruiswijs tegenoverstaand schutbladen De zaadknop bestaat uit een nucellus (macrosporangium) met twee integumenten Van de zaadknop is de micropyle van het binnenste integument uitgegroeid tot een micropylaire buis De integumenten laten bovenaan bij de nucellus een ruimte vrij de pollenkamer In de nucellus ligt een macrosporemoedercel, die door "meiose" een tetrade van macrosporen vormt - daarvan gaan er drie te gronde en slechts één macrogametofyt met enkele archegonia ontwikkelt zich uit de overgebleven macrospore In het archegonium liggen de eikern en daarboven de ventrale kanaalcel Door middel van het druppelmechanisme worden door de wind verspreide pollenkorrels ingevangen In het stadium, waarin de pollenkorrel # prothalliumcellen, een spermatogene cel, een steriele cel en een pollenbuiskern heeft, vindt de pollinisatie of bestuiving plaats Door het indrogen van de pollinatiedruppen komt de stuifmeelkorrel in de pollenkamer, waar de pollenbuis uitgroeit door het nucellusweefsel in het archegonium De spermatogene cel deelt zich in twee spermakernen Er vindt "bevruchting" plaats van de eickern en "dubbele bevruchting" van de ventrale kanaalcel van het archegonium Bij bedektzadigen ("Angiospermae") zijn de voortplantingsorganen gewoonlijk verzameld in bloemen Een bloem is een ingewikkelde voortplantingsstructuur, waarin grote verscheidenheid bestaat in de bouw Een volledige, eenhuizige bloem bestaat uit een bloembodem, een kelk, een bloemkroon, meeldraden en een stamper met vruchtbeginsel, stijl en stempel.
| 558 | www |
("steelcel") en een spermatogene cel De vrouwelijke "bloemen" bestaan uit een strobilus met een eindstandige zaadknop, die op een asje staat met enkele paren kruiswijs tegenoverstaand schutbladen De zaadknop bestaat uit een nucellus (macrosporangium) met twee integumenten Van de zaadknop is de micropyle van het binnenste integument uitgegroeid tot een micropylaire buis De integumenten laten bovenaan bij de nucellus een ruimte vrij de pollenkamer In de nucellus ligt een macrosporemoedercel, die door "meiose" een tetrade van macrosporen vormt - daarvan gaan er drie te gronde en slechts één macrogametofyt met enkele archegonia ontwikkelt zich uit de overgebleven macrospore In het archegonium liggen de eikern en daarboven de ventrale kanaalcel Door middel van het druppelmechanisme worden door de wind verspreide pollenkorrels ingevangen In het stadium, waarin de pollenkorrel # prothalliumcellen, een spermatogene cel, een steriele cel en een pollenbuiskern heeft, vindt de pollinisatie of bestuiving plaats Door het indrogen van de pollinatiedruppen komt de stuifmeelkorrel in de pollenkamer, waar de pollenbuis uitgroeit door het nucellusweefsel in het archegonium De spermatogene cel deelt zich in twee spermakernen Er vindt "bevruchting" plaats van de eickern en "dubbele bevruchting" van de ventrale kanaalcel van het archegonium Bij bedektzadigen ("Angiospermae") zijn de voortplantingsorganen gewoonlijk verzameld in bloemen Een bloem is een ingewikkelde voortplantingsstructuur, waarin grote verscheidenheid bestaat in de bouw Een volledige, eenhuizige bloem bestaat uit een bloembodem, een kelk, een bloemkroon, meeldraden en een stamper met vruchtbeginsel, stijl en stempel De mannelijke voortplantingsorganen zijn de meeldraden met helmdraad (filament) en een helmknop (anthere) De ontwikkeling van de gametofyten vindt plaats binnen de zaadknoppen en de stuimeelkorrels De stamper ("pistillum, ovarium") is een onderdeel van een vrouwelijke of van een tweeslachtige bloem, dat aan het uiteinde van de bloemas staat Een volledige bloem bestaat (van beneden naar boven) uit de bloemsteel, de bloembodem; daarop ingeplant de kelk (met de kelkbladen), de kroon (met de kroonbladen), een krans van meeldraden en de stamper Soms is de stamper gedeeltelijk of geheel verzonken in de bloembodem (die dus de stamper dan omgeeft) De stamper is opgebouwd uit vruchtbeginsel, stijl en stempel Een "enkelvoudige" stamper is opgebouwd uit één vruchtblad, maar een "samengestelde" stamper is uit meer vruchtbladen opgebouwd Het vruchtbeginsel is het onderste gedeelte van de stamper en bevat de zaadknoppen (ovulum) Het vruchtbeginsel bestaat uit één of meer samengevouwen vruchtbladen, die bij de rand en/of met elkaar vergroeid zijn Bij een "apocarp vruchtbeginsel" zijn de vruchtbladen niet met elkaar vergroeid Daartegenover staat het "coenocarpe vruchtbeginsel", waar de vruchtbladen aan elkaar vergroeid zijn De vruchtbladen zijn vaak niet meer als blad herkenbaar Het gesloten vruchtbeginsel van de bedektzadigen bevat de niet-vrijliggende zaadknoppen De vruchtbladen vormen één of meer holten (eenhokkig, tweehokkig, driehokkig tot veelhokkig) De holten zijn daarbij gescheiden door tussenschotten, die tot het midden doorlopen Het vruchtbeginsel blijft eenhokkig als de tussenschotten niet geheel tot het midden doorlopen.
| 557 | www |
de meeldraden met helmdraad (filament) en een helmknop (anthere) De ontwikkeling van de gametofyten vindt plaats binnen de zaadknoppen en de stuimeelkorrels De stamper ("pistillum, ovarium") is een onderdeel van een vrouwelijke of van een tweeslachtige bloem, dat aan het uiteinde van de bloemas staat Een volledige bloem bestaat (van beneden naar boven) uit de bloemsteel, de bloembodem; daarop ingeplant de kelk (met de kelkbladen), de kroon (met de kroonbladen), een krans van meeldraden en de stamper Soms is de stamper gedeeltelijk of geheel verzonken in de bloembodem (die dus de stamper dan omgeeft) De stamper is opgebouwd uit vruchtbeginsel, stijl en stempel Een "enkelvoudige" stamper is opgebouwd uit één vruchtblad, maar een "samengestelde" stamper is uit meer vruchtbladen opgebouwd Het vruchtbeginsel is het onderste gedeelte van de stamper en bevat de zaadknoppen (ovulum) Het vruchtbeginsel bestaat uit één of meer samengevouwen vruchtbladen, die bij de rand en/of met elkaar vergroeid zijn Bij een "apocarp vruchtbeginsel" zijn de vruchtbladen niet met elkaar vergroeid Daartegenover staat het "coenocarpe vruchtbeginsel", waar de vruchtbladen aan elkaar vergroeid zijn De vruchtbladen zijn vaak niet meer als blad herkenbaar Het gesloten vruchtbeginsel van de bedektzadigen bevat de niet-vrijliggende zaadknoppen De vruchtbladen vormen één of meer holten (eenhokkig, tweehokkig, driehokkig tot veelhokkig) De holten zijn daarbij gescheiden door tussenschotten, die tot het midden doorlopen Het vruchtbeginsel blijft eenhokkig als de tussenschotten niet geheel tot het midden doorlopen De stijl is meestal langgerekt Er kan meer dan één stijl zijn (bijvoorbeeld voor elk vruchtblad één), die vrij staan of min of meer vergroeid Binnen een soort kan er een variatie zijn in de lengte van de stijlen bij "heterodistylie" zijn er bloemen met lange en andere met korte stijlen; bij "heterotristylie" zijn er bloemen met stijlen in drie verschillende lengten De stempel staat boven aan de stijl Ten tijde van de rijpheid is het kleverig en dient voor het opvangen van het stuifmeel Het stuifmeel wordt door de wind of door insecten gebracht De stijlen leiden naar het vruchtbeginsel Na de bestuiving groeien de pollenkorrels uit door de stijl naar de zaadknoppen De zaadknoppen zijn met een zaadstreng ("funiculus" of navelstreng) bevestigd aan de zaadlijsten ("placentae") van het vruchtbeginsel De plaats van de zaadlijsten (de aanhechting van de zaadknoppen) in het vruchtbeginsel kan zijn in de hoeken (hoekstandige placentatie) of aan de buitenwand (pariëtale placentatie), in het midden (centrale placentatie), op de bodem (basale placentatie) of in de top (apicale placentatie) van het vruchtbeginsel De zaadknoppen bevatten een nucellus (megasporangium of zaadknopkern), die door één of twee integumenten (zaadvliezen) wordt omgeven en slechts één functionele macrospore (megaspore) bevat De zaadknop heeft of één integument en een kleine nucellus, of twee integumenten en een grote nucellus De macrosporemoedercel (macrosporocyt) ondergaat meiotische delingen, waarbij vier macrosporen worden gevormd De meiotische deling verloopt asymmetrisch en leidt tot ophoping van cytoplasma in de macrosporemoedercel die de embryozak voortbrengt, de eigenlijke macrogametofyt.
| 584 | www |
meer dan één stijl zijn (bijvoorbeeld voor elk vruchtblad één), die vrij staan of min of meer vergroeid Binnen een soort kan er een variatie zijn in de lengte van de stijlen bij "heterodistylie" zijn er bloemen met lange en andere met korte stijlen; bij "heterotristylie" zijn er bloemen met stijlen in drie verschillende lengten De stempel staat boven aan de stijl Ten tijde van de rijpheid is het kleverig en dient voor het opvangen van het stuifmeel Het stuifmeel wordt door de wind of door insecten gebracht De stijlen leiden naar het vruchtbeginsel Na de bestuiving groeien de pollenkorrels uit door de stijl naar de zaadknoppen De zaadknoppen zijn met een zaadstreng ("funiculus" of navelstreng) bevestigd aan de zaadlijsten ("placentae") van het vruchtbeginsel De plaats van de zaadlijsten (de aanhechting van de zaadknoppen) in het vruchtbeginsel kan zijn in de hoeken (hoekstandige placentatie) of aan de buitenwand (pariëtale placentatie), in het midden (centrale placentatie), op de bodem (basale placentatie) of in de top (apicale placentatie) van het vruchtbeginsel De zaadknoppen bevatten een nucellus (megasporangium of zaadknopkern), die door één of twee integumenten (zaadvliezen) wordt omgeven en slechts één functionele macrospore (megaspore) bevat De zaadknop heeft of één integument en een kleine nucellus, of twee integumenten en een grote nucellus De macrosporemoedercel (macrosporocyt) ondergaat meiotische delingen, waarbij vier macrosporen worden gevormd De meiotische deling verloopt asymmetrisch en leidt tot ophoping van cytoplasma in de macrosporemoedercel die de embryozak voortbrengt, de eigenlijke macrogametofyt Een volgroeide embryozak ontstaat door gewone mitotische delingen, verplaatsing van kernen en cytokinese Hierbij is er een aanzienlijke variatie in de patronen van embryozak-ontwikkeling Een veelvoorkomend patroon is, dat er drie mitotische delingen plaatsvinden, waarbij veel soorten dan drie antipoden, twee poolkernen, een eicel en twee synergiden (= steuncellen) worden gevormd De eicel met beide synergiden bevindt zich aan de micropylaire zijde van de embryozak, de antipoden bevinden zich daartegenover en de poolkernen bevinden zich in het midden Bij bedektzadigen staan de meeldraden georganiseerd in bloemen De de meeldraden bestaan uit helmdraad (filament) met aan hun top daarop ingeplant de helmknoppen (antheren) In de helmknoppen met elk # helmhokken (thecae) bevinden zich in een jong stadium vier strengen met microsporemoedercellen (pollenmoedercellen), twee per helmhok De strengen vormen zich in de vier pollenzakken (loculi) De vier pollenzakken versmelten later in paren en vormen bij rijpheid twee helmhokken (thecae), die dan gevuld zijn met het pollen De binnenwand van de pollenzakken bestaat uit het tapetum, waarbinnen de stuifmeelkorrelmoedercellen (pollenmoederzakken, microsporemoederzakken, microsporocyten) liggen Het tapetum is een cellaag die zorgt voor de voeding van de er binnen liggende stuifmeelkorrelmoedercellen Hier vindt de vorming van stuifmeel- of pollenkorrels plaats Door meiose ontstaan uit de diploïde microsporemoederzak (microsporocyt) eerst twee cellen (een dyade) en vervolgens een klompje van vier haploïde cellen, een tetrade, van microsporen De cellen van de tetrade maken zich gewoonlijk van elkaar los en vormen de haploïde microsporen.
| 573 | www |
Een volgroeide embryozak ontstaat door gewone mitotische delingen, verplaatsing van kernen en cytokinese Hierbij is er een aanzienlijke variatie in de patronen van embryozak-ontwikkeling Een veelvoorkomend patroon is, dat er drie mitotische delingen plaatsvinden, waarbij veel soorten dan drie antipoden, twee poolkernen, een eicel en twee synergiden (= steuncellen) worden gevormd De eicel met beide synergiden bevindt zich aan de micropylaire zijde van de embryozak, de antipoden bevinden zich daartegenover en de poolkernen bevinden zich in het midden Bij bedektzadigen staan de meeldraden georganiseerd in bloemen De de meeldraden bestaan uit helmdraad (filament) met aan hun top daarop ingeplant de helmknoppen (antheren) In de helmknoppen met elk # helmhokken (thecae) bevinden zich in een jong stadium vier strengen met microsporemoedercellen (pollenmoedercellen), twee per helmhok De strengen vormen zich in de vier pollenzakken (loculi) De vier pollenzakken versmelten later in paren en vormen bij rijpheid twee helmhokken (thecae), die dan gevuld zijn met het pollen De binnenwand van de pollenzakken bestaat uit het tapetum, waarbinnen de stuifmeelkorrelmoedercellen (pollenmoederzakken, microsporemoederzakken, microsporocyten) liggen Het tapetum is een cellaag die zorgt voor de voeding van de er binnen liggende stuifmeelkorrelmoedercellen Hier vindt de vorming van stuifmeel- of pollenkorrels plaats Door meiose ontstaan uit de diploïde microsporemoederzak (microsporocyt) eerst twee cellen (een dyade) en vervolgens een klompje van vier haploïde cellen, een tetrade, van microsporen De cellen van de tetrade maken zich gewoonlijk van elkaar los en vormen de haploïde microsporen Een microsporemoedercel vormt door twee meiotische delingen een groepje van # -haploïde- microsporen, (eerst) in tetraden of op een rij, later meestal los De buitenwand om deze microspore verdikt zich onder invloed van zowel het tapetum als de microspore tot de exine Daarbinnen wordt door de microspore de intine (binnenwand) gevormd In een volgende stap ontwikkelen de microsporen zich door twee gewone mitotische delingen van de celkern binnen de sporenwand De zich ontwikkelende sporen heten dan stuifmeel- of pollenkorrels In elke pollenkorrel vormt zich ten tijde van de bestuiving gewoonlijk een grotere "vegetatieve" en een kleinere "generatieve" celkern, zodat de pollenkorrel slechts tweecellig is De vegetatieve cel omsluit de generatieve kern De generatieve kern heeft een hogere concentratie celplasma om zich heen en vormt na een tweede mitose twee geslachtscellen (gameten), de microgameten of spermacellen, die ieder een eigen kern bevatten De vorming van de gameten vindt gewoonlijk plaats in de pollenbuis, die van de stempel naar da zaadknop groeit, maar in sommige gevallen reeds voor de bestuiving in de rijpende pollenkorrel De microsporen groeien uit tot stuifmeelkorrels doordat de microsporen zich mitotische delen Uit deze deling ontstaan een vegetatieve en een generatieve cel, ieder met een eigen kern De vegetatieve cel groeit bij de bestuiving uit tot de pollenbuis De generatieve cel ondergaat nog een deling waarbij twee spermacellen ontstaan Het bovengenoemd verloop komt het meeste voor maar er zijn veel variaties, zodat het niet geldt voor alle bedektzadigen.
| 542 | www |
meiotische delingen een groepje van # -haploïde- microsporen, (eerst) in tetraden of op een rij, later meestal los De buitenwand om deze microspore verdikt zich onder invloed van zowel het tapetum als de microspore tot de exine Daarbinnen wordt door de microspore de intine (binnenwand) gevormd In een volgende stap ontwikkelen de microsporen zich door twee gewone mitotische delingen van de celkern binnen de sporenwand De zich ontwikkelende sporen heten dan stuifmeel- of pollenkorrels In elke pollenkorrel vormt zich ten tijde van de bestuiving gewoonlijk een grotere "vegetatieve" en een kleinere "generatieve" celkern, zodat de pollenkorrel slechts tweecellig is De vegetatieve cel omsluit de generatieve kern De generatieve kern heeft een hogere concentratie celplasma om zich heen en vormt na een tweede mitose twee geslachtscellen (gameten), de microgameten of spermacellen, die ieder een eigen kern bevatten De vorming van de gameten vindt gewoonlijk plaats in de pollenbuis, die van de stempel naar da zaadknop groeit, maar in sommige gevallen reeds voor de bestuiving in de rijpende pollenkorrel De microsporen groeien uit tot stuifmeelkorrels doordat de microsporen zich mitotische delen Uit deze deling ontstaan een vegetatieve en een generatieve cel, ieder met een eigen kern De vegetatieve cel groeit bij de bestuiving uit tot de pollenbuis De generatieve cel ondergaat nog een deling waarbij twee spermacellen ontstaan Het bovengenoemd verloop komt het meeste voor maar er zijn veel variaties, zodat het niet geldt voor alle bedektzadigen De helmknoppen kunnen gezien worden als een synangium een verzameling van vergroeide microsporangia Daarbij zou elke pollenzak een sporangium zijn De pollenkorrel bij bedektzadigen (angiospermen) is sterk gereduceerd en homoloog met een microprothallium met antheridium bij de varens en komt dus overeen met een microsporofyt De reductie gaat bij veel soorten zover, dat er geen tussenwanden meer worden gevormd, en dat het microprothallium en de antheridia niet meer herkenbaar zijn of niet meer worden gevormd De bestuiving vindt plaatst als de pollenkorrel op de stempel van de stamper komt Wanneer de stuifmeelkorrel in aanraking komt met een stempel zwelt deze op doordat osmotisch water wordt opgenomen Het cytoplasma wordt geactiveerd De korrel kiemt door de celwand waarbij er een pollenbuis ontstaat De pollenbuis maakt een opening in de cuticula van de stempel en begint hierna tussen de cellen van het geleidingsweefsel van de stijl door te groeien in de richting van het zaadbeginsel, waarbij het zich een weg door de stijl baant Bij sommige planten (lelies) is er geen geleidingsweefsel maar een open stijlkanaal Tijdens de groei van de pollenbuizen kan er certatie plaatsvinden Certatie is het verschijnsel dat de stuifmeelbuizen niet allemaal even snel groeien Zo groeien stuifmeelbuizen van stuifmeelkorrels van nauw verwante planten soms langzamer om inteelt te voorkomen De generatieve cel deelt zich mitotische nog een keer in twee generatieve cellen (spermacellen) - De pollenbuis groeit door de kiemopening (micropyle) van het vruchtbeginsel de embryozak in Dit wordt porogamie genoemd.
| 516 | www |
een synangium een verzameling van vergroeide microsporangia Daarbij zou elke pollenzak een sporangium zijn De pollenkorrel bij bedektzadigen (angiospermen) is sterk gereduceerd en homoloog met een microprothallium met antheridium bij de varens en komt dus overeen met een microsporofyt De reductie gaat bij veel soorten zover, dat er geen tussenwanden meer worden gevormd, en dat het microprothallium en de antheridia niet meer herkenbaar zijn of niet meer worden gevormd De bestuiving vindt plaatst als de pollenkorrel op de stempel van de stamper komt Wanneer de stuifmeelkorrel in aanraking komt met een stempel zwelt deze op doordat osmotisch water wordt opgenomen Het cytoplasma wordt geactiveerd De korrel kiemt door de celwand waarbij er een pollenbuis ontstaat De pollenbuis maakt een opening in de cuticula van de stempel en begint hierna tussen de cellen van het geleidingsweefsel van de stijl door te groeien in de richting van het zaadbeginsel, waarbij het zich een weg door de stijl baant Bij sommige planten (lelies) is er geen geleidingsweefsel maar een open stijlkanaal Tijdens de groei van de pollenbuizen kan er certatie plaatsvinden Certatie is het verschijnsel dat de stuifmeelbuizen niet allemaal even snel groeien Zo groeien stuifmeelbuizen van stuifmeelkorrels van nauw verwante planten soms langzamer om inteelt te voorkomen De generatieve cel deelt zich mitotische nog een keer in twee generatieve cellen (spermacellen) - De pollenbuis groeit door de kiemopening (micropyle) van het vruchtbeginsel de embryozak in Dit wordt porogamie genoemd Dit type bevruchting heet sifonogamie In de embryozak (het macroprothallium) versmelten de twee polaire kernen tot een diploïde embryozakkern De eicel bevindt zich aan de micropyle-zijde van de embryozak, met daarnaast de synergiden, die behulpzaam zijn bij de bevruchting In de pollenbuis verplaatsen de twee spermakernen zich naar de embryozak Er vindt een "dubbele bevruchting" plaats, dat wil zeggen een van deze spermakernen versmelt met de kern van eicel De andere spermakern versmelt met de diploïde secundaire embryozakkern en vormt zo een triploïde (#n) kern Deze kern groeit uit tot het secundair endosperm (kiemwit) , dat dient als reservevoedsel voor het zich later ontwikkelende embryo Op het hierboven beschreven patroon bestaan zeer veel belangrijke variaties Bij zaadplanten zorgen de zaden en de vruchten voor de verbreiding van de soort Zaden zijn de bevruchte zaadbeginsels De vruchten zijn, volgens een morfologische definitie, de uitgegroeide vruchtbeginsels Deze definitie zou kunnen inhouden, dat bloemen met een onderstandig vruchtbeginsel, schijnvruchten vormen, maar deze strikte opvatting wordt zelden gehanteerd Volgens een andere, meer ecologische opvatting is, bestaat de vrucht uit de bloem met rijpe zaden Volgens een nog ruimere opvatting zijn vruchten die structuren die zaden bevatten, zelfs delen van de bloemsteel of zelfs hele bloeiwijzen De oorsprong en evolutie van zaden ligt ongeveer ### miljoen jaar geleden, en begon in de late Devoon De vroegste zaadplanten komen voort uit een diverse groep van sporevormende planten, de "Progymnospermophyta", die uiteindelijk leidden tot zowel de naaktzadigen en angiospermen.
| 526 | www |
bevruchting heet sifonogamie In de embryozak (het macroprothallium) versmelten de twee polaire kernen tot een diploïde embryozakkern De eicel bevindt zich aan de micropyle-zijde van de embryozak, met daarnaast de synergiden, die behulpzaam zijn bij de bevruchting In de pollenbuis verplaatsen de twee spermakernen zich naar de embryozak Er vindt een "dubbele bevruchting" plaats, dat wil zeggen een van deze spermakernen versmelt met de kern van eicel De andere spermakern versmelt met de diploïde secundaire embryozakkern en vormt zo een triploïde (#n) kern Deze kern groeit uit tot het secundair endosperm (kiemwit) , dat dient als reservevoedsel voor het zich later ontwikkelende embryo Op het hierboven beschreven patroon bestaan zeer veel belangrijke variaties Bij zaadplanten zorgen de zaden en de vruchten voor de verbreiding van de soort Zaden zijn de bevruchte zaadbeginsels De vruchten zijn, volgens een morfologische definitie, de uitgegroeide vruchtbeginsels Deze definitie zou kunnen inhouden, dat bloemen met een onderstandig vruchtbeginsel, schijnvruchten vormen, maar deze strikte opvatting wordt zelden gehanteerd Volgens een andere, meer ecologische opvatting is, bestaat de vrucht uit de bloem met rijpe zaden Volgens een nog ruimere opvatting zijn vruchten die structuren die zaden bevatten, zelfs delen van de bloemsteel of zelfs hele bloeiwijzen De oorsprong en evolutie van zaden ligt ongeveer ### miljoen jaar geleden, en begon in de late Devoon De vroegste zaadplanten komen voort uit een diverse groep van sporevormende planten, de "Progymnospermophyta", die uiteindelijk leidden tot zowel de naaktzadigen en angiospermen De "Progymnospermophyta" hadden een varenachtige voortplantingscyclus met vegetatieve structuren die kenmerkend zijn voor zaadplanten Hun verspreidingseenheden waren sporen die zich ontwikkelden tot gametofyten, waarin de mannelijke en vrouwelijke gameten werden gevormd Net als varens, werd de bevruchting bij "Progymnospermophyta" waarschijnlijk mogelijk gemaakt door spermatozoïden, die water nodig hebben voor hun voortbeweging Daarentegen evolueerden bij zaadplanten pollen als het transportmiddel voor het afleveren van spermacellen bij de vrouwelijke gametofyt, waardoor bevruchting plaatsvindt in afwezigheid van water mogelijk werd Zaden zijn de na de bevruchting uitgegroeide zaadknoppen (zaadbeginsels) Een zaad bestaat uit een embryo (kiempje), reservevoedsel en een zaadmantel (testa) De zaden ontwikkelen zich bij naaktzadigen de zaadknoppen die vrij staan aan het eind van een asje (takje) of op in kegels staande schubben Hier is geen sprake van vruchten Bij bedektzadigen staan de zaadknoppen op vruchtbladen (carpellen) in het vruchtbeginsel, dat de zaadknoppen beschermt Zaden bevatten een kiempje of embryo en eventueel ook reservevoedsel voor het kiempje Het kiempje bestaat uit een pluimpje met een stengeltje en opgevouwen zaadlobben en een worteltje en eventueel enkele bladeren Aan het zaad zijn soms nog enkele kenmerken van de zaadknop herkenbaar Het zaad wordt omgeven door de testa of zaadhuid, een meer of minder dikke zaadhuid die afkomstig is van de beide integumenten uit het vruchtbeginsel die een beschermende buitenste laag van dode cellen vormen De zaadhuid bij appel is leerachtig, maar bij braam of rode bes versteend.
| 532 | www |
De "Progymnospermophyta" hadden een varenachtige voortplantingscyclus met vegetatieve structuren die kenmerkend zijn voor zaadplanten Hun verspreidingseenheden waren sporen die zich ontwikkelden tot gametofyten, waarin de mannelijke en vrouwelijke gameten werden gevormd Net als varens, werd de bevruchting bij "Progymnospermophyta" waarschijnlijk mogelijk gemaakt door spermatozoïden, die water nodig hebben voor hun voortbeweging Daarentegen evolueerden bij zaadplanten pollen als het transportmiddel voor het afleveren van spermacellen bij de vrouwelijke gametofyt, waardoor bevruchting plaatsvindt in afwezigheid van water mogelijk werd Zaden zijn de na de bevruchting uitgegroeide zaadknoppen (zaadbeginsels) Een zaad bestaat uit een embryo (kiempje), reservevoedsel en een zaadmantel (testa) De zaden ontwikkelen zich bij naaktzadigen de zaadknoppen die vrij staan aan het eind van een asje (takje) of op in kegels staande schubben Hier is geen sprake van vruchten Bij bedektzadigen staan de zaadknoppen op vruchtbladen (carpellen) in het vruchtbeginsel, dat de zaadknoppen beschermt Zaden bevatten een kiempje of embryo en eventueel ook reservevoedsel voor het kiempje Het kiempje bestaat uit een pluimpje met een stengeltje en opgevouwen zaadlobben en een worteltje en eventueel enkele bladeren Aan het zaad zijn soms nog enkele kenmerken van de zaadknop herkenbaar Het zaad wordt omgeven door de testa of zaadhuid, een meer of minder dikke zaadhuid die afkomstig is van de beide integumenten uit het vruchtbeginsel die een beschermende buitenste laag van dode cellen vormen De zaadhuid bij appel is leerachtig, maar bij braam of rode bes versteend De navel (hilum) zaad is een litteken op de plaats waar het zaad met de navelstreng aan de zaadlijst (placenta) was vastgehecht Soms loopt de navel verder over het zaad als zaadnerf (rafe) De chalaza of het vaatmerk is de plaats tegenover de navel waar de vaatbundel eindigt Verder heeft het zaad een micropyle of poortje (de opening in de integumenten naar de nucellus), waardoor de pollenbuis van de stuifmeelkorrel naar binnen groeit of het worteltje van het kiempje bij de kieming naar buiten komt Aan sommige zaden zit een zaadmantel (ook wel arillus of zaadrok), een vlezig (fruitachtig) omhulsel of aanhangsel Het gaat hier om een uitgroeisel van het zaad of de zaadsteel Het reservevoedsel dat het zaad meekrijgt is opgeslagen in de cellen van het perisperm, het primair of het secundair endosperm of in de zaadlobben van de kiem Vruchten zijn de na de bevruchting de bevruchte zaadknoppen met uitgegroeide stampers bij bedektzadigen, met name de vruchtbeginsels, stijl en stempel Deze laatste twee kunnen bij veel soorten afvallen Ook andere delen kunnen echter meegroeien, die men dan ook tot de vrucht rekent De eerste noemt men dan "echte" vruchten, maar bij de "schijnvruchten" vormen andere delen dan het vruchtbeginsel het hoofdbestanddeel Als de vruchtbladen hierbij betrokken zijn, ontstaat een vrucht Soms zijn nog andere bloemdelen, zoals de bloembodem, betrokken bij deze ontwikkeling Vruchten worden voornamelijk verspreid door dieren (zoöchorie), de wind (anemochorie), water (hydrochorie) en bepaalde insecten, zoals mieren (myrmecochorie).
