id
large_stringlengths 47
47
| url
large_stringlengths 44
185
| text
large_stringlengths 24k
380k
| language
large_stringclasses 1
value | token_count
int64 10k
149k
| dump
large_stringlengths 15
15
| page_average_lid_score
float64 0.88
1
|
|---|---|---|---|---|---|---|
<urn:uuid:b28366b1-185d-44a2-bfeb-d63054e031b3>
|
https://cdn.nationalarchives.gov.uk/documents/archives/archive-service-accreditation-eligibility-welsh-june-2018.pdf
|
Achrediad Gwasanaethau Archifau:
Meini Prawf Cymhwyster
Mehefin 2018
Cymhwyster ar gyfer Achrediad Gwasanaethau Archifau
Mae Achredu Gwasanaethau Archif ar gael i wasanaethau archif cymwys yn y Deyrnas Unedig, Ynysoedd y Sianel ac Ynys Manaw.
Mae chwe maen prawf cymhwyster ar gyfer Achrediad Gwasanaethau Archifau. Mae'n rhaid i'r rheiny sy'n bwriadu ymgeisio am y cynllun gadarnhau eu bod yn bodloni pob un o'r chwe maen prawf neu (lle y nodir hynny) drafod meysydd o ansicrwydd gyda'u corff asesu er mwyn cadarnhau eu bod yn gymwys cyn bwrw ymlaen.
Ceir manylion llawn y meini prawf cymhwyster yng ngweddill y canllawiau hyn er mwyn cynorthwyo gwasanaethau archifau sy'n ansicr a ydynt yn gymwys ai peidio.
MAEN PRAWF 1- Diffiniad o Archif:
- Er mwyn ymgeisio am Achrediad Gwasanaethau Archifau, dylai eich sefydliad feddu ar gasgliad sy'n bodloni'r diffiniad a ganlyn o archif:
"Deunyddiau sydd wedi'u creu neu'u derbyn gan berson, gan deulu neu sefydliad, boed yn gyhoeddus neu'n breifat, wrth weithredu eu busnes ac wedi'u gwarchod oherwydd y gwerth parhaus sydd iddynt neu fel tystiolaeth i swyddogaethau a chyfrifoldebau'r sawl a'u creodd, yn enwedig y deunyddiau hynny a gedwir gan ddefnyddio egwyddorion tarddiad, trefn wreiddiol a rheolaeth gyfunol; cofnodion parhaol." (y Gymdeithas Archifwyr Americanaidd)
Arweiniad
Mae'r Achrediad Gwasanaethau Archifau ar agor yn unig i sefydliadau sy'n meddu ar gasgliadau sy'n bodloni'r diffiniad o archif. Mae arweiniad pellach i'w gael yn y ddogfen ganllawiau What is an archive? Nid yw gwasanaethau Rheoli 1 Cofnodion yn dod o fewn cwmpas y cynllun.
Sampl o Gwestiynau
C1. Archifydd Casgliadau Arbennig mewn Prifysgol ydw i a'r casgliad mwyaf sydd gennym yw ffotograffau a gyflwynwyd fel rhodd gan academydd a oedd wedi tynnu lluniau o'r tu mewn a'r tu allan i'r rhan fwyaf o eglwysi plwyf yn Lloegr. Mae nifer o'i ffotograffau wedi'u defnyddio yn ei lyfrau sy'n ymwneud â hanes pensaernïol eglwysi. Rhoddwyd i ni hefyd ei lyfrgell swmpus ar hanes tirlun a phensaernïaeth Lloegr. Mae mwyafrif y llyfrau wedi'u labelu'n drwm â nodiadau ac yn cynnwys sylwadau sy'n berthnasol i'r adeiladau yn y lluniau. A yw hyn yn bodloni'r maen prawf?
A. Ydi. Gellir diffinio'r ffotograffau a'r llyfrau anodedig fel archif: maent wedi'u creu gan yr academydd wrth iddo fynd o gwmpas ei fusnes personol ac maent yn cynnwys gwybodaeth sydd o werth parhaol. Fodd bynnag, heb y nodiadau a ychwanegwyd yn y llyfrau, byddent yn cael eu hystyried, yn syml iawn, fel llyfrgell bersonol ac ni fyddent yn bodloni'r maen prawf.
C2. Rwyf yn llyfrgellydd astudiaethau lleol ac mae ein casgliad yn cynnwys llawer o ddeunydd ffotograffig, gan gynnwys: ffotograffau a negatifau o stiwdio ffotograffiaeth leol; ffotograffau a dynnwyd gan gymdeithas ffotograffiaeth leol; cyfres fawr o gardiau post ffotograffig sy'n dyddio o rhwng 1900 a 1954; ac amrywiol ffotograffau a gyflwynwyd gan aelodau'r cyhoedd sy'n cynnwys delweddau o leoedd,
1Diffiniwyd gan ISO 15489 : Maes rheolaeth sy'n gyfrifol am reolaeth effeithlon a systematig y gwaith o greu, derbyn, cynnal a chadw, defnyddio a lleoli cofnodion, gan gynnwys prosesu ar gyfer dal a chynnal tystiolaeth a gwybodaeth am weithgareddau a thrafodion busnes ar ffurf cofnodion
adeiladau a digwyddiadau arwyddocaol yn yr ardal. Mae hwn yn gasgliad archifau/llyfrgell cymysg. A yw'n bodloni'r meini prawf?
A. Ydi. Ni chewch eich diystyru o'r maen prawf hwn os nad yw'r casgliad cyfan yn bodloni'r gofynion. Mae ffotograffau'r stiwdio ffotograffig a'r gymdeithas ffotograffig yn bodloni'r meini prawf fel tystiolaeth o weithgareddau'r ddau sefydliad. Fodd bynnag, ni fyddai'r cardiau post gwag, a fyddai wedi cael eu cynhyrchu mewn niferoedd sylweddol, yn cyfateb i'r diffiniad o archif. Mae'r ffotograffau a gyflwynwyd gan y cyhoedd yn peri ychydig mwy o broblem. Pan fo aelod o'r cyhoedd wedi cyflwyno eu harchif o ffotograffau personol fel rhodd (wedi'u labelu â gwybodaeth gyd-destunol) a'i gadw fel casgliad ar wahân, byddai'n bodloni'r meini prawf. Fodd bynnag, os yw ffotograffau (yn enwedig y rhai heb wybodaeth gyd-destunol) gan wahanol adneuwyr wedi'u grwpio at ei gilydd mewn modd artiffisial i lunio un casgliad mawr, ni fyddai hynny'n cyfateb i'r diffiniad o archif.
C3. Rwyf yn guradur oriel gelf. Yn ogystal â chofnodion sy'n ymwneud â'r gwaith o reoli'r oriel a'i chasgliad, rydym hefyd yn meddu ar gasgliad cyflawn o ddeunydd arddangos sy'n dyddio'n ôl i 1900. Ar gyfer pob arddangosfa newydd yn yr oriel, byddwn yn cadw copi o gatalog yr arddangosfa, deunydd hysbysebu (e.e. taflenni a phosteri), capsiynau'r arddangosfa ac, yn fwy diweddar, ffurflenni arfarnu. Mae llawer o'r deunydd hwn wedi'i brintio, a yw'n parhau i fodloni'r maen prawf?
A. Ydi. O'u hystyried fesul un, mae'n bosib na fyddai pob eitem yn cael ei ystyried yn archif. Fodd bynnag, mae'r ffaith bod yr oriel wedi dod â'r elfennau hyn at ei gilydd fel tystiolaeth o'i swyddogaethau, yn golygu eu bod yn archif.
C4. Grŵp gwirfoddol ydym sy'n rheoli archif gymunedol hanes lleol. A yw archifau cymunedol yn bodloni'r maen prawf?
A. Ydynt. Cyn belled ag y bo'r casgliad yn cyfateb i'r diffiniad o archif, mae eich casgliad yn bodloni'r maen prawf hwn hefyd.
C5. Rwyf yn llyfrgellydd astudiaethau lleol ac rydym yn meddu ar amrywiaeth o fapiau Arolwg Ordnans ar gyfer Cymru a Lloegr, gan gynnwys mapiau Arolwg Ordnans cynnar; casgliad o ffacsimilïau o fapiau hanesyddol; a chasgliad mawr o brintiau topograffaidd o'r ddeunawfed ganrif a'r bedwaredd ganrif ar bymtheg. A yw hyn yn bodloni'r maen prawf?
A. Nac ydi. Gallai'r casgliad fod o werth mawr ar gyfer ymchwil, ond nid yw'n cyfateb i gasgliad o archifau. Nid yw'r mapiau Arolwg Ordnans, y ffacsimilïau a'r printiau yn gofnodion unigryw a gellid cael mynediad atynt mewn mannau eraill. Pe bai'r casgliad wedi cynnwys llawer o fapiau gwreiddiol mewn llawysgrif, neu fapiau Arolwg Ordnans wedi'u labelu â nodiadau at ddiben tystiolaeth (e.e. anodiadau gan dirfeddiannwr i ddangos y tir yn eu meddiant), byddai'n gymwys am Achrediad Gwasanaethau Archifau.
C6. Rwyf yn archifydd mewn amgueddfa achrededig sy'n cadw casgliadau
sylweddol o gofnodion sydd o ddiddordeb hanesyddol. Mae gennym ddull integredig o reoli casgliadau ac nid ydym yn cadw gwasanaeth archifau ar wahân y gellid ei adnabod mewn cyllidebau neu brosesau rheoli eraill. A ydym ni'n gymwys i ymgeisio?
A. Ydych. Cyn belled ag y boch yn bodloni pob un o'r meini prawf cymhwyster, nid yw'r modd o reoli yn berthnasol. Mae'r diffiniad o 'wasanaeth archifau' at ddiben achrediad yn un cynhwysol, sy'n cwmpasu pob un o'r gwasanaethau sy'n cadw casgliadau archifol o bwys. Nid oes unrhyw fwriad i eithrio gwasanaethau llyfrgell neu dreftadaeth integredig, na threfniadau cyd-reoli eraill.
MAEN PRAWF 2 – Maint eich casgliad(au) o archifau:
- Dylai eich casgliad(au) o archifau fodloni, neu ragori ar, un o'r canlynol:
o c. 4000 o eitemau
o c. 50 o fetrau llinol
o c. 4.2 o fetrau ciwbig
o c. 20 GB
Arweiniad
Mae'r maen prawf hwn yn defnyddio maint y casgliad i ddiffinio gwasanaethau cymwys ac arweiniad YN UNIG ydyw. Mae'n ceisio cyfyngu nifer y gwasanaethau cymwys i'r rhai sydd â daliadau sylweddol o archifau ac i roi arweiniad ynghylch yr adegau y mae casgliadau cymysg yn gymwys. Wrth gyfrifo maint y casgliadau, dylech gynnwys casgliadau o archifau yn unig.
Os nad yw eich casgliad o archifau yn bodloni'r meini prawf a amlinellir ond eich bod o'r farn ei fod yn arwyddocaol wnewch chi, os gwelwch chi'n dda, ofyn am gyngor. Caiff cyrff asesu ddefnyddio disgresiwn wrth benderfynu ynghylch cymhwyster.
Sampl o Gwestiynau
C1. Mae ein harchif busnes yn cwmpasu 65 metr llinol, ond mae'r rhan fwyaf ohono ar ffurf cyfrolau mawr (llyfrau llythyrau, cyfrifon, cyfriflyfr cyfranddaliadau ayb.) Mae'n debyg na fyddem yn cyrraedd y 4000 eitem o bell ffordd. A ydyw, er hynny, yn bodloni'r maen prawf hwn?
A. Ydi. Un maen prawf maint yn unig y mae'n rhaid i chi ei fodloni. Nid yw'r ffaith fod eich casgliad yn cynnwys cyfrolau yn bennaf yn gwneud unrhyw wahaniaeth.
C2. Rydym yn cadw 35 metr o archifau, ond rydym yn ffitio 6 o flychau ar bob silff 1 metr. A yw hyn yn bodloni'r maen prawf?
A. Ydi. At ddibenion Achrediad Gwasanaethau Archifau awgrymwn y byddai metr llinol yn cyfateb i 4 blwch. Fel y cyfryw, mae eich daliadau yn cyfateb i 52.5 metr llinol (35 x 6 ÷ 4 = 52.5) ac yn gymwys ar gyfer Achrediad.
C3. 28 metr llinol yn unig yw eich casgliad o archifau. Hwn yw ein hunig gasgliad ac nid wyf yn siŵr o nifer yr eitemau sydd ynddo. Mae'r papurau o arwyddocâd hanesyddol cenedlaethol a chânt eu defnyddio'n rheolaidd at ddibenion ymchwil. A yw hyn yn bodloni'r maen prawf hwn?
A. Mae'n bosib. Dylech gysylltu â'ch corff asesu i gael cyngor. Dan rai amgylchiadau, gallai casgliadau sydd ag arwyddocâd hanesyddol iddynt, ond nad ydynt yn bodloni'r maen prawf o ran maint, fod yn gymwys i ymgeisio.
C4. Rwy'n gyfarwyddwr amgueddfa ac mae gennym oddeutu 25 metr o gasgliadau archifau. Fodd bynnag, mae gennym hefyd gasgliad mawr o archifau sefydliadol yr amgueddfa ei hun. Mae'r casgliad hwn yn cynnwys ein cofnodion hanesyddol, ein cofnodion ariannol, deunyddiau arddangosfeydd, cofnodion, dogfennau'n cefnogi gwrthrychau a deunydd cyhoeddusrwydd. Os ydym yn cynnwys y casgliad hwn, byddai ein daliadau archifol yn cyfateb i 55 metr llinol. A gawn ni gynnwys archifau'r sefydliad i fodloni'r maen prawf ar gyfer Achrediad Gwasanaethau Archifau?
A. Cewch. Gellir cynnwys archifau sefydliadol amgueddfeydd yn y maen prawf sy'n ymwneud â maint. Maent yn adnodd gwerthfawr ac yn dogfennu hanes yr amgueddfa.
C5. Mae ein casgliad o waith celf hysbysebion yn cyfateb i oddeutu 80 metr llinol o rediad silffoedd. Rhwng 3 a 5 eitem yn unig sydd ym mhob blwch a byddwn yn rhoi 3 o flychau ar bob silff. O ystyried mai 9 eitem yn unig sydd i bob rhediad silff o un metr llinol, a yw'n parhau i fodloni'r maen prawf?
A. Mae'n bosib. Bydd angen i chi gysylltu â'ch corff asesu perthnasol er mwyn cyflwyno eich achos ond, o dan rai amgylchiadau, gallai rhai casgliadau ag iddynt arwyddocâd hanesyddol fod yn gymwys i ymgeisio er nad ydynt yn bodloni'r maen prawf o ran maint.
MAEN PRAWF 3 – Darparu Mynediad:
- Mae'n rhaid i chi ddarparu rhywfaint o fynediad at eich casgliadau o archifau y tu hwnt i aelodau o'ch sefydliad neu'ch corff eich hunan.
Arweiniad
Mae'r maen prawf hwn yn ceisio sicrhau fod y cyfranogwyr yn y cynllun hwn sy'n derbyn arian cyhoeddus yn cynnig mynediad o ryw fath i aelodau'r cyhoedd. Dylai'r mynediad hwn fod yn gymesur ac yn briodol i fath a graddfa'r gwasanaeth archifau a gall fod ar sawl ffurf.
Sampl o Gwestiynau
C1. Mae ein casgliad o archifau yn perthyn i fusnes preifat. Ein prif ddefnyddwyr felly yw staff proffesiynol o fewn y corff. Mae'r mynediad i'r cyhoedd yn gyfyngedig iawn. Yn aml iawn, byddwn yn ymgymryd ag ymchwil i ddefnyddwyr ac yn e-bostio ymateb. A ydym yn bodloni'r maen prawf hwn?
A. Ydych. Mae'r Achrediad Gwasanaethau Archifau yn cydnabod fod gwahanol gymunedau 2 yn perthyn i wahanol fathau o archifau a sefydliadau. Fel egwyddor, fodd bynnag, mae'r Achrediad yn annog pob ymgeisydd i gynnig rhyw fath o fynediad i'r cyhoedd, mynediad sy'n briodol i'w hamgylchiadau arbennig hwy. Gallai mynediad cyfryngol o'r math hwn fod yn briodol i rai Gwasanaethau Archifau.
C2. Grŵp gwirfoddol ydym sy'n rheoli archif gymunedol. Pobl leol yn bennaf yw eich grŵp o ddefnyddwyr ac maent yn grŵp eithaf bach, er ein bod yn awyddus i ymgysylltu â chynulleidfa ehangach. Ydyn ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Ydych. Mae'r Achrediad Gwasanaethau Archifau yn mesur pa mor effeithiol yr ydych yn ymgysylltu â'ch cymuned ac yn darparu fframwaith cadarn ar gyfer ymestyn a datblygu eich cynulleidfaoedd.
C3. Mae ein casgliad o ystadau ym mherchenogaeth teulu o dirfeddianwyr. Rydym yn cynnig mynediad at y casgliad y tu allan i'r teulu, ond y mae wedi'i gyfyngu. Rydym yn disgwyl i ymchwilwyr ddarparu llythyr o argymhelliad gan academydd cyn y caniateir iddynt gael mynediad at yr archif. A ydym ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Ydych. Mae eich trefniadau mynediad yn cynnig lefel o fynediad y tu hwnt i'ch sefydliad. Fodd bynnag, mae'r Achrediad Gwasanaethau Archifau yn annog ymgeiswyr i ehangu ystod eu cynulleidfa, pryd bynnag y bo hynny'n briodol ac ar lefel gymesur.
2 Mae'r safon yn seiliedig ar y cysyniad o gymuned y sefydlwyd y gwasanaeth archifau i'w gwasanaethu, yn ôl y diffiniad yn Standard for Access to Archives – Grŵp Ansawdd y Gwasanaethau Cyhoeddus
C4. Rwy'n archifydd i elusen lles plant. Mae rhan fwyaf ein cofnodion yn cynnwys gwybodaeth bersonol sydd gaeedig i'r cyhoedd yn gyffredinol. Fodd bynnag, yr ydym yn caniatáu mynediad at grŵp llai o gofnodion nad ydynt o natur sensitif. A ydym ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Ydych. Mae'r Achrediad Gwasanaethau Archifau yn ei gwneud yn ofynnol i'r rhai sy'n dal archifau ddarparu lefelau o fynediad i'r cyhoedd sy'n briodol i natur pob sefydliad. O ystyried y math o gorff yr ydych chi'n gweithio ynddo, byddai'n ymddangos fod y lefelau mynediad yn briodol.
C5. Mae ein harchif yn eiddo i ysgol breifat hirsefydledig. Ar hyn o bryd nid ydym yn darparu mynediad i'r cyhoedd yn gyffredinol. Mae hawl gan gyn-ddisgyblion i ddefnyddio'r archifau ac, o bryd i'w gilydd, rydym yn caniatáu mynediad i academyddion. Fodd bynnag, teimlaf fod y casgliad o werth hanesyddol mawr ac y dylai fod ar gael i'r cyhoedd. Yn anffodus, mae'n rhaid i benderfyniadau fel y rhain fynd drwy bwyllgor, a gallai cryn amser fynd heibio cyn cael penderfyniad. Ydym ni, er hynny, yn bodloni'r maen prawf hwn?
A. Ydych. Mae eich trefniadau mynediad yn darparu mynediad cyfyngedig i ddefnyddwyr y tu hwnt i'ch sefydliad. Fodd bynnag, mae'r Achrediad Gwasanaethau Archifau yn annog ymgeiswyr i gynnig lefel o fynediad i amrywiaeth eang o ddefnyddwyr. Mae'r ffaith eich bod yn bwriadu ymestyn eich trefniadau mynediad yn gam pendant tuag at gyrraedd y nod hwnnw. Hefyd, bydd yr Achrediad Gwasanaethau Archifau yn rhoi i chi erfyn eiriolaeth ddarbwyllol i'w gyflwyno i'ch corff llywodraethu mewn perthynas ag ehangu mynediad; a rhown fframwaith cadarn i chi ar gyfer ymestyn a datblygu eich cynulleidfa.
C6. Rwy'n archifydd a rheolwr cofnodion rhan-amser mewn prifysgol. Ar hyn o bryd, rhoddir mynediad i'r cyhoedd, ond caiff ei gyfyngu i un diwrnod yr wythnos yn unig. Yn anffodus mae elfen cadw cofnodion fy rôl yn golygu na allaf gynnig mwy o fynediad ar hyn o bryd. Pan wyf ar wyliau, nid oes neb i gymryd fy lle, ac ni allaf gynnig gwasanaeth i'r cyhoedd yn ystod y cyfnodau hyn. Ydym ni, er hynny, yn bodloni'r maen prawf hwn?
A. Ydych. Mae'r Achrediad Gwasanaethau Archifau yn ei gwneud yn ofynnol i'r rhai sy'n cadw archifau i ddarparu lefelau o fynediad i'r cyhoedd sy'n briodol i natur pob sefydliad. Fodd bynnag, mae'r Achrediad yn mesur pa mor effeithiol yr ydych chi'n ymgysylltu gyda'ch defnyddwyr ac yn darparu fframwaith cadarn ar gyfer ymestyn cynulleidfa drwy amryw o ddulliau, gan gynnwys mynediad o bell a digido.
MAEN PRAWF 4 Cofnodion gwreiddiol:
- Nid yw ystorfeydd sydd â dim ond deunyddiau analog wedi'u digido yn gymwys ar gyfer y Cynllun Achredu hwn.
Arweiniad
Mae Achredu Gwasanaethau Archifau wedi'i gynllunio i gefnogi sefydliadau sydd â gofal hirdymor dros archifau. Mae'r maen prawf hwn yn eithrio sefydliadau sydd ond yn cadw deunyddiau wedi'u digido o'r cynllun Achredu Gwasanaethau Archifau. Diffinnir y rhain fel a ganlyn:
Deunyddiau wedi'u digido: term sy'n cwmpasu deunydd digidol (boed wedi'i ddiffinio fel 'archif' neu beidio) sydd wedi'i greu o ganlyniad i drosi deunyddiau analog i ffurf ddigidol.
Sampl o Gwestiynau
C1. Rwyf yn Gadeirydd grŵp hanes lleol ac fe gafodd ein casgliad ei greu drwy ddigido eitemau yr oedd y cyhoedd wedi dod â nhw i mewn yn ystod dyddiau agored. Mae'r deunydd ar gael drwy wefan y prosiect yn unig. A ydym yn bodloni'r maen prawf hwn?
A. Nac ydych. Mae mynediad o bell yn sicr yn ffordd glodwiw o alluogi mynediad at eich casgliad ac mae'n derbyn cefnogaeth yr Achrediad Gwasanaethau Archifau. Fodd bynnag, at ddibenion Achrediad, dylai eich gwasanaeth gadw rhai casgliadau ffisegol.
C2. Rwy'n archifydd mewn gwasanaeth archifau awdurdod lleol. Rydym wedi digido ein daliadau papur mwyaf poblogaidd yn helaeth er mwyn gwella cyflwr eu cadwraeth ac i hyrwyddo mynediad eang i'r cyhoedd. A yw'r maen prawf hwn yn golygu nad yw'r casgliadau digidol hyn yn cael eu hystyried dan achrediad?
A. Nac ydi. Mae'r Achrediad Gwasanaethau Archifau yn rhagweld y bydd llawer o wasanaethau yn defnyddio digido fel ffordd o wella cadwraeth ac/neu fynediad at gasgliadau analog. Fe'ch anogir i esbonio dull eich gwasanaeth yn y meysydd priodol ar eich cais, a hefyd i drafod cadwraeth eich casgliadau fel y bo'n briodol.
C3. Rwy'n rheoli gwefan sy'n dwyn ynghyd ddeunydd digidol yn ymwneud ag awdur penodol, sef deunydd sy'n dod o wasanaethau archifau ar draws y byd, ac rydyn ni'n cyfeirio ato fel 'archif ar-lein'. Rydym yn dilyn arferion da wrth greu deunydd digidol ac yn anelu at gadw ein delweddau i'r hirdymor. A ydyn ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A: Nac ydych. Mae Achrediad y Gwasanaethau Archifau am gefnogi gwasanaethau sy'n cadw deunyddiau gwreiddiol yn y tymor hir, boed yn analog neu yn ddigidolanedig. Er bod cadw dirprwyon digidol yn effeithiol yn sicr yn ganmoladwy, nid yw gweithgaredd o'r fath yn cwmpasu ystod lawn swyddogaethau gwasanaeth archifau ac felly mae y tu allan i gwmpas y rhaglen hon.
MAEN PRAWF 5 - Staffio:
- Mae'n rhaid i'ch gwasanaeth archifau fod dan reolaeth staff cymwys 3 , sydd â mynediad at arbenigedd archifol proffesiynol sy'n briodol i fath a natur y sefydliad a'r casgliad.
Arweiniad
Mae Safon yr Achrediad Gwasanaethau Archifau a'r canllawiau yn rhoi gwybodaeth bellach ynghylch y lefelau staffio angenrheidiol h.y. mae disgwyl y bydd pob gwasanaeth archifau sy'n derbyn arian cyhoeddus yn cyflogi un neu ragor o aelodau staff sydd â chymwysterau proffesiynol. Caiff lefelau staff eu gwerthuso fel rhan o'r broses asesu.
Sampl o Gwestiynau
C1. Rydym yn archwilio modelau ar gyfer cyflawni ein gwasanaethau archifau awdurdod lleol at y dyfodol. Un o'r opsiynau yw cyflwyno'r gwasanaeth drwy ddefnyddio gwirfoddolwyr yn unig. A fyddem ni'n gymwys am Achrediad Gwasanaethau Archifau o dan y maen prawf hwn?
A. Na fyddech. Mae'r Achrediad Gwasanaethau yn cydnabod y bydd gweithlu o wirfoddolwyr sydd wedi'u rheoli'n dda, mewn rhai achosion, ynghyd ag arbenigedd archifol proffesiynol priodol, yn gallu bodloni'r diffiniad o staff cymwys. Fodd bynnag, er mwyn bodloni Safon yr Achrediad Gwasanaethau Archifau, mae gofyn i awdurdodau lleol fodloni gofynion Safon yr Achrediad Gwasanaethau Archifau ar gyfer staffio gwasanaethau archifau yn y sector cyhoeddus yn unol â'r disgrifiad yng Ngofyniad 1.6 a chanllawiau ategol. Ni fyddai model i wirfoddolwyr yn unig yn cydymffurfio.
C2. Rwy'n rheolwr cofnodion i brifysgol. Y fi sy'n gyfrifol am ofalu am yr archif. Fodd bynnag, nid yw'n rhan o'm swydd-ddisgrifiad ac nid oes aelod staff swyddogol wedi'i neilltuo ar gyfer y gwaith. Rwy'n ymgymryd â'r gwaith oherwydd fy mod yn teimlo ei bod yn bwysig i'r casgliad gael ei reoli, ond ni allaf dreulio cymaint o amser yn gwneud hyn ag yr hoffwn. A ydym yn bodloni'r maen prawf?
3 Yn unol â'r disgrifiad yn PAS 197 "Person cymwys – un sy'n meddu ar hyfforddiant, gwybodaeth, profiad, arbenigedd, sgiliau, a/neu gyneddfau eraill sy'n angenrhediol ac yn ddigonol i gyflawni'r dasg a ddyrennir iddynt mewn modd diogel ac effeithiol "
A. Mae'n bosib. Os cysylltwch chi â'ch corff asesu perthnasol, byddant yn medru asesu eich sefyllfa ar sail unigol. Bydd Achrediad Gwasanaethau Archifau yn darparu erfyn eiriolaeth effeithiol i helpu eich corff llywodraethu ddeall pwysigrwydd y maen prawf hwn.
C3. Rwy'n rheolwr cofnodion ar gyfer cwmni cyfyngedig. Hyd at 2 flynedd yn ôl, yr oedd archifydd yno i reoli'r casgliad o archifau. Fodd bynnag, ar ôl i'n harchifydd adael, cafodd pob swydd newydd eu rhewi. Nid oes gennym aelod staff penodol i reoli'r casgliad ac mae'n bosib na fydd gennym aelod staff o'r fath yn y dyfodol agos. O bryd i'w gilydd, byddaf yn darparu mynediad i'r casgliad yn fewnol, ond y mae pob mynediad allanol wedi dod i ben. A ydym ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Nac ydych. At ddibenion Achrediad Gwasanaethau Archifau, mae angen person â chyfrifoldebau a ddirprwywyd yn swyddogol (boed am dâl neu fel arall). Pe bai eich cwmni'n penderfynu dyrannu rhywfaint o'ch amser, neu amser aelodau staff eraill, i reoli'r casgliad, yna byddech yn bodloni'r maen prawf.
C4. Rwy'n llyfrgellydd prifysgol ac mae gennyf gyfrifoldeb hefyd am archifau'r brifysgol. Fodd bynnag, y cynorthwyydd llyfrgell sy'n ymgymryd â'r gwaith beunyddiol o reoli'r casgliad, gan roi hanner ei hamser i'r casgliad (1 diwrnod yr wythnos). Nid oes gan y cynorthwyydd llyfrgell na minnau unrhyw hyfforddiant archifol proffesiynol. A ydym ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Mae'n bosib. Mae'r Achrediad Gwasanaethau Archifau yn deall na fydd gan rai o'r sefydliadau sy'n cadw archifau staff â chymwysterau proffesiynol i reoli eu casgliadau, ond mae gennych rywfaint o hyfforddiant archifol. Byddech yn gymwys pe bai gennych ryw ffurf ar gyngor neu gymorth archifol. Os cysylltwch chi â'r corff asesu perthnasol, byddant yn gallu asesu eich sefyllfa ar sail achos unigol a rhoi gwybod i chi a ydych yn gymwys ai peidio.
C5. Rwy'n guradur mewn amgueddfa awdurdod lleol ac fe wnaethom geisio cyllid i gatalogio a phecynnu ein prif gasgliad o archifau 5 mlynedd yn ôl. Archifwyr proffesiynol a ymgymerodd â'r gwaith a chynhyrchwyd catalog trylwyr. Ers hynny, nid oes aelod staff wedi'i benodi i reoli'r archif. Mae'r catalog ardderchog yn golygu y gall unrhyw aelod staff ganfod dogfennau neu ateb ymholiadau, felly nid yw'r angen i neilltuo cyfrifoldeb wedi codi. A ydym ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Mae'n bosib. Os cysylltwch chi â'ch corff asesu perthnasol, byddant yn gallu asesu eich sefyllfa ar sail achos unigol a rhoi gwybod i chi a ydych yn gymwys ai peidio.
MAEN PRAWF 6 - Storio:
- Rhaid i'ch gwasanaeth archif fod â gofod storio diogel, penodol ar gyfer y cofnodion sydd yn eich meddiant.
Arweiniad
Mae'r maen prawf hwn yn ceisio sicrhau bod gan y gwasanaethau sy'n ymgeisio sylfaen gadarn i ofalu am y casgliadau. Er mwyn storio cofnodion yn ddiogel, mae angen gofod storio penodol â chlo, gyda silffoedd wedi'u gosod, ar gyfer casgliadau analog. Dylai casgliadau digidol gael eu gwarchod rhag mynediad anawdurdodedig.
Mae Safon a chanllawiau'r Achrediad Gwasanaethau Archifau yn rhoi gwybodaeth bellach ar ansawdd ddisgwyliedig y storfeydd gan gynnwys rheoli'r amgylchedd a dileu peryglon cadwraeth tymor hir. Bydd ansawdd y ddarpariaeth storio yn cael ei gwerthuso fel rhan o'r broses asesu.
Sampl o Gwestiynau
C1. Rwy'n archifydd mewn llyfrgell arbenigol. Mae gennym gasgliadau archif fel rhan o'r llyfrgell, ar silff agored yn ein hystafell ddarllen. Mae staff yn yr ystafell ddarllen bob amser pan fo darllenwyr yn bresennol. A ydym ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Nac ydych. Nid yw'r ddarpariaeth storio yn ddigon diogel i amddiffyn y cofnodion unigryw sydd yn eich meddiant. Gan fod y gofod at ddefnydd cymysg, mae'n annhebygol y byddai modd i chi ddatblygu elfennau eraill o ofal am y casgliad fel diogelu rhag tân, golau, lefelau tymheredd a lleithder amhriodol, a ffactorau risg eraill a allai fygwth cadwraeth yr archifau yn y tymor hir.
C2. Rwy'n archifydd mewn gwasanaeth awdurdod lleol. Mae gennym nifer o gasgliadau digidol ar gyfryngau symudol fel CD ROMs sy'n cael eu cadw yn ein hystafell ddiogel, ond nid oes gennym eto ddull i storio ar weinydd diogel i sicrhau cadwraeth ddigidol yn y tymor hir. A ydym ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Ydych. Fel y gwyddoch, nid yw'r ddarpariaeth hon yn ddelfrydol ar gyfer storio a chadw deunyddiau digidol yn y tymor hir. Mae'r Achrediad Gwasanaeth Archifau yn gofyn i bob gwasanaeth archifau sy'n dal deunyddiau digidol ddatblygu strategaeth briodol ar gyfer storio deunydd digidol o fewn 5 mlynedd. Rydym yn eich annog i ystyried sut i ddechrau ar y gwaith. Fodd bynnag, nid yw eich sefyllfa bresennol yn rhwystr rhag ymgeisio am Achrediad Gwasanaeth Archifau.
C3. Rwy'n Gadeirydd cymdeithas hanes lleol. Mae gennym gasgliad o gofnodion perthnasol i'n hardal leol. Fodd bynnag, nid oes gennym storfa benodol. Mae aelodau'r pwyllgor rheoli yn storio cofnodion yn eu cartrefi cystal ag y bo modd. A ydym ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Nac ydych. Nid yw'r lefel hon o ddarpariaeth yn cynnig gofod storio penodol
lle gellid darparu lefel addas o ofal am y casgliad.
C4. Rwy'n archifydd mewn amgueddfa achrededig. Mae'n storfeydd yn cynnwys casgliadau o wrthrychau cymysg - gan gynnwys tecstilau a gwrthrychau metel a phren - ac archifau. Rydym yn rheoli'r amgylchedd yn unol â manyleb sy'n adlewyrchu'n casgliadau cymysg. A ydym ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Ydych. Mae'r Achrediad Gwasanaeth Archifau yn cydnabod bod rheolaeth integredig yn ateb priodol mewn rhai sefydliadau. Wrth storio casgliadau cymysg mewn gofod storio diogel, penodol mae modd darparu gofal effeithiol iawn os yw anghenion yr holl gasgliadau yn cael eu hystyried yn ddigonol yn y gwaith cynllunio.
C5. Rwy'n archifydd mewn archifdy bach llywodraeth leol. Mae gennym ddwy ystafell ddiogel, ond nid yw'r naill na'r llall yn bodloni pob agwedd o'r PD5454:2012. Mae gennym raglen lawn i asesu a rheoli risg, rydym wedi pacio'r holl ddeunyddiau ac rydym yn ceisio gwella'r rheolaeth amgylcheddol. A ydym ni'n bodloni'r maen prawf hwn?
A. Ydych. Rydych chi'n gymwys ar gyfer y cynllun hwn. Mae'r Achrediad Gwasanaeth Archifau yn ceisio helpu gwasanaethau archifau i wella'u gofal am eu casgliadau. Wrth wneud cais am statws achrededig, bydd ansawdd y storfa a phriodoldeb y rheolaeth risg yn cael eu hasesu, ac fe fyddwn yn cynnig adborth. Os bydd elfen sylweddol o'r storfa yn methu bodloni PD5454: 2012 wrth i chi wneud eich cais, a bod y peryglon o ganlyniad heb eu rheoli'n effeithiol, mae'n annhebygol y gellid achredu'ch gwasanaeth. Fodd bynnag, mae croeso i chi weithio tuag at wella'ch gofal am eich casgliad gyda'r nod o ymgeisio am achrediad.
|
cym_Latn
| 10,697
|
CC-MAIN-2022-33
| 0.99999
|
<urn:uuid:ca22ff6c-6e64-42af-903d-16315d156d0d>
|
https://orca.cardiff.ac.uk/id/eprint/111439/7/Canlyniadau%20arolwg%20o%20gymorth%20i%20gartrefi%20gofal%20oedolion%20yng%20Nghymru%2014.05.18.pdf
|
Canlyniadau arolwg o gymorth i gartrefi gofal oedolion yng Nghymru: persbectif darparwr gofal lliniarol arbenigol.
Cydnabyddiaethau
Diolch
Diolch o galon i'r staff gofal lliniarol arbenigol a wnaeth yr adroddiad hwn yn bosibl drwy gwblhau'r arolwg.
Awduron
Alisha Newman
Cydymaith Ymchwil, Canolfan Ymchwil Gofal Lliniarol Marie Curie, Caerdydd.
Gemma Allnatt
Cynorthwy-ydd Ymchwil, Canolfan Ymchwil Gofal Lliniarol Marie Curie, Caerdydd.
Yr Athro Annmarie Nelson
Cyfarwyddwr Gwyddonol, Canolfan Ymchwil Gofal Lliniarol Marie Curie, Caerdydd.
Dr Anthony Byrne
Cyfarwyddwr Clinigol, Canolfan Ymchwil Gofal Lliniarol Marie Curie, Caerdydd.
Canolfan Gydlynu
Canolfan Ymchwil Gofal Lliniarol Marie Curie, Caerdydd.
Comisiynwyd gan
Y Bwrdd Gofal Diwedd Oes. Ariennir y Bwrdd Gofal Diwedd Oes gan Lywodraeth Cymru.
Cyhoeddwyd ar ran Bwrdd Gofal Diwedd Oes Cymru gan
Canolfan Ymchwil Gofal Lliniarol Marie Curie,
Llawr Cyntaf,
Neuadd Meirionnydd,
Parc y Mynydd Bychan,
Caerdydd.
CF14 4YS.
Mai 2018.
Cynnwys
1. Cefndir a rhesymeg
Mae poblogaeth Cymru'n tyfu ond hefyd yn heneiddio. Yn 2016 roedd 21% o boblogaeth Cymru'n 65 oed neu hŷn. Bydd hyn yn codi i bron 25% erbyn 2026 a mwy na 28% erbyn 2036. (1)
Gan fod iechyd yn aml yn dirywio gydag oedran, (2) bydd angen i wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol addasu i fodloni galw newidiol poblogaeth hŷn sy'n tyfu. (3) Mae darparu gofal o ansawdd uchel felly'n bwnc pwysig i ddarparwyr a chomisiynwyr gofal yng Nghymru. Gall hyn fod yn arbennig o bwysig yn yr ardaloedd sydd â'r poblogaethau hŷn mwyaf. Ym Mhowys, er enghraifft, disgwylir i bobl 65+ oed gyfrif am 37.8% o'r boblogaeth erbyn 2036. (1)
Mae mwy na 22,217 o leoedd mewn cartrefi gofal preswyl oedolion hŷn yng Nghymru. (4) Dangosodd y Cyfrifiad diweddaraf (2011) fod 76.5% o breswylwyr cartrefi gofal Cymru yn 65+ oed a bod pedwar o bob 10 preswylydd (44.9%) yn 85 neu'n hŷn, (5) grŵp sy'n debygol o fod yn fwy agored i gyflyrau sy'n gofyn am lefelau uchel o gymorth. (2)
Mae cyfran y boblogaeth sy'n marw mewn cartrefi gofal yn tyfu. (6) Digwyddodd 16% o'r holl farwolaethau a gofrestrwyd yng Nghymru yn 2016 mewn cartref gofal, (7) ond nid yw'r ffigur hwn yn cydnabod y preswylwyr hynny a gafodd ofal lliniarol a diwedd oes mewn cartref gofal cyn cael eu symud i leoliad arall, fel ysbyty, a marw yno. Gyda chyfran mor uchel o farwolaethau yng Nghymru yn digwydd mewn cartref gofal, mae darparu gofal diwedd oes o ansawdd uchel yn y lleoliad hwn yn bwysig iawn.
Er bod gwaith wedi'i wneud i ddeall gweithgarwch gwasanaeth gofal lliniarol arbenigol yn well drwy'r arolwg Set Ddata Sylfaenol (SDdS) blynyddol, I nid ydym yn gwybod llawer am y cymorth sy'n cael ei ddarparu mewn cartrefi gofal. Felly, nod yr adroddiad hwn yw cynyddu dealltwriaeth o sut mae gwasanaethau gofal lliniarol arbenigol yn cefnogi cartrefi gofal oedolion yng Nghymru.
I 'Casglwyd y Set Ddata Sylfaenol ar gyfer Gwasanaethau Gofal Lliniarol Arbenigol gan y Cyngor Gofal Lliniarol Cenedlaethol fesul blwyddyn, gyda'r nod o ddarparu darlun cywir o weithgarwch gwasanaethau gofal lliniarol hosbis ac arbenigol.' Ceir rhagor o wybodaeth yn: NCPC (2017) Minimum Data Set [Ar-lein] Lloegr: NCPC [Gwelwyd 22 Awst 2017] Ar gael yn: http://www.ncpc.org.uk/minimum-data-set
2. Crynodeb o ganfyddiadau ac argymhellion
Drwy'r arolwg, cyfleodd darparwyr Gofal Lliniarol Arbenigol (GLlA) sy'n gweithio yn y gymuned eu hymrwymiad i'w gwaith gyda phreswylwyr a staff cartrefi gofal. Nododd y mwyafrif berthnasau gwaith cadarnhaol gyda chartrefi gofal, ond gwnaeth rhai gydnabod y gallai'r rhwydwaith o gartrefi y maent yn ei gefnogi fod yn ehangach. Gwnaeth darparwyr gydnabod heriau i ddarparu GLlA mewn cartrefi gofal a chynnig awgrymiadau adeiladol ar gyfer eu goresgyn.
I. Nodweddion gwasanaeth
Roedd y naw gwasanaeth a gynrychiolir yn yr adroddiad hwn wedi'u lleoli mewn chwe o'r saith Bwrdd Iechyd Lleol (BILl) ac roedd pob un ohonynt wedi bod yn rhedeg am o leiaf ddeng mlynedd. Disgrifiodd dwy ran o dair o gyfranogwyr yr arolwg eu hunain fel hosbis, a dywedodd y gweddill eu bod yn Uned Gofal Lliniarol Arbenigol.
Dywedodd pum darparwr eu bod yn cael eu comisiynu i ddarparu gwasanaethau yn y gymuned yn gyffredinol. Cafodd yr un pum gwasanaeth eu comisiynu'n benodol i ddarparu cymorth i gartrefi gofal. Esboniodd rhai ymatebwyr nad yw cartrefi gofal yn cael eu manylu yn eu contractau a'u cytundebau yn aml, ond nad oes ots am hyn a bod cymorth yn cael ei roi a'i lywio gan anghenion cleifion. Fodd bynnag, dywedodd rhai eu bod am gael adnoddau pwrpasol ar gyfer gwaith targedig gyda chartrefi gofal.
II. Darparu gwasanaeth
Roedd cwmpas y gwasanaethau'n eang ac yn cynnwys cymorth addysg, hyfforddiant, clinigol, ymarferol, cymdeithasol, emosiynol, seicolegol ac ysbrydol. Dywedodd rhai ymatebwyr fod gwasanaethau'n cael eu darparu gan dimau staff amlddisgyblaethol.
Roedd pob un o'r naw darparwr yn cynnig cymorth clinigol i gartrefi gofal, gan gynnwys cyngor dros y ffôn. Roedd ymweliadau rheolaidd a brys yn cael eu darparu gan fwy na hanner yr ymatebwyr.
Roedd addysg a hyfforddiant ffurfiol yn cael eu cynnig i gartrefi gofal/staff gan saith o'r naw gwasanaeth. Roedd hyn yn cynnwys sesiynau i gefnogi blaengynllunio gofal a phenderfyniadau, hyfforddiant clefyd-benodol, rheoli symptomau, defnydd o yrwyr chwistrell, galar, colled a phrofedigaeth. Cynigiwyd dewislen o hyfforddiant sy'n gysylltiedig â chyfathrebu hefyd.
Roedd pob un o'r naw darparwr yn cynnig hyfforddiant anffurfiol â lefel uchel o orgyffwrdd â'r pynciau ffurfiol a restrir uchod. Disgrifiodd y darparwyr eu haddysgu anffurfiol fel 'ad hoc', 'yn cael ei arwain gan anghenion' ac 'yn gysylltiedig ag arfer'. Tybiwyd bod dull anffurfiol yn lleihau rhwystrau i addysg ar gyfer gweithlu cartref gofal sydd â throsiant uchel.
III. Cofnodi ac adrodd
Defnyddiodd y mwyafrif o ddarparwyr ddulliau cofnodi amrywiol i ddogfennu eu gwaith clinigol. Roedd y rhain yn cynnwys cofnodion papur a oedd yn cael eu dal gan gartrefi gofal a hosbisau a chofnodion digidol, gyda dros hanner yn defnyddio System Gwybodaeth Rhwydweithiau Canser Cymru (CaNISC).
Roedd y diffyg dull safonedig o gofnodi ymysg darparwyr ac, mewn rhai achosion, y diffyg data yn golygu nad oedd yn bosibl mesur nifer y cartrefi gofal a gefnogwyd yn glir, na'r lefel o gymorth a roddwyd i staff a phreswylwyr. Effeithiwyd ar argaeledd data ar fan marw preswylwyr cartrefi gofal hefyd.
IV. Heriau a ffactorau galluogi
Roedd y trosiant uchel o staff gofal a lefelau staffio yn heriau mawr sy'n effeithio ar allu cartrefi gofal i ryddhau staff i fynychu addysg a hyfforddiant. Roedd rhai'n tybio bod hyn yn effeithio ar allu staff cartrefi gofal. Nodwyd bod prinder staff GLlA yn her hefyd. Awgrymwyd y byddai timau GLlA sydd wedi'u staffio'n llawn, yn cynnwys cyllido rôl weinyddol a staff â chyfrifoldeb penodol am weithio gyda chartrefi gofal, yn galluogi cymorth gwell.
Cynyddu cyllid oedd y ffactor galluogi y soniwyd amdano'n fwyaf rheolaidd ar gyfer darparu cymorth o ansawdd uchel i gartrefi gofal a phreswylwyr. Awgrymwyd grantiau tymor hwy sy'n rhoi'r amser i adeiladu perthnasau cyn bod angen canlyniadau. Hefyd, tybiwyd y byddai dull gweithredu mwy anffurfiol gan staff GLlA yn eu galluogi i ymgysylltu'n fwy effeithiol â staff cartrefi gofal.
Roedd rhai'n credu bod diffyg cyllid/comisiynu gwasanaethau yn effeithio ar reoleidd-dra a chysondeb addysg a hyfforddiant. Tybiwyd bod addysg a hyfforddiant hygyrch yn helpu o ran adeiladu perthnasau a goresgyn rhai o'r heriau a nodwyd.
V. Canlyniadau'r arolwg
Er bod cyfyngiadau i'r data meintiol, gwnaeth adroddiadau ysgrifenedig darparwyr helpu i ddangos gwahaniaethau o ran y data sy'n cael ei gasglu yn ymwneud â chymorth i gartrefi gofal a phreswylwyr. Mae eu cyfraniadau testun rhydd wedi gwella ein dealltwriaeth o gymorth GLlA yng nghartrefi gofal Cymru a thynnu sylw at yr heriau a'r ffactorau galluogi posibl o ran darparu cymorth o ansawdd uchel mewn cartrefi gofal o bersbectif darparwr GLlA.
VI. Argymhellion
Ni ellir casglu argymhellion o'r data a roddwyd gan y sampl fechan o ddarparwyr Cymreig ar ei phen ei hun. Fodd bynnag, mae'r themâu a nodwyd yn nata Cymru yn adlewyrchu ac yn ategu canlyniadau sampl fwy o lawer o ddarparwyr GLlA yn Lloegr, a gasglwyd ar yr un pryd drwy'r un arolwg. (8) Felly, dylai'r argymhellion canlynol gael eu hystyried yng nghyd-destun polisi, comisiynu a gwasanaeth Cymru:
* Dylai Darparwyr GLlA gyfuno i asesu ymarferoldeb sefydlu dull unedig o gasglu data a fydd yn ein galluogi i feintioli, adrodd ar a deall y lefel o gymorth a ddarperir i gartrefi gofal a phreswylwyr.
* Dylai comisiynwyr dargedu cyllid a chymorth GLlA at gartrefi gofal a phreswylwyr drwy nodi'r lleoliad gofal hwn mewn contractau a chytundebau lle y bo'n briodol.