| 539 | www |
de plaats waar het zaad met de navelstreng aan de zaadlijst (placenta) was vastgehecht Soms loopt de navel verder over het zaad als zaadnerf (rafe) De chalaza of het vaatmerk is de plaats tegenover de navel waar de vaatbundel eindigt Verder heeft het zaad een micropyle of poortje (de opening in de integumenten naar de nucellus), waardoor de pollenbuis van de stuifmeelkorrel naar binnen groeit of het worteltje van het kiempje bij de kieming naar buiten komt Aan sommige zaden zit een zaadmantel (ook wel arillus of zaadrok), een vlezig (fruitachtig) omhulsel of aanhangsel Het gaat hier om een uitgroeisel van het zaad of de zaadsteel Het reservevoedsel dat het zaad meekrijgt is opgeslagen in de cellen van het perisperm, het primair of het secundair endosperm of in de zaadlobben van de kiem Vruchten zijn de na de bevruchting de bevruchte zaadknoppen met uitgegroeide stampers bij bedektzadigen, met name de vruchtbeginsels, stijl en stempel Deze laatste twee kunnen bij veel soorten afvallen Ook andere delen kunnen echter meegroeien, die men dan ook tot de vrucht rekent De eerste noemt men dan "echte" vruchten, maar bij de "schijnvruchten" vormen andere delen dan het vruchtbeginsel het hoofdbestanddeel Als de vruchtbladen hierbij betrokken zijn, ontstaat een vrucht Soms zijn nog andere bloemdelen, zoals de bloembodem, betrokken bij deze ontwikkeling Vruchten worden voornamelijk verspreid door dieren (zoöchorie), de wind (anemochorie), water (hydrochorie) en bepaalde insecten, zoals mieren (myrmecochorie) Zo wordt bij de composietenfamilie vaak gesproken van zaden (andijviezaad, zonnebloempitten enz ), terwijl het eenzadige vruchtjes zijn<PERSOON>, <DATUM> - <PERSOON>, <DATUM> was een Belgisch arts en hoogleraar, die werd opgenomen in de Belgische erfelijke adel <PERSOON>, grootvader van <PERSOON> (hierna), werd in ### in de erfelijke Oostenrijkse adel opgenomen door keizer <PERSOON> In ### werd hem door dezelfde keizer de titel ridder verleend, overdraagbaar op alle mannelijke afstammelingen <PERSOON> was een zoon van ridder Maximilien-<PERSOON>, advocaat in Wenen, en van Hélène Bacht Hij werd in ### opgenomen in de Belgische erfelijke adel, met de titel ridder overdraagbaar op alle mannelijke afstammelingen Hij trouwde in Döbling (Oostenrijk) in ### met Stéphanie Lumpe (###-###) en ze kregen vier kinderen In ### werd hij uitgenodigd om aan de <PERSOON> chirurgie en pathologie te komen doceren In ### kreeg hij ook het vak chirurgische geneeskunde toebedeeld Hij publiceerde over weefselleer (over het inwendige van de oren), anatomie (over kwaadaardige tumoren, over kwaadaardige lymfe, over borstkanker) en chirurgie In deze laatste maakte hij proefondervindelijk vooruitgang, onder meer wat betreft operatieve infecties, breuken, ontwrichtingen, en hij gaf hierover voordrachten aan collega's of publiceerde in medische tijdschriften <PERSOON> was een man van grote cultuur Hij was zeer belezen en oefende zich door poëzie van Duitse dichters te vertalen in het Italiaans van de tijd van <PERSOON-##>.
| 583 | www |
gesproken van zaden (andijviezaad, zonnebloempitten enz ), terwijl het eenzadige vruchtjes zijn<PERSOON>, <DATUM> - <PERSOON>, <DATUM> was een Belgisch arts en hoogleraar, die werd opgenomen in de Belgische erfelijke adel <PERSOON>, grootvader van <PERSOON> (hierna), werd in ### in de erfelijke Oostenrijkse adel opgenomen door keizer <PERSOON> In ### werd hem door dezelfde keizer de titel ridder verleend, overdraagbaar op alle mannelijke afstammelingen <PERSOON> was een zoon van ridder Maximilien-<PERSOON>, advocaat in Wenen, en van Hélène Bacht Hij werd in ### opgenomen in de Belgische erfelijke adel, met de titel ridder overdraagbaar op alle mannelijke afstammelingen Hij trouwde in Döbling (Oostenrijk) in ### met Stéphanie Lumpe (###-###) en ze kregen vier kinderen In ### werd hij uitgenodigd om aan de <PERSOON> chirurgie en pathologie te komen doceren In ### kreeg hij ook het vak chirurgische geneeskunde toebedeeld Hij publiceerde over weefselleer (over het inwendige van de oren), anatomie (over kwaadaardige tumoren, over kwaadaardige lymfe, over borstkanker) en chirurgie In deze laatste maakte hij proefondervindelijk vooruitgang, onder meer wat betreft operatieve infecties, breuken, ontwrichtingen, en hij gaf hierover voordrachten aan collega's of publiceerde in medische tijdschriften <PERSOON> was een man van grote cultuur Hij was zeer belezen en oefende zich door poëzie van Duitse dichters te vertalen in het Italiaans van de tijd van <PERSOON-##> Hij was zeer geïnteresseerd in de plastische kunsten en telde heel wat vrienden onder de schilders van zijn tijd Hij beoefende verschillende sporten in de schoot van de "Cercle athlétique liégeois" en zat regelmatig grote internationale toernooien van worstelsport voor <PERSOON-##>, ###), zoon van <PERSOON>, trouwde met <PERSOON-##> (###-###) en het echtpaar bleef kinderloos Zoals zijn vader was hij arts, en hoogleraar aan de <PERSOON-##> Hij was histoloog en embryoloog Hij volgde zijn ouders naar <PERSOON> en behaalde er in ### met de grootste onderscheiding het diploma geneeskunde Hij studeerde verder aan de universiteiten van Breslau en Wenen Teruggekeerd in <PERSOON> werd hij assistent-chirurg en van ### tot ### assistent in de gynaecologie en verloskunde Hij legde zich voornamelijk toe op de weefselleer en op de embryologie, waarover hij opgemerkte studies publiceerde Na belangrijke publicaties over oögenese en organogenese van de eierstokken, verwierf hij in ### een speciaal doctoraat in anatomische wetenschappen met als titel voor zijn thesis "<PERSOON-##> constitution et ï'involution du corps <PERSOON-##> et le développement du canal de <PERSOON-##> dans l'espèce humaine" In ### werd hij tot docent benoemd Hij gaf toen zijn praktijk als chirurg op, om zich volledig toe te leggen op het doceren en op het wetenschappelijk onderzoek In ### werd hij benoemd tot buitengewoon hoogleraar en in ### tot gewoon hoogleraar Hij doceerde algemene weefselleer en embryologie In ### ging hij met emeritaat.
| 631 | www |
geïnteresseerd in de plastische kunsten en telde heel wat vrienden onder de schilders van zijn tijd Hij beoefende verschillende sporten in de schoot van de "Cercle athlétique liégeois" en zat regelmatig grote internationale toernooien van worstelsport voor<PERSOON>, ###), zoon van <PERSOON>, trouwde met <PERSOON> (###-###) en het echtpaar bleef kinderloos Zoals zijn vader was hij arts, en hoogleraar aan de <PERSOON> Hij was histoloog en embryoloog Hij volgde zijn ouders naar <PERSOON> en behaalde er in ### met de grootste onderscheiding het diploma geneeskunde Hij studeerde verder aan de universiteiten van Breslau en Wenen Teruggekeerd in <PERSOON> werd hij assistent-chirurg en van ### tot ### assistent in de gynaecologie en verloskunde Hij legde zich voornamelijk toe op de weefselleer en op de embryologie, waarover hij opgemerkte studies publiceerde Na belangrijke publicaties over oögenese en organogenese van de eierstokken, verwierf hij in ### een speciaal doctoraat in anatomische wetenschappen met als titel voor zijn thesis "<PERSOON> constitution et ï'involution du corps <PERSOON> et le développement du canal de <PERSOON> dans l'espèce humaine" In ### werd hij tot docent benoemd Hij gaf toen zijn praktijk als chirurg op, om zich volledig toe te leggen op het doceren en op het wetenschappelijk onderzoek In ### werd hij benoemd tot buitengewoon hoogleraar en in ### tot gewoon hoogleraar Hij doceerde algemene weefselleer en embryologie In ### ging hij met emeritaat Hij werd Naast zijn activiteiten als wetenschapper ontwikkelde hij, net als zijn vader, een merkwaardige eruditie in talrijke domeinen van de literatuur, de muziek, de wijsbegeerte en de grafische kunsten Hij verzamelde een uitgebreide collectie Japanse gravures <PERSOON> (###-###), derde zoon van <PERSOON>, was procureur des <PERSOON-##> in Verviers Hij trouwde in ### in Verviers met <PERSOON-##> (###-###) Het gezin bleef kinderloos Hij werd in maart-april ### gearresteerd vanwege zijn anti-Duitse houding en werd uit zijn functie van procureur gezet In mei ### werd hij samen met een zestigtal inwoners van Verviers weggevoerd naar Aken, waar hij op <DATUM> overleed <PERSOON-##> (<PERSOON-##>, <DATUM> - mogelijk Montreux, <DATUM> was een van de eerste vrouwelijke tandartsen in <LOCATIE> en feministe Haar vader was stadsgeneesheer en lector aan de Gmeneeskundige School <PERSOON-##> In ### trouwde ze met de pianist <PERSOON-##>, die in <LOCATIE> een muziekschool aan huis had Ze krijgt twee dochters, respectievelijk in ### en ### In ### legt <PERSOON-##> het zogenaamd literair mathematisch examen af, wat betekent dat ze vervolgens zonder verdere vooropleiding een opleiding tot apotheker of tandarts kan volgen In ### scheidt ze van tafel en bed van haar echtgenoot, en het jaar daarop behaalt ze haar tandartsexamen.
| 612 | www |
Naast zijn activiteiten als wetenschapper ontwikkelde hij, net als zijn vader, een merkwaardige eruditie in talrijke domeinen van de literatuur, de muziek, de wijsbegeerte en de grafische kunsten Hij verzamelde een uitgebreide collectie Japanse gravures<PERSOON> (###-###), derde zoon van <PERSOON>, was procureur des <PERSOON> in Verviers Hij trouwde in ### in Verviers met <PERSOON> (###-###) Het gezin bleef kinderloos Hij werd in maart-april ### gearresteerd vanwege zijn anti-Duitse houding en werd uit zijn functie van procureur gezet In mei ### werd hij samen met een zestigtal inwoners van Verviers weggevoerd naar Aken, waar hij op <DATUM> overleed <PERSOON> (<PERSOON>, <DATUM> - mogelijk Montreux, <DATUM> was een van de eerste vrouwelijke tandartsen in <LOCATIE> en feministe Haar vader was stadsgeneesheer en lector aan de Gmeneeskundige School <PERSOON> In ### trouwde ze met de pianist <PERSOON>, die in <LOCATIE> een muziekschool aan huis had Ze krijgt twee dochters, respectievelijk in ### en ### In ### legt <PERSOON> het zogenaamd literair mathematisch examen af, wat betekent dat ze vervolgens zonder verdere vooropleiding een opleiding tot apotheker of tandarts kan volgen In ### scheidt ze van tafel en bed van haar echtgenoot, en het jaar daarop behaalt ze haar tandartsexamen In november ### is ze terug in <LOCATIE> en wordt ze tandmeesteres in <LOCATIE> In ### opent <PERSOON-##> een tandheelkundig hospitaal aan huis, waar ze ook opleidingen tot tandarts verzorgde In ### wordt ze lid van de Nederlandsche Tandmeesters-Vereeniging, omdat deze in tegenstelling tot het oudere Nederlandsch Tandheelkundig Genootschap vrouwen niet uitsloot <PERSOON-##> was actief binnen diverse takken van de vrouwenvereniging Ze was lid van het Leesmuseum voor Vrouwen in <LOCATIE> en ondertekende in ### 'Adres van de Nederlandsche vrouwen in zake de blanke-slavinnenhandel' van de Nederlandsche Vrouwenbond ter Verhooging van het Zedelijk Bewustzijn Ze werd ook lid van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht en werd daar in ### lid van het afdelingsbestuur en in ### van het hoofdbestuur Ook was ze in verkiezingstijd straatpropagandiste, zat ze in diverse comités van de Vereeniging en is ze meerdere malen bij congressen van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht aanwezig geweest Bij het congres in <LOCATIE> in ### stelde ze voor dat de Wereldbond een eigen vaandel zou moeten krijgen, wat in ### gebeurde Daarnaast was van ze lid van de Vereeniging voor Verbetering van Vrouwenkleeding Naast de algemene door de vereniging gepropageerde hervormingen was ze een groot voorstander van een broek voor vrouwen, zodat ze zich makkelijker konden bewegen Een argument dat ze hierbij gebruikte was dat benen twee losse lichaamsdelen waren en men armen ook niet in één mouw stak <PERSOON-##> hield zich ook bezig met sport voor vrouwen in ### leerde ze met haar twee dochters fietsen en in ### was ze samen met o a.
| 605 | www |
aan huis, waar ze ook opleidingen tot tandarts verzorgde In ### wordt ze lid van de Nederlandsche Tandmeesters-Vereeniging, omdat deze in tegenstelling tot het oudere Nederlandsch Tandheelkundig Genootschap vrouwen niet uitsloot<PERSOON> was actief binnen diverse takken van de vrouwenvereniging Ze was lid van het Leesmuseum voor Vrouwen in <LOCATIE> en ondertekende in ### 'Adres van de Nederlandsche vrouwen in zake de blanke-slavinnenhandel' van de Nederlandsche Vrouwenbond ter Verhooging van het Zedelijk Bewustzijn Ze werd ook lid van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht en werd daar in ### lid van het afdelingsbestuur en in ### van het hoofdbestuur Ook was ze in verkiezingstijd straatpropagandiste, zat ze in diverse comités van de Vereeniging en is ze meerdere malen bij congressen van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht aanwezig geweest Bij het congres in <LOCATIE> in ### stelde ze voor dat de Wereldbond een eigen vaandel zou moeten krijgen, wat in ### gebeurde Daarnaast was van ze lid van de Vereeniging voor Verbetering van Vrouwenkleeding Naast de algemene door de vereniging gepropageerde hervormingen was ze een groot voorstander van een broek voor vrouwen, zodat ze zich makkelijker konden bewegen Een argument dat ze hierbij gebruikte was dat benen twee losse lichaamsdelen waren en men armen ook niet in één mouw stak <PERSOON> hield zich ook bezig met sport voor vrouwen in ### leerde ze met haar twee dochters fietsen en in ### was ze samen met o a In ### was ze lid van het hoofdbestuur van de Onderlinge Vrouwenbescherming, maar in dat jaar legt ze al haar bestuurstaken neer en geeft ze haar praktijk over aan haar medewerkster <PERSOON> Ze vertrekt naar Londen en is daar bij het vijfde Internationale Congres van Vrouwen In ### vertrekt ze naar Budapest om kiesrechtstrijders te helpen met straatpropaganda Daarna opent ze in Eisenach een theehuis, waar ze het tijdschrift van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht verkoopt Waarschijnlijk vertrekt ze in ### weer, waarheen is onbekend Ze overlijdt in ###, waarschijnlijk op <DATUM> in <PERSOON> heeft een aantal publicaties op haar naam staan, zoals "Ons sekse ideaal" uit ### Haar dochters kwamen ook voorbij bij de vrouwenbeweging de oudste, <PERSOON>, was tekenares en ontwierp het adres tegen het Koninklijk Besluit Huwende Ambtenaressen in ### en <PERSOON> speelde in datzelfde jaar viool bij het vijftienjarig jubileum van de Vrije Vrouwen Vereeniging WAPA-score De WAPA-score, gekend onder de Engelse term als AVPU, is een score om het bewustzijn van een patiënt of slachtoffer te bepalen De WAPA is een korte, snelle en duidelijke manier om de eerste beoordeling van het slachtoffer te bepalen en kan een verschil tussen leven en sterven bepalen De score wordt bepaald door uiterlijke waarneming; er worden geen instrumenten zoals saturatiemeters, bloeddrukmeters, enzovoorts bij gebruikt.
| 539 | www |
het hoofdbestuur van de Onderlinge Vrouwenbescherming, maar in dat jaar legt ze al haar bestuurstaken neer en geeft ze haar praktijk over aan haar medewerkster <PERSOON> Ze vertrekt naar Londen en is daar bij het vijfde Internationale Congres van Vrouwen In ### vertrekt ze naar Budapest om kiesrechtstrijders te helpen met straatpropaganda Daarna opent ze in Eisenach een theehuis, waar ze het tijdschrift van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht verkoopt Waarschijnlijk vertrekt ze in ### weer, waarheen is onbekend Ze overlijdt in ###, waarschijnlijk op <DATUM> in <PERSOON> heeft een aantal publicaties op haar naam staan, zoals "Ons sekse ideaal" uit ### Haar dochters kwamen ook voorbij bij de vrouwenbeweging de oudste, <PERSOON>, was tekenares en ontwierp het adres tegen het Koninklijk Besluit Huwende Ambtenaressen in ### en <PERSOON> speelde in datzelfde jaar viool bij het vijftienjarig jubileum van de Vrije Vrouwen Vereeniging WAPA-score De WAPA-score, gekend onder de Engelse term als AVPU, is een score om het bewustzijn van een patiënt of slachtoffer te bepalen De WAPA is een korte, snelle en duidelijke manier om de eerste beoordeling van het slachtoffer te bepalen en kan een verschil tussen leven en sterven bepalen De score wordt bepaald door uiterlijke waarneming; er worden geen instrumenten zoals saturatiemeters, bloeddrukmeters, enzovoorts bij gebruikt De score wordt als volgt bepaald (zowel WAPA als ook AVPU) De WAPA-score wordt in Nederlandstalige landen voornamelijk in <PERSOON> toegepast; in <LOCATIE> is hij nagenoeg onbekend <PERSOON> (<DATUM> - <DATUM> was een Britse arts, sociaal geneeskundige en historicus van de geneeskunde Op basis van demografische gegevens uit Engeland en Wales stelde McKeown dat de bevolkingsgroei sinds het einde van de achttiende eeuw was toe te schrijven aan een verhoging van de levensstandaard, in het bijzonder dankzij betere voeding, pas later door betere hygiëne en maatregelen in de volksgezondheid, en slechts in geringe mate dankzij betere geneeskunde Deze stellingen werden bekend als de McKeown-these McKeown werd geboren in Portadown, Noord-Ierland en verhuisde met zijn ouders naar Vancouver, Canada Zijn ouders waren <PERSOON> en <PERSOON>) McKeown McKeown studeerde eerst af in de fysiologie aan de University of British Columbia (###) en haalde zijn eerste doctorstitel aan de McGill University (###) voordat hij terugging naar Engeland om aan de Oxford University te studeren waar hij in ### een doctorstitel haalde Tijdens de Tweede Wereldoorlog studeerde hij geneeskunde aan de London University waar hij in ### een Bachelor in Surgery haalde ('doctoraalexamen') Van ### tot zijn pensioen in ### was hij hoogleraar sociale geneeskunde aan de University of Birmingham Daarna haalde hij er zijn artsexamen in ### Hij was adviseur voor de Wereldgezondheidsorganisatie, de <PERSOON> en de Rockefeller Foundation Hij was gehuwd met Esmé Widdowson, met wie hij een zoon en een dochter kreeg Hij stierf in ###.
| 567 | www |
<PERSOON> (<DATUM> - <DATUM> was een Britse arts, sociaal geneeskundige en historicus van de geneeskunde Op basis van demografische gegevens uit Engeland en Wales stelde McKeown dat de bevolkingsgroei sinds het einde van de achttiende eeuw was toe te schrijven aan een verhoging van de levensstandaard, in het bijzonder dankzij betere voeding, pas later door betere hygiëne en maatregelen in de volksgezondheid, en slechts in geringe mate dankzij betere geneeskunde Deze stellingen werden bekend als de McKeown-these McKeown werd geboren in Portadown, Noord-Ierland en verhuisde met zijn ouders naar Vancouver, Canada Zijn ouders waren <PERSOON> en <PERSOON>) McKeown McKeown studeerde eerst af in de fysiologie aan de University of British Columbia (###) en haalde zijn eerste doctorstitel aan de McGill University (###) voordat hij terugging naar Engeland om aan de Oxford University te studeren waar hij in ### een doctorstitel haalde Tijdens de Tweede Wereldoorlog studeerde hij geneeskunde aan de London University waar hij in ### een Bachelor in Surgery haalde ('doctoraalexamen') Van ### tot zijn pensioen in ### was hij hoogleraar sociale geneeskunde aan de University of Birmingham Daarna haalde hij er zijn artsexamen in ### Hij was adviseur voor de Wereldgezondheidsorganisatie, de <PERSOON> en de Rockefeller Foundation Hij was gehuwd met Esmé Widdowson, met wie hij een zoon en een dochter kreeg Hij stierf in ### De grondgedachten van zijn theorie staan in vier belangrijke artikelen die werden gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift "Population Studies", een boek over "Medicine in Modern Society" (Geneeskunde in de Moderne Samenleving) uit ###, en een leerboek (met <PERSOON>) "<PERSOON> to Social Medicine" (Inleiding tot de Sociale Geneeskunde) uit ### Deze publicaties trokken weinig aandacht buiten academische kringen, totdat hij zijn ideeën samenvoegde in twee spraakmakende boeken "<PERSOON> Modern Rise of Population" (De Hedendaagse Groei van de Bevolking) en, met steun van een Rock Carling Fellowship van de Nuffield Trust, een lezing met de provocerende titel "<PERSOON> Role of Modern Medicine Dream, Mirage or Nemesis?" (De <PERSOON> Geneeskunde Droom, Luchtspiegeling of Teloorgang?) In zijn laatste boek, "<PERSOON> Origins of Human Disease" (De Oorsprong van Ziektes bij <PERSOON>), dat kort na zijn dood in ### werd gepubliceerd, vond hij een mildere toon om zijn relativerende kritiek te uiten op de geneeskunde en gezondheidszorg Hierin vond hij de juiste balans tussen een antwoord op terechte kritiek op de grenzen van zijn these, zonder mededogen voor misplaatste kritiek McKeown stelde vier destijds gangbare theorieën ter discussie over de groei van de westerse bevolking sinds de ##e eeuw De geruchtmakende publicatie van "<PERSOON> Modern Rise of Population" in ### leidde direct tot felle kritiek van demografen, maar kreeg ook lof van critici uit de gezondheidszorg.
| 572 | www |
die werden gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift "Population Studies", een boek over "Medicine in Modern Society" (Geneeskunde in de Moderne Samenleving) uit ###, en een leerboek (met <PERSOON>) "<PERSOON> to Social Medicine" (Inleiding tot de Sociale Geneeskunde) uit ### Deze publicaties trokken weinig aandacht buiten academische kringen, totdat hij zijn ideeën samenvoegde in twee spraakmakende boeken "<PERSOON> Modern Rise of Population" (De Hedendaagse Groei van de Bevolking) en, met steun van een Rock Carling Fellowship van de Nuffield Trust, een lezing met de provocerende titel "<PERSOON> Role of Modern Medicine Dream, Mirage or Nemesis?" (De <PERSOON> Geneeskunde Droom, Luchtspiegeling of Teloorgang?) In zijn laatste boek, "<PERSOON> Origins of Human Disease" (De Oorsprong van Ziektes bij <PERSOON>), dat kort na zijn dood in ### werd gepubliceerd, vond hij een mildere toon om zijn relativerende kritiek te uiten op de geneeskunde en gezondheidszorg Hierin vond hij de juiste balans tussen een antwoord op terechte kritiek op de grenzen van zijn these, zonder mededogen voor misplaatste kritiek McKeown stelde vier destijds gangbare theorieën ter discussie over de groei van de westerse bevolking sinds de ##e eeuw De geruchtmakende publicatie van "<PERSOON> Modern Rise of Population" in ### leidde direct tot felle kritiek van demografen, maar kreeg ook lof van critici uit de gezondheidszorg Hoewel McKeown nog maar weinig aanhangers heeft onder artsen en epidemiologen, geniet hij meer bekendheid onder economen, zoals de Nobelprijs-winnaar <PERSOON> die McKeown beschouwt als "'de vader van de sociale geneeskunde"' Het is opmerkelijk dat het werk van McKeown, zelfs jaren na zijn publicaties en zijn dood in ###, nog steeds aanleiding geeft tot kritiek, soms verhuld in milde gemeenplaatsen '"Zijn grote verdienste was dat hij de juiste vragen stelde Hij gaf niet altijd het beste antwoord"' Andere critici verwezen zijn gehele oeuvre naar de schroothoop met het argument dat het '"grotendeels is weerlegd door later onderzoek"' Deze kritiek leidde overigens meteen tot felle tegenantwoorden van voorstanders van McKeowns these Het is juist dat McKeown herhaaldelijk heeft opgeroepen om kritisch te denken over de volksgezondheid, medische zorg en sociaal-medisch beleid Hij was er zich zeer van bewust dat zijn kritiek mogelijk politieke en financiële consequenties zou hebben Echter hebben zowel voor- als tegenstanders uit vele politieke richtingen zijn ideeën verkeerd overgenomen voor eigen bestwil Of zoals een commentator treffend zijn voor- en tegenstanders kenschetste "âDesondanks hebben zij (en zij waren bij lange na niet alleen) altijd een McKeown-kapstok gehad waaraan zij hun hoed konden hangen, terwijl anderen behoefte hadden aan een McKeown-schietschijf waarop ze hun pijltjes konden mikkenâ" Dezelfde commentator vond dat de hele discussie die McKeown opriep inmiddels gedateerd is "âMisschien is het tijd dat de hele cyclus van these, anti-these, en synthese wel zoân beetje op is, en om het hele âMcKeown-debateâ een waardige begrafenis te geven en om ons met andere zaken bezig te houden â".
| 600 | www |
geneeskunde"' Het is opmerkelijk dat het werk van McKeown, zelfs jaren na zijn publicaties en zijn dood in ###, nog steeds aanleiding geeft tot kritiek, soms verhuld in milde gemeenplaatsen '"Zijn grote verdienste was dat hij de juiste vragen stelde Hij gaf niet altijd het beste antwoord"' Andere critici verwezen zijn gehele oeuvre naar de schroothoop met het argument dat het '"grotendeels is weerlegd door later onderzoek"' Deze kritiek leidde overigens meteen tot felle tegenantwoorden van voorstanders van McKeowns these Het is juist dat McKeown herhaaldelijk heeft opgeroepen om kritisch te denken over de volksgezondheid, medische zorg en sociaal-medisch beleid Hij was er zich zeer van bewust dat zijn kritiek mogelijk politieke en financiële consequenties zou hebben Echter hebben zowel voor- als tegenstanders uit vele politieke richtingen zijn ideeën verkeerd overgenomen voor eigen bestwil Of zoals een commentator treffend zijn voor- en tegenstanders kenschetste "âDesondanks hebben zij (en zij waren bij lange na niet alleen) altijd een McKeown-kapstok gehad waaraan zij hun hoed konden hangen, terwijl anderen behoefte hadden aan een McKeown-schietschijf waarop ze hun pijltjes konden mikkenâ" Dezelfde commentator vond dat de hele discussie die McKeown opriep inmiddels gedateerd is "âMisschien is het tijd dat de hele cyclus van these, anti-these, en synthese wel zoân beetje op is, en om het hele âMcKeown-debateâ een waardige begrafenis te geven en om ons met andere zaken bezig te houden â" Wat het nog ingewikkelder maakt om McKeowns werk op waarde te schatten, is dat hij zijn ideeën zelf in de loop der jaren heeft ontwikkeld en aangepast, vanaf zijn eerste publicatie in ### tot zijn laatste boek over "<PERSOON> Origins of Human Disease" in ### In dit laatste boek pikte McKeown nogmaals de themaâs op die hij in zijn eerdere publicaties had beschreven, maar hij reageerde hierin ook op eerdere critici en heeft hij hun argumenten overgenomen wanneer ze gelijk hadden Bovendien waren veel van zijn eerdere provocatieve ideeën in ### inmiddels gangbare kennis In het bijzonder het werk van de economen en Nobelprijs-laureaten <PERSOON> (###) en <PERSOON> (###) hebben sterk bijgedragen aan de huidige herwaardering van McKeownâs these "âMcKeownâs visie, aangepast aan de huidige omstandigheden, is nog steeds van belang in het debat tussen hen die van mening zijn dat gezondheid allereerst wordt bepaald door medische ontdekkingen en medische behandeling en hen die kijken naar de onderliggende maatschappelijke levensomstandigheden â""" Tegenwoordig zullen nog maar weinig mensen het oneens zijn met McKeowns these dat de bevolkingsgroei vanaf de late ##de eeuw in de westerse wereld hoofdzakelijk kan worden toegeschreven aan een daling van de sterfte en niet aan een toename van de vruchtbaarheid Maar dat was nog niet het geval bij het verschijnen van zijn boek over â<PERSOON> Modern Rise of Populationâ in ### In een recensie van dat boek werd McKeown ervan beschuldigd dat hij onvoldoende had aangetoond " 'dat het de sterfte was die afnam en niet de vruchtbaarheid die toenam waardoor de bevolking groeide' ".
| 603 | www |
ideeën zelf in de loop der jaren heeft ontwikkeld en aangepast, vanaf zijn eerste publicatie in ### tot zijn laatste boek over "<PERSOON> Origins of Human Disease" in ### In dit laatste boek pikte McKeown nogmaals de themaâs op die hij in zijn eerdere publicaties had beschreven, maar hij reageerde hierin ook op eerdere critici en heeft hij hun argumenten overgenomen wanneer ze gelijk hadden Bovendien waren veel van zijn eerdere provocatieve ideeën in ### inmiddels gangbare kennis In het bijzonder het werk van de economen en Nobelprijs-laureaten <PERSOON> (###) en <PERSOON> (###) hebben sterk bijgedragen aan de huidige herwaardering van McKeownâs these "âMcKeownâs visie, aangepast aan de huidige omstandigheden, is nog steeds van belang in het debat tussen hen die van mening zijn dat gezondheid allereerst wordt bepaald door medische ontdekkingen en medische behandeling en hen die kijken naar de onderliggende maatschappelijke levensomstandigheden â""" Tegenwoordig zullen nog maar weinig mensen het oneens zijn met McKeowns these dat de bevolkingsgroei vanaf de late ##de eeuw in de westerse wereld hoofdzakelijk kan worden toegeschreven aan een daling van de sterfte en niet aan een toename van de vruchtbaarheid Maar dat was nog niet het geval bij het verschijnen van zijn boek over â<PERSOON> Modern Rise of Populationâ in ### In een recensie van dat boek werd McKeown ervan beschuldigd dat hij onvoldoende had aangetoond " 'dat het de sterfte was die afnam en niet de vruchtbaarheid die toenam waardoor de bevolking groeide' " In ### verscheen een toonaangevende studie van Wrigley en Schofield over de "<PERSOON> Population History of England ###â### " De studie vormde een enorme stimulans voor de historische demografie; echter, schattingen over geboorte- en sterftecijfers over het pre-industriële tijdperk waren vooral gebaseerd op gegevens uit kerkregisters, waardoor de auteurs de indruk kregen dat de bevolkingsgroei in de ##de eeuw vooral te danken was aan frequente geboortepieken Maar al in ### had Flinn gevonden dat zulke geboortepieken werden voorafgegaan door crisisperiodes met sterk verhoogde sterfte maar, zoals Flinn zorgvuldig beschreef, werden sterfgevallen in zulke crisisperioden niet altijd even zorgvuldig geregistreerd als in tijden van voorspoed Bovendien, zoals McKeown opmerkte, is het biologisch onverklaarbaar hoe een betere levensstandaard selectief de geboortecijfers begunstigden zonder gelijktijdige daling van de sterfte Hoewel McKeown weinig genade toonde in zijn oordeel, sneed zijn kritiek wel degelijk hout "âIk moet daarbij aantekenen dat ik niet geloof dat gebrekkige gegevens op enige manier bewerkt kunnen worden waardoor ze toch betrouwbaar wordenâ" Tien jaar later waren Schofield en Reher (###) inmiddels aanzienlijk positiever over McKeown's werk, niet alleen omdat zijn controversiële ideeën een enorme impuls hadden gegeven aan historisch demografisch onderzoek, maar ook omdat duidelijk werd dat hij in grote lijnen gelijk had De auteurs erkenden dat de demografie in het pre-industriële tijdperk inderdaad gekenmerkt werd door een karakteristiek patroon van afwisselend sterftepieken (epidemieën) gevolgd door geboortepieken.
| 586 | www |
toonaangevende studie van Wrigley en Schofield over de "<PERSOON> Population History of England ###â### " De studie vormde een enorme stimulans voor de historische demografie; echter, schattingen over geboorte- en sterftecijfers over het pre-industriële tijdperk waren vooral gebaseerd op gegevens uit kerkregisters, waardoor de auteurs de indruk kregen dat de bevolkingsgroei in de ##de eeuw vooral te danken was aan frequente geboortepieken Maar al in ### had Flinn gevonden dat zulke geboortepieken werden voorafgegaan door crisisperiodes met sterk verhoogde sterfte maar, zoals Flinn zorgvuldig beschreef, werden sterfgevallen in zulke crisisperioden niet altijd even zorgvuldig geregistreerd als in tijden van voorspoed Bovendien, zoals McKeown opmerkte, is het biologisch onverklaarbaar hoe een betere levensstandaard selectief de geboortecijfers begunstigden zonder gelijktijdige daling van de sterfte Hoewel McKeown weinig genade toonde in zijn oordeel, sneed zijn kritiek wel degelijk hout "âIk moet daarbij aantekenen dat ik niet geloof dat gebrekkige gegevens op enige manier bewerkt kunnen worden waardoor ze toch betrouwbaar wordenâ" Tien jaar later waren Schofield en Reher (###) inmiddels aanzienlijk positiever over McKeown's werk, niet alleen omdat zijn controversiële ideeën een enorme impuls hadden gegeven aan historisch demografisch onderzoek, maar ook omdat duidelijk werd dat hij in grote lijnen gelijk had De auteurs erkenden dat de demografie in het pre-industriële tijdperk inderdaad gekenmerkt werd door een karakteristiek patroon van afwisselend sterftepieken (epidemieën) gevolgd door geboortepieken Deze vroege demografische transitie, gekenmerkt door een âafzwakking van de sterftecrisesâ ("â<PERSOON> Attenuation of Mortality Crisesâ") , begint in Engeland en Wales in de late ##de eeuw en op het Europese vasteland ongeveer een halve eeuw later Zij vonden dit patroon in strijd met de theorie van McKeown, en nog in ### beschouwden critici van McKeown deze demografische controverse als een van zijn vele blunders Zij begrepen niet, zoals Flinn al in ### schreef, dat een âstabilisatie van de sterfteâ gevolgd door een âdaling van zowel de sterfte en geboorteâ complementaire theorieën waren die perfect aansloten bij de door McKeown beschreven invloeden van een steeds hogere levensstandaard (en zoals ook wordt getoond in de In de jaren ### waren er nog steeds wetenschappers die serieus betwijfelden dat een betere levensstandaard een drijvende kracht was achter de groei van de bevolking, betere gezondheid en een langere levensverwachting Deze twijfel kwam waarschijnlijk voort uit een idealisering van de levensomstandigheden van prehistorische jagers en verzamelaars, of uit een nostalgische roep naar een idyllisch leven op de boerderij McKeown die de nadagen van de miserabele woon- en leefomstandigheden in Londen en Birmingham persoonlijk nog gekend heeft, had een scherp oog voor de sociale ellende die de industrialisatie te weeg bracht in overbevolkte steden, armoedige woningen, steeds slechtere persoonlijke hygiëne, smerig drinkwater, kinderarbeid en gevaarlijke werkomstandigheden Hij vroeg zich af waarom de bevolking toch in omvang toenam ondanks deze Dickens-achtige ellende in het vroeg-industriële Engeland en Wales.
| 568 | www |
en op het Europese vasteland ongeveer een halve eeuw later Zij vonden dit patroon in strijd met de theorie van McKeown, en nog in ### beschouwden critici van McKeown deze demografische controverse als een van zijn vele blunders Zij begrepen niet, zoals Flinn al in ### schreef, dat een âstabilisatie van de sterfteâ gevolgd door een âdaling van zowel de sterfte en geboorteâ complementaire theorieën waren die perfect aansloten bij de door McKeown beschreven invloeden van een steeds hogere levensstandaard (en zoals ook wordt getoond in de In de jaren ### waren er nog steeds wetenschappers die serieus betwijfelden dat een betere levensstandaard een drijvende kracht was achter de groei van de bevolking, betere gezondheid en een langere levensverwachting Deze twijfel kwam waarschijnlijk voort uit een idealisering van de levensomstandigheden van prehistorische jagers en verzamelaars, of uit een nostalgische roep naar een idyllisch leven op de boerderij McKeown die de nadagen van de miserabele woon- en leefomstandigheden in Londen en Birmingham persoonlijk nog gekend heeft, had een scherp oog voor de sociale ellende die de industrialisatie te weeg bracht in overbevolkte steden, armoedige woningen, steeds slechtere persoonlijke hygiëne, smerig drinkwater, kinderarbeid en gevaarlijke werkomstandigheden Hij vroeg zich af waarom de bevolking toch in omvang toenam ondanks deze Dickens-achtige ellende in het vroeg-industriële Engeland en Wales In ### verscheen "<PERSOON> on the Principles of Population" van <PERSOON> waarin hij stelde dat de bevolkingsgroei begrensd werd door de beperking aan bestaansmiddelen; omdat hij aannam dat het land nooit voldoende voedsel zou kunnen produceren om alle monden te voeden, zou bevolkingsgroei onvermijdelijk gevolgd worden door voedselgebrek, verhongering en dood Deze uiteindelijke fatale ontwikkeling werd bekend als de Malthusiaanse catastrofe" " Dat de westerse bevolking groeide ondanks de vele kwaden van de industrialisatie was een van de belangrijkste argumenten voor McKeown om zoveel belang te hechten aan een van de weinige goede kanten van de vroege industrialisatie het land bleek daardoor wel in staat om meer en beter voedsel voor de mensen te produceren en te leveren Flinn (###) had al voor de pre-industriële ##e eeuw gevonden dat er minder en mildere sterftecrises waren dan in de ##e eeuw, en verklaarde dat door een afname in de prijsschommelingen van voedsel en door minder en mildere perioden van hongersnood dankzij door de Britse overheid gestimuleerde voedselimporten bij mislukte oogsten, en door een overgang van een agrarische monocultuur (graan) naar meer verschillende gewassen (rijst, maïs en boekweit in het zuiden en aardappelen in het noorden) De industrialisatie maakte het verder mogelijk dat voedsel efficiënter kon worden verbouwd, verwerkt en vervoerd In ### werd McKeown nog kwalijk genomen dat hij onvoldoende had laten zien "âdat een verbetering van de voeding per hoofd van de bevolking werkelijk plaats had gevondenâ" McKeown werd daarbij beschuldigd van slordige methodologie McKeown was zichzelf maar al te bewust dat zijn theorie destijds maar beperkt met cijfers was onderbouwd, in het bijzonder door het ontbreken van gegevens over de vroege industrialisatie in de ##de eeuw.
| 575 | www |
voldoende voedsel zou kunnen produceren om alle monden te voeden, zou bevolkingsgroei onvermijdelijk gevolgd worden door voedselgebrek, verhongering en dood Deze uiteindelijke fatale ontwikkeling werd bekend als de Malthusiaanse catastrofe" " Dat de westerse bevolking groeide ondanks de vele kwaden van de industrialisatie was een van de belangrijkste argumenten voor McKeown om zoveel belang te hechten aan een van de weinige goede kanten van de vroege industrialisatie het land bleek daardoor wel in staat om meer en beter voedsel voor de mensen te produceren en te leveren Flinn (###) had al voor de pre-industriële ##e eeuw gevonden dat er minder en mildere sterftecrises waren dan in de ##e eeuw, en verklaarde dat door een afname in de prijsschommelingen van voedsel en door minder en mildere perioden van hongersnood dankzij door de Britse overheid gestimuleerde voedselimporten bij mislukte oogsten, en door een overgang van een agrarische monocultuur (graan) naar meer verschillende gewassen (rijst, maïs en boekweit in het zuiden en aardappelen in het noorden) De industrialisatie maakte het verder mogelijk dat voedsel efficiënter kon worden verbouwd, verwerkt en vervoerd In ### werd McKeown nog kwalijk genomen dat hij onvoldoende had laten zien "âdat een verbetering van de voeding per hoofd van de bevolking werkelijk plaats had gevondenâ" McKeown werd daarbij beschuldigd van slordige methodologie McKeown was zichzelf maar al te bewust dat zijn theorie destijds maar beperkt met cijfers was onderbouwd, in het bijzonder door het ontbreken van gegevens over de vroege industrialisatie in de ##de eeuw "âAls je alles wat onmogelijk is hebt uitgesloten, moet dat wat overblijft, hoe onwaarschijnlijk ook, waar zijnâ" Sinds McKeown voor het eerst zijn these naar voren bracht, hebben economische historici aanzienlijk meer gegevens verzameld die McKeownâs these hebben bevestigd In het bijzonder de gedegen studies naar de "technophysio evolution" van de econoom en <PERSOON> en medewerkers hebben aanzienlijk bijgedragen aan de bevestiging van McKeownâs these <PERSOON> vatte het in ### nog als volgt samen ""Voeding was duidelijk een deel van het verhaal over de vroege daling van de sterfte Met het begin van de agrarische revolutie begon de [Malthusiaanse] catastrofe zich op te lossen Het inkomen per hoofd van de bevolking nam toe, en misschien bestond er voor het eerst in de geschiedenis de mogelijkheid tot een toenemende verbetering van de voedingstoestand Betere voeding maakte mensen langer en sterker, waardoor de productiviteit verder toenam Langere en beter gebouwde mensen leefden langer en beter gevoede kinderen liepen minder risico om te sterven en waren beter bestand tegen ziekte "" De Nederlandse historicus van de economie <PERSOON> (###) combineerde fysiologische indicatoren voor gezondheid met economische data en vond een sterke samenhang tussen voedselinname, voedingsprijs en gezondheid in <LOCATIE> gedurende de ##de eeuw Zo vond hij een consistente samenhang tussen inname van calorieën en lichaamslengte van Nederlandse dienstplichtigen tussen ### en de late ##de eeuw (zie <PERSOON> e a.
| 563 | www |
alles wat onmogelijk is hebt uitgesloten, moet dat wat overblijft, hoe onwaarschijnlijk ook, waar zijnâ" Sinds McKeown voor het eerst zijn these naar voren bracht, hebben economische historici aanzienlijk meer gegevens verzameld die McKeownâs these hebben bevestigd In het bijzonder de gedegen studies naar de "technophysio evolution" van de econoom en <PERSOON> en medewerkers hebben aanzienlijk bijgedragen aan de bevestiging van McKeownâs these <PERSOON> vatte het in ### nog als volgt samen ""Voeding was duidelijk een deel van het verhaal over de vroege daling van de sterfte Met het begin van de agrarische revolutie begon de [Malthusiaanse] catastrofe zich op te lossen Het inkomen per hoofd van de bevolking nam toe, en misschien bestond er voor het eerst in de geschiedenis de mogelijkheid tot een toenemende verbetering van de voedingstoestand Betere voeding maakte mensen langer en sterker, waardoor de productiviteit verder toenam Langere en beter gebouwde mensen leefden langer en beter gevoede kinderen liepen minder risico om te sterven en waren beter bestand tegen ziekte "" De Nederlandse historicus van de economie <PERSOON> (###) combineerde fysiologische indicatoren voor gezondheid met economische data en vond een sterke samenhang tussen voedselinname, voedingsprijs en gezondheid in <LOCATIE> gedurende de ##de eeuw Zo vond hij een consistente samenhang tussen inname van calorieën en lichaamslengte van Nederlandse dienstplichtigen tussen ### en de late ##de eeuw (zie <PERSOON> e a een geleidelijke toename in de ##de eeuw en eerste helft ##de eeuw, en een forse stijging van ### tot ### Hoewel een sterke samenhang tussen de schommelingen in de inname van calorieën en lichaamslengte of levensverwachting geen bewijs is dat voeding de enige reden is voor de sterftedaling, maakt het wel erg waarschijnlijk dat voeding een noodzakelijke eerste voorwaarde is Of zoals <PERSOON> concludeerde (page ##) "âHet lijdt geen twijfel dat voeding is verbeterd en dat mensen groter, sterker en gezonder zijn geworden Maar uitsluitend betere voeding kan de daling in de kindersterfte niet volledig verklaren Een dergelijke benadering onderschat het belang van een directe bestrijding van ziektes, en het richt zich te veel op de unieke rol van de markteconomie en te weinig op de collectieve en politieke inspanningen die hebben bijgedragen aan de bestrijding van ziektes â" Met de grote nadruk op meer en betere voeding als de belangrijkste reden van de sterftedaling riep McKeown het verwijt over zich af dat hij te simplistisch en onvolledig was ten aanzien van andere factoren die hebben bijgedragen aan verbetering van de gezondheid en het welzijn van de bevolking In het bijzonder met zijn twee publicaties uit ### riep hij veel reacties op, maar bevorderde daarmee ook het wetenschappelijk onderzoek in de demografie, epidemiologie en volksgezondheid.
| 522 | www |
eerste helft ##de eeuw, en een forse stijging van ### tot ### Hoewel een sterke samenhang tussen de schommelingen in de inname van calorieën en lichaamslengte of levensverwachting geen bewijs is dat voeding de enige reden is voor de sterftedaling, maakt het wel erg waarschijnlijk dat voeding een noodzakelijke eerste voorwaarde is Of zoals <PERSOON> concludeerde (page ##) "âHet lijdt geen twijfel dat voeding is verbeterd en dat mensen groter, sterker en gezonder zijn geworden Maar uitsluitend betere voeding kan de daling in de kindersterfte niet volledig verklaren Een dergelijke benadering onderschat het belang van een directe bestrijding van ziektes, en het richt zich te veel op de unieke rol van de markteconomie en te weinig op de collectieve en politieke inspanningen die hebben bijgedragen aan de bestrijding van ziektes â" Met de grote nadruk op meer en betere voeding als de belangrijkste reden van de sterftedaling riep McKeown het verwijt over zich af dat hij te simplistisch en onvolledig was ten aanzien van andere factoren die hebben bijgedragen aan verbetering van de gezondheid en het welzijn van de bevolking In het bijzonder met zijn twee publicaties uit ### riep hij veel reacties op, maar bevorderde daarmee ook het wetenschappelijk onderzoek in de demografie, epidemiologie en volksgezondheid Ondanks de kritieken op McKeownâs these, waren de congresbijdragen inmiddels aanzienlijk milder van toon dan vijftien jaar eerder De meeste auteurs erkenden inmiddels het verband tussen een betere levensstandaard en afname van de sterfte, zowel in het ##de-eeuwse Europa als in de huidige ontwikkelingslanden Er werd ook niet langer meer over getwijfeld dat het wegnemen van voedselgebrek een voorwaarde is voor een afname van de sterfte Wel was er meer aandacht voor andere verbeteringen die samenhangen met een verbeterde levensstandaard, zoals sanitaire maatregelen Veel studies brachten overtuigende argumenten dat maatregelen in de volksgezondheid toenemend aan belang wonnen vanaf het einde van de ##de eeuw, zoals verbeterde huisvesting, schoon water, riolering en vuilverwerking, vaccinatie en gezondheidseducatie, en een verbeterde persoonlijke hygiëne en gezondheidsbesef Inmiddels erkende McKeown zelf ook het belang van deze maatregelen in de volksgezondheid in de ##ste eeuw in zijn "<PERSOON> Origins of Human Disease" Toch bleven er onophoudelijk critici die het het McKeown kwalijk namen dat hij de rol van maatregelen in de volksgezondheid onvoldoende had erkend Een taalkundig probleem, zoals ook door <PERSOON> werd benoemd (###), is dat de reikwijdte van Volksgezondheid slecht is afgegrensd, enerzijds van het schemergebied met de verantwoordelijkheden van de overheid ten aanzien van huisvesting en infrastructuur (riolering, waterleiding), en anderzijds van door artsen beoefende geneeskunde Dat de Britse geneeskundigen zich in ### alweer hadden opgesloten in de betonnen torens van het ziekenhuis werd duidelijk uit een enquête onder de lezers van de "British Medical Journal.
| 522 | www |
als in de huidige ontwikkelingslanden Er werd ook niet langer meer over getwijfeld dat het wegnemen van voedselgebrek een voorwaarde is voor een afname van de sterfte Wel was er meer aandacht voor andere verbeteringen die samenhangen met een verbeterde levensstandaard, zoals sanitaire maatregelen Veel studies brachten overtuigende argumenten dat maatregelen in de volksgezondheid toenemend aan belang wonnen vanaf het einde van de ##de eeuw, zoals verbeterde huisvesting, schoon water, riolering en vuilverwerking, vaccinatie en gezondheidseducatie, en een verbeterde persoonlijke hygiëne en gezondheidsbesef Inmiddels erkende McKeown zelf ook het belang van deze maatregelen in de volksgezondheid in de ##ste eeuw in zijn "<PERSOON> Origins of Human Disease" Toch bleven er onophoudelijk critici die het het McKeown kwalijk namen dat hij de rol van maatregelen in de volksgezondheid onvoldoende had erkend Een taalkundig probleem, zoals ook door <PERSOON> werd benoemd (###), is dat de reikwijdte van Volksgezondheid slecht is afgegrensd, enerzijds van het schemergebied met de verantwoordelijkheden van de overheid ten aanzien van huisvesting en infrastructuur (riolering, waterleiding), en anderzijds van door artsen beoefende geneeskunde Dat de Britse geneeskundigen zich in ### alweer hadden opgesloten in de betonnen torens van het ziekenhuis werd duidelijk uit een enquête onder de lezers van de "British Medical Journal Opvallend was dat âbetere voedingâ niet eens tot de keuzemogelijkheden behoorde, mogelijk omdat de BMJ-redactie vond dat de zorg voor goede voeding geen zaak is voor artsen of de farmaceutische industrie Maar artsen waren evenmin betrokken bij de 'sanitaire revolutie', bijvoorbeeld bij de bouw van waterleiding, riolering en vuilverwerking McKeown was geen politicus Het was tamelijk absurd dat hij verantwoordelijk werd gehouden voor "âde praktische ontmanteling van de volksgezondheid gedurende de laatste twee decennia van de ##ste eeuwâ" McKeown was juist actief betrokken bij een effectieve organisatie van de medische zorg in <PERSOON>-Brittannië, en was een veelgevraagde adviseur van de Wereld Gezondheids Organisatie Maar hij was, evenals zijn collega en vriend Archie Cochrane, uiterst kritisch over de wildgroei aan volksgezondheidsmaatregelen waarvan het effect niet van tevoren waren onderzocht en over dure medische behandelingen waarvan de werking onvoldoende getest was Maar in geen enkele van zijn vele publicaties, rapporten en boeken over de Volksgezondheid pleit hij voor een ontmanteling van de (Britse nationale) gezondheidszorg-organisatie, en nergens pleitte hij ervoor dat gezondheidszorg moest worden overgelaten aan de vrije markt McKeown bleef ongewijzigd kritisch op de overschatte bijdrage van medische interventies aan de vermindering van de sterfte, en de daardoor onderschatte en verwaarloosde rol van de veel belangrijkere sociaal-economische factoren en preventieve maatregelen Dit ondanks felle kritieken uit de gevestigde medische orde, zoals van <PERSOON> en nestor van de Britse geneeskunde, die McKeown ondanks zijn respectabele leeftijd uitmaakte voor een "'enfant terrible'", en zijn werk afdeed als "'rotzooi"' (bunk) Vervolgens schreef Medawar hem uitspraken toe die McKeown nooit gedaan heeft, en noemde hij voorbeelden van medische successen die hij, in tegenstelling tot wat McKeown steeds heeft gedaan, niet met cijfers heeft onderbouwd.
| 568 | www |
de bouw van waterleiding, riolering en vuilverwerking McKeown was geen politicus Het was tamelijk absurd dat hij verantwoordelijk werd gehouden voor "âde praktische ontmanteling van de volksgezondheid gedurende de laatste twee decennia van de ##ste eeuwâ" McKeown was juist actief betrokken bij een effectieve organisatie van de medische zorg in <PERSOON>-Brittannië, en was een veelgevraagde adviseur van de Wereld Gezondheids Organisatie Maar hij was, evenals zijn collega en vriend Archie Cochrane, uiterst kritisch over de wildgroei aan volksgezondheidsmaatregelen waarvan het effect niet van tevoren waren onderzocht en over dure medische behandelingen waarvan de werking onvoldoende getest was Maar in geen enkele van zijn vele publicaties, rapporten en boeken over de Volksgezondheid pleit hij voor een ontmanteling van de (Britse nationale) gezondheidszorg-organisatie, en nergens pleitte hij ervoor dat gezondheidszorg moest worden overgelaten aan de vrije markt McKeown bleef ongewijzigd kritisch op de overschatte bijdrage van medische interventies aan de vermindering van de sterfte, en de daardoor onderschatte en verwaarloosde rol van de veel belangrijkere sociaal-economische factoren en preventieve maatregelen Dit ondanks felle kritieken uit de gevestigde medische orde, zoals van <PERSOON> en nestor van de Britse geneeskunde, die McKeown ondanks zijn respectabele leeftijd uitmaakte voor een "'enfant terrible'", en zijn werk afdeed als "'rotzooi"' (bunk) Vervolgens schreef Medawar hem uitspraken toe die McKeown nooit gedaan heeft, en noemde hij voorbeelden van medische successen die hij, in tegenstelling tot wat McKeown steeds heeft gedaan, niet met cijfers heeft onderbouwd #) Hij maakte deze these duidelijk aan de hand van de afname van de sterfte van bijna alle infectieziekten sinds de ##de eeuw, ruim voordat vaccinaties na de Tweede Wereldoorlog gangbaar werden en antibiotica op de markt kwamen Deze these van McKeown is nogal eens verkeerd geïnterpreteerd als âtherapeutisch nihilismeâ; het is een hardnekkig misverstand dat hij zou hebben beweerd dat vaccins en antibiotica niet zouden werken voor het zieke individu McKeown probeerde duidelijk te maken dat de sterfte aan infecties inmiddels al zo gedaald was dat vaccins en antibiotica geen meetbare bijdrage hebben geleverd aan de daling van de sterfte, de groei van de bevolking en de toename van de levensverwachting Een specifiek voorbeeld dat McKeown vaak gebruikte was de dalende sterfte aan tuberculose in Engeland en Wales sinds de ##de eeuw (ISM blz #; TMRoP, blz ##; TROM, blz ##; TOoHD blz ##) De bijgaande figuur toont een vergelijkbare dalende sterfte aan tuberculose in de Verenigde Staten tussen ### en ### In ### was de sterfte aan tuberculose ### per ### ### en was wellicht hoger in de eeuw ervoor, en nam daarna af tot minder dan #,# per ### ### in ### McKeown gebruikte historische cijfers van de sterfte aan tuberculose in Engeland en Wales Hij liet daarmee zien dat de sterfte aan tuberculose tussen ### en ### al gedaald was van meer dan ### sterftes per ### ### inwoners naar ongeveer ## per ### ###, een daling van ##%.
| 609 | www |
de hand van de afname van de sterfte van bijna alle infectieziekten sinds de ##de eeuw, ruim voordat vaccinaties na de Tweede Wereldoorlog gangbaar werden en antibiotica op de markt kwamen Deze these van McKeown is nogal eens verkeerd geïnterpreteerd als âtherapeutisch nihilismeâ; het is een hardnekkig misverstand dat hij zou hebben beweerd dat vaccins en antibiotica niet zouden werken voor het zieke individu McKeown probeerde duidelijk te maken dat de sterfte aan infecties inmiddels al zo gedaald was dat vaccins en antibiotica geen meetbare bijdrage hebben geleverd aan de daling van de sterfte, de groei van de bevolking en de toename van de levensverwachting Een specifiek voorbeeld dat McKeown vaak gebruikte was de dalende sterfte aan tuberculose in Engeland en Wales sinds de ##de eeuw (ISM blz #; TMRoP, blz ##; TROM, blz ##; TOoHD blz ##) De bijgaande figuur toont een vergelijkbare dalende sterfte aan tuberculose in de Verenigde Staten tussen ### en ### In ### was de sterfte aan tuberculose ### per ### ### en was wellicht hoger in de eeuw ervoor, en nam daarna af tot minder dan #,# per ### ### in ### McKeown gebruikte historische cijfers van de sterfte aan tuberculose in Engeland en Wales Hij liet daarmee zien dat de sterfte aan tuberculose tussen ### en ### al gedaald was van meer dan ### sterftes per ### ### inwoners naar ongeveer ## per ### ###, een daling van ##% McKeown heeft nooit beweerd dat antibiotica en vaccins niet werken (zoals bv <PERSOON> beweerde en ook de Nederlandse epidemioloog <PERSOON> abusievelijk als uitgangspunt voor zijn proefschrift aannam) Integendeel al in zijn eerste publicatie over dit onderwerp beschreef McKeown dat de sterfte aan tuberculose versneld daalde na de introductie van streptomycine, in het bijzonder bij volwassenen (de sterfte bij kinderen was al extreem laag)("TRoM," blz ##-##) Hij berekende dat antibiotica de sterfte aan tuberculose tussen ### en ### heeft gehalveerd, inderdaad een indrukwekkend effect, maar dat antibiotica en vaccinatie over de hele periode tussen ### en ### slechts #,#% hebben bijgedragen aan de sterftedaling In de studie van Mackenbach (###) werd een vergelijkbaar effect van penicilline gevonden op de sterfte na de Tweede Wereldoorlog een verscherpte sterftedaling voor een aantal specifieke bacteriële infecties, maar zonder aantoonbaar effect op de algehele sterfte Merkwaardig is dat de Nederlandse onderzoekers hun bevindingen niet zagen als een bevestiging van McKeownâs these maar juist als een bewijs dat McKeownâs these niet zou deugen Het onaangename van die studie is dat zij een van de weinige is die wordt geciteerd om aan te tonen dat medische interventies toch echt hebben bijgedragen aan de daling van de sterfte en aan de groei van de bevolking Dezelfde studie had beter gebruikt kunnen worden om McKeowns belangrijkste these te ondersteunen, namelijk dat verbetering van de menselijke levensstandaard, levensstijl en omgeving veel belangrijker zijn voor het verbeteren van de volksgezondheid dan medisch-technische en biomedische interventies.
| 617 | www |
vaccins niet werken (zoals bv <PERSOON> beweerde en ook de Nederlandse epidemioloog <PERSOON> abusievelijk als uitgangspunt voor zijn proefschrift aannam) Integendeel al in zijn eerste publicatie over dit onderwerp beschreef McKeown dat de sterfte aan tuberculose versneld daalde na de introductie van streptomycine, in het bijzonder bij volwassenen (de sterfte bij kinderen was al extreem laag)("TRoM," blz ##-##) Hij berekende dat antibiotica de sterfte aan tuberculose tussen ### en ### heeft gehalveerd, inderdaad een indrukwekkend effect, maar dat antibiotica en vaccinatie over de hele periode tussen ### en ### slechts #,#% hebben bijgedragen aan de sterftedaling In de studie van Mackenbach (###) werd een vergelijkbaar effect van penicilline gevonden op de sterfte na de Tweede Wereldoorlog een verscherpte sterftedaling voor een aantal specifieke bacteriële infecties, maar zonder aantoonbaar effect op de algehele sterfte Merkwaardig is dat de Nederlandse onderzoekers hun bevindingen niet zagen als een bevestiging van McKeownâs these maar juist als een bewijs dat McKeownâs these niet zou deugen Het onaangename van die studie is dat zij een van de weinige is die wordt geciteerd om aan te tonen dat medische interventies toch echt hebben bijgedragen aan de daling van de sterfte en aan de groei van de bevolking Dezelfde studie had beter gebruikt kunnen worden om McKeowns belangrijkste these te ondersteunen, namelijk dat verbetering van de menselijke levensstandaard, levensstijl en omgeving veel belangrijker zijn voor het verbeteren van de volksgezondheid dan medisch-technische en biomedische interventies " (<PERSOON> (### - ###) was een Duitse natuurgenezer en schrijver over gezondheid en voeding die rond ### een levenswijze van gezonde voeding ontwikkelde, het "Mucusless Diet Healing System" Hij was een van de eerste die vitalisme in de dieetleer bracht Hij wordt omschreven als de vader van de naturopathie Tegenwoordig zijn er verscheidene natuurgenezers die werken volgens Ehretâs methodes, o a <PERSOON>, en anderen die er sterk door geïnspireerd zijn, o a <PERSOON> Er wordt gepleit voor een systematische toepassing van een Mucusloos Dieet, een dieet zonder slijmproducerende voeding De focus ligt hierbij op fruit en groene bladgroenten als ideale menselijke voeding, darmspoelingen, en vasten Echter, Transitie speelt een grote rol gezien de menselijke fysiologie tegenwoordig dusdanig is afgetakeld door minder dan ideale voeding, dat meteen overstappen op een slijmloos dieet voor veel mensen te abrupt is Syndroom van Paget-von Schrötter Het syndroom van Paget-von Schrötter of inspanningstrombose (in het <PERSOON> ook wel "effort thrombosis" genoemd) is een diepveneuze trombose in de bovenste extremiteit; met name in de vena axillaris of in de vena subclavia, zonder dat er een onderliggende ziekte aan ten grondslag ligt, zoals een stollingsstoornis, kanker, veneuze lijn, pacemaker etc De aandoening wordt gekenmerkt door plotselinge pijn, warmte, roodheid, blauwheid en zwelling van een arm De meerderheid van de patiënten is jong-volwassen (begin ##) en ##-##% vermeldt een pijnlijk, zeurend en zwaar gevoel in de nek/schouder of oksel en zwelling.