* Dylai comisiynwyr a darparwyr adolygu mesurau perfformiad gwasanaeth GLlA i sicrhau, lle y bo'n briodol, fod canlyniadau a adroddir gan y claf a'r gofalwr yn cael eu cynnwys.
* Dylai darparwyr GLlA, comisiynwyr a chartrefi gofal gydweithio i godi ymwybyddiaeth a chyflawni cymwyseddau craidd. Dylent benderfynu ar y ffordd orau o ddarparu addysg a hyfforddiant i fodloni anghenion staff cartrefi gofal gan ystyried heriau lleol.
* Dylai Grwpiau Comisiynu Clinigol ac Awdurdodau Lleol ystyried eu rôl fel comisiynwyr gwasanaethau o ran annog cartrefi gofal i ymgysylltu ag addysg a hyfforddiant GLlA. Gallai hyn gynnwys gweithio gyda'i gilydd a gyda pherchnogion a rheolwyr cartrefi gofal i ystyried pa mor ymarferol yw gwella sut mae cartrefi gofal yn ymgysylltu â hyfforddiant GLlA drwy nodi'r cymwyseddau craidd gofynnol mewn contractau a chytundebau.
* Mae angen ymchwilio ymhellach gyda staff cartrefi gofal i astudio eu persbectif ar yr heriau a'r ffactorau galluogi i ddarparu cymorth GLlA mewn cartrefi gofal.
3. Dulliau
a) Strategaeth samplu a nodweddion gwasanaethau cyfranogol
Ein nodd oedd arolygu sampl o 31 o ddarparwyr Cymreig a oedd wedi'u cofrestru gyda'r Cyngor Gofal Lliniarol Cenedlaethol (CGLlC) fel darparwyr cymorth gofal lliniarol arbenigol cymunedol.
Cymerwyd y sampl o gronfa ddata o wasanaethau GLlA sy'n cael ei chadw gan CGLlC ar gyfer gweinyddu'r arolwg Set Ddata Sylfaenol (SDdS) ar gyfer Gwasanaethau Gofal Lliniarol Arbenigol. Y gyfradd ymateb ar gyfer y cohort hwn oedd 23% (saith).
Gallai'r penderfyniad i dargedu dim ond y rheini a oedd wedi'u cofrestru â CGLlC yn hanesyddol fod wedi eithrio gwasanaethau newydd neu anhysbys. Felly, rhoddwyd cyhoeddusrwydd ehangach i'r arolwg drwy wefannau, cyfryngau cymdeithasol a rhwydweithiau Marie Curie, Canolfan Ymchwil Canser Cymru, CGLlC, Hospice UK a'r Bwrdd Diwedd Oes i geisio cyrraedd cynulleidfa ehangach. Arweiniodd hyn at ddau ymatebydd ychwanegol. Felly, cyfanswm nifer yr ymatebwyr oedd naw.
b) Meini prawf cynhwysiant a chydsyniad i gymryd rhan
Gwnaethom wahodd darparwyr GLlA sy'n gweithio'n uniongyrchol gyda chartrefi gofal yn y gymuned i gwblhau'r arolwg. Gwnaeth pob ymateb fodloni'r maen prawf hwn. Ni chafodd unrhyw ymatebion eu heithrio neu eu tynnu'n ôl.
Cymerodd yr ymatebwyr ran yn yr arolwg o'u gwirfodd, a gallent ddewis peidio ag ateb unrhyw rai o gwestiynau'r arolwg. Drwy gymryd rhan yn yr arolwg, cytunodd y darparwyr gwasanaeth y gallai eu hymatebion, gan gynnwys dyfyniadau dienw o destun, gael eu rhannu drwy'r adroddiad hwn.
c) Diffiniadau
Cartrefi gofal: Mae'r diffiniadau a ddefnyddiwyd i ddisgrifio'r ddau brif fath o gartref gofal yn yr adroddiad hwn yn cyfuno'r derminoleg a ddefnyddir gan y Comisiwn Ansawdd Gofal (CAG) ac a ddeellir mewn arfer cymunedol. (9) Y rhain yw:
- Cartref nyrsio (Cartref gofal â nyrsio)
- Cartref preswyl (Cartref gofal heb nyrsio).
Cyfranogwyr yr Arolwg: Drwy gydol yr adroddiad defnyddir y termau darparwyr gwasanaeth, ymatebwyr a phoblogaeth yr arolwg i ddisgrifio'r rheini a gymerodd ran yn yr arolwg.
Gofal Lliniarol: Mae Sefydliad Iechyd y Byd wedi diffinio gofal lliniarol fel a ganlyn*: Mae gofal lliniarol yn ddull gweithredu sy'n gwella ansawdd bywyd cleifion a'u teuluoedd sy'n wynebu'r broblem sy'n gysylltiedig â salwch sy'n bygwth bywyd drwy atal a lleihau dioddefaint drwy nodi cynnar ac asesu a thrin poen a phroblemau eraill, boed yn gorfforol, seicogymdeithasol ac ysbrydol, yn ddi-fai.
Mae gofal lliniarol yn rhoi rhyddhad rhag poen a symptomau trallodus eraill; mae'n atgyfnerthu bywyd ac yn ystyried marwolaeth fel proses arferol; nid yw'n ceisio cyflymu nac oedi marwolaeth; mae'n integreiddio'r agweddau seicolegol ac ysbrydol ar ofal claf; mae'n cynnig system gymorth i helpu cleifion i fyw mor actif â phosibl tan eu marwolaeth; mae'n cynnig system gymorth i helpu'r teulu i ymdopi yn ystod salwch y claf ac yn eu profedigaeth eu hunain; mae'n defnyddio dull tîm o fynd i'r afael ag anghenion cleifion a'u teuluoedd; mae'n gwella ansawdd bywyd a gall hefyd gael dylanwad cadarnhaol ar gwrs salwch; gellir ei ddefnyddio'n gynnar yng nghwrs y salwch, ar y cyd â therapïau eraill sydd â'r bwriad o ymestyn bywyd, ac yn cynnwys yr
ymchwiliadau hynny sydd eu hangen i ddeall a rheoli cymhlethdodau clinigol yn well. Gall gofal lliniarol gael ei ddarparu gan amrywiaeth o staff iechyd a gofal cymdeithasol a hynny ochr yn ochr â thriniaeth sydd â'r bwriad o wrthdroi cyflyrau penodol. (10)
*Mae diffiniad Sefydliad Iechyd y Byd o ofal lliniarol wedi'i gyfieithu o'r Saesneg i'r Gymraeg. I weld y disgrifiad llawn fel y'i ysgrifennwyd ewch i http://www.who.int/cancer/palliative/definition/en/
d) Casglu data
Casglwyd data sylfaenol drwy arolwg ar-lein, a ddatblygwyd ac a weinyddwyd gan ddefnyddio adnodd Arolwg Ar-lein Bryste (BOS). Roedd yr arolwg ar agor am gyfanswm o 62 o ddiwrnodau rhwng Tachwedd 2016 ac Ionawr 2017.
Cynhyrchodd yr holiaduron a gwblhawyd wybodaeth fesuradwy am y cymorth y mae darparwyr gofal lliniarol arbenigol yn ei gynnig i gartrefi gofal. Roedd rhai o gwestiynau'r arolwg yn gategorïaidd, gan alluogi ymatebwyr i ddewis ateb o restr o atebion a luniwyd ymlaen llaw, e.e. a oeddent wedi neu heb eu comisiynu i ddarparu cymorth GLlA i gartrefi gofal. Roedd cwestiynau eraill yn gwahodd ymatebion testun rhydd, gan alluogi darparwyr i roi adroddiadau testun rhydd, fel disgrifiad o'u perthynas â'r cartrefi gofal y maent yn eu cefnogi.
e) Trosglwyddo, dadansoddi a chyflwyno data
Cafodd yr holl ymatebion dilys i'r arolwg eu lawrlwytho o BOS mewn fformat Excel a'u labelu â rhif ymateb. Yna cafodd data'r ymatebion ei rannu'n ddwy ffeil ar wahân yn ôl math data: data ansoddol a data meintiol.
Cafodd data ansoddol ei lanlwytho ar feddalwedd NVivo 11 sy'n cefnogi trefnu a dadansoddi data distrwythur/ansoddol. Cafodd y data ei ddadansoddi a'i ddisgrifio drwy Content Analysis. Cafodd y data a gatalogiwyd ei ddarllen linell wrth linell a chafodd data perthnasol ei wahanu a'i ddehongli a rhoddwyd cod neu gategori iddo a oedd mor agos â phosibl i'r deunydd testun rhydd a ddarparwyd. Lle y bo'n briodol, cafodd amlder categorïau/unedau data â chod ei gyfrif i alluogi'r data i gael ei fesur a'i adrodd. (11)
Mae dyfyniadau o ymatebion testun rhydd wedi'u cynnwys yn yr adroddiad i ychwanegu cyd-destun at y drafodaeth a chyfleu tôn ac iaith y darparwyr. I gynorthwyo'r darllenydd, mae rhai cywiriadau gramadegol wedi'u gwneud; gwnaed hyn yn ofalus iawn i sicrhau nad oedd ystyr y testun yn cael ei newid.
Cafodd data meintiol ei lanlwytho i feddalwedd SPSS 23 sy'n cefnogi dadansoddiad ystadegol o ddata. Defnyddiwyd ystadegau disgrifiadol i ddisgrifio data meintiol. Oherwydd maint bach y sampl, gallai'r arsylwadau a adroddwyd fel canrannau yn unig gamarwain y darllenydd. Rhoddir cyfrif am ddata coll drwy gydol yr adroddiad.
4. Nodweddion gwasanaethau cyfranogol
Mae'r adran hon yn disgrifio nodweddion y gwasanaethau a gymerodd ran yn yr arolwg.
a) Math o wasanaeth
Gofynnom i ddarparwyr pa un o'r ddau opsiwn canlynol sy'n disgrifio eu gwasanaeth orau: Uned Gofal Lliniarol Arbenigol (UGLlA) neu Hosbis.
Atebodd pob un o'r naw ymatebydd (100%) y cwestiwn hwn. Disgrifiodd chwe ymatebydd eu gwasanaeth fel Hosbis a thri fel UGLlA.
b) Statws cwblhau ar gyfer arolwg Set Ddata Sylfaenol 2015/16
Gan mai nod yr arolwg hwn o gymorth GLlA i gartrefi gofal oedd ehangu ar y wybodaeth a gasglwyd am leoliadau gofal eraill drwy'r arolwg SDdS blynyddol, roedd gennym ddiddordeb mewn dysgu pa gyfran o wasanaethau oedd wedi'i gwblhau yn 2015/16.
Atebodd wyth ymatebydd y cwestiwn hwn. Dywedodd saith fod arolwg SDdS 2015/16 wedi'i gwblhau ar gyfer eu gwasanaeth.
c) Oedran y gwasanaeth
I gael syniad o ba mor sefydledig yw'r gwasanaethau a gynrychiolir yn yr adroddiad hwn, gofynnom am ba mor hir y maent wedi bod yn rhedeg. Cynigiwyd tri opsiwn: Llai na thair blynedd, tair i naw mlynedd, 10 mlynedd neu fwy.
Dywedodd pob ymatebydd fod ei wasanaeth wedi bod yn rhedeg am 10 mlynedd neu fwy.
d) Disgrifiad o'r gwasanaeth
Gofynnom i ddarparwyr roi disgrifiad o'r gwasanaethau cyffredinol y maent yn eu cynnig. Rhoddodd pob un o'r naw ddisgrifiad yn y blwch testun rhydd a ddarparwyd.
Disgrifiodd ymatebwyr amrywiaeth eang o wasanaethau, sydd wedi'u dangos yn y cwmwl geiriau isod. Dangosodd y disgrifiadau fod gwasanaethau yn aml yn dibynnu ar dimau amlddisgyblaethol yn cynnwys clinigwyr, nyrsys, ffisiotherapyddion, therapyddion galwedigaethol, gweithwyr cymdeithasol a chwnselwyr. Roedd rhai disgrifiadau gwasanaeth yn eang. Er enghraifft, 'gofal cleifion mewnol, canolfan ddydd, cymorth cymunedol'. Roedd eraill yn fwy penodol, gan restru hyd at 15 o gydrannau gwasanaeth gwahanol. Disgrifiodd ymatebydd 4 amrywiaeth drawiadol o wasanaethau'n cael eu darparu gan
'Mae'r Tîm Gofal Lliniarol Arbenigol Cymunedol yn darparu arbenigedd gofal lliniarol i bobl â chyflyrau datblygedig a datblygol [...], gan eu cefnogi yn eu cartrefi ac mewn ysbytai cymunedol gyda'r nod o ddarparu'r gofal cywir, mewn lle sydd yn unol â ffafriaeth y claf o ran lleoliad gofal, yn unol ag anghenion, heb ei gyfyngu gan ddiagnosis.'
(Ymatebydd wyth)
dîm o weithwyr proffesiynol yn yr hosbis a'r gymuned ehangach:
'Cymorth cymunedol a arweinir gan ymgynghorydd ym mhreswylfa arferol y claf, e.e. ei gartref ei hun, cartref nyrsio/preswyl, byw â chymorth ac ati. Canolfan ddydd ar y safle yn yr hosbis sy'n cynnig amrywiaeth o raglenni grŵp a chymorth un-i-un gan dîm amlddisgyblaethol. Gwasanaeth cleifion allanol a arweinir gan nyrs. Hosbis yn y Cartref yn cynnig gofal dros nos a gofal seibiant yn ystod y dydd. Cymorth GLlA i ddwy ysbyty, cymorth profedigaeth i berthnasau pobl yr oedd yr hosbis yn gwybod amdanynt a phobl nad oedd yr hosbis yn gwybod amdanynt yn y gymuned leol, gan gynnwys gofalu am blant. Gwasanaeth cyfeillio, gwasanaethau addysg ffurfiol ac anffurfiol i weithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill [...]'.
e) Cwmpas gwasanaeth yn ôl ardal
Roeddem am wybod am yr ardal ddaearyddol yr oedd y gwasanaethau a gymerodd ran yn yr arolwg yn ei chwmpasu. Gwnaethom ofyn pa Fyrddau Iechyd Lleol (BILlau) neu Grwpiau Comisiynu Clinigol (GCCau) y mae'r gwasanaethau'n rhan ohonynt. II
Atebodd naw ymatebydd y cwestiwn hwn. Dywedodd yr holl ymatebwyr fod eu gwasanaeth o fewn ffiniau un BILl. Ni ddywedodd yr un ymatebydd ei fod yn gweithio mewn GCC, sy'n awgrymu nad oedd yr un ohonynt yn gweithio ar draws ffiniau BILl neu ffin Cymru/Lloegr. Mae'r gwasanaethau a gynrychiolir yn yr adroddiad hwn wedi'u lleoli mewn chwe o'r saith Bwrdd Iechyd.
f) Nifer y cleifion unigol a gafodd gymorth GLlA
I gael syniad o nifer y cleifion a fanteisiodd ar y gwasanaethau a gynrychiolir yn yr adroddiad hwn yn ystod cyfnod o flwyddyn, gofynnom faint o gleifion unigol yr oeddent wedi'u cefnogi rhwng 1 Ebrill 2015 a 31 Mawrth 2016.
Atebodd saith o'r naw ymatebydd y cwestiwn hwn. Fodd bynnag, roedd y data'n dangos gwahaniaethau mewn arferion cofnodi, a olygai na allai rhai ddarparu data ar gleifion yn unig, tra bod eraill wedi gallu gwneud hynny.
'Heb ei ddiffinio – mae rhai gwasanaethau'n mesur nifer yr ymyriadau yn hytrach nag unigolion oherwydd gweithgareddau grŵp [….]'
Dangosodd gwybodaeth testun rhydd fod o leiaf un darparwr wedi cynnwys aelodau teulu mewn profedigaeth a gefnogwyd yn ogystal â data ar gleifion mewnol ac allanol. Ni chafodd y ffigurau hyn eu torri i lawr, felly ni allai'r data ar y claf unigol gael ei echdynnu. Mae'r ffaith bod data wedi cael ei gofnodi yn ôl statws claf mewnol ac allanol yn awgrymu, mewn rhai achosion unigol, y gallai person fod wedi'i gyfrif ddwywaith.
(Ymatebydd chwech)
Ni atebodd darparwr chwech (gweler y blwch testun) y cwestiwn ond esboniodd na allai wahanu data claf unigol gan fod rhai timau'n cofnodi ymyriadau yn hytrach nag unigolion.
'Defnyddiodd 820 o bobl o leiaf un o'n gwasanaethau. Nid ydym yn gwahaniaethu rhwng 'arbenigol' ac 'anarbenigol'. Byddai'r ffigurau hyn yn cynnwys pobl y benthyciwyd offer iddynt, ynghyd â phobl a gafodd seibiant nos hirdymor neu fewnbwn gan Nyrs Glinigol Arbenigol.'
(Ymatebydd dau)
Am y rhesymau a nodir uchod, ni allem nodi nifer y cleifion unigol a welwyd o fewn yr amserlen a bennwyd.
II Mae yna 207 o Grwpiau Comisiynu Clinigol yn Lloegr sy'n gyrff GIG statudol a arweinir yn glinigol sy'n gyfrifol am gynllunio a chomisiynu gwasanaethau gofal iechyd ar gyfer eu hardal leol. Ceir rhagor o wybodaeth yn: NHS Clinical Commissioners (2017) About CCGs [Ar-lein] Llundain: NHS Clinical Commissioners [Gwelwyd 29 Awst 2017] Ar gael yn: https://www.nhscc.org/ccgs/
5. Comisiynu
Mae'r adran hon yn disgrifio trefniadau comisiynu'r gwasanaethau a gymerodd ran yn yr arolwg.
a) Comisiynu gwasanaeth GLlA cyffredinol
Roedd gennym ddiddordeb mewn gwybod pa gyfran o ddarparwyr gwasanaeth a ymatebodd i'r arolwg oedd wedi'u comisiynu i ddarparu gwasanaethau GLlA yn y gymuned yn gyffredinol, yn ogystal ag i gartrefi gofal yn benodol. Gofynnom a oedd gan y darparwyr gwasanaeth gytundeb neu gontract gyda BILlau neu Awdurdodau Lleol (ALlau) i ddarparu gwasanaethau GLlA cyffredinol.
Atebodd pob un o'r naw darparwr y cwestiwn
hwn. Dywedodd pump fod ganddynt gytundeb neu gontract i gyflenwi gwasanaethau GLlA cyffredinol. Nid oedd hyn yn wir am y pedwar arall.
b) Comisiynu GLlA yn benodol i gartrefi gofal
Gwnaethom ofyn pa fath o gymorth yr oedd darparwyr wedi'u comisiynu i'w ddarparu i gartrefi gofal, gan roi dewis o bedwar opsiwn: Cymorth clinigol, addysg a hyfforddiant, arall neu dim. Gallai ymatebwyr ddewis sawl opsiwn.
Atebwyd y cwestiwn hwn gan bob un o'r pump a ddywedodd eu bod wedi'u comisiynu i gyflenwi gwasanaethau GLlA cyffredinol, a dywedasant eu bod wedi'u comisiynu i gyflenwi rhyw fath o wasanaeth GLlA i gartrefi gofal. Dywedodd pob un o'r pump eu bod wedi'u comisiynu i ddarparu cymorth clinigol ac roedd tri wedi'u comisiynu i ddarparu addysg/hyfforddiant. Dewisodd un darparwr y categori 'arall'.
Mae'r wybodaeth testun rhydd a roddwyd gan ymatebydd pedwar mewn ymateb i'r cwestiwn hwn yn dangos yr amrywiaeth o ffyrdd y caiff darparwyr eu contractio i gyflenwi cymorth GLlA yn y gymuned ac i gartrefi gofal yn benodol:
'Mae cleifion mewn cartref gofal yn cael eu trin yn yr un ffordd â chlaf sy'n byw yn ei gartref ei hun. Mae ganddynt fynediad i'r un gwasanaethau cymunedol, er enghraifft y ganolfan ddydd'
(Ymatebydd saith)
'Mae gennym Gytundeb Lefel Gwasanaeth â Bwrdd Iechyd sy'n ariannu llai nag 20% o'n gwasanaeth cyfan ac nid yw'n cynnwys unrhyw ofynion penodol o ran ein gwasanaeth mewn cartrefi gofal. Mewn cytundeb ar wahân, rydym wedi cael ein comisiynu gan yr un Bwrdd Iechyd i ddarparu gwasanaethau Hosbis yn y Cartref ar draws ardal cyngor bwrdeistref sirol. Mewn cytundebau eraill rydym wedi cael ein comisiynu'n benodol gan Fwrdd Iechyd arall i ddarparu addysg a hyfforddiant GLlA i bob cartref gofal yn ei ardal. Rydym hefyd yn cael ein comisiynu gan Dîm Datblygu'r Gweithlu i ddarparu diwrnodau hyfforddi i Weithwyr Iechyd a Gofal Cymdeithasol.'
Er bod bron hanner y sampl (pedwar ymatebydd) wedi dweud nad oeddent wedi'u comisiynu'n benodol i gyflenwi gwasanaethau i gartrefi gofal, gwnaethant ddefnyddio testun rhydd i esbonio, er gwaethaf hyn, fod cymorth yn cael ei roi'n barod ac yn cael ei lywio gan anghenion y claf. Ysgrifennodd ymatebydd tri:
'Mae ein gwasanaeth ni yn wasanaeth GIG drwyddi draw [...] nid oes unrhyw weithgareddau yn cael eu comisiynu'n benodol. Mae disgwyl i ni ddarparu gwasanaeth GLlA i gleifion yn ein hysbytai a'r gymuned (o fewn dalgylch), gan gynnwys unrhyw breswylwyr Cartref Nyrsio a Chartref Gofal. Derbynnir atgyfeiriadau ar gyfer cleifion ag anghenion gofal lliniarol arbenigol ac sydd wedi cael diagnosis a fydd yn byrhau eu bywydau'n sylweddol neu lle ystyrir bod marwolaeth yn debygol o fewn ychydig ddiwrnodau neu wythnosau. […]'
Esboniodd ymatebydd dau eu bod yn ceisio grantiau i ddarparu mwy o gymorth i gartrefi gofal: 'Nid cymorth CNS fydd hyn, ond cymorth 'gofal diwedd oes' mwy ymarferol.' Mae hyn yn awgrymu eu bod
'Nid yw gwaith cartref gofal yn cael ei gomisiynu'n benodol. Fodd bynnag, mae un o'n Nyrsys Clinigol Arbenigol yn gweithio yn y gymuned ac mae hyn yn cynnwys gwasanaeth i gartrefi gofal ar gyfer tua 25 y cant o'r sir. Mae'r holl gymorth arall naill ai'n cael ei ariannu drwy grant neu glwstwr Meddyg Teulu (prosiectau Blaengynllunio Gofal) neu gan yr elusen (sesiynau hyfforddi). Cawsom [...] grant gan Lywodraeth Cymru, drwy'r Bwrdd Iechyd, ar gyfer addysg o amgylch y ddogfennaeth 'penderfyniadau gofal' newydd – roedd hyn yn cynnwys cartrefi nyrsio yn ogystal â staff ysbyty, cymunedol a hosbis. Mae'r Bwrdd Iechyd hefyd yn ein talu i ddilysu hyfforddiant marwolaeth ddisgwyliedig i Nyrsys Cofrestredig.'
(Ymatebydd dau)
wedi nodi angen am gymorth diwedd oes targedig mewn cartrefi gofal yn eu hardal.
Gallai lleoliad gofal a chymorth wedi'i dargedu at gartrefi gofal fod yn ffactorau pwysig i rai comisiynwyr gwasanaeth eu hystyried, gan fod ffigurau a gyhoeddwyd yn Hydref 2017 yn dangos bod rhwng 10% a 22.6% o bob marwolaeth ar draws y 22 o awdurdodau lleol yng Nghymru yn digwydd mewn cartref gofal, gyda chyfartaledd o ychydig yn fwy nag 16% yng Nghymru. (7) Er y bydd angen gofal lliniarol cyffredinol yn hytrach nag arbenigol ar gyfran o breswylwyr sy'n marw mewn cartrefi gofal, gall y gyfradd marwolaethau uchel yn y lleoliad hwn fod yn sail i archwiliad o briodolrwydd targedu adnoddau drwy grybwyll lleoliad gofal yn benodol wrth gomisiynu.
c) Contractau a chytundebau ar gyfer gwasanaethau GLlA i gartref gofal
Gwnaethom ofyn pa fath o gontractau neu gytundebau yr oedd gan ddarparwyr ar gyfer y gwasanaethau yr oeddent wedi'u comisiynu i'w darparu i gartrefi gofal, gan roi dewis o bum opsiwn: Cytundeb lefel gwasanaeth, contract safonol y GIG, contract bloc, arall neu heb nodi. Gallai ymatebwyr ddewis sawl opsiwn.
Atebwyd y cwestiwn hwn gan bob un o'r pum ymatebydd a ddywedodd yn flaenorol eu bod wedi'u comisiynu i gyflenwi gwasanaethau GLlA i gartrefi gofal.
'Heb nodi' oedd yr ateb mwyaf cyffredin, gyda thri ymatebydd yn dewis yr opsiwn hwn. Dewiswyd 'cytundeb lefel gwasanaeth' a 'chontract bloc' gan un ymatebydd. Dewiswyd 'arall' ddwywaith.
Defnyddiodd y ddau ddarparwr a ddewisodd y categori 'arall' y blwch testun rhydd a ddarparwyd i ddisgrifio'r math arall o gontract/cytundeb yr oedd ganddynt i ddarparu cymorth GLlA i gartrefi gofal. Disgrifiodd y ddau y contractau a oedd yn bosibl drwy gyllid y Bwrdd Diwedd Oes. Er enghraifft, ysgrifennodd ymatebydd pedwar:
'Mae'r gwaith gydag un Bwrdd Iechyd yn gontract penodol a ddeilliodd o gyllid drwy'r Bwrdd Gofal Diwedd Oes ar gyfer hyfforddiant mewn cartrefi gofal. Nid yw'r gwaith rydym yn ei wneud mewn Bwrdd Iechyd arall gyda chartrefi gofal wedi'i adlewyrchu fel rhan o'r Cytundeb Lefel Gwasanaeth.'
d) Dangosyddion Perfformiad Allweddol ar gyfer gwasanaethau GLlA mewn cartrefi gofal
Roeddem am wybod mwy ynghylch a yw darparwyr yn mesur eu perfformiad mewn perthynas â'r cymorth y maent yn ei roi i gartrefi gofal a phreswylwyr a sut maent yn gwneud hynny.
Gofynnom a oedd ganddynt Ddangosyddion Perfformiad Allweddol (DPAau) ar gyfer eu gwaith gyda chartrefi gofal. III Atebodd pob un o'r ymatebwyr y cwestiwn hwn. Dywedodd dau fod ganddynt DPAau ar gyfer y gwasanaethau y maent yn eu darparu i
gartrefi gofal. Dywedodd saith nad oedd ganddynt rai.
III Mae DPAau yn fertigau sy'n canolbwyntio ar ddimensiynau allweddol o berfformiad a ddefnyddir i fesur pa mor dda mae sefydliadau/gwasanaethau yn perfformio yn erbyn eu nodau ac amcanion strategol. Ceir rhagor o wybodaeth yn: Advanced Performance Institute (2017) What is a Key Performance Indicator (KPI)? UK: Advanced Performance Institute [Ar-lein] [Gwelwyd 21 Mehefin 2017]. Ar gael yn: https://www.ap-institute.com/what-is-a-key-performance-indicator
e) DPAau enghreifftiol ar gyfer gwasanaethau GLlA mewn cartrefi gofal
Gofynnom i ddarparwyr roi enghreifftiau o'u DPAau ar gyfer y gwasanaethau y maent yn eu darparu i gartrefi gofal a phreswylwyr. Rhoddwyd enghreifftiau gan y ddau ddarparwr a ddywedodd fod ganddynt DPAau ar gyfer cymorth cartref gofal.
Arweiniodd dadansoddiad o'r data at godio dwy thema dangosydd perfformiad: 'Allbynnau' a 'Chanlyniadau'.
'Allbynnau' yn ymwneud â'r hyn sy'n cael ei ddarparu, e.e. nifer yr atgyfeiriadau, nifer y cleifion a welwyd, oedd fwyaf cyffredin, gyda saith cyfeiriad. Soniwyd am 'ganlyniadau' sy'n canolbwyntio ar newid mesuradwy yn sgil ymyriad y gwasanaeth, e.e. cleifion yn gallu marw yn eu dewis leoedd, bum gwaith, ac roeddent yn cynnwys canlyniadau a adroddwyd gan y claf.
Mae hyn yn dangos cydbwysedd rhesymol o ran math y mesurau perfformiad, sy'n gadarnhaol, gan fod llenyddiaeth yn awgrymu bod y broses adrodd ar ganlyniadau yn y maes GLlA ar gam cynnar o hyd. (4) Fodd bynnag, mae'r data'n gyfyngedig iawn oherwydd y maint sampl bach, a dylid bod yn ofalus wrth ddehongli'r canfyddiadau hyn.
'Canran y cleifion y cyflawnir eu dewis o fan marw bob blwyddyn, gwelliant sylweddol yn y symptomau corfforol a adroddir, defnydd o'r Llwybr Gofal Integredig ar gyfer gofal diwedd oes, canran y bobl a welwyd y cysylltir â nhw o fewn dau ddiwrnod o'r atgyfeiriad brys cychwynnol, canran y bobl a welwyd y cysylltir â nhw o fewn pum diwrnod o'r atgyfeiriad rheolaidd cychwynnol, canran y bobl sy'n disgrifio eu profiad fel da neu ragorol, canran yr archwiliadau mewnol sy'n cael eu cwblhau'n flynyddol a'r ganran sy'n cydymffurfio ar gyfer cyflwyno adroddiadau i'r Grŵp Gweithredu Gofal Lliniarol a'r Cyngor Gofal Lliniarol Cenedlaethol.'
(Ymatebydd saith)
Dywedodd un o'r ymatebwyr nad oedd y DPAau ar gyfer eu gwaith mewn un bwrdd iechyd wedi'u cytuno'n derfynol a'u bod yn meddu ar eu DPAau eu hunain ar gyfer gwaith mewn bwrdd iechyd arall. Mae hyn yn awgrymu nad yw DPAau ar gyfer gwasanaethau GLlA wedi'u safoni.
f) Nifer y cartrefi gofal a gefnogwyd
I gael syniad o lwyth gwaith darparwyr mewn perthynas â chartrefi gofal, gwnaethom ofyn iddynt sawl cartref gofal y maent yn eu cefnogi. Atebodd saith o'r naw ymatebydd y cwestiwn hwn.
Dangosodd y data fod darparwr yn cefnogi o leiaf 10 a hyd at 50 o gartrefi gofal. Y nifer gyfartalog a gefnogwyd oedd 22, a'r canolrif oedd 15. Fodd bynnag, dylid cymryd gofal wrth ddehongli'r data hwn oherwydd dywedodd dau o'r ymatebwyr fod y ffigurau'n rhai bras.
Dangosodd gwybodaeth testun rhydd gan ddau o'r darparwyr na atebodd y cwestiwn nad oeddent yn gwybod faint o gartrefi gofal yr oedd eu gwasanaeth yn eu cefnogi. Er enghraifft, ysgrifennodd ymatebydd wyth: 'Pob un yn yr ardal rydyn ni'n gweithio ynddi – dwi ddim yn siŵr o'r niferoedd.' Nid oedd y rhesymau dros y bwlch gwybodaeth hwn yn glir – efallai nad oedd y data ar gael i'r unigolion a gwblhaodd yr arolwg neu gallai fod bylchau gwybodaeth ar lefel gwasanaeth.
6. Cymorth clinigol
Mae'r adran hon yn disgrifio'r cymorth clinigol a ddarperir i gartrefi gofal a phreswylwyr gan y gwasanaethau a gymerodd ran yn yr arolwg.
a) Mathau o gymorth clinigol a ddarperir i gartrefi gofal/preswylwyr
Gwnaethom ofyn i ddarparwyr pa fath o gymorth yr oeddent yn ei ddarparu i gartrefi gofal, gan roi dewis o bum opsiwn: Ymweliadau rheolaidd, ymweliadau brys, cyngor dros y ffôn, arall neu dim. Gallai ymatebwyr ddewis sawl opsiwn.
Atebodd pob un o'r naw darparwr y cwestiwn hwn gan ddweud eu bod yn darparu cymorth clinigol. Dywedodd pob un ohonynt eu bod yn cynnig cymorth dros y ffôn, dywedodd chwech eu bod yn cynnig ymweliadau rheolaidd a dywedodd pump eu bod yn cynnig ymweliadau brys.
Dangosodd y data fod pump o'r ymatebwyr yn cynnig cyfuniad o ymweliadau rheolaidd ac ymweliadau brys gyda chyngor dros y ffôn.
Dewiswyd yr opsiwn 'arall' gan bedwar ymatebydd. Nododd eu disgrifiadau testun rhydd y canlynol fel opsiynau 'eraill': addysg, hyfforddiant a lleoliadau, y tu allan i oriau, gwasanaeth Hosbis yn y Cartref, cymorth clinigol arbenigol ar gyfer anghenion gofal lliniarol cymhleth/rheoli symptomau. Dylid felly ystyried creu categorïau ychwanegol os caiff yr arolwg ei ailadrodd yn y dyfodol.
b) Cofnodi cymorth clinigol i gartrefi gofal/preswylwyr
Gwnaethom ofyn i ddarparwyr pa wybodaeth y maent yn ei chofnodi am y cymorth clinigol y maent yn ei roi i gartrefi gofal a phreswylwyr. Atebodd pob un o'r naw ymatebydd y cwestiwn hwn.
Dangosodd y data fod staff GLlA yn cofnodi gwybodaeth am gontractau gyda chleifion a'r cymorth sy'n cael ei gynnig mewn hyd at bum lle. I gyd, nodwyd saith dull adrodd. Roedd y rhain yn cynnwys systemau digidol fel System Gwybodaeth Rhwydweithiau Canser Cymru (CaNISC), Porth Clinigol Cymru (WCP) a systemau mewnol cartrefi gofal. Roedd staff yn cyfrannu at gofnodion papur a oedd yn cael eu cadw gan gartrefi gofal a hosbisau ynghyd â nodiadau achos papur cleifion unigol a chofnodion nyrsys ardal.
'Mae'r holl gofnodion clinigol GLlA yn cael eu cadw yn nodiadau achos papur ac electronig y Bwrdd Iechyd. At hynny, bydd aelodau'r tîm yn dogfennu crynodebau yn nodiadau achos papur Nyrsys Ardal ac yn y nodiadau achos papur a gynhelir gan staff cartrefi nyrsio o fewn y cartrefi. Mae'r broses ar gyfer cadw cofnodion ar gyfer pob claf (yn ei gartref ei hun neu mewn cartref gofal) yn debyg.'
Dim ond un ymatebydd oedd yn defnyddio cofnodion papur yn unig a dim ond dau oedd yn defnyddio dulliau digidol yn unig.
(Ymatebydd tri)
I gyd, soniodd saith o'r naw ymatebydd am gofnodion digidol. Enwodd chwech ohonynt CaNISC yn benodol. Esboniodd ymatebydd naw (gweler y blwch testun) fod CaNISC wedi galluogi rhannu data ymysg darparwyr GLlA ond nad oedd gan staff cartrefi gofal a gofal sylfaenol fynediad i'r system. Roedd y data'n dangos bod pum o'r naw ymatebydd yn defnyddio dulliau cofnodi amrywiol. Gallai hyn, yn rhannol, adlewyrchu'r mynediad cyfyngedig i CaNISC i staff an-GLlA ynghyd â'r defnydd o adnoddau cofnodi gwahanol at ddibenion gwahanol. Er enghraifft, esboniodd ymatebydd saith fod yr holl gysylltiadau wyneb-yn-wyneb yn cael eu cofnodi ar CaNISC tra bod cysylltiadau wyneb-yn-wyneb a ffôn yn cael eu cofnodi yn nodiadau ysgrifenedig yr hosbis.
'Mae'r hosbis yn cadw cofnodion electronig (ar CaNISC) o'r rhesymau dros yr ymweliad; manylion y cymorth clinigol a roddwyd a chynlluniau cleifion. Nid yw cleifion cartref gofal wedi'u rhestru ar wahân, ond maent wedi'u hintegreiddio yn ein cofnodion cymunedol. Mae gwybodaeth CaNISC ar gael i bob gwasanaeth GLlA arall yng Nghymru ond nid yw ar gael i staff cartrefi gofal na gofal sylfaenol. Bydd staff yn mewnbynnu gwybodaeth ar wahân i systemau cartrefi gofal i gefnogi cyfathrebu â staff y cartrefi gofal'
(Ymatebydd pedwar)
Roedd sylwadau ar fath y wybodaeth glinigol sy'n cael ei chofnodi yn tynnu sylw at chwe gweithgaredd gwahanol a ddangosir yn y cwmwl geiriau isod.
c) Nifer y preswylwyr cartrefi gofal a gefnogwyd
I gael syniad o nifer y preswylwyr cartrefi gofal a gefnogwyd gan y gwasanaethau a gynrychiolwyd yn yr adroddiad hwn dros gyfnod o flwyddyn, gofynnom faint o'r cleifion unigol ar eu llwyth achosion rhwng 1 Ebrill 2015 a 31 Mawrth 2016 oedd yn breswylwyr cartrefi gofal. Gwnaethom hefyd ofyn iddynt rannu'r ffigurau rhwng cartrefi preswyl a nyrsio.
Roedd y data a oedd ar gael yn gyfyngedig. Roedd dau o'r naw ymatebydd yn gallu dweud faint o'r cleifion ar eu llwyth achos oedd yn breswylwyr cartrefi gofal. O'r ddau ymateb a roddwyd, nododd un lwyth achos o 50 ar gyfer preswylwyr cartrefi gofal. Gwnaeth y llall ddarparu ffigur atgyfeirio o 53 ar gyfer preswylwyr cartrefi gofal gan wneud sylwadau testun rhydd a oedd yn awgrymu y gallai eu harferion cofnodi ar gyfer cleifion cymunedol eu hatal rhag adnabod preswylwyr cartrefi gofal ar ôl y pwynt atgyfeirio.'53 o atgyfeiriadau newydd. Parhaus – anhysbys gan eu bod wedi'u hintegreiddio â chleifion cymunedol.'
Dangosodd sylwadau testun rhydd gan y rheini na atebodd y cwestiwn nad oedd y wybodaeth gan y rhan fwyaf ohonynt: 'Nid yw'r wybodaeth hon gennym ni mae arna i ofn' neu nad oedd ganddynt fynediad iddi ar adeg cwblhau'r arolwg: 'methu rhoi'r wybodaeth gan nad oes gennym fynediad i'r ffigurau ar hyn o bryd'.
Dim ond un darparwr a roddodd ddadansoddiad yn ôl math y cartref gofal. O'r 50 o breswylwyr cartrefi gofal a gefnogwyd gan Ymatebydd saith, roedd 40 yn byw mewn cartref nyrsio a 10 yn byw mewn cartref preswyl. Dywedodd Ymatebydd pedwar nad oedd math y cartref gofal yn cael ei gofnodi yn ei ffigurau atgyfeirio.
d) Man marw preswylwyr cartrefi gofal
I gael syniad o nifer y marwolaethau preswylwyr cartrefi gofal a gefnogwyd gan y gwasanaethau a gynrychiolir yn yr adroddiad hwn dros gyfnod o flwyddyn, gofynnom faint o'r marwolaethau a gefnogwyd rhwng 1 Ebrill 2015 a 31 Mawrth 2016 oedd yn breswylwyr cartrefi gofal. Gwnaethom hefyd ofyn iddynt ddadansoddi'r ffigurau yn ôl man marw, gan roi pum opsiwn: Preswylfa arferol, cartref gofal arall, ysbyty, hosbis neu leoliad arall.
Fel gyda'r cwestiwn blaenorol, roedd y data a oedd ar gael yn gyfyngedig. Dim ond dau o'r naw ymatebydd posibl a roddodd ateb i'r cwestiwn hwn. Y rhain oedd yr un darparwyr ag a atebodd y cwestiwn blaenorol.
Dywedodd un ymatebydd fod y gwasanaeth wedi cefnogi 50 o farwolaethau. O'r rhain, digwyddodd 41 yn y breswylfa arferol, roedd wyth mewn ysbyty ac un mewn hosbis. Dywedodd yr ymatebydd arall fod 44 o farwolaethau wedi'u cefnogi gan ei wasanaeth yn y cyfnod a roddwyd a bod pob un o'r cleifion wedi marw yn ei breswylfa arferol.
7. Addysg a hyfforddiant
Mae'r adran hon yn disgrifio'r addysg a'r hyfforddiant a ddarperir i gartrefi gofal gan y gwasanaethau a gymerodd ran yn yr arolwg.
Dywedodd 100% o ymatebwyr eu bod yn darparu rhyw fath o addysg neu hyfforddiant i gartrefi gofal
Roedd gennym ddiddordeb mewn gwybod pa gyfran o boblogaeth yr arolwg a ddarparodd addysg a/neu hyfforddiant i gartrefi gofal ac felly gofynnom pa fath o addysg a hyfforddiant ffurfiol ac anffurfiol y maent yn eu darparu. Drwy gyfuno'r data sydd ar gael, gwelwn fod y naw ymatebydd wedi dweud eu bod yn darparu rhyw fath o addysg neu hyfforddiant i gartrefi gofal.
Eglurodd ymatebydd pedwar y dull cydlynol, cydweithredol a ddefnyddir i ddarparu addysg a hyfforddiant yn ei ardal:
'Fel y darparwr GLlA a ffefrir yn [ein hardal], mae gan [yr hosbis] brofiad helaeth o gynnig mewnbwn clinigol ac addysgol i'r 12 o gartrefi ar draws y fwrdeistref. Mae gan staff gontractau anrhydeddus gyda'r [bwrdd iechyd], maent yn gweithio'n agos gyda'u Nyrs Diogelu a Llywodraethu ac maent yn aelodau o'r [...] Grŵp Strategaeth Gofal Lliniarol, gan gynnwys y ffrwd gwaith addysg, sy'n sicrhau bod addysg ar ofal yn cael ei darparu mewn modd cydlynol ac yn gysylltiedig â strategaeth byrddau iechyd cenedlaethol a lleol'.
Mae rhagor o wybodaeth am yr hyfforddiant ffurfiol ac anffurfiol a ddarparwyd i ddilyn.
a) Darparu addysg a hyfforddiant GLlA ffurfiol
Gofynnom i ddarparwyr a oeddent yn darparu addysg ffurfiol i gartrefi gofal. Atebwyd y cwestiwn hwn gan y naw ymatebydd. Dywedodd saith eu bod yn darparu hyfforddiant ffurfiol i gartrefi gofal. Nid oedd y ddau arall yn gwneud hynny.
Rhoddodd pob un o'r saith ymatebydd a ddywedodd eu bod yn cynnig addysg neu hyfforddiant ffurfiol ddisgrifiad. Gweler y cwmwl geiriau a thabl 1 am restr o fathau o addysg/hyfforddiant a chodau amledd.
Roedd rhai darparwyr yn canolbwyntio ar un pwnc, fel hyfforddiant dogfennau penderfyniadau gofal, tra bod eraill yn cynnig cyrsiau amrywiol. Roedd dau ddarparwr yn cynnig cyflwyniad i egwyddorion ac arferion gofal lliniarol. Roedd un yn rhan o gwrs pum diwrnod ehangach.
Roedd dau ddarparwr yn cynnig hyfforddiant yn benodol i glefyd/salwch. Rhoddodd un restr gynhwysfawr yn cynnwys deall canser, clefyd niwronau motor, methiant y galon, clefyd coronaidd cronig a methiant yr arennau. Roedd y ddau ddarparwr yn cynnig hyfforddiant ymwybyddiaeth demensia.
Roedd tri darparwr yn cynnig hyfforddiant cyfathrebu. Roedd y pynciau yn cynnwys cael sgyrsiau anodd, delio â sefyllfaoedd anodd, torri newyddion gwael ac ymateb i drallod. Esboniodd un darparwr fod ei hyfforddiant cyfathrebu yn fyfyriol, yn seiliedig ar brofiadau'r dysgwyr eu hunain o ddelio â chwestiynau anodd.
Dywedodd pedwar ymatebydd eu bod yn cynnig hyfforddiant rheoli symptomau. Roedd un yn cynnig hyfforddiant ar fesurau cysur mewn perthynas â hydradu, y bledren a'r coluddion. Roedd y portffolio hefyd yn cynnwys hyfforddiant gyrwyr chwistrell ar gyfer nyrsys cofrestredig a hyfforddiant ar adnabod claf sy'n gwaethygu, a oedd ar gael i nyrsys cofrestredig ac aelodau eraill o staff.
Roedd pedwar darparwr yn cynnig hyfforddiant ar gefnogi blaengynllunio gofal a gwneud penderfyniadau. Soniwyd yn benodol am Flaengynllunio Gofal, adnoddau/dogfennaeth/canllawiau penderfyniadau gofal a phenderfyniadau 'na cheisier dadebru cardio-anadlol' (DNACPR). Esboniodd ymatebydd pump fod staff cartrefi gofal '[…]weithiau yn ei chael hi'n anodd cynnal cymhwysedd o ran defnyddio'r Ddogfen Penderfyniadau Gofal gan nad ydynt yn ei defnyddio'n rheolaidd ac oherwydd trosiant uchel o staff'.
Dywedodd un darparwr ei fod yn cynnig hyfforddiant staff ar ofal wedi marwolaeth, profedigaeth, lles personol a chadernid.
Dywedodd un darparwr ei fod yn cynnig hyfforddiant pwrpasol yn seiliedig ar yr anghenion a nodwyd gan y cartref gofal ar gais. Dywedodd un arall ei fod yn cynnig lleoliad arfer gyda thîm yr hosbis.
Dywedodd tri ymatebydd eu bod yn darparu hyfforddiant achrededig neu hyfforddiant sy'n gysylltiedig â chyrsiau achrededig. Soniwyd am hyfforddiant y Fframwaith Cymwysterau a Chredydau (FfCCh) (amhenodol) a Sgiliau Cyfathrebu Sage & Thyme.
Soniodd ymatebydd dau am ei ddull o hyfforddi staff cartrefi gofal: '[…]mae ein dull yn un oportiwnistaidd – achub ar unrhyw gyfle am fewnbwn. Fodd bynnag, rydym yn cynnig rhaglen 3 sesiwn benodol drwy'r Rhaglen Datblygu Gweithlu Gofal Cymdeithasol lleol [...]'.
Tabl 1: Math o addysg/hyfforddiant ffurfiol, gan godio amlder
b) Nifer y staff cartref gofal sydd wedi'u haddysgu/hyfforddi yn ffurfiol
Gofynnom i ddarparwyr faint o staff cartref gofal yr oeddent wedi'u haddysgu/hyfforddi yn ffurfiol mewn cyfnod o flwyddyn rhwng 1 Ebrill 2015 a 31 Mawrth 2016.
Atebwyd y cwestiwn hwn gan bob un o'r saith ymatebydd a ddywedodd eu bod yn darparu addysg/hyfforddiant ffurfiol. Fodd bynnag, dywedodd tri nad oedd ganddynt y wybodaeth hon neu eu bod yn ansicr o'r ffigur. Dywedodd pedwerydd ei fod wedi amcangyfrif y ffigur a roddwyd gan nad oedd ei wasanaeth yn cadw data o'r fath. Oherwydd y cyfyngiadau data hyn, dylid cymryd gofal wrth ddehongli'r canfyddiadau canlynol.
'Nid ydym yn cofnodi hyn yn benodol, ond buaswn yn amcangyfrif 80 – 90 mewn digwyddiadau addysgol ffurfiol amrywiol.'
(Ymatebydd dau)
O'r pedwar ymatebydd a roddodd ffigur, roedd nifer y staff a hyfforddwyd yn ffurfiol rhwng 20 a 200. Y cyfartaledd oedd 91 o bobl, a'r canolrif oedd 73.
c) Darparu addysg a hyfforddiant GLlA anffurfiol
Gofynnom i ddarparwyr a oeddent yn darparu addysg anffurfiol i gartrefi gofal. Atebwyd y cwestiwn hwn gan y naw ymatebydd. Dywedodd pob un ei fod yn darparu addysg neu hyfforddiant anffurfiol, gan gynnig disgrifiad.