| 591 | www |
Ehret (### - ###) was een Duitse natuurgenezer en schrijver over gezondheid en voeding die rond ### een levenswijze van gezonde voeding ontwikkelde, het "Mucusless Diet Healing System" Hij was een van de eerste die vitalisme in de dieetleer bracht Hij wordt omschreven als de vader van de naturopathie Tegenwoordig zijn er verscheidene natuurgenezers die werken volgens Ehretâs methodes, o a <PERSOON>, en anderen die er sterk door geïnspireerd zijn, o a <PERSOON> Er wordt gepleit voor een systematische toepassing van een Mucusloos Dieet, een dieet zonder slijmproducerende voeding De focus ligt hierbij op fruit en groene bladgroenten als ideale menselijke voeding, darmspoelingen, en vasten Echter, Transitie speelt een grote rol gezien de menselijke fysiologie tegenwoordig dusdanig is afgetakeld door minder dan ideale voeding, dat meteen overstappen op een slijmloos dieet voor veel mensen te abrupt is Syndroom van Paget-von Schrötter Het syndroom van Paget-von Schrötter of inspanningstrombose (in het <PERSOON> ook wel "effort thrombosis" genoemd) is een diepveneuze trombose in de bovenste extremiteit; met name in de vena axillaris of in de vena subclavia, zonder dat er een onderliggende ziekte aan ten grondslag ligt, zoals een stollingsstoornis, kanker, veneuze lijn, pacemaker etc De aandoening wordt gekenmerkt door plotselinge pijn, warmte, roodheid, blauwheid en zwelling van een arm De meerderheid van de patiënten is jong-volwassen (begin ##) en ##-##% vermeldt een pijnlijk, zeurend en zwaar gevoel in de nek/schouder of oksel en zwelling Ofschoon de aandoening voor het eerst in ### werd beschreven door de <PERSOON> patholoog <PERSOON> (###-###), is de aandoening genoemd naar de Engelse chirurg en patholoog <PERSOON>, die in ### het eerst veronderstelde dat een trombose de oorzaak zou kunnen zijn van plotselinge pijn en zwelling in de arm, en de Oostenrijkse internist <PERSOON>, die later vaststelde dat het moest gaan om een trombose in de vena axillaris en/of de vena subclavia De aandoening is zeldzaam; een schatting van de incidentie is ongeveer # per ### ### patiënten per jaar, maar waarschijnlijk is het echte aantal groter doordat de aandoening ook asymptomatisch kan verlopen De oorzaak wordt gezocht in anatomische abnormaliteiten van de bovenste borstkasopening ("apertura thoracis superior"), waarbij een inknelling ontstaat van een of meer grote bloedvaten die van de arm naar de romp lopen, wat leidt tot microtrauma's aan de bloedvaten en verbindweefseling rondom de aderen, waarop een bloedstollingscascade in werking gezet wordt en zo trombose kan ontstaan Hoewel het een primaire ziekte is en er dus volgens de definitie geen ziekte aan ten grondslag zou liggen, is er in de literatuur wel sprake van het regelmatig voorkomen van een afwijkende anatomie van de overgang van borstkas naar de arm (de bovenste borstkasopening) Deze afwijkingen kunnen zowel aangeboren als verworven zijn Het syndroom van Paget-von Schrötter is niet zonder gevolgen #-##% krijgt een longembolie Daarnaast indien dit niet goed wordt behandeld, krijgt ongeveer ##% (#-##%) een posttrombotisch syndroom.
| 605 | www |
het eerst in ### werd beschreven door de <PERSOON> patholoog <PERSOON> (###-###), is de aandoening genoemd naar de Engelse chirurg en patholoog <PERSOON>, die in ### het eerst veronderstelde dat een trombose de oorzaak zou kunnen zijn van plotselinge pijn en zwelling in de arm, en de Oostenrijkse internist <PERSOON>, die later vaststelde dat het moest gaan om een trombose in de vena axillaris en/of de vena subclavia De aandoening is zeldzaam; een schatting van de incidentie is ongeveer # per ### ### patiënten per jaar, maar waarschijnlijk is het echte aantal groter doordat de aandoening ook asymptomatisch kan verlopen De oorzaak wordt gezocht in anatomische abnormaliteiten van de bovenste borstkasopening ("apertura thoracis superior"), waarbij een inknelling ontstaat van een of meer grote bloedvaten die van de arm naar de romp lopen, wat leidt tot microtrauma's aan de bloedvaten en verbindweefseling rondom de aderen, waarop een bloedstollingscascade in werking gezet wordt en zo trombose kan ontstaan Hoewel het een primaire ziekte is en er dus volgens de definitie geen ziekte aan ten grondslag zou liggen, is er in de literatuur wel sprake van het regelmatig voorkomen van een afwijkende anatomie van de overgang van borstkas naar de arm (de bovenste borstkasopening) Deze afwijkingen kunnen zowel aangeboren als verworven zijn Het syndroom van Paget-von Schrötter is niet zonder gevolgen #-##% krijgt een longembolie Daarnaast indien dit niet goed wordt behandeld, krijgt ongeveer ##% (#-##%) een posttrombotisch syndroom In de Engelse literatuur wordt katheter-geleide trombolyse geadviseerd, gevolgd door orale anticoagulantia voor een periode van <DATUM> maanden In de Nederlandse richtlijn staat beschreven dat er alleen orale anticoagulantia gegeven dienen te worden, echter lijkt dit gepaard te gaan met veel morbiditeit op lange termijn Chirurgische ontlasting (decompressie) van de bovenste borstkasopening lijkt ook toegevoegde waarde te hebben, echter is hier nog onvoldoende bewijs voor Nuclei raphes De nuclei raphes, of raphekernen, (Grieks ῥαÏή, "naad") zijn een cluster aan zenuwcelkernen in de hersenstam De belangrijkste functie is om serotonine, een neurotransmitter, aan te maken en door te geven aan de rest van de hersenen De meestgebruikte antidepressiva, de zogenaamde selectieve serotonine-heropnameremmers, hebben hun werking in deze kernen en de zenuwcellen waar ze naar projecteren De groep kernen bestaat uit de volgende individuele kernen De projecties van de nuclei raphes zijn wijdverspreid over het hele brein Over het algemeen projecteren de caudaal gelegen nuclei raphes (onder andere nucleus raphes magnus, nucleus raphes pallidus en nucleus raphes obscurus) naar het ruggenmerg en de hersenstam De meer rostraal gelegen nuclei, waaronder de nucleus raphes pontis, nucleus centralis superior en nucleus raphes dorsalis, projecteren naar de hersengebieden met meer geavanceerde functies Dit zijn voornamelijk de corticale gebieden Nucleus tegmentalis pedunculopontinus De nucleus tegmentalis pedunculopontinus (in wetenschappelijke literatuur vaak in het <PERSOON> afgekort tot PPTN) is gelegen in de hersenstam, caudaal van de substantia nigra.
| 571 | www |
geadviseerd, gevolgd door orale anticoagulantia voor een periode van <DATUM> maanden In de Nederlandse richtlijn staat beschreven dat er alleen orale anticoagulantia gegeven dienen te worden, echter lijkt dit gepaard te gaan met veel morbiditeit op lange termijn Chirurgische ontlasting (decompressie) van de bovenste borstkasopening lijkt ook toegevoegde waarde te hebben, echter is hier nog onvoldoende bewijs voor Nuclei raphes De nuclei raphes, of raphekernen, (Grieks ῥαÏή, "naad") zijn een cluster aan zenuwcelkernen in de hersenstam De belangrijkste functie is om serotonine, een neurotransmitter, aan te maken en door te geven aan de rest van de hersenen De meestgebruikte antidepressiva, de zogenaamde selectieve serotonine-heropnameremmers, hebben hun werking in deze kernen en de zenuwcellen waar ze naar projecteren De groep kernen bestaat uit de volgende individuele kernen De projecties van de nuclei raphes zijn wijdverspreid over het hele brein Over het algemeen projecteren de caudaal gelegen nuclei raphes (onder andere nucleus raphes magnus, nucleus raphes pallidus en nucleus raphes obscurus) naar het ruggenmerg en de hersenstam De meer rostraal gelegen nuclei, waaronder de nucleus raphes pontis, nucleus centralis superior en nucleus raphes dorsalis, projecteren naar de hersengebieden met meer geavanceerde functies Dit zijn voornamelijk de corticale gebieden Nucleus tegmentalis pedunculopontinus De nucleus tegmentalis pedunculopontinus (in wetenschappelijke literatuur vaak in het <PERSOON> afgekort tot PPTN) is gelegen in de hersenstam, caudaal van de substantia nigra De PPTN is een van de producenten van de neurotransmitter acetylcholine De kern bestaat uit twee delen de "pars compacta" bevat vooral cholinerge zenuwcellen, terwijl de "pars dissipata" voornamelijk glutamaterge zenuwcellen bevat De PPTN is een belangrijk onderdeel van het reticulaire activatiesysteem, het systeem dat de hersenactivatie op gang brengt <PERSOON> <DATUM> - Wenen <DATUM> was een Oostenrijks chirurg, hoogleraar en partijloos presidentskandidaat (###) Denk studeerde voltooide in ### zijn studie medicijnen de Universiteit van Wenen en volgde een opleiding tot chirurg Hij was ziekenhuisdirecteur (###-###) en hoogleraar aan de Universiteit van Graz (###-) In ### nam hij de leiding op zich van de tweede universiteitskliniek van Wenen en van ### tot ### was hij rector van de Universiteit van Wenen Daarnaast bekleedde hij tal van nevenfuncties, als voorzitter van de artsenvereniging te Wenen en het kankeronderzoeksinstituut Bij de presidentsverkiezingen van ### werd hij als partijloze kandidaat gesteund door de ÃVP en de FPà en nam hij het op tegen <PERSOON> (SPÃ) Schärf won de verkiezingen met ##% van de stemmen, terwijl Denk bijna ##% van de stemmen kreeg Acanthamoebe keratitis Acanthamoebe keratitis is een hoornvliesontsteking die wordt veroorzaakt door de Acanthamoeba) De ogen zijn pijnlijk, tranen, zien rood en zijn overgevoelig voor licht Meestal komt de ziekte voor bij lensdragers In ernstige gevallen kan de ziekte leiden tot het verlies van een oog Rectocele Een rectocele of rectocoele is aandoening waarbij een de voorwand van het rectum uitstulpt naar de achterwand van de vagina van een vrouw.
| 577 | www |
"pars compacta" bevat vooral cholinerge zenuwcellen, terwijl de "pars dissipata" voornamelijk glutamaterge zenuwcellen bevat De PPTN is een belangrijk onderdeel van het reticulaire activatiesysteem, het systeem dat de hersenactivatie op gang brengt <PERSOON> <DATUM> - Wenen <DATUM> was een Oostenrijks chirurg, hoogleraar en partijloos presidentskandidaat (###) Denk studeerde voltooide in ### zijn studie medicijnen de Universiteit van Wenen en volgde een opleiding tot chirurg Hij was ziekenhuisdirecteur (###-###) en hoogleraar aan de Universiteit van Graz (###-) In ### nam hij de leiding op zich van de tweede universiteitskliniek van Wenen en van ### tot ### was hij rector van de Universiteit van Wenen Daarnaast bekleedde hij tal van nevenfuncties, als voorzitter van de artsenvereniging te Wenen en het kankeronderzoeksinstituut Bij de presidentsverkiezingen van ### werd hij als partijloze kandidaat gesteund door de ÃVP en de FPà en nam hij het op tegen <PERSOON> (SPÃ) Schärf won de verkiezingen met ##% van de stemmen, terwijl Denk bijna ##% van de stemmen kreeg Acanthamoebe keratitis Acanthamoebe keratitis is een hoornvliesontsteking die wordt veroorzaakt door de Acanthamoeba) De ogen zijn pijnlijk, tranen, zien rood en zijn overgevoelig voor licht Meestal komt de ziekte voor bij lensdragers In ernstige gevallen kan de ziekte leiden tot het verlies van een oog Rectocele Een rectocele of rectocoele is aandoening waarbij een de voorwand van het rectum uitstulpt naar de achterwand van de vagina van een vrouw In uitzonderlijke gevallen kan een rectocele leiden tot een externe rectumprolaps, het uitstulpen van het rectum via de vagina Planned Parenthood Planned Parenthood is een Amerikaanse non-profitorganisatie die gezondheidszorg levert aan vrouwen De organisatie biedt zorg aan zwangere vrouwen, geeft seksuele voorlichting, draagt bij aan onderzoek en pleit voor de bescherming en uitbreiding van de abortuswet In ### werd de Lasker-Bloomberg Public Service Award aan deze organisatie toegekend <PERSOON> (<LOCATIE>, <DATUM> is een Nederlands neuroloog Zij is sinds ### hoogleraar aan de Vrije Universiteit <LOCATIE> en wordt gezien als internationaal expert op het gebied van het diagnosticeren van wittestofziekten bij kinderen <PERSOON> studeerde na <PERSOON> in eerste instantie klassieke talen Ze stapte over naar geneeskunde aan de Erasmus Universiteit <LOCATIE> vanwege het betere carrièreperspectief Tijdens haar studie werkte ze zes maanden in het Gelukspan Hospital in Bophuthatswana Omdat voor haar geen opleidingsplaats beschikbaar kwam voor interne geneeskunde naar wel voor neurologie koos zij voor die richting Ze studeerde in ### cum laude af aan de <PERSOON>Van der Knaap> begon als kinderneuroloog in <LOCATIE> en deed een stage op het gebied van magnetic resonance imaging (MRI) bij de Vrije Universiteit (VU) <PERSOON> Zij promoveerde in ### cum laude in de kinderneurologie aan de <INSTELLING> In ### begon zij bij de VU, waar zij in ### hoogleraar werd.
| 572 | www |
gevallen kan een rectocele leiden tot een externe rectumprolaps, het uitstulpen van het rectum via de vagina Planned Parenthood Planned Parenthood is een Amerikaanse non-profitorganisatie die gezondheidszorg levert aan vrouwen De organisatie biedt zorg aan zwangere vrouwen, geeft seksuele voorlichting, draagt bij aan onderzoek en pleit voor de bescherming en uitbreiding van de abortuswet In ### werd de Lasker-Bloomberg Public Service Award aan deze organisatie toegekend <PERSOON> (<LOCATIE>, <DATUM> is een Nederlands neuroloog Zij is sinds ### hoogleraar aan de Vrije Universiteit <LOCATIE> en wordt gezien als internationaal expert op het gebied van het diagnosticeren van wittestofziekten bij kinderen <PERSOON> studeerde na <PERSOON> in eerste instantie klassieke talen Ze stapte over naar geneeskunde aan de Erasmus Universiteit <LOCATIE> vanwege het betere carrièreperspectief Tijdens haar studie werkte ze zes maanden in het Gelukspan Hospital in Bophuthatswana Omdat voor haar geen opleidingsplaats beschikbaar kwam voor interne geneeskunde naar wel voor neurologie koos zij voor die richting Ze studeerde in ### cum laude af aan de <PERSOON>Van der Knaap> begon als kinderneuroloog in <LOCATIE> en deed een stage op het gebied van magnetic resonance imaging (MRI) bij de Vrije Universiteit (VU) <PERSOON> Zij promoveerde in ### cum laude in de kinderneurologie aan de <INSTELLING> In ### begon zij bij de VU, waar zij in ### hoogleraar werd Als onderzoekster is <PERSOON> sinds de jaren ### uitgegroeid tot een internationaal gerespecteerd deskundige met betrekking tot het diagnosticeren van "wittestofziekten", sterk invaliderende en tenslotte dodelijke ziekten waar een op de duizend kinderen mee te maken krijgt <PERSOON> stof bevindt zich in het midden van de hersenen Het bestaat uit de uitlopers van zenuwcellen, omhuld door het witte myeline, die de grijze hersenschors verbinden met de rest van het lichaam en zorgen voor de communicatie Er bestaan veel verschillende ziekten van de witte stof Ze veroorzaken motorische achteruitgang, spasticiteit, coördinatieproblemen, epilepsie en achteruitgang in intelligentie Uiteindelijk raakt de patiënt in coma en overlijdt Soms leeft een kind een jaar, soms meerdere tientallen jaren met de ziekte De meest voorkomende wittestofziekte is "vanishing white matter", waarbij de witte stof verdwijnt De ziekten zijn erfelijk en progressief <PERSOON> zag bij de kinderen die zij behandelde vijf verschillende nieuwe ziekten Een daarvan wordt het <PERSOON>-syndroom genoemd, "Megalencefale leuko-encefalopathie met subcorticale cysten" (MLC)"," een vorm van leukodystrofie Voor haar ontdekkingen met behulp van MRI-techniek ontving zij in ### de spinozapremie van NWO Met MRI kunnen delen van het menselijk lichaam in detail in beeld gebracht worden Zij ontdekte samen met leden van haar onderzoeksgroep welke vijf genen de wittestofziekten veroorzaken Hierdoor wordt prenatale diagnostiek mogelijk Een defect gen heeft tot gevolg dat de eiwitproductie in de hersenen niet omlaag gaat als dat nodig is, bijvoorbeeld bij koorts of andere vormen van stress.
| 549 | www |
### uitgegroeid tot een internationaal gerespecteerd deskundige met betrekking tot het diagnosticeren van "wittestofziekten", sterk invaliderende en tenslotte dodelijke ziekten waar een op de duizend kinderen mee te maken krijgt <PERSOON> stof bevindt zich in het midden van de hersenen Het bestaat uit de uitlopers van zenuwcellen, omhuld door het witte myeline, die de grijze hersenschors verbinden met de rest van het lichaam en zorgen voor de communicatie Er bestaan veel verschillende ziekten van de witte stof Ze veroorzaken motorische achteruitgang, spasticiteit, coördinatieproblemen, epilepsie en achteruitgang in intelligentie Uiteindelijk raakt de patiënt in coma en overlijdt Soms leeft een kind een jaar, soms meerdere tientallen jaren met de ziekte De meest voorkomende wittestofziekte is "vanishing white matter", waarbij de witte stof verdwijnt De ziekten zijn erfelijk en progressief <PERSOON> zag bij de kinderen die zij behandelde vijf verschillende nieuwe ziekten Een daarvan wordt het <PERSOON>-syndroom genoemd, "Megalencefale leuko-encefalopathie met subcorticale cysten" (MLC)"," een vorm van leukodystrofie Voor haar ontdekkingen met behulp van MRI-techniek ontving zij in ### de spinozapremie van NWO Met MRI kunnen delen van het menselijk lichaam in detail in beeld gebracht worden Zij ontdekte samen met leden van haar onderzoeksgroep welke vijf genen de wittestofziekten veroorzaken Hierdoor wordt prenatale diagnostiek mogelijk Een defect gen heeft tot gevolg dat de eiwitproductie in de hersenen niet omlaag gaat als dat nodig is, bijvoorbeeld bij koorts of andere vormen van stress Therapie voor de ziekte bestaat in ### nog niet <PERSOON> heeft met het geld van de Spinozapremie een laboratorium opgezet voor stamcelonderzoek, in de hoop dat stamcellen op termijn ingezet kunnen worden om de ziekten te genezen en mogelijk ook om de reeds opgedane schade te repareren Intraventriculaire bloeding Intraventriculaire bloeding of intraventriculair hematoom (IVH) is een bloeding in het ventrikelstelsel in de hersenen, waar het hersenvocht wordt aangemaakt Een intraventriculaire bloeding kan ontstaan door trauma of door een beroerte Zo'n ##% van alle intraventriculaire bloedingen zijn primair en beperkt tot het ventrikelstelsel Deze bloedingen worden doorgaans veroorzaakt door beschadiging van het ventrikelstelsel, aneurismen, misvormde bloedvaten of tumoren, met name in het plexus choroideus Het grootste deel van de intraventriculaire bloedingen â de overige ##% â zijn secundair en ontstaan doordat een intraparenchymale of subarachnoïdale bloeding uitgroeit naar het ventrikelstelsel Intraventriculaire bloeding vindt plaats in ongeveer een derde van de gevallen van middelzwaar tot ernstig traumatisch hersenletsel De bloeding komt dus zelden voor zonder dat er daarnaast complicaties zijn De prognose is hierdoor in de meeste gevallen slecht De symptomen van een IVH komen sterk overeen met die van andere hersenbloedingen Plotselinge hoofdpijn, misselijkheid, braken en een verandering in bewustzijn komen vaak voor De diagnose kan worden gesteld op basis van CT-scans, door te kijken of er ergens bloed in het ventrikelstelsel zit De prognose is doorgaans slecht, vooral wanneer een hersenbloeding ontstaat door hoge bloeddruk Als hydrocefalus optreedt gaat de prognose verder achteruit.
| 544 | www |
in ### nog niet <PERSOON> heeft met het geld van de Spinozapremie een laboratorium opgezet voor stamcelonderzoek, in de hoop dat stamcellen op termijn ingezet kunnen worden om de ziekten te genezen en mogelijk ook om de reeds opgedane schade te repareren Intraventriculaire bloeding Intraventriculaire bloeding of intraventriculair hematoom (IVH) is een bloeding in het ventrikelstelsel in de hersenen, waar het hersenvocht wordt aangemaakt Een intraventriculaire bloeding kan ontstaan door trauma of door een beroerte Zo'n ##% van alle intraventriculaire bloedingen zijn primair en beperkt tot het ventrikelstelsel Deze bloedingen worden doorgaans veroorzaakt door beschadiging van het ventrikelstelsel, aneurismen, misvormde bloedvaten of tumoren, met name in het plexus choroideus Het grootste deel van de intraventriculaire bloedingen â de overige ##% â zijn secundair en ontstaan doordat een intraparenchymale of subarachnoïdale bloeding uitgroeit naar het ventrikelstelsel Intraventriculaire bloeding vindt plaats in ongeveer een derde van de gevallen van middelzwaar tot ernstig traumatisch hersenletsel De bloeding komt dus zelden voor zonder dat er daarnaast complicaties zijn De prognose is hierdoor in de meeste gevallen slecht De symptomen van een IVH komen sterk overeen met die van andere hersenbloedingen Plotselinge hoofdpijn, misselijkheid, braken en een verandering in bewustzijn komen vaak voor De diagnose kan worden gesteld op basis van CT-scans, door te kijken of er ergens bloed in het ventrikelstelsel zit De prognose is doorgaans slecht, vooral wanneer een hersenbloeding ontstaat door hoge bloeddruk Als hydrocefalus optreedt gaat de prognose verder achteruit Ook wanneer IVH op zichzelf staat, kan het leiden tot ernstige beperkingen of overlijden Dit type hersenbloeding komt vooral veel voor bij baby's, met name bij te vroeg geboren baby's of baby's met een zeer laag geboortegewicht De oorzaak van IVH bij te vroeg geboren baby's is zelden trauma, maar wordt toegeschreven aan de veranderingen in de doorbloeding van kwetsbare celstructuren die aanwezig zijn in het ontwikkelende brein Aangezien het circulatiesysteem nog niet volledig is ontwikkeld, kan er een gebrek aan bloedtoevoer ontstaan Door een gebrek aan bloedtoevoer, sterven cellen af en worden de wanden van de bloedvaten kwetsbaar en kunnen deze scheuren Dit leidt tot bloeding De meeste intraventriculaire bloedingen vinden plaats in de eerste ## uur na de geboorte Het risico wordt groter wanneer er een beademingssysteem moet worden gebruikt bij te vroeg geboren baby's Er zijn vier niveaus van IVH bij baby's, gebaseerd op de grootte van de bloeding Graad I en II komen het meest voor en hierbij treden meestal geen verdere complicaties op Graad III en IV zijn het ernstigst en kunnen leiden tot ernstige hersenschade en beperkingen, waar de patiënt de rest van zijn of haar leven last van heeft Falx cerebri De falx cerebri (Latijn, letterlijk "sikkel van het brein") is een grote, sikkelvormige vouw in het harde hersenvlies, die in de fissura longitudinalis tussen de twee hersenhelften doorloopt.
| 519 | www |
Ook wanneer IVH op zichzelf staat, kan het leiden tot ernstige beperkingen of overlijden Dit type hersenbloeding komt vooral veel voor bij baby's, met name bij te vroeg geboren baby's of baby's met een zeer laag geboortegewicht De oorzaak van IVH bij te vroeg geboren baby's is zelden trauma, maar wordt toegeschreven aan de veranderingen in de doorbloeding van kwetsbare celstructuren die aanwezig zijn in het ontwikkelende brein Aangezien het circulatiesysteem nog niet volledig is ontwikkeld, kan er een gebrek aan bloedtoevoer ontstaan Door een gebrek aan bloedtoevoer, sterven cellen af en worden de wanden van de bloedvaten kwetsbaar en kunnen deze scheuren Dit leidt tot bloeding De meeste intraventriculaire bloedingen vinden plaats in de eerste ## uur na de geboorte Het risico wordt groter wanneer er een beademingssysteem moet worden gebruikt bij te vroeg geboren baby's Er zijn vier niveaus van IVH bij baby's, gebaseerd op de grootte van de bloeding Graad I en II komen het meest voor en hierbij treden meestal geen verdere complicaties op Graad III en IV zijn het ernstigst en kunnen leiden tot ernstige hersenschade en beperkingen, waar de patiënt de rest van zijn of haar leven last van heeft Falx cerebri De falx cerebri (Latijn, letterlijk "sikkel van het brein") is een grote, sikkelvormige vouw in het harde hersenvlies, die in de fissura longitudinalis tussen de twee hersenhelften doorloopt Falx cerebelli De falx cerebelli (Latijn, letterlijk "sikkel van de kleine hersenen") is een kleine, sikkelvormige uitsparing in het harde hersenvlies De uitsparing zit vast aan het tentorium cerebelli en het achterhoofdsbeen De falx cerebelli is meestal tussen de #,# en #,# cm lang en ongeveer # à # mm dik Diaphragma sellae Het diaphragma sellae is een plat stuk van het harde hersenvlies met een cirkelvormig gat erin, waar het infundibulum doorheen loopt Het infundibulum verbindt de hypothalamus en de neurohypofyse met elkaar De hypofyse hangt onder het diaphragma sellae, die als het ware een dak vormt boven het Turks zadel, waar de hypofyse in ligt Cisterna De cisternae (enkelvoud "cisterna") zijn opspringen in de subarachnoïdale ruimte van de hersenen, die worden gevormd door openingen, waar het spinnenwebvlies en het zachte hersenvlies gescheiden zijn Deze ruimtes zijn gevuld met hersenvocht De drie belangrijkste cisternae zijn de cisterna magna (ook wel "cisterna cerebellomedullaris"), de cisterna pontina en de cisterna interpeduncularis Cisterna magna De cisterna magna, of cisterna cerebellomedullaris, is de grootste opening in de subarachnoïdale ruimte van de hersenen, tussen het spinnenwebvlies en het zachte hersenvlies De cisterna magna bevindt zich tussen het cerebellum en de rugzijde van de medulla oblongata Hersenvocht dat wordt aangemaakt in het vierde ventrikel loopt naar de cisterna magna De andere twee grote cisternae zijn de cisterna pontina en de cisterna interpeduncularis Hoewel hersenvocht doorgaans via een lumbaalpunctie wordt verkregen, wordt in enkele gevallen gekozen voor een punctie in de cisterna magna Cisterna interpeduncularis.
| 535 | www |
in het harde hersenvlies De uitsparing zit vast aan het tentorium cerebelli en het achterhoofdsbeen De falx cerebelli is meestal tussen de #,# en #,# cm lang en ongeveer # à # mm dik Diaphragma sellae Het diaphragma sellae is een plat stuk van het harde hersenvlies met een cirkelvormig gat erin, waar het infundibulum doorheen loopt Het infundibulum verbindt de hypothalamus en de neurohypofyse met elkaar De hypofyse hangt onder het diaphragma sellae, die als het ware een dak vormt boven het Turks zadel, waar de hypofyse in ligt Cisterna De cisternae (enkelvoud "cisterna") zijn opspringen in de subarachnoïdale ruimte van de hersenen, die worden gevormd door openingen, waar het spinnenwebvlies en het zachte hersenvlies gescheiden zijn Deze ruimtes zijn gevuld met hersenvocht De drie belangrijkste cisternae zijn de cisterna magna (ook wel "cisterna cerebellomedullaris"), de cisterna pontina en de cisterna interpeduncularis Cisterna magna De cisterna magna, of cisterna cerebellomedullaris, is de grootste opening in de subarachnoïdale ruimte van de hersenen, tussen het spinnenwebvlies en het zachte hersenvlies De cisterna magna bevindt zich tussen het cerebellum en de rugzijde van de medulla oblongata Hersenvocht dat wordt aangemaakt in het vierde ventrikel loopt naar de cisterna magna De andere twee grote cisternae zijn de cisterna pontina en de cisterna interpeduncularis Hoewel hersenvocht doorgaans via een lumbaalpunctie wordt verkregen, wordt in enkele gevallen gekozen voor een punctie in de cisterna magna Cisterna interpeduncularis De cisterna ligt tussen de hersenstelen en bevat de cirkel van Willis De andere twee grote cisternae zijn de cisterna pontina en de cisterna magna Cisterna pontina De cisterna pontina, of cisterna pontocerebellaris, is een opening tussen het spinnenwebvlies en het zachte hersenvlies in de subarachnoïdale ruimte van de hersenen De cisterna pontina is gelegen aan de buikzijde van de pons De arteria basilaris loopt door de cisterna pontina De andere twee grote cisternae zijn de cisterna magna en de cisterna interpeduncularis <PERSOON> (<LOCATIE>, <DATUM> is een Nederlands arts en wetenschapper Zij werkt in het <PERSOON> als internist-oncoloog Hiernaast is <PERSOON> hoogleraar Translationele medische oncologie aan de <PERSOON>Van Laarhoven> werd geboren op <DATUM> te <LOCATIE> Haar middelbareschoolopleiding rondde zij af met een Internationaal Baccalaureaat (IB) aan het United World College in <PERSOON> studeerde geneeskunde en religiewetenschappen aan de Katholieke Universiteit <LOCATIE> en slaagde in beide studies cum laude voor het doctoraal examen Haar doctoraalscriptie bij religiewetenschappen werd bekroond met de Universitaire Studieprijs In ### behaalde zij haar artsexamen, ook cum laude In ### begon <PERSOON> met de opleiding tot internist in het Canisius <PERSOON> Ziekenhuis te <LOCATIE>, en vanaf ### zette zij deze opleiding voort in het Universitair Medisch <INSTELLING> (<INSTELLING>) St <PERSOON> In ### werd zij geregistreerd als internist, en in ### als medisch oncoloog.
| 541 | www |
de cirkel van Willis De andere twee grote cisternae zijn de cisterna pontina en de cisterna magna Cisterna pontina De cisterna pontina, of cisterna pontocerebellaris, is een opening tussen het spinnenwebvlies en het zachte hersenvlies in de subarachnoïdale ruimte van de hersenen De cisterna pontina is gelegen aan de buikzijde van de pons De arteria basilaris loopt door de cisterna pontina De andere twee grote cisternae zijn de cisterna magna en de cisterna interpeduncularis <PERSOON> (<LOCATIE>, <DATUM> is een Nederlands arts en wetenschapper Zij werkt in het <PERSOON> als internist-oncoloog Hiernaast is <PERSOON> hoogleraar Translationele medische oncologie aan de <PERSOON>Van Laarhoven> werd geboren op <DATUM> te <LOCATIE> Haar middelbareschoolopleiding rondde zij af met een Internationaal Baccalaureaat (IB) aan het United World College in <PERSOON> studeerde geneeskunde en religiewetenschappen aan de Katholieke Universiteit <LOCATIE> en slaagde in beide studies cum laude voor het doctoraal examen Haar doctoraalscriptie bij religiewetenschappen werd bekroond met de Universitaire Studieprijs In ### behaalde zij haar artsexamen, ook cum laude In ### begon <PERSOON> met de opleiding tot internist in het Canisius <PERSOON> Ziekenhuis te <LOCATIE>, en vanaf ### zette zij deze opleiding voort in het Universitair Medisch <INSTELLING> (<INSTELLING>) St <PERSOON> In ### werd zij geregistreerd als internist, en in ### als medisch oncoloog Implications for cytotoxic treatment" Naast enkele reisbeurzen ontving zij een <PERSOON> voor het uitvoeren van dit onderzoek In ### startte <PERSOON> een onderzoeksproject naar de eindigheid en levenskwaliteit bij patiënten met kanker, resulterend in haar tweede proefschrift "Rethinking distress an exploration in religious studies and medicine" In ### werd <PERSOON> aangesteld als staflid op de afdeling medische oncologie in het <INSTELLING> St <PERSOON> Zij verwierf een VENI-subsidie van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) om te werken aan het onderzoeksproject "<PERSOON-##> insulin-like growth factor-# receptor a new target for breast cancer treatment" Sinds ### is zij werkzaam als hoofdonderzoeker bij de afdeling medische oncologie van het <INSTELLING> in <LOCATIE> Voor het onderzoeksproject "Translational research in oncology" ontving <PERSOON> in ### een subsidie van ##<DATUM> Euro uit het Alpe d'HuZes/KWF-fonds Hiermee onderzoekt zij hoe het behandelresultaat bij alvleesklierkanker kan worden voorspeld met beeldvormende technieken Met een ander onderzoeksproject, "Psychosocial and supportive care," richt zij zich op het onderzoek van psychosociale invloeden die de genezing bij kankerpatiënten kunnen bevorderen <PERSOON> is benoemd tot hoogleraar aan de <PERSOON-##> Haar inaugurele rede, "De kracht van complexiteit en de kunst van eenvoud," sprak zij uit op <DATUM> waarmee ze haar leeropdracht "Translationele medische oncologie, in het bijzonder de gastrointestinale oncologie" aanvaardde.
| 556 | www |
enkele reisbeurzen ontving zij een <PERSOON> voor het uitvoeren van dit onderzoek In ### startte <PERSOON> een onderzoeksproject naar de eindigheid en levenskwaliteit bij patiënten met kanker, resulterend in haar tweede proefschrift "Rethinking distress an exploration in religious studies and medicine" In ### werd <PERSOON> aangesteld als staflid op de afdeling medische oncologie in het <INSTELLING> St <PERSOON> Zij verwierf een VENI-subsidie van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) om te werken aan het onderzoeksproject "<PERSOON> insulin-like growth factor-# receptor a new target for breast cancer treatment" Sinds ### is zij werkzaam als hoofdonderzoeker bij de afdeling medische oncologie van het <INSTELLING> in <LOCATIE> Voor het onderzoeksproject "Translational research in oncology" ontving <PERSOON> in ### een subsidie van ##<DATUM> Euro uit het Alpe d'HuZes/KWF-fonds Hiermee onderzoekt zij hoe het behandelresultaat bij alvleesklierkanker kan worden voorspeld met beeldvormende technieken Met een ander onderzoeksproject, "Psychosocial and supportive care," richt zij zich op het onderzoek van psychosociale invloeden die de genezing bij kankerpatiënten kunnen bevorderen <PERSOON> is benoemd tot hoogleraar aan de <PERSOON> Haar inaugurele rede, "De kracht van complexiteit en de kunst van eenvoud," sprak zij uit op <DATUM> waarmee ze haar leeropdracht "Translationele medische oncologie, in het bijzonder de gastrointestinale oncologie" aanvaardde Tela chorioidea De tela chorioidea is een structuur die voorkomt in alle ventrikels van de hersenen, te weten de zijventrikels, de derde en de vierde ventrikel Het is onderdeel van het zachte hersenvlies dat de ventrikels binnentreedt In de tela chorioidea bevinden zich veel bloedvaten De bloedvaten in de tela chorioidea van de derde ventrikel takken af van de arteria cerebri posterior, terwijl die in de vierde ventrikel aftakken van de arteria cerebelli posterior inferior Granulationes arachnoideae De granulationes arachnoideae (of villi arachnoideae) zijn kleine uitsteeksels van het spinnenwebvlies ("arachnoides", de middelste van de hersenvliezen) die door de buitenste beschermlaag van de hersenen, het harde hersenvlies, lopen en de veneuze holtes binnendringen De granulationes zorgen ervoor dat het hersenvocht uit de subarachnoïdale ruimte naar de bloedbaan kan stromen Doordat de druk van het hersenvocht groter is dan die in de holtes stroomt het hersenvocht de bloedbaan in en niet andersom Als de druk toch groter is in de holtes, lijkt het hersenvocht niet terug te stromen Het is niet bekend hoe dit principe werkt Epidurale ruimte De epidurale ruimte (uit het Oudgrieks, "á¼Ïί" "op" + dura mater) in de wervelkolom is een anatomische ruimte die de buitenste laag van het ruggenmergkanaal vormt De epidurale ruimte ligt buiten het harde hersenvlies en bevat bij mensen onder andere lymfevaten, zenuwwortels, verbindend weefsel, vetweefsel en kleine bloedvaten In mensen loopt de epidurale ruimte van het puntje van het heiligbeen tot het foramen magnum, de plek waar het ruggenmerg de schedel binnenkomt en overgaat in de hersenstam.
| 556 | www |
te weten de zijventrikels, de derde en de vierde ventrikel Het is onderdeel van het zachte hersenvlies dat de ventrikels binnentreedt In de tela chorioidea bevinden zich veel bloedvaten De bloedvaten in de tela chorioidea van de derde ventrikel takken af van de arteria cerebri posterior, terwijl die in de vierde ventrikel aftakken van de arteria cerebelli posterior inferior Granulationes arachnoideae De granulationes arachnoideae (of villi arachnoideae) zijn kleine uitsteeksels van het spinnenwebvlies ("arachnoides", de middelste van de hersenvliezen) die door de buitenste beschermlaag van de hersenen, het harde hersenvlies, lopen en de veneuze holtes binnendringen De granulationes zorgen ervoor dat het hersenvocht uit de subarachnoïdale ruimte naar de bloedbaan kan stromen Doordat de druk van het hersenvocht groter is dan die in de holtes stroomt het hersenvocht de bloedbaan in en niet andersom Als de druk toch groter is in de holtes, lijkt het hersenvocht niet terug te stromen Het is niet bekend hoe dit principe werkt Epidurale ruimte De epidurale ruimte (uit het Oudgrieks, "á¼Ïί" "op" + dura mater) in de wervelkolom is een anatomische ruimte die de buitenste laag van het ruggenmergkanaal vormt De epidurale ruimte ligt buiten het harde hersenvlies en bevat bij mensen onder andere lymfevaten, zenuwwortels, verbindend weefsel, vetweefsel en kleine bloedvaten In mensen loopt de epidurale ruimte van het puntje van het heiligbeen tot het foramen magnum, de plek waar het ruggenmerg de schedel binnenkomt en overgaat in de hersenstam Dit wordt een epiduraal hematoom genoemd In dieren loopt de epidurale ruimte door in de staart Huysmuseum Het Huysmuseum is een museum in de Noord-Brabantse plaats <LOCATIE> dat gewijd is aan psychiatrie Het werd op <DATUM> geopend met het doel psychiatrie toegankelijk te maken en te de-stigmatiseren Er is een vaste tentoonstelling die ingaat op de geschiedenis van de psychiatrie Daarnaast worden wisselende exposities getoond die soms traditioneel dan weer nieuw tot vervreemdend kunnen overkomen Tijdens de rondleiding kan de bezoeker ook zelf dingen ervaren, zoals hoe een dwangbuis voelt Bezoekers kunnen ook verschillende testjes doen die ervaringen geven over de betrouwbaarheid van het eigen brein Het museum is gevestigd op het terrein van de GGz Breburg De museumfunctie wordt verder vorm gegeven met verhalen van voormalige bewoners van de instelling Daarnaast werken er cliënten die nog in Breburg wonen, projectleiders en kunstenaars mee Als motto wordt "ontmoetingen zijn de beste manier om vooroordelen te overwinnen" gevoerd ##-Methoxymetopon ##-Methoxymetopon is een morfine-achtige pijnstiller ontwikkeld door een team van onderzoekers onder leiding van professor Helmut Schmidhammer in de Universiteit van Innsbruck rond ### Het is een derivaat van metopon waarin een methoxygroep is ingebracht op plaats ## Het is een zeer krachtig pijnstillend geneesmiddel dat ongeveer ###x krachtiger is dan morfine; echter wanneer het middel spinaal of supraspinaal wordt ingediend vertoont het middel een analgetische activiteit tot één miljoen maal groter dan die van morfine.
| 530 | www |
In dieren loopt de epidurale ruimte door in de staart Huysmuseum Het Huysmuseum is een museum in de Noord-Brabantse plaats <LOCATIE> dat gewijd is aan psychiatrie Het werd op <DATUM> geopend met het doel psychiatrie toegankelijk te maken en te de-stigmatiseren Er is een vaste tentoonstelling die ingaat op de geschiedenis van de psychiatrie Daarnaast worden wisselende exposities getoond die soms traditioneel dan weer nieuw tot vervreemdend kunnen overkomen Tijdens de rondleiding kan de bezoeker ook zelf dingen ervaren, zoals hoe een dwangbuis voelt Bezoekers kunnen ook verschillende testjes doen die ervaringen geven over de betrouwbaarheid van het eigen brein Het museum is gevestigd op het terrein van de GGz Breburg De museumfunctie wordt verder vorm gegeven met verhalen van voormalige bewoners van de instelling Daarnaast werken er cliënten die nog in Breburg wonen, projectleiders en kunstenaars mee Als motto wordt "ontmoetingen zijn de beste manier om vooroordelen te overwinnen" gevoerd ##-Methoxymetopon ##-Methoxymetopon is een morfine-achtige pijnstiller ontwikkeld door een team van onderzoekers onder leiding van professor Helmut Schmidhammer in de Universiteit van Innsbruck rond ### Het is een derivaat van metopon waarin een methoxygroep is ingebracht op plaats ## Het is een zeer krachtig pijnstillend geneesmiddel dat ongeveer ###x krachtiger is dan morfine; echter wanneer het middel spinaal of supraspinaal wordt ingediend vertoont het middel een analgetische activiteit tot één miljoen maal groter dan die van morfine <PERSOON> (<DATUM> is een Belgische seksuologe, auteur, regisseur en televisiepresentatrice Ze doorliep haar secundair onderwijs aan het <PERSOON> behaalde ze een master seksuologie en klinische psychologie aan de Katholieke Universiteit Leuven Ze werd bekend na een deelname met haar tweelingbroer aan "De Pappenheimers" in januari ### (waarin het onderwerp van haar thesis commotie veroorzaakte) Vervolgens deed ze in samenwerking met Humo een enquete rond schaamhaar bij ### Vlamingen In ### bracht ze "Het Schaamhaarboek" uit De media-aandacht die het boek genereerde, resulteerde in haar ontslag als psychologe bij het <INSTELLING> van <PERSOON> volgden "Het Borstenboek" (###), "Met drie in bed" (###) en "<PERSOON> der lusten" (###) In ### bracht ze de pornafilm "<PERSOON>" uit Vanaf ### presenteert ze samen met <PERSOON> "Sex College" op de Nederlandse zender Secret Circle van telecombedrijf Ziggo Daarnaast is ze tevens de vaste seksuologe van het televisieprogramma "Spuiten en Slikken" op BNN, werkt ze mee aan het programma "Galileo" op RTL # en was ze presentatrice van "Alle Dagen Seks" op KRO Tevens is ze actief als seksuologe voor de televisieprogramma's "<PERSOON>" op JIM en "In Vertrouwen" op Vitaya Ten slotte heeft ze een vaste rubriek bij Het Belang van <PERSOON> en <PERSOON> en is ze lector op het postgraduaat Seksuologische Hulpverlening op de <PERSOON-##>).
| 563 | www |
auteur, regisseur en televisiepresentatrice Ze doorliep haar secundair onderwijs aan het <PERSOON> behaalde ze een master seksuologie en klinische psychologie aan de Katholieke Universiteit Leuven Ze werd bekend na een deelname met haar tweelingbroer aan "De Pappenheimers" in januari ### (waarin het onderwerp van haar thesis commotie veroorzaakte) Vervolgens deed ze in samenwerking met Humo een enquete rond schaamhaar bij ### Vlamingen In ### bracht ze "Het Schaamhaarboek" uit De media-aandacht die het boek genereerde, resulteerde in haar ontslag als psychologe bij het <INSTELLING> van <PERSOON> volgden "Het Borstenboek" (###), "Met drie in bed" (###) en "<PERSOON> der lusten" (###) In ### bracht ze de pornafilm "<PERSOON>" uit Vanaf ### presenteert ze samen met <PERSOON> "Sex College" op de Nederlandse zender Secret Circle van telecombedrijf Ziggo Daarnaast is ze tevens de vaste seksuologe van het televisieprogramma "Spuiten en Slikken" op BNN, werkt ze mee aan het programma "Galileo" op RTL # en was ze presentatrice van "Alle Dagen Seks" op KRO Tevens is ze actief als seksuologe voor de televisieprogramma's "<PERSOON>" op JIM en "In Vertrouwen" op Vitaya Ten slotte heeft ze een vaste rubriek bij Het Belang van <PERSOON> en <PERSOON> en is ze lector op het postgraduaat Seksuologische Hulpverlening op de <PERSOON>) Op klacht van een collega-psycholoog kreeg <PERSOON-##> in maart ### een disciplinaire waarschuwing van de tuchtraad van de Psychologencommissie, omdat ze blijkens 'sexy fotoâs' op sociale media de waardigheid van het beroep had aangetast Haar beroep werd in december ### verworpen De tuchtraad was van oordeel dat bepaalde niet-professionele activiteiten, zoals het plaatsen van âkunstzinnigeâ naaktfotoâs, burleske show, reclame maken voor een pornofilm en een webshop met erotische artikelen, een beeld voedde dat imagoschade toebracht aan de beroepsgroep Daarop besloot <PERSOON-##> haar lidmaatschap van de commissie op te geven en de beschermde titel van psycholoog af te staan Wel bleef ze therapeut en seksuoloog Subdurale ruimte De subdurale ruimte is een potentiële ruimte tussen het harde hersenvlies en het spinnenwebvlies Normaalgesproken is deze ruimte gevuld, doordat het hersenvocht in de subarachnoïdale ruimte het spinnenwebvlies tegen het harde hersenvlies duwt Als gevolg van letsel of wanneer het hersenvocht ontbreekt, kan zich een ruimte vormen tussen de twee hersenvliezen De ruimte wordt "subduraal" genoemd omdat deze onder ("sub") het harde hersenvlies ("dura mater") ligt Als zich bloed ophoopt in deze ruimte, spreekt men van een subduraal hematoom Versnelde-slaapfasesyndroom Versnelde-slaapfasesyndroom (<PERSOON-##> "advanced sleep phase disorder", ASPD) is een verstoring van het circadiaan ritme waarbij iemand zich al vroeg in de avond erg moe voelt en naar bed gaat (bijvoorbeeld tussen ## ## en ## ##) en erg vroeg in de ochtend wakker worden (bijvoorbeeld # ##) Het is de tegenhanger van het vertraagde-slaapfasesyndroom ASPD komt zelden voor Het treft ongeveer even veel mannen als vrouwen en lijkt genetisch te zijn bepaald.
| 624 | www |
'sexy fotoâs' op sociale media de waardigheid van het beroep had aangetast Haar beroep werd in december ### verworpen De tuchtraad was van oordeel dat bepaalde niet-professionele activiteiten, zoals het plaatsen van âkunstzinnigeâ naaktfotoâs, burleske show, reclame maken voor een pornofilm en een webshop met erotische artikelen, een beeld voedde dat imagoschade toebracht aan de beroepsgroep Daarop besloot <PERSOON> haar lidmaatschap van de commissie op te geven en de beschermde titel van psycholoog af te staan Wel bleef ze therapeut en seksuoloog Subdurale ruimte De subdurale ruimte is een potentiële ruimte tussen het harde hersenvlies en het spinnenwebvlies Normaalgesproken is deze ruimte gevuld, doordat het hersenvocht in de subarachnoïdale ruimte het spinnenwebvlies tegen het harde hersenvlies duwt Als gevolg van letsel of wanneer het hersenvocht ontbreekt, kan zich een ruimte vormen tussen de twee hersenvliezen De ruimte wordt "subduraal" genoemd omdat deze onder ("sub") het harde hersenvlies ("dura mater") ligt Als zich bloed ophoopt in deze ruimte, spreekt men van een subduraal hematoom Versnelde-slaapfasesyndroom Versnelde-slaapfasesyndroom (<PERSOON> "advanced sleep phase disorder", ASPD) is een verstoring van het circadiaan ritme waarbij iemand zich al vroeg in de avond erg moe voelt en naar bed gaat (bijvoorbeeld tussen ## ## en ## ##) en erg vroeg in de ochtend wakker worden (bijvoorbeeld # ##) Het is de tegenhanger van het vertraagde-slaapfasesyndroom ASPD komt zelden voor Het treft ongeveer even veel mannen als vrouwen en lijkt genetisch te zijn bepaald Hoewel het syndroom beperkend kan zijn, leidt het niet altijd tot onverdraagzaam lijden bij de patiënt en er wordt niet altijd hulp voor gezocht ASPD kan worden behandeld met lichttherapie of chronotherapie Onregelmatig slaap-waakritme Onregelmatig slaap-waakritme is een zeldzame stoornis van het circadiaan ritme Het wordt gekenmerkt door het frequent doen van dutjes door de dag heen en het ontbreken van een duidelijke nachtrust Het patroon wisselt daarnaast van dag tot dag <PERSOON> met een onregelmatig slaap-waakritme hebben geen duidelijk patroon in de slaap- en waakperioden gedurende de ##-uurs-periode De hoeveelheid slaap is wel normaal voor de leeftijd van de persoon Onregelmatig slaap-waakritme kan verschillende oorzaken hebben, waaronder neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Alzheimer, hersenletsel of mentale retardatie Daarnaast wordt verondersteld dat mensen die lijden aan een onregelmatig slaap-waakritme een zwakke biologische klok hebben Het risico op de stoornis groeit met toenemende leeftijd, maar dit is te danken aan het feit dat comorbide stoornissen ook toenemen op hogere leeftijd Voor de diagnose en behandeling kan gebruik worden gemaakt van een slaapdagboek, waarin de patiënt aangeeft wanneer en hoe lang hij/zij slaapt De diagnose is vaak lastig te stellen, omdat de stoornis sterk lijkt op andere stoornissen van het circadiaan ritme of slapeloosheid Niet-##-uurs-slaap-waakritme Niet-##-uurs-slaap-waakritme is een chronische stoornis van het circadiane ritme Zoals de naam aangeeft, hebben mensen met een niet-##-uurs-slaap-waakritme een patroon van slaap- en waakperioden dat geen ## uur duurt.
| 575 | www |
zijn, leidt het niet altijd tot onverdraagzaam lijden bij de patiënt en er wordt niet altijd hulp voor gezocht ASPD kan worden behandeld met lichttherapie of chronotherapie Onregelmatig slaap-waakritme Onregelmatig slaap-waakritme is een zeldzame stoornis van het circadiaan ritme Het wordt gekenmerkt door het frequent doen van dutjes door de dag heen en het ontbreken van een duidelijke nachtrust Het patroon wisselt daarnaast van dag tot dag <PERSOON> met een onregelmatig slaap-waakritme hebben geen duidelijk patroon in de slaap- en waakperioden gedurende de ##-uurs-periode De hoeveelheid slaap is wel normaal voor de leeftijd van de persoon Onregelmatig slaap-waakritme kan verschillende oorzaken hebben, waaronder neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Alzheimer, hersenletsel of mentale retardatie Daarnaast wordt verondersteld dat mensen die lijden aan een onregelmatig slaap-waakritme een zwakke biologische klok hebben Het risico op de stoornis groeit met toenemende leeftijd, maar dit is te danken aan het feit dat comorbide stoornissen ook toenemen op hogere leeftijd Voor de diagnose en behandeling kan gebruik worden gemaakt van een slaapdagboek, waarin de patiënt aangeeft wanneer en hoe lang hij/zij slaapt De diagnose is vaak lastig te stellen, omdat de stoornis sterk lijkt op andere stoornissen van het circadiaan ritme of slapeloosheid Niet-##-uurs-slaap-waakritme Niet-##-uurs-slaap-waakritme is een chronische stoornis van het circadiane ritme Zoals de naam aangeeft, hebben mensen met een niet-##-uurs-slaap-waakritme een patroon van slaap- en waakperioden dat geen ## uur duurt Hierdoor komt het ritme na enige tijd niet meer overeen met de conventionele tijden om te slapen ('s nachts) Dit probleem treedt vooral op bij mensen waar het ritme ## uur of langer duurt Het grootste deel van de mensen met een niet-##-uurs-slaap-waakritme is blind en de aandoening wordt dan ook verklaard door het ontbreken van "fotische" input aan de biologische klok aangezien de hersenen geen licht kunnen waarnemen, heeft de biologische klok geen input om zich op te oriënteren Hierdoor kan deze als het ware op hol slaan Remslaapgedragsstoornis Remslaapgedragsstoornis, in het <PERSOON> "rapid eye movement sleep behavior disorder" en afgekort tot RBD, is een zogenaamde parasomnie, een soort slaapstoornis, waarbij iemand abnormaal gedrag vertoont tijdens de remslaap De belangrijkste stoornis is het ontbreken van atonie in de spieren Bij gezonde personen worden de spieren tijdens de remslaap verlamd om te voorkomen dat mensen hun dromen uitvoeren Bij mensen met remslaapgedragsstoornis ontbreekt deze verlamming, waardoor ze allerlei gedragingen uitvoeren in hun slaap In sommige gevallen kan iemand agressief gedrag vertonen en dat kan gevaarlijk zijn voor de patiënt of zijn/haar bedpartner Remslaapgedragsstoornis komt niet alleen bij mensen, maar ook bij dieren voor Vooral bij honden wordt RBD waargenomen Iemand met RBD voert zijn of haar dromen uit De handelingen bestaan vaak uit schoppen, schreeuwen, slaan, grijpen en zelfs uit bed springen Wanneer ze uit hun slaap worden gehaald, kunnen de patiënten zich hun droom vaak wel herinneren, maar weten ze niet dat ze hebben bewogen.
| 553 | www |
om te slapen ('s nachts) Dit probleem treedt vooral op bij mensen waar het ritme ## uur of langer duurt Het grootste deel van de mensen met een niet-##-uurs-slaap-waakritme is blind en de aandoening wordt dan ook verklaard door het ontbreken van "fotische" input aan de biologische klok aangezien de hersenen geen licht kunnen waarnemen, heeft de biologische klok geen input om zich op te oriënteren Hierdoor kan deze als het ware op hol slaan Remslaapgedragsstoornis Remslaapgedragsstoornis, in het <PERSOON> "rapid eye movement sleep behavior disorder" en afgekort tot RBD, is een zogenaamde parasomnie, een soort slaapstoornis, waarbij iemand abnormaal gedrag vertoont tijdens de remslaap De belangrijkste stoornis is het ontbreken van atonie in de spieren Bij gezonde personen worden de spieren tijdens de remslaap verlamd om te voorkomen dat mensen hun dromen uitvoeren Bij mensen met remslaapgedragsstoornis ontbreekt deze verlamming, waardoor ze allerlei gedragingen uitvoeren in hun slaap In sommige gevallen kan iemand agressief gedrag vertonen en dat kan gevaarlijk zijn voor de patiënt of zijn/haar bedpartner Remslaapgedragsstoornis komt niet alleen bij mensen, maar ook bij dieren voor Vooral bij honden wordt RBD waargenomen Iemand met RBD voert zijn of haar dromen uit De handelingen bestaan vaak uit schoppen, schreeuwen, slaan, grijpen en zelfs uit bed springen Wanneer ze uit hun slaap worden gehaald, kunnen de patiënten zich hun droom vaak wel herinneren, maar weten ze niet dat ze hebben bewogen De episoden komen vaker voor in de ochtend omdat remslaap meer voorkomt in de vroege uren RBD is behandelbaar; er wordt vaak gekozen om medicijnen voor te schrijven Een lage dosis clonazepam werkt in ##% van de gevallen Het precieze mechanisme achter de werking van dit medicijn bij RBD is niet duidelijk, maar gedacht wordt dat het de spieractiviteit onderdrukt Remslaapgedragsstoornis komt naar schatting bij ongeveer #,#% van de mensen tussen de ## en <LEEFTIJD> jaar voor, dat wil zeggen # op de ### mensen Het treft meer mannen dan vrouwen slechts ongeveer één tiende van de patiënten is vrouw Het is mogelijk dat remslaapgedragsstoornis bij mannen vaker wordt vastgesteld omdat agressief gedrag bij mannen eerder tot verwondingen leidt dan bij vrouwen Het is ook mogelijk dat genetische factoren een rol spelen De gemiddelde leeftijd waarop RBD wordt vastgesteld is <LEEFTIJD> jaar Narcolepsie is een verwante stoornis, aangezien zowel narcolepsie als RBD voortkomen uit een ontregeling van controlemechanismen tijdens de slaap RBD is vastgesteld na beroertes en hersentumoren in de hersenstam, wat erop duidt dat beschadiging aan de hersenstam RBD kan veroorzaken RBD is meestal chronisch, maar het kan ook optreden als gevolg van medicijngebruik of ontwenning, met name in het geval van alcoholverslaving Diepe slaap Diepe slaap vormt de derde fase van de non-remslaap Tot ### werd er onderscheid gemaakt tussen slaapfase # en slaapfase #, gebaseerd op het aandeel van de deltagolven.
| 535 | www |
remslaap meer voorkomt in de vroege uren RBD is behandelbaar; er wordt vaak gekozen om medicijnen voor te schrijven Een lage dosis clonazepam werkt in ##% van de gevallen Het precieze mechanisme achter de werking van dit medicijn bij RBD is niet duidelijk, maar gedacht wordt dat het de spieractiviteit onderdrukt Remslaapgedragsstoornis komt naar schatting bij ongeveer #,#% van de mensen tussen de ## en <LEEFTIJD> jaar voor, dat wil zeggen # op de ### mensen Het treft meer mannen dan vrouwen slechts ongeveer één tiende van de patiënten is vrouw Het is mogelijk dat remslaapgedragsstoornis bij mannen vaker wordt vastgesteld omdat agressief gedrag bij mannen eerder tot verwondingen leidt dan bij vrouwen Het is ook mogelijk dat genetische factoren een rol spelen De gemiddelde leeftijd waarop RBD wordt vastgesteld is <LEEFTIJD> jaar Narcolepsie is een verwante stoornis, aangezien zowel narcolepsie als RBD voortkomen uit een ontregeling van controlemechanismen tijdens de slaap RBD is vastgesteld na beroertes en hersentumoren in de hersenstam, wat erop duidt dat beschadiging aan de hersenstam RBD kan veroorzaken RBD is meestal chronisch, maar het kan ook optreden als gevolg van medicijngebruik of ontwenning, met name in het geval van alcoholverslaving Diepe slaap Diepe slaap vormt de derde fase van de non-remslaap Tot ### werd er onderscheid gemaakt tussen slaapfase # en slaapfase #, gebaseerd op het aandeel van de deltagolven Tegenwoordig worden slaapfases # en # als één beschouwd Wanneer een tijdvak (## seconden slaap) voor meer dan ##% uit deltagolven bestaat, spreekt men van diepe slaap Diepe slaap wordt ook wel trage-golf-slaap genoemd, omdat de activiteit op de EEG bestaat uit gelijklopende, trage golven met een frequentie van minder dan # Hz en met relatief hoge amplitude Het eerste deel van de golf is een periode waarin de zenuwcellen in de neocortex stil zijn en kunnen rusten Het tweede deel is een periode waarin de cellen korte tijd snel vuren Tijdens diepe slaap is de spierspanning hoger dan tijdens remslaap De ogen bewegen niet of nauwelijks Diepe slaap wordt als belangrijk beschouwd voor het consolideren van herinneringen Dit wordt bewezen door het gegeven dat mensen die lijden aan slapeloosheid slechter presteren op geheugentaken dan gezonde mensen Daarnaast versterkt diepe slaap het declaratieve geheugen, dat zowel het episodische als het semantische geheugen bevat De belangrijkste functie van diepe slaap is het laten rusten van de hersenen, zo blijkt uit onderzoek bij mensen met slaapgebrek Het glucosemetabolisme in de hersenen stijgt wanneer taken die veel mentale activiteit vergen worden uitgevoerd Daarnaast wordt het groeihormoon vooral afgegeven tijdens de diepe slaap Daarnaast denkt men dat de activiteit van het orthosympathische zenuwstelsel afneemt, terwijl die van het parasympathisch zenuwstelsel toeneemt K-complex Een K-complex is een soort hersengolf die zichtbaar is op een EEG tijdens slaapfase # van de non-remslaap Het K-complex werd in ### ontdekt door <PERSOON>.