Disgrifiodd yr ymatebwyr yr addysg anffurfiol fel 'ad hoc', 'yn cael ei arwain gan anghenion' ac 'yn gysylltiedig ag arfer'.
Defnyddiwyd nifer o ddulliau i ddarparu addysg/hyfforddiant anffurfiol. Roedd y rhain yn cynnwys cymorth ar y safle ar gyfer hyfforddiant yn gysylltiedig ag arfer a chymorth yn gysylltiedig â phreswylwyr unigol. Er enghraifft, dywedwyd bod cymorth ffôn yn helpu i hwyluso penderfyniadau (Gweler y blwch testun).
'Yn anffurfiol drwy linell gyngor ffôn ar gyfer problemau penodol – yn aml yn fwrdd seinio i staff sy'n gwneud penderfyniadau ynghylch cynnal gofal ym mhreswylfa arferol yr unigolyn.'
Roedd ymatebydd un wedi defnyddio parth dysgu, a oedd yn cynnwys adnoddau digidol a phapur. Fodd bynnag, dywedodd yn
(Ymatebydd chwech)
ddiweddarach, 'er bod y parth dysgu wedi'i hysbysebu yn helaeth, gan gynnwys pecynnau ac ymweliadau i gartrefi nyrsio unigol, ni chafodd y cyfleuster ei ddefnyddio gan staff cartref gofal'.
Disgrifiodd ymatebydd pedwar sut mae'r gwasanaeth wedi chwalu rhwystrau i addysg yn y cartref gofal drwy ddull 'ffurfiol o anffurfiol', 'dysgu cyfun':
'Ar ôl cydnabod yr anawsterau y gall cartrefi gofal eu cael yn rhyddhau staff i fynychu cyrsiau allanol a'r problemau sy'n gysylltiedig â darparu addysg i weithlu â throsiant uchel o staff, rydym hefyd yn darparu addysg anffurfiol gan ddefnyddio dull dysgu cyfun yn seiliedig ar bedair egwyddor: 1. ychydig yn aml; sy'n hwyluso presenoldeb rheolaidd, yn darparu ar gyfer gweithlu â throsiant uchel o staff ac yn "ffurfiol o anffurfiol". 2. Canolbwyntio ar ofal lliniarol cyffredinol; sgiliau cyfathrebu; cydnabod marwolaeth; rheoli symptomau; adnodd penderfyniadau gofal a blaengynllunio. 3. Yn canolbwyntio ar y claf ac yn fyfyriol. 4. Perchnogaeth gan staff cartrefi gofal, dod o hyd i nyrsys cyswllt ym mhob cartref, amcanion dysgu yn cael eu pennu gan staff y cartref gofal, "blwch adnoddau" yn cael ei gynnal gan y cartref gofal. Rydym hefyd yn cynnal cyfarfodydd Nyrsys Cyswllt chwarterol ar gyfer Nyrsys Ardal, Nyrsys Ysbyty a staff cartref gofal yn ogystal ag addysg anffurfiol a ddarperir fesul achos.'
I gyd, nodwyd naw math o hyfforddiant anffurfiol. Nodwyd Blaengynllunio Gofal, cymorth dogfen/adnodd penderfyniadau gofal a rheoli symptomau ddwywaith yr un. Gweler tabl 2 isod am restr lawn o addysg anffurfiol wedi'i chodio.
Tabl 2: Math o addysg/hyfforddiant anffurfiol gan godio amlder
* Soniwyd am y Rhaglen Chwe Cham mewn perthynas â hyfforddiant anffurfiol yn unig. Ni chafodd ei thrafod gan unrhyw ddarparwr mewn perthynas â hyfforddiant ffurfiol.
d) Nifer y staff cartref gofal sydd wedi'u haddysgu/hyfforddi yn anffurfiol
Gofynnom i ddarparwyr faint o staff cartref gofal yr oeddent wedi'u haddysgu/hyfforddi yn anffurfiol mewn cyfnod o flwyddyn rhwng 1 Ebrill 2015 a 31 Mawrth 2016.
Atebwyd y cwestiwn hwn gan bob un o'r naw ymatebydd a ddywedodd eu bod yn darparu addysg/hyfforddiant anffurfiol. Fodd bynnag, dywedodd pump nad oedd y wybodaeth hon yn cael ei chofnodi neu nad oedd ganddynt fynediad iddi ar adeg cwblhau'r arolwg. Oherwydd y cyfyngiadau data hyn, dylid cymryd gofal wrth ddehongli'r canfyddiadau canlynol.
O'r pedwar ymatebydd a roddodd ffigur, roedd nifer y staff a hyfforddwyd yn anffurfiol rhwng 20 a 50. Y cyfartaledd oedd 34 o bobl, a'r canolrif oedd 33.
8. Cydweithredu ac arfer gorau
Mae'r adran hon yn disgrifio perthnasau gwaith rhwng darparwyr GLlA a chartrefi gofal o bersbectif gwasanaeth cyfranogol. Mae'n amlinellu heriau a ffactorau galluogi ar gyfer darparu GLlA i gartrefi gofal/preswylwyr ac yn rhoi enghreifftiau o arfer gorau a rennir gyda darparwyr drwy'r arolwg.
a) Graddio'r berthynas â'r cartref gofal
Graddio'r berthynas â chartrefi gofal
Gofynnom i ddarparwyr raddio eu perthnasau gwaith gyda'r gymuned cartref gofal. Roedd dewis o bum opsiwn yn amrywio o 'da iawn' i 'gwael iawn'. Atebodd pob un o'r naw ymatebydd y cwestiwn hwn.
Roedd y graddau a roddwyd yn gadarnhaol ar y cyfan gyda saith o'r naw darparwr yn dweud bod ganddynt berthynas waith dda neu dda iawn gyda'r gymuned cartref gofal. Dywedodd un fod y berthynas yn foddhaol, a dywedodd un fod y berthynas yn wael. Ni ddewisodd neb yr opsiwn gwael iawn.
b) Disgrifiad o berthnasau gwaith gyda chartrefi gofal
Gwahoddwyd darparwyr i ddisgrifio eu perthnasau gyda'r gymuned cartref gofal. Manteisiodd chwech o'r naw ymatebydd ar y cyfle hwn.
Disgrifiodd yr ymatebwyr berthnasau gwaith cadarnhaol gyda chartrefi gofal yn ogystal â rhai o'r tensiynau a heriau.
Ysgrifennodd dau ymatebydd am bwysigrwydd cyswllt rheolaidd ar gyfer datblygu a chynnal perthnasau gyda chartrefi gofal. Roedd amser yn ffactor hefyd, gydag un ymatebydd yn dweud bod perthnasau â staff cartrefi gofal wedi'u hadeiladu dros nifer o flynyddoedd.
Roedd dau ddarparwr yn cydnabod y gallent fod yn cefnogi mwy o gartrefi gofal er bod eu perthnasau â chartrefi gofal yn dda. Er enghraifft, ysgrifennodd ymatebydd chwech: 'mae ein perthynas â'r nifer fach o gartrefi gofal rydym mewn cyswllt â nhw yn rheolaidd yn dda, ond gallem wella drwy gefnogi mwy o gartrefi gofal'.
Roedd ymatebydd dau (gweler y blwch testun) yn llawn canmoliaeth i agweddau a sgiliau rhai aelodau o staff cartrefi gofal. Cafodd hyn ei gydbwyso gyda sylwadau am y tensiynau posibl a achosir gan agweddau rhai aelodau o staff cartrefi gofal ynghylch cymryd risg a'u canfyddiad
'Mae'r perthnasau sydd gennym yn dda, ond nid ydynt yn eang iawn eto. Rydym wedi datblygu diddordeb mewn cymorth i gartrefi gofal drwy ein hyfforddiant. Crëwyd argraff fawr arnom gan y dalent nad ydym yn manteisio arni a'r brwdfrydedd a welom. Cawsom hefyd ein taro gan ba mor ddrwgdybus y mae rhai cartrefi gofal o'r byd tu allan. Maent yn gyndyn i gymryd risgiau ac yn ofn cerydd gan deuluoedd ac yn arbennig y GIG, sydd â rôl reoleiddiol yn eu tyb nhw. E.e. 'Dwi ddim yn meddwl y gallem ddilysu - ni fyddai'r Bwrdd Iechyd yn gadael i ni wneud hynny'. Maent hefyd wedi'u hynysu o sectorau eraill a'i gilydd. Rydym yn awyddus i'w cefnogi a gwella eu delwedd.'
(Ymatebydd dau)
o gerydd gan deuluoedd ac asiantaethau allanol, yn arbennig y GIG.
Dywedodd ymatebydd pedwar fod yr awydd i ffurfio perthnasau weithiau'n unochrog a bod agweddau uwch aelodau o staff cartrefi gofal at ofal lliniarol yn gallu rhwystro datblygiad perthnasau gwaith cadarnhaol a chyfyngu ar fynediad i gymorth GLlA i'w preswylwyr:
'Ar y cyfan mae'n dda iawn, gan fod yr hosbis wedi adeiladu perthnasau gwaith gyda staff dros nifer o flynyddoedd. Fodd bynnag, yn anochel, mae'r berthynas â rhai cartrefi gofal yn well nag eraill – mae yna un cartref yn 'ein hardal', er enghraifft, lle mae gan uwch aelodau o staff bryderon hirdymor ynghylch gofal lliniarol, sydd wedi'u gwreiddio yn eu cefndir diwylliannol. Er gwaethaf pob ymdrech i drafod ac addysgu, mae'r arweinwyr wedi parhau i wrthod mewnbwn, ac mae'r nifer o atgyfeiriadau at GLlA yn parhau'n isel.'
Mae sylwadau testun rhydd gan Ymatebydd saith yn awgrymu, mewn rhai achosion, y gall tensiynau mewn perthnasau fod o ganlyniad i anghytuno rhwng staff cartrefi gofal a darparwyr GLlA ynghylch y lleoliad gofal cywir i breswylwyr:
'I ddechrau mae llawer o gartrefi preswyl yn cynnig cefnogi cleifion/preswylwyr gyda gofal diwedd oes, ond pan fydd y preswylydd yn cyrraedd y pwynt hwn maent yn gwrthod ei gefnogi er gwaethaf mewnbwn Nyrsys Clinigol Arbenigol a Nyrsys Ardal. Mae hyn yn aml yn arwain at anfon claf i ofal acíwt a marwolaeth mewn ysbyty, yn groes i ffafriaeth y claf o ran lleoliad marwolaeth.'
c) Heriau a rhwystrau i ddarparu cymorth GLlA i gartrefi gofal
Gofynnom i ddarparwyr beth oedd y prif heriau a rhwystrau i ddarparu cymorth clinigol, addysg/hyfforddiant neu gymorth arall i gartrefi gofal yn eu barn nhw. Atebodd pob un o'r naw ymatebydd y cwestiwn hwn. Gweler tabl 3 am restr lawn o heriau wedi'u codio.
I. Adnoddau
Drwy godio'r testun rhydd, gwelwyd bod yr heriau a'r rhwystrau a nodwyd gan yr ymatebwyr yn gysylltiedig yn bennaf â chyfyngiadau staffio, amser a chyllid ar gyfer cartrefi gofal a thimau GLlA. Roedd effaith y cyfyngiadau hyn, yn ôl disgrifiadau'r darparwyr, yn gysylltiedig yn bennaf â darparu neu ymgysylltu ag addysg a hyfforddiant.
II. Staffio ac amser
'Trosiant staff cartrefi gofal' oedd yr her y soniwyd amdani fwyaf o ran cefnogi cartrefi gofal (5 cyfeiriad). Tybiwyd bod trosiant staff uchel a 'lefelau/prinder staff cartref gofal' (2 gyfeiriad) yn cyfyngu ar gyfleoedd staff cartrefi gofal i fynychu hyfforddiant. Nodwyd yn benodol fod 'rhyddhau staff cartref gofal ar gyfer hyfforddiant' a 'dim digon o amser astudio ar gyfer staff cartref gofal' yn ffactorau cyfyngol. Dywedodd ymatebydd pump fod y trosiant uchel o staff mewn cartrefi gofal wedi cael effaith ar gymhwysedd a datblygiad addysgol.
Tybiwyd bod problemau staffio mewn timau GLlA, gan gynnwys prinder staff a throsiant staff, yn effeithio ar lefel a math y cymorth a gynigir i gartrefi gofal. Dywedodd ymatebydd naw nad oedd gan y tîm GLlA ddigon o amser. Disgrifiodd ymatebydd tri yr heriau staffio y mae ei wasanaeth yn eu hwynebu yn fanylach:
'Dwi'n meddwl bod y prif broblemau y daethom ar eu traws oherwydd natur grwydrol staff yn y sector gofal cartref […].'
(Ymatebydd un)
'Dim digon o staff yn y Tîm Gofal Lliniarol Arbenigol. Rydym yn gweithio gyda niferoedd isel o Nyrsys Clinigol Arbenigol oherwydd salwch hirdymor [...] felly rydym wedi gorfod blaenoriaethu'r llwyth gwaith clinigol dros weithgareddau fel addysg ac archwilio [...].'
Aeth ymlaen i ddisgrifio anawsterau yn dod o hyd i ddirprwyon sydd wedi'u hyfforddi'n addas i gyflenwi yn ystod absenoldeb hirdymor o fewn cyllideb, sydd wedi effeithio ar lefelau staffio'r tîm meddygaeth liniarol arbenigol.
III. Cyllid
Dywedodd pedwar darparwr fod 'diffyg cyllid/comisiynu ar gyfer addysg/hyfforddiant cartrefi gofal' yn her.
Dywedodd ymatebydd pump fod diffyg comisiynu wedi effeithio ar ddarpariaeth addysg y gwasanaeth: 'Nid oes gwasanaethau wedi'u comisiynu, sy'n effeithio ar gysondeb a rheoleidd-dra datblygiad addysgol a hyfforddiant.' Esboniodd ymatebydd dau sut mae cyfyngiadau cyllidebol cartrefi gofal wedi dylanwadu ar sut maent yn darparu addysg/hyfforddiant:
'Drwy ein prosiectau Blaengynllunio Gofal, rydym wedi dysgu hyn: Mae cyllidebau'n dynn. Os oes gennych uchelgais i ddarparu cymorth i bawb, rhaid i chi fod yn barod i gynnal sesiynau byrion amrywiol i grwpiau bach iawn, ar y safle. Fodd bynnag, mae anfon staff oddi ar y safle ac i gwrdd â chydweithwyr o gartrefi eraill yn gynhyrchiol iawn. Mae brwdfrydedd unigolion yn hanfodol i lwyddiant a gallai'r rhain fod yn bobl eithaf ifanc yn y maes – gallai fod angen dulliau gweithredu ailadroddus.'
IV. Datblygu, rheoli a chynnal perthnasau
Gwnaeth darparwyr rai sylwadau ynghylch sut y gallai diwylliant, prosesau penderfynu a llwybrau cyfathrebu cartrefi gofal fod yn rhwystr i gymorth gan dimau GLlA.
Ysgrifennodd ymatebydd dau am anawsterau yn ymgysylltu â chartrefi gofal, bod dulliau ymgysylltu weithiau'n llwyddo a weithiau'n methu, a sut y gallai perthynas bresennol lefel-isel hyd yn oed, fel benthyg offer, ei gwneud hi'n haws cyflwyno cymorth arall.
'Weithiau rydym yn ceisio cysylltu am fisoedd ar y tro, ac yna'n llwyddo am ddim rheswm amlwg. Mae'n haws cyflwyno cymorth i gartrefi y mae gennych berthynas â nhw yn barod am ryw reswm, e.e. os ydych wedi benthyca gwely proffilio neu gadair olwyn iddynt, neu gynnal sesiynau CT ar gyfer preswylydd.'
(Ymatebydd dau)
Dywedodd un ymatebydd nad oedd gwybodaeth am ei wasanaeth GLlA yn cael ei rhaeadru i aelodau eraill o staff yn y cartref gofal ar ôl ymgysylltu'n llwyddiannus â rheolwyr y cartref: 'Roedd yr holl wybodaeth yn cael ei rhoi i reolwyr cartrefi gofal am yr hyn roedd yr hosbis yn ei gynnig, ac roedd ymweliadau'n cael eu cynnal, ond dydw i ddim yn credu bod y wybodaeth hon wedi'i lledaenu'n gyson.'
Esboniodd ymatebydd pedwar fod prosesau penderfynu canolog ar gyfer cartrefi grŵp mawr yn cyfyngu ymatebion i faterion lleol. Nodwyd gwahaniaethau diwylliannol fel her hefyd.
Tabl 3: heriau i ddarparu cymorth GLlA i gartrefi gofal, gan godio amlder fesul math
d) Ffactorau galluogi cymorth GLlA mewn cartrefi gofal
Gofynnom i ddarparwyr ddweud wrthym sut y gallai'r heriau a'r rhwystrau yr oeddent wedi'u nodi gael eu lleihau neu eu goresgyn. Atebodd wyth o'r naw ymatebydd y cwestiwn hwn. Gweler tabl 4 am restr o ffactorau galluogi wedi'u codio.
I. Cyllid
'Mwy o gyllid' oedd y ffactor galluogi a gafodd ei godio fwyaf (4 cyfeiriad). Disgrifiodd ymatebydd dau angen am gyllid hirdymor sylweddol ac amserlenni adrodd cysylltiedig sy'n cefnogi datblygiad perthnasau: 'Mae angen grantiau ariannol mawr, hirdymor arnom a fydd yn darparu digon o amser ac adnoddau i adeiladu perthnasau mewn ffyrdd bach cyn bod 'allbynnau' yn cael eu ceisio'n ddidrugaredd.' Cynigiodd ymatebydd chwech y gallai gwelliannau gael eu gwneud drwy fuddsoddi ar y cyd.
Awgrymodd darparwyr eraill fod gwasanaethau GLlA wedi'u comisiynu ac addysg/hyfforddiant wedi'u hariannu yn ffactorau galluogi. Awgrymodd ymatebydd naw y gallai hyfforddiant wedi'i ariannu hefyd fod yn orfodol. Ailadroddwyd hyn gan ymatebydd saith mewn sylw diweddarach a ddangosir yn y blwch testun.
II. Staffio
Cynigiodd dau ddarparwr y byddai staff GLlA ychwanegol â chyfrifoldeb am weithio gyda chartrefi gofal yn hwyluso cymorth gwell. Ysgrifennodd ymatebydd tri: '[...] yn ddelfrydol byddai yna swydd bwrpasol / sesiynau wedi'u hariannu i gynnig addysg mewn cartrefi gofal [...]'. Esboniodd hefyd y gallai'r straen ar y tîm GLlA gael ei leihau gyda 'thîm GLlA wedi'i staffio'n llawn, [...] adnoddau ar gyfer cyflenwi'n briodol dros absenoldeb hirdymor o'r tîm GLlA a chymorth gweinyddol wedi'i ariannu.'
Cynigiodd ymatebydd pump y gallai addysg a hyfforddiant helpu i gadw staff cartrefi nyrsio: 'Ymrwymiad i ddatblygu sgiliau a chymwysterau staff ar bob lefel mewn cartrefi nyrsio sector preifat er mwyn mynd i'r afael â'r her o gadw staff.'
III. Addysg/hyfforddiant hygyrch
Tybiwyd bod 'addysg/hyfforddiant hygyrch' (2 gyfeiriad) yn helpu o ran adeiladu perthnasau a goresgyn rhai o'r heriau a nodwyd o ran ymgysylltu ag addysg a hyfforddiant. Disgrifiodd ymatebydd saith addysg gyda'r nos ac yn gynnar yn y bore 'y mae'r cartrefi gofal mwy rhagweithiol wedi'i chroesawu'. Ailadroddodd ymatebydd pedwar fanteision ei ddull dysgu cyfun o ran hyfforddiant ar gyfer gweithlu cartrefi gofal â throsiant uchel.
'Dylai'r modiwlau gofal lliniarol sy'n cael eu cynnig yn ein hardal fod yn orfodol i staff Cartrefi Gofal. Byddai hyn yn sicrhau gofal diwedd oes gwell i'w holl breswylwyr, nid dim ond y rhai sy'n cael eu hatgyfeirio i'r tîm gofal lliniarol cymunedol.'
(Ymatebydd saith)
Dywedwyd bod y dull hwn yn darparu ychydig o hyfforddiant yn aml, a bod yr hyfforddiant yn ffurfiol o anffurfiol. Mae'n canolbwyntio ar ofal lliniarol cyffredinol, yn canolbwyntio ar y claf, ac yn fyfyriol. (Gweler adran 7c am y dyfyniad llawn).
IV. Dull cymorth
Awgrymodd dau ddarparwyr y gallai'r ffordd y mae timau GLlA yn cefnogi cartrefi gofal gael ei gwella. Cynigiodd ymatebydd naw 'fwy o amser anffurfiol ar gyfer timau GLlA' ac ysgrifennodd ymatebydd dau 'mae angen prosiect arnom sy'n mynd â ni i mewn i gartrefi gofal mewn ffordd anfygythiol, yn rheolaidd.' Awgrymwyd cynnig cymorth ymarferol y mae cartrefi gofal yn ei werthfawrogi hefyd, fel benthyg offer am ddim.
Tabl 4: Ffactorau galluogi i ddarparu cymorth GLlA i gartrefi gofal, gan godio amledd fesul math
e) Arfer gorau mewn cymorth GLlA i gartrefi gofal
Gofynnom i ddarparwyr rannu unrhyw enghreifftiau hysbys o arfer gorau/arloesol mewn cymorth GLlA i gartrefi gofal. Manteisiodd chwech o'r naw ymatebydd ar y cyfle hwn.
I. Addysg/hyfforddiant
Gwnaeth dau ddarparwr sôn am addysg/hyfforddiant hygyrch fel arfer da. Ailbwysleisiwyd pwysigrwydd yr amseru a'r dull gweithredu cywir o ran addysgu fel y trafodwyd yn yr adran flaenorol. Soniodd un ymatebydd am y rhaglen hyfforddi Chwe Cham at Lwyddiant yng ngogledd Cymru fel enghraifft o fenter sydd wedi ymgysylltu'n llwyddiannus â chartrefi gofal. Dywedwyd bod y rhaglen, a redwyd gyda thua 40 o gartrefi gofal, wedi mwynhau '[...] presenoldeb da ac ymrwymiad cartrefi gofal, a chafodd ei gwerthuso'n dda.'
II. Cymorth Blaengynllunio Gofal
Rhannwyd dwy enghraifft o arfer gorau mewn Blaengynllunio Gofal (BG). Tynnwyd sylw at brosiect BG clwstwr a redodd ddigwyddiadau ymwybyddiaeth BG mewn cartrefi gofal gyda sesiynau dilynol a hwylusodd BG (neu ddogfennau budd gorau) i unigolion fel prosiect o ddiddordeb. Tynnwyd sylw at gymorth 'amhrisiadwy' Nyrsys Clinigol Arbenigol BG hefyd.
III. Cyfarfodydd amlddisgyblaethol ac archwiliad diwedd oes
Nodwyd cyfarfodydd amlddisgyblaethol rhwng staff GLlA cymunedol, staff cartrefi nyrsio a meddygon teulu i adnabod preswylwyr sy'n dod at gam diwedd oes eu gofal fel arfer da gan un darparwr. Nododd un arall fod archwiliad diwedd oes ar gyfer cartrefi gofal yn arfer da, ac awgrymodd y dylai hyn gael ei wneud fesul cartref ac y dylai'r canlyniadau, fel gwybodaeth am sicrhau'r lleoliad marw a ffefrir, gael eu rannu â chartrefi gofal.
9. Casgliad
Er bod y sampl o ymatebwyr i'r arolwg Cymreig yn fach, roedd ymrwymiad arbennig darparwyr i gynnig cymorth GLlA o ansawdd uchel i breswylwyr cartrefi gofal yn amlwg. Mae'r wybodaeth a'r safbwyntiau a rannwyd drwy'r adroddiad hwn yn gip ar y cymorth GLlA a ddarperir mewn lleoliadau cartrefi gofal yng Nghymru.
Roedd cyfyngiadau ar y data meintiol a gyflenwyd; fodd bynnag, helpodd sylwadau testun rhydd i nodi gwendidau yn y data a gasglwyd mewn perthynas â chefnogi preswylwyr a staff cartrefi gofal, a allai ddylanwadu ar welliannau yn y dyfodol. Mae sylwadau ysgrifenedig darparwyr wedi gwella ein dealltwriaeth o'r heriau a'r ffactorau galluogi posibl o ran darparu cymorth o ansawdd uchel o bersbectif darparwr GLlA.
Nid yw rhai o'r heriau a nodwyd yn newydd, ac mae eraill, fel cadw staff cartrefi gofal, yn endemig o broblem ehangach o lawer yn y sector iechyd a gofal cymdeithasol. Fodd bynnag, gallai fod angen ymchwilio'n fanylach i broblemau lefelau staffio GLlA yng Nghymru a'r effaith y mae hyn yn ei chael ar ddarparu gwasanaeth.
Yn y dyfodol, gallai dull gweithredu ansoddol manylach, fel cyfweliadau wyneb yn wyneb neu dros y ffôn, helpu i ymgysylltu â grŵp ehangach o ddarparwyr GLlA ac arwain at lefel uwch fyth o wybodaeth gyd-destunol gyfoethog.
Fodd bynnag, ni ellir casglu argymhellion o'r data a roddwyd gan y sampl fechan o ddarparwyr Cymreig ar ei phen ei hun. Mae'r themâu a nodwyd yn nata Cymru yn adlewyrchu ac yn ategu canlyniadau sampl fwy o lawer o ddarparwyr GLlA yn Lloegr, a gasglwyd ar yr un pryd drwy'r un arolwg. (8) Dylai'r argymhellion canlynol felly gael eu hystyried yng nghyd-destun polisi, comisiynu a gwasanaeth Cymru.
10. Argymhellion
- Dylai Darparwyr GLlA gyfuno i asesu ymarferoldeb sefydlu dull unedig o gasglu data a fydd yn galluogi meintioli, adrodd ar a deall y lefel o gymorth a ddarperir i gartrefi gofal a phreswylwyr.
- Dylai comisiynwyr dargedu cyllid a chymorth GLlA at gartrefi gofal a phreswylwyr drwy nodi'r lleoliad gofal hwn mewn contractau a chytundebau lle y bo'n briodol.
- Dylai comisiynwyr a darparwyr adolygu mesurau perfformiad gwasanaeth GLlA i sicrhau, lle y bo'n briodol, fod canlyniadau a adroddir gan y claf a'r gofalwr yn cael eu cynnwys.
- Dylai darparwyr GLlA, comisiynwyr a chartrefi gofal gydweithio i godi ymwybyddiaeth a chyflawni cymwyseddau craidd. Dylent benderfynu ar y ffordd orau o ddarparu addysg a hyfforddiant i fodloni anghenion staff cartrefi gofal gan ystyried heriau lleol.
- Dylai Grwpiau Comisiynu Clinigol ac Awdurdodau Lleol ystyried eu rôl fel comisiynwyr gwasanaethau o ran annog cartrefi gofal i ymgysylltu ag addysg a hyfforddiant GLlA. Gallai hyn gynnwys gweithio gyda'i gilydd a gyda pherchnogion a rheolwyr cartrefi gofal i ystyried pa mor ymarferol yw gwella sut mae cartrefi gofal yn ymgysylltu â hyfforddiant GLlA drwy nodi'r cymwyseddau craidd gofynnol mewn contractau a chytundebau.
- Mae angen ymchwilio ymhellach gyda staff cartrefi gofal i astudio eu persbectif ar yr heriau a'r ffactorau galluogi i ddarparu cymorth GLlA mewn cartrefi gofal.
11. Cyfeiriadau
1. Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017) Overview of the UK population: July 2017 [Ar-lein] Y DU: ONS [Gwelwyd 13 Tachwedd 2017] Ar gael yn: https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/articles/ov erviewoftheukpopulation/july2017
2. Age UK (2017) Briefing: Health and Care of Older People in England 2017. Y DU: Age UK. Ar gael yn: https://www.ageuk.org.uk/documents/EN-GB/Forprofessionals/Research/The_Health_and_Care_of_Older_People_in_England_2016.pdf?dtrk=true
3. Swyddfa Wyddoniaeth y Llywodraeth (2016) Future of an Ageing Population. Y DU: Crown. Ar gael yn: https://www.gov.uk/government/publications/future-of-an-ageing-population
4. Stats Cymru (2018) CSSIW Services and Places by Setting Type and Year [Ar-lein] Cymru: Llywodraeth Cymru. [Gwelwyd 17 Ionawr 2018] Ar gael yn: https://statswales.gov.wales/Catalogue/Health-and-SocialCare/Services-for-Social-Care-and-Childrens-Day-Care/cssiwservicesandplaces-by-setting-year
5. Swyddfa Ystadegau Gwladol (2018) Nomis official labour market statistics Table DC4210EWla - Communal establishment management and type by sex by age [Ar-lein] Y DU: ONS. [Gwelwyd 18 Ionawr 2018]. Ar gael yn: https://www.nomisweb.co.uk/
6. Public Health England (2017) The role of care homes in end of life care Briefing 2 - Place and cause of death for permanent and temporary residents of care homes. Lloegr: Public Health England. Ar gael yn: http://www.endoflifecare-intelligence.org.uk/resources/publications/carehomes
7. Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017) Deaths by place of occurrence, 2016. [Ar-lein] Y DU: ONS. [Gwelwyd 13 Tachwedd
2017]. Ar gael yn:
https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/deaths/adhocs/007620deaths byplaceofoccurrence2016
8. Newman, A. (2017) Results of a national survey of support to adult care homes in England: A specialist palliative care provider perspective. [Ar-lein] Lloegr: Cyngor Gofal Lliniarol Cenedlaethol. [Gwelwyd 11 Medi 2017]. Ar gael yn: http://endoflifecareambitions.org.uk/results-of-a-national-survey-of-support-to-adult-care-homes-in-england/
9. Care Quality Commission (2017) Care homes [Ar-lein] Lloegr: CQC. [Gwelwyd 21 Mehefin 2017]. Ar gael yn: http://www.cqc.org.uk/what-we-do/services-we-regulate/care-homes
10. Sefydliad Iechyd y Byd (2017) WHO Definition of Palliative Care [Ar-lein] Geneva: WHO. [Gwelwyd 28 Mehefin 2017]. Ar gael yn: http://www.who.int/cancer/palliative/definition/en/
11. Mayring, P. (2000) 'Qualitative Content Analysis'. Forum: Qualitative Social Research Sozialforshung, 1 (2) [Ar-lein]. Ar gael yn: http://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/view/1089/2385
12. Cymdeithas Meddyginiaeth Liniarol Prydain Fawr ac Iwerddon, Grŵp Cyfeirio Nyrsys Ymgynghorol mewn Gofal Lliniarol, Gofal Canser Marie Curie, Cyngor Gofal Lliniarol Cenedlaethol, Adran Gofal Lliniarol y Gymdeithas Feddygaeth Frenhinol (2012) Commissioning Guidance for Specialist Palliative Care: Helping to deliver commissioning objectives. [Ar-lein] Llundain, Y DU. [Gwelwyd 21 Mehefin 2017]. Ar gael yn: http://www.ncpc.org.uk/publication/commissioning-guidance-specialist-palliative-care-helping-delivercommissioning-objectiv
|
cym_Latn
| 26,876
|
CC-MAIN-2025-08
| 0.972782
|
<urn:uuid:0388e1f9-d3c1-40b3-8414-e4c24d07c911>
|
https://www.annibynwyr.org/image/resources/Eglwysi%20Dementia%20Gyfeillgar/Adran%203.pdf
|
Adran 3:
Patrymau ar gyfer Oedfaon
Bwriad yr adran hon yw cynnig casgliad o batrymau ar gyfer oedfaon addas i rai sy'n byw gyda dementia, eu teuluoedd a'u gofalwyr. Mae rhai oedfaon ar themâu penodol, ac eraill yn dilyn y calendr eglwysig neu'n addas ar gyfer sacrament y Cymun.
Y syniad yw cynnig yr oedfaon hyn i gynulleidfaoedd sydd, efallai, heb weinidog neu sydd ag angen arweiniad. Gellid cynnal oedfa ddementia yn lle'r oedfa arferol ar ambell Sul, neu fel gwasanaeth ychwanegol yn ystod yr wythnos. Gall fod yn ddigwyddiad rheolaidd neu achlysurol, yn dibynnu ar y galw. Byddai'n braf cael plant a phobl ifanc yn bresennol ar adegau, ac rydym yn annog rhoi cyfle i'r gynulleidfa gymryd rhan.
Fe welwch fod sleidiau PowerPoint ar gael i'w lawrlwytho o wefan yr Undeb i gydfynd â rhai oedfaon. Rydym wedi cynnwys wyth oedfa yn y ffeil ei hun, ac mae rhagor ar gael ar y wefan. Rydym yn diolch i'r cyfeillion canlynol (yn nhrefn yr wyddor) am baratoi'r oedfaon hyn ar ein cyfer: Carys Ann, Owain Llˆyr Evans, R. Alun Evans, Gwyn Elfyn Jones, Trefor Jones-Morris, Guto Llywelyn, Hywel Wyn Richards, Robin Wyn Samuel a Mererid Mair Williams.
Beth yw Oedfa Ddementia-gyfeillgar?
Bydd oedfa ddementia-gyfeillgar yn wahanol i'r arfer am ein bod yn ceisio teilwra'r gweithgaredd ar gyfer y cyfeillion hynny sy'n byw gyda dementia. Yn aml iawn bydd rhan helaeth o'r gynulleidfa'n methu canolbwyntio ar un peth am gyfnod hir. Bydd rhai'n dymuno cerdded o gwmpas yn ystod y gwasanaeth, a dylid bod yn barod hefyd am rywrai'n siarad yn uchel o dro i dro. Buan y down ni i dderbyn mai dyna'r drefn gyda'r math yma o oedfa, ac nad oes angen teimlo unrhyw chwithdod.
Y gamp i'r arweinydd yw bod yn gynnes, yn gartrefol, ac yn anffurfiol.
Dylid glynu at emynau poblogaidd, darlleniadau cyfarwydd a myfyrdodau byr, difyr. Gorau oll os oes modd denu'r gynulleidfa i mewn gyda gweithgareddau rhyngweithiol a defnyddio gwrthrych megis cannwyll, blodau neu ddarlun fel canolbwynt i'r addoliad. Mae elfen o ailadrodd bob amser yn syniad da.
Yn sicr, nid dyma'r lle i bregethu'n hirfaith na chyflwyno syniadau astrus neu ddadleuon diwinyddol dwfn. Symlrwydd piau hi bob tro, ac mae modd cyflawni hynny heb fod yn nawddoglyd.
Oedfa Sul y Blodau
[Bydd angen llestr a thusw o flodau]
ARWEINYDD
Heddiw yw Sul y Blodau. Tybed beth yw'ch hoff flodyn chi? Beth am glychau'r gog neu'r briallu? Daffodil neu gennin Pedr? Dyna hoff flodyn pob Cymro neu Gymraes, si ˆwr o fod. 'O nage', medd rhywun, 'fy hoff flodyn i yw'r rhosyn . . . neu'r fioled . . . neu lygad y dydd neu fysedd y c ˆwn neu rug y mynydd.'
Grug y mynydd yn eu blodau, Edrych arnynt hiraeth ddug Am gael aros ar y bryniau Yn yr awel efo'r grug.
Mae gen i dusw o flodau fan hyn, a dwi am eu rhoi nhw mewn llestr. Ond dydw i ddim yn dda iawn am osod blodau. Falle y caf i help gennych chi i wneud sioe dda o ddail a blodau fel y gallwn ni eu gweld ar eu gorau, rhyfeddu at y gwahanol liwiau a mwynhau'r amrywiol arogleuon.
[Dechrau gosod blodyn neu ddau]
O'n i'n dweud wrthych chi nad oeddwn i yn dda iawn am osod blodau. Beth am ganu emyn tra bydd eraill ohonoch chi'n rhoi cynnig arni?
EMYN 391 'Pwy all beidio canu moliant iddo ef?' [Yn ystod y canu gellid annog rhai i osod blodau yn y llestr]
ARWEINYDD
Diolch i chi am eich help. A nawr rwy'n cael help [enwi pwy sy'n darllen] i ddarllen hanesyn o'r Beibl.
DARLLENYDD Mathew 21:1–11
ARWEINYDD
Gadewch i ni ganu eto gytgan yr emyn ganom ni gynnau. Cytgan emyn 391.
[Canu cytgan emyn 391 a dyblu'r canu]
ARWEINYDD
Ie, moliant iddo ef. Moliant i'r Brenin Iesu. Meddyliwch wir! Brenin yn marchogaeth ebol asyn. Crist yn marchogaeth ebol asyn i mewn i'r ddinas. Nid march rhyfel ond ebol asyn – symbol o heddwch.
Ond mae hwyl ddrwg ar Iesu. Mae e, beth bynnag am yr asyn, ar ben ei dennyn. Mae'r cynllunio bwriadol yn ei erbyn, y cynllunio herfeiddiol gan y ddinas fradwrus ar fin cyrraedd ei benllanw. Does dim carped coch i'r Brenin; dim utgyrn yn seinio. Dim ond pobol yn taenu palmwydd a blodau a dail. Pobol yn gweiddi, 'Hosanna i Fab Dafydd. Bendigedig yw'r un sy'n dod yn enw'r Arglwydd. Hosanna yn y goruchaf.'
DARLLENYDD
Ynfydion! Cefais innau f'awr, Yr awr felysa' gaed. Roedd sain 'Hosanna' yn fy nghlust A phalmwydd dan fy nhraed.
ARWEINYDD
Beth am ganu emyn arall? Emyn Elfed.
EMYN 360 'Pwy sy'n dod i Salem dref?'
ARWEINYDD
Emyn Sul y Blodau. Dydd Sul. Dydd cynta'r wythnos, neu'r dydd ola? Pa un yw dydd cynta'r wythnos? Dydd Llun. Dydd Llun yw dydd cynta'r wythnos. Dydd Llun, dydd Mawrth, dydd Mercher, dydd Iau, dydd Gwener, dydd Sadwrn. A pha ddydd sy'n dilyn dydd Sadwrn? Ie, dydd Sul.
Dydd gwisgo dillad gorau. Oeddech chi'n cael dillad newydd i fynd i'r capel?
Hwn yw y sanctaidd ddydd, gorffwysodd Duw o'i waith; a ninnau'n awr, dan wenau Duw, gorffwyswn ar ein taith.
Yr enw ar y dydd o orffwys cysegredig a ddiweddai yr wythnos Iddewig oedd y Saboth. Ystyr 'Saboth' yw 'ymatal', neu 'peidio', ac roedd cysylltiad rhwng cadw'r Saboth a'r lleuad. Hynny yw, dathlu g ˆwyl lleuad lawn oedd y Babyloniaid. Ond gydag amser, ac wrth ffurfio calendr, aeth y cysylltiad rhwng y lleuad a'r Saboth yn llai ac yn llai nes cael ei anwybyddu'n llwyr. Am y berthynas rhwng y Saboth a'r Sul Cristnogol, hwn bellach oedd dydd cynta'r wythnos, Dydd yr Arglwydd.
Gadewch i ni droi at yr Arglwydd mewn gweddi.
DARLLENYDD
Gweddïwn.
Frenin Nef a Daear, daethost ti i Jerwsalem yn marchogaeth ar gefn asyn a dangos dy frenhiniaeth. Gwyddom mai yn ein calonnau yr wyt ti am deyrnasu. Cura ar ddrws ein calonnau, Arglwydd, er mwyn dod i mewn. Dymunwn dy ddilyn i mewn i'r ddinas ac i mewn i'th orfoledd. Dyro i ni'r awydd i wasanaethu'r rhai y mae eu bywydau'n cyffwrdd â'n bywydau ni fel y byddom yn anrhydeddu'n gilydd. Tyred i'th etifeddiaeth drwy'r byd i gyd, a theyrnasa drosto mewn heddwch ac mewn cyfiawnder a chariad. Rhoddwn ddiolch i ti. Dathlwn a dyrchafwn di. Hosanna yn y goruchaf.
Ein Tad . . .
ARWEINYDD
Ffydd fywiol, wreiddiol ar weddi – heb lid,
Ffydd a blodau arni;
Ffydd heb un awr ddiffoddi,
Ffydd gref â i'r nef â ni.
Dyma gloi ein hoedfa gydag un arall o emynau Elfed.
Pwy sy'n dwyn y Brenin adref?
Pwy sy'n caru gweld ei wedd?
Ac wedi canu'r emyn fe gawn ni baned a sgwrs – o ie, a gorffen gosod y blodau.
EMYN 250 'Pwy sy'n dwyn y Brenin adref?'
ARWEINYDD
Y Fendith
Cynorthwya ni i'th ddilyn yn dy wyleidd-dra, dy aberth a'th gariad. A gras fyddo gyda ni oll.
Amen.
(R.A.E.)
Oedfa Gwener y Groglith
[Awgrymir cyflwyno croes fechan o wellt/pren/papur i bawb sy'n bresennol]
INTRADA [darn cyfarwydd, i gyfeiliant unrhyw offeryn]
ARWEINYDD
Croeso i'r oedfa, a hithau'n ddydd Gwener. 'Dydd Gwener! Dydd Gwener!' meddech chi. 'Dydyn ni ddim yn arfer mynd i'r capel neu'r eglwys ar ddydd Gwener. Dydd Sul yw dydd mynd i'r capel neu'r eglwys. Ydych chi'n si ˆwr fod y diwrnod iawn gyda chi?'
Yn berffaith si ˆwr. Ond nid unrhyw ddydd Gwener yw hwn. Dyma'r dydd dwysaf yng nghalendr y Cristion. Dydd Gwener y Groglith. Mae'r Saeson yn ei alw'n 'Good Friday'. Good? Beth sy'n 'good' am ddiwrnod mor ddwys, mor greulon? Efallai mai 'God's Friday' a olygir, fel yn yr Almaeneg Gottes Freitag. Falle'n wir. Ond er ein bod ni'n cyfeirio at rywbeth erchyll a chreulon wrth sôn am Grist yn cael ei groeshoelio, rydyn ni hefyd yn nodi mai ar y dydd hwn y cafodd y byd ei waredu o'i bechod.
Edrychwch ar y symbol o'r groes sydd yn eich llaw. Dyma i chi rai o eiriau Iesu ar y groes.
GWEDDI
[Y lleisiau'n cyfrannu o'u seddau. Dylid cael saib rhwng y lleisiau.]
LLAIS 1 'O Dad, maddau iddynt, oherwydd ni wyddant beth y maent yn ei wneud.'
[Luc 23:34]
Helpa ni, O Dduw, i faddau i eraill. A maddau i'n byd y pethau creulon sy'n digwydd.
LLAIS 2 'Heddiw byddi gyda mi ym Mharadwys.' [Luc 23:43] Diolchwn i ti, O Dad, am y sicrwydd hwn.
LLAIS 3 'Fy Nuw, fy Nuw, pam yr wyt ti wedi fy ngadael?' [Marc 15:34] Helpa ni, O Dduw, yn yr oriau mwyaf tywyll ac unig.
LLAIS 4 'Y mae arnaf syched.' [Ioan 19:28] Helpa ni, O Dad, i sicrhau bwyd a diod i'r newynog a'r sychedig.
LLAIS 5 'Gorffennwyd.' [Ioan 19:30]
Diolch i ti, O Dad, fod Iesu wedi cyflawni'r gwaith y daeth i'r ddaear i'w gyflawni.
[Tawelwch am rai eiliadau]
ARWEINYDD
Roedd croes Crist wedi ei chodi gan y milwyr Rhufeinig ar fryn Calfaria. Dyfed yw awdur emyn rhif 496 yn Caneuon Ffydd. Gadewch i ni ganu'r emyn ar y dôn 'Price'.
EMYN 496 'I Galfaria trof fy wyneb'
ARWEINYDD
Emyn Dyfed ar y dôn 'Price'. Emyn am Iesu'n talu'r pris; y pris am ein pechodau ni. Pan fyddwn ni'n ddrwg mae pris i'w dalu am gael maddeuant. Os oedden ni'n ddrwg yn yr ysgol, fe allen gael ein hanfon allan o'r dosbarth a'n gorfodi i sefyll y tu allan i'r drws. Sgrifennu cant o linellau (ac yn Saesneg fel arfer) 'I must not . . . rhywbeth neu'i gilydd.' Cael ein cadw i mewn ar ôl ysgol, ar ôl i bawb arall fynd adre.
Tybed beth oedd y gosb waetha gawsoch chi? Cael eich anfon i stafell y prifathro, hwyrach. Ac yn y stafell honno roedd 'na gansen. Ie, dwi'n gwybod. Roedd y gansen yn brifo.
Does dim hawl defnyddio'r gansen bellach yn y rhan fwyaf o wledydd Ewrop. Ond bydd ambell un yn ymffrostio, 'Wnaeth hi ddim drwg i mi. Ac fe ddysgais i fy ngwers.'
Bu'n rhaid i Iesu Grist wynebu'r groes. Ar fryn Calfaria gydag ef roedd dwy groes arall, a dau droseddwr arall oedd yn derfysgwyr. Dau bechadur. Ond doedd Iesu ddim ar fai. Roedd Iesu'n ddibechod. Ac mae'r pedair efengyl – Mathew, Marc, Luc ac Ioan – er yn adrodd yr un hanes yn dweud rhai pethau gwahanol i'w gilydd. Dim ond Mathew sy'n sôn am Peilat yn golchi'i ddwylo. Roedd gan Peilat gansen, onid oedd; neu chwip yn hytrach. Gan nad oedd e'n cael Iesu'n euog o
unrhyw gyhuddiad mae'n dweud, 'Fe ddysgaf wers iddo â'r chwip.' Ond roedd y dorf yn bloeddio, 'Croeshoelier ef.'
Dim ond Luc sy'n sôn am rai o eiriau olaf Iesu. Mae Marc yn dweud bod Iesu wedi gwrthod ateb cwestiynau Peilat – 'nid atebodd Iesu ddim mwy'; mae Ioan ar y llaw arall yn sôn am ddeialog rhwng y ddau. Ond yr un yw'r canlyniad. Rhyddhau Barabbas, y dyn drwg, a dedfrydu Iesu, y dyn da, i'w groeshoelio. A hynny'n digwydd ar y dydd Gwener.
Dyw'r Beibl ddim yn dweud 'dydd Gwener'. Ond mae'n dweud bod Iesu wedi atgyfodi ar 'y trydydd dydd,' hynny yw, dydd Sul. Mae emyn rhif 764 hefyd yn sôn am y 'trydydd dydd'.
[Rhywun i ledio'r emyn. Gallai fod yn un o'r lleisiau.]
EMYN 764 'Ni allodd angau du ddal Iesu'n gaeth'
ARWEINYDD
Dyn o'r enw Gwilym ab Elis piau geiriau'r emyn yna. Dyn o ardal y Bala oedd e ac mae wedi'i gladdu ym mynwent Llanycil, ar lan llyn Tegid. Yn yr eglwys yn Llanycil, eglwys Sant Beuno, mae amgueddfa i gofio am daith Mari Jones i'r Bala i brynu Beibl. Dyma sut mae'r Beibl yn adrodd hanes y croeshoelio.
DARLLENYDD Marc 15:33–39 (o unrhyw fersiwn o'r Beibl)
ARWEINYDD
Mae darluniau enwog i'w cael o'r croeshoeliad – Crist yn cario'r groes; Crist ar y groes; corff Crist yn cael ei dynnu oddi ar y groes; y goron ddrain, yr hoelion dur; Jiwdas yn bradychu Iesu; Pedr yn gwadu adnabod Iesu; y milwyr a'r dorf yn gwawdio Iesu; mam yr Iesu wrth droed y groes . . . Sgwn i, pe bai gennych chi'r modd, pa ddarlun o Grist fyddech chi'n ei osod ar wal y gegin? Mae rhai gan arlunwyr enwog o'r canol oesoedd; eraill gan artistiaid modern.
Darluniau du a thywyll yw lluniau'r croeshoelio at ei gilydd. Mae'r llun cynharaf o Grist ar y groes i'w weld yn eglwys gadeiriol Cologne.