| 535 | www |
slaap) voor meer dan ##% uit deltagolven bestaat, spreekt men van diepe slaap Diepe slaap wordt ook wel trage-golf-slaap genoemd, omdat de activiteit op de EEG bestaat uit gelijklopende, trage golven met een frequentie van minder dan # Hz en met relatief hoge amplitude Het eerste deel van de golf is een periode waarin de zenuwcellen in de neocortex stil zijn en kunnen rusten Het tweede deel is een periode waarin de cellen korte tijd snel vuren Tijdens diepe slaap is de spierspanning hoger dan tijdens remslaap De ogen bewegen niet of nauwelijks Diepe slaap wordt als belangrijk beschouwd voor het consolideren van herinneringen Dit wordt bewezen door het gegeven dat mensen die lijden aan slapeloosheid slechter presteren op geheugentaken dan gezonde mensen Daarnaast versterkt diepe slaap het declaratieve geheugen, dat zowel het episodische als het semantische geheugen bevat De belangrijkste functie van diepe slaap is het laten rusten van de hersenen, zo blijkt uit onderzoek bij mensen met slaapgebrek Het glucosemetabolisme in de hersenen stijgt wanneer taken die veel mentale activiteit vergen worden uitgevoerd Daarnaast wordt het groeihormoon vooral afgegeven tijdens de diepe slaap Daarnaast denkt men dat de activiteit van het orthosympathische zenuwstelsel afneemt, terwijl die van het parasympathisch zenuwstelsel toeneemt K-complex Een K-complex is een soort hersengolf die zichtbaar is op een EEG tijdens slaapfase # van de non-remslaap Het K-complex werd in ### ontdekt door <PERSOON> ### ms na het begin ontstaat een laatste negatieve piek K-complexen vinden elke # Ã #,# minuten plaats en worden vaak gevolgd door meerdere slaapspoelen K-complexen ontstaan spontaan, maar kunnen ook worden opgeroepen door stimuli van buitenaf, zoals geluid of aanraking, of stimuli van binnen het lichaam, zoals onderbrekingen in de ademhaling K-complexen ontstaan op allerlei plekken in de hersenen, maar lijken voornamelijk voor te komen in de frontale gebieden Men denkt dat K-complexen ervoor zorgen dat slaap in stand kan worden gehouden, maar daarnaast ook om informatieverwerking op gang te brengen K-complexen zijn essentieel voor de synchronisatie van non-remslaap en reageren daarnaast op zowel interne als externe stimuli Dit suggereert dat K-complexen betrokken zijn bij het verwerken van stimuli waarvan het brein moet inschatten of ze gevaarlijk zijn of niet Ze onderdrukken corticale activatie wanneer een stimulus niet gevaarlijk is Verder worden K-complexen in verband gebracht met het in stand brengen van homeostase van de synapsen en voor consolidatie van het geheugen K-complexen verlagen in hun negatieve toestand de sterkte van synaptische verbindingen die voorkomen wanneer iemand wakker is Wanneer een K-complex uit de negatieve toestand komt, worden zenuwcellen in de cortex op systematische wijze "opnieuw opgestart" zodat ze weer kunnen vuren Dit zorgt ervoor dat nieuwe herinneringen telkens opnieuw kunnen worden "opgeslagen" zodat ze kunnen worden geconsolideerd in het geheugen Slaapspoel Een slaapspoel is een uitbarsting aan elektromagnetische straling die voorkomt tijdens slaapfase # van non-remslaap en zichtbaar is op een EEG.
| 530 | www |
negatieve piek K-complexen vinden elke # Ã #,# minuten plaats en worden vaak gevolgd door meerdere slaapspoelen K-complexen ontstaan spontaan, maar kunnen ook worden opgeroepen door stimuli van buitenaf, zoals geluid of aanraking, of stimuli van binnen het lichaam, zoals onderbrekingen in de ademhaling K-complexen ontstaan op allerlei plekken in de hersenen, maar lijken voornamelijk voor te komen in de frontale gebieden Men denkt dat K-complexen ervoor zorgen dat slaap in stand kan worden gehouden, maar daarnaast ook om informatieverwerking op gang te brengen K-complexen zijn essentieel voor de synchronisatie van non-remslaap en reageren daarnaast op zowel interne als externe stimuli Dit suggereert dat K-complexen betrokken zijn bij het verwerken van stimuli waarvan het brein moet inschatten of ze gevaarlijk zijn of niet Ze onderdrukken corticale activatie wanneer een stimulus niet gevaarlijk is Verder worden K-complexen in verband gebracht met het in stand brengen van homeostase van de synapsen en voor consolidatie van het geheugen K-complexen verlagen in hun negatieve toestand de sterkte van synaptische verbindingen die voorkomen wanneer iemand wakker is Wanneer een K-complex uit de negatieve toestand komt, worden zenuwcellen in de cortex op systematische wijze "opnieuw opgestart" zodat ze weer kunnen vuren Dit zorgt ervoor dat nieuwe herinneringen telkens opnieuw kunnen worden "opgeslagen" zodat ze kunnen worden geconsolideerd in het geheugen Slaapspoel Een slaapspoel is een uitbarsting aan elektromagnetische straling die voorkomt tijdens slaapfase # van non-remslaap en zichtbaar is op een EEG Slaapspoelen worden opgewekt in de nucleus reticularis van de thalamus Samen met K-complexen vormen de slaapspoelen de belangrijkste kenmerken van slaapfase # De belangrijkste functie van een slaapspoel is om informatieverwerking te onderdrukken om de slapende persoon in een rustige toestand te houden Nachtelijk eetsyndroom Het nachtelijk eetsyndroom is een eetstoornis waarbij het grootste deel van de voedselinname plaatsvindt in de nachtelijke uren Alhoewel er samenhang is met een eetbuistoornis, is de totale hoeveelheid voedsel die wordt ingenomen niet per se groter dan bij gezonde mensen Er is ook niet altijd sprake van een verlies van controle over de voedselinname Het nachtelijk eetsyndroom komt bij #% tot #% van de bevolking voor, ongeveer even vaak bij mannen en vrouwen Het syndroom komt vaker voor bij mensen met obesitas ongeveer ##% Het begint vaak in de late tienerjaren en is vaak chronisch Bij kinderen komt het nachtelijk eetsyndroom vrijwel nooit voor <PERSOON> met nachtelijk eetsyndroom hebben gemiddeld een lager zelfvertrouwen en lijden vaker aan een depressie dan gezonde mensen De nachtelijke melatonine- en leptinewaardes zijn lager dan normaal Gebarentaal in Suriname Meerdere gebarentalen worden gebruikt in Suriname een dorpsgebarentaal in Kajana, Nederlandse Gebarentaal (NGT) en een eigen Surinaamse Gebarentaal, waarover weinig bekend is Ook wordt gebruik gemaakt van Nederlands met Gebaren (NmG) Volgens ethnologue zijn er iets minder dan ## ### doven in Suriname Niet iedereen die doof is, gebruikt echter een gebarentaal (en niet alle mensen die een gebarentaal spreken zijn doof).
| 536 | www |
van de thalamus Samen met K-complexen vormen de slaapspoelen de belangrijkste kenmerken van slaapfase # De belangrijkste functie van een slaapspoel is om informatieverwerking te onderdrukken om de slapende persoon in een rustige toestand te houden Nachtelijk eetsyndroom Het nachtelijk eetsyndroom is een eetstoornis waarbij het grootste deel van de voedselinname plaatsvindt in de nachtelijke uren Alhoewel er samenhang is met een eetbuistoornis, is de totale hoeveelheid voedsel die wordt ingenomen niet per se groter dan bij gezonde mensen Er is ook niet altijd sprake van een verlies van controle over de voedselinname Het nachtelijk eetsyndroom komt bij #% tot #% van de bevolking voor, ongeveer even vaak bij mannen en vrouwen Het syndroom komt vaker voor bij mensen met obesitas ongeveer ##% Het begint vaak in de late tienerjaren en is vaak chronisch Bij kinderen komt het nachtelijk eetsyndroom vrijwel nooit voor <PERSOON> met nachtelijk eetsyndroom hebben gemiddeld een lager zelfvertrouwen en lijden vaker aan een depressie dan gezonde mensen De nachtelijke melatonine- en leptinewaardes zijn lager dan normaal Gebarentaal in Suriname Meerdere gebarentalen worden gebruikt in Suriname een dorpsgebarentaal in Kajana, Nederlandse Gebarentaal (NGT) en een eigen Surinaamse Gebarentaal, waarover weinig bekend is Ook wordt gebruik gemaakt van Nederlands met Gebaren (NmG) Volgens ethnologue zijn er iets minder dan ## ### doven in Suriname Niet iedereen die doof is, gebruikt echter een gebarentaal (en niet alle mensen die een gebarentaal spreken zijn doof) Er bestaat één Surinaamse Dovenvereniging (De Stichting Surinaamse Dovenbelangen â Sudobe) en één dovenschool, de Kennedyschool in Paramaribo De Kennedyschool maakte lange tijd hoofdzakelijk gebruik van de orale methode, maar begon vanaf de jaren negentig steeds meer open te staan voor het gebruik van gebaren Aan deze school bestaat een eigen Surinaamse gebarentaal, welks herkomst en kenmerken tot zover niet bestudeerd zijn Volgens een lerares aan de school zijn er overeenkomsten met NGT, maar ook verschillen Onder andere heeft de Surinaamse Gebarentaal eigen gebaren voor het geven van een "brasa" (omarming) of "bosi" (zoen) Omwille van het gebrek aan inheems lesmateriaal maakte de de Kennedyschool vooral in het eerste decennium van de ##e eeuw steeds meer gebruik van lesmateriaal uit <LOCATIE>, dat niet gerelateerd is aan de Surinaamse gebaren De leerkrachten geven dus les in NGT of NmG, terwijl de kinderen onder elkaar hun eigen gebarentaal gebruiken Onafhankelijk hiervan bestaat de gebarentaal van het dorp Kajana Kajana is een klein marrondorp in het binnenland, met een bevolking van ongeveer <DATUM> mensen, onder wie schijnbaar een bovengemiddeld aantal doven Hierdoor is een dorpsgebarentaal ontstaan, die voor het eerst in ### ontdekt werd Ze wordt zowel door de doven als door de horenden gebruikt en vertoont gelijkenissen met andere dorpsgebarentalen, maar heeft schijnbaar geen contact met de gebarentalen die op de Kennedyschool gebruikt worden Sinds de ontdekking van de gebarentaal van Kajana is er nog niet veel over bekend geworden.
| 538 | www |
Surinaamse Dovenvereniging (De Stichting Surinaamse Dovenbelangen â Sudobe) en één dovenschool, de Kennedyschool in Paramaribo De Kennedyschool maakte lange tijd hoofdzakelijk gebruik van de orale methode, maar begon vanaf de jaren negentig steeds meer open te staan voor het gebruik van gebaren Aan deze school bestaat een eigen Surinaamse gebarentaal, welks herkomst en kenmerken tot zover niet bestudeerd zijn Volgens een lerares aan de school zijn er overeenkomsten met NGT, maar ook verschillen Onder andere heeft de Surinaamse Gebarentaal eigen gebaren voor het geven van een "brasa" (omarming) of "bosi" (zoen) Omwille van het gebrek aan inheems lesmateriaal maakte de de Kennedyschool vooral in het eerste decennium van de ##e eeuw steeds meer gebruik van lesmateriaal uit <LOCATIE>, dat niet gerelateerd is aan de Surinaamse gebaren De leerkrachten geven dus les in NGT of NmG, terwijl de kinderen onder elkaar hun eigen gebarentaal gebruiken Onafhankelijk hiervan bestaat de gebarentaal van het dorp Kajana Kajana is een klein marrondorp in het binnenland, met een bevolking van ongeveer <DATUM> mensen, onder wie schijnbaar een bovengemiddeld aantal doven Hierdoor is een dorpsgebarentaal ontstaan, die voor het eerst in ### ontdekt werd Ze wordt zowel door de doven als door de horenden gebruikt en vertoont gelijkenissen met andere dorpsgebarentalen, maar heeft schijnbaar geen contact met de gebarentalen die op de Kennedyschool gebruikt worden Sinds de ontdekking van de gebarentaal van Kajana is er nog niet veel over bekend geworden Dorpsgebarentalen ontstaan meestal uit zogenaamde "homesign", het gebarensysteem dat dove kinderen die in een omgeving zonder gebarentaal opgroeien, spontaan ontwikkelen Homesign is wegens het gebrek aan taalkundige input die de kinderen krijgen, geen taal Zo mist het een uitgewerkte morfologie (woordvorming), grammaticale categorieën (onderscheid subject/object en werkwoord/zelfstandig naamwoord), Deze elementen komen soms wel voor, maar zijn minder complex en liggen niet vast Bij de ontwikkeling van een homesign tot een gebarentaal worden deze structuren langzaamaan opgebouwd Jonge dorpsgebarentalen vertonen daarom meer kenmerken van homesign dan oude De gebarentaal van Kajana vertoont nog veel eigenschappen van homesign, waardoor vermoed wordt dat ze zich in een vroeg ontwikkelingsstadium bevindt Zo zijn er maar weinig samenstellingen, wat er op wijst dat de morfologie nog maar beperkt is Het aantal handvormen (fonemen) is vrij groot, wat atypisch is voor dorpsgebarentalen Een groot aantal ervan wordt echter maar zelden gebruikt, wat erop zou kunnen duiden dat ze idiosyncratisch gebruikt worden Dit wijst weer wel op een jonge dorpsgebarentaal, net als het feit dat de meeste fonemen ongemarkeerd zijn en dat meerdere gebaren op verschillende manieren kunnen worden voortgebracht Daarnaast zijn er ook aanwijzingen dat de gebarenschat nog niet voldoende groot is Zo wordt er veel gebruik gemaakt van wijzen en van pantomime Deze fenomenen kunnen echter ook verklaard worden door het feit dat de gemeenschap in Kajana een zogenaamde "high-context society" is, waarbij veel informatie niet expliciet, maar impliciet wordt gecommuniceerd.
| 533 | www |
dat dove kinderen die in een omgeving zonder gebarentaal opgroeien, spontaan ontwikkelen Homesign is wegens het gebrek aan taalkundige input die de kinderen krijgen, geen taal Zo mist het een uitgewerkte morfologie (woordvorming), grammaticale categorieën (onderscheid subject/object en werkwoord/zelfstandig naamwoord), Deze elementen komen soms wel voor, maar zijn minder complex en liggen niet vast Bij de ontwikkeling van een homesign tot een gebarentaal worden deze structuren langzaamaan opgebouwd Jonge dorpsgebarentalen vertonen daarom meer kenmerken van homesign dan oude De gebarentaal van Kajana vertoont nog veel eigenschappen van homesign, waardoor vermoed wordt dat ze zich in een vroeg ontwikkelingsstadium bevindt Zo zijn er maar weinig samenstellingen, wat er op wijst dat de morfologie nog maar beperkt is Het aantal handvormen (fonemen) is vrij groot, wat atypisch is voor dorpsgebarentalen Een groot aantal ervan wordt echter maar zelden gebruikt, wat erop zou kunnen duiden dat ze idiosyncratisch gebruikt worden Dit wijst weer wel op een jonge dorpsgebarentaal, net als het feit dat de meeste fonemen ongemarkeerd zijn en dat meerdere gebaren op verschillende manieren kunnen worden voortgebracht Daarnaast zijn er ook aanwijzingen dat de gebarenschat nog niet voldoende groot is Zo wordt er veel gebruik gemaakt van wijzen en van pantomime Deze fenomenen kunnen echter ook verklaard worden door het feit dat de gemeenschap in Kajana een zogenaamde "high-context society" is, waarbij veel informatie niet expliciet, maar impliciet wordt gecommuniceerd Hetzelfde geldt voor het veel gebruiken van wijzen Iedereen snapt waarnaar verwezen wordt, waardoor het systeem behouden blijft Deltagolven Deltagolven zijn hersengolven van hoge amplitude en een frequentie van tussen de #,# en de # hertz Deltagolven kunnen worden gemeten met een elektro-encefalogram Deltagolven worden geassocieerd met fase # van de non-remslaap, de zogenaamde diepe slaap Op volwassen leeftijd laten vrouwen meer deltagolven zien dan mannen, omdat de hoeveelheid deltagolven bij mannen afneemt Dit geldt ook bij andere diersoorten Alfagolven Alfagolven zijn hersengolven met een frequentie van tussen de #,# en de ##,# hertz Ze ontstaan door synchrone, samenhangende elektrische activiteit in de thalamus Ze worden ook bergergolven genoemd, naar de neuroloog <PERSOON>, de ontdekker van dit type hersengolven en tevens de uitvinder van het elektro-encefalogram, waarmee hersengolven kunnen worden geregistreerd Bètagolven Bètagolven zijn hersengolven met een frequentie van tussen de ##,# en ## hertz Bètagolven zijn het voornaamst wanneer iemand wakker en bij bewustzijn is Bètagolven zijn ontdekt door <PERSOON>, tevens de uitvinder van het elektro-encefalogram, waarmee de hersengolven bij mensen kunnen worden geregistreerd Gammagolven Gammagolven zijn hersengolven met een frequentie van tussen de ## en de ### hertz, al komt een frequentie van ## Hz het meest voor Er wordt gesuggereerd dat gammagolven verbonden zijn aan het verbinden van bewuste waarneming (het bindingsprobleem), maar hier is geen eenduidig wetenschappelijk bewijs voor Mugolven.
| 528 | www |
waarnaar verwezen wordt, waardoor het systeem behouden blijft Deltagolven Deltagolven zijn hersengolven van hoge amplitude en een frequentie van tussen de #,# en de # hertz Deltagolven kunnen worden gemeten met een elektro-encefalogram Deltagolven worden geassocieerd met fase # van de non-remslaap, de zogenaamde diepe slaap Op volwassen leeftijd laten vrouwen meer deltagolven zien dan mannen, omdat de hoeveelheid deltagolven bij mannen afneemt Dit geldt ook bij andere diersoorten Alfagolven Alfagolven zijn hersengolven met een frequentie van tussen de #,# en de ##,# hertz Ze ontstaan door synchrone, samenhangende elektrische activiteit in de thalamus Ze worden ook bergergolven genoemd, naar de neuroloog <PERSOON>, de ontdekker van dit type hersengolven en tevens de uitvinder van het elektro-encefalogram, waarmee hersengolven kunnen worden geregistreerd Bètagolven Bètagolven zijn hersengolven met een frequentie van tussen de ##,# en ## hertz Bètagolven zijn het voornaamst wanneer iemand wakker en bij bewustzijn is Bètagolven zijn ontdekt door <PERSOON>, tevens de uitvinder van het elektro-encefalogram, waarmee de hersengolven bij mensen kunnen worden geregistreerd Gammagolven Gammagolven zijn hersengolven met een frequentie van tussen de ## en de ### hertz, al komt een frequentie van ## Hz het meest voor Er wordt gesuggereerd dat gammagolven verbonden zijn aan het verbinden van bewuste waarneming (het bindingsprobleem), maar hier is geen eenduidig wetenschappelijk bewijs voor Mugolven Ze kunnen worden geregistreerd met een elektro-encefalogram en komen het vaakst voor wanneer het lichaam in een lichamelijke rusttoestand verkeert Mugolven hebben ongeveer dezelfde frequenties als alfagolven, maar mugolven komen het meest voor in de motorische schors, die ongeveer van oor tot oor loopt Alfagolven komen voor in de visuele schors achter in het hoofd Mugolven worden onderdrukt wanneer iemand lichamelijk actief wordt Mugolven kunnen worden geregistreerd met behulp van een elektro-encefalogram Thètagolven Thètagolven zijn hersengolven met een frequentie van tussen de # en de ## hertz Ze worden voornamelijk geregistreerd in de hippocampus, met behulp van een elektro-encefalogram (EEG) Thètagolven komen zowel tijdens lichamelijke activiteit, als tijdens de remslaap voor De functie van thètagolven in de hippocampus is nog niet geheel begrepen Omdat ze plaatsvinden tijdens een gedesynchroniseerde EEG van de neocortex, wordt vermoed dat thètagolven een rol spelen bij arousal Ploegendienstsyndroom Ploegendienstsyndroom is een verstoring van het circadiaan ritme dat wordt gekenmerkt door slapeloosheid en ernstige vermoeidheid bij mensen die werken gedurende de nacht of andere onconventionele werktijden De stoornis kan zich op verschillende manieren uiten, aangezien ploegendiensten op veel verschillende manieren kunnen worden ingedeeld Ploegendienstsyndroom wordt in de DSM-# gecategoriseerd als een subtype van de circadianeritme-slaap-waakstoornissen De belangrijkste symptomen van ploegendienstsyndroom zijn slapeloosheid en ernstige vermoeidheid, die ontstaan doordat iemand werkt (en slaapt) op afwijkende tijden Daarnaast wordt de stoornis geassocieerd met in slaap vallen op werk In het totaal slapen mensen die 's nachts werken minder lang en ook minder goed dan mensen die overdag werken.
| 543 | www |
frequenties als alfagolven, maar mugolven komen het meest voor in de motorische schors, die ongeveer van oor tot oor loopt Alfagolven komen voor in de visuele schors achter in het hoofd Mugolven worden onderdrukt wanneer iemand lichamelijk actief wordt Mugolven kunnen worden geregistreerd met behulp van een elektro-encefalogram Thètagolven Thètagolven zijn hersengolven met een frequentie van tussen de # en de ## hertz Ze worden voornamelijk geregistreerd in de hippocampus, met behulp van een elektro-encefalogram (EEG) Thètagolven komen zowel tijdens lichamelijke activiteit, als tijdens de remslaap voor De functie van thètagolven in de hippocampus is nog niet geheel begrepen Omdat ze plaatsvinden tijdens een gedesynchroniseerde EEG van de neocortex, wordt vermoed dat thètagolven een rol spelen bij arousal Ploegendienstsyndroom Ploegendienstsyndroom is een verstoring van het circadiaan ritme dat wordt gekenmerkt door slapeloosheid en ernstige vermoeidheid bij mensen die werken gedurende de nacht of andere onconventionele werktijden De stoornis kan zich op verschillende manieren uiten, aangezien ploegendiensten op veel verschillende manieren kunnen worden ingedeeld Ploegendienstsyndroom wordt in de DSM-# gecategoriseerd als een subtype van de circadianeritme-slaap-waakstoornissen De belangrijkste symptomen van ploegendienstsyndroom zijn slapeloosheid en ernstige vermoeidheid, die ontstaan doordat iemand werkt (en slaapt) op afwijkende tijden Daarnaast wordt de stoornis geassocieerd met in slaap vallen op werk In het totaal slapen mensen die 's nachts werken minder lang en ook minder goed dan mensen die overdag werken De symptomen nemen doorgaans af wanneer iemand een meer standaard slaap-waakritme aanneemt Museum voor Menselijke Anatomie en Embryologie Het Museum voor Menselijke Anatomie en <PERSOON> et d'Embryologie humaines) is een museum in Anderlecht in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Het maakt deel uit van de Université libre de Bruxelles en is gevestigd in het academisch Erasmusziekenhuis Het museum richt zich met name op studenten geneeskunde die hier getrouw voorbeeldmateriaal kunnen bekijken van de anatomie van de mens, afwijkingen ervan en ziektes Er is een multimediazaal waarin verder onderzoek kan worden gedaan Het toont skeletten en preparaten van lichaamsdelen, embryo's en foetussen, inclusief plastinaten Deze zijn afkomstig van mensen en van dieren met een vergelijkbare anatomie Ook zijn er nagemaakte objecten van gips en was te zien Circadianeritmestoornis Circadianeritmestoornissen (CRSD, naar de Engelse term "circadian rhythm sleep disorder") zijn een verzameling slaapstoornissen waarbij de timing van de slaap is verstoord <PERSOON> die lijden aan een circadianeritmestoornis hebben moeite met in slaap vallen en wakker worden op tijden die in de samenleving als normaal worden beschouwd, of die nodig zijn voor werk, school of sociale zaken Deze patiënten zouden voldoende, kwalitatieve slaap kunnen krijgen als ze volgens hun eigen interne klok zouden kunnen slapen Circadianeritmestoornissen kunnen worden onderverdeeld in twee hoofdcategorieën extrinsiek en intrinsiek Er bestaat één soort circadianeritmestoornis dat wordt veroorzaakt door een extrinsieke factor Dit wil zeggen dat de stoornis in het slaap-waakritme wordt veroorzaakt door een invloed buiten het lichaam van de patiënt.
| 523 | www |
Menselijke Anatomie en Embryologie Het Museum voor Menselijke Anatomie en <PERSOON> et d'Embryologie humaines) is een museum in Anderlecht in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Het maakt deel uit van de Université libre de Bruxelles en is gevestigd in het academisch Erasmusziekenhuis Het museum richt zich met name op studenten geneeskunde die hier getrouw voorbeeldmateriaal kunnen bekijken van de anatomie van de mens, afwijkingen ervan en ziektes Er is een multimediazaal waarin verder onderzoek kan worden gedaan Het toont skeletten en preparaten van lichaamsdelen, embryo's en foetussen, inclusief plastinaten Deze zijn afkomstig van mensen en van dieren met een vergelijkbare anatomie Ook zijn er nagemaakte objecten van gips en was te zien Circadianeritmestoornis Circadianeritmestoornissen (CRSD, naar de Engelse term "circadian rhythm sleep disorder") zijn een verzameling slaapstoornissen waarbij de timing van de slaap is verstoord <PERSOON> die lijden aan een circadianeritmestoornis hebben moeite met in slaap vallen en wakker worden op tijden die in de samenleving als normaal worden beschouwd, of die nodig zijn voor werk, school of sociale zaken Deze patiënten zouden voldoende, kwalitatieve slaap kunnen krijgen als ze volgens hun eigen interne klok zouden kunnen slapen Circadianeritmestoornissen kunnen worden onderverdeeld in twee hoofdcategorieën extrinsiek en intrinsiek Er bestaat één soort circadianeritmestoornis dat wordt veroorzaakt door een extrinsieke factor Dit wil zeggen dat de stoornis in het slaap-waakritme wordt veroorzaakt door een invloed buiten het lichaam van de patiënt De biologische klok functioneert hierbij niet naar behoren Dit kan leiden tot verschillende soorten stoornissen in het circadiane ritme De Nieuwe Valerius De Nieuwe Valerius is een gebouw aan de <LOCATIE> in <LOCATIE>-Zuid Het maakt onderdeel uit van het <INSTELLING> De geestelijke gezondheid in <LOCATIE> was sinds lange tijd het gebied van de GGZ inGeest aan de <PERSOON> In ### begon deze instantie samen te werken met het <INSTELLING> aan de <LOCATIE>(om de hoek) Daarbij vond de behandeling en verpleging nog plaats in de Valeriuskliniek Dit gebouw was steeds minder geschikt voor de opvang en behandeling van psychische patiënten (het werd in ### gesloopt) Bovendien waren er problemen door verspreide behandeling van psychosomatische patiënten Gezien de ouderdom en inrichting van de Valeriuskliniek kon men daar niet langer uit de voeten Daarop werd besloten een nieuwe vleugel aan het <INSTELLING> te bouwen, zodat bij een combinatie van lichamelijke en geestelijke ziekten de behandeling vanuit één gebouw kon plaatsvinden Een van de redenen om verder te integreren was het feit dat het <INSTELLING> traumacentrum is van Noord-West <LOCATIE> en ook beschikt over een traumahelikopter Na een periode van drie jaar bouwen vanaf april ### werd in ### De Westflank geopend Het werd een volledig nieuw gebouw uit de koker van IAA Architecten Het architectenkantoor noemde hetzelfde een bakstenen oceaanstomer Het werd een gebouw met een buitenzijde van baksteen.
| 525 | www |
Dit kan leiden tot verschillende soorten stoornissen in het circadiane ritme De Nieuwe Valerius De Nieuwe Valerius is een gebouw aan de <LOCATIE> in <LOCATIE>-Zuid Het maakt onderdeel uit van het <INSTELLING> De geestelijke gezondheid in <LOCATIE> was sinds lange tijd het gebied van de GGZ inGeest aan de <PERSOON> In ### begon deze instantie samen te werken met het <INSTELLING> aan de <LOCATIE>(om de hoek) Daarbij vond de behandeling en verpleging nog plaats in de Valeriuskliniek Dit gebouw was steeds minder geschikt voor de opvang en behandeling van psychische patiënten (het werd in ### gesloopt) Bovendien waren er problemen door verspreide behandeling van psychosomatische patiënten Gezien de ouderdom en inrichting van de Valeriuskliniek kon men daar niet langer uit de voeten Daarop werd besloten een nieuwe vleugel aan het <INSTELLING> te bouwen, zodat bij een combinatie van lichamelijke en geestelijke ziekten de behandeling vanuit één gebouw kon plaatsvinden Een van de redenen om verder te integreren was het feit dat het <INSTELLING> traumacentrum is van Noord-West <LOCATIE> en ook beschikt over een traumahelikopter Na een periode van drie jaar bouwen vanaf april ### werd in ### De Westflank geopend Het werd een volledig nieuw gebouw uit de koker van IAA Architecten Het architectenkantoor noemde hetzelfde een bakstenen oceaanstomer Het werd een gebouw met een buitenzijde van baksteen Vanuit die onderbouw stijgen drie torens van vijf etages de lucht in De tussenliggende ruimten werden vrijgemaakt voor daktuinen en een waterpartij In een van de torens is ruimte gemaakt voor een gastenverblijf, een soort <PERSOON> Naast opvang voor psychiatrische patiënten bracht het VUMC ook haar spoedeisende hulp in het gebouw onder met shockrooms en een reanimatiekamer Via een doorgang op de begane grond en een loopbrug op de vierde etage kan men direct het ziekenhuis bereiken De verdeling is daarbij is duidelijk geestelijke gezondheid van ## ### m², spoedeisende hulp van ### m² en een gastenverblijf van ### m² De constructie van het gebouw is bovendien zodanig, dat er in de toekomst nog verdiepingen op geplaatst kunnen worden, zonder ingrijpende maatregelen te moeten doorvoeren Er is tevens rekening gehouden met toekomstige ontwikkelen in de elektronische gezondheidszorg, nieuwe apparatuur kan eenvoudiger dan voorheen geïnstalleerd worden (bedrading kan in de vloer verwerkt worden) <PERSOON> na de opening werd in het gebouw ook het kenniscentrum voor bipolaire stoornis geplaatst <PERSOON> ("<PERSOON>, <DATUM> is hoogleraar Toediening van farmaca aan de Universiteit Leiden aan de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen Ze verricht onderzoek naar de opname van geneesmiddelen door de huid en de huidbarrière in het algemeen In ### werd ze lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Bouwstra promoveerde in ### aan de <INSTELLING> op het proefschrift "Thermodynamic and structural investigations of binary systems".
| 539 | www |
de lucht in De tussenliggende ruimten werden vrijgemaakt voor daktuinen en een waterpartij In een van de torens is ruimte gemaakt voor een gastenverblijf, een soort <PERSOON> Naast opvang voor psychiatrische patiënten bracht het VUMC ook haar spoedeisende hulp in het gebouw onder met shockrooms en een reanimatiekamer Via een doorgang op de begane grond en een loopbrug op de vierde etage kan men direct het ziekenhuis bereiken De verdeling is daarbij is duidelijk geestelijke gezondheid van ## ### m², spoedeisende hulp van ### m² en een gastenverblijf van ### m² De constructie van het gebouw is bovendien zodanig, dat er in de toekomst nog verdiepingen op geplaatst kunnen worden, zonder ingrijpende maatregelen te moeten doorvoeren Er is tevens rekening gehouden met toekomstige ontwikkelen in de elektronische gezondheidszorg, nieuwe apparatuur kan eenvoudiger dan voorheen geïnstalleerd worden (bedrading kan in de vloer verwerkt worden) <PERSOON> na de opening werd in het gebouw ook het kenniscentrum voor bipolaire stoornis geplaatst <PERSOON> ("<PERSOON>, <DATUM> is hoogleraar Toediening van farmaca aan de Universiteit Leiden aan de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen Ze verricht onderzoek naar de opname van geneesmiddelen door de huid en de huidbarrière in het algemeen In ### werd ze lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Bouwstra promoveerde in ### aan de <INSTELLING> op het proefschrift "Thermodynamic and structural investigations of binary systems" In juli ### werd ze aangesteld als hoogleraar Toediening van farmaca Ze leidt de Skin Research Group en is sectieleider van de sectie Drug Delivery and Technology van het Leiden Academic Centre for Drug Research Onder meer EN #<DATUM> EN #<DATUM> is een Europese standaard voor digitale toegankelijkheid De standaard beschrijft voor een breed scala aan ICT-toepassingen aan welke eisen deze moeten voldoen om toegankelijk te zijn voor mensen met een functiebeperking Voor websites en webapplicaties verwijst EN #<DATUM> naar een andere internationale standaard WCAG <DATUM> (Richtlijnen voor Toegankelijkheid van Webcontent) EN #<DATUM> bevat ook richtlijnen voor niet-webgebaseerde informatie in mobiele applicaties, documenten en hardware De standaard bevat daarnaast aanwijzingen voor de inkoop van ICT-producten en -diensten In de Europese richtlijn ###/### is de standaard EN #<DATUM> verplicht gesteld voor de websites en mobiele applicaties van overheidsinstanties Om in lijn te blijven met het Europese beleid zijn de Nederlandse Webrichtlijnen daarom eind ### op de 'pas toe of leg uit'-lijst van het Forum standaardisatie vervangen door de standaard EN #<DATUM> Sinds <DATUM> is sprake van een wettelijke verplichting in het tijdelijk besluit digitale toegankelijkheid overheid is EN #<DATUM> aangewezen als verplicht toe te passen standaard Parasitemie Parasitemie is een maatstaf voor het aantal parasieten dat zich in het bloed van een patiënt bevindt Meestal wordt dit begrip gebruikt als ondersteuning bij de klinische beoordeling van malaria.