Os nad lluniau, beth am yr ardd? Mae'n draddodiad gan rai garddwyr i blannu tatws cynnar ar ddydd Gwener y Groglith. Pa datws fyddech chi'n dewis? Desiree, King Edward, Javelin, Red Thumb, Purple Majesty? Maen nhw o bob lliw ac o bob siâp. A'r syniad o blannu ar ddydd Gwener y Groglith, mae'n debyg, yw bod y llysiau'n cael eu claddu yn y pridd yn y gwanwyn ac yn dwyn ffrwyth yn yr haf. Tatws o'r ardd; pys o'r ardd; ffa a ffrwythau o'r ardd. Does mo'u gwell i'w cael. Ond lle gwahanol iawn oedd gardd Gethsemane. Yno y bu Crist yn gweddïo. Yn yr ardd honno y bradychwyd ef. Yn y fan honno y cafodd ei arestio, ei roi ar brawf ac yna ei groeshoelio.
Dyma [enwi – plentyn os yn bosib, neu berson ifanc] i chwarae darn o gerddoriaeth ar [delyn, ffidil, ffliwt, gitâr, piano] i'n hatgoffa o ddioddefaint Iesu.
EITEM OFFERYNNOL [gan berson ifanc]
ARWEINYDD
[Diolch i'r offerynnwr]
I orffen, fe ganwn ni emyn rhif 505. [Arweinydd yn ledio'r emyn]
EMYN 505 'Mi ganaf tra bo anadl o fewn i'r ffroenau hyn'
Fe soniwyd am yr ardd gynnau. Mae 'na ychydig becynnau o hadau ar y byrddau y gellir eu plannu yr adeg yma o'r flwyddyn. Ewch â nhw efo chi ar bob cyfri. Croeso i chi aros am baned a sgwrs cyn mynd adre.
Nawr fe ddwedwn ni'r fendith efo'n gilydd.
Y FENDITH
Gras ein Harglwydd Iesu Grist, a chariad Duw, a chymdeithas yr Ysbryd Glân a fyddo gyda ni oll o'r awr hon hyd byth. Amen
(R.A.E.)
Oedfa Sul y Pasg
[Awgrymir rhoi wy Pasg bychan i bawb wrth iddynt gyrraedd, neu ffrwyth i'r rhai sy'n dioddef o glefyd y siwgr. Bydd angen cannwyll mewn lle amlwg].
ARWEINYDD
Croeso i oedfa Sul y Pasg. Y peth cyntaf wnawn ni yw cynnau'r gannwyll. Oes rhywun am roi help i oleuo'r gannwyll?
[Dylid cymryd gofal wrth ddewis pwy sydd am danio'r fatsien]
Diolch [enwi pwy bynnag sydd wedi goleuo'r gannwyll]. Mae goleuo cannwyll ar fore Sul y Pasg yn hen hen draddodiad sy'n perthyn i'r ffydd Iddewig. Mae'r fflam yn dynodi 'goleuni'. Iesu ddywedodd wrth ei ddilynwyr, 'Nid yw'r sawl sy'n rhodio yn y tywyllwch yn gwybod lle mae'n mynd. Tra bo'r goleuni gennych, credwch yn y goleuni, ac felly plant y goleuni fyddwch.' [Ioan 12:35, 36]
Ac mae gennych chi wy Pasg i'w fwyta ar ddiwedd y gwasanaeth neu ar ôl mynd adre. Mae'r wyau'n lliwgar. Sawl lliw sydd 'na? – coch, glas, melyn, oren, gwyrdd, porffor – pob math o liwiau. Lliwiau ar y papur lapio ydyn nhw. Pan fyddwch chi'n tynnu'r papur lapio fe welwch chi liw arall: lliw siocled. Dyna blisgyn yr wy.
Yr hyn sy'n digwydd ar ˆwyl y Pasg yw ein bod ni'n torri'r plisgyn ac yn rhyddhau'r hyn sydd y tu mewn i'r plisgyn. Meddyliwch am iâr yn dodwy wy go iawn. Os yw'r iâr yn gori – hynny yw, yn eistedd ar yr wy – mae hi'n gwneud hynny er mwyn cadw'r wy yn gynnes. Oherwydd y tu mewn i'r wy mae'r cyw. Mae hi'n cymryd tair wythnos i'r wy ddeor. A dyna i chi fywyd newydd. Ym myd yr adar mae cyw yn torri drwy'r plisgyn a dyna eto fywyd newydd – bywyd a fydd, ymhen amser, yn gallu hedfan. Mae'n gallu hedfan yn uchel. Mae'n gallu hedfan ymhell.
Symbol yw'r wy o fywyd newydd; gobaith newydd; cyfle newydd. Ac mae hynny'n rhywbeth i fod yn falch ohono. Crist yn cael ei roi ar brawf a'i gael yn euog. Crist yn cael ei groeshoelio a'i ladd. Crist yn cael ei gladdu mewn bedd. Dyna'r plisgyn. Dyna'r carchar. Ond mae Crist yn torri'n rhydd o'i gaethiwed. 'Ni allodd angau du ddal Iesu'n gaeth ddim hwy na'r trydydd dydd; yn rhydd y daeth.' Ac mae hynny'n rheswm i ni ddathlu.
Heddiw yw'r 'trydydd dydd'. Mae'r bedd yn wag. Mae Crist yn fyw!
[Plentyn neu berson ifanc i ledio'r emyn]
EMYN 555 'Heddiw cododd Crist yn fyw, Haleliwia'
ARWEINYDD
Trwy'r byd i gyd – Asia, Affrica, America, Awstralia, Antartica ac Ewrop – mae 'na ddathlu. Mae 'na ddiolch. Mae'r bedd yn wag.
Sut digwyddodd hynny? Mae stori atgyfodiad Crist yn dweud storïau gwahanol. Mae sôn am angylion, un angel, dau angel. Mae rhai'n credu bod corff Crist wedi cael ei ddwyn naill ai gan ei elynion neu gan ei gefnogwyr. Fe fyddai'r gelynion wedi dwyn y corff rhag i'r bedd ddod yn gyrchfan pererinion.
Pe baen nhw wedi dwyn y corff, fe fyddai'r naill ochor a'r llall wedi dangos y corff er mwyn profi mai twyll oedd y cyfan. Ond fedren nhw ddim. Doedd dim corff. Roedd y bedd yn wag.
Yr hyn sy'n bwysig yw nid beth ddigwyddodd. Wyddom ni ddim beth ddigwyddodd. Yr hyn sy'n bwysig yw effaith y bedd gwag. Beth mae hynny'n ei feddwl?
I'n hatgoffa ni, dyma sut mae Marc yn dweud yr hanes.
[Gellid defnyddio'r darlleniadau yn ôl y galw – un neu fwy]
DARLLENYDD 1
Marc 16:1–8
ARWEINYDD
Dyma'r un hanes gan Mathew.
DARLLENYDD 2
Mathew 28:1–8
ARWEINYDD
Dyma'r hanes yn Efengyl Luc.
DARLLENYDD 3
Luc 24:1–12
ARWEINYDD
Ac eto, yr hanes yn Ioan.
DARLLENYDD 4
Ioan 20:1–10
ARWEINYDD
Dwi'n si ˆwr fod yr wyau Pasg 'na gawsoch chi yn flasus. Os leiciwch chi, fe allwch ddechrau eu bwyta nhw nawr. A dyma i chi rywbeth arall blasus; rhywbeth i'w fwynhau.
[Plentyn neu berson ifanc i chwarae darn o gerddoriaeth berthnasol neu ganu, neu ddefnyddio CD neu ffôn i'r un perwyl]
CERDDORIAETH
EMYN 563 'I Dduw bo'r gogoniant'
ARWEINYDD
Mae dwy thema i stori'r Pasg. Mae'r ddwy thema'n crynhoi ystyr G ˆwyl y Pasg. Y thema gyntaf yw'r ymadrodd, 'Mae'r Iesu yn fyw.' 'Crist sy'n byw ynof fi.' [Galatiaid 2:20] Dyw Iesu ddim bellach yn berson o gig a gwaed, wedi ei gyfyngu gan amser. 'Ac yn awr yr wyf fi gyda chwi yn wastad hyd ddiwedd amser.' [Mathew 28:28] Mae Iesu'n gallu cerdded i mewn i ystafell sydd wedi'i chloi; yn gallu cydgerdded gyda ni heb i ni ei adnabod; yn gallu diflannu o'n golwg mewn eiliad. Luc sy'n rhybuddio yn erbyn chwilio am Iesu yn ei fedd. 'Pam yr ydych yn ceisio ymhlith y meirw yr hwn sy'n fyw?' [Luc 24:5] Nid person y gorffennol pell yw Iesu. Mae'n berson y presennol. Ac fe wyddom ni am y profiad o deimlo Iesu'n agos atom ni.
Yr ail thema yw bod Duw yn cyfiawnhau ac achub cam Iesu. Mae'n dweud 'Ie' wrth Iesu a 'Na' wrth y pwerau a'i rhoddodd ar y groes. Nid stori sy'n gorffen and they all lived happily ever after yw stori'r Pasg, ond stori am Dduw yn rhoi'r awdurdod i Iesu ac i'r rhai sy'n ei ddilyn.
'Rhoddwyd i mi,' meddai, 'bob awdurdod yn y nef ac ar y ddaear. Ewch, gan hynny, a gwnewch ddisgyblion o'r holl genhedloedd.' [Mathew 28:18, 19]
Fe gawn ni air o weddi ac yna emyn arall i orffen y gwasanaeth.
GWEDDI
[Gan un arall sy'n bresennol neu gan yr Arweinydd]
O Dduw, ein Tad nefol, moliannwn di am fore'r trydydd dydd, ac am awr fawr buddugoliaeth dy fab ar bechod a bedd. Boed gorfoledd y Pasg yn ein calonnau yn wastadol, drwy Iesu Grist ein Harglwydd a'n dysgodd i weddïo a dweud . . . Ein Tad (cydadrodd Gweddi'r Arglwydd)
EMYN 547 'Mi wn fod fy Mhrynwr yn fyw'
ARWEINYDD
Gadewch i ni ddweud y gras gyda'n gilydd.
Gras ein Harglwydd Iesu Grist, a chariad Duw, a chymdeithas yr Ysbryd Glân a fyddo gyda ni oll o'r awr hon hyd byth. Amen
(R.A.E.)
Oedfa G ˆwyl Ddiolchgarwch
[Y cwmni i eistedd mewn hanner cylch o gwmpas bwrdd gyda lliain gwyn arno]
[Mae delweddau ar PowerPoint ar gael ar wefan yr Undeb i gyd-fynd â'r oedfa hon]
[Dylid trefnu bod amrywiaeth o fwydydd ar y bwrdd yn barod – bara, llysiau amrywiol, bwydydd sych a thuniau o bob math]
O gofio bod pobl sy'n byw gyda dementia weithiau'n treulio oriau lawer yn troi tudalennau llyfrau a chylchgronau, yn gwrando ar y radio neu'n edrych ar deledu, gellid gosod llyfrau a chylchgronau, radio a gliniadur (i gynrychioli teledu) ar y bwrdd yn ogystal.
neu
Tra bod cerddoriaeth bwrpasol yn chwarae yn y cefndir, cael y gynulleidfa i osod eu 'rhoddion diolch' ar y bwrdd wrth iddynt gyrraedd, gan gynnwys llyfrau a chylchgronau.
Yna yr arweinydd i osod radio a gliniadur yn eu lle – neu osod y rheiny ar y bwrdd ymlaen llaw.
ARWEINYDD
EMYN 15 'I Dad y trugareddau i gyd'
GWEDDI
Am iti'n dwyn, O Dad, i'r ddaear hon Y plyga pob credadun ger dy fron; Am na bu tymor, na bu haul erioed, Na lloer na sêr, a fethodd gadw'u hoed. Tywelltaist arnom ni, drueiniaid gwael, Gawodydd dibrin o'th fendithion hael. Seiniwn dy foliant, Salm i'th ogoniant yw y cread gwiw. (Mawl i'r Crëwr, Gwilym R. Jones)
CROESO
Croeso cynnes i'r oedfa. Diolch am eich cwmni a diolch am y rhoddion ar y bwrdd. Efallai nad yw'r ˆwyl ddiolchgarwch mor bwysig heddiw ag y bu flynyddoedd yn ôl, ond mae'r amrywiaeth o bethau sydd ar y bwrdd yn dangos gymaint sydd gyda ni i ddiolch amdano o hyd. Wrth gwrs, mae lle gyda ni i ddiolch bob dydd o'n bywyd, ond mae cynnal oedfa 'ddiolchgarwch' yn gyfle i ni i feddwl gymaint o ddyledwyr ydym ni, ac i gydnabod, y tu cefn i'r cyfan, waith Duw, Creawdwr pob peth. Dyna mae David Charles yn ei wneud yn ein hemyn cyntaf.
EMYN 64 'Tydi sy deilwng oll o'm cân'
CYD-DDARLLEN SALM 100 'Cenwch yn llafar i'r Arglwydd, yr holl ddaear'
DARLLENIADAU Deuteronomium 8:7–14; 17–18
Adnodau o Salm 104
Fy enaid bendithia'r Arglwydd. O Arglwydd fy Nuw, mawr iawn wyt ti; Yr wyt wedi seilio y ddaear ar sylfeini cadarn, ac ni symuda byth.
Yr wyt yn peri i nentydd lifo i'r dyffrynnoedd, ac afonydd rhwng y bryniau.
Maent yn rhoi d ˆwr i'r anifeiliaid gwylltion;
yno mae'r asynnod gwyllt yn torri eu syched.
Yn y coed gerllaw mae'r adar yn gwneud eu nythod ac yn canu.
Rwyt yn anfon glaw ar y bryniau o'r awyr, ac y mae’r ddaear wedi’i llenwi â’th fendithion.
Yr wyt yn gwneud i laswellt dyfu i'r gwartheg a phlanhigion i ddyn eu defnyddio,
er mwyn iddo dyfu ei gnydau a chynhyrchu gwin i’w wneud yn llawen,
olew i godi ei galon, a bara i’w gynnal.
Litani o Ddiolch
Am harddwch dy greadigaeth:
Diolchwn i ti, O Dduw
Am lewyrch yr haul a glendid yr awyr, ac am iechyd i'w mwynhau:
Diolchwn i ti, O Dduw
Am ffurfiau'r mynyddoedd a'r bryniau, am liwiau’r blodau a’r coed,
ac am lygaid i'w gweld a'u mwynhau:
Diolchwn i ti, O Dduw
Am gân yr adar, am fiwsig llais ac offeryn, ac am glustiau i'w clywed:
Diolchwn i ti, O Dduw
Am y rhai sy'n ein caru ac yn gofalu amdanom, am eu cwmni a'u cyfeillgarwch:
Diolchwn i ti, O Dduw
Am deulu a chymdeithas dy eglwys, am fendithion mawl a gweddi:
Diolchwn i ti, O Dduw
Am Iesu Grist ein Harglwydd a'n Gwaredwr, ac am fywydau i’w cysegru iddo mewn cariad a gwasanaeth:
Diolchwn i ti, O Dduw
EMYN 116 'Nef a daear, tir a môr'
SGWRS
Un o'r rhyfeloedd mwyaf enbyd a gwaedlyd a welodd Ewrop oedd y rhyfel a barodd o 1618–1648, y Thirty Years' War. Yng nghanol y brwydro yn Saxony roedd tref gaerog Eilenburg y byddai pobl yn ffoi iddi am ddiogelwch pan ddeuai'r brwydro'n agos.
Un o blant Eilenburg oedd Martin Rinkart, cerddor dawnus a enillodd ysgoloriaeth i ysgol St Thomas, Leipzig, lle cafodd ei hyfforddi'n gantor ac offeiriad.
Yn 1617 cafodd ei benodi'n archddiacon Eilenberg, yn un o bedwar pastor, sef gweinidog, yn ei dref enedigol, ac yno y bu am weddill ei fywyd. Flwyddyn wedi iddo ddychwelyd cychwynnodd y rhyfel, a threuliodd Martin Rinkart hanner ei oes yn s ˆwn y rhyfela.
Yn 1637 cafwyd achos o'r pla yn Eilenberg, a lledodd fel tân gwyllt. Fe ffodd un o'r gweinidogion i ddiogelwch, a bu farw y ddau arall gan adael Martin Rinkart ar ei
ben ei hun. O fewn dim roedd yn cynnal cymaint â hanner cant o angladdau y dydd, a bu farw bron i bum mil o bobl – gan gynnwys ei wraig ei hun.
Yn 1638, yn dilyn y pla, daeth newyn ac yna gwarchae gan filwyr Sweden. Martin Rinkart berswadiodd pennaeth y fyddin i godi'r gwarchae, ac fe wnaeth hynny eilwaith yn 1639.
Ond nid am ei waith arwrol yn ystod y pla ac yn achub y ddinas y cofir amdano heddiw, ond oherwydd un o'i emynau. Emyn 'bwrdd', hynny yw gras bwyd, oedd hwn yn wreiddiol, ond emyn y byddwn ni'n canu cyfieithiad Cymraeg J. Henry Jones ohono ar yr ˆwyl ddiolchgarwch.
Diolchwn oll i Dduw llaw a llais a chalon, cans rhyfeddodau mawr a wnaeth i ni blant dynion: er dyddiau'n mebyd ni a'n cynnar gamre gwan, di-ri yw'r doniau hael a ddaw'n ddi-baid i'n rhan.
Mae tri phennill yr emyn yn fwrlwm o ddiolchgarwch, ac o gofio'r hanes a'r cefndir, mae'n emyn rhyfeddol.
Beth oedd gan Martin Rinkart i ddiolch amdano? Dyna fyddai llawer yn holi. Byw hanner ei oes yn s ˆwn a chanlyniadau rhyfela, gweld colli ei wraig a miloedd eraill i'r pla, gorfod ysgwyddo cynnal angladdau di-ri a cheisio bugeilio'r teuluoedd trallodus; arwain bywyd cyhoeddus Eilenburg yn wyneb bygythiadau byddin Sweden.
Beth oedd yna mewn difri i ysbrydoli emyn o fawl a diolch mor odidog?
Ond methu dirnad cyfrinach ei fywyd yw gofyn cwestiwn felly. Oherwydd g ˆwr o'r un anian â'r Apostol Paul oedd Martin Rinkart, yn diolch nid am bob peth, ond ym mhob peth. Ac mae yna fyd o wahaniaeth.
Mae yna derfyn yn dod i ddiolch am bob peth, ac mae yna lawer o bethau na fyddem ni, na neb arall, yn breuddwydio diolch amdanynt.
Ond mae'r agwedd meddwl a'r ysbryd sy'n diolch ym mhob peth yn ei gwneud hi'n bosib i ni i ddal i wneud, hyd yn oed pan fo'r pethau pwysicaf ac anwylaf yn llithro o'n gafael.
Meddai'r Apostol Paul yn Rhufeiniaid (Rhuf. 5:3–5):
'Heblaw hynny, yr ydym hyd yn oed yn gorfoleddu yn ein gorthrymderau, oherwydd fe wyddom mai o orthrymder y daw'r gallu i ymddal, ac o'r gallu i ymddal y daw rhuddin cymeriad, ac o gymeriad y daw gobaith.'
A dyma obaith na chawn ein siomi ganddo, oherwydd y mae cariad Duw wedi ei dywallt yn ein calonnau trwy'r Ysbryd Glân y mae ef wedi ei roi i ni.
Ac meddai yn y llythyr at y Philipiaid, wrth ddiolch am rodd garedig yr eglwys, (Php. 4:11–13):
'. . . oherwydd yr wyf fi wedi dysgu bod yn fodlon, beth bynnag fy amgylchiadau. Gwn sut i gymryd fy narostwng, a gwn hefyd sut i fod uwchben fy nigon. Ym mhob rhyw amgylchiadau, yr wyf wedi dysgu'r gyfrinach sut i ddygymod, boed â llawnder neu newyn, â helaethrwydd neu brinder. Y mae gennyf gryfder at bob gofyn trwy yr hwn sydd yn fy nerthu i.'
Mae gennym ni gymaint i ddiolch amdano – fel mae'r cyfan sydd ar y bwrdd yn ei ddangos i ni; o ffrwythau a llysiau i gynnyrch cegin a ffatri; i lyfrau a chylchgronau; i radio a theledu a'r holl gyfarpar technolegol sy'n gwneud bywyd gymaint haws; am gartref ac aelwyd, am deulu a thylwyth a ffrindiau; am ofal a thendans yn ôl y galw a'r angen drwy law doctor, nyrs a gofalwr. Diolch yn wir. Ond diolch fwy am yr un sydd yno i roi i ninnau gryfder at bob gofyn, pan fod y bendithion tymhorol a materol, a'r fendith fwyaf un, iechyd, yn llithro o'n gafael. Yr un sydd wedi ein sicrhau nad oes yna ddim, dim oll a grëwyd, a all ein gwahanu ni oddi wrth ei gariad yn Iesu Grist. A dyna'r testun diolch pennaf o bob un.
GWEDDÏWN
Wrth i ni ddathlu ein digonedd a diolch am ein bwyd, clodforwn di, O Dad, am y cyfan a wnaethost ac am yr hyn oll a roddaist i ni.
Am silffoedd sy'n llwythog a chypyrddau sy'n llawn.
Am yr amrywiaeth o fwyd sydd ar gael, am archwaeth iach a'r modd i'w fodloni. Am bopeth a gynrychiolir yn y gwasanaeth diolchgarwch hwn,
Greawdwr a Chynhaliwr pawb, rhown glod a diolch i Ti.
Am y rhai sy'n cynhyrchu a darparu bwyd, ffermwyr a garddwyr sy’n cydweithio gyda Thi mewn harmoni.
Am bawb yn y gadwyn fwyd o gae i ffatri, o fanwerthwyr i ddarparwyr a defnyddwyr, y naill yn dibynnu ar y llall.
Greawdwr a Chynhaliwr pawb, rhown glod a diolch i Ti.
Am ein gwlad ffrwythlon, amrywiol a hardd, sy’n cyflenwi cymaint o’r hyn sydd ei angen arnom –
ein bwyd, ein d ˆwr, adnoddau ar gyfer diwydiant ac ynni –
ac yn cynnig i ni lecynnau i hamddena, ymlacio ac adnewyddu.
Greawdwr a Chynhaliwr pawb, rhown glod a diolch i Ti. Am gymuned yr eglwys a'r gymuned yr ydym yn byw ynddi, am gyfeillion, cymdogion a chydnabod sydd, gyda'u diddordeb, cefnogaeth, cymwynasgarwch a'u gofal, yn cyfoethogi'n bywyd a rhoi i ni flas ar fyw, ac am efengyl gras a Christ ein Gwaredwr a'th gariad diollwng ynddo ef.
Greawdwr a Chynhaliwr pawb, rhown glod a diolch i Ti.
CYDWEDDÏO
Gawn ni uno yn awr yng ngweddi'r Arglwydd:
'Ein Tad . . .'
EMYN 130 'Pob peth, ymhell ac agos'
Y FENDITH
EMYN 15 'I Dad y trugareddau i gyd'
(H.W.R.)
Oedfa ar Thema: Goleuni
[Mae PowerPoint ar gael ar wefan yr Undeb i gyd-fynd â'r oedfa hon]
[Y cwmni i eistedd mewn hanner cylch o gwmpas bwrdd ac arno un gannwyll fawr wen. Angen sicrhau bod y bwrdd a'r gannwyll yn amlwg.
Cerddoriaeth dawel i chwarae yn y cefndir i gyfleu'r syniad o wawr neu olau. Chwarae'r dôn 'Berwyn' drwyddi unwaith neu ddwy].
EMYN 222 'Tyrd atom ni, O Grëwr pob goleuni'
ARWEINYDD
Croeso cynnes i bawb ohonoch chi; mae'n hyfryd eich gweld a chael eich cwmni. Fel y gwelwch chi, mae gyda ni gannwyll wen ar y bwrdd yn y canol, ac yn y funud byddwn yn ei chynnau.
Dod ynghyd i addoli Duw wnaethon ni, ac i foliannu ei enw, ac un ffordd o wneud hynny yw drwy adrodd salm. Dewch i ni ddweud gyda'n gilydd salm a ddysgwyd i ni yn blant, y ganfed salm.
Cyd-ddweud Salm 100
ARWEINYDD
Mae goleuo cannwyll yn hen, hen draddodiad yn yr eglwys, a hynny nid jest er mwyn cael golau, ond fel ffordd i rannu'r neges mai goleuni yw Duw, ac fel arwydd o bresenoldeb Duw gyda'i bobl. Mae'r gannwyll olau yn dweud bod Duw gyda ni bob amser – pa mor dywyll bynnag y mae arnom ambell dro.
[Goleuo'r gannwyll tra bod yr adnodau'n cael eu darllen]
ADNODAU
Yn y dechreuad y creodd Duw y nefoedd a'r ddaear . . . A Duw a ddywedodd, 'Bydded goleuni', a goleuni a fu. A Duw a welodd y goleuni, mai da oedd. (Genesis 1:3–4a; Beibl WM)
Goleuni yw Duw ac nid oes ynddo ef ddim tywyllwch . . . os rhodiwn yn y goleuni, fel y mae ef yn y goleuni, y mae gennym gymundeb â'n gilydd. (1 Ioan 1:5b;7; BCN)
GWEDDI
Am hyfryd olau'r dydd, Dyrchafwn glodydd glân I Ti, O Dduw, – dy ddoniau sydd yn haeddu newydd gân; Am nawdd dy adain gref, Yn nhywyll oriau'r nos, Ein mawl ddyrchafwn hyd y nef I Ti, bob dydd o'n hoes.
Diolch i ti, o Dduw ein Tad, am gyfle i addoli ac i fwynhau cwmni'n gilydd yma nawr, gan gofio hefyd dy fod ti gyda ni ac yn ein cydio ynghyd yn un teulu ynot ti.
Bendithia ein cymdeithas ac arwain ni, drwy dy Ysbryd, i addoli mewn ysbryd a gwirionedd. Clyw ein gweddi yn enw Iesu a'n dysgodd i weddïo drwy ddweud Ein Tad . . .
EMYN
[Bydd angen taflen gyda geiriau'r emyn arni neu ddefnyddio'r PowerPoint]
Ciliodd pob seren draw o’r ffurfafen;
Gwenu mae'r heulwen ar doriad dydd;
Llysiau a blodau, pawb yn dihuno,
Golau sy'n agor
Llygaid y dydd.
Ceiliog yn clochdar, adar yn trydar,
Canant yn gynnar ar doriad dydd;
Dweud maent am neges
gwawr y goleuni, Sôn am ddeffroad bywyd y dydd.
Deuwn i foli Duw pob daioni Am fod goleuni ar doriad dydd; Mwy yw ein moliant am heulwen Iesu, Golau ein bywyd ydyw pob dydd. Carey Jones (Emyn 134, Caniedydd yr Ifanc)
DARLLENIADAU
Yn y dechreuad yr oedd y Gair; yr oedd y Gair gyda Duw, a Duw oedd y Gair.
Yr oedd ef yn y dechreuad gyda Duw.
Daeth pob peth i fod trwyddo ef; hebddo ef ni ddaeth un dim sydd mewn bod.
Ynddo ef yr oedd bywyd, a'r bywyd, goleuni dynion ydoedd.
Y mae'r goleuni yn llewyrchu yn y tywyllwch, ac nid yw'r tywyllwch wedi ei drechu ef.
Ioan 1:1–5 (BCN)
Yna llefarodd Iesu wrthynt eto. 'Myfi yw goleuni'r byd,' meddai. 'Ni fydd neb sy'n fy nghanlyn i byth yn rhodio yn y tywyllwch, ond bydd ganddo oleuni'r bywyd.' Ioan 8:12
Dywedodd Iesu wrthynt, 'Am ychydig amser eto y bydd y goleuni yn eich plith. Rhodiwch tra bo'r goleuni gennych, rhag i'r tywyllwch eich goddiweddyd. Nid yw'r sawl sy'n rhodio yn y tywyllwch yn gwybod lle y mae'n mynd. Tra bo'r goleuni gennych, credwch yn y goleuni, ac felly plant y goleuni fyddwch.' Ioan 12:35–36a
SGWRS
[Os yw'n bosib, ceisiwch gael gafael ar y math o ganhwyllbren 'soser' sydd â dolen arni i'w chario, a chopi mor fawr â phosib o 'Light of the World' Holman Hunt, neu ddelwedd o'r darlun ar PowerPoint]
Mae'n mynd yn dipyn bach o banig yn ein tˆy ni pan fydd y trydan yn methu – nid oherwydd ofn y tywyllwch, ond oherwydd methu dod o hyd i'r canhwyllau a'r matsys.
Yng nghyfnod plentyndod ac ieuenctid llawer ohonom, roedd y gannwyll a'r lamp olew a'r matsys wrth law o hyd, a ninnau'n cario canhwyllbren tebyg i hwn i arwain y ffordd i'r gwely.
A dyna wahaniaeth mae un gannwyll fach yn gallu'i wneud.
Mae yna ddihareb o Tsieina sy'n dweud, 'Gall un gannwyll alltudio'r nos'.
Wel, yng nghyfnod ein plentyndod, cyn bod trydan yn ein cartrefi, roedd lle i ddiolch gyda ni i gyd am y gannwyll a'i golau.
Darlun enwog, a chyfarwydd iawn ar un adeg, yw darlun Holman Hunt o Iesu Grist yn sefyll yn curo ar ddrws â'i law dde, gyda llusern a channwyll ynddi yn ei law chwith. Teitl y darlun yw 'Light of the World' neu 'Goleuni'r Byd'.
[Dangos copi o'r darlun]
Mae yna hanes diddorol i'r darlun. Yn ôl Holman Hunt ei hun, fe'i paentiodd 'ar orchymyn dwyfol,' hynny yw roedd yn credu ar ei galon bod Duw am iddo greu'r darlun, ac mae'r un gwreiddiol yng nghapel Coleg Keble, Rhydychen. Yna fe baentiodd Hunt ail fersiwn – un llai, sydd yn oriel gelf dinas Manceinion.
Daeth y darlun yn enwog iawn a phobl yn tyrru i'w weld yn Rhydychen. Ond am fod y coleg yn codi tâl ar bobl oedd am ei weld, fe baentiodd Holman Hunt drydydd fersiwn llawn maint a aeth ar daith o gwmpas y byd o 1905 hyd 1907, ac a gyflwynwyd wedyn i gadeirlan Sant Paul yn Llundain.
Mae'r darlun yn seiliedig ar eiriau o Lyfr y Datguddiad:
Wele, yr wyf yn sefyll wrth y drws ac yn curo; os clyw rhywun fy llais ac agor y drws, dof i mewn ato a swperaf gydag ef, ac yntau gyda minnau.
Mae yna bethau diddorol iawn i sylwi arnynt yn y darlun; mae'r drws wedi'i orchuddio gan iorwg – hynny yw, does neb wedi ei agor ers amser; does yna ddim dolen na chlicied i'w gweld ar y drws – dim ond o'r tu fewn y gellid ei agor – ond y peth trawiadol yw nad o'r llusern yn unig y mae'r golau'n tywynnu, ond o ffigwr Iesu ei hun.
A dyna oedd Holman Hunt am i bawb oedd yn edrych ar y darlun ei weld a'i ddeall, mai Iesu ei hun yw goleuni'r byd.
Mae geiriau Iesu'n goleuo ffordd bywyd – 'llusern yw dy air i'm troed a llewyrch i'm llwybr.'
Mae gweithredoedd Iesu yn rhai golau, glân – ac yn gweddnewid bywyd pawb.
Ond Iesu ei hun yw'r goleuni, a pa faint bynnag yw'r tywyllwch, pan ei bod yn fagddu arnom, yn ei gwmni ef mae yn olau.
Meddai Elfed yn ei emyn cyfarwydd, 'Mae yn olau ond cael gweld dy wyneb di'.
Byddai Holman Hunt, a llawer un arall, yn dweud, 'Mae yn olau ond im gael dy gwmni di'. Ac o gael ei gwmni, ein braint ni yw rhannu'r golau i oleuo'r ffordd i eraill.
Yng ngeiriau Paul:
Tywyllwch oeddech chwi gynt, ond yn awr goleuni ydych yn yr Arglwydd. Byddwch fyw fel plant goleuni, oherwydd gwelir ffrwyth y goleuni ym mhob daioni a chyfiawnder a gwirionedd. Gwnewch yn si ˆwr beth sy'n gymeradwy gan yr Arglwydd.
(Effesiaid 5:8–10)
GWEDDI
O Dduw ein Tad, diolch i ti am fendith goleuni ac am fedru gweld golau'r haul, y lleuad a'r sêr, a'r harddwch y mae eu goleuni hwy yn ei ddangos i ni yn dy fyd rhyfeddol. Cofiwn am y rhai y mae eu byd yn dywyll am na allant weld nag awyr las na chwmwl, na lliwiau'r coed na'r blodau, na gwên plentyn nac wynebau anwyliaid. Ond, fel y gwyddom ein Tad, i lawer o bobl sy'n gallu gweld mae'n byd yn un tywyll iawn. Fe gofiwn am y rhai sydd yn nhywyllwch rhyfel a thrais, tlodi a newyn, salwch ac afiechyd, galar a hiraeth. Diolch i ti am bawb sy'n ceisio goleuo'u sefyllfa; y gweithwyr mudiadau dyngarol sy'n rhannu bwyd ac yn helpu ceiswyr lloches, y rhai sy'n rhedeg banciau bwyd, y nyrsys a'r doctoriaid a gweithwyr y gwasanaeth iechyd, gofalwyr cartrefi gofal ac aelwydydd.
Diolch am y consýrn, y gofal a'r tendans sy'n goleuo bywydau llawer ac, fe gredwn, yn fynegiant o dosturi, consýrn a chariad yr Iesu.
Rho dy fendith ar bawb sy'n trio gwneud ein byd yn decach a goleuach byd, ac agor ein llygaid i weld o'r newydd yr un sydd o hyd yn Oleuni'r Byd, Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.
EMYN 774 'Mi glywais lais yr Iesu'n dweud'
Y FENDITH
Dduw y goleuni, nid yw’r tywyllwch yn dywyllwch i ti.
Llewyrcha yn ein tywyllwch oleuni bywyd.
Lle bynnag y mae'n dywyll, boed i'th oleuni di ddod â gobaith ac iachâd.
Llewyrcha yn ein tywyllwch oleuni ein bywyd,
'fel bo golau cariad Iesu yn disgleirio dros y byd'. Amen.
(H.W.R.)
Oedfa ar Thema: Dwylo
[Pawb i eistedd mewn hanner cylch o gwmpas bwrdd]
[Gosod llun neu ddelwedd o 'Praying Hands', Albrecht Dürer, ar y bwrdd yng ngolwg pawb. Mae PowerPoint ar gael ar wefan yr Undeb i gyd-fynd â'r oedfa hon.]
ARWEINYDD
EMYN 788 'O Dduw ein Tad' (Penillion 1 a 2 yn unig)
Curwch ddwylo, yr holl bobloedd; rhowch wrogaeth i Dduw â chaneuon gorfoledd.
Oherwydd y mae'r ARGLWYDD, y Goruchaf, yn ofnadwy, yn frenin mawr dros yr holl ddaear.
(Salm 47:1–2)
Ond tydi, O ARGLWYDD, yw ein tad; ni yw'r clai a thi yw'r crochenydd; gwaith dy ddwylo ydym i gyd. (Eseia 64:8)
Ond yr wyf yn ymddiried ynot ti, ARGLWYDD, ac yn dweud, 'Ti yw fy Nuw.'
Y mae f'amserau yn dy law di . . .
(Salm 31:14–15a)
CROESO
Croeso cynnes iawn i bob un ohonoch chi i'r oedfa. Mae'n dda eich gweld a chael eich cwmni. Un o'r pethe cyntaf fyddwn yn wneud wrth gwrdd â'n gilydd yw codi llaw ac ysgwyd dwylo neu gofleidio, a'r defnydd syml hynny o'n dwylo'n cyfleu gymaint; yn arwydd o groeso a chyfeillgarwch a pherthynas rhyngom ni a'n gilydd.
Yn yr oedfa heddiw, rydyn ni'n mynd i feddwl am bwysigrwydd dwylo yn ein hanes ni i gyd.
Mae'r salmydd yn galw arnom ni i guro dwylo mewn mawl i Dduw.
Mae'r salmydd hefyd yn Salm 8 yn rhyfeddu at waith dwylo Duw, ac yn rhyfeddu fwy ei fod yn ein cofio ni bob un a'n gwneud yn bartneriaid iddo yn ei fyd.
Gadewch i ni gydadrodd y salm yn awr.
Cydadrodd Salm 8 'Arglwydd ein Iôr ni, mor ardderchog yw dy enw ar yr holl ddaear'
Beth am i ni ddilyn yr arfer a ddysgwyd i ni yn ein plentyndod, a rhoi'n dwylo ynghyd wrth i ni gydweddïo yn awr?
GWEDDI
Diolch i ti, O Dduw ein Tad, am y cyfle i gwrdd â'n gilydd unwaith eto.
Estyn dy law atom yn awr, yw'n gweddi, i fendithio'n cymdeithas, i arwain ein haddoliad ac i gysgodi drosom yn dy gariad.
Gofynnwn hyn yn enw Iesu a'n dysgodd i weddïo drwy ddweud gyda'n gilydd, 'Ein Tad . . .'
Gweddi'r Arglwydd
EMYN 372 'Dwylo ffeind oedd dwylo Iesu ym mhob man'
DARLLENIADAU
Daeth dyn gwahanglwyfus ato ac erfyn arno ar ei liniau a dweud, 'Os mynni, gelli fy nglanhau.'
A chan dosturio, estynnodd ef ei law a chyffwrdd ag ef a dweud wrtho, 'Yr wyf yn mynnu, glanhaer di.' Ymadawodd y gwahanglwyf ag ef ar unwaith, a glanhawyd ef.
(Marc 1:40–42)
Daethant i Bethsaida. A dyma hwy'n dod â dyn dall ato, ac yn erfyn arno i gyffwrdd ag ef.
Gafaelodd yn llaw'r dyn dall a mynd ag ef allan o'r pentref, ac wedi poeri ar ei lygaid rhoes ei ddwylo arno a gofynnodd iddo, 'A elli di weld rhywbeth?' Edrychodd i fyny, ac meddai, 'Yr wyf yn gweld pobl, maent yn edrych fel coed yn cerdded oddi amgylch.'
Yna rhoes ei ddwylo drachefn ar ei lygaid ef. Craffodd yntau, ac adferwyd ef; yr oedd yn gweld popeth yn eglur o bell. (Marc 8:22–26)
Pan ddaeth i dˆy Pedr, gwelodd Iesu ei fam-yng-nghyfraith ef yn gorwedd yn wael dan dwymyn. Fe gyffyrddodd â'i llaw, a gadawodd y dwymyn hi, ac fe gododd a dechrau gweini arno. Gyda'r nos, daethant â llawer oedd wedi eu meddiannu gan gythreuliaid ato, ac fe fwriodd allan yr ysbrydion â'i air, ac iacháu pawb oedd yn glaf; fel y cyflawnid y gair a lefarwyd trwy Eseia'r proffwyd: 'Ef a gymerodd ein gwendidau ac a ddug ymaith ein clefydau.' (Math. 8:14–17)
Yr oeddent yn dod â phlant ato, iddo gyffwrdd â hwy. Ceryddodd y disgyblion hwy, ond pan welodd Iesu hyn aeth yn ddig, a dywedodd wrthynt, 'Gadewch i'r plant ddod ataf fi; peidiwch â'u rhwystro, oherwydd i rai fel hwy y mae teyrnas Dduw yn perthyn. Yn wir, rwy'n dweud wrthych, pwy bynnag nad yw'n derbyn teyrnas Dduw yn null plentyn, nid â byth i mewn iddi.' A chymerodd hwy yn ei freichiau a'u bendithio, gan roi ei ddwylo arnynt. (Marc 10:13–16)
SGWRS
Rydyn ni i gyd yn gyfarwydd â'r darlun neu'r ddelwedd o ddwylo mewn ystum gweddi. 'A Study for the hands of an Apostle' yw'r enw swyddogol ar y darlun gwreiddiol, ond ers blynyddoedd lawer fe ddaeth i gael ei adnabod fel 'Praying Hands' – Dwylo mewn ystum gweddi.
Meddyliwch am ein defnydd ni o'n dwylo; chwifio ac ysgwyd dwylo i gyfarch, curo dwylo mewn cymeradwyaeth; estyn dwylo i wasanaethu; agor dwylo i helpu a gofalu, i gofleidio a chwtsio.
Meddyliwch am y dwylo yr ydyn ni'n dibynnu arnyn nhw'n feunyddiol; dwylo'r amaethwyr a'r garddwyr i gynhyrchu bwyd; dwylo'r morwyr a'r gyrwyr sy'n cludo nwyddau ar draws y byd; dwylo'r siopwyr a'r gwerthwyr nwyddau o bob math; dwylo'r adeiladwyr, yn benseiri a chynllunwyr; yn seiri coed a maen; yn drydanwyr a phlymwyr; dwylo'r rhai sy'n cyfoethogi'n bywyd drwy eu creadigrwydd, yn feirdd a llenorion a dramodwyr, yn actorion a pherfformwyr ar lwyfan a theledu; a'r cwmni hynny sydd wedi cysegru eu dwylo i'n gwasanaethu mewn meddygfa ac ysbyty, yn ddoctoriaid a nyrsys, ffisiotherapyddion a fferyllwyr, glanhawyr a chludwyr, a holl weithwyr amrywiol y gwasanaeth iechyd.
Lle fydden ni heb waith a gwasanaeth dwylo?
Yn y gyfrol Ysgrifau yr Hanner Bardd a enillodd y Fedal Ryddiaith i'r Prifardd Dafydd Rowlands yn eisteddfod Hwlffordd yn 1972, teitl un o'r ysgrifau yw 'Y Ddau Grwt'. Roedd yr awdur ar ei ffordd i'r coleg yng Nghaerfyrddin yn ei gar un bore, ac yng nghyffiniau Gelli Aur gwelodd ddau grwt yn symud i ddiogelwch erchwyn y ffordd wrth iddo frysio heibio. Welodd e erioed mohonyn nhw wedyn, ond roedd y cipolwg ohonynt wedi aros yn hir yn y cof:
Roedd y naill yn gafael yn llaw y llall, y mwyaf yn gafael yn llaw y lleiaf, y naill yn gofalu am y llall . . . am wn i nid y dwylo ei hun a afaelodd ynof yn gymaint â'r cydiad dwylo, plethu clòs y bysedd, symbol y berthynas rhwng dau, cwlwm y gofal . . . Er mai plant oeddent, bodau bychain yng ngwawr eu byw, roedd yno yn eu dwylo gynhesrwydd y berthynas sy'n llenwi gwacter pob unigrwydd a chyfannu tristwch bob bwlch.
Mae yna lu o hanesion yn yr Efengylau am Iesu'n estyn ei law at bobl. Pob math o bobl dan bob math o anghenion ac amgylchiadau – hyd yn oed y gwahangleifion, y cwmni esgymun yn nyddiau'r Iesu. Nid un i gadw draw o neb nac unrhyw gwmni oedd Iesu Grist.
Mae gan Elfed emyn sy'n sôn am hynny; efallai y byddwch yn ei gofio o ddyddiau Caniedydd Newydd yr Ysgol Sul (141) a Caniedydd yr Ifanc (65).
Yr Iesu a gerddai o amgylch y wlad, Ei air yn oleuni, Ei law'n dwyn iachâd; Ar wneuthur daioni i bawb roedd ei fryd – A heddiw Efe yw Gwaredwr y byd.
Yng ngwledd y briodas y d ˆwr droai'n win;
Ei gysur gyfrannai i'r llwythog a'r blin;
Pob poen a phob dolur, pob ofn a phob braw
A giliai dan dyner gyffyrddiad ei law.
Bydda i'n hoffi meddwl nad dim ond estyn ei law a chyffwrdd y gwahanol rai a ddaeth ar ei ofyn wnaeth Iesu. Mae Mathew a Marc yn dweud iddo gymryd plant i'w freichiau a'u cofleidio. Rwy'n ei weld felly gyda phobl hefyd; yn rhoi braich am ysgwydd, yn cofleidio, yn cwtsio ambell un, ac yn ei ddwylo, i ddyfynnu Dafydd Rowlands, 'gynhesrwydd y berthynas sy'n llenwi gwacter pob unigrwydd a chyfannu tristwch bob bwlch'.
Alla i ddim meddwl am Iesu ond fel un felly. Mae peth mor syml â chyffyrddiad llaw yn gallu dweud a golygu cymaint.
Rydym ni i gyd yn gwybod am werth dwylo. Ein dwylo ein hunain, a dwylo pobl eraill. Ac ar hyd ein hoes rydyn ni wedi dibynnu ar waith dwylo sydd wedi troi'n fendith i ni.
Alla i ddim chwaith beidio â meddwl mai felly y mae Iesu am i'n dwylo ninnau fod.
GWEDDI
O Dduw ein Tad, derbyn ein diolch yn awr am fendithion y dydd yma, bendith cartref clyd a chysurus,
bendith bwyd a dillad a chysuron bywyd, bendith cwmni a gofal anwyliaid, ffrindiau a gofalwyr,
yn fwy na dim, bendith yr iechyd sydd wedi caniatáu i ni fod yma gyda'n gilydd.
Diolch am gael rhannu, unwaith eto, yr hanesion am Iesu yn defnyddio'i ddwylo i estyn mewn bendith at eraill, i roi golwg i’r dall a chlyw i’r byddar ac iechyd i’r claf,
i dderbyn plant bychain, i groesawu'r unig a'r trist, i roi i’r anghenus a’r tlawd.
Diolchwn i ti am bawb sydd heddiw yn dilyn Iesu drwy estyn llaw at eraill dan bob math o amgylchiadau, a'u cyffyrddiad yn troi'n fendith i rai o'r mwyaf anghenus o dy blant di.
Fe gofiwn, ein Tad, mai ein dwylo ni yw dy ddwylo di yn ein byd heddiw, ac o'u rhoi i ti, fe all ein dwylo ninnau, fel dwylo Iesu gynt, fod yn gyfrwng bendith i eraill. Gweddïwn am dy fendith ar ddwylo caredig, cymwynasgar a gwasanaethgar lle bynnag y maent yn parhau gwaith yr Iesu ac yn amlygu dy gariad di. Clyw ein gweddi yn ei enw a'i haeddiant Ef. Amen
EMYN 758 'Pan fwyf yn teimlo'n unig lawer awr'
Y FENDITH
(H.W.R.)
Oedfa ar Thema: Adnabod
ARWEINYDD
[Cyfarch a chroesawu pob un]
Fy enw i yw [dweud eich enw] a fi sy'n arwain yr oedfa heddiw.
Mae enw'n bwysig, on'd yw e? Ein rhieni roddodd ein henwau arnom, ac maen nhw wedi bod gyda ni erioed. Wrth ein henwau mae'r bobl sydd agosaf atom yn ein hadnabod, a ninnau wrth gwrs yn eu hadnabod hwythau wrth eu henwau.
Yn Stori'r Creu yn Llyfr Genesis, mae Duw yn caniatáu i Adda roi enw ar yr holl greaduriaid roedd Duw wedi eu creu, ac wrth yr enw hwnnw y byddant yn cael eu hadnabod. Mae'r salmydd hefyd yn dweud am Dduw, 'Yr wyf yn adnabod holl adar yr awyr, ac eiddo fi holl greaduriaid y maes.' (Salm 50:11)
Dywedodd Iesu wrth ei ddisgyblion, 'Oni werthir pum aderyn y to am ddwy geiniog? Eto nid yw un ohonynt yn angof gan Dduw. Yn wir, y mae hyd yn oed pob blewyn o wallt eich pen wedi ei rifo. Peidiwch ag ofni; yr ydych yn werth mwy na llawer o adar y to.' (Luc 12: 6–7).
Mae Duw yn ein hadnabod ni. Fe ganwn ni emyn sy'n sôn am hyn. Emyn roeddem ni'n ei ganu pan oeddem yn blant, ond mae yna wirionedd pwysig ynddo i bob un ohonom wrth feddwl am Dduw a'i berthynas â ni.
EMYN 157 'Mae'r Arglwydd yn cofio y dryw yn y drain'
[Awgrymir canu'r ddau bennill cyntaf a'r cytgan]
ARWEINYDD
Mae'r penillion yn sôn am berthynas Duw gyda'i holl greaduriaid a'i ofal amdanynt, ac mae'r cytgan yn ein hatgoffa am faint ei ofal drosom ni.
Beth am ganu'r cytgan unwaith eto?
Rhown foliant i Dduw am ein cadw ninnau'n fyw, am fwyd ac am ddillad moliannwn ein Duw; rhown foliant i Dduw am ein cadw ninnau'n fyw, am fwyd ac am ddillad moliannwn, moliannwn ein Duw.
Fe wrandawn ni nawr ar salm sy'n dweud am ddyfnder adnabyddiaeth Duw ohonom.
Salm 139 yw hi, ac fe fydd [dweud yr enw] yn darllen y salm i ni.
Mae'n werth clywed y frawddeg olaf yna unwaith eto,
'Yr wyt yn fy adnabod mor dda.'
Mae Duw yn gwybod ac yn deall y cyfan amdanom, ond nid rhywbeth i'w ofni yw hyn. 'Duw cariad yw,' medd yr adnod gyfarwydd, ac mewn cariad y mae Duw yn ymwneud â ni bob amser.
Gadewch i ni ganu emyn arall, lle mae Elfed yn sôn am yr hyn y mae adnabyddiaeth Duw ohonom yn ei olygu i ni.
EMYN 208 'Yr Arglwydd a feddwl amdanaf'
ARWEINYDD
Stori o'r Testament Newydd gawn ni nesaf, gyda [dweud yr enw] yn ei darllen i ni.
DARLLENIAD LUC 10: 38–42 'Yng nghartref Martha a Mair'
ARWEINYDD
Mae'r stori'n ein cyflwyno ni i rai o ffrindiau agosaf Iesu, sef Martha a Mair, oedd yn byw ym mhentref Bethania, heb fod yn bell o Jerwsalem. Roedd ganddyn nhw frawd hefyd 'ndoedd, sef Lasarus.
Mae'r ffaith fod Iesu'n galw yno ac yn aros gyda hwy yn dangos yr agosrwydd oedd rhyngddyn nhw, ac mae sawl stori arall am berthynas Iesu â'r teulu'n cadarnhau hyn.
Rydym i gyd wedi clywed y stori am Mair yn dangos ei hoffter hi o Iesu drwy dywallt ennaint gwerthfawr drosto a sychu ei draed â'i gwallt. A beth am y tro hwnnw pan gymerwyd Lasarus yn ddifrifol wael? Fe anfonodd ei chwiorydd neges at Iesu, 'Y mae dy gyfaill, Syr, yma'n wael.' Er bod Iesu'n gwybod ei fod yn peryglu ei fywyd, mae'n mynnu mynd i Fethania atynt, a phan ddeallodd fod Lasarus wedi marw roedd ef 'o dan deimlad dwys'. Oes, mae digon o dystiolaeth fod Iesu a theulu Bethania yn agos iawn at ei gilydd.
Peth braf yw cael ffrindiau agos. Pobl rydym yn meddwl y byd ohonynt, a'r cyfeillgarwch sydd rhyngom yn cyfoethogi ein bywydau'n fawr. Rhai sy'n ein hadnabod yn dda ac yn fawr eu gofal ohonom.
Gadewch i ni aros am funud a meddwl am y bobl hynny sy'n bwysig yn ein bywydau ni [munud neu ddau o dawelwch]. Diolchwn amdanynt mewn gweddi.
GWEDDÏWN
Dduw ein Tad, rydym am ddiolch i ti am y cyfeillion sydd gennym, a phob perthynas o gariad ac ymddiriedaeth sydd rhyngon ni ag eraill.
Diolch am bobl sy'n ein hadnabod ni'n dda, yn gwybod am ein rhagoriaethau a’n gwendidau,
ac yn fawr eu cariad tuag atom drwy'r cyfan.
Diolch am rhai y gallwn ni ddibynnu arnynt i ddeall
i gydymdeimlo
i gefnogi
i helpu
i rannu cwmni
i ofalu.
Diolch am bob un sy'n dangos cyfeillgarwch Iesu ac sy'n gyfrwng i'th gyfeillgarwch dwyfol di. Amen
ARWEINYDD
Dewch yn ôl at y stori. Gwelwn fod y ddwy chwaer yn ymateb i ymweliad Iesu mewn ffyrdd gwahanol. Mae Mair yn credu mai'r ffordd orau i ddangos ei chroeso a'i hoffter o Iesu yw treulio cymaint o amser ag y gall hi yn ei gwmni. Dod i'w adnabod yn well drwy eistedd, gwrando a dysgu.
Mae Martha, ar y llaw arall, yn credu mai paratoi ar gyfer Iesu yw'r ffordd orau i ddangos cyfeillgarwch. Dyna'r ffordd i wneud i Iesu deimlo ei fod yn cael croeso. Mwy na hynny, dydi Martha ddim yn gallu deall pam nad yw Mair yn gweld pethau yn yr un ffordd, ac mae'n ymbil ar Iesu i roi st ˆwr i'w chwaer am beidio â helpu.
Rwy'n hoffi'r ffordd mae cyfieithiad beibl.net yn dweud fod Iesu'n cyfarch Martha – 'Martha annwyl'. Onid yw'n dweud y cwbl am ei berthynas â hi a'i adnabyddiaeth ohoni? Mae Iesu'n mynd yn ei flaen, 'rwyt ti'n poeni ac yn cynhyrfu am y pethau yna i gyd', ond nid beirniadaeth na cherydd yw hyn. Dyma un sy'n adnabod ac yn deall natur y person mae'n siarad â hi, fel y mae'n adnabod ac yn deall pob un ohonom, ac mae'n delio â ni gyda'r un tynerwch ac anwyldeb ag a ddangoswyd tuag at Martha.
Yn y salm a ddarllenwyd, mae'r salmydd yn dweud, 'yr wyt wedi deall fy meddwl o bell . . . ac yr wyt yn gyfarwydd â'm holl ffyrdd.'
Sylwch, 'Fy holl ffyrdd'. Mae hynny'n ddiddorol, oherwydd mae ffyrdd pob un ohonom yn gallu amrywio. Mae'r emynydd yn sôn am 'rhodio'r llwybr cul', ac weithiau daw hynny'n rhwydd. Ond y mae'r un mor rhwydd hefyd i grwydro oddi ar y ffordd; i golli'n ffordd; i gymryd y ffordd anghywir; i gyrraedd croesffordd; i ddod i ben y ffordd ac yn y blaen. Ond pa ffordd bynnag rydym yn cael ein hunain arni, mae Iesu'n deall ac yn ein cyfeirio ni'n ôl mewn cariad ato ef a'i ffordd ef. Fel mae'n gwneud fan hyn gyda Martha.
Roedd Martha wedi ei llethu gan y tasgau roedd hi'n teimlo bod yn rhaid iddi hi eu gwneud er mwyn croesawu Iesu. Mae'n si ˆwr ein bod ni gyd yn gwybod am y profiad yna. Cymaint i'w wneud, a chyn lleied o amser i'w wneud e! Cyfrifoldebau, dyletswyddau, galwadau, gofalon, pryderon yn pentyrru yn ein bywyd, a ninnau ddim yn gwybod ble i ddechrau delio â nhw.
Ar adegau felly mae Iesu, yr un sy'n ein hadnabod, yn ein cyfarch yn annwyl ac yn dyner gan dawelu ein hofnau a'n gwahodd i rannu cwmni gydag ef.
Fel y dywedodd un tro wrth ei ddisgyblion, 'Dewch ataf fi, bawb sy'n flinedig ac yn llwythog, ac fe roddaf fi orffwystra i chwi. Cymerwch fy iau arnoch a dysgwch gennyf, oherwydd addfwyn ydwyf a gostyngedig o galon, ac fe gewch orffwystra i'ch eneidiau. Y mae fy iau i yn hawdd ei dwyn, a'm baich i yn ysgafn.'
GWEDDÏWN
O Dduw, cyflwynwn i ti bob un heddiw sy'n dyheu am dawelwch meddwl:
pob un sydd mewn pryder a gofid;
pob un sy'n drist ac yn teimlo'n ddigalon;
pob un sydd dan bwysau gwaith a'u cyfrifoldebau'n pwyso'n drwm arnynt;
pob un sy'n teimlo cywilydd ac euogrwydd;
pob un sydd mewn gwendid, llesgedd a phoen;
O Dduw, amgylchyna hwy â'th gariad a rho iddynt fendith dy dangnefedd.
Yn enw Iesu, yr un a ddysgodd ei ddisgyblion i weddïo drwy ddweud,
Ein Tad . . .
EMYN 320 'Iesu, Iesu, rwyt ti'n ddigon'
Y FENDITH
Arglwydd Iesu, rho dy fendith arnom a chadw ni yn wastad yn llawenydd dy bresenoldeb ac yng nghwlwm dy gyfeillgarwch Amen.
(R.W.S.)
Dwy Oedfa Gymun Gartref
(A) 'Y Mawr a'r Bach'
[Gellid sgwrsio am ychydig wrth osod yr elfennau. Y ffordd hawsaf i ddechrau ydi trwy wahodd pawb i gydweddïo Gweddi'r Arglwydd, neu fe allai un o'r cwmni ddarllen emyn (er enghraifft 653; 305; 312 neu 49). Wedi hynny, darllen o'r ysgrythur.]
DARLLENIAD 1 Corinthiaid 11:23–26 a Mathew 6:25–34
[Gellid darllen y myfyrdod hwn wedyn]
MYFYRDOD
Am y gair hwnnw o eiddo Iesu, 'Ond ceisiwch yn gyntaf deyrnas Dduw a'i gyfiawnder ef, a rhoir y pethau hyn i gyd yn ychwaneg i chwi,' dywedir fod ffurf arall arno'n cael ei ddefnyddio gan yr Eglwys Fore. Dyma fe: 'Gofynnwch am y mawr, a'r manion a ychwanegir i chwi.'
Erbyn meddwl, mae'r ffurf honno'n gwneud cyfiawnder llawn â'r pwynt dan sylw gan Iesu yn ychydig adnodau olaf y chweched bennod o Efengyl Mathew. Cyferbynnu Teyrnas Dduw a'i gyfiawnder ef y mae Iesu, â gofynion materol bywyd, 'Beth yr ydym i'w fwyta?' neu 'Beth yr ydym i'w yfed?' neu 'Beth yr ydym i'w wisgo?'.
Iesu fyddai'r olaf i ddweud bod yn rhaid dewis rhwng y ddau; rhwng yr ysbrydol a'r materol.
Mewn byd fel hwn, nid oes ystyr i ddewis felly. Na, nid mater o ddewis ydyw, ond mater o benderfynu beth sy'n fawr, ac felly'n hawlio'r flaenoriaeth, a beth sydd, mewn cymhariaeth, yn fach. Gwyliwch, meddai, rhag gwneud y mawr yn fach, a'r bach yn fawr. 'Gofynnwch am y mawr, a'r manion a ychwanegir i chwi.'
Mae i'r ffurf arall yma neges arbennig ar gyfer ein dyddiau ni. Aethom ati i geisio cyfrif am bob mawredd, ei esbonio'n dwt, a'r diwedd fu ei fychanu. Peidiodd y
mawr â bod yn fawr, ac i nifer fawr o bobl nid yw bywyd drwyddo i gyd yn ddim ond casgliad o fanion. Pentyrru manion yw'r unig uchder sy'n bosibl. Rhaid dysgu eto: 'Gofynnwch am y mawr, a'r manion a ychwanegir i chwi.' Wrth siarad am Deyrnas Dduw, y peth mwyaf a wnaeth Iesu oedd, nid ei ddiffinio, nid ei mesur, nid cyfrif amdani, ond cyfleu ei mawredd bendigedig; a pheri i ti a minnau dorri allan i ganu:
O! uchder heb ei faint,
O! ddyfnder heb ddim rhi',
O! led a hyd heb fath
Yw'n hiachawdwriaeth ni.
[Yna, cyn rhannu'r bara, gwahodd pawb i gydweddïo, ac yna un o'r cwmni i ddarllen y weddi isod]
GWEDDI DROS Y BARA
Arglwydd Iesu, ein Gwaredwr a'n brenin, diolch am fendithion a phosibiliadau'r ychydig funudau hyn wrth dy fwrdd, yng nghwmni'n gilydd.
Diolch i ti y cawn ddod atat yn ein tristwch a'n gofid, a derbyn cysur a chymorth.
Diolch i ti y cawn ddod atat yn wan ein ffydd ac yn isel ein hysbryd, a derbyn dy nerth i'n gwneud yn gryf.
Diolch i ti y cawn ddod atat yn ein llawenydd, a derbyn dy fendith a'th arweiniad.
Diolch i ti y cawn ddod atat yn fud i wrando dy lais yn llefaru wrthym.
[Dosbarthu'r bara, ac yna dweud:]
Cymerodd Iesu fara, ac wedi diolch i Dduw amdano, fe'i torrodd a dweud, 'Hwn yw fy nghorff a dorrir er eich mwyn chi, cymerwch a bwytewch er cof amdanaf . . .'
[Cyfranogi o'r bara]
[Cyn rhannu'r gwin, gwahodd pawb i gydweddïo, ac yna un o'r cwmni i ddarllen y weddi ganlynol:]
GWEDDI DROS Y GWIN
Arglwydd Iesu, ein gwaredwr a'n brenin, diolchwn i ti am dy gariad a'th ras ac am y breintiau a ddaw i ni o'th fywyd a'th angau drud:
Daethost yn dlawd er mwyn i ni gael ein gwneud yn gyfoethog.
Cefaist dy eni i deyrnas Herod er mwyn i ni gael ein geni o'r newydd i deyrnas Dduw. Yr oeddet heb le i roi dy ben i lawr er mwyn i ni gael meddiannu'r lle a baratoist ar ein cyfer.
Yfaist o gwpan ein gofidiau er mwyn i ni gael yfed o gwpan dy lawenydd di.
Gwisgaist goron o ddrain er mwyn i ni gael gwisgo coron gogoniant.
Cefaist dy ddyrchafu ar groes er mwyn i ni gael ein dyrchafu i'th orsedd di.
Atgyfodaist er mwyn i ni yn awr ac yn y diwedd gael ein huno â thi ym mhresenoldeb y Tad.
Am y cyfan a wnaethost drosom, derbyn ein diolch.
[Dosbarthu'r gwin, ac yna dweud:]
Cymerodd Iesu gwpan a thywallt gwin iddo a dweud, 'Y cwpan hwn yw'r cyfamod newydd yn fy ngwaed i; yfwch bawb o hwn . . .'
[Cyfranogi o'r gwin]
[Wedi eiliad neu ddwy o dawelwch, cyhoeddi'r fendith]
Y FENDITH
O! Dduw, awdur a rhoddwr pob daioni, cymorth ni drwy dy Ysbryd i dyfu'n fwy tebyg i Iesu Grist, ein Harglwydd byw.
Amen.
(O.Ll.E.)
(B) 'A Swperaf Gydag Ef . . .'
[Gellid sgwrsio am ychydig wrth osod yr elfennau. Y ffordd hawsaf i ddechrau ydi trwy wahodd pawb i gydweddïo Gweddi'r Arglwydd, neu fe allai un o'r cwmni ddarllen emyn (er enghraifft 653; 305; 312 neu 49). Wedi hynny, darllen o'r ysgrythur.]
DARLLENIAD 1 Corinthiaid 11:23–26 a Datguddiad 3:20 a 21
[Gellid darllen y myfyrdod hwn wedyn]
MYFYRDOD
'Os agorir y drws,' meddai Iesu, 'mi ddof i mewn, ac a swperaf gydag ef . . .' Swper, sylwch, nid brecwast. Ar adeg brecwast mae holl ofalon y dydd o flaen pobol. Nid cinio chwaith. Ar adeg cinio, awr fach yn unig sydd i ginio. Swper – yr amser hwnnw o'r diwrnod pan fo person wedi cefnu ar waith a strach y dydd, a chyfle wedi dod bellach i ymlacio'n dawel braf, gyda siawns am sgwrs gall, galon wrth galon.
Fe wyddom i gyd am y profiad hyfryd o gael cyfaill neu gyfeillion draw am swper; dw i wrth fy modd â'r siarad sy'n digwydd ar ôl swper – pawb yn ddedwydd yn y goleuni bendigedig sy'n tywynnu mor gynnes rhwng cyfeillion.
Profiad felly yw bod gydag Iesu . . . 'Os agorir y drws,' meddai, 'mi ddof i mewn, ac a swperaf gydag ef . . .'
[Yna, cyn rhannu'r bara, gwahodd pawb i gydweddïo, ac yna un o'r cwmni i ddarllen y weddi isod]
GWEDDI DROS Y BARA
Gyda'r bara hwn, cymorth ni, Arglwydd, i glywed dy guriad, i wrando dy lais, ac i agor drysau ein bywyd i ti gael dod i mewn a thrigo ynom. Amen
[Dosbarthu'r bara, ac yna dweud:]
Cymerodd Iesu fara, ac wedi diolch i Dduw amdano, fe'i torrodd a dweud, 'Hwn yw fy nghorff a dorrir er eich mwyn chwi; cymerwch a bwytewch er cof amdanaf . . .'
[Cyfranogi o'r bara]
[Cyn rhannu'r gwin, gwahodd pawb i gydweddïo, ac yna un o'r cwmni i ddarllen y weddi isod]
GWEDDI DROS Y GWIN
Gyda'r cwpan hwn, o fewn ystafell ddirgel ein calon, neilltuwn fan i gyfarfod â thi, Arglwydd. Tyrd atom, a gwna'r ystafell honno'n deml, ein calon yn allor, a'r munudau hyn yn offrwm o weddi i ti. Amen
[Dosbarthu'r gwin, ac yna dweud:]
Cymerodd Iesu gwpan a thywallt gwin iddo a dweud, 'Y cwpan hwn yw'r cyfamod newydd yn fy ngwaed i; yfwch bawb o hwn . . .'
[Cyfranogi o'r gwin] [Wedi eiliad neu ddwy o dawelwch, cyhoeddi'r fendith]
Y FENDITH
Boed fy nghalon iti'n demel Boed fy nghalon iti'n nyth, Ac o fewn y drigfan yma Aros, Iesu, aros byth. Amen
(O.Ll.E.)
|
cym_Latn
| 24,063
|
CC-MAIN-2025-08
| 1.000004
|
<urn:uuid:822362e0-e9a7-46d7-8624-9e0722303a9b>
|
https://senedd.cymru/media/21ejt2pv/guide_to_the_stages_of_public_bills_and_acts-cym.pdf
|
Canllaw i'r cyfnodau craffu ar gyfer Biliau Cyhoeddus
Canllaw i'r cyfnodau craffu ar gyfer Biliau Cyhoeddus
Mehefin 2021
Senedd Cymru yw'r corff sy'n cael ei ethol yn ddemocrataidd i gynrychioli buddiannau Cymru a'i phobl. Mae'r Senedd, fel y'i gelwir, yn deddfu ar gyfer Cymru, yn cytuno ar drethi yng Nghymru, ac yn dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif.
Gallwch weld copi electronig o'r ddogfen hon ar wefan y Senedd: www.senedd.cymru
Gellir cael rhagor o gopïau o'r ddogfen hon mewn ffurfiau hygyrch, yn cynnwys Braille, print bras, fersiwn sain a chopïau caled gan:
Senedd Cymru Bae Caerdydd CF99 1SN
Ffôn: 0300 200 6565
email@example.com
© Hawlfraint Comisiwn y Senedd 2021
Ceir atgynhyrchu testun y ddogfen hon am ddim mewn unrhyw fformat neu gyfrwng cyn belled ag y caiff ei atgynhyrchu'n gywir ac na chaiff ei ddefnyddio mewn cyd-destun camarweiniol na difrïol. Rhaid cydnabod mai Comisiwn y Senedd sy'n berchen ar hawlfraint y deunydd a rhaid nodi teitl y ddogfen.
Cynnwys
Gwneud a chofnodi penderfyniadau ar welliannau yn y pwyllgor
....................... 19
Canllaw i'r cyfnodau craffu ar gyfer Biliau Cyhoeddus
Crynodeb o'r broses ar gyfer craffu ar Filiau Cyhoeddus gan y Senedd
Y Bil yn
methu
Bil yn cael ei gyflwyno
gan yr Aelod sy'n Gyfrifol
Cyfnod 1
Egwyddorion Cyffredinol
Cyfnod 2
Craffu fesul llinell
Y Pwyllgor Busnes yn penderfynu a ddylid
cyfeirio'r Bil at bwyllgor cyfrifol
(a phennu dyddiad cau i'r
pwyllgor adrodd yn ôl)
Y pwyllgor cyfrifol yn ymgynghori ac
yn clywed tystiolaeth.
Yn cyhoeddi ei Adroddiad Cyfnod 1
Y Senedd yn cytuno ar egwyddorion
cyffredinol y Bil?
Y Senedd yn cytono ar Benderfyniad Ariannol
ar gyfer y Bil o fewn 6 mis?
Cyflwynwyd gwelliannau
Ystyriaeth fanwl gan bwyllgor
Y Bil yn
methu
Nac ydy
Ydy
Nac ydy
Ydy
Nac ydy
Cyfnod 3
Craffu fesul llinell
Cyfnod 3 pellach
(dewisol)
Craffu fesul llinell
Y Cyfnod Adrodd
(dewisol)
Craffu fesul llinell
Cyfnod Adrodd Pellach
(dewisol)
Craffu fesul llinell
Cyfnod 4
Dadl ar basio'r Bil
Deddf
Y Bil yn dod yn Ddeddf
Cyflwynwyd gwelliannau
Ystyriaeth fanwl gan y Senedd yn y Cyfarfod
Llawn
Cyflwynwyd gwelliannau gan yr
Aelod sy'n Gyfrifol neu
Llywodraeth Cymru yn unig
Ystyriaeth fanwl gan y Senedd
yn y Cyfarfod Llawn
Cyflwynwyd gwelliannau
Ystyriaeth fanwl gan y Senedd
yn y Cyfarfod Llawn
Cyflwynwyd gwelliannau gan
yr Aelod sy'n Gyfrifol neu
Llywodraeth Cymru yn unig
Ystyriaeth fanwl gan y Senedd
yn y Cyfarfod Llawn
A yw'r Senedd yn cytuno ar y cynnig i
basio'r Bill
(ac os nad oes unrhyw her gyfraeithiol)
Cydsyniad Brenhinol
Y Bil yn
methu
Nac ydy
Ydy
Cyflwyno Bil Cyhoeddus
1. Mae adran 110(1) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 yn darparu y gall Gweinidogion Cymru neu unrhyw Aelod o'r Senedd arall gyflwyno Bil, yn amodol ar Reolau Sefydlog y Senedd.
2. Mae Rheolau Sefydlog 26.1 i 26.6 yn darparu'r fframwaith ar gyfer cyflwyno Bil cyhoeddus i mewn i'r Senedd.
3. Ar ôl cael ei gyflwyno, bydd tudalen we yn cael ei chyhoeddi ar y we ar gyfer y Bil. Bydd manylion am y Bil a'i thaith drwy'r Senedd yn cael eu cyhoeddi ar y dudalen hon.
Ffurf a chyflwyniad
4. Mae Rheolau Sefydlog 26.1 i 26.5 yn darparu bod yn rhaid i Fil, er mwyn cael ei gyflwyno, gael ei osod gerbron y Senedd yn ystod wythnos y mae'r Senedd yn eistedd, rhaid ei fod ar ffurf briodol yn ôl unrhyw benderfyniad a wnaed gan y Llywydd, a bod datganiad gan y Llywydd yn cyd-fynd ag ef mewn perthynas ag a yw darpariaethau'r Bil o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.
5. Mae Rheol Sefydlog 26.5 yn darparu bod yn rhaid cyflwyno Bil yn Gymraeg ac yn Saesneg, oni bai:
- bod Aelod sy'n gyfrifol amdano yn datgan mewn ysgrifen, mewn perthynas â Bil llywodraeth, na fyddai, am resymau penodedig, yn briodol o dan yr amgylchiadau neu yn rhesymol ymarferol i'r Bil gael ei gyflwyno yn y ddwy iaith; neu
- bod peidio â gwneud hynny yn cyd-fynd â phenderfyniadau a gyhoeddwyd gan y Llywydd o dan Reol Sefydlog 26.3.
Dogfennaeth gysylltiedig
6. Mae Rheol Sefydlog 26.6 yn darparu y mae'n rhaid cysylltu Memorandwm Esboniadol i Fil wrth ei gyflwyno y mae'n rhaid iddo:
- ddatgan y byddai darpariaethau'r Bil, ym marn yr Aelod, o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd;
- nodi amcanion polisi y Bil;
- nodi a gafodd ffyrdd eraill o wireddu'r amcanion polisi eu hystyried ac, os felly, pam y cafodd yr ymagwedd a gymerir yn y Bil ei mabwysiadu;
- nodi'r ymgynghori a gafwyd ar y Bil, ynghyd â chrynodeb o ddeilliant yr ymgynghori hwnnw;
- nodi'r rhesymau pam nad oedd y Bil, neu unrhyw ran ohono, wedi'i gyhoeddi o'r blaen fel drafft;
- crynhoi yr hyn y bwriedir i bob un o ddarpariaethau'r Bil ei wneud a rhoi'r wybodaeth arall sy'n angenrheidiol i esbonio effaith y Bil;
- gosod yr amcangyfrifon gorau o oblygiadau ariannol y Bil;
- nodi unrhyw fanteision ac anfanteision amgylcheddol a chymdeithasol sy'n deillio o'r Bil;
- nodi manylion unrhyw bwerau yn y Bil i wneud is-ddeddfwriaeth;
- os yw'r Bil yn cynnwys unrhyw ddarpariaeth sy'n codi gwariant ar Gronfa Gyfunol Cymru, ymgorffori adroddiad gan yr Archwilydd Cyffredinol sy'n nodi ei farn ef neu hi ar a yw'r tâl yn briodol neu beidio; a
- nodi'r effaith bosibl (os o gwbl) ar y system gyfiawnder yng Nghymru a Lloegr ("asesiad effaith ar gyfiawnder"), yn unol ag adran 110A o'r Ddeddf.
Cyfnod 1 – pwyllgor yn ystyried egwyddorion cyffredinol Bil, a'r Senedd yn cytuno ar yr egwyddorion cyffredinol hynny
7. Mae Adran 111(1)(a) Deddf Llywodraeth Cymru 2006 yn ei gwneud yn ofynnol i Reolau Sefydlog y Senedd gynnwys darpariaeth ar gyfer dadl gyffredinol ar Fil a rhoi cyfle i Aelodau o'r Senedd bleidleisio ar ei egwyddorion cyffredinol.
8. Mae Cyfnod 1 proses ddeddfwriaethol y Senedd yn rhoi'r gofyniad hwn ar waith ac mae'n cynnwys ystyriaeth o egwyddorion cyffredinol Bil gan bwyllgor, a chytundeb ar yr egwyddorion cyffredinol hynny gan y Senedd.
9. Mae Rheolau Sefydlog 26.9 i 26.15 yn darparu'r fframwaith ar gyfer Cyfnod 1.
Cyfeirio Bil at 'bwyllgor cyfrifol'
10. Pan fydd Bil wedi'i gyflwyno i'r Senedd, rhaid i'r Pwyllgor Busnes benderfynu a ddylid ei gyfeirio at bwyllgor i ystyried yr egwyddorion cyffredinol (Rheol Sefydlog 26.9).
11. Cyfeirir at y pwyllgor y mae'r Pwyllgor Busnes yn cyfeirio'r Bil ato fel y 'pwyllgor cyfrifol'.
12. Rhaid i'r Pwyllgor Busnes hefyd bennu a chyhoeddi amserlen ar gyfer ystyried y Bil yng Nghyfnod 1 a 2 (Rheol Sefydlog 26.7). Gall y Pwyllgor Busnes wneud newidiadau i'r amserlen yn ddiweddarach os yw'n dymuno gwneud hynny, ond
rhaid iddo roi rhesymau dros wneud hynny (Rheol Sefydlog 26.8). Gallai hyn gynnwys cais gan y pwyllgor cyfrifol neu'r Aelod sy'n gyfrifol 1 am y Bil.
13. Os yw'r Pwyllgor Busnes yn penderfynu peidio â chyfeirio'r Bil at bwyllgor cyfrifol yng Nghyfnod 1, gall yr Aelod sy'n gyfrifol am y Bil gyflwyno cynnig yn cynnig bod y Senedd yn cytuno i egwyddorion cyffredinol y Bil (Rheol Sefydlog 26.12).
Rôl y pwyllgor cyfrifol
14. Rôl y pwyllgor cyfrifol yn ystod Cyfnod 1 yw ystyried a chyflwyno adroddiad ar egwyddorion cyffredinol y Bil (y cyfeirir ato hefyd fel 'craffu Cyfnod 1').
15. Bydd gwaith y pwyllgor ar y Cyfnod hwn yn canolbwyntio ar archwilio prif bwrpas neu bwrpasau'r Bil, yn hytrach nag edrych ar fanylion y testun (sy'n fater ar gyfer Cyfnodau 2 a 3, a'r Cyfnod Adrodd lle y bo'n briodol).
16. Wrth gynnal ei waith craffu, gallai'r pwyllgor cyfrifol ddewis ystyried:
- nodau/amcanion polisi'r Bil;
- pa un a oes angen deddfwriaeth i gyflawni'r nodau/amcanion hynny; ac
- a all y Bil, fel y'i drafftiwyd, gyflawni'r nodau/amcanion a ddatganwyd ynddo.
Craffu Cyfnod 1 gan bwyllgor cyfrifol
17. Nid oes gofynion penodol yn y Rheolau Sefydlog am y modd y dylai'r pwyllgor cyfrifol ymgymryd â'i waith. Fodd bynnag, fel arfer bydd y pwyllgor yn gofyn am dystiolaeth ysgrifenedig a llafar gan bartïon a diddordeb.
18. Fel arfer mae galwad am dystiolaeth ysgrifenedig yn cael ei gyhoeddi gan y pwyllgor cyfrifol ar ddechrau ei waith craffu Cyfnod 1, ac mae'n cynnal nifer o gyfarfodydd i gael tystiolaeth lafar gan amrywiaeth o randdeiliaid â diddordeb, yn cynnwys yr Aelod sy'n gyfrifol am y Bil, ac, ar gyfer Biliau anllywodraethol, y Gweinidog perthnasol.
1 Gall Llywodraeth Cymru, Pwyllgor y Senedd, Aelod unigol neu Gomisiwn y Senedd gyflwyno Bil cyhoeddus. Fel arfer yr Aelod sy'n gyfrifol yw'r Aelod a gyflwynodd y Bil (Rheol Sefydlog 24).
19. Ar ddiwedd y gwaith craffu yn ystod Cyfnod 1, rhaid i'r pwyllgor cyfrifol gyhoeddi adroddiad, a allai gynnwys argymhelliad bod y Senedd naill ai'n cytuno neu'n anghytuno i egwyddorion cyffredinol y Bil. Gallai'r adroddiad hefyd gynnwys argymhellion ar gyfer gwelliannau i'r Bil, yn seiliedig ar y wybodaeth sydd wedi dod i law, neu unrhyw fater arall perthnasol y mae'r pwyllgor am wneud sylw arno.
Pwyllgorau eraill y Senedd yn ystyried y Bil
Darpariaethau is-ddeddfwriaeth mewn Bil
20. Os yw'r Bil yn cynnwys pwerau i Weinidogion Cymru wneud is-ddeddfwriaeth (er enghraifft rheoliadau neu orchmynion), gall y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ystyried goblygiadau'r Bil ac adrodd arnynt (Rheol Sefydlog 21.7).
Agweddau ariannol Bil
21. Gall y pwyllgor cyfrifol ystyried agweddau ariannol Bil, fel rhan o'i ystyriaeth o egwyddorion cyffredinol Bil. At hynny, gall y Pwyllgor Cyllid hefyd ystyried ac adrodd ar oblygiadau ariannol y Bil (Rheol Sefydlog 19.2).
Dadl Cyfnod 1
22. Pan fydd y pwyllgor cyfrifol wedi cyflwyno adroddiad ar y Bil (neu wedi methu â chyflwyno adroddiad yn yr amser a ddynodwyd), neu mewn achosion lle mae'r Pwyllgor Busnes wedi penderfynu peidio â chyfeirio'r Bil at bwyllgor, bydd amser yn cael ei roi yn y Cyfarfod Llawn i'r Senedd drafod a phenderfynu ar a ddylid cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil - 'dadl Cyfnod 1'.
23. Rhaid cael pum niwrnod gwaith o leiaf rhwng y dyddiad y mae'r pwyllgor cyfrifol yn cyflwyno adroddiad ar egwyddorion cyffredinol y Bil (neu'r dyddiad cau erbyn pryd y dylai'r pwyllgor fod wedi cyflwyno adroddiad) a dyddiad dadl Cyfnod 1 (Rheol Sefydlog 26.11).
24. Mae dadl Cyfnod 1 yn cael ei chynnal ar gynnig gan yr Aelod sy'n gyfrifol am y Bil, "Bod y Senedd yn cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil [teitl]. Gellir diwygio cynnig o'r fath, ond ni fydd gwelliannau a allai achosi amheuaeth ynghylch a yw'r Senedd yn cytuno ar yr egwyddorion cyffredinol ai peidio, neu sy'n ceisio diwygio'r Bil, yn cael eu derbyn.
Cwblhau Cyfnod 1
25. Mae Cyfnod 1 yn cael ei gwblhau yn dilyn pleidlais gan y Senedd ar egwyddorion cyffredinol y Bil (Rheol Sefydlog 26.15).
26. Os bydd pleidlais gyfartal, bydd y Llywydd yn defnyddio ei bleidlais fwrw. Bydd y bleidlais fwrw yn gadarnhaol mewn pleidlais ar egwyddorion cyffredinol Bil yng Nghyfnod 1 (i alluogi trafodaeth bellach ar y Bil mewn Cyfnodau diweddarach).
27. Os bydd y Senedd yn cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil, mae'n symud ymlaen i Gyfnod 2 er mwyn i bwyllgor ei ystyried yn fanwl (Rheol Sefydlog (26.13).
28. Os na fydd y Senedd yn cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil, mae'r Bil yn methu ac ni weithredir ymhellach arno (Rheol Sefydlog 26.14).
Penderfyniad Ariannol
Beth yw penderfyniad ariannol?
29. Penderfyniad ariannol yw awdurdodiad gan y Senedd, mewn egwyddor, i Weinidogion Cymru wario arian ar wasanaeth newydd, neu at ddiben newydd, neu i gynyddu gwariant ar wasanaeth neu at ddiben presennol, o ganlyniad i Fil.
30. Mae'r penderfyniad ariannol yn cydnabod mai Cronfa Gyfunol Cymru fydd yn rhaid ateb y galw am arian o ganlyniad i'r Bil arfaethedig. 2 Mae hyn ar wahân i'r broses gyllidebol flynyddol a chynnig y gyllideb, sy'n pennu swm yr adnoddau i'w dyrannu i wasanaethau a phwrpasau penodol ar gyfer blynyddoedd ariannol unigol h.y. gwario arian ar swyddogaethau sydd eisoes wedi'u cyflwyno gan ddeddfiadau amrywiol.
31. Os yw'r Llywydd yn penderfynu bod angen penderfyniad ariannol ar gyfer Bil, fel arfer mae cynnig bod y Senedd yn cytuno ar y penderfyniad ariannol yn cael ei wneud yn syth ar ddiwedd y ddadl ar yr egwyddorion cyffredinol. Mae'r cynnig yn gofyn i'r Senedd gytuno mewn egwyddor ar ganlyniadau ariannol posibl y Bil.
Pam mae angen penderfyniadau ariannol?
32. Mae Biliau'r Senedd, fel deddfiadau eraill, yn creu swyddogaethau (pwerau a dyletswyddau). Bydd cyflwyno swyddogaethau gan Fil yn aml yn arwain at godi refeniw neu at gais newydd am arian neu am ragor o arian. Y Senedd (yn hytrach na Llywodraeth Cymru) fydd yn cymeradwyo codi'r refeniw neu'r defnydd o adnoddau.
2Cronfa Gyfunol Cymru yw ble caiff yr arian a bennir gan Lywodraeth y DU ar gyfer Cymru ei gadw. Yn ychwanegol at y gyllideb a ddarperir i Lywodraeth Cymru, mae gwariant Comisiwn y Senedd, Archwilydd Cyffredinol Cymru ac Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru hefyd yn dod allan o Gronfa Gyfunol Cymru. Mae'r Senedd yn gyfrifol am gymeradwyo cynigion ar y gyllideb a chynigion atodol ar y gyllideb a gynigir gan Weinidogion Cymru. Mae Archwilydd Cyffredinol Cymru yn awdurdodi taliadau allan o Gronfa Gyfunol Cymru i Weinidogion Cymru os yw'r gwariant wedi'i awdurdodi gan y Senedd.
Amgylchiadau penodol lle mae angen penderfyniad ariannol
33. Mae angen penderfyniadau ariannol pryd mae Bil:
- yn codi gwariant ar, neu gynyddu'n arwyddocaol y gwariant sydd yn cael ei godi o Gronfa Gyfunol Cymru;
- yn arwain at wariant arwyddocaol sy'n daladwy o'r gronfa honno ar gyfer gwasanaeth neu ddiben newydd neu gynnydd arwyddocaol yn y gwariant sy'n daladwy o'r gronfa honno ar gyfer gwasanaeth neu ddiben presennol; neu
- y byddai'n gosod neu'n cynyddu tâl, neu fel arall yn ei gwneud yn ofynnol gwneud taliad (yn cynnwys drwy ddarpariaeth y gellir ei gwneud gan is-ddeddfwriaeth) er budd y Gronfa (Rheolau Sefydlog 26.69 i 26.71).
34. Y Llywydd sydd i benderfynu ymhob achos a oes angen penderfyniad ariannol ar Fil (Rheol Sefydlog 26.68). Gwneir y penderfyniad hwn fel rheol wrth i Fil gael ei gyflwyno. Gall y Llywydd benderfynu gwyrdroi'r penderfyniad hwnnw yn dilyn tystiolaeth a geir yng Nghyfnod 1.
Prif bwyntiau eraill am benderfyniadau ariannol
35. Mae Cyfnod 2 yn dechrau ar ôl cytuno ar egwyddorion cyffredinol Bil (Rheolau Sefydlog 26.15 a 26.16). Fodd bynnag, ni ellir gwneud trafodion Cyfnod 2 ar Fil (hy gwaredu gwelliannau) tan i benderfyniad ariannol, os bydd angen un, gael ei gytuno (Rheolau Sefydlog 26.69 i 26.70).
36. Mewn achos Bil lle mae'r Llywydd wedi penderfynu nad oes angen penderfyniad ariannol, os mai effaith gwelliant a gyflwynwyd i'r Bil hwnnw fyddai'r angen am benderfyniad ariannol pe bai'n cael ei dderbyn, ni ellir cymryd trafodion ar y gwelliant tan i benderfyniad o'r fath gael ei roi ar waith (Rheol Sefydlog 26.72).
37. Ni ellir diwygio cynnig ar gyfer penderfyniad ariannol, a dim ond aelod o Lywodraeth Cymru sy'n gallu gwneud cynnig am benderfyniad ariannol (Rheol Sefydlog 26.73). Felly, ar gyfer Biliau anllywodraethol lle mae angen penderfyniad ariannol, yr Aelod sy'n gyfrifol ddylai ofyn i Lywodraeth Cymru wneud cynnig addas o fewn chwe mis i gwblhau Cyfnod 1.
38. Os bydd angen penderfyniad ariannol, ond nad yw'n cael ei gytuno o fewn chwe mis i gwblhau Cyfnod 1, mae'r Bil yn methu (Rheol Sefydlog 26.74).
Cyfnod 2 – pwyllgor yn ystyried y Bil yn fanwl
39. Mae Adran 111(1)(b) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 yn ei gwneud yn ofynnol bod Rheolau Sefydlog y Senedd yn cynnwys darpariaeth ar gyfer ystyried manylion Bil ac i Aelodau o'r Senedd bleidleisio arno.
40. Mae Cyfnod 2 ym mhroses ddeddfu'r Senedd yn bodloni'r gofyniad hwn, ac yn cynnwys pwyllgor yn ystyried y Bil yn fanwl.
41. Mae Rheolau Sefydlog 26.16 i 26.28 yn darparu'r fframwaith ar gyfer Cyfnod 2. Mae Rheolau Sefydlog 26.7 i 26.8 hefyd yn berthnasol gan eu bod yn ymwneud â'r amserlen ar gyfer ystyried Bil.
42. Dylid darllen y ddogfen hon ar y cyd â'r Canllawiau i Welliannau i Filiau, sy'n nodi'r rheolau a'r gweithdrefnau ar gyfer cyflwyno, ystyried a gwneud penderfyniad ar (neu 'waredu') welliannau yng Nghyfnod 2.
Dechrau Cyfnod 2 a chyfeirio Bil at 'bwyllgor cyfrifol'
43. Os yw'r Senedd yn cytuno ar egwyddorion cyffredinol Bil yng Nghyfnod 1, mae'r Bil yn symud ymlaen i Gyfnod 2. Mae Cyfnod 2 yn dechrau ar y diwrnod gwaith cyntaf ar ôl i Gyfnod 1 ddod i ben (Rheol Sefydlog 26.16).
44. Rhaid i'r Pwyllgor Busnes naill ai—
- cyfeirio'r Bil at bwyllgor cyfrifol ar gyfer trafodion Cyfnod 2 (Rheolau Sefydlog 26.18(i)-(ii)), neu
- gynnig, drwy gyfrwng cynnig yn y cyfarfod llawn, y dylai trafodion Cyfnod 2 gael eu hystyried gan Bwyllgor o'r Senedd cyfan yn cynnwys yr holl Aelodau i'w gadeirio gan y Llywydd (Rheol Sefydlog 26.18(iii)).
Yr amserlen ar gyfer Cyfnod 2
45. Wrth gyfeirio Bil at bwyllgor, rhaid i'r Pwyllgor Busnes hefyd sefydlu a chyhoeddi amserlen ar gyfer cwblhau trafodion Cyfnod 2 (Rheol Sefydlog 26.7)
46. Ac eithrio Biliau Brys, rhaid i 15 diwrnod gwaith o leiaf fynd heibio rhwng dechrau Cyfnod 2 a dyddiad cyfarfod cyntaf y pwyllgor cyfrifol pryd ystyrir gwelliannau i'r Bil (Rheol Sefydlog 26.17). Bwriad hyn yw sicrhau bod digon o amser i'r Aelodau ystyried a chyflwyno gwelliannau i'r Bil cyn i drafodion Cyfnod 2 ddechrau.
47. Ni all unrhyw drafodion Cyfnod 2, hy gwaredu gwelliannau, ddigwydd ar Fil tan i'r Senedd gytuno ar benderfyniad ariannol (os bydd ei angen), er y gellir cyflwyno gwelliannau cyn cytuno ar y penderfyniad ariannol (Rheolau Sefydlog 26.69 i 26.70).
Rôl y pwyllgor cyfrifol
48. Rôl y pwyllgor cyfrifol yng Nghyfnod 2 yw ystyried testun y Bil yn fanwl a gwaredu unrhyw welliannau sydd wedi cael eu cyflwyno. Mae 'gwaredu' gwelliant yn golygu bod penderfyniad wedi'i wneud ar y gwelliant hwnnw. Gallai hyn gynnwys derbyn, gwrthod, tynnu'n ôl ac ati.
Cyflwyno gwelliannau
49. Caniateir i welliannau gael eu cyflwyno o'r diwrnod cyntaf y bydd Cyfnod 2 yn dechrau (Rheol Sefydlog 26.20). Rhaid cyflwyno gwelliannau heb fod yn llai na phum niwrnod gwaith cyn y cyfarfod lle y cânt eu hystyried (Rheol Sefydlog 26.59).
50. Caiff unrhyw Aelod gyflwyno gwelliannau yng Nghyfnod 2, ac nid oes terfyn ar nifer y gwelliannau y gellir eu cyflwyno.
51. Mae gwelliannau yn cael eu cyflwyno gyda'r clercod sy'n cefnogi'r pwyllgor cyfrifol. Gall y clercod hefyd ddarparu neu drefnu cyngor gweithdrefnol, cyfreithiol a chyflwyno i Aelodau mewn perthynas â gwelliannau.
52. Ar ôl i welliannau gael eu cyflwyno, cânt eu cyhoeddi ar dudalen we'r Bil perthnasol ar Hysbysiad ynghylch Gwelliannau dyddiol. Rhoddir rhif unigryw i bob gwelliant yn ôl y drefn y cafodd y gwelliannau eu cyflwyno.
53. Ni chaiff gwelliannau eu dethol yng Nghyfnod 2, felly gellir cynnig unrhyw welliant derbyniadwy a gyflwynwyd yn y cyfarfod pwyllgor.
Trefn y broses ystyried
54. Mae gwelliannau a gyflwynwyd yng Nghyfnod 2 yn cael eu gwaredu yn y drefn y mae'r adrannau a'r atodlenni y maent yn berthnasol iddynt yn codi yn y Bil, oni bai bod y pwyllgor yn penderfynu fel arall (Rheol Sefydlog 26.21).
55. Os yw pwyllgor yn penderfynu amrywio'r drefn y bydd yr adrannau a'r atodlenni yn cael eu hystyried, byddai hyn fel arfer yn cael ei wneud cyn y cyfarfod cyntaf lle y bydd y gwelliannau yn cael eu hystyried, er mwyn i'r Rhestr o Welliannau Wedi'i Didoli (y rhestr o'r holl welliannau sydd wedi'u cyflwyno yn y drefn y byddant yn cael eu hystyried) - gweler y Canllaw i welliannau i Filiau Cyhoeddus) i adlewyrchu'r drefn newydd.
Grwpio gwelliannau
56. Caiff cadeirydd pwyllgor sy'n ystyried trafodion Cyfnod 2 neu'r Llywydd, yn ôl fel y digwydd, grwpio gwelliannau at ddibenion dadleuon fel y gwêl yn dda. Ni chaniateir i welliant a drafodwyd fel rhan o grŵp gael ei drafod eto pan ddaw'n amser ei waredu (Rheol Sefydlog 26.64).
Gwneud a chofnodi penderfyniadau ar welliannau yn y pwyllgor
57. Bydd rhestr o'r gwelliannau wedi'u didoli a rhestr o welliannau wedi'u grwpio yn cael eu paratoi a'u cyhoeddi ar gyfer pob cyfarfod Cyfnod 2. Mae'r rhestrau hyn yn gosod y drefn y bydd gwelliannau yn cael eu trafod a'u gwaredu yn ystod trafodion.
Cynnig gwelliannau yn ystod trafodion pwyllgorau
58. Rhaid i welliant gael ei gynnig (sef ffordd i gyflwyno'r gwelliant yn ffurfiol i'r trafodion) cyn y gellir gwneud penderfyniad arno. Er y gall unrhyw Aelod gyflwyno
gwelliant yng Nghyfnod 2, dim ond aelod o'r pwyllgor cyfrifol gaiff gynnig gwelliant a phleidleisio arno yn ystod trafodion Cyfnod 2 (Rheol Sefydlog 26.22).
59. Gall unrhyw aelod o'r pwyllgor cyfrifol gynnig unrhyw welliant yn ystod trafodion Cyfnod 2, hyd yn oed os yw'r gwelliant hwnnw wedi'i gyflwyno gan Aelod nad yw'n aelod o'r pwyllgor (Rheol Sefydlog 26. 23).
60. Gall Aelod sydd wedi cyflwyno gwelliant ac sy'n dymuno iddo gael ei ystyried yn ystod trafodion Cyfnod 2, ond nad yw'n aelod o'r pwyllgor cyfrifol, fynd i'r trafodion hynny (gyda chaniatâd y cadeirydd) a chymryd rhan yn y ddadl. Fodd bynnag rhaid iddynt yn gyntaf ddod o hyd i aelod o'r pwyllgor sy'n fodlon cynnig y gwelliant drostynt. Dim ond Aelodau'r pwyllgor cyfrifol a gaiff bleidleisio ar y gwelliannau.
Gwaredu gwelliannau yn ystod trafodion pwyllgorau
61. Mae pleidleisio ar welliannau mewn pwyllgorau yn cael ei wneud 'drwy amneidio', oni bai bod unrhyw Aelod yn gwrthwynebu. Bydd y Cadeirydd yn gofyn i welliant gael ei dderbyn ac, os na fydd gwrthwynebiad, bernir bod y gwelliant wedi'i dderbyn. Os bydd Aelod yn gwrthwynebu, gofynnir i'r pwyllgor bleidleisio ar y gwelliant dan sylw. Pleidleisir drwy godi dwylo ac mae angen mwyafrif clir o blaid gwelliant er mwyn iddo gael ei dderbyn.
62. Lle ceir pleidlais gyfartal, bydd y Cadeirydd yn defnyddio'i bleidlais fwrw. Mae hyn yn ychwanegol at bleidlais arferol y Cadeirydd fel Aelod o'r Pwyllgor. Bydd y bleidlais fwrw yn cael ei defnyddio i bleidleisio yn erbyn gwelliannau yng Nghyfnod 2.