| 544 | www |
Toediening van farmaca Ze leidt de Skin Research Group en is sectieleider van de sectie Drug Delivery and Technology van het Leiden Academic Centre for Drug Research Onder meer EN #<DATUM> EN #<DATUM> is een Europese standaard voor digitale toegankelijkheid De standaard beschrijft voor een breed scala aan ICT-toepassingen aan welke eisen deze moeten voldoen om toegankelijk te zijn voor mensen met een functiebeperking Voor websites en webapplicaties verwijst EN #<DATUM> naar een andere internationale standaard WCAG <DATUM> (Richtlijnen voor Toegankelijkheid van Webcontent) EN #<DATUM> bevat ook richtlijnen voor niet-webgebaseerde informatie in mobiele applicaties, documenten en hardware De standaard bevat daarnaast aanwijzingen voor de inkoop van ICT-producten en -diensten In de Europese richtlijn ###/### is de standaard EN #<DATUM> verplicht gesteld voor de websites en mobiele applicaties van overheidsinstanties Om in lijn te blijven met het Europese beleid zijn de Nederlandse Webrichtlijnen daarom eind ### op de 'pas toe of leg uit'-lijst van het Forum standaardisatie vervangen door de standaard EN #<DATUM> Sinds <DATUM> is sprake van een wettelijke verplichting in het tijdelijk besluit digitale toegankelijkheid overheid is EN #<DATUM> aangewezen als verplicht toe te passen standaard Parasitemie Parasitemie is een maatstaf voor het aantal parasieten dat zich in het bloed van een patiënt bevindt Meestal wordt dit begrip gebruikt als ondersteuning bij de klinische beoordeling van malaria De gebruikte methode hangt af van het soort parasiet (Plasmodium in geval van malaria) Als de diagnose malaria is gesteld wordt vaak de parasitemie berekend in procenten van het aantal besmette erytrocyten zoals die te zien zijn in de bloeduitstrijk Zilvervos Een zilvervos is een zilverkleurige mutatie van de rode vos ("Vulpes vulpes") en wordt in verschillende landen gefokt vanwege de pels Er bestaat een grote variatie aan kleuren onder vossen, uiteenlopend van donkergrijs tot rood, lichtbruin en wit Zilvervossen komen in kleine aantallen in het wild voor Ook zijn er overgangsvormen, die worden aangeduid als kruisvos of bastaardvos Al vanaf het begin van de negentiende eeuw worden kruisvossen gehouden De eerste berichten over het houden van zilvervossen stammen uit ### toen in Canada op <PERSOON> Edwardeiland met het houden van deze dieren werd begonnen Ook in Scandinavië en Rusland werd gefokt met zilvervossen In Rusland is vanaf ### tot omstreeks ### geëxperimenteerd met domesticatie van zilvervossen Het doel was binnen enkele tientallen jaren tot tamme dieren te komen en het normale duizenden jaren durende domesticatieproces terug te brengen tot enkele decennia Volgens een verslag van dit experiment, geschreven door de Russische geneticus Lyudmila Trut in de "American Scientist" (###), lukte het om het agressieve gedrag geheel te laten verdwijnen Dit experiment maakte gebruik van de denkbeelden van de Russische geneticus <PERSOON>, die meende dat nogal wat typische kenmerken van huisdieren â korte snuit, vachtpatroon en dwergvorming â bijproducten zijn van selectie op tamheid.
| 549 | www |
van malaria) Als de diagnose malaria is gesteld wordt vaak de parasitemie berekend in procenten van het aantal besmette erytrocyten zoals die te zien zijn in de bloeduitstrijk Zilvervos Een zilvervos is een zilverkleurige mutatie van de rode vos ("Vulpes vulpes") en wordt in verschillende landen gefokt vanwege de pels Er bestaat een grote variatie aan kleuren onder vossen, uiteenlopend van donkergrijs tot rood, lichtbruin en wit Zilvervossen komen in kleine aantallen in het wild voor Ook zijn er overgangsvormen, die worden aangeduid als kruisvos of bastaardvos Al vanaf het begin van de negentiende eeuw worden kruisvossen gehouden De eerste berichten over het houden van zilvervossen stammen uit ### toen in Canada op <PERSOON> Edwardeiland met het houden van deze dieren werd begonnen Ook in Scandinavië en Rusland werd gefokt met zilvervossen In Rusland is vanaf ### tot omstreeks ### geëxperimenteerd met domesticatie van zilvervossen Het doel was binnen enkele tientallen jaren tot tamme dieren te komen en het normale duizenden jaren durende domesticatieproces terug te brengen tot enkele decennia Volgens een verslag van dit experiment, geschreven door de Russische geneticus Lyudmila Trut in de "American Scientist" (###), lukte het om het agressieve gedrag geheel te laten verdwijnen Dit experiment maakte gebruik van de denkbeelden van de Russische geneticus <PERSOON>, die meende dat nogal wat typische kenmerken van huisdieren â korte snuit, vachtpatroon en dwergvorming â bijproducten zijn van selectie op tamheid In het experiment werden telkens uit elke generatie de tamste dieren geselecteerd voor het vervolg van het fokprogramma In de zesde generatie bleken vossen voor te komen die contact met mensen zochten, jankten om aandacht en mensen likten In de dertigste generatie bestond ongeveer ##% van de vossen uit dit tamme type In ### was een populatie van honderd volledig gedomesticeerde, behaagzieke en gehoorzame zilvervossen ontstaan Ook zag een deel van de dieren er anders uit hun vacht was bonter, ze hielden langer slappe oren en hadden kortere staarten en poten Daarnaast bleken ze eerder geslachtsrijp en wierpen ze een pup meer Zilvervossen worden op grote schaal gefokt voor bont China kent de grootste zilvervosbontsector met een jaarlijkse productie van meer dan ## miljoen pelzen Binnen Europa zouden volgens de EFBA, de Europese belangengroep van de bontindustrie, ruim # miljoen vossenpelzen (###) geproduceerd worden Finland is met ongeveer # miljoen pelzen de koploper, op ruime afstand gevolgd door Polen, Noorwegen, Estland, Letland, Litouwen, Tsjechië en Denemarken In <LOCATIE> werden onder meer in Buren zilvervossen gefokt Vanwege de maatschappelijke weerstand tegen het dragen van bont en de pelsdierfokkerij besloot de regering het fokken van vossen te verbieden Ook in België is het fokken van zilvervossen verboden Schuimcel Schuimcellen of xanthomacellen zijn vetrijke macrofagen die onder andere aangetroffen worden bij atherosclerose, bij chronische infecties en bij xanthelasma Schuimcellen ontstaan als macrofagen zich concentreren rond plaatsen met vettige neerslagen Ze fagocyteren (omsluiten) het vettige materiaal in een poging het te verwijderen.
| 553 | www |
dieren geselecteerd voor het vervolg van het fokprogramma In de zesde generatie bleken vossen voor te komen die contact met mensen zochten, jankten om aandacht en mensen likten In de dertigste generatie bestond ongeveer ##% van de vossen uit dit tamme type In ### was een populatie van honderd volledig gedomesticeerde, behaagzieke en gehoorzame zilvervossen ontstaan Ook zag een deel van de dieren er anders uit hun vacht was bonter, ze hielden langer slappe oren en hadden kortere staarten en poten Daarnaast bleken ze eerder geslachtsrijp en wierpen ze een pup meer Zilvervossen worden op grote schaal gefokt voor bont China kent de grootste zilvervosbontsector met een jaarlijkse productie van meer dan ## miljoen pelzen Binnen Europa zouden volgens de EFBA, de Europese belangengroep van de bontindustrie, ruim # miljoen vossenpelzen (###) geproduceerd worden Finland is met ongeveer # miljoen pelzen de koploper, op ruime afstand gevolgd door Polen, Noorwegen, Estland, Letland, Litouwen, Tsjechië en Denemarken In <LOCATIE> werden onder meer in Buren zilvervossen gefokt Vanwege de maatschappelijke weerstand tegen het dragen van bont en de pelsdierfokkerij besloot de regering het fokken van vossen te verbieden Ook in België is het fokken van zilvervossen verboden Schuimcel Schuimcellen of xanthomacellen zijn vetrijke macrofagen die onder andere aangetroffen worden bij atherosclerose, bij chronische infecties en bij xanthelasma Schuimcellen ontstaan als macrofagen zich concentreren rond plaatsen met vettige neerslagen Ze fagocyteren (omsluiten) het vettige materiaal in een poging het te verwijderen Deze geven de macrofagen een schuimachtig uiterlijk Als schuimcellen in bloedvaten voorkomen, vormen ze een aanwijzing voor de opbouw van atherosclerotische plaques, hetgeen gewoonlijk geassocieerd wordt met een verhoogd risico op hartaanvallen en beroertes Bij chronische hyperlipidemie zullen lipoproteïnes clusters vormen tegen de binnenwand van bloedvaten De vettige aggregaten worden geoxideerd door zuurstof dat afkomstig is uit de macrofagen of uit de endotheelcellen De macrofagen fagocyteren de geoxideerde lipoproteïnen (LDLs) Schuimcellen in bloedvaten geven op zich zelf geen aanleiding tot symptomen, maar vormen wel een onderdeel van het geheel van atherosclerose Het bestaan van schuimcellen kan alleen vastgesteld worden bij microscopisch onderzoek van de vettige plaques nadat ze (chirurgisch) uit het lichaam zijn verwijderd Schuimcellen vormen een afscherming tussen de vettige neerslag en het bloed in de bloedvaten Als deze afscherming het begeeft kan een trombus ontstaan, die vervolgens tot een embolie kan leiden Schuimachtige macrofagen kunnen ook ontstaan bij sommige infecties Het pathogeen kan daardoor dan in het lichaam achterblijven Bekende voorbeelden zijn "Chlamydia", "Toxoplasma" en "Mycobacterium tuberculosis" In het geval van tuberculose blokkeren bacteriële lipiden de mogelijkheid van de macrofaag om LDL op de normale manier uit de cel te verwijderen, wat tot schuimcelvorming leidt rond de granulomen in de long Schuimcellen kunnen ook ontstaan rond lekkende siliconen uit borstimplantaten, bij het inhaleren van organische antigenen en het gebruik van sommige drugs Syndroom van Tolosa-Hunt.
| 521 | www |
geven de macrofagen een schuimachtig uiterlijk Als schuimcellen in bloedvaten voorkomen, vormen ze een aanwijzing voor de opbouw van atherosclerotische plaques, hetgeen gewoonlijk geassocieerd wordt met een verhoogd risico op hartaanvallen en beroertes Bij chronische hyperlipidemie zullen lipoproteïnes clusters vormen tegen de binnenwand van bloedvaten De vettige aggregaten worden geoxideerd door zuurstof dat afkomstig is uit de macrofagen of uit de endotheelcellen De macrofagen fagocyteren de geoxideerde lipoproteïnen (LDLs) Schuimcellen in bloedvaten geven op zich zelf geen aanleiding tot symptomen, maar vormen wel een onderdeel van het geheel van atherosclerose Het bestaan van schuimcellen kan alleen vastgesteld worden bij microscopisch onderzoek van de vettige plaques nadat ze (chirurgisch) uit het lichaam zijn verwijderd Schuimcellen vormen een afscherming tussen de vettige neerslag en het bloed in de bloedvaten Als deze afscherming het begeeft kan een trombus ontstaan, die vervolgens tot een embolie kan leiden Schuimachtige macrofagen kunnen ook ontstaan bij sommige infecties Het pathogeen kan daardoor dan in het lichaam achterblijven Bekende voorbeelden zijn "Chlamydia", "Toxoplasma" en "Mycobacterium tuberculosis" In het geval van tuberculose blokkeren bacteriële lipiden de mogelijkheid van de macrofaag om LDL op de normale manier uit de cel te verwijderen, wat tot schuimcelvorming leidt rond de granulomen in de long Schuimcellen kunnen ook ontstaan rond lekkende siliconen uit borstimplantaten, bij het inhaleren van organische antigenen en het gebruik van sommige drugs Syndroom van Tolosa-Hunt De ziekte is voor het eerst in ### beschreven door de Spaanse neurochirurg <PERSOON> et al beschreven in ### zes vergelijkbare patiënten <PERSOON> et al noemen deze pijnlijke aandoening voor het eerst het Syndroom van Tolosa-Hunt De ziekte kenmerkt zich door een duidelijk begrensd, specifiek granulomateus ontstekingsproces van de Sinus cavernosus De ziekte begint met hevige peri-orbitale en frontale hoofdpijn en wordt gevolgd door uitval van een of meer hersenzenuwen en wel II III IV V en VI in wisselende combinaties De patiënt gaat na een paar dagen hoofdpijn dubbelzien (diplopie) Het ooglid van het betreffende oog kan gaan hangen (ptosis) Meestal is slechts één oog betroffen De ziekte is zeer zeldzaam, ongeveer # op # miljoen De oorzaak is niet bekend De diagnose wordt gesteld door uitsluiting van andere aandoeningen Bij behandeling met prednison verdwijnt de hoofdpijn doorgaans binnen # dagen, de oftalmoplegie verdwijnt doorgaans binnen # weken <PERSOON>, <DATUM> is een Nederlands emeritus-hoogleraar histologie, celbiologie en immunologie aan de Vrije Universiteit <LOCATIE> Sminia begon zijn studententijd in ### met een studie medische biologie aan de VU, en was er tevens lid bij studentenvereniging SSRA Hij studeerde af in ###, maar was sinds ### student-assistent Sminia promoveerde in ###, en werd in ### benoemd tot hoogleraar Van ### tot ### was hij decaan van de faculteit geneeskunde van de Vrije Universiteit Sminia was gedurende negen jaar rector magnificus van de Vrije Universiteit <LOCATIE> Hij volgde in ### Prof.
| 555 | www |
Hunt et al beschreven in ### zes vergelijkbare patiënten <PERSOON> et al noemen deze pijnlijke aandoening voor het eerst het Syndroom van Tolosa-Hunt De ziekte kenmerkt zich door een duidelijk begrensd, specifiek granulomateus ontstekingsproces van de Sinus cavernosus De ziekte begint met hevige peri-orbitale en frontale hoofdpijn en wordt gevolgd door uitval van een of meer hersenzenuwen en wel II III IV V en VI in wisselende combinaties De patiënt gaat na een paar dagen hoofdpijn dubbelzien (diplopie) Het ooglid van het betreffende oog kan gaan hangen (ptosis) Meestal is slechts één oog betroffen De ziekte is zeer zeldzaam, ongeveer # op # miljoen De oorzaak is niet bekend De diagnose wordt gesteld door uitsluiting van andere aandoeningen Bij behandeling met prednison verdwijnt de hoofdpijn doorgaans binnen # dagen, de oftalmoplegie verdwijnt doorgaans binnen # weken <PERSOON>, <DATUM> is een Nederlands emeritus-hoogleraar histologie, celbiologie en immunologie aan de Vrije Universiteit <LOCATIE> Sminia begon zijn studententijd in ### met een studie medische biologie aan de VU, en was er tevens lid bij studentenvereniging SSRA Hij studeerde af in ###, maar was sinds ### student-assistent Sminia promoveerde in ###, en werd in ### benoemd tot hoogleraar Van ### tot ### was hij decaan van de faculteit geneeskunde van de Vrije Universiteit Sminia was gedurende negen jaar rector magnificus van de Vrije Universiteit <LOCATIE> Hij volgde in ### <PERSOON> (<PERSOON>) <PERSOON> (<LOCATIE>, <DATUM> is zorgondernemer en eigenaar van Buurtzorg Hij maakt zich sterk voor "minder regels en meer patiënt" in de zorgsector Na eerst zelf wijkverpleegkundige en manager bij thuiszorgorganisaties Sensire en Carint geweest te zijn, is hij nu zelf eigenaar van een thuiszorgorganisatie Als kenner van de Nederlandse gezondheidszorg van binnenuit is hij samen met <PERSOON> initiatiefnemer van een nieuwe zorgverzekering Maar deze verzekering komt er niet en gaat verder als coöperatie Zijn organisatie-stijl heeft veel overeenkomsten met Semco-stijl en is een tegenhanger van het Taylorisme Vaak wordt deze organisatie-stijl als een bedreiging voor bestaande instellingen ervaren, terwijl anderen er juist enthousiast over zijn en zijn thuiszorgorganisatie onstuimig groeit Deze stijl heeft hem de bijnaam "de zorgprofeet" gegeven <PERSOON>Klein Sionshof> (ook wel "Weduwenhofje" of "<PERSOON>") is een hofje aan de <LOCATIE>-# in de Nederlandse stad Leiden, provincie Zuid-<PERSOON> Het hofje heeft een zandstenen poort, die is bekroond door fronton met opschrift over de stichting In ### kreeg <PERSOON-##>, vrouw van de toenmalige burgemeester <PERSOON-##>, toestemming van de regenten van <PERSOON-##> en stichtte dit hofje Zij deed dit uit medelijden voor de weduwen, die conform voorschrift het "Sionshof" moesten verlaten zodra hun echtgenoot was overleden Het hofje bestond oorspronkelijk uit vier huisjes die bewoond werden door weduwen Ter onderscheid kreeg toen ook het <LOCATIE>de naam <PERSOON-##> Sionshof.
| 586 | www |
<PERSOON> (<PERSOON>) <PERSOON> (<LOCATIE>, <DATUM> is zorgondernemer en eigenaar van Buurtzorg Hij maakt zich sterk voor "minder regels en meer patiënt" in de zorgsector Na eerst zelf wijkverpleegkundige en manager bij thuiszorgorganisaties Sensire en Carint geweest te zijn, is hij nu zelf eigenaar van een thuiszorgorganisatie Als kenner van de Nederlandse gezondheidszorg van binnenuit is hij samen met <PERSOON> initiatiefnemer van een nieuwe zorgverzekering Maar deze verzekering komt er niet en gaat verder als coöperatie Zijn organisatie-stijl heeft veel overeenkomsten met Semco-stijl en is een tegenhanger van het Taylorisme Vaak wordt deze organisatie-stijl als een bedreiging voor bestaande instellingen ervaren, terwijl anderen er juist enthousiast over zijn en zijn thuiszorgorganisatie onstuimig groeit Deze stijl heeft hem de bijnaam "de zorgprofeet" gegeven <PERSOON>Klein Sionshof> (ook wel "Weduwenhofje" of "<PERSOON>") is een hofje aan de <LOCATIE>-# in de Nederlandse stad Leiden, provincie Zuid-<PERSOON> Het hofje heeft een zandstenen poort, die is bekroond door fronton met opschrift over de stichting In ### kreeg <PERSOON>, vrouw van de toenmalige burgemeester <PERSOON>, toestemming van de regenten van <PERSOON-##> en stichtte dit hofje Zij deed dit uit medelijden voor de weduwen, die conform voorschrift het "Sionshof" moesten verlaten zodra hun echtgenoot was overleden Het hofje bestond oorspronkelijk uit vier huisjes die bewoond werden door weduwen Ter onderscheid kreeg toen ook het <LOCATIE>de naam <PERSOON-##> <LOCATIE>Het hofje is meerdere keren vergroot, namelijk in ### en ### <PERSOON-##> <LOCATIE>bood uitkomst voor deze weduwen Midden in de ##e eeuw zijn de gebouwen van het hofje onbewoonbaar verklaard In ### werd het hofje gerestaureerd De vier huisjes zijn hierbij samengevoegd tot twee nieuwe huizen <PERSOON-##> het hofje bevindt zicht de volgende opschrift Sarcina Sarcina is een genus van bacteriën van grampositieve, obligaat anaerobe kokken, die karakteristieke tetraden van # cellen vormt door te delen in # loodrecht op elkaar staande vlakken Deze soort is extreem zuurtolerant (tot pH=#) Deze soort vormt het typevoorbeeld van het genus Sarcina De # cellen worden samengehouden door een dikke celluloselaag rond de celwanden Ze komen vaak voor in de maag, waar ze maagproblemen kunnen veroorzaken <PERSOON-##> (<PERSOON-##>) <PERSOON-##>, <DATUM> - Temse, <DATUM> was een Belgische apotheker en politicus voor de CVP Hij was de zoon van senator <PERSOON-##> was <LEEFTIJD> jaar toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak Hij meldde zich als vrijwilliger voor het Belgische leger Zijn oorlogsherinneringen werden later beschreven in zijn memoires Na zijn studies vestigde hij zich als apotheker in Temse Hij voltooide de retorica aan het front <PERSOON-##> voor het eindoffensief vatte hij een opleiding aan de officiersschool van Gaillon aan In ### behaalde hij zijn diploma voor apotheker aan de Compagnie Universitaire de Louvain.
| 585 | www |
keren vergroot, namelijk in ### en ### <PERSOON> <LOCATIE>bood uitkomst voor deze weduwen Midden in de ##e eeuw zijn de gebouwen van het hofje onbewoonbaar verklaard In ### werd het hofje gerestaureerd De vier huisjes zijn hierbij samengevoegd tot twee nieuwe huizen <PERSOON> het hofje bevindt zicht de volgende opschrift Sarcina Sarcina is een genus van bacteriën van grampositieve, obligaat anaerobe kokken, die karakteristieke tetraden van # cellen vormt door te delen in # loodrecht op elkaar staande vlakken Deze soort is extreem zuurtolerant (tot pH=#) Deze soort vormt het typevoorbeeld van het genus Sarcina De # cellen worden samengehouden door een dikke celluloselaag rond de celwanden Ze komen vaak voor in de maag, waar ze maagproblemen kunnen veroorzaken <PERSOON> (<PERSOON>) <PERSOON>, <DATUM> - Temse, <DATUM> was een Belgische apotheker en politicus voor de CVP Hij was de zoon van senator <PERSOON> was <LEEFTIJD> jaar toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak Hij meldde zich als vrijwilliger voor het Belgische leger Zijn oorlogsherinneringen werden later beschreven in zijn memoires Na zijn studies vestigde hij zich als apotheker in Temse Hij voltooide de retorica aan het front <PERSOON> voor het eindoffensief vatte hij een opleiding aan de officiersschool van Gaillon aan In ### behaalde hij zijn diploma voor apotheker aan de Compagnie Universitaire de Louvain Tijdens de nacht van <DATUM> augustus ###> werd hij door de bezetter opgepakt en gedeporteerd naar Watten nabij Saint-<PERSOON> Hij werd er twee maanden vastgehouden In ### nam hij als lijsttrekker voor de CVP deel aan de gemeenteraadsverkiezingen in Temse Hij werd verkozen tot gemeenteraadslid en begin ### benoemd tot burgemeester van Temse Hij bleef burgemeester tot de verkiezingen van ### <PERSOON> (<LOCATIE>, <DATUM> - Leiden, <DATUM> was een Nederlands arts en hoogleraar Hij was gespecialiseerd in de heel- en oogheelkunde Van ### tot ### was hij rector magnificus van de Universiteit Leiden <PERSOON-##> werd geboren op <DATUM> in <LOCATIE> als zoon van de arts <PERSOON-##> en <PERSOON-##> Toen hij veertien was wist hij dat hij zich op de geneeskunde wilde toeleggen en ging hij naar de Erasmiaansche school In ### begon hij aan een studie geneeskunde aan de Rijksuniversiteit <LOCATIE> waar hij in ### met succes de propedeutische fase van de opleiding afrondde Het jaar erop stopte hij met zijn studie om deelgenoot te worden van zijn ooms boekhandel in <LOCATIE> Dit bleek niks voor hem te zijn en in ### werd de boekhandel verkocht Dit zorgde ervoor dat hij datzelfde jaar zijn studie geneeskunde voortzette in Berlijn In ### keerde hij terug naar <LOCATIE> en naar de Rijksuniversiteit <LOCATIE> In ### behaalde hij aldaar een doctoraat in de geneeskunde.
| 569 | www |
door de bezetter opgepakt en gedeporteerd naar Watten nabij <PERSOON> Hij werd er twee maanden vastgehouden In ### nam hij als lijsttrekker voor de CVP deel aan de gemeenteraadsverkiezingen in Temse Hij werd verkozen tot gemeenteraadslid en begin ### benoemd tot burgemeester van Temse Hij bleef burgemeester tot de verkiezingen van ### <PERSOON> (<LOCATIE>, <DATUM> - Leiden, <DATUM> was een Nederlands arts en hoogleraar Hij was gespecialiseerd in de heel- en oogheelkunde Van ### tot ### was hij rector magnificus van de Universiteit Leiden <PERSOON> werd geboren op <DATUM> in <LOCATIE> als zoon van de arts <PERSOON> en <PERSOON> Toen hij veertien was wist hij dat hij zich op de geneeskunde wilde toeleggen en ging hij naar de Erasmiaansche school In ### begon hij aan een studie geneeskunde aan de Rijksuniversiteit <LOCATIE> waar hij in ### met succes de propedeutische fase van de opleiding afrondde Het jaar erop stopte hij met zijn studie om deelgenoot te worden van zijn ooms boekhandel in <LOCATIE> Dit bleek niks voor hem te zijn en in ### werd de boekhandel verkocht Dit zorgde ervoor dat hij datzelfde jaar zijn studie geneeskunde voortzette in Berlijn In ### keerde hij terug naar <LOCATIE> en naar de Rijksuniversiteit <LOCATIE> In ### behaalde hij aldaar een doctoraat in de geneeskunde Tijdens zijn studie was hij als arts-assistent werkzaam in het Cholerahospitaal Na zijn studie ging hij aan de slag als arts in zijn geboortestad en in ### werd hij benoemd tot lector aan de klinische school aldaar Hij trouwde in ### met <PERSOON> In ### werd hij benoemd tot Stads-Medicinae Doctor (stadsgeneesheer) en werd hij lid van een Commissie van geneeskundig onderzoek Zijn benoeming tot hoogleraar Heel- en Oogheelkunde aan de Universiteit Leiden volgde in ### Zijn lessen opende hij (na zijn oratie) met de rede "Over de wijze, waarop de heelkunde moet worden aangeleerd en uitgeoefend" Tijdens het studiejaar ###-### was hij secretaris van de academische senaat en gedurende het studiejaar ###-### vervulde hij de functie van rector magnificus In ### vroeg hij ontslag aan wegens zijn verslechterde gezondheid Hij overleed in ### in Leiden Psychiatrisch <INSTELLING> Sint-Amandus Het Psychiatrisch <INSTELLING> (PC) Sint-Amandus bestaat uit een psychiatrisch ziekenhuis (PZ) en een psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT) De PVT heeft een campus in Beernem en een campus in Torhout Het groengebied Bulskampveld werd omstreeks eind ## eeuw ontgonnen door kasteelheren en herenboeren Een van die ontginners was <PERSOON> De Belgische Staat kocht de kasteelboerderij (ât Kasteeltje, ## ha) in ### van het echtpaar Jacobusen - Van den Bogaerde De kasteelboerderij met de grondgebieden, werd mits een paar verbouwingen bestemd om er een Hervormingsschool op te richten.
| 574 | www |
in het Cholerahospitaal Na zijn studie ging hij aan de slag als arts in zijn geboortestad en in ### werd hij benoemd tot lector aan de klinische school aldaar Hij trouwde in ### <PERSOON> In ### werd hij benoemd tot Stads-Medicinae Doctor (stadsgeneesheer) en werd hij lid van een Commissie van geneeskundig onderzoek Zijn benoeming tot hoogleraar Heel- en Oogheelkunde aan de Universiteit Leiden volgde in ### Zijn lessen opende hij (na zijn oratie) met de rede "Over de wijze, waarop de heelkunde moet worden aangeleerd en uitgeoefend" Tijdens het studiejaar ###-### was hij secretaris van de academische senaat en gedurende het studiejaar ###-### vervulde hij de functie van rector magnificus In ### vroeg hij ontslag aan wegens zijn verslechterde gezondheid Hij overleed in ### in Leiden Psychiatrisch <INSTELLING> Sint-Amandus Het Psychiatrisch <INSTELLING> (PC) Sint-Amandus bestaat uit een psychiatrisch ziekenhuis (PZ) en een psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT) De PVT heeft een campus in Beernem en een campus in Torhout Het groengebied Bulskampveld werd omstreeks eind ## eeuw ontgonnen door kasteelheren en herenboeren Een van die ontginners was <PERSOON> De Belgische Staat kocht de kasteelboerderij (ât Kasteeltje, ## ha) in ### van het echtpaar Jacobusen - Van den Bogaerde De kasteelboerderij met de grondgebieden, werd mits een paar verbouwingen bestemd om er een Hervormingsschool op te richten Bij koninklijk besluit van <DATUM> opende de Hervormingsschool van Beernem voor #<DATUM> jes De school werd bestuurd vanuit de Hervormingsschool voor jongens te Ruiselede (Sint-Pietersveld) Tussen de twee scholen werd de aardeweg verhard om als verbindingsweg te dienen De school was bekend als â ât Gesticht van de Rode Rokjesâ en werd uitgebaat van tot ### De bijnaam verwees naar de rode baaien onder hun schort Zo konden de meisjes vlug herkend worden bij ontsnappingen De wet van <DATUM> op de Kinderbescherming bracht veranderingen in de organisatie van de jeugdbescherming Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden de gebouwen opgeëist door de Duitse bezetter en de meisjes werden tijdelijk ondergebracht in Namen Na de Oorlog kwamen de meisjes terug en werden de hervormingen in de jeugdsector doorgevoerd In ### werd de Hervormingsschool een rijksopvoedingsgesticht Ondanks de naamsverandering bleven er in ### slechts <DATUM> jes over Vanwege besparingen werd het Rijksopvoedingsgesticht gesloten en werden de resterende bewoners ondergebracht in een leegstaande gevangenis in Saint-Servais (Namen) Na twee jaar onderhandelen met het Ministerie van Justitie, kochten de <PERSOON> op <DATUM> de Hervormingsschool met de omliggende domeinen Dit op voorwaarde dat het bestaande gebouw zou gebruikt worden om de âabnormaleâ kinderen uit het <PERSOON> in Zelzate over te brengen en op voorwaarde dat er een nieuw gesticht moest worden opgericht voor volwassen zwakzinnigen De naam van het âGestichtâ Sint-Amandus verwijst naar de kerk van Beernem met als patroon de heilige Amandus.
| 571 | www |
bestuurd vanuit de Hervormingsschool voor jongens te Ruiselede (Sint-Pietersveld) Tussen de twee scholen werd de aardeweg verhard om als verbindingsweg te dienen De school was bekend als â ât Gesticht van de Rode Rokjesâ en werd uitgebaat van tot ### De bijnaam verwees naar de rode baaien onder hun schort Zo konden de meisjes vlug herkend worden bij ontsnappingen De wet van <DATUM> op de Kinderbescherming bracht veranderingen in de organisatie van de jeugdbescherming Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden de gebouwen opgeëist door de Duitse bezetter en de meisjes werden tijdelijk ondergebracht in Namen Na de Oorlog kwamen de meisjes terug en werden de hervormingen in de jeugdsector doorgevoerd In ### werd de Hervormingsschool een rijksopvoedingsgesticht Ondanks de naamsverandering bleven er in ### slechts <DATUM> jes over Vanwege besparingen werd het Rijksopvoedingsgesticht gesloten en werden de resterende bewoners ondergebracht in een leegstaande gevangenis in Saint-Servais (Namen) Na twee jaar onderhandelen met het Ministerie van Justitie, kochten de<PERSOON> op <DATUM> de Hervormingsschool met de omliggende domeinen Dit op voorwaarde dat het bestaande gebouw zou gebruikt worden om de âabnormaleâ kinderen uit het <PERSOON> in Zelzate over te brengen en op voorwaarde dat er een nieuw gesticht moest worden opgericht voor volwassen zwakzinnigen De naam van het âGestichtâ Sint-Amandus verwijst naar de kerk van Beernem met als patroon de heilige Amandus Na twee jaar leegstand moest <PERSOON>â dringend opgeknapt worden <PERSOON> Hilarius stond in voor de leiding van de nieuwe instelling Hij had ervaring als âkrankzinnigenverplegerâ en als hoofd van de Sint-Vincentiusafdeling van het Strop in Gent Voor de technische kant werd <PERSOON> Godard ingeschakeld Hij stond in voor de verbouwingen, inrichting, de boerderij en installatie van nutsvoorzieningen <PERSOON> Sylvanius en <PERSOON> Nemesius werden respectievelijk ingeschakeld als secretaris en kok en in vergelijking met de andere twee broeders relatief onervaren Het effectieve priesterwerk werd verzorgd door de paters kapucijnen Deze samenwerking bestond al in het <PERSOON> Voor hen werd een bewoonbaar klooster met kapel opgericht Op <DATUM> werd er de heilige mis voor het eerst officieel gecelebreerd Het klooster deed dienst als rusthuis voor zieke paters De <PERSOON> hebben er hun eigen klooster dat in ### dienstdoet als rusthuis (Huize Sint-<PERSOON>) Om de gebouwen zo snel mogelijk klaar te maken voor de patiënten werden meteen een aantal knechten aangeworven Onder leiding van broeder Godard werden de gebouwen opgeruimd, bomen geveld, moerassen droog gelegd, bestaande wegen opgehoogd enz Binnen werd in samenwerking met lokale zelfstandigen alles zo vlug mogelijk bewoonbaar gemaakt Op <DATUM> kwamen de eerste zestig kinderen afkomstig van Sint-<PERSOON> aan in Sint-Amandus, samen met een aantal nieuwe broeders Op <DATUM> werden de eerste volwassen zwakzinnigen opgenomen.
| 525 | www |
in voor de leiding van de nieuwe instelling Hij had ervaring als âkrankzinnigenverplegerâ en als hoofd van de Sint-Vincentiusafdeling van het Strop in Gent Voor de technische kant werd <PERSOON> Godard ingeschakeld Hij stond in voor de verbouwingen, inrichting, de boerderij en installatie van nutsvoorzieningen <PERSOON> Sylvanius en <PERSOON> Nemesius werden respectievelijk ingeschakeld als secretaris en kok en in vergelijking met de andere twee broeders relatief onervaren Het effectieve priesterwerk werd verzorgd door de paters kapucijnen Deze samenwerking bestond al in het <PERSOON> Voor hen werd een bewoonbaar klooster met kapel opgericht Op <DATUM> werd er de heilige mis voor het eerst officieel gecelebreerd Het klooster deed dienst als rusthuis voor zieke paters De <PERSOON> hebben er hun eigen klooster dat in ### dienstdoet als rusthuis (Huize Sint-<PERSOON>) Om de gebouwen zo snel mogelijk klaar te maken voor de patiënten werden meteen een aantal knechten aangeworven Onder leiding van broeder Godard werden de gebouwen opgeruimd, bomen geveld, moerassen droog gelegd, bestaande wegen opgehoogd enz Binnen werd in samenwerking met lokale zelfstandigen alles zo vlug mogelijk bewoonbaar gemaakt Op <DATUM> kwamen de eerste zestig kinderen afkomstig van Sint-<PERSOON> aan in Sint-Amandus, samen met een aantal nieuwe broeders Op <DATUM> werden de eerste volwassen zwakzinnigen opgenomen Eind ### verzorgden de broeders al ### kinderen en ### volwassen zwakzinnigen Het nieuwe gesticht moest dienen als vervanging voor het noodlijdende <PERSOON> dat de deuren moest sluiten De heilige kreeg een voorname plaats, boven de ingang van de keuken Op <DATUM> kon de nieuwe vakschool (Vrije Beroepsschool) haar intrek nemen in de gebouwen van <PERSOON> jaar ### verlaten de kinderen geleidelijk Sint-Amandus en worden overgebracht naar het <PERSOON> Het oude Sint-Jozefsinstituut werd omgedoopt tot Sint-Juliaan als herinnering aan het Sint-Juliaan in <PERSOON> In de periode van <DATUM> tot december ### werden in hun plaats ongeveer ### volwassenen overgebracht uit <PERSOON> Een deel hiervan kwam terecht in de nieuw opgetrokken paviljoenen De eerste werken van de bouw van de nieuwe campus verliep gelijktijdig met de renovatiewerken <PERSOON> Dit nog voor de eerste bouwvergunning was toegekend In opdracht van de <PERSOON-##> lieten de twee Brugse architecten <PERSOON-##> en <PERSOON-##> zich inspireren op het paviljoenenstelsel van de Nederlandse instelling in <LOCATIE> Het verschil zit hem in de toepassing van de Vlaamse stijl door middel van gebruik van trapgeveltjes, kleine ruitjes en boogvormen boven de ramen De eerste bouwfase bestond uit het optrekken van de Voorbouw waar de hoofdingang zou komen met kantoren, klooster, keuken en refter voor de broeders Er werden vier paviljoenen voorzien voor de verzorging van patiënten <PERSOON-##> werd ook een mortuarium, lazaret, algemene badzaal, nieuwe wasserij en een doktersvilla opgericht.
| 547 | www |
<PERSOON> dat de deuren moest sluiten De heilige kreeg een voorname plaats, boven de ingang van de keuken Op <DATUM> kon de nieuwe vakschool (Vrije Beroepsschool) haar intrek nemen in de gebouwen van <PERSOON> jaar ### verlaten de kinderen geleidelijk Sint-Amandus en worden overgebracht naar het <PERSOON> Het oude Sint-Jozefsinstituut werd omgedoopt tot Sint-Juliaan als herinnering aan het Sint-Juliaan in <PERSOON> In de periode van <DATUM> tot december ### werden in hun plaats ongeveer ### volwassenen overgebracht uit <PERSOON> Een deel hiervan kwam terecht in de nieuw opgetrokken paviljoenen De eerste werken van de bouw van de nieuwe campus verliep gelijktijdig met de renovatiewerken <PERSOON> Dit nog voor de eerste bouwvergunning was toegekend In opdracht van de <PERSOON> lieten de twee Brugse architecten <PERSOON> en <PERSOON> zich inspireren op het paviljoenenstelsel van de Nederlandse instelling in <LOCATIE> Het verschil zit hem in de toepassing van de Vlaamse stijl door middel van gebruik van trapgeveltjes, kleine ruitjes en boogvormen boven de ramen De eerste bouwfase bestond uit het optrekken van de Voorbouw waar de hoofdingang zou komen met kantoren, klooster, keuken en refter voor de broeders Er werden vier paviljoenen voorzien voor de verzorging van patiënten <PERSOON> werd ook een mortuarium, lazaret, algemene badzaal, nieuwe wasserij en een doktersvilla opgericht De tweede bouwfase vond plaats tussen ### en ### Er zouden in die periode onder andere vier bijkomende verzorgingspaviljoenen worden gebouwd <PERSOON> einde van de tweede bouwfase telde Sint-Amandus ## paviljoenen in totaal Eind ### telde Sint-Amandus ### patiënten, ### nieuwe opnames, ### ontslagen en ## sterfgevallen In bijna alle paviljoenen werden ateliers ingericht waar patiënten arbeidstherapie konden verrichten Zo hadden de patiënten iets om handen en konden ze een zakcentje verdienen Arbeidstherapie was toen een zeer belangrijk concept in de verpleging In de nieuwe paviljoenen konden de patiënten ook ontspannen in de ruime en ingerichte zalen In ### werd <PERSOON-##> Hilarius opnieuw aangesteld als overste van Sint-Amandus Met de Tweede Wereldoorlog in zicht vond de toenmalige minister van Justitie <PERSOON-##> het nodig om in ieder belangrijk ziekenhuis iemand aan het hoofd te hebben die de plaatselijke omstandigheden kende <PERSOON-##> Hilarius was er van bij het begin (###) tot ### overste geweest Na de inval van Hitler in Oostenrijk begon België aan de mobilisatie van zijn manschappen De broeders, verzorgers en medisch personeel werden opgeëist <PERSOON-##> Hilarius kon bekomen dat het medisch personeel en de hoofdgeneesheer vrijgesteld werden van dienst en konden terugkeren naar de instelling Op <DATUM> moest er in Sint-Amandus plaats gemaakt worden voor ### patiënten uit <PERSOON-##> bij Namen die werden geëvacueerd.
| 555 | www |
### Er zouden in die periode onder andere vier bijkomende verzorgingspaviljoenen worden gebouwd <PERSOON> einde van de tweede bouwfase telde Sint-Amandus ## paviljoenen in totaal Eind ### telde Sint-Amandus ### patiënten, ### nieuwe opnames, ### ontslagen en ## sterfgevallen In bijna alle paviljoenen werden ateliers ingericht waar patiënten arbeidstherapie konden verrichten Zo hadden de patiënten iets om handen en konden ze een zakcentje verdienen Arbeidstherapie was toen een zeer belangrijk concept in de verpleging In de nieuwe paviljoenen konden de patiënten ook ontspannen in de ruime en ingerichte zalen In ### werd <PERSOON> Hilarius opnieuw aangesteld als overste van Sint-Amandus Met de Tweede Wereldoorlog in zicht vond de toenmalige minister van Justitie <PERSOON> het nodig om in ieder belangrijk ziekenhuis iemand aan het hoofd te hebben die de plaatselijke omstandigheden kende <PERSOON> Hilarius was er van bij het begin (###) tot ### overste geweest Na de inval van Hitler in Oostenrijk begon België aan de mobilisatie van zijn manschappen De broeders, verzorgers en medisch personeel werden opgeëist <PERSOON> Hilarius kon bekomen dat het medisch personeel en de hoofdgeneesheer vrijgesteld werden van dienst en konden terugkeren naar de instelling Op <DATUM> moest er in Sint-Amandus plaats gemaakt worden voor ### patiënten uit <PERSOON> bij Namen die werden geëvacueerd Daarnaast waren er nog tientallen patiënten uit andere instellingen die er onderdak zochten Ondanks de ziekenhuiskruisen op het dak deelde Sint-Amandus ook in de brokken tijdens die eerste veldslag <PERSOON> Hilarius moest ervoor zorgen dat de steeds aangroeiende populatie van Sint-Amandus genoeg te eten kreeg Voedsel werd uiteraard gerantsoeneerd Alle beschikbare lapjes grond, ook de siertuinen werden gebruikt om voedsel te telen Op enkele stukken werd zelfs tabak geplant, gezien de zware belastingen hierop werden niet alle planten aangegeven De gastoevoer werd een tijdlang stilgelegd en dus moest de oude keuken op basis van kolen opnieuw gebruiksklaar gemaakt worden Om het voedsel dat <PERSOON> Hilarius opkocht te kunnen aanvoeren mocht hij van de Duitsers de vrachtwagen van Sint-Amandus gebruiken Meermaals werd hij betrapt op het vervoeren van niet-geregistreerde goederen Dankzij relaties bij zowel vriend en vijand kwam hij gelukkig nooit in serieuze problemen Sint-Amandus is een paar keer bijna opgeëist door zowel het Belgisch leger, de Duitsers en later de Canadezen om het te gebruiken voor andere doeleinden dan ziekenzorg Toen <PERSOON> Hilarius dreigde om te vertrekken met de andere broeders en het personeel om zo de zorg aan hen over te laten, zagen deze er gelukkig snel vanaf Ook bij huiszoekingen bleek de schrik voor patiënten een zegen Zo zagen de Duitsers ertegenop om ziekenzalen volledig te doorzoeken en zo konden enkele onderduikers opgelucht adem halen Tijdens de oorlog waren natuurlijk vele zaken in de instelling kapot gegaan en door gebrek aan grondstoffen en materiaal niet meer hersteld geweest Ondanks enkele incidenten is Sint-Amandus toch van het meeste oorlogsgeweld gespaard gebleven.
| 552 | www |
de brokken tijdens die eerste veldslag <PERSOON> Hilarius moest ervoor zorgen dat de steeds aangroeiende populatie van Sint-Amandus genoeg te eten kreeg Voedsel werd uiteraard gerantsoeneerd Alle beschikbare lapjes grond, ook de siertuinen werden gebruikt om voedsel te telen Op enkele stukken werd zelfs tabak geplant, gezien de zware belastingen hierop werden niet alle planten aangegeven De gastoevoer werd een tijdlang stilgelegd en dus moest de oude keuken op basis van kolen opnieuw gebruiksklaar gemaakt worden Om het voedsel dat <PERSOON> Hilarius opkocht te kunnen aanvoeren mocht hij van de Duitsers de vrachtwagen van Sint-Amandus gebruiken Meermaals werd hij betrapt op het vervoeren van niet-geregistreerde goederen Dankzij relaties bij zowel vriend en vijand kwam hij gelukkig nooit in serieuze problemen Sint-Amandus is een paar keer bijna opgeëist door zowel het Belgisch leger, de Duitsers en later de Canadezen om het te gebruiken voor andere doeleinden dan ziekenzorg Toen <PERSOON> Hilarius dreigde om te vertrekken met de andere broeders en het personeel om zo de zorg aan hen over te laten, zagen deze er gelukkig snel vanaf Ook bij huiszoekingen bleek de schrik voor patiënten een zegen Zo zagen de Duitsers ertegenop om ziekenzalen volledig te doorzoeken en zo konden enkele onderduikers opgelucht adem halen Tijdens de oorlog waren natuurlijk vele zaken in de instelling kapot gegaan en door gebrek aan grondstoffen en materiaal niet meer hersteld geweest Ondanks enkele incidenten is Sint-Amandus toch van het meeste oorlogsgeweld gespaard gebleven Niet alleen op vlak van infrastructuur kwam Sint-Amandus tot een stilstand Ook op het vlak van de psychiatrische zorg bleef de tijd even stilstaan ondanks de evoluties die voor de oorlog werden gemaakt In het begin van Sint-Amandus bestonden er nog maar weinig medicijnen gericht op psychische problemen De <PERSOON> ontfermden zich over de geestelijke gezondheid in samenwerking met de pater-aalmoezeniers door middel van gebed, biecht en communie Het was niet verplicht om het geloof te praktiseren, maar dit werd wel sterk gestimuleerd Er werd ook sterk ingezet op de lichamelijke gezondheidszorg en algemene hygiëne Er was reeds heel vroeg een geneesmiddelendepot en een veldhospitaal waar patiënten met besmettelijke ziektes zoals tuberculose werden opgevangen Na de Tweede Wereldoorlog ging de medische kennis over psychiatrische ziektebeelden en de aanpak ervan met sprongen vooruit Hierdoor was er meer nood aan verplegers en verzorgers Maar in tegenstelling tot vroeger werd wel van de verzorgers gevraagd dat ze een opleiding tot psychiatrisch hulpverpleger zouden volgen en examens afleggen In ### werd de eerste vrouw in dienst genomen, <PERSOON> Een innovatie in die tijd was de EEG of de elektro-encefalografie, dit werd vroeger steeds uitgevoerd door een dokter of broeder-verpleger <PERSOON>, overste op dat moment, vond dat dit ook door een verpleegster kon uitgevoerd worden Daarvoor kwam de oudste dochter van toenmalig huisdokter <PERSOON> in aanmerking Ze kwam meteen in dienst, echter de toestemming van <PERSOON> kwam later.
| 518 | www |
Niet alleen op vlak van infrastructuur kwam Sint-Amandus tot een stilstand Ook op het vlak van de psychiatrische zorg bleef de tijd even stilstaan ondanks de evoluties die voor de oorlog werden gemaakt In het begin van Sint-Amandus bestonden er nog maar weinig medicijnen gericht op psychische problemen De <PERSOON> ontfermden zich over de geestelijke gezondheid in samenwerking met de pater-aalmoezeniers door middel van gebed, biecht en communie Het was niet verplicht om het geloof te praktiseren, maar dit werd wel sterk gestimuleerd Er werd ook sterk ingezet op de lichamelijke gezondheidszorg en algemene hygiëne Er was reeds heel vroeg een geneesmiddelendepot en een veldhospitaal waar patiënten met besmettelijke ziektes zoals tuberculose werden opgevangen Na de Tweede Wereldoorlog ging de medische kennis over psychiatrische ziektebeelden en de aanpak ervan met sprongen vooruit Hierdoor was er meer nood aan verplegers en verzorgers Maar in tegenstelling tot vroeger werd wel van de verzorgers gevraagd dat ze een opleiding tot psychiatrisch hulpverpleger zouden volgen en examens afleggen In ### werd de eerste vrouw in dienst genomen, <PERSOON> Een innovatie in die tijd was de EEG of de elektro-encefalografie, dit werd vroeger steeds uitgevoerd door een dokter of broeder-verpleger <PERSOON>, overste op dat moment, vond dat dit ook door een verpleegster kon uitgevoerd worden Daarvoor kwam de oudste dochter van toenmalig huisdokter <PERSOON> in aanmerking Ze kwam meteen in dienst, echter de toestemming van <PERSOON> kwam later Daarom werd het uniform van weleer enkel nog binnenskamers gedragen Zoals de meeste psychiatrische instellingen evolueerde Sint-Amandus in de jaren zeventig van een gesloten instituut waar enkel gecolloqueerde patiënten werden opgenomen naar een open instelling met vrije patiënten Ook de eenvoudige therapieën (werktherapie, baden, insulinekuren, malariatherapieën en elektroshocks zonder anesthesie) evolueerden naar meer wetenschappelijk onderbouwde methodes Dankzij de wet op de ziekenhuizen werd door <PERSOON> normen en indexen bepaald voor diverse ziekenhuisdiensten De P-index is bestemd voor zieken in een acute fase, die diagnose en behandeling vereisen, de O-index voor al dan niet gestabiliseerde geesteszieken voor wie een verdere behandeling en of verzorging nodig was In ### begon men op de campus met de bouw van een nieuw psychiatrisch ziekenhuis âReigerloâ Op <DATUM> verkreeg het ziekenhuis de officiële erkenning als P-dienst voor ## bedden Op <DATUM> na de aanwerving van het nodige personeel, werd de eerste vrije patiënt ingeschreven De bedoeling was om met het jonge team nieuwe therapieën en verpleegkundige technieken toe te passen en deze dan uit te breiden over heel <INSTELLING> De sociale dienst werd er ook ondergebracht In ### zorgde de nieuwe normering van A- en T- diensten (KB <DATUM> voor een uitbreiding van het aantal psychiaters en paramedici In ### werd de Reigerlokliniek officieel erkend als A-dienst Er stond de patiënt nu een team van psychiatrisch verpleegkundigen, psychologen, maatschappelijk werkers, ergotherapeuten, bewegingstherapeuten en psychiaters ter beschikking.
| 548 | www |
uniform van weleer enkel nog binnenskamers gedragen Zoals de meeste psychiatrische instellingen evolueerde Sint-Amandus in de jaren zeventig van een gesloten instituut waar enkel gecolloqueerde patiënten werden opgenomen naar een open instelling met vrije patiënten Ook de eenvoudige therapieën (werktherapie, baden, insulinekuren, malariatherapieën en elektroshocks zonder anesthesie) evolueerden naar meer wetenschappelijk onderbouwde methodes Dankzij de wet op de ziekenhuizen werd door <PERSOON> normen en indexen bepaald voor diverse ziekenhuisdiensten De P-index is bestemd voor zieken in een acute fase, die diagnose en behandeling vereisen, de O-index voor al dan niet gestabiliseerde geesteszieken voor wie een verdere behandeling en of verzorging nodig was In ### begon men op de campus met de bouw van een nieuw psychiatrisch ziekenhuis âReigerloâ Op <DATUM> verkreeg het ziekenhuis de officiële erkenning als P-dienst voor ## bedden Op <DATUM> na de aanwerving van het nodige personeel, werd de eerste vrije patiënt ingeschreven De bedoeling was om met het jonge team nieuwe therapieën en verpleegkundige technieken toe te passen en deze dan uit te breiden over heel <INSTELLING> De sociale dienst werd er ook ondergebracht In ### zorgde de nieuwe normering van A- en T- diensten (KB <DATUM> voor een uitbreiding van het aantal psychiaters en paramedici In ### werd de Reigerlokliniek officieel erkend als A-dienst Er stond de patiënt nu een team van psychiatrisch verpleegkundigen, psychologen, maatschappelijk werkers, ergotherapeuten, bewegingstherapeuten en psychiaters ter beschikking De ziekenhuiswet zette ook heel wat in beweging in de gesloten psychiatrische inrichting Tot ### bevatte de instelling ### mannelijke patiënten Tijdens de jaren zeventig verdubbelde het personeelsbestand terwijl het aantal patiënten jaar na jaar verminderde Het aantal ziekenhuisbedden in het hele PC Sint-Amandus werd geprogrammeerd op ### De daaropvolgende decennia bleef men het aantal bedden gestaag afbouwen Op <DATUM> werden voor het eerst vrouwelijke patiënten opgenomen in de Reigerlokliniek Als gevolg van een eerste verplichte reconversie verkreeg de instelling op <DATUM> in de planning ## psychiatrische verzorgingstehuis-bedden (PVT) uitdovend en # PVT-bedden definitief Bij een tweede verplichte reconversie ## PVT-bedden uitdovend en # PVT-bedden definitief met ingang van <DATUM> De eerste vrijwillige reconversie voorzag in de planning van ## PVT-bedden definitief met ingang van <DATUM> Een tweede vrijwillige reconversie voorzag in de programmatie van ## PVT-bedden definitief De maximale grootte van een PVT is volgens de wet per campus bepaald op ## PVT-bedden Op <DATUM> werden ## PVT-bedden definitief verhuisd naar een nieuwe campus <PERSOON> in Torhout In ### had Sint-Amandus ### erkende ziekenhuisbedden en ### psychiatrische verzorgingstehuis-bedden Er wordt ook zeer nauw samengewerkt met de vzw Beschut Wonen Beernem Bij de aanvang van Sint-Amandus was het de bedoeling dat de instelling zo veel mogelijk zelfvoorzienend zou worden Ten tijde van de Rode Rokjes in ### werd naast de Hervormingsschool een grote boerderij opgericht.
| 574 | www |
beweging in de gesloten psychiatrische inrichting Tot ### bevatte de instelling ### mannelijke patiënten Tijdens de jaren zeventig verdubbelde het personeelsbestand terwijl het aantal patiënten jaar na jaar verminderde Het aantal ziekenhuisbedden in het hele PC Sint-Amandus werd geprogrammeerd op ### De daaropvolgende decennia bleef men het aantal bedden gestaag afbouwen Op <DATUM> werden voor het eerst vrouwelijke patiënten opgenomen in de Reigerlokliniek Als gevolg van een eerste verplichte reconversie verkreeg de instelling op <DATUM> in de planning ## psychiatrische verzorgingstehuis-bedden (PVT) uitdovend en # PVT-bedden definitief Bij een tweede verplichte reconversie ## PVT-bedden uitdovend en # PVT-bedden definitief met ingang van <DATUM> De eerste vrijwillige reconversie voorzag in de planning van ## PVT-bedden definitief met ingang van <DATUM> Een tweede vrijwillige reconversie voorzag in de programmatie van ## PVT-bedden definitief De maximale grootte van een PVT is volgens de wet per campus bepaald op ## PVT-bedden Op <DATUM> werden ## PVT-bedden definitief verhuisd naar een nieuwe campus <PERSOON> in Torhout In ### had Sint-Amandus ### erkende ziekenhuisbedden en ### psychiatrische verzorgingstehuis-bedden Er wordt ook zeer nauw samengewerkt met de vzw Beschut Wonen Beernem Bij de aanvang van Sint-Amandus was het de bedoeling dat de instelling zo veel mogelijk zelfvoorzienend zou worden Ten tijde van de Rode Rokjes in ### werd naast de Hervormingsschool een grote boerderij opgericht Op <DATUM> werd <PERSOON> aangeworven als eerste boer Jaren werden de akkers bewerkt en de veestapel onderhouden tot in ### de boerderij geen melk meer mocht leveren aan eigen keuken omwille van hygiënische redenen Later kwam er nog een verbod om keukenafval te voederen aan de varkens en een verbod om te slachten in eigen bedrijf, ook omwille van hygiënische redenen, maar ook vanwege veiligheidsredenen Dit had tot gevolg dat de hele veestapel werd verkocht, het land verpacht en opnieuw bebost werd De gebouwen werden ondertussen gerenoveerd en worden nu ter beschikking gesteld voor de bewoners van het <INSTELLING> met een mentale handicap Dit om als sfeervol activiteitencentrum te gebruiken Tijdens ### steeg het aantal patiënten gestaag, maar steeg ook de nood aan een eigen begraafplaats Gezien alle begraafplaatsen burgerlijke openbare plaatsen zijn, werd het stuk perceel bestemd voor de begraafplaats afgestaan aan de gemeente Beernem bij notariële akte van <DATUM> De begraafplaats dient zowel voor patiënten als voor broeders, maar kon in theorie ook dienen voor buurtbewoners In ### waren er reeds in totaal ### personen begraven waarvan ### broeders, # paters kapucijnen De begraafplaats wordt nog gebruikt om er de broeders van Huize Sint-<PERSOON> een laatste rustplaats te geven Laken (textiel) Laken is een wollen stof die eerst wordt geweven en vervolgens vervilt De stof is warmer dan geweven stoffen en sterker dan vilt Laken was al bekend bij de Kelten en werd na de verovering van Gallië ook populair bij de Romeinen.
| 571 | www |
Jaren werden de akkers bewerkt en de veestapel onderhouden tot in ### de boerderij geen melk meer mocht leveren aan eigen keuken omwille van hygiënische redenen Later kwam er nog een verbod om keukenafval te voederen aan de varkens en een verbod om te slachten in eigen bedrijf, ook omwille van hygiënische redenen, maar ook vanwege veiligheidsredenen Dit had tot gevolg dat de hele veestapel werd verkocht, het land verpacht en opnieuw bebost werd De gebouwen werden ondertussen gerenoveerd en worden nu ter beschikking gesteld voor de bewoners van het <INSTELLING> met een mentale handicap Dit om als sfeervol activiteitencentrum te gebruiken Tijdens ### steeg het aantal patiënten gestaag, maar steeg ook de nood aan een eigen begraafplaats Gezien alle begraafplaatsen burgerlijke openbare plaatsen zijn, werd het stuk perceel bestemd voor de begraafplaats afgestaan aan de gemeente Beernem bij notariële akte van <DATUM> De begraafplaats dient zowel voor patiënten als voor broeders, maar kon in theorie ook dienen voor buurtbewoners In ### waren er reeds in totaal ### personen begraven waarvan ### broeders, # paters kapucijnen De begraafplaats wordt nog gebruikt om er de broeders van Huize Sint-<PERSOON> een laatste rustplaats te geven Laken (textiel) Laken is een wollen stof die eerst wordt geweven en vervolgens vervilt De stof is warmer dan geweven stoffen en sterker dan vilt Laken was al bekend bij de Kelten en werd na de verovering van Gallië ook populair bij de Romeinen Hierdoor ging laken kleding lang mee en had zij weinig onderhoud nodig Er waren veel soorten laken, in diverse kwaliteiten Sommige soorten waren dik en stug (voor mantels), andere dun en soepel (voor jurken) Verder werd onderscheid gemaakt tussen mat of glanzend laken, dichtgeweven of losgeweven laken, in platbinding of keperbinding, en meer of minder vervilte varianten Alhoewel er grote verschillen waren in prijs en kwaliteit was laken - vanwege het nogal gecompliceerde productieproces - min of meer een luxeproduct Dit had tot gevolg dat een groot deel van de plattelandsbevolking zich nog kleedde in huisgesponnen en huisgeweven stoffen Vanwege het productieproces waren lakenstoffen meestal effen gekleurd <PERSOON> (München, <DATUM> is een Duitse filmactrice, schrijfster en arts <PERSOON> begon aan het begin van de jaren vijftig een medicijnenstudie, die ze echter beëindigde wegens haar opbloeiende filmcarrière Tot ### speelde <PERSOON> in bijna ## films Ze had ook enkele internationale optredens Zo was ze in ### de partner van <PERSOON> in de spionagethriller "Night People" en speelde ze in ### naast <PERSOON> in de spaghettiwestern "<PERSOON> of Dollars" Voor haar vertolking van Diddo Geiss in "Des Teufels General" van Helmut Käutner kreeg ze in ### de "Zilveren Filmband" voor de beste bijrol In ### vertolkte ze in<PERSOON> de vrouwelijke hoofdrol In ### speelde ze de bruid van de bijna <LEEFTIJD> jaar oudere Heinz Rühmann in "Vater sein dagegen sehr".
| 572 | www |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.