63. Mae cofnodion pob cyfarfod pwyllgor yn nodi'r penderfyniad a wnaed ar bob gwelliant. Os bydd pleidlais wedi'i chynnal ar welliant, yr arfer yw cofnodi enwau'r rheini sy'n pleidleisio a'r ffordd y gwnaethant bleidleisio.
Cwblhau Cyfnod 2
64. Bernir bod adran neu atodlen wedi'i chytuno pan waredir y gwelliant olaf a gyflwynwyd iddi (Rheol Sefydlog 26.24). Os nad yw gwelliant yn cael ei gyflwyno i adran neu atodlen, bernir bod yr adran neu'r atodlen honno wedi'i chytuno at
ddibenion trafodion Cyfnod 2 ar y pwynt y mae'n cael ei gyrraedd yn y drefn ystyried (Rheol Sefydlog 26.25).
65. Mae Cyfnod 2 wedi'i gwblhau pan fydd y gwelliant olaf wedi'i waredu gan y pwyllgor cyfrifol neu y bernir bod yr adran neu'r atodlen olaf wedi cael ei chytuno, pa un bynnag yw'r olaf (Rheol Sefydlog 26.26).
66. Mae Cyfnod 3 yn dechrau ar y diwrnod gwaith cyntaf ar ôl i Gyfnod 2 ddod i ben (Rheol Sefydlog 26.29).
Y Bil, fel y'i diwygiwyd ar ôl Cyfnod 2
67. Yn dilyn cwblhau trafodion Cyfnod 2, mae fersiwn 'fel y'i diwygiwyd ar ôl Cyfnod 2' o'r Bil yn cael ei pharatoi a'i chyhoeddi ar dudalen we'r Bil. Mae'r fersiwn ddiwygiedig yn cynnwys llinellau yn yr ymyl dde, sy'n nodi lle y gwnaed unrhyw newidiadau i'r testun.
68. Os bydd gwelliant yn gofyn am newid yn rhifau neu strwythur y Bil, mae'r newidiadau hyn wedi'u cynnwys yn y fersiwn ddiwygiedig. Er enghraifft, pe byddai adran newydd yn cael ei mewnosod rhwng yr adrannau 1 a 2 presennol, byddai'r adran newydd yn cael ei rhifo yn '2' a byddai adrannau dilynol y Bil yn cael eu hailrifo yn unol â hynny.
Memoranda Esboniadol diwygiedig
69. Os caiff Bil ei ddiwygio yng Nghyfnod 2, rhaid i'r Aelod sy'n gyfrifol amdano baratoi Memorandwm Esboniadol diwygiedig, oni bai bod y pwyllgor sy'n ystyried trafodion Cyfnod 2 yn penderfynu nad oes angen Memorandwm Esboniadol diwygiedig (Rheol Sefydlog 26.27).
70. Rhaid i'r Memorandwm Esboniadol diwygiedig a baratowyd gan yr Aelod sy'n gyfrifol gael ei osod pum niwrnod gwaith o leiaf cyn i'r Senedd gwrdd i ystyried trafodion Cyfnod 3 am y tro cyntaf (Rheol Sefydlog 26.28).
71. Dylai'r Memorandwm Esboniadol diwygiedig fod at yr un dibenion â'r Memorandwm gwreiddiol, sef dylai ddarparu eglurhad gwrthrychol o'r hyn y mae pob darpariaeth yn y Bil yn ei wneud. Bydd yn cael ei gyhoeddi ar dudalen we'r Bil.
21
Cyfnod 3 – y Senedd yn ystyried y Bil yn fanwl
72. Mae adran 111(1)(b) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 yn ei gwneud yn ofynnol bod Rheolau Sefydlog y Senedd yn cynnwys darpariaeth ar gyfer ystyried manylion Bil ac i Aelodau o'r Senedd bleidleisio arno.
73. Mae Cyfnod 3 ym mhroses ddeddfu'r Senedd yn bodloni'r gofyniad hwn, ac yn cynnwys Cyfarfod Llawn y Senedd yn ystyried y Bil yn fanwl.
74. Mae Rheolau Sefydlog 26.29 i 26.44 yn darparu'r fframwaith ar gyfer Cyfnod 3. Rhaid i'r amserlen ar gyfer Cyfarfod Llawn y Senedd yn ystyried y Bil gael ei threfnu o dan ddarpariaethau Rheolau Sefydlog 11.12 (ar gyfer Biliau'r Llywodraeth) neu 11.7(ii) (ar gyfer Biliau anllywodraethol).
75. Dylid darllen y ddogfen hon ar y cyd â'r Canllawiau i Welliannau i Filiau Cyhoeddus, sy'n nodi'r rheolau a'r gweithdrefnau ar gyfer cyflwyno, ystyried a gwneud penderfyniad ar (neu 'waredu') welliannau yng Nghyfnod 3.
Dechrau Cyfnod 3
76. Mae Cyfnod 3 yn dechrau ar y diwrnod gwaith cyntaf ar ôl i Gyfnod 2 ddod i ben (Rheol Sefydlog 26.29).
Yr amserlen ar gyfer Cyfnod 3
77. Ac eithrio yn achos Biliau Brys, mae'n rhaid i 15 diwrnod gwaith o leiaf fynd heibio cyn dechrau Cyfnod 3 a dyddiad y cyfarfod cyntaf lle mae'r Senedd yn ystyried trafodion Cyfnod 3 (Rheol Sefydlog 26.30). Bwriad hyn yw sicrhau bod digon o amser i'r Aelodau ystyried a chyflwyno gwelliannau i'r Bil cyn i drafodion Cyfnod 3 ddechrau.
78. Cytunir ar ddyddiadau cyfarfodydd er mwyn ystyried gwelliannau i Fil mewn Cyfarfod Llawn drwy'r broses arferol o drefnu a chytuno ar fusnes y Cyfarfod Llawn (Rheol Sefydlog 11.7).
Rôl y Senedd
79. Rôl y Senedd yng Nghyfnod 3 yw ystyried testun y Bil yn fanwl a gwaredu unrhyw welliannau a ddewisir i'w hystyried. Mae 'gwaredu' gwelliant yn golygu bod penderfyniad wedi'i wneud ar y gwelliant hwnnw. Gallai hyn gynnwys derbyn, gwrthod, tynnu'n ôl ac ati.
Cyflwyno gwelliannau
80. Caniateir i welliannau gael eu cyflwyno o'r diwrnod cyntaf y bydd Cyfnod 3 yn dechrau (Rheol Sefydlog 26.33). Ac eithrio 'gwelliannau hwyr', rhaid i welliannau gael eu cyflwyno heb fod yn llai na phum niwrnod gwaith cyn y cyfarfod lle y byddant yn cael eu hystyried (Rheol Sefydlog 26.59). Yng Nghyfnod 3, gall y Llywydd, mewn amgylchiadau eithriadol, dderbyn gwelliant hwyr lle y rhoddwyd llai na phum niwrnod o rybudd (Rheol Sefydlog 26.35).
81. Caiff unrhyw Aelod gyflwyno gwelliannau yng Nghyfnod 3, ac nid oes terfyn ar nifer y gwelliannau y gellir eu cyflwyno.
82. Mae gwelliannau yn cael eu cyflwyno gyda'r clercod sy'n cefnogi'r pwyllgor cyfrifol a ystyriodd y Bil yng Nghyfnod 1 a 2. Gall y clercod hefyd ddarparu neu drefnu cyngor gweithdrefnol, cyfreithiol a chyflwyno i Aelodau mewn perthynas â gwelliannau.
83. Ar ôl i welliannau gael eu cyflwyno, cânt eu cyhoeddi ar dudalen we'r Bil perthnasol ar Hysbysiad ynghylch Gwelliannau dyddiol. Rhoddir rhif unigryw i bob gwelliant yn ôl y drefn y cafodd y gwelliannau eu cyflwyno.
Trefn ystyried
84. Mae gwelliannau a gyflwynir yng Nghyfnod 3 yn cael eu gwaredu yn y drefn y mae'r adrannau a'r atodlenni y maent yn berthnasol iddynt yn codi yn y Bil, oni bai bod y Senedd yn penderfynu fel arall (Rheol Sefydlog 26.36). Gall y Senedd amrywio'r drefn y bydd yr adrannau a'r atodlenni yn cael eu hystyried drwy gytuno ar gynnig y Gweinidog sy'n gyfrifol am fusnes y llywodraeth neu'r Pwyllgor Busnes.
Byddai cynnig o'r fath fel arfer yn cael ei gytuno cyn cyfarfod cyntaf y Senedd lle bydd gwelliannau yn cael eu hystyried, er mwyn i'r Rhestr o Welliannau wedi'i Didoli (y rhestr o'r holl welliannau a gyflwynwyd yn y drefn y byddant yn cael eu hystyried -gweler y Canllaw i Welliannau i Filiau Cyhoeddus),) i adlewyrchu'r drefn newydd.
Dethol gwelliannau
85. Yn wahanol i drafodion Cyfnod 2, lle y gellir cynnig a thrafod unrhyw welliannau derbyniadwy, gall y Llywydd ddewis y gwelliannau hynny sydd i'w cymryd yn ystod trafodion Cyfnod 3 (Rheol Sefydlog 26.34).
86. Mae gan y Llywydd ddisgresiwn i wrthod dewis gwelliant lle mae'n ystyried bod y dull priodol o gynnal busnes yn golygu ei bod yn briodol gwneud hynny. Diben dewis gwelliannau yw galluogi i'r trafodion mewn perthynas â Bil gael eu cwblhau mewn amser rhesymol a, lle y bo'n briodol, osgoi ailadrodd unrhyw drafodaethau am faterion a drafodwyd yn llawn yn ystod Cyfnod 2 yn ddiangen. Gall rhesymau dros beidio â dewis gwelliant gynnwys y rhai a ganlyn, ond nid ydynt wedi'u cyfyngu iddynt:
- pe byddai gwelliant yn cael yr un effaith â gwelliant / gwelliannau tebyg sydd eisoes wedi'u cyflwyno;
- os yw gwelliant yr un peth â gwelliant a ystyriwyd (ond na chytunwyd arno) yn ystod trafodion Cyfnod 2, neu'n debyg iddo.
Grwpio gwelliannau
87. At ddiben trafodion Cyfnod 3, caiff y Llywydd grwpio'r gwelliannau at ddibenion dadleuon. Ni chaniateir i welliant a drafodwyd fel rhan o grŵp gael ei drafod eto pan ddaw'n amser ei waredu (Rheol Sefydlog 26.64).
Amserlennu trafodion
88. Gall y Senedd, ar gynnig heb rybudd gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am fusnes y llywodraeth neu'r Pwyllgor Busnes, bennu terfynau amser i'w cymhwyso i ddadleuon ar welliannau (fel y maent wedi eu grwpio gan y Llywydd) (Rheol Sefydlog 26.37). Gallai hyn fod yn briodol, er enghraifft, lle mae nifer fawr o welliannau ac mae angen i'r amser gael ei ddosbarthu'n rhesymol ymhlith yr amrywiol grwpiau o welliannau.
Gwneud penderfyniadau ar welliannau yn y Cyfarfod Llawn a'u cofnodi
89. Ar gyfer pob cyfarfod Cyfnod 3, caiff Rhestr o Welliannau wedi'u Didoli a Rhestr o Welliannau wedi'u Grwpio eu paratoi a'u cyhoeddi. Mae'r rhestrau hyn yn gosod y drefn y bydd gwelliannau yn cael eu trafod a'u gwaredu yn ystod trafodion.
90. Mae pleidleisio ar welliannau yn y Cyfarfod Llawn yn cael ei wneud 'drwy amneidio', oni bai bod unrhyw Aelod yn gwrthwynebu. Bydd y Llywydd yn gofyn a ddylid derbyn y gwelliant. Os nad oes gwrthwynebiad, bernir bod y gwelliant wedi'i dderbyn. Os bydd gwrthwynebiad, rhaid cynnal pleidlais ar y gwelliant. Mae pleidleisio'n digwydd yn electronig, ac mae angen mwyafrif syml o blaid gwelliant er mwyn derbyn y gwelliant hwnnw.
91. Os bydd pleidlais gyfartal, bydd y Llywydd yn defnyddio ei bleidlais fwrw. Defnyddir y bleidlais fwrw i bleidleisio yn erbyn gwelliannau yng Nghyfnod 3.
92. Caiff trawsgrifiadau o drafodion y Cyfarfod Llawn eu cyhoeddi o fewn 24 awr i'r cyfarfod. Pan gynhelir pleidlais ar welliant, bydd enwau'r rheini sy'n pleidleisio a'u pleidlais yn cael eu cofnodi. Ceir manylion hefyd ynghylch pleidleisiau a gynhaliwyd ar welliannau yn y Pleidleisiau a Thrafodion, a gaiff eu cyhoeddi o fewn 30 munud i ddiwedd pob cyfarfod.
Trafodion Cyfnod 3 pellach
93. Pan fydd yr holl welliannau a ddewiswyd wedi'u gwaredu yng Nghyfnod 3, gall yr Aelod sy'n gyfrifol am y Bil, neu unrhyw aelod o'r Llywodraeth, heb hysbysiad, gynnig bod y Senedd yn ystyried gwelliannau pellach mewn trafodion Cyfnod 3 pellach (Rheol Sefydlog 26.39).
94. Os derbynnir cynnig o'r fath, gall yr Aelod sy'n gyfrifol, neu unrhyw Aelod o'r Llywodraeth, gyflwyno gwelliannau i'r Bil i'w cynnig yn y trafodion Cyfnod 3 pellach (Rheol Sefydlog 26.40). Cyflwynir gwelliannau yn yr un modd ag ar gyfer trafodion Cyfnod 2 a Chyfnod 3. Fodd bynnag, gellir cyflwyno gwelliannau ar yr amod eu bod yn:
- bodloni'r meini prawf o dan Reol Sefydlog 26.61, ac
- at ddiben egluro darpariaeth Mesur arfaethedig neu weithredu ar ymrwymiadau a roddwyd yn y trafodion Cyfnod 3 cynharach yn unig (Rheol Sefydlog 26.41).
95. Mae amserlennu trafodion Cyfnod 3 pellach yn fater i'r Llywodraeth o ran Bil y Llywodraeth, neu'r Pwyllgor Busnes ar gyfer Bil anllywodraethol.
Cwblhau Cyfnod 3
96. Bernir bod adran neu atodlen wedi'i chytuno pan waredir y gwelliant olaf a gyflwynwyd iddi (Rheol Sefydlog 26.24). Os nad yw gwelliant yn cael ei gyflwyno i adran neu atodlen, bernir bod yr adran neu'r atodlen honno wedi'i derbyn at ddibenion trafodion Cyfnod 3 ar y pwynt y mae'n cael ei gyrraedd yn y drefn ystyried (Rheol Sefydlog 26.43).
97. Daw Cyfnod 3 i ben pan fydd y gwelliant olaf wedi'i waredu neu pan fernir bod yr adran neu'r atodlen olaf wedi'i derbyn, pa un bynnag a ddaw olaf (Rheol Sefydlog 26.44).
Y Cyfnod Adrodd a'r Cyfnod Adrodd pellach
98. Pan fydd Cyfnod 3 wedi'i gwblhau, gall yr Aelod sy'n gyfrifol am y Bil wneud cynnig, heb hysbysiad, bod y Senedd yn ystyried gwelliannau yn y Cyfnod Adrodd (Rheol Sefydlog 26.45).
99. Mae'r Cyfnod Adrodd yn rhoi hyblygrwydd ychwanegol ar gyfer y broses graffu er mwyn i'r Senedd allu dychwelyd i faterion penodol mewn perthynas â'r Bil os yw'n dymuno gwneud hynny. Mae hefyd yn cryfhau'r broses graffu drwy sicrhau, os bydd angen, bod gan y Senedd fynediad at Gyfnod diwygio pellach, yn enwedig pan fydd newidiadau sylweddol neu bwysig, fel mewnosod Rhan neu Bennod newydd i Fil, wedi cael eu cytuno yng Nghyfnod 3.
100. Mae'r un gweithdrefnau sy'n gymwys at ddibenion Cyfnod 3 a Chyfnod 3 pellach hefyd yn gymwys i'r Cyfnod Adrodd a'r Cyfnod Adrodd pellach (Rheol Sefydlog 26.46).
Y Bil, fel y'i diwygiwyd ar ôl Cyfnod 3
101. Yn dilyn cwblhau trafodion Cyfnod 3, os yw'r Senedd wedi cytuno i ystyried y Bil yn y Cyfnod Adrodd, mae fersiwn 'fel y'i diwygiwyd ar ôl Cyfnod 3' o'r Bil yn cael
ei pharatoi a'i chyhoeddi ar dudalen we'r Bil. Mae'r fersiwn ddiwygiedig yn cynnwys llinellau yn yr ymyl dde, sy'n nodi lle y gwnaed unrhyw newidiadau i'r testun.
102. Os bydd gwelliant yn gofyn am newid yn rhifau neu strwythur y Bil, mae'r newidiadau hyn wedi'u cynnwys yn y fersiwn ddiwygiedig. Er enghraifft, pe byddai adran newydd yn cael ei mewnosod rhwng yr adrannau 1 a 2 presennol, byddai'r adran newydd yn cael ei rhifo yn '2' a byddai adrannau dilynol y Bil yn cael eu hailrifo yn unol â hynny.
Memorandwm Esboniadol Diwygiedig
103. Os yw Bil yn cael ei ddiwygio yn ystod trafodion Cyfnod 3 a bod y Senedd yn cytuno i ystyried y Bil yn y Cyfnod Adrodd, rhaid i'r Aelod sy'n gyfrifol baratoi Memorandwm Esboniadol diwygiedig, oni bai bod y Senedd yn penderfynu nad oes angen Memorandwm Esboniadol diwygiedig (Rheol Sefydlog 26.46A).
104. 104.Rhaid i'r Memorandwm Esboniadol diwygiedig a baratowyd gan yr Aelod sy'n gyfrifol gael ei osod pum niwrnod gwaith o leiaf cyn i'r Senedd gwrdd i ystyried trafodion y Cyfnod Adrodd am y tro cyntaf (Rheol Sefydlog 26.46B).
105. Dylai'r Memorandwm Esboniadol diwygiedig fod at yr un dibenion â'r Memorandwm gwreiddiol, sef dylai ddarparu eglurhad gwrthrychol o'r hyn y mae pob darpariaeth yn y Bil yn ei wneud. Bydd yn cael ei gyhoeddi ar dudalen y Bil ar y we.
Cyfnod 4 ac ymhellach – y Senedd yn pasio'r Bil ac yn ei gyflwyno ar gyfer y Cydsyniad Brenhinol
106. Mae Adran 111(1)(c) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 ('Deddf 2006') yn ei gwneud yn ofynnol bod Rheolau Sefydlog y Senedd yn cynnwys darpariaeth ar gyfer Cyfnod terfynol lle y gall y Senedd dderbyn neu wrthod Bil.
107. Mae Cyfnod 4 ym mhroses ddeddfu'r Senedd yn bodloni'r gofyniad hwn, a rhaid i'r Senedd bleidleisio er mwyn pasio testun terfynol y Bil.
108. Mae'r fframwaith ar gyfer Cyfnod 4 yn Rheolau Sefydlog 26.47 i 26.51.
Cyfnod 4
109. Yng Nghyfnod 4, bydd y Senedd yn pleidleisio ar gynnig i basio testun terfynol y Bil. Ni chaniateir gwneud gwelliannau i gynnig y dylai Bil gael ei basio (Rheol Sefydlog 26.49) ac ni chaniateir gwneud cynnig bod Bil yn cael ei basio oni bai bod testun y Bil ar gael yn Gymraeg ac yn Saesneg (Rheol Sefydlog 26.50).
110. Yn ogystal, ni chaniateir gwneud cynnig bod Bil yn cael ei basio nes y bydd y Llywydd wedi datgan, yn unol ag adran 111A(3) o'r Ddeddf, a oes unrhyw un o ddarpariaethau'r Bil, ym marn y Llywydd, yn ymwneud â phwnc gwarchodedig (Rheol Sefydlog 26.50A). Pan fo'r Llywydd wedi gwneud datganiad bod unrhyw ddarpariaeth yn y Bil yn ymwneud â phwnc gwarchodedig, dim ond os yw'r nifer sy'n pleidleisio o'i blaid yn ddwy ran o dair o gyfanswm seddi'r Senedd (Rheol Sefydlog 26.50B) y caiff y Bil ei basio.
111. Yn dilyn cwblhau Cyfnod 3, neu'r Cyfnod Adrodd pan cynhelir ef, caiff unrhyw Aelod gyflwyno cynnig i basio Bil. Rhaid cyflwyno'r cynnig un diwrnod gwaith o leiaf cyn iddo gael ei drafod, ac ni chaiff ei ystyried hyd nes bydd o leiaf pum niwrnod gwaith wedi mynd heibio ar ôl cwblhau trafodion Cyfnod 3, neu
drafodion y Cyfnod Adrodd, os cawsant eu cynnal (Rheol Sefydlog 26.47 to 26.47A).
112. Fel arall, yn amodol ar ofynion Rheol Sefydlog 26.50, gyda chytundeb y Llywydd, gall Aelod gynnig heb hysbysiad fod y Bil yn cael ei basio ar unwaith ar ôl cwblhau trafodion Cyfnod 3 (neu drafodion y Cyfnod Adrodd os cawsant eu cynnal) (Rheol Sefydlog 26.48).
113. Rhaid cynnal pleidlais wedi'i chofnodi ar gynnig bod y Bil yn cael ei basio. Yn ddarostyngedig i ddarpariaethau Rheol Sefydlog 26.50B, sy'n ymwneud â materion pwnc gwarchodedig, rhaid cael mwyafrif syml o blaid y cynnig er mwyn i'r Bil gael ei basio.
114. Os bydd pleidlais gyfartal, bydd y Llywydd yn defnyddio ei bleidlais fwrw. Defnyddir y bleidlais fwrw i bleidleisio yn erbyn pasio Bil yng Nghyfnod 4.
115. .Os yw'r Senedd yn gwrthod y Bil yng Nghyfnod 4, ni ellir gweithredu trafodion pellach arno. Ni chaniateir cyflwyno unrhyw Fil sydd, ym marn y Llywydd, yn yr un telerau neu delerau tebyg yn yr un Senedd o fewn chwe mis ar ôl y dyddiad y cafodd y Bil ei wrthod (Rheol Sefydlog 26.76).
Ar ôl Cyfnod 4
116. Os caiff y Bil ei basio, bydd cyfnod o bedair wythnos yn dilyn. Yn ystod y Cyfnod hwn, gall y Cwnsler Cyffredinol neu'r Twrnai Cyffredinol, yn unol ag adran 112 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, gyfeirio'r cwestiwn a yw'r Bil, neu unrhyw ddarpariaeth ynddo, yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd i'r Goruchaf Lys am benderfyniad. Yn yr un modd, gall Ysgrifennydd Gwladol Cymru wneud gorchymyn yn gwahardd Clerc y Senedd rhag cyflwyno'r Bil er mwyn iddo gael y Cydsyniad Brenhinol os oes ganddo sail resymol dros gredu bod amodau penodol yn gymwys (adran 114 o Ddeddf 2006).
117. Ar ddechrau'r cyfnod, mae'r Llywydd yn ysgrifennu at Ysgrifennydd Gwladol Cymru, y Cwnsler Cyffredinol, a'r Twrnai Cyffredinol i roi gwybod iddynt fod Bil wedi'i basio gan y Senedd, ac am y dyddiad y bydd y cyfnod yn dod i ben. Caiff ymatebion i'r llythyrau hyn eu cyhoeddi ar dudalen we'r Bil. Caiff ymatebion i'r llythyrau hyn eu cyhoeddi ar dudalen we'r Bil.
Ailystyried Biliau
Ailystyried Biliau a Basiwyd
118. Mae Rheolau Sefydlog 26.52 i 26.56B yn darparu ar gyfer Cyfnod Ailystyried Bil Cyhoeddus ar ôl iddo gael ei basio gan y Senedd.
119. Gellir ailystyried Bil sydd wedi'i basio:
i. os oes cwestiwn wedi'i gyfeirio at y Goruchaf Lys o dan adran 112 y Ddeddf;
ii. os oes cyfeiriad i gael dyfarniad rhagarweiniol wedi'i wneud gan y Goruchaf Lys mewn cysylltiad â'r cyfeiriad hwnnw; ac
iii. os nad yw'r naill gyfeiriad na'r llall wedi'i benderfynu neu wedi'i waredu fel arall (Rheol Sefydlog 26.52).
120. Gellir ailystyried Bil hefyd:
i. os bydd y Goruchaf Lys yn penderfynu na fyddai'r Bil neu unrhyw ddarpariaeth ynddo o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd; neu
ii. os gwneir Gorchymyn mewn perthynas â'r Bil o dan adran 114 o'r Ddeddf (Rheol Sefydlog 26.53).
121. Os caiff cynnig o dan Reolau Sefydlog 26.53 neu 26.54 ei dderbyn, mae'r Cyfnod Ailystyried yn dechrau ar y diwrnod gwaith cyntaf ar ôl i'r cynnig gael ei dderbyn (Rheol Sefydlog 26.53A). Mae trafodion y Cyfnod Ailystyried yn digwydd yn y Cyfarfod Llawn (Rheol Sefydlog 26.54), ac mae'n rhaid i o leiaf bymtheg diwrnod gwaith fynd heibio cyn dechrau'r Cyfnod Ailystyried a chyfarfod cyntaf y Senedd sy'n ystyried trafodion y Cyfnod Ailystyried (Rheol Sefydlog 26.53B).
122. Gall unrhyw Aelod gyflwyno gwelliannau i'r Bil yn nhrafodion y Cyfnod Ailystyried. Fodd bynnag, gellir cyflwyno gwelliannau ar yr amod eu bod yn:
- bodloni'r meini prawf o dan Reol Sefydlog 26.61, ac
- os bwriedir iddynt yn unswydd ddatrys mater sydd yn destun:
cyfeiriad at y Goruchaf Lys ar gyfer dyfarniad rhagarweiniol;
penderfyniad y Goruchaf Lys; neu
y Gorchymyn o dan adran 114 o'r Ddeddf (Gorchymyn Sefydlog 26.55).
123. Yn dilyn cwblhau trafodion y Cyfnod Ailystyried, gall unrhyw Aelod wneud cynnig, heb hysbysiad, bod y Senedd yn cymeradwyo Bil a ddiwygiwyd ar ôl cael ei ailystyried. Ni ellir diwygio cynnig o'r fath (Rheol Sefydlog 26.56).
124. Ni chaniateir gwneud cynnig bod Bil a ailystyriwyd yn cael ei gymeradwyo nes y bydd y Llywydd wedi datgan, yn unol ag adran 111A(3) o'r Ddeddf, a oes unrhyw un o ddarpariaethau'r Bil yn ymwneud â phwnc gwarchodedig. Pan fo'r Llywydd wedi gwneud datganiad bod unrhyw ddarpariaeth yn y Bil ar ôl y cyfnod ailystyried, yn ymwneud â phwnc gwarchodedig, ni chaiff y Bil hwnnw ei gymeradwyo oni bai bod y nifer sy'n pleidleisio o'i blaid yn cyfateb i o leiaf ddwy ran o dair o gyfanswm seddau'r Senedd.
Ailystyried Biliau a wrthodwyd
125. Mae Rheolau Sefydlog 26.52C i 26.56G yn darparu ar gyfer Cyfnod Ailystyried Bil Cyhoeddus gan y Senedd ar ôl iddo gael ei wrthod.
126. Caiff unrhyw Aelod wneud cynnig bod y Senedd yn ailystyried Bil os bydd y Goruchaf Lys yn penderfynu ynglŷn â chyfeiriad a wnaed o dan adran 111B(2)ac o'r Ddeddf mewn perthynas â Bil a wrthodwyd gan y Senedd, nad oes unrhyw ddarpariaeth yn y Bil sy'n destun y cyfeiriad yn ymwneud â phwnc gwarchodedig (Rheol Sefydlog 26.56C).
127. Os bydd y Senedd yn derbyn cynnig o dan Reol Sefydlog 26.56C, mae'r Cyfnod Ailystyried yn dechrau ar y diwrnod gwaith cyntaf ar ôl i'r cynnig hwnnw gael ei dderbyn. Ni chaniateir gwneud gwelliannau i Fil a ailystyriwyd yn unol â Rheol Sefydlog 26.56C.
128. Yn y Cyfnod Ailystyried yn unol â Rheol Sefydlog 26.56C, caiff unrhyw Aelod gyflwyno cynnig i gymeradwyo'r Bil. Ni chaniateir gwneud gwelliannau i gynnig o'r fath a rhaid cynnal pleidlais wedi'i chofnodi ar y cynnig (Rheol Sefydlog 26.56F).
129. Ni chaniateir gwneud cynnig o dan Reol Sefydlog 26.56F nes y bydd y Llywydd wedi datgan, yn unol ag adran 111A(3) o'r Ddeddf, a oes unrhyw un o ddarpariaethau'r Bil, ym marn y Llywydd, yn ymwneud â phwnc gwarchodedig.
Ar ôl Cyfnod Ailystyried
130. Os caiff y Bil a ailystyriwyd ei basio, mae cyfnod hysbysu o bedair wythnos yn dechrau. Fel o'r blaen, gall y Cwnsler Cyffredinol neu'r Twrnai Cyffredinol gyfeirio'r cwestiwn a yw'r Bil, neu unrhyw ddarpariaeth ynddo, yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd i'r Goruchaf Lys am benderfyniad (adran 112 o Ddeddf 2006). Yn yr un modd, gall Ysgrifennydd Gwladol Cymru wneud gorchymyn yn gwahardd y Llywydd rhag cyflwyno'r Bil er mwyn iddo gael y Cydsyniad Brenhinol os oes ganddo sail resymol dros gredu bod amodau penodol yn gymwys (adran 114 o Ddeddf 2006).
131. Os cyfeirir cwestiwn i'r Goruchaf Lys, a bod y Goruchaf Lys yn penderfynu bod y Bil o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd, mae ail gyfnod o bedair wythnos o ddyddiad penderfyniad y Goruchaf Lys. Yn ystod y Cyfnod hwn, gall Ysgrifennydd Gwladol Cymru wneud gorchymyn yn gwahardd y Llywydd rhag cyflwyno'r Bil er mwyn iddo gael y Cydsyniad Brenhinol os oes ganddo sail resymol dros gredu bod amodau penodol yn gymwys (adran 114 o Ddeddf 2006).
Cydsyniad Brenhinol
132. Mae adran 115 o Ddeddf 2006 yn nodi bod yn rhaid i Fil, ar ôl ei basio gan y Senedd, gael ei gyflwyno gan y Llywydd er mwyn iddo gael y Cydsyniad Brenhinol. Dim ond ar ôl i'r cyfnod o bedair wythnos ddod i ben y gellir gwneud hyn.
133. Caiff Bil Gydsyniad Brenhinol pan fydd y Clerc yn cael Breinlythyrau o dan y Sêl Gymreig wedi'u llofnodi gan Ei Mawrhydi sy'n dynodi Ei Chydsyniad. Unwaith y bydd Bil wedi cael y Cydsyniad Brenhinol, daw yn Ddeddf gan Senedd Cymru.
134. Bydd y Clerc yn hysbysu'r Senedd ynglŷn â'r dyddiad y bydd Deddf y Senedd yn cael y Cydsyniad Brenhinol (Rheol Sefydlog 26.75).
|
cym_Latn
| 18,148
|
CC-MAIN-2022-33
| 0.999959
|
<urn:uuid:ca747ac8-ef5d-40ef-90fb-320eaecbcdaa>
|
https://qualificationswales.org/media/3329/adroddiad-blynyddol-ar-gydraddoldeb-2018.pdf
|
Cynnwys
Cyflwyniad
Mae Cymwysterau Cymru yn rheoleiddio cymwysterau, ac eithrio graddau, yng Nghymru. Cawsom ein sefydlu ym mis Awst 2015, gan Ddeddf Cymwysterau Cymru a gwnaethom ymgymryd â'n dyletswyddau a'n pwerau ym mis Medi y flwyddyn honno.
Rydym yn rheoleiddio cymwysterau sy'n cael eu datblygu a'u cyflwyno gan y cyrff dyfarnu a gydnabyddir gennym. Pan fydd corff dyfarnu yn un a gydnabyddir, rhaid iddo gydymffurfio â'r rheolau a bennir gennym.
Rydym yn gorff statudol annibynnol, a ariennir gan Lywodraeth Cymru. Mae hyn yn golygu ein bod yn gwneud ein penderfyniadau ein hunain ynghylch cymwysterau ac yn rhoi cyngor arbenigol ac annibynnol i eraill. Mae hefyd yn golygu ein bod yn goruchwylio'r broses o ddyfarnu cymwysterau er mwyn sicrhau y cynhelir safonau, heb i unrhyw un arall ddylanwadu arnom.
Rydym yn atebol i bobl Cymru drwy Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Rydym yn cyflwyno adroddiad blynyddol i'r Cynulliad sy'n nodi sut rydym wedi cyflawni ein swyddogaethau a sut rydym yn bwriadu eu cyflawni yn y dyfodol. Drwy weithio gydag amrywiaeth eang o randdeiliaid, rydym yn monitro cydymffurfiaeth cyrff dyfarnu, yn adolygu cymwysterau presennol, yn pennu meini prawf cymeradwyo ar gyfer cymwysterau newydd ac yn goruchwylio'r system gymwysterau. Drwy wneud y gwaith hwn, rydym yn sicrhau y gall dysgwyr, athrawon a'r cyhoedd yng Nghymru fod yn hyderus yn y cymwysterau a'r system gymwysterau.
Mae'n ofynnol yn ôl y gyfraith i Cymwysterau Cymru, o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 a Rheoliadau Cymru 2011, adrodd ar ei weithgarwch yn erbyn ei Amcanion Cydraddoldeb bob blwyddyn. Mae'r adroddiad hwn yn cwmpasu'r cyfnod rhwng 1 Ebrill 2016 a 31 Awst 2017, a dyma'r Adroddiad Cydraddoldeb Blynyddol cyntaf gan Cymwysterau Cymru.
Datblygu ein Cynllun Cydraddoldeb Strategol
Mae ein Prif Nodau yn gosod dysgwyr wrth wraidd popeth a wnawn, ac mae hyn yn cynnwys pob math o ddysgwyr. Rydym yn mynd i'r afael â chydraddoldeb yn ein gwaith rheoleiddio ar adegau allweddol yn ystod y cylch cymwysterau.
Pan gawsom ein sefydlu, cafodd ein swyddogaethau rheoleiddio eu trosglwyddo o Lywodraeth Cymru. Er mwyn cynnal parhad ar gyfer y sawl rydym yn eu rheoleiddio, gwnaethom fabwysiadu fframwaith rheoleiddio Llywodraeth Cymru. Drwy wneud hyn, gwnaethom fabwysiadu agweddau sy'n cyflawni yn erbyn y dyletswyddau cydraddoldeb.
Gwnaethom fabwysiadu'r canllawiau 'Fair Access by Design' ar gyfer cyrff dyfarnu, a luniwyd gan Lywodraeth Cymru a CCEA, y rheoleiddiwr yng Ngogledd Iwerddon. Mae'n cynnwys rhestr wirio er mwyn helpu cyrff dyfarnu i ystyried sut i leihau rhagfarn a hyrwyddo cydraddoldeb.
Gwnaethom hefyd fabwysiadu Amodau Cydnabod Llywodraeth Cymru (y gofynion a roddwn ar gyrff dyfarnu).
Mae'r rheolau hyn yn ei gwneud yn ofynnol i ddysgwyr ag anghenion penodol gael addasiadau rhesymol; rydym yn monitro cydymffurfiaeth bob blwyddyn.
Rydym yn parhau i roi cymorth i swyddogion arholiadau mewn ysgolion drwy ein Tîm Cefnogi Canolfannau. Mae't tÎm ymweld ag ysgolion, colegau a darparwyr dysgu seiliedig ar waith, gan gynnwys ysgolion arbennig ac unedau cyfeirio carchardai, ac yn rhoi hyfforddiant ac arweiniad ar faterion yn ymwneud ag arholiadau, gan gynnwys trefniadau mynediad. Maent hefyd yn rhoi adborth i ni ynghylch beth sy'n digwydd ar lawr gwlad.
Felly, ein dull gweithredu o ran sefydlu'r Cynllun Cydraddoldeb Strategol cyntaf hwn oedd ystyried beth arall y gallem ei wneud drwy ystyried y ffyrdd gwahanol rydym yn effeithio ar bobl, ac unrhyw gyfleoedd eraill i gyflawni ein dyletswyddau cydraddoldeb yn well.
Fel sefydliad newydd, roedd ffocws corfforaethol i'n blaenoriaethau cychwynnol. Roedd yn bwysig sicrhau bod ein swyddfeydd, ein cyfarpar a'n harferion gweithredu yn cydymffurfio ac yn diwallu anghenion ein holl staff ac ymwelwyr. Aethom ati hefyd i ddeall amrywiaeth ein staff ac aelodau'r Bwrdd yn well.
Gwnaethom benderfynu mai un o'n hamcanion fyddai ymgysylltu'n effeithiol â grwpiau sy'n cynrychioli pobl â nodweddion gwarchodedig gwahanol. Rydym wedi ymgysylltu â grwpiau cynrychioliadol drwy ein hymgyngoriadau a'n gweithgareddau ymgysylltu mewn perthynas â pholisïau penodol neu feini prawf ar gyfer cymeradwyo cymwysterau. Edrychwn ymlaen at ragor o waith ymgysylltu yn y flwyddyn i ddod.
Mae'r adroddiad hwn yn rhoi gwybodaeth am ein staff ac aelodau'r Bwrdd a'r wybodaeth ddiweddaraf am ein cynnydd yn erbyn ein hamcanion ar gyfer y cyfnod rhwng mis Ebrill 2016 a mis Awst 2017.
Proffil ein staff
Mae Cymwysterau Cymru yn sefydliad sy'n cyflogi llai na 100 o aelodau o staff. Rydym yn recriwtio yn seiliedig ar deilyngdod, ac yn sicrhau bod cydbwysedd rhwng y rhywiau ar ein paneli recriwtio. Mae pob ymgyrch recriwtio eleni wedi'i hysbysebu'n allanol ar ein gwefan, yn ogystal â thrwy sianeli eraill sy'n berthnasol i'r rôl. Rydym yn hysbysebu bod ein rolau yn agored i hyblygrwydd, ac rydym yn cynnig ystyried patrymau gwaith amgen (er enghraifft, gweithio rhan-amser a rhannu swyddi). Rydym hefyd yn defnyddio dull gweithredu sy'n gwarantu cyfweliad i ymgeisydd sy'n datgan anabledd ac sy'n cyrraedd y sgôr ofynnol i'w ystyried ar gyfer cyfweliad.
Mae gennym raddfeydd cyflog tryloyw, a bydd staff sy'n perfformio'n foddhaol yn symud i fyny'r graddfeydd cyflog yn awtomatig a bydd eu cyflog yn cynyddu bob blwyddyn. Cytunir ar newidiadau i'r graddfeydd hyn drwy broses fargeinio gytûn sy'n cynnwys Undeb Llafur cydnabyddedig.
Gofynnir i'n staff lenwi holiadur cydraddoldeb er mwyn ein galluogi i adrodd ar ein poblogaeth o gyflogeion mewn perthynas â'r nodweddion gwarchodedig. Rydym yn ceisio casglu data ar hil, ffydd neu gred, cyfeiriadedd rhywiol, oedran, priodas a phartneriaeth sifil, anabledd, a bod yn drawsrywiol; mae gennym wybodaeth hefyd am amodau beichiogrwydd a mamolaeth.
Oherwydd ein maint, mae nifer o achosion lle mae cyfran y staff sydd â nodwedd warchodedig yn rhy fach i adrodd arni. Nid ydym yn adrodd lle mae pump ymateb neu lai er mwyn sicrhau ein bod yn diogelu cyfrinachedd ac anhysbysrwydd aelodau o staff. Mae gennym gyflogeion hefyd sydd wedi dewis peidio ag ymateb i rai o'r cwestiynau neu i bob un ohonynt.
Mae'r tablau canlynol yn nodi cyfansoddiad ein cyflogeion ar 31 Awst 2017, yn ôl band, rhywedd, oedran, math o gontract (mae oriau llawn amser yn cyfateb i 37 awr yr wythnos, mae contractau rhan-amser yn gontractau y cytunwyd arnynt sydd â llai na 37 awr). Caiff rhagor o ddata ar gydraddoldeb eu llunio mewn perthynas â rhywedd a chyflogau a chânt eu cyhoeddi yn ein Cyfrifon Blynyddol.
Rhywedd a math o gontract
*
Llawn amser
*
Rhan-amser
Oedran
Tarddiad Ethnig
Gwyn Arall – *
Gwyn Ewropeaidd – 46
Dim ymateb – 28
Cenedligrwydd
Cymreig – 21
Prydeinig – 31
Arall – *
Staff CC
Dim ymateb – 25
(78 o bobl)
Cyfeiriadedd rhywiol
Hoyw – *
Deurywiol – *
Heterorywiol – 44
Dim ymateb – 29
Lesbiaidd – *
Statws Priodasol
Priod – 40
Wedi ysgaru – *
Partner – *
Dim ymateb – 5
Sengl – 27
Crefydd/ Cred
Cristnogaeth – 15 Heb ei nodi (ymateb dethol) – 16 Arall – 6 Dim ymateb – 41
Anabledd
Oes – *
Nac oes – 48
Dim ymateb – 30
Myfyrdodau ar broffil ein staff
Mae ein dosbarthiad oedran yn gymharol gytbwys, ac nid yw'n destun pryder.
Mae ein gweithlu yn cynnwys cyfran uwch o gyflogeion benywaidd ac rydym yn cydnabod bod gennym lefelau isel o amrywiaeth ethnig. Mae'r ffactorau hyn yn adlewyrchu'r gweithlu addysgu y daw ein cyfran uchaf o ymgeiswyr ohono. Fodd bynnag, ceir amrywiaeth ethnig uwch na'r cyfartaledd yn ein swyddfa a thros y flwyddyn nesaf a thu hwnt, byddwn yn mynd ati i geisio cyfleoedd i wella diddordeb mewn gweithio i ni ymhlith poblogaeth ehangach sy'n fwy amrywiol yn ethnig.
Proffil ein Bwrdd
Mae gan Cymwysterau Cymru Fwrdd sy'n seiliedig ar sgiliau, sy'n cynnwys y Cadeirydd, y Prif Swyddog Gweithredol a rhwng wyth a deg o aelodau. Ac eithrio'r Prif Swyddog Gweithredol, penodwyd pob aelod gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg drwy'r Broses Penodiadau Cyhoeddus (Cymru).
Rôl y Bwrdd yw:
* Rhoi arweiniad effeithiol o ran gweithrediad y sefydliad: dwyn y Prif Swyddog Gweithredol i gyfrif am sicrhau bod gweithgareddau Cymwysterau Cymru yn cael eu cynnal mewn ffordd effeithlon ac effeithiol;
* Rhoi arweiniad effeithiol ar gyfer Cymwysterau Cymru: diffinio a datblygu cyfeiriad strategol, a phennu amcanion;
* Monitro perfformiad er mwyn sicrhau bod Cymwysterau Cymru yn cyflawni ei nodau, ei amcanion a'i dargedau perfformiad yn llawn; a
* Hyrwyddo safonau uchel mewn cyllid cyhoeddus: cynnal egwyddorion rheoleidddra, priodoldeb a gwerth am arian.
Ar ddiwedd y cyfnod adrodd, roedd ein Bwrdd wedi'i boblogi'n llawn gyda 12 o aelodau; ceir trosolwg o'u proffil cydraddoldeb isod. Rydym wedi dewis cyhoeddi data mewn perthynas â rhywedd, oedran, ethnigrwydd ac anabledd sydd ar gael isod. Nid ydym wedi cyhoeddi data mewn categorïau eraill oherwydd y nifer isel o ymatebion ym mhob categori.
Rhywedd
Benyw – 6 (50%)
Isod 34 – 0 (0%)
Oedran
35-39 – 1 (8%)
45-49 – 4 (33%)
40-44 – 1 (8%)
50-54 – 2 (17%)
60-64 – 1 (8%)
Bwrdd
55-59 – 2 (17%)
65+ – 1 (8%)
(12 o aelodau) Cymwysterau Cymru
Anabledd
Oes – 0 (0%) Nac oes – 10 (83%) Dim ymateb – 2 (17%)
Ethnigrwydd Gwyn – 9 (75%) Grŵpcymysg, aml-ethnig grŵp – 1 (8%) Dim ymateb – 2 (17%)
Mae'r tablau data llawn ar gael yn atodiad 1. Gellir dod o hyd i ragor o wybodaeth am Fwrdd Cymwysterau Cymru yma.
Gwryw – 6 (50%)
Myfyrdodau ar broffil ein Bwrdd
Ceir cynrychiolaeth gyfartal o ran rhywedd ar ein Bwrdd, sy'n adlewyrchu demograffig Cymru. Ceir cydbwysedd da o ran dosbarthiad oedran, nid oes yr un aelod o'r Bwrdd dan 35 oed ac mae un aelod dros 65 oed. Rydym yn cydnabod nad oes unrhyw anableddau wedi'u datgan o fewn y Bwrdd ac mai amrywiaeth ethnig cyfyngedig a geir. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod mai'r gofyniad o ran sgiliau fydd y prif ffactor mewn penodiadau a wneir drwy System Penodiadau Cyhoeddus Llywodraeth Cymru. Cynigir tâl ar gyfer penodiadau i'r Bwrdd sydd, yn ein barn ni, yn helpu i ddenu amrywiaeth ehangach o ymgeiswyr.
Ymgysylltu â dysgwyr a rhanddeiliaid
Mae Cymwysterau Cymru yn ceisio ymgysylltiad gan amrywiaeth o randdeiliaid drwy ddulliau amrywiol. Ymysg y rhain mae ymgyngoriadau cyhoeddus, digwyddiadau ymgysylltu â rhanddeiliaid, adolygiadau sector, arolygon a dulliau adborth eraill. Mae'r rhain yn sicrhau y ceir amrywiaeth o safbwyntiau ac y cânt eu hystyried mewn trafodaethau a phenderfyniadau.
Rydym yn ymgysylltu â dysgwyr a rhanddeiliaid mewn amrywiaeth o ffyrdd, er mwyn sicrhau ein bod yn ymwybodol o'u safbwyntiau ac yn gallu eu hystyried yn ein gwaith. Rydym am glywed lleisiau pob grŵp sydd â diddordeb yn ein gwaith. Isod ceir enghreifftiau o sut rydym yn ymgysylltu:
Cymwysterau
Cymru – dulliau
ymgysylltu
Digwyddiadau
i randdeiliaid
Grwpiau
ffocws
Grwpiau
cyfeirio
rhanddeiliaid
Adborth
anffurfiol
Arolygon
ar-lein
Ymgynghoriadau
cyhoeddus
Adolygiadau
sector
Polisïau
ffurfiol,
e.e. Polisïau
cwynion
Rydym yn ystyried ein dull ymgysylltu wrth gynllunio a chynnal gwaith ymchwil ac yn mynd ati i ymgysylltu â phobl o amrywiaeth o grwpiau. Er enghraifft, gwnaethom gynnwys defnyddiwr gwasanaeth ar y grŵp cyfeirio rhanddeiliaid ar gyfer ein hadolygiad o gymwysterau yn y sector Iechyd a Gofal Cymdeithasol.
Dull rheoleiddio, monitro cyrff dyfarnu a Tîm Cefnogi Canolfannau
Dull Rheoleiddio
Mae ein Hamodau Cydnabod yn ei gwneud yn ofynnol i drefniadau mynediad digonol gael eu cynnig i ddysgwyr.
Rhaid i gyrff dyfarnu wneud addasiadau rhesymol ar gyfer dysgwyr ag anableddau a dysgwyr sydd dan anfantais adeg yr arholiad, er enghraifft, oherwydd anaf neu salwch. Gelwir yr addasiadau hyn yn 'drefniadau mynediad'. Gallai trefniadau mynediad gynnwys darparu papur wedi'i addasu (megis papur â maint ffont mwy) neu roi amser ychwanegol i gwblhau'r arholiad. Cytunir ar drefniadau mynediad cyn i'r arholiad gael ei sefyll.
Os nad yw dysgwr wedi sefyll arholiad oherwydd salwch, anaf neu brofedigaeth, neu os yw salwch, anaf neu brofedigaeth wedi effeithio ar ei berfformiad mewn arholiad, gall yr ysgol neu'r coleg ofyn am ystyriaeth arbennig ar ei ran. Bydd y corff dyfarnu, lle y bo'n briodol, yn amcangyfrif marc ar gyfer y dysgwr neu'n addasu'r marc a roddwyd iddo.
Rydym yn monitro cyrff dyfarnu er mwyn sicrhau eu bod yn cydymffurfio â'r amod hwn ac, ar hyn o bryd, mae Ofqual, ar ein rhan ni a'r CCEA (y rheoleiddiwr yng Ngogledd Iwerddon), yn cyhoeddi ystadegau ar drefniadau mynediad a cheisiadau am ystyriaeth arbennig ar gyfer TGAU a Safon Uwch. Mae'r datganiadau yn cynnwys tablau data ar wahân ar gyfer Cymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon.
Mewn perthynas â datblygu cymwysterau, rydym yn annog cyrff dyfarnu i ystyried y canllawiau 'Fair Access by Design' a luniwyd gan Lywodraeth Cymru a CCEA wrth ystyried sut i sicrhau bod dyluniad cymwysterau yn deg i bob dysgwr.
1 Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn diffinio anabledd.
Monitro Cyrff Dyfarnu
Un o rannau creiddiol ein rôl reoleiddio yw monitro cyrff dyfarnu a'u gweithgareddau.
Mae'r Datganiadau o Gydymffurfiaeth yn adnodd monitro allweddol i ategu ein dull rheoleiddio a arweinir gan wybodaeth ac sy'n seiliedig ar risg. Rydym yn defnyddio'r wybodaeth a'r dystiolaeth a gesglir o'r Datganiadau o Gydymffurfiaeth bob blwyddyn, ynghyd â gwybodaeth a thystiolaeth arall, i fonitro cydymffurfiaeth cyrff dyfarnu â'n Hamodau Cydnabod. Ymysg yr enghreifftiau lle rydym yn ystyried materion cydraddoldeb fel rhan o'r gwaith hwn mae:
Amod D2
– Hygyrchedd cymwysterau
Amod D5
– Cydymffurfiaeth cymwysterau â dogfennau rheoleiddio
Amod E1
– Sicrhau bod gan gymwysterau amcanion a’u bod yn cael eu cefnogi
Amod E10
– Cydnabod Dysgu Blaenorol
Amod G2
– Iaith yr asesiad
Amod G6
– Trefniadau ar gyfer gwneud addasiadau rhesymol
Yn ystod cyfnod yr adroddiad hwn, ni chafwyd unrhyw faterion o ddiffyg cydymffurfio yn ymwneud yn uniongyrchol â chydraddoldeb a nodwyd yn ystod ein gwaith monitro.
Tîm Cefnogi Canolfannau
Mae ein Tîm Cefnogi Canolfannau rhanbarthol yn datblygu ac yn cynnal cydberthnasau agos â swyddogion arholiadau, athrawon a phenaethiaid mewn canolfannau (ysgolion, colegau, ysgolion arbennig, unedau cyfeirio disgyblion a chanolfannau eraill) sy'n cyflwyno'r cymwysterau a reoleiddir gennym. Maen nhw'n ymweld â chanolfannau ac yn cyfathrebu'n uniongyrchol â staff sy'n mynd i'r afael â threfniadau mynediad. Maen nhw'n hefyd yn cynnig sesiynau hyfforddiant ar drefniadau mynediad i ganolfannau.
Ein Cynllun Cydraddoldeb Strategol a'n hamcanion ar gyfer 2016-18
Cymeradwyodd Bwrdd Cymwysterau Cymru ein Cynllun Cydraddoldeb Strategol cyntaf ym mis Ebrill 2016; cafodd ei gyhoeddi ym mis Mehefin 2016.
Rydym wedi nodi amcanion a fydd yn ein helpu i gyflawni ein dyletswyddau yn well ac rydym wedi grwpio'r rhain o dan chwe phrif bennawd:
Diben ein Hamcanion Cydraddoldeb yw atgyfnerthu'r modd rydym yn cyflawni dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus a sicrhau ein bod yn datblygu wrth wella cydraddoldeb a chynhwysiant ar gyfer grwpiau gwarchodedig yng Nghymru.
1. Ein pobl
3. Sut rydym yn ymgysylltu
2. Ein hamgylchedd gweithio
4. Ein gweithgarwch rheoleiddio
6. Ein perfformiad
5. Ein gwariant
Mae'r wybodaeth yng ngweddill yr adroddiad hwn yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am ein gwaith ar gyfer y cyfnod rhwng mis Ebrill 2016 a 31 Awst 2017.
Adolygiad o gynnydd yn erbyn amcanion 2016-18
Ar y tudalennau canlynol, rydym yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am ein cynnydd yn erbyn ein Hamcanion Cydraddoldeb ar gyfer y cyfnod rhwng mis Ebrill 2016 a mis Awst 2017.
Ein pobl
Rydym yn anelu at ymgorffori cydraddoldeb yn ein diwylliant a'n dull gweithredu, at barchu, gwerthfawrogi a chynrychioli'r nodweddion gwarchodedig.
| Amcan | Diben - Canlyniadau |
|---|---|
| Amcan 1 - Hyfforddiant | Mae’r holl staff ac aelodau’r Bwrdd yn ymwybodol o’n dyletswyddau a sut mae hyn yn effeithio ar eu rolau eu hunain ac yn gallu ystyried materion a gwneud argymhellion/gweithredu. |
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 1 – 'Ein pobl'
Rydym wedi cyflwyno hyfforddiant i 93.5% o'n staff a phob aelod o'n Bwrdd. Caiff yr hyfforddiant ei adolygu a'i gyflwyno bob tair blynedd.
Caiff staff hefyd hyfforddiant ychwanegol penodol pan fo angen, er enghraifft, aeth ein Tîm Cefnogi Canolfannau i sesiwn ddiweddaru flynyddol gyda Communicate-Ed mewn perthynas â gofynion mynediad dysgwyr ar gyfer arholiadau. Mae un aelod o staff wrthi'n dilyn cymhwyster: Tystysgrif Addysg Uwch mewn Anghenion Addysgol Arbennig.
Cafodd nifer o'n staff hyfforddiant hwylusydd wedi'i gynllunio i sicrhau'r ymgysylltiad gorau posibl gan bob aelod o unrhyw grŵp y maent yn ei hwyluso.
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 2 – 'Ein pobl'
Gwnaethom ddechrau ein hadolygiad o ble a sut rydym yn hysbysebu ein rolau ac rydym wedi ymgysylltu â rhai rhwydweithiau (yn benodol mewn perthynas â'r iaith Gymraeg, fel Golwg a Safle Swyddi) a all ein helpu i hyrwyddo ein rolau i grwpiau wedi'u targedu. Mae llawer o'n swyddi yn denu diddordeb o'r proffesiwn addysgu felly rydym wedi mynd ati i ystyried ein prosesau recriwtio er mwyn helpu athrawon i wneud cais.
Rydym wedi cynnwys dull gweithredu yn ein proses recriwtio sy'n golygu ein bod yn gwarantu cyfweliad i unrhyw un sydd ag anabledd wedi'i ddatgan ac sy'n cyrraedd ein sgôr ofynnol i'w ystyried ar gyfer cyfweliad.
Rydym yn adolygu ein gofynion sylfaenol bob tro y byddwn yn recriwtio, ac o ganlyniad, rydym wedi symud rhai gofynion cymwysterau o'r categori hanfodol i'r categori dymunol er mwyn sicrhau y gellir ystyried maes ehangach. Mae angen i ni wneud rhagor o waith yn y maes hwn a byddwn yn parhau hyn yn 2017-18 yn ôl y cynllun gwreiddiol.
| Amcan | Diben - Canlyniadau |
|---|---|
| Amcan 3 - Ein diwylliant | Byddwn yn sicrhau bod ein diwylliant, gwerthoedd a pholisïau staff yn cefnogi ein hymagwedd at gydraddoldebau i bawb a’n bod yn cynnal ein hymagwedd ac yn sicrhau ymwybyddiaeth o’r arfer gorau cyfredol. |
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 3 – 'Ein pobl'
Gwnaethom gynnal ein harolwg staff cyntaf yn 2016-17. Yn yr arolwg, gwnaethom gynnwys cwestiynau am gydraddoldeb a lles, yn cynnwys sut mae staff yn cael eu trin yn eu barn nhw, cydbwysedd rhwng gwaith a bywyd, aflonyddwch a bwlio. Cymerodd 76% ran yn yr arolwg ar gyfer 2016-17, ac roedd 82% o'r ymatebion i'r cwestiynau ar y llinyn cynhwysiant a thriniaeth deg yn gadarnhaol.
Gwnaethom gyflwyno ein gwerthoedd corfforaethol ym mis Medi 2015 a'u diweddaru ym mis Tachwedd 2017. Mae un o'r gwerthoedd hyn, sef "meddylgar" – yn annog staff i ystyried yr effaith a gânt ar eraill o'u hamgylch. Yn ein harolwg staff ar gyfer 2017, gwnaethom gynnal ein mynegai ymgysylltiad o 76% a gwelwyd cynnydd o 7% yn y llinyn Cynhwysiant a Thriniaeth Deg i 89%, gyda 96% o'r cyflogeion yn nodi eu bod yn teimlo bod pobl roeddent yn gweithio gyda nhw yn eu parchu, ac 89% yn credu eu bod yn cael eu trin yn deg. Roedd 93% (+13) o'r farn bod Cymwysterau Cymru fel sefydliad yn parchu gwahaniaethau unigol.
Cynhelir asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb ar ein holl bolisïau AD ac rydym wedi cymhwyso ein hathroniaeth o ganolbwyntio ar bobl ac o fod yn ystyriol i deuluoedd yn ein gwaith o ddatblygu polisïau a'u rhoi ar waith.
Ein hamgylchedd gweithio
Gellir defnyddio'r cyfleusterau rydym yn eu darparu i staff ac ymwelwyr yn effeithiol gan barchu anghenion pobl mewn grwpiau gwarchodedig.
| Amcan | Diben - Canlyniadau |
|---|---|
| Amcan 4 - Cyfleusterau swyddfa hygyrch | Byddwn yn sefydlu ac yna’n cynnal adeilad hygyrch ac effeithiol sy’n diwallu anghenion holl ddefnyddwyr yr adeilad, yn cynnwys staff ac ymwelwyr, gan ystyried unrhyw ofynion arbennig. |
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 4 – 'Ein hamgylchedd gweithio'
Gwnaethom holi ein staff am eu hamgylchedd gweithio yn ein harolwg staff; ymatebodd 88% drwy ddweud eu bod yn fodlon â'u hamgylchedd gweithio.
Mae ein prosesau ar gyfer ymwelwyr yn helpu ein staff i nodi unrhyw anghenion penodol a allai fod gan ymwelwyr, fel parcio i bobl anabl, dolenni sain, cymorth iaith arwyddion a gofynion dietegol.
Rydym yn ymgysylltu â'n staff yn rheolaidd ynghylch unrhyw newidiadau sydd eu hangen i'r swyddfa ac rydym wedi gwneud addasiadau, gan ychwanegu desgiau ychwanegol, creu man gweithio tawel, darparu desgiau gyda monitorau dwbl a phrynu cyfarpar penodol fel stolion troed a chyfarpar cymorth i'r cefn.
Rydym wedi parhau i gynnal a chadw'r cyfarpar a'r feddalwedd TG diweddaraf, gan sicrhau y gall staff weithio'n effeithlon ac o unrhyw leoliad. Cafwyd cyfradd foddhad o 99% yng nghanlyniadau ein harolwg staff o ran cymorth a threfniadau TG.
Rydym hefyd yn cynnig mynediad am ddim i Linell Gymorth Cyflogeion, lle y gall staff gael cyngor cyfrinachol ar amrywiaeth o faterion.
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 5 – 'Ein hamgylchedd gweithio'
Mae gennym Fforwm Partneriaeth gyda'n Hundeb sy'n cyfarfod bob chwarter. Yma, byddwn yn trafod materion sy'n effeithio ar ein pobl a'n gweithle a sut y gallwn wella'n barhaus. Rydym hefyd yn ymgysylltu â'n Hundeb wrth i ni ddatblygu ein polisïau pobl.
Rydym wedi ystyried pob cais am weithio hyblyg mewn modd teg a chyson, ac wedi cefnogi sawl un ohonynt. Rydym yn monitro ein ffyrdd digidol o weithio yn barhaus, gan sicrhau'r cydbwysedd priodol o ran diogelwch a llywodraethu.
Rydym yn gweithredu system yn seiliedig ar reolau polisi cyfyngedig, gyda chanllawiau perthnasol er mwyn annog ymddiriedaeth ymysg ein staff. Rydym wedi adolygu ein strategaeth TG yn ystod y flwyddyn ac rydym bellach ar ein trydydd iteriad, gan adlewyrchu datblygiadau parhaus.
Sut rydym yn ymgysylltu
Rydym yn ceisio deall yr anghenion a'r rhwystrau gwahanol y mae'r rheini sydd â nodweddion gwarchodedig yn ein grwpiau rhanddeiliaid yn eu hwynebu. Pan fyddwn yn ymgysylltu â rhanddeiliaid allanol bydd y ffordd rydym yn gwneud hynny yn syml, hygyrch a chynhwysol.
| Amcan | Diben - Canlyniadau |
|---|---|
| Amcan 6 - Ymchwil ac ymgynghori | Caiff ein gwaith ymchwil ei lywio gan safbwyntiau gwahanol. Pan fyddwn yn ymgynghori â dysgwyr a’r cyhoedd byddwn yn gwneud hynny mewn ffyrdd sy’n annog amrywiaeth eang o bobl i ymateb. |
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 6 – 'Sut rydym yn ymgysylltu'
Gwnaethom gynnig hyfforddiant hwyluso i staff yn fewnol a helpu rhai aelodau o staff i fynd ar hyfforddiant allanol, er enghraifft 'ysgrifennu strategaeth ymgysylltu'.
Mae'n bolisi gennym i wneud addasiadau rhesymol i'n prosesau ymchwil er mwyn galluogi dysgwyr a rhanddeiliaid eraill i gymryd rhan yn ein hymchwil. Hefyd, mae gennym ddogfen ganllaw ar gyfer pan fyddwn yn cynnal ymgynghoriadau, sy'n cynnwys canllawiau ar faterion cydraddoldeb.
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 7 – 'Sut rydym yn ymgysylltu'
Yn 2018, byddwn yn dechrau gweithio ar ymgysylltu â grwpiau sy'n hyrwyddo cynwysoldeb cymdeithasol.
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 8 – 'Sut rydym yn ymgysylltu'
Mae ein gwefan yn hollol ddwyieithog ac yn cyrraedd safon dosbarthiad Hygyrchedd AA. Rydym wedi datblygu templedi cyfathrebu a chyhoeddi hygyrch ac yn eu defnyddio. Rydym wedi sefydlu adolygiad o'n harddull gorfforaethol er mwyn sicrhau bod y ffont a'r diwyg a ddewiswn yn hawdd i'w defnyddio a bod ein delweddau yn gynhwysol.
Rydym wedi cytuno ar ein strategaeth gyfathrebu ac rydym wrthi'n datblygu ein llwyfannau cyfryngau cymdeithasol er mwyn sicrhau eu bod yn berthnasol ac yn hyrwyddo hygyrchedd. Rydym yn profi meddalwedd i ddefnyddwyr ag anableddau ac yn bwriadu ei chyflwyno os bydd ein profion yn llwyddiannus.
Rydym wrthi'n diwygio ein gwefan ac, fel rhan o'r gwaith hwn, rydym wedi cynnal profion defnyddwyr er mwyn sicrhau bod y wefan newydd yn hygyrch i amrywiaeth o ddefnyddwyr.
| Amcan | Diben - Canlyniadau |
|---|---|
| Amcan 9 - Digwyddiadau | Pan fyddwn yn defnyddio cyfleusterau allanol neu’n cynnal digwyddiadau byddwn yn sicrhau bod y rhain yn hygyrch i bawb. |
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 9 – 'Sut rydym yn ymgysylltu'
Dim ond lleoliadau sy'n gwbl hygyrch i bawb y byddwn yn eu defnyddio, ac mae gennym broses ar gyfer holi ynghylch unrhyw anghenion penodol cyn digwyddiadau neu gyfarfodydd. Rydym wedi datblygu cronfa ddata o gyfleusterau mewn amrywiol leoliadau rydym wedi sicrhau eu bod yn addas i ni eu defnyddio.
Ein gweithgarwch rheoleiddio
Byddwn yn seilio ein penderfyniadau, polisïau a phrosesau ar ddata a thystiolaeth gan gynnwys, lle y bo'n briodol, asesiadau o'r effaith ar gydraddoldeb. Byddwn hefyd yn defnyddio ein pwerau rheoleiddio i hyrwyddo cydraddoldebau.
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 10 – 'Ein gweithgarwch rheoleiddio'
Caiff unrhyw geisiadau ar gyfer cydnabod statws corff dyfarnu eu hasesu yn erbyn meini prawf sy'n ymwneud â deddfwriaeth cydraddoldebau. Yn ystod 2016-17, cawsom ddau gais.
Ni chafwyd unrhyw faterion o ddiffyg cydymffurfio mewn perthynas â chydraddoldeb gan gyrff dyfarnu yn 2016-17.
Cafodd staff perthnasol hyfforddiant ar asesu cymwysterau ym mis Mai 2017.
Rydym wedi mabwysiadu'r canllawiau 'Fair Access by Design' i'w defnyddio gan yr holl staff a phaneli arbenigol wrth adolygu cymwysterau. Rydym yn annog cyrff dyfarnu i ystyried y canllawiau hyn wrth ddatblygu cymwysterau. Mae Llywodraeth Cymru wrthi'n ein dynodi yn Rheoleiddiwr Priodol o dan ddeddfwriaeth cydraddoldebau, i fod yn gyfrifol am bennu'r rheolau ar gyfer trefniadau mynediad mewn arholiadau.
Nid ydym wedi nodi unrhyw faterion yn ymwneud â chydraddoldeb systematig y tu allan i'n cylch gwaith.
| Amcan | Diben - Canlyniadau |
|---|---|
| Amcan 11 - Trefniadau mynediad | Byddwn yn goruchwylio sut mae cyrff dyfarnu yn gwneud addasiadau rhesymol ar gyfer dysgwyr anabl a sut y caiff y rhain eu gweithredu mewn canolfannau. |
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 11 – 'Ein gweithgarwch rheoleiddio'
Rydym wedi bod yn aelodau gweithredol o'r 'Fforwm Ymgynghori Mynediad', sy'n cynnwys rheoleiddwyr cymwysterau yng Nghymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon drwy gydol y cyfnod adrodd. Mae'r grŵp hwn yn ystyried materion cydraddoldeb.
Mae ein Tîm Cefnogi Canolfannau yn rhoi cyngor i swyddogion arholiadau a chanolfannau mewn perthynas â threfniadau mynediad ac addasiadau rhesymol, ac wedi cael hyfforddiant blynyddol a ddarperir gan Communicate-Ed mewn perthynas â gofynion y Cyd-bwyllgor Cymwysterau ar gyfer trefniadau mynediad.
Ein gwariant
Bydd ein penderfyniadau gwariant yn nodi materion cydraddoldebau a lle y bo'n briodol yn mynd i'r afael â nhw a bydd y ffordd y byddwn yn ymdrin â chaffael a grantiau yn gynhwysol.
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 12 – 'Ein gwariant'
Rydym wedi cadarnhau ein gweithdrefnau ac amodau ar gyfer dyfarnu grantiau, ac maent wedi'u cyhoeddi ar ein gwefan. Mae ein hamodau grant yn cynnwys cymalau penodol sy'n ei gwneud yn ofynnol i ymgeiswyr am grantiau roi polisi cydraddoldebau ar waith. Rydym yn rhoi canllawiau i'n staff sy'n rhan o'r broses o ddyfarnu grantiau ar sail unigol yn ôl y gofyn.
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 13 – 'Ein gwariant'
Rydym wedi cyhoeddi ein polisi caffael ac wedi cyflwyno sesiynau ymwybyddiaeth i'n staff. Mae ein polisi yn cynnwys adran benodol ar gydraddoldeb ac amrywiaeth; eleni, gwnaethom gynnwys dull gweithredu Buddiannau Cymunedol yn ein proses gomisiynu ar gyfer Iechyd a Gofal Cymdeithasol, a gwnaethom nodi y dylid mabwysiadu'r Cyflog Byw yn ein tendrau rheoli cyfleusterau.
Ein perfformiad
Byddwn yn monitro ein perfformiad ein hunain drwy graffu ar ein perfformiad yn rheolaidd yn erbyn ein Cynllun Cydraddoldeb Strategol.
| Amcan | Diben - Canlyniadau | Sut? |
|---|---|---|
| Amcan 14 - Asesiadau o’r effaith ar gydraddoldeb | Byddwn yn nodi materion cydraddoldebau mewn prosesau gwneud penderfyniadau a, lle y bo’n briodol, yn cynnal Asesiad o’r Effaith ar Gydraddoldeb. Wrth ddatblygu ac adolygu ein polisïau, arferion a gweithdrefnau rheoleiddiol byddwn yn ystyried yr effaith bosibl ar bobl sydd â nodweddion gwarchodedig ac yn gwneud y defnydd gorau o’r dystiolaeth sydd ar gael i ni. | • B yddwn yn cytuno ar ddull sefydliadol o weithredu Asesiadau o’r Effaith ar Gydraddoldeb ac yn ymgorffori hyn yn ein diwylliant a’r ffordd rydym yn gweithio yn ein gweithgareddau corfforaethol a rheoleiddiol. • W rth ddatblygu polisi rheoleiddio, byddwn yn ystyried materion cydraddoldeb yn ein Hasesiadau Effaith Rheoleiddiol. Lle y bo’n briodol, byddwn yn cynnal Asesiad o’r Effaith ar Gydraddoldeb, gan adolygu effeithiau andwyol neu negyddol posibl a lleihau effeithiau o’r fath, lle y bo’n bosibl. |
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 14 – 'Ein perfformiad'
Rydym wedi cytuno ar ein templed ar gyfer Asesiad Effaith Rheoleiddiol, ac wedi rhoi hyfforddiant i staff perthnasol er mwyn sicrhau ymwybyddiaeth a rhoi cymorth wrth ddefnyddio'r templed. Mae'r templed ar gael i bob aelod o staff.
| Amcan | Diben – Canlyniadau |
|---|---|
| Amcan 15 - Craffu a monitro | Byddwn yn defnyddio ein strwythurau llywodraethu Bwrdd a phwyllgor er mwyn herio, monitro a chraffu ar ein perfformiad o ran cydraddoldebau. |
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 15 – 'Ein perfformiad'
Cytunodd y Bwrdd ar ein Hamcanion Cydraddoldeb a'n cynllun ym mis Ebrill 2016, a gwnaethom adrodd ar berfformiad 2016-17 yn erbyn yr amcanion hyn i'r Bwrdd ar 25 Hydref 2017.
Byddwn yn gweithio gyda'n harchwilwyr mewnol i ymgorffori cwestiynau am ein gwaith ar gydraddoldeb a lles yn ein rhaglen archwilio fewnol.
| Amcan | Diben - Canlyniadau |
|---|---|
| Amcan 16 - Monitro staff | Byddwn yn adolygu ein data staff yn rheolaidd, gan geisio cynnal gweithlu cytbwys a chynhwysol lle y caiff pobl eu gwobrwyo yn gyson ac yn deg ar sail sgiliau a phrofiad. |
Adolygu ein gwaith ar gyfer amcan 16 – 'Ein perfformiad'
Rydym wedi casglu data perthnasol yn cynnwys cyflogau'r ddau ryw a'u cyhoeddi yn ein Cyfrifon Blynyddol. Byddwn yn adolygu ac yn monitro hyn yn flynyddol. Nid ydym wedi meincnodi ein hunain yn erbyn cyrff eraill na data perthnasol eto, ond byddwn yn gwneud hyn yn 2018.
Edrych i'r dyfodol
Bydd ein Hadroddiad Cydraddoldeb nesaf yn adrodd ar ein gwaith ar gyfer y cyfnod rhwng mis Medi 2017 a mis Awst 2018 a chaiff ei gyhoeddi yn ystod tymor yr hydref 2018.
Yn ystod hanner cyntaf 2018, byddwn yn adolygu ein hamcanion ac yn ystyried ein blaenoriaethau ar gyfer mis Medi 2018 ymlaen.
Cysylltu â ni
Os oes gennych unrhyw ymholiadau, neu os hoffech drafod yr adroddiad hwn neu unrhyw agwedd ar ein gwaith ar gydraddoldeb, mae croeso i chi gysylltu â'r Pennaeth Llywodraethu Corfforaethol ar email@example.com neu 01633 373 222.
35
Atodiad 1 - Data Cydraddoldeb y Bwrdd (ar 31 Awst 2017)
Rhywedd
| Benyw | 6 |
|---|---|
| Gwryw | 6 |
| Dim ymateb | 0 |
| Cyfanswm | 12 |
Tarddiad Ethnig
| Gwyn | 9 |
|---|---|
| Cymysg. Grwpiau aml-ethnig | 1 |
| Dim ymateb | 2 |
| Cyfanswm | 12 |
Oedran
| Dan 25 | 0 |
|---|---|
| 16-24 | 0 |
| 25-29 | 0 |
| 30-34 | 0 |
| 35-39 | 1 |
| 40-44 | 1 |
| 45-49 | 4 |
| 50-54 | 2 |
| 55-59 | 2 |
| 60-64 | 1 |
| 65+ | 1 |
| Dim ymateb | 0 |
Disability
| Nac oes | 10 |
|---|---|
| Oes | 0 |
| Dim ymateb | 2 |
| Cyfanswm | 12 |
Atodiad 2 - Data Cydraddoldeb y Staff (ar 31 Awst 2017)
Tarddiad Ethnig
| Gwyn Ewropeaidd | 46 |
|---|---|
| Gwyn Arall | * |
| Dim ymateb | 28 |
Statws Priodasol
| Wedi ysgaru | * |
|---|---|
| Priod | 40 |
| Partner | * |
| Sengl | 27 |
| Dim ymateb | 5 |
Cenedligrwydd
| Prydeinig | 31 |
|---|---|
| Cymreig | 21 |
| Arall | * |
| Dim ymateb | 25 |
Crefydd / Cred
| Cristnogaeth | 15 |
|---|---|
| Heb ei nodi (ymateb dethol) | 16 |
| Arall | 6 |
| Dim ymateb | 41 |
Cyfeiriadedd rhywiol
Anabledd
| Nac oes | 48 |
|---|---|
| Oes | * |
|
cym_Latn
| 13,182
|
CC-MAIN-2019-04
| 0.999951
|
<urn:uuid:a027e242-980b-4915-888f-742dc48a3cc4>
|
https://llyw.cymru/sites/default/files/publications/2019-05/cod-ymarfer-ar-weithredu-swyddogaethau-gwasanaethau-cymdeithasol-mewn-cysylltiad-a-gorchmynion-gwarcheidiaeth-arbennig.pdf
|
Gwarcheidiaeth Arbennig
Cod Ymarfer ar weithredu swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol mewn cysylltiad â gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig
Gorffennaf 2018
Gwarcheidiaeth Arbennig
Cod Ymarfer ar weithredu swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol mewn cysylltiad â gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig.
Cyhoeddwyd o dan Adran 145 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesaint (Cymru) 2014.
Cynnwys
© Hawlfraint y Goron 2018 WG35353 ISBN digidol 978-1-78937-517-6
1. Rhagarweiniad
1.1. Caiff y cod ymarfer hwn ei gyhoeddi yn unol ag adran 145 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 ('Deddf 2014'), sy'n rhoi grym i Weinidogion Cymru gyhoeddi deddfwriaeth ynglŷn ag arfer swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol, wrth arfer eu swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol mewn cysylltiad â gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig, weithredu yn unol â'r gofynion sydd wedi eu cynnwys yn y cod hwn. Nid yw adran 147 o'r Ddeddf (eithrio o ofynion deddfwriaeth) yn berthnasol i unrhyw un o'r gofynion sydd wedi eu cynnwys yn y cod hwn, felly mae'n rhaid dilyn y cod hwn yn ei gyfanrwydd.
1.2. Yn y cod hwn, mae rheidrwydd wedi ei fynegi fel 'rhaid' a 'ni chaiff'. Caiff canllawiau eu mynegi fel 'gall / gellir' ac 'nid oes rhaid' neu 'dylai' ac 'ni ddylai'.
1.3. Mae'r cod ymarfer hwn yn disodli'r canllawiau statudol ar warcheidiaeth arbennig a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru ym mis Ebrill 2006.
1.4. Yn ystod 2016-17 aeth Llywodraeth Cymru ati i adolygu gorchmynion gwarcheidiaeth yng Nghymru. Mae'r cod ymarfer hwn yn deillio o'r adolygiad hwnnw. Hoffai Llywodraeth Cymru ddiolch i aelodau'r Grŵp Technegol Gwarcheidiaeth Arbennig a gynorthwyodd Llywodraeth Cymru gyda'r adolygiad hwn.
Eiriolaeth
1.5. Rhaid i unigolyn deimlo ei fod yn bartner cydradd yn ei berthynas â gweithwyr proffesiynol. Mae'n agored i unrhyw unigolyn wahodd rhywun o'i ddewis i'w helpu i gyfranogi'n llawn a mynegi ei farn, ei ddymuniadau a'i deimladau. Gall y cymorth hwn gael ei ddarparu gan ffrindiau rhywun, ei deulu neu rwydwaith cymorth ehangach.
1.6. Mae'r cod ymarfer penodol ar eiriolaeth o dan Ran 10 o'r Ddeddf 2014 yn nodi'r swyddogaethau pan fydd yn rhaid i awdurdod lleol, mewn partneriaeth â'r unigolyn, lunio barn ynglŷn â sut y gallai eiriolaeth gefnogi'r broses o ddyfarnu a sicrhau canlyniadau personol unigolyn; ynghyd â'r amgylchiadau pan fydd yn rhaid i awdurdod lleol drefnu eiriolwr proffesiynol annibynnol. Rhaid i weithwyr proffesiynol ac unigolion sicrhau bod barn ynglŷn â'r angen am eiriolaeth yn rhan annatod o'r dyletswyddau perthnasol o dan y cod hwn.
Y fframwaith cyfreithiol ar gyfer gwarcheidiaeth arbennig
1.7. Gorchymyn llys yw gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig ac mae'n penodi unigolyn neu unigolion yn warcheidwad arbennig plentyn. Mae'n rhoi cyfrifoldeb rhiant i'r gwarcheidwad arbennig am bron iawn bob penderfyniad sy'n effeithio ar y plentyn. Mae hefyd yn cyfyngu ar hawliau'r rhieni biolegol i ymyrryd neu herio'r gorchymyn
1
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig heb ganiatâd y llys. Mae gwarcheidiaeth arbennig yn rhoi statws cyfreithiol sy'n cynnig mwy o sicrwydd na maethu hirdymor, ond nid yw'n torri'r cysylltiad cyfreithiol
yn llwyr â theulu biolegol y plentyn fel sy'n gysylltiedig â mabwysiadu.
1.8. Cyflwynwyd gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig yng Nghymru a Lloegr ym mis Rhagfyr 2005 fel dewis parhaol newydd i blant. Ystyriwyd bod gorchymyn cyfreithiol newydd yn angenrheidiol er mwyn diwallu anghenion nifer sylweddol o blant nad oedd modd i'w rhieni eu magu: roedd y plant hyn yn cynnwys plant hŷn oedd wedi eu gwahanu oddi wrth eu teuluoedd biolegol; plant oedd eisoes wedi ymgartrefu gyda pherthynas neu ofalwr maeth; plant o grwpiau lleiafrifol ethnig a oedd yn wynebu anawsterau diwylliannol wrth gael eu mabwysiadu; a phlant ar eu pen eu hunain sy'n ceisio lloches ac a allai fod angen sail gyfreithiol gadarn heb dorri'r cyswllt cryf sydd ganddyn nhw â'u teulu dramor. Gyda threigl amser bu newid graddol yn y ffordd y caiff gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig eu defnyddio. Er enghraifft, bu cynnydd yn nifer y gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig sy'n cael eu dyfarnu mewn cysylltiad â phlant ifanc iawn, a chynnydd yn nifer y gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig a ddyfarnwyd ar y cyd â gorchymyn goruchwylio. Mae hyn wedi effeithio ar sut mae awdurdodau lleol yn asesu addasrwydd a dichonolrwydd trefniadau gwarcheidiaeth arbennig, gydag awdurdodau lleol yn rhoi mwy o bwyslais ar allu gwarcheidwaid arbennig i ofalu am y plentyn yn fwy hir dymor, ac ar reoli'r perygl posib o niwed.
Deddfwriaeth sylfaenol ac is-ddeddfwriaeth
1.9. Fe gyflwynwyd gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig i Ddeddf Plant 1989 drwy basio Deddf Mabwysiadu a Phlant 2002. Ychwanegodd adran 115(1) o Ddeddf 2002 yr adrannau newydd 14A-F i Ddeddf Plant 1989. Roedd yr adrannau newydd yn manylu ar y canlynol:
- pwy all ymgeisio am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig;
- ym mha amgylchiadau y gellir gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig;
- natur ac effaith gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig;
- amrywio a rhyddhau gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig; a
- gwasanaethau cymorth i'r rhai hynny sydd wedi eu heffeithio gan warcheidiaeth arbennig.
1.10. Daeth yr adrannau hyn o Ddeddf Plant 1989 i rym ar 30 Rhagfyr 2005, ac maen nhw'n parhau i fod yn sail gyfreithiol i orchmynion gwarcheidiaeth arbennig yng Nghymru.
1.11. Mae Rheoliadau Gwarcheidiaeth Arbennig (Cymru) 2005 ('y Rheoliadau') yn gwneud y darpariaethau canlynol ynglŷn â gwarcheidiaeth arbennig:
- Y materion y mae'n rhaid i awdurdod lleol ymdrin â nhw mewn adroddiad i'r llys pan fo'r awdurdod (a) yn derbyn hysbysiad o gais unigolyn am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig, neu (b) mae llys wedi gofyn i'r awdurdod lleol gynnal archwiliad a llunio adroddiad
- darparu gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig
- yr amgylchiadau lle mae modd rhoi cymorth ariannol
2
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig
- yr unigolion sy'n gymwys i gael asesiad o'u hanghenion am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, a'r drefn ynglŷn â chael asesiad
- pennu swm y cymorth ariannol
- y gwasanaethau cymorth y maent yn bwriadu eu cynnig yn dilyn asesiad
- cynllun gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig
- adolygu darpariaeth gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig.
1.12. Caiff y Rheoliadau eu diwygio o 1 Gorffennaf 2018 gan Reoliadau Gwarcheidiaeth Arbennig (Cymru) (Diwygiad) 2018, gyda chymorth y cod ymarfer hwn. Dyma'r prif newidiadau.
- Ychwanegwyd materion ychwanegol at y rhestr o faterion y mae'n rhaid eu hystyried a'u cynnwys yn adroddiad yr awdurdod lleol i'r llys ynglŷn â'r trefniant gwarcheidiaeth arbennig arfaethedig. Mae'r rhain yn rhoi asesiad mwy cynhwysfawr o'r trefniant arfaethedig, gan gynnwys unrhyw beryglon a sut eir i'r afael â'r rhain. Y diben yw ategu'r amcan o sicrhau bod y trefniant yn cefnogi'r plentyn yn effeithiol nes ei fod yn 18 oed. (Gweler pennod 2).
- Os oedd plentyn yn derbyn gofal yn union cyn dyfarnu gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, bydd yr awdurdod lleol oedd yn gofalu am y plentyn yn parhau i fod yn gyfrifol am ddiwallu unrhyw anghenion cymorth gwarcheidiaeth arbennig am gyfnod o dair blynedd ar ôl gwneud y gorchymyn, ni waeth ble mae'r plentyn hwnnw yn byw. Bydd rhaid i'r awdurdod hefyd hysbysu'r awdurdod lle mae'r plentyn yn byw ynglŷn ag unrhyw anghenion cymorth sy'n parhau wrth i'r cyfnod hwnnw ddod i ben. Nid yw hyn yn berthnasol i gymorth ariannol rheolaidd y cytunwyd arno cyn gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig. Yr awdurdod lleol gwreiddiol fydd yn parhau i fod yn gyfrifol am hyn. (Gweler pennod 11.)
- Mae'r cod ymarfer hwn yn gosod gofyniad newydd ar awdurdodau lleol i wneud carfanau penodol o bobl yn ymwybodol o'u hawl i ofyn am asesiad o'u hangen am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig. Mae'r rhain yn cynnwys gwarcheidwaid arbennig, darpar warcheidwaid arbennig, plant sy'n destun trefniadau gwarcheidiaeth arbennig, a phlant gwarcheidwaid arbennig. (Gweler pennod 4).
Trosolwg o drefniadau gwarcheidiaeth arbennig
1.13. Mae'n bosibl i lys teulu wneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig parthed plentyn os yw'n derbyn cais gan unigolyn neu unigolion a ddisgrifir yn y carfanau a amlinellir yn adran 14A(5) o Ddeddf Plant 1989 (gweler pennod 2 y cod hwn).
1.14. Gall y llys hefyd wneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig mewn unrhyw achos teuluol ynglŷn â lles y plentyn os yw o'r farn y dylid gwneud gorchymyn o'r fath. Mae hyn yn berthnasol hyd yn oed os nad oes cais wedi ei wneud, ac mae'n cynnwys achosion mabwysiadu.
1.15. Rhaid i unrhyw unigolyn sy'n dymuno gwneud cais am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig roi tri mis o rybudd ysgrifenedig i'r awdurdod lleol ynghylch eu bwriad i ymgeisio. Yr unig eithriad i hyn yw os oes gan yr unigolyn yr hawl gan y llys i wneud cais cystadleuol am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig os oes cais am orchymyn
3
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig mabwysiadu eisoes wedi ei wneud. Mae hyn er mwyn rhwystro'r cais cystadleuol rhag creu oedi gyda'r gwrandawiad ynghylch y gorchymyn mabwysiadu.
1.16. Pan gaiff cais ei dderbyn, neu os yw'r llys yn gofyn, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol archwilio a pharatoi adroddiad i'r llys ynglŷn ag addasrwydd yr ymgeiswyr i fod yn warcheidwaid arbennig, a materion eraill. Mae'r wybodaeth y dylid ei chynnwys yn yr adroddiad llys i'w gweld yn rhestr y Rheoliadau. Nid oes rhaid i'r llys wneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig oni bai ei fod wedi derbyn yr adroddiad sy'n rhoi sylw i addasrwydd yr ymgeiswyr.
Gofal, cyswllt a gorchmynion trefniadau plant
1.17. Pan ddaw plentyn sy'n destun gorchymyn gofal neu orchymyn gofal dros dro yn destun gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, caiff y gorchymyn gofal ei ddiddymu. Os gwneir gorchymyn gofal mewn cysylltiad â phlentyn sydd eisoes yn destun gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, bydd y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig yn parhau mewn grym pan wneir y gorchymyn gofal.
1.18. Cyn gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, mae'n rhaid i'r llys ystyried a ddylid amrywio neu ryddhau unrhyw orchymyn arall presennol a wnaed o dan adran 8 o Ddeddf Plant 1989. Gallai hyn gynnwys gorchymyn trefniadau plentyn sy'n nodi pwy y caiff y plentyn dreulio amser â nhw. Dylai'r llys ystyried hefyd a ddylid gwneud gorchymyn trefniadau plentyn ar yr un pryd â'r gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig.
1.19. Wrth wneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, gall y llys hefyd roi caniatâd i'r plentyn gael ei adnabod wrth gyfenw newydd, a rhoi caniatâd i fynd â'r plentyn o'r DU am gyfnodau hirach na thri mis.
Cyfrifoldeb rhiant
1.20. Bydd gan y gwarcheidwad arbennig gyfrifoldeb rhiant am y plentyn. Yn ddibynnol ar unrhyw orchymyn diweddarach mewn cysylltiad â'r plentyn yn unol â Deddf Plant 1989, gall y gwarcheidwad arbennig arfer cyfrifoldeb rhiant ar draul eraill sydd â chyfrifoldeb rhiant, ac eithrio gwarcheidwad arbennig arall sydd wedi ei enwi. Ceir eithriad mewn amgylchiadau lle mae'r gyfraith yn datgan bod angen cydsyniad mwy nag un unigolyn gyda chyfrifoldeb rhiant (er enghraifft, diffrwytho plentyn). Y diben yw y bydd gan y gwarcheidwad arbennig gyfrifoldeb clir o ran yr holl benderfyniadau beunyddiol yn ymwneud â gofalu am y plentyn neu'r unigolyn ifanc a'u magwraeth. Yn wahanol i fabwysiadu, mae'r gorchymyn yn cadw'r cyswllt cyfreithiol sylfaenol â'r rhieni. Nhw yw rhieni cyfreithiol y plentyn yn dal i fod, ond cyfyngir ar eu gallu i arfer eu cyfrifoldebau fel rhieni. Maen nhw'n cadw'r hawl i ganiatáu neu wrthod caniatáu i fabwysiadu'r plentyn neu ei roi i'w fabwysiadu. Mae'n rhaid i'r gwarcheidwad arbennig hefyd wneud ymdrech resymol i hysbysu'r rhieni os yw'r plentyn yn marw.
1.21. Er bod gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig mewn grym, rhaid i bawb sydd â chyfrifoldeb rhiant dros y plentyn gydsynio cyn bod modd newid cyfenw plentyn neu fynd â'r plentyn o'r DU am fwy na thri mis neu mae'n rhaid i'r llys ganiatáu hynny.
4
Amrywio neu ryddhau gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig
1.22. Yn wahanol i orchmynion mabwysiadu, mae modd amrywio neu ryddhau gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig naill ai ar gais gan:
- y gwarcheidwad/gwarcheidwaid arbennig
- unrhyw riant neu warcheidwad y plentyn dan sylw
- unrhyw unigolyn a gaiff ei enwi mewn gorchymyn trefniadau plentyn yn unigolyn y caiff y plentyn fyw gydag ef/hi
- unrhyw unigolyn arall â chyfrifoldeb rhiant am y plentyn, neu a oedd â chyfrifoldeb rhiant yn union cyn gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig
- y plentyn yn y trefniant gwarcheidiaeth arbennig, os yw'r llys yn fodlon bod gan y plentyn ddigon o ddealltwriaeth i wneud y cais)
- yr awdurdod lleol a benodir mewn gorchymyn gofal mewn cysylltiad â'r plentyn
1.23. Rhaid i'r bobl ganlynol gael caniatâd gan y llys cyn gwneud cais i amrywio neu ryddhau'r gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig: y plentyn, rhiant neu warcheidwad, llys-riant sydd wedi derbyn cyfrifoldeb rhiant, neu unigolion a oedd â chyfrifoldeb rhiant am y plentyn yn union cyn gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig.
1.24. Pan nad yw'r cais yn cael ei wneud gan y plentyn, a bod angen caniatâd y llys, gall y llys roi caniatâd dim ond os yw amgylchiadau wedi newid yn sylweddol ers gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig.
1.25. Gall y llys, yn ystod unrhyw achos teuluol lle mae cwestiwn yn codi ynghylch lles plentyn sy'n destun gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, amrywio neu ryddhau'r gorchymyn yn niffyg cais.
Gwasanaethau cymorth
1.26. Mae'n ofynnol i awdurdodau lleol drefnu i ddarparu gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig. Mae'r rhain yn cynnwys cwnsela, cynghori, gwybodaeth a gwasanaethau cyffelyb eraill (gan gynnwys cymorth ariannol) fel y nodir yn y Rheoliadau (gweler pennod 3 y cod hwn). Mae'r Rheoliadau hefyd yn darparu ar gyfer asesu anghenion derbyn gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, a'r elfen o gynllunio ac adolygu'r gwasanaethau cymorth hynny.
Hawliau plant
1.27. Wrth ystyried a ddylid gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, lles y plentyn yw prif ystyriaeth y llys ac mae'r rhestr wirio yn adran 1(3) o Ddeddf Plant 1989 yn berthnasol.
1.28. Wrth arfer eu swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol mewn cysylltiad â gwarcheidiaeth arbennig, rhaid i awdurdodau ystyried eu dyletswyddau cyffredinol a rhoi sylw dyledus i Ran 1 o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Rhaid iddyn nhw hefyd hyrwyddo lles plant a gwarcheidwaid arbennig yn unol â'r fframwaith canlyniadau llesiant cenedlaethol a gyhoeddwyd yn 2016. (Mae
5
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig llesiant yn y cyd-destun hwn yn cynnwys 'lles' yn ôl dehongliad y gair hwnnw yn Neddf Plant 1989.)
1.29. Mae'r tabl sy'n dilyn yn disgrifio'r canlyniadau y dylid eu sicrhau ar gyfer plant sy'n destun gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig. Mae'r canlyniadau hyn yn seiliedig ar hawliau ac yn gysylltiedig ag erthyglau perthnasol o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Maen nhw hefyd yn gysylltiedig â'r canlyniadau llesiant cenedlaethol a ddiffinnir yn adran 2 o Ddeddf 2014 ac sy'n ffurfio sylfaen y fframwaith canlyniadau cenedlaethol. Mae'r tabl hefyd yn dangos y 'rhestr wirio' lles sydd wedi ei gynnwys yn Neddf Plant 1989 - y materion y mae'n rhaid i'r llys teulu eu hystyried wrth benderfynu a ddylid gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig neu unrhyw orchymyn arall mewn cysylltiad â phlentyn.
1.30. Wrth weithredu'r cod ymarfer hwn, rhaid i awdurdodau lleol sicrhau eu bod yn ymdrechu i gyflawni'r canlyniadau hyn ac i fesur llwyddiant eu polisïau a'u gweithdrefnau gwarcheidiaeth arbennig mewn cysylltiad â nhw.
6
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig
Mae'r Gwarcheidwaid
Rwy'n perthyn.
Arbennig yn cael cefnogaeth i hyrwyddo a goruchwylio'r
Rwy'n cyfrannu at ac yn cyswllt rhwng y plentyn a'u
mwynhau perthnasau diogel
7
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig gynnwys:
- y rheswm pam na all barhau i fyw gyda'i rieni
wybodaeth gywir, pan fydd ei hangen arnaf, yn y ffordd yr wyf yn dymuno ei chael a defnyddio'r wybodaeth hon i reoli a gwella fy lles. Sicrhau hawliau a hawlogaethau
8
9
2. Asesu addasrwydd ac adroddiadau i'r llys
2.1. Mae'n ddyletswydd ar awdurdod lleol i ymchwilio i addasrwydd yr unigolyn i fod yn Warcheidwad Arbennig, ac i baratoi adroddiad i'r llys teuluol os yw'n cael ei hysbysu o gais neu os yw'r llys yn gofyn amdano. Mae'r bennod hon yn egluro cyfrifoldebau'r awdurdod lleol mewn cysylltiad ag asesiadau addasrwydd a beth ddylid ei gynnwys yn yr adroddiad.
Ceisiadau am orchmynion gwarcheidiaeth arbennig
2.2. Gellir gwneud cais am orchymyn gwarcheidiaeth gan unigolyn neu ar y cyd gan ddau unigolyn neu fwy. Nid oes rhaid i gydymgeiswyr fod yn briod neu mewn partneriaeth sifil gyda'i gilydd. Mae'n rhaid i warcheidwaid arbennig fod yn 18 oed neu'n hŷn. Nid oes modd i rieni neu lys-riant plentyn fod yn warcheidwaid arbennig y plentyn hwnnw.
2.3. Mae'n bosibl i lys wneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig parthed plentyn os yw'n derbyn cais gan:
- unrhyw un sy'n warcheidwad i'r plentyn
- gofalwr maeth yr awdurdod lleol y bu'r plentyn yn byw gydag ef/hi am flwyddyn yn union cyn y cais
- perthynas y mae'r plentyn wedi byw gydag ef/hi am flwyddyn neu fwy yn union cyn y cais
- unrhyw un a enwir mewn gorchymyn preswyl neu orchymyn trefniadau plentyn fel unigolyn y mae'r plentyn yn mynd i fyw gydag ef/hi, neu sydd â chydsyniad pawb y mae gorchymyn preswyl neu orchymyn trefniadau plentyn o'r fath yn gweithredu o'u plaid
- unrhyw un y mae'r plentyn wedi byw gydag ef/hi am dair o'r pum mlynedd diwethaf
- os yw'r plentyn yng ngofal awdurdod lleol, unrhyw un â chydsyniad yr awdurdod lleol
- unrhyw un sydd â chydsyniad pawb sydd â chyfrifoldeb rhiant am y plentyn
- unrhyw unigolyn sydd â hawl gan y llys i wneud cais.
2.4. Rhaid i unrhyw unigolyn sy'n dymuno gwneud cais am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig roi tri mis o rybudd ysgrifenedig i'r awdurdod lleol ynghylch eu bwriad i wneud cais. Yr unig eithriad i hyn yw os oes gan yr unigolyn ganiatâd y llys i wneud cais cystadleuol am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig os oes cais am orchymyn mabwysiadu wedi ei wneud eisoes. Mae hyn er mwyn rhwystro'r cais cystadleuol rhag creu oedi gyda'r gwrandawiad ynghylch y gorchymyn mabwysiadu.
2.5. Os yw'r plentyn yn derbyn gofal gan awdurdod lleol, rhaid i'r ymgeisydd roi'r hysbysiad ysgrifenedig i'r awdurdod lleol sy'n gofalu am y plentyn (h.y. rhiant corfforaethol y plentyn). Os nad yw plentyn yn derbyn gofal gan awdurdod lleol, rhaid i'r ymgeisydd roi hysbysiad ysgrifenedig i'r awdurdod lleol y mae'r ymgeisydd fel arfer yn byw ynddo.
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig
2.6. Gall y llys hefyd wneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig mewn unrhyw achos teuluol sy'n ymwneud â lles y plentyn os yw o'r farn y dylid gwneud gorchymyn. Mae hyn yn berthnasol hyd yn oed os nad oes cais wedi ei wneud, ac mae'n cynnwys achosion mabwysiadu.
Rhieni maeth
2.7. Os bydd rhieni maeth yn ystyried bod yn warcheidwaid arbennig ar gyfer plentyn a roddir yn eu gofal, neu os yw'r awdurdod lleol yn ystyried mai troi lleoliad maethu yn drefniant gwarcheidiaeth arbennig sydd orau i'r plentyn, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol sicrhau bod y rhieni maeth yn derbyn yr wybodaeth a'r cyngor priodol i'w helpu i wneud penderfyniad. Dylai hyn gynnwys gwybodaeth am natur a diben trefniant gwarcheidiaeth arbennig fel dewis sefydlogrwydd i blentyn, ac am y cymorth a'r lwfansau sydd ar gael pan wneir y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig ac wrth i'r plentyn dyfu'n hŷn. Dylid rhoi digon o amser i rieni maeth ystyried goblygiadau trosglwyddo i drefniant gwarcheidiaeth arbennig. Pan fo'n briodol, dylai awdurdod lleol gyfeirio'r rheini maeth at ffynonellau cyngor annibynnol.
Asesu addasrwydd
2.8. Pan fydd hysbysiad ysgrifenedig yn dod i law, neu os yw'r llys yn gofyn, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol ymchwilio a pharatoi adroddiad i'r llys ynglŷn ag addasrwydd yr ymgeiswyr i fod yn warcheidwaid arbennig, a materion eraill.
2.9. Os nad oes cais, gall y llys, serch hynny, benderfynu y dylid gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, a chyfarwyddo'r awdurdod lleol perthnasol i baratoi adroddiad ynglŷn ag addasrwydd unigolyn i fod yn warcheidwad arbennig o fewn cyfnod amser penodol.
2.10. Mae angen yr un wybodaeth ar gyfer adroddiad yr awdurdod lleol pa un a oes cais neu a yw'r llys wedi gofyn i'r awdurdod lleol baratoi adroddiad. Ni all y llys wneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig oni bai ei fod wedi cael yr adroddiad sy'n rhoi sylw i addasrwydd yr ymgeiswyr.
2.11. Yr awdurdod y gwneir y cais iddo sy'n gyfrifol am baratoi'r adroddiad - h.y. yn achos plentyn sy'n derbyn gofal, yr awdurdod sy'n gofalu am y plentyn fydd yn gwneud hyn (rhiant corfforaethol y plentyn); ac mewn unrhyw achos arall, yr awdurdod lleol y mae'r ymgeisydd fel arfer yn byw ynddo (ni waeth ymhle mae'r plentyn yn byw ar y pryd).
2.12. Fel rhan o'i ymchwil ac wrth baratoi'r adroddiad, mae'n bosibl y bydd angen i'r awdurdod lleol cyfrifol ofyn am wybodaeth gan awdurdod arall – er enghraifft, os yw awdurdod lleol yn paratoi cais mewn cysylltiad â phlentyn y mae'n gofalu amdano a bod y darpar warcheidwad arbennig yn byw yn ardal awdurdod lleol arall. Rhaid i awdurdodau lleol gydweithio'n llwyr, lle bo angen, wrth ymchwilio a pharatoi'r adroddiad ar gyfer y llys. Bydd angen hefyd o bosibl i'r awdurdod lleol gysylltu â'r gwasanaethau iechyd lleol er mwyn paratoi adroddiad cynhwysfawr.
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig
2.13. Pan fydd awdurdod lleol yn cael hysbysiad gan ymgeisydd neu gais gan y llys, rhaid iddo anfon gwybodaeth ysgrifenedig at y darpar warcheidwad arbennig ac at rieni'r plentyn, yn egluro'r hyn y mae'n bwriadu ei wneud wrth baratoi'r adroddiad.
2.14. Ym mhob achos, rhaid i'r awdurdod lleol drefnu i ganfod a chyfleu dymuniadau a theimladau'r plentyn yn fanwl gywir ynghylch y trefniant gwarcheidiaeth arbennig arfaethedig. Bydd hyn yn arbennig o bwysig mewn achosion lle nad yw'r llys wedi penodi gwarcheidwad plentyn.
2.15. Yn unol ag adran 14A(10) o Ddeddf Plant 1989, mae modd i awdurdodau lleol wneud trefniadau o'r fath i benodi unrhyw berson i weithredu ar eu rhan i gynnal archwiliad neu baratoi adroddiad ar gyfer y llys fel y gwelant orau. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol ystyried sut orau i roi'r grym hwn ar waith er mwyn hwyluso'r archwiliad a pharatoi'r adroddiad mewn pryd ar gyfer y llys.
2.16. Gall yr awdurdod lleol drefnu i rywun arall wneud yr archwiliad neu baratoi'r adroddiad ar ei ran. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol sicrhau bod gan yr unigolyn sy'n cynnal yr archwiliad ac sy'n paratoi'r adroddiad i'r llys y cymwysterau a'r profiad priodol, neu ei fod yn cael ei oruchwylio gan rywun sy'n meddu ar y cymwysterau a'r profiad hwnnw. Pan fo'r darpar warcheidwad arbennig yn aelod o deulu estynedig y plentyn, dylai hyn gynnwys profiad o asesu perthynas.
2.17. Rhaid i'r asesiad addasrwydd fod yn gadarn, yn wrthrychol ac yn ymholgar. Rhaid dadansoddi a gwerthuso'r wybodaeth a ddaw i law gan ac ynglŷn â'r darpar warcheidwad arbennig yn ofalus, a rhaid gwirio pa mor gyson a manwl gywir ydyw. Rhaid rhoi'r brif ystyriaeth i les y plentyn, ac mae'n hanfodol y caiff cefndir darpar warcheidwaid arbennig ei wirio'n drwyadl. Oherwydd bod gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig yn ddewis parhaol, ac y disgwylir iddynt barhau yn weithredol nes fo'r plentyn yn 18 oed, mae'n hanfodol bod yr asesiad yn ystyried gallu'r darpar warcheidwad arbennig i ddiwallu anghenion y plentyn ar adeg llunio'r gorchymyn ac yn y dyfodol (gyda phecyn cymorth priodol, fel bo angen).
2.18. Rhaid i'r adroddiad i'r llys gynnwys hefyd ganlyniadau unrhyw asesiad am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig.
2.19. Nid yw trefniadau gwarcheidiaeth arbennig yn darparu ar gyfer cyfnod ymgartrefu, fel sy'n digwydd gydag achosion mabwysiadu. Mae hyn yn adlewyrchu'r disgwyliad bod gan y plentyn a'r gwarcheidwad arbennig berthynas sefydlog yn barod a'u bod yn adnabod ei gilydd yn dda. Fodd bynnag, mae'r newid yn y ffordd y caiff gorchmynion gwarcheidiaeth eu defnyddio, yn enwedig yn achos plant iau neu pan fyddai plant wedi cael eu rhoi mewn gofal fel arall, yn golygu nad yw hynny'n wir ym mhob achos. Mae'n rhaid i'r awdurdod lleol felly roi ystyriaeth ofalus i natur y berthynas sydd eisoes yn bodoli rhwng y plentyn a'r darpar warcheidwad arbennig, a'r gefnogaeth y gallai fod ei hangen er mwyn helpu i gryfhau a meithrin y berthynas. Os nad yw'r plentyn yn byw gyda'r darpar warcheidwad arbennig, rhaid i'r awdurdod lleol ystyried sut orau y gall gefnogi'r plentyn i ymgartrefu yn ei gartref gyda'i deulu newydd. Rhaid ystyried anghenion aelodau eraill o'r teulu hefyd, megis plant y darpar warcheidwad arbennig, wrth helpu'r teulu i ymgyfarwyddo â'r trefniant newydd. Rhaid i asesiadau hefyd gynnwys perthnasau teuluol ehangach a pha
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig gyswllt sydd gan y plentyn gyda'i rieni biolegol, neiniau a theidiau a brodyr a chwiorydd a gallu'r darpar warcheidwad arbennig i reoli'r rhain (gyda chefnogaeth, fel bo angen).
2.20. Lle bynnag y bo'n bosibl, rhaid i awdurdodau lleol sicrhau eu bod yn caniatáu digon o amser i wneud asesiadau ansawdd cadarn a myfyrgar. Nid oes gan lawer o'r perthnasau y cynigir eu henwau, neu a ddônt i'r amlwg fel gwarcheidwaid arbennig posibl yn ystod achosion llys, ddigon o wybodaeth am yr hyn y mae'n ei olygu i fod yn warcheidwad arbennig. Nid ydynt ychwaith wedi cael digon o amser na chefnogaeth i ystyried y gofynion sydd ynghlwm â bod yn warcheidwad arbennig a maint yr ymroddiad sydd ei angen dros sawl blwyddyn. Ni fydd llawer erioed wedi ystyried ymgymryd (neu ail-ymgymryd) â swyddogaeth rhiant. At hyn, mae'n bosibl nad oedd darpar warcheidwaid arbennig yn ymwybodol o'r niwed y mae'r plentyn wedi ei ddioddef. Efallai y bydd angen amser arnyn nhw i ddod i delerau'n llwyr â hynny a gyda'r agweddau amddiffynnol y bydd eu hangen o bosibl yn y dyfodol os oes unrhyw gyswllt gyda rhieni'r plentyn.
2.21. Bydd ymyrraeth gynnar ac adnabod gofalwyr posibl sy'n berthynas mewn da bryd yn helpu i sicrhau bod gan awdurdodau ddigon o amser i roi sylw trylwyr i'r materion hyn a gwneud asesiadau ansawdd. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol, lle bynnag y bo'n bosibl, drafod gyda theuluoedd yn gynnar yn ystod y broses i gytuno ar ba drefniadau sefydlogrwydd a all fod ar gael, ac i sicrhau bod teuluoedd yn deall yn llwyr yr angen i enwebu gofalwyr eraill yn y teulu. Gall cyfarfodydd teuluol yn ystod y cyfnod hwn helpu teuluoedd i ddechrau rhoi sylw i gymhlethdodau rheoli cyswllt a'r gefnogaeth ymarferol ac ariannol y bydd eu hangen o bosibl. Gall hyn atal yr oedi yn nes ymlaen pan fo'r achosion cyfreithiol yn dechrau. Rhaid i awdurdodau lleol sicrhau bod ganddyn nhw drefniadau ar waith i hwyluso cyfarfodydd teuluol ar adeg briodol.
2.22. Mae llawer o awdurdodau lleol yn cynnal asesiadau cychwynnol (a elwir hefyd yn asesiadau hyfywedd) i benderfynu pa aelodau o deulu a rhwydwaith ffrindiau plentyn sy'n ddewis realistig i ofalu am blentyn, a phwy felly ddylai fod yn destun asesiad llawn fel gofalwr posibl sy'n berthynas. Er nad yw'n statudol, mae llawer o awdurdodau lleol yn defnyddio asesiadau hyfywedd i nodi gwarcheidwaid arbennig posibl. Lluniwyd canllaw ymarfer gan y Grŵp Hawliau'r Teulu yn 2017 1
2.23. Os bydd y llys yn cyfarwyddo awdurdod i baratoi asesiad, bydd y llys yn pennu amserlen i gyflawni'r asesiad. Mae cyfyngiad amser statudol o 26 wythnos i gyflawni unrhyw achos ac eithrio rhai sy'n ymwneud â gofal a goruchwyliaeth eithriadol, a all effeithio ar yr amser a ganiateir 2 . Mewn achos dyddiedig 2014 3 , nododd Llywydd yr Adran Deulu yn Uchel Lys Cymru a Lloegr, dri chyd-destun fforensig pan fyddai 'angen' estyniad i fwy na 26 wythnos o bosibl yng nghyd-destun y ddeddfwriaeth. Un o'r cyd-destunau hyn oedd digwyddiad annisgwyl, gan gynnwys 'achosion pan fo gofalwr teulu realistig gwahanol yn dod i'r amlwg yn hwyr yn yr achos'. Mae'r
1 Initial Family and Friends Care Assessment: A good practice guide (datblygwyd gan y Grŵp Hawliau'r Teulu mewn partneriaeth â gweithgor arbenigol, 2017).
3 Parthed S [2014] EWCC B44 (Fam)
2 Cyflwynwyr y cyfyngiad amser statudol o 26 wythnos i gyflawni unrhyw achos ac eithrio rhai sy'n ymwneud â gofal a goruchwyliaeth eithriadol ar 22 Ebrill 2014, ynghyd â diweddariad o'r Amlinelliad Cyfraith Gyhoeddus, o dan Ddeddf Plant a Theuluoedd 2014
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig amserlen ei hun ar gyfer asesiad yn parhau i fod yn ôl disgresiwn y barnwr ym
mhob achos
Cynnwys yr adroddiadau
2.24. Rhaid i adroddiad yr awdurdod lleol roi sylw i:
- addasrwydd y darpar warcheidwad arbennig
- materion sydd wedi eu nodi yn y Rheoliadau
- unrhyw wybodaeth arall y mae'r awdurdod lleol yn ei hystyried yn berthnasol
- (lle bo'n briodol) anghenion cymorth a sut y cânt eu diwallu.
2.25. Mae'r materion a ragnodir yn cynnwys:
- gwybodaeth am y plentyn
- gwybodaeth am deulu'r plentyn
- gwybodaeth am y darpar warcheidwad/warcheidwaid arbennig a'u cartref
- gwybodaeth am yr awdurdod lleol
2.26. Caiff y materion a ragnodir eu nodi'n llawn yn Atodlen y Rheoliadau fel y'i diwygiwyd gan Reoliadau 2018. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol gyfeirio at yr Atodlen hon wrth gynnal asesiadau a pharatoi eu hadroddiadau. Er cyfleuster, mae'r materion wedi'u rhestru yn Atodiad 1 y cod hwn.
2.27. Rhaid i'r adroddiad gynnwys hefyd, mewn cysylltiad â'r darpar warcheidwad arbennig ac unrhyw aelodau eraill o'i gartref sy'n 18 oed neu hŷn, dystysgrif fanwl o gofnod troseddol a ddyfarnwyd o dan adran 113B o Ddeddf yr Heddlu 1997 sy'n cynnwys gwybodaeth am addasrwydd yn ymwneud â phlant.
2.28. Mae'r Atodlen i'r Rheoliadau hefyd yn nodi'r ystyriaethau y mae'n rhaid i'r awdurdod lleol eu cynnwys yng nghasgliadau'r adroddiad. Mae'r rhain hefyd wedi'u nodi yn Atodiad 1 y cod hwn.
3. Darparu gwasanaethau cymorth
3.1. Mae'r bennod hon yn amlinellu'r gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig y mae'n rhaid i awdurdodau lleol drefnu i'w darparu. Bydd darparu'r gwasanaethau hyn i unrhyw unigolyn yn ddibynnol ar asesiad o angen (gweler pennod 4 y cod hwn).
Gwybodaeth, cyngor a chefnogaeth
3.2. Ni fydd llawer o warcheidwaid arbennig angen dim mwy na gwybodaeth neu gyngor i'w helpu i ofalu am y plentyn sydd yn eu gofal, neu eu cyfeirio at ffynonellau eraill o gyngor a chefnogaeth. Mae'n ddyletswydd ar awdurdodau lleol yng Nghymru i sicrhau gwasanaeth gwybodaeth, cyngor a chefnogaeth sy'n darparu gwybodaeth, cyngor a chefnogaeth hwylus i bobl leol i'w galluogi i wneud trefniadau er mwyn diwallu eu hanghenion gofal a chefnogaeth, yn awr ac yn y dyfodol. Mae hyn yn cynnwys y mathau o ofal a chefnogaeth sydd ar gael, a sut mae modd i unigolion gael mynediad atyn nhw.
3.3. Wrth sefydlu eu gwasanaeth gwybodaeth, cyngor a chefnogaeth dylai awdurdodau lleol ystyried anghenion gwarcheidwaid arbennig a darpar warcheidwaid arbennig. Rhaid i awdurdodau lleol ddarparu gwybodaeth ynglŷn â gwarcheidiaeth arbennig sy'n hawdd dod o hyd iddi yn gyhoeddus, (gan gynnwys deunydd hygyrch ar y we) ar gyfer plant a phobl ifanc, gwarcheidwaid arbennig a darpar warcheidwaid arfaethedig. Dylai'r gwasanaeth gwybodaeth, cyngor a chefnogaeth hefyd allu cyfeirio'r bobl hyn at ffynonellau hwylus ac annibynnol o gyngor a gwybodaeth.
Gwasanaethau cymorth sydd angen eu darparu
3.4. Mae'r Rheoliadau yn disgrifio'r gwasanaethau cymorth penodol y mae'n rhaid i awdurdodau lleol drefnu i'w darparu i warcheidwaid arbennig, plant ac i bobl eraill sy'n rhan o drefniadau gwarcheidiaeth arbennig. Nid oes rhaid i awdurdodau lleol ddarparu'r gwasanaethau hyn yn uniongyrchol, ond fe allant drefnu i'w darparu ar y cyd ag asiantaethau eraill, fel bo'n briodol. Rhestrir y gwasanaethau penodol isod.
Cymorth ariannol
(a) Cymorth ariannol i warcheidwaid arbennig ac i'r bobl hynny sydd eisiau bod yn warcheidwaid arbennig. Trowch at bennod 5 o'r cod hwn er mwyn gweld ym mha amgylchiadau y mae'n bosibl cael cymorth ariannol.
Cymorth cymheiriaid
(b) Gwasanaethau i alluogi plant, eu rhieni a gwarcheidwaid arbennig (neu ddarpar warcheidwaid arbennig), sy'n rhan o drefniadau gwarcheidiaeth arbennig neu a fydd, yn fuan iawn, yn trafod materion yn ymwneud â gwarcheidiaeth arbennig. Gall y gwasanaethau hyn gynnwys grwpiau cymorth, grwpiau cyfryngau cymdeithasol a chylchlythyrau.
Cyswllt
(c) Cymorth o ran cyswllt rhwng plant sydd neu a fydd, yn fuan iawn, yn rhan o drefniadau gwarcheidiaeth arbennig, a rhiant neu berthynas neu unrhyw unigolyn y bu gan y plentyn berthynas agos ag ef/hi.
Oherwydd nad yw gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig yn torri'r berthynas rhwng y rhieni biolegol a'r plentyn, mae angen i warcheidwaid arbennig wybod sut i reoli trefniadau cyswllt rhwng y plentyn a'i deulu. Mae'n bosibl y bydd angen hyfforddiant a chefnogaeth ar y gwarcheidwad o ran sut i ymdrin ag unrhyw faterion neu wrthdaro a allai godi. Gall y cymorth hwn gynnwys gwasanaeth cyfryngu a defnyddio canolfannau cyswllt.
Gwasanaethau therapiwtig
(ch) Gwasanaethau a ddarperir ar gyfer anghenion therapiwtig plant sydd neu a fydd, yn fuan iawn, yn rhan o drefniadau gwarcheidiaeth arbennig. Caiff trefniadau i ddarparu'r math hwn o ofal eu gwneud yn ôl pob tebyg gyda'r GIG neu ddarparwyr eraill.
Cymorth i hyrwyddo sefydlogrwydd perthynas
(d) Cefnogaeth i sicrhau parhad y berthynas rhwng plentyn sydd neu a fydd, yn fuan iawn, yn rhan o drefniadau gwarcheidiaeth arbennig a'u gwarcheidwad arbennig (neu ddarpar warcheidwad arbennig).
Mae'r ddeddfwriaeth yn sôn yn arbennig am hyfforddiant i'r (darpar) warcheidwad arbennig, a seibiant byr. Gall yr hyfforddiant gynnwys dosbarthiadau rhianta, neu gyrsiau sydd wedi eu dylunio ar gyfer deall ac ymdrin â math penodol o ymddygiad neu broblemau datblygiad sy'n berthnasol i'r plentyn penodol. Mae'n bosibl y bydd angen gwyliau byr i roi cyfle i'r plentyn gael seibiant byr at ddibenion hamdden neu addysgiadol, neu i roi seibiant i ofalwr y plentyn. Bydd y cymorth a roddir yn dibynnu ar natur yr angen gafodd ei asesu ac ar amgylchiadau penodol y plentyn a'r gwarcheidwad arbennig.
Cyfryngu
(dd) Lle bo'r berthynas rhwng plentyn a gwarcheidwad arbennig mewn peryg o chwalu, mae cymorth ar gael i atal hynny rhag digwydd, gan gynnwys:
* cyfryngu - er enghraifft, ynglŷn â materion yn ymwneud â chyswllt rhwng y plentyn a'i rieni biolegol neu aelodau eraill o'r teulu
* cyfarfodydd rhwng pobl briodol i fynd i'r afael â'r anawsterau yn y berthynas.
Cynllunio a threfnu darpariaeth
3.5. Ni ddylid ystyried gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig ar wahân i wasanaethau prif ffrwd. Rhaid i awdurdodau lleol sicrhau y caiff anghenion gwarcheidwaid arbennig, a phlant a rhieni sy'n rhan o drefniadau gwarcheidiaeth arbennig, eu cynnwys wrth gynllunio a darparu gwasanaethau prif ffrwd ar gyfer plant, pobl ifanc a theuluoedd ag anghenion penodol. Mae'r rhain yn cynnwys gwasanaethau iechyd, gan gynnwys gwasanaethau iechyd meddwl plant a phobl ifanc; darpariaeth addysgol, gan gynnwys darpariaeth anghenion dysgu ychwanegol; tai; a gwybodaeth, cyngor a chefnogaeth.
3.6. Dylai awdurdodau lleol hefyd rhoi ystyriaeth i ddarpariaeth gwasanaethau tebyg, megis gwasanaethau cymorth mabwysiadu, a chynllunio i ddarparu gwasanaethau cymorth yn unol â hynny.
3.7. Wrth gynllunio gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, mae'n rhaid i awdurdodau lleol ystyried bod y plant sy'n destun gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig yn rhannu nifer o'r un nodweddion â phlant sy'n derbyn gofal, er nad plant sy'n derbyn gofal mohonynt. Bydd rhai yn blant a oedd yn arfer derbyn gofal, bydd eraill wedi bod ar ffiniau gofal neu'n blant sy'n dod o deuluoedd mewn argyfwng, a bydd llawer ohonynt wedi cael profiadau niweidiol yn ystod eu plentyndod, yn gysylltiedig yn aml â chamdriniaeth neu esgeulustod.
3.8. Rhaid i awdurdodau lleol sicrhau bod gwarcheidwaid arbennig a'r plant y maen nhw'n gofalu amdanynt yn rhan o'r broses o gynllunio gwasanaethau gofal a chymorth lleol.
3.9. Er bod awdurdodau lleol yn gyfrifol am drefnu darpariaeth gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, nid oes rhaid i'r awdurdod lleol ddarparu'r gwasanaeth ei hun. Mae'r Rheoliadau yn disgrifio'r amrywiaeth o ddarparwyr y caiff yr awdurdod lleol ddirprwyo neu gontractio gwasanaethau gwarcheidiaeth arbennig iddynt:
- awdurdod lleol arall
- asiantaeth cymorth mabwysiadu
- Bwrdd Iechyd Lleol, Ymddiriedolaeth Gwasanaeth Iechyd Gwladol neu (yn Lloegr) grwpiau comisiynu clinigol a Bwrdd Comisiynu'r GIG
- asiantaeth fabwysiadu wirfoddol
- asiantaeth faethu annibynnol.
3.10. Mae'n bosibl y bydd gan y sectorau gwirfoddol ac annibynnol swyddogaeth bwysig wrth ddarparu'r gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig. Wrth ddatblygu gwasanaethau cymorth, anogir awdurdodau lleol i weithio gyda chyrff anstatudol sydd eisoes yn darparu gwasanaethau cymorth o ansawdd er mwyn manteisio ar yr arbenigedd sydd ganddyn nhw yn y maes hwn ac i osgoi darparu gwasanaeth i'r un unigolyn ddwywaith.
4. Asesu ar gyfer gwasanaethau cymorth
4.1. Mae'r bennod hon yn disgrifio'r trefniadau ynglŷn ag asesu anghenion plant, gwarcheidwaid arbennig a darpar warcheidwaid arbennig, ac aelodau eraill o'r teulu, ar gyfer gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig.
Pobl sy'n gymwys i gael asesiad
4.2. Mae'r bobl ganlynol yn gymwys i ofyn am asesiad o'u hanghenion ar gyfer derbyn gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig (mewn achosion cyfraith gyhoeddus neu breifat):
- plentyn sy'n destun gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig neu riant plentyn o'r fath
- plentyn y mae unigolyn wedi hysbysu awdurdod lleol o'i fwriad i ymgeisio am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig ar ei gyfer neu riant plentyn o'r fath
- plentyn y mae'r llys wedi gofyn am adroddiad awdurdod lleol mewn cysylltiad ag ef neu riant plentyn o'r fath
- plentyn sy'n destun, neu sydd wedi ei enwi mewn, adroddiad awdurdod lleol i'r llys
- gwarcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig
- plentyn gwarcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig
- perthynas plentyn sydd wedi ei ddisgrifio yn y tri phwynt bwled cyntaf os oedd trefniadau cyswllt ar waith cyn y cais am asesiad.
4.3. Rhaid i awdurdod lleol hysbysu'r holl bobl uchod o'u hawl i ofyn am asesiad ynglŷn â derbyn gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig ym mhob cam priodol (h.y. pan wneir cais, ac unwaith eto pan fo'r gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig mewn grym).
4.4. Nid fydd pob darpar warcheidwad arbennig neu deulu yn dymuno cael asesiad – er enghraifft, os yw'r plentyn eisoes yn byw gyda'r aelod o'r teulu neu gyda gofalwr maeth sy'n dymuno bod yn warcheidwad arbennig y plentyn – ond mae'n rhaid i'r awdurdod lleol bob amser eu gwneud yn ymwybodol o'u hawl unwaith iddyn nhw gael y cais.
4.5. Bydd sicrhau y caiff anghenion cymorth y plentyn a / neu'r darpar warcheidwad arbennig eu deall yn llawn a'u bodloni yn ystyriaeth bwysig wrth wneud argymhelliad ynghylch addasrwydd a llwyddiant tebygol y trefniant gwarcheidiaeth arbennig.
4.6. Os na wneir cais am asesiad, rhaid i awdurdod lleol gofnodi'r ffaith hwn yn yr adroddiad i'r llys a rhoi'r rhesymau. Os nad oes cais am asesiad, ac y gwneir gorchymyn gwarcheidwaeth arbennig maes o law, rhaid i'r awdurdod lleol hysbysu'r plentyn a'r gwarcheidwad arbennig o'u hawl i ofyn am asesiad os yw eu hamgylchiadau'n newid. Bydd hyn yn arbennig o bwysig yn achos plant iau pan mae'n bosibl y bydd y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig yn parhau am sawl
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig blwyddyn nes i'r plentyn gyrraedd 18 oed. Mae'n caniatáu i'r plant hyn, eu gwarcheidwaid arbennig ac aelodau eraill o'r teulu ofyn am asesiad ychwanegol am gymorth ychwanegol wrth i'w perthynas neu amgylchiadau teuluol ddatblygu neu newid dros amser.
4.7. Mae'r rheoliadau'n caniatáu i'r awdurdod lleol gyfyngu'r asesiad i'r angen am wasanaeth cymorth gwarcheidiaeth arbennig penodol:
- os yw'r unigolyn sy'n gofyn am yr asesiad wedi gofyn am wasanaeth cymorth penodol mewn cysylltiad â gwarcheidiaeth arbennig, neu
- os yw'n ymddangos i'w awdurdod lleol bod modd gwneud asesiad digonol o anghenion yr unigolyn mewn cysylltiad â dim ond un gwasanaeth cymorth penodol.
4.8. Fodd bynnag, dylai awdurdodau lleol fod yn hyblyg a chynhwysfawr wrth asesu. Os daw hi'n amlwg, yn ystod yr asesiad am wasanaeth penodol, fod gan y plentyn neu'r gwarcheidwad arbennig anghenion cymorth eraill, dylai'r awdurdod lleol gymryd y camau angenrheidiol i sicrhau y caiff anghenion yr unigolyn eu hasesu a'u diwallu'n briodol. Gall hyn olygu cyfeirio'r unigolyn at Wasanaeth Gwybodaeth, Cyngor a Chefnogaeth yr awdurdod lleol, ehangu'r asesiad i gynnwys yr angen am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig eraill, a / neu asesu anghenion yr unigolyn i weld a yw ei anghenion gofal a chefnogaeth yn unol â Rhan 3 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Os daw plentyn sy'n derbyn gofal yn destun gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, caiff y rhannau perthnasol o gynllun gofal a chefnogaeth Rhan 6 y plentyn eu trosi i gynllun gofal a chefnogaeth Rhan 4. Bydd hyn yn cynnwys unrhyw drefniadau o ran darparu unrhyw wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig.
Yr awdurdod lleol cyfrifol
4.9. Os gwneir asesiad am gymorth ochr yn ochr â'r asesiad o addasrwydd a pharatoi'r adroddiad ar gyfer y llys, yr awdurdod lleol cyfrifol yw'r awdurdod y gwnaed y cais gwarcheidiaeth arbennig iddo. Yn achos plentyn sy'n derbyn gofal, yr awdurdod sy'n gofalu am y plentyn fydd hyn; ac mewn unrhyw achos arall, yr awdurdod y mae'r ymgeisydd fel arfer yn byw ynddo (ni waeth lle mae'r plentyn yn byw ar y pryd).
4.10. Unwaith y gwneir y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, yr awdurdod lleol sy'n gyfrifol am gynnal unrhyw asesiadau pellach ynglŷn â chymorth gwarcheidiaeth arbennig fydd:
- yr awdurdod lleol a oedd yn arfer gofalu am y plentyn, am y tair blynedd gyntaf ar ôl gwneud y gorchymyn, os oedd y plentyn yn derbyn gofal cyn gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig
- ym mhob achos arall, (gan gynnwys os yw'r cyfnod tair blynedd wedi dod i ben), yr awdurdod lleol y mae'r plentyn a'r gwarcheidwad arbennig fel arfer yn byw ynddo.
Y drefn asesu
4.11. Rhaid i awdurdod lleol sicrhau y caiff asesiad o angen unigolyn i dderbyn gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig ei wneud gan, neu o dan oruchwyliaeth, unigolyn sydd â chymwysterau, profiad a sgiliau addas i'r diben hwnnw. Rhaid cydlynu'r asesiad i sicrhau y caiff pob asiantaeth ac unigolyn perthnasol eu cynnwys.
4.12. Mae Adran 14F o Ddeddf Plant 1989 yn caniatáu i awdurdod lleol gynnal asesiad am gefnogaeth gwarcheidiaeth arbennig ar yr un pryd ag y cynhelir yr asesiad o angen o dan ddeddfwriaeth arall. Bydd hyn yn neilltuol o bwysig os yw hi'n eglur bod gan y plentyn anghenion gofal a chymorth ehangach, neu os oes gan y gwarcheidwad arbennig (neu'r darpar warcheidwad arbennig) anghenion cefnogaeth, o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 (gweler yr adran ar 'maint y gefnogaeth' isod).
4.13. Yn ystod yr asesiad o anghenion, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol ystyried y canlynol, os yw'n berthnasol:
- anghenion yr unigolyn sy'n cael ei asesu a sut mae modd eu diwallu
- anghenion y plentyn perthnasol ac aelodau teulu unrhyw warcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig
- yr amgylchiadau a arweiniodd at wneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig
- unrhyw anghenion arbennig sydd gan y plentyn sy'n destun y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig sy'n deillio o'r ffaith
bod y plentyn wedi derbyn gofal gan yr awdurdod lleol
bod y plentyn wedi bod yn byw yn gyson y tu allan i Ynysoedd Prydain
bod y gwarcheidwad arbennig yn berthynas i'r plentyn
bod a wnelo'r asesiad â chymorth ariannol.
4.14. Rhaid i awdurdod lleol gyfweld yr unigolyn sy'n cael ei asesu ynghylch ei angen i dderbyn gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig. Os mai plentyn yw'r unigolyn hwnnw, mae'n rhaid cyfweld y gwarcheidwad arbennig neu'r darpar warcheidwad arbennig. Os mai anghenion plentyn sy'n cael eu hasesu, rhaid i'r awdurdod lleol sicrhau y caiff y plentyn ei gyfweld mewn modd sy'n briodol i'w oedran a lefel ei ddealltwriaeth, fel bod modd darganfod yn briodol beth yw barn, dymuniadau a theimladau'r plentyn a'u dwyn i ystyriaeth. Rhaid hysbysu plentyn sy'n derbyn gofal o'i hawl i gael gwasanaeth cyfryngu annibynnol.
4.15. Os yw'r awdurdod lleol yn tybio bod perthynas eisoes yn bodoli rhwng rhiant y plentyn a'r gwarcheidwad arbennig neu'r darpar warcheidwad arbennig (er enghraifft, os yw gwarcheidwad arbennig plentyn yn berthynas), rhaid i'r asesiad hefyd ystyried effaith debygol y gorchymyn ar y berthynas rhwng y plentyn, y rhiant a'r gwarcheidwad arbennig neu'r darpar warcheidwad arbennig.
4.16. Rhaid i asesiadau ar gyfer gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig roi ystyriaeth i anghenion datblygiadol y plentyn ynghyd â gallu'r gwarcheidwaid arbennig i rianta. Dylid ystyried hefyd y ffactorau teuluol ac amgylcheddol sydd gyda'i gilydd yn gymorth i egluro bywyd y plentyn hyd yn hyn a sut allai bywyd fod gyda'r teulu newydd. Gall asesiadau blaenorol o blentyn sydd wedi bod yn derbyn gofal gan awdurdod lleol fod o gymorth wrth lunio'r asesiad o anghenion cymorth gwarcheidwaeth arbennig.
4.17. Ar ôl cynnal asesiad o'r angen am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, rhaid i'r awdurdod lleol baratoi adroddiad ysgrifenedig o'r asesiad.
Diwallu anghenion gofal a chymorth
4.18. Bydd gan bob teulu anghenion gwahanol. Mae'n debyg y bydd angen gwybodaeth a chyngor ar bob teulu ynglŷn â beth mae gwarchodaeth arbennig yn ei olygu. Mae'n debyg hefyd y bydd angen eu cyfeirio at ffynonellau eraill o wybodaeth, cyngor a chefnogaeth megis grwpiau cymorth a gwasanaethau prif ffrwd. Yn y rhan fwyaf o achosion, efallai na fydd angen i awdurdod lleol wneud dim mwy na darparu'r wybodaeth a'r cyngor hwn. Bydd hyn yn arbennig o wir os yw'r trefniant gwarcheidiaeth arbennig yn cadarnhau perthynas hirhoedlog sydd eisoes yn bodoli (er enghraifft, gyda gofalwr sy'n berthynas neu gyn-ofalwr maeth), a phan nad oes gan y plentyn unrhyw anghenion penodol o ran gofal a chefnogaeth heblaw am yr anghenion rhianta y mae'r gwarcheidwad arbennig yn eu darparu.
4.19. Mae'n hanfodol sicrhau bod plant a'r teuluoedd hynny sy'n rhan o drefniadau gwarcheidiaeth arbennig yn cael cymorth i ddefnyddio gwasanaethau prif ffrwd, ac yn ymwybodol o'u hawl i gael budd-daliadau lles cymdeithasol a chredydau treth fel bo'n briodol. Rhaid i awdurdodau lleol hysbysu gwarcheidwaid arbennig ynglŷn â sut i ddod o hyd i gymorth pe bai eu hamgylchiadau'n newid ac os byddai anghenion ychwanegol yn dod i'r amlwg. Hefyd, rhaid sicrhau bod y plentyn neu'r unigolyn ifanc yn gwybod sut i ddod o hyd i'r gefnogaeth briodol. Mae'r trefniadau ynghylch cadw mewn cysylltiad â phlant a gwarcheidwaid arbennig, ac o ran darparu gwybodaeth gyfredol iddynt, yn cael sylw ym mhennod 10 y cod hwn (adolygu gwasanaethau cymorth).
4.20. Bydd gan rai teuluoedd broblemau mwy cymhleth neu ddifrifol sydd angen asesiad mwy manwl, sy'n cynnwys cyfraniadau gan asiantaethau eraill. Bydd hyn yn arwain at gynlluniau ac ymyraethau priodol. Bydd gan rai plant sy'n destun trefniant gwarcheidiaeth arbennig anghenion gofal a chymorth ychwanegol, ac mae'n bosibl y bydd gan rai gwarcheidwaid arbennig anghenion cymorth yn deillio o'u swyddogaeth yn gofalu am y plentyn (er enghraifft, os yw'r plentyn yn anabl neu fod ganddo anghenion ymddygiadol neu emosiynol penodol). Mewn amgylchiadau o'r fath caiff gofal a chymorth ei ddarparu fel arfer o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Mae'r codau ymddygiad sy'n berthnasol i Rannau 3 a 4 o'r Ddeddf honno yn disgrifio'r fframwaith ar gyfer asesu a diwallu anghenion gofal a chymorth pobl, ac anghenion cymorth gofalwyr. Yn y rhan fwyaf o achosion, bydd gan blentyn sydd mewn trefniant gwarcheidiaeth arbennig sydd ag anghenion gofal â chymorth hefyd yr hawl i gael asesiad o dan Ran 3 o Ddeddf 2014, ac i gael cynllun gofal a chymorth o dan Ran
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig 4 o'r Ddeddf honno. Mae'n bosibl hefyd y bydd gan y gwarcheidwad arbennig yr hawl i asesiad am gymorth o dan y Ddeddf.
4.21. O dan yr amgylchiadau hyn, dylai'r awdurdod lleol asesu'r angen am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig yn rhan o'r asesiad cyffredinol ar gyfer gofal a chymorth yn unol â Rhan 3 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, i sicrhau bod asesiad cyfannol o anghenion y plentyn a'r gofalwr. Os oes cynllun gofal a chymorth gan y plentyn (neu gan y gwarcheidwad arbennig) o dan Ran 4 o Ddeddf 2014, dylid cynnwys unrhyw wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig yn rhan o'r cynllun gofal a chymorth cyffredinol (neu gynllun cymorth y gofalwr), fel bo'n briodol – h.y. bydd y cynllun yn gyfuniad o gynllun gofal a chymorth/cynllun cymorth Rhan 4 a chynllun cymorth gwarcheidiaeth arbennig. Rhaid i'r awdurdod lleol sicrhau ei fod yn dal yn cydymffurfio â'r gofynion cyfreithiol sydd arno yn unol â'r Rheoliadau, gan gynnwys y darpariaethau mewn cysylltiad â hysbysu a sylwadau (gweler penodau 6, 7 ac 8).
5. Cymorth ariannol
5.1. Mae'r bennod hon yn disgrifio'r amgylchiadau pan mae modd rhoi cymorth ariannol i warcheidwaid arbennig neu ddarpar warcheidwaid arbennig, a'r ffactorau sy'n rhaid i awdurdod lleol eu hystyried wrth benderfynu ar swm unrhyw gymorth ariannol.
Amgylchiadau lle mae modd rhoi cymorth ariannol
5.2. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol ystyried, asesu, talu a monitro cymorth ariannol ar gyfer teuluoedd sy'n destun gwarcheidiaeth arbennig yn unol â'r Rheoliadau. Diben y darpariaethau hyn yw rhoi mwy o hyblygrwydd i awdurdodau lleol ymateb i anghenion unigol plentyn a'i (h)amgylchiadau. Eu bwriad hefyd yw sicrhau bod gwarcheidwaid arbennig yn cael y cymorth ariannol priodol (gan gynnwys lwfansau a chymorth i hawlio unrhyw fudd-daliadau llesiant y mae hawl ganddynt iddynt) i gefnogi magwraeth a datblygiad y plentyn.
5.3. Dim ond yn yr amgylchiadau canlynol y mae modd rhoi cymorth ariannol i warcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig
(a) Os yw'r plentyn sy'n destun gorchymyn gwarcheidiaeth yn byw gyda'r gwarcheidwad arbennig ac mae'r awdurdod lleol o'r farn bod angen cymorth ariannol er mwyn sicrhau y gall y gwarcheidwad barhau i ofalu am y plentyn.
(b) Os yw'r plentyn y ceisir gorchymyn gwarchodaeth ar ei gyfer, neu y mae llys wedi derbyn adroddiad amdano, yn byw gyda darpar warcheidwad arbennig ac mae'r awdurdod lleol yn ystyried:
- y byddai gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig yn fanteisiol i'r plentyn
- bod angen cymorth ariannol i sicrhau y gall y darpar warcheidwad arbennig barhau i ofalu am y plentyn nes y ceir penderfyniad gan y llys.
Mae'r ddarpariaeth hon yn caniatáu rhoi cymorth ariannol os yw'r awdurdod lleol o blaid gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth, ond ei fod o'r farn bod amheuaeth ynghylch llwyddiant hirdymor perthynas y plentyn gyda'r darpar warcheidwad arbennig heb ddarparu cefnogaeth o'r fath tra bo'r cais yn dal i fod dan ystyriaeth.
(c) Mae'r awdurdod lleol yn ystyried:
- y byddai gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, neu orchymyn o ddarpariaeth ariannol i'r plentyn, neu er lles y plentyn, yn fanteisiol i'r plentyn perthnasol.
- ei bod yn briodol cyfrannu at neu dalu unrhyw gostau cyfreithiol, gan gynnwys taliadau llys, a ddaw i ran darpar warcheidwad arbennig neu warcheidwad arbennig sy'n gysylltiedig â'r cais am orchymyn gwarcheidiaeth neu orchymyn am ddarpariaeth ariannol.
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig
(ch) Os yw plentyn yn byw gyda gwarcheidwad arbennig (neu ddarpar warcheidwad arbennig) ac mae'r awdurdod lleol o'r farn bod angen gofal arbennig ar y plentyn, sy'n golygu mwy o wariant ariannol, oherwydd salwch, anabledd, problemau ymddygiad neu emosiynol sy'n deillio o esgeulustod neu gamdriniaeth yn y gorffennol.
5.4. Cyn bod cymorth ariannol yn daladwy, rhaid i'r gwarcheidwaid arbennig (neu ddarpar warcheidwaid arbennig) gytuno i hysbysu'r awdurdod ar unwaith os ydyn nhw yn newid eu cyfeiriad, nad yw'r plentyn yn byw gyda nhw mwyach, os yw'r plentyn yn marw neu os yw eu hamgylchiadau ariannol yn newid.
5.5. Rhaid i'r awdurdod lleol ddod â'r cymorth ariannol i ben o'r dyddiad y byddant yn dod yn ymwybodol o unrhyw un o'r amgylchiadau canlynol:
- nad yw'r gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig bellach yn weithredol (er enghraifft, oherwydd bod y plentyn wedi cyrraedd 18 oed) neu fod y llys wedi ei ddiddymu.
- nad yw'r plentyn bellach yn byw gyda'r gwarcheidwad arbennig
- bod y plentyn yn derbyn cymhorthdal incwm neu lwfans ceisio gwaith
- bod y plentyn wedi cael swydd gyflogedig lawn amser.
5.6. Ni ddylid ystyried cyfnodau byr neu ysbeidiol pan fydd y plentyn yn absennol o gartref y gwarcheidwad arbennig: er enghraifft, mewn cysylltiad â'i addysg, gwyliau byr (gofal 'seibiant') neu pan fo yn yr ysbyty. Dylai cymorth ariannol ddod i ben dim ond os tybir bod y plentyn wedi ymadael â chartref y gwarcheidwad arbennig yn barhaol.
5.7. Rhaid i awdurdod lleol adolygu'r cymorth ariannol a ddarperir o leiaf unwaith y flwyddyn (gweler pennod 10 y cod hwn). Rhaid iddo hefyd gynnal adolygiad os daw i'w sylw y bu newid perthnasol yn amgylchiadau'r unigolyn sy'n derbyn y cymorth. At hynny, rhaid i'r gwarcheidwaid arbennig roi gwybod i'r awdurdod lleol os yw eu hamgylchiadau ariannol wedi newid neu os yw anghenion neu adnoddau ariannol y plentyn wedi newid.
Penderfynu ar swm y cymorth ariannol
5.8. Mae'r Rheoliadau yn disgrifio'r ffactorau y mae'n rhaid i'r awdurdod lleol eu hystyried wrth benderfynu ar swm y cymorth ariannol i'w ddyfarnu. Mae'r rhain wedi eu rhestru isod.
(a) Yr adnoddau ariannol sydd ar gael i'r gwarcheidwad arbennig neu'r darpar warcheidwad arbennig
(b) Y swm sydd ei angen ar y gwarcheidwad arbennig neu'r darpar warcheidwad arbennig o ran gwariant a chostau rhesymol ar wahân i'r hyn a gaiff yng nghyswllt y plentyn perthnasol.
(c) Anghenion ac adnoddau'r plentyn perthnasol.
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig
(ch) Gwariant angenrheidiol ar gostau cyfreithiol, gan gynnwys taliadau llys mewn cysylltiad â'r gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig neu gais am ddarpariaeth ariannol ar gyfer y plentyn perthnasol.
(d) Y costau sydd ynghlwm â helpu'r plentyn i symud i'w gartref gyda'r gwarcheidwad arbennig. Mae hyn yn golygu'r gost o gartrefu'r plentyn, gan gynnwys:
- dodrefn
- offer cartref
- addasiadau a newidiadau i'r cartref
- darparu dull o drafnidiaeth
- dillad, teganau ac unrhyw eitemau angenrheidiol eraill er mwyn gofalu am y plentyn.
(dd) Y costau sy'n gysylltiedig ag unrhyw anghenion dysgu ychwanegol neu anghenion ymddygiadol y plentyn, gan gynnwys:
- offer i fodloni unrhyw anghenion arbennig
- trwsio unrhyw ddifrod y mae'r plentyn wedi ei wneud yn y cartref, os yw'r costau hyn yn deillio o anghenion dysgu ychwanegol y plentyn neu anawsterau ymddygiad
- gosod y plentyn mewn ysgol breswyl, os yw hynny'n angenrheidiol i ddiwallu anghenion addysgol arbennig y plentyn.
- unrhyw gostau eraill mewn cysylltiad â diwallu anghenion addysgol arbennig y plentyn
(e) Y gost o dalu am gostau teithio rhesymol er mwyn i'r plentyn ymweld â rhiant neu berthynas.
5.9. Mae'n bosibl y bydd angen elfen o ofal a chefnogaeth ar blentyn sy'n golygu gwariant ychwanegol os oes ganddo salwch, anabledd, anawsterau emosiynol neu ymddygiad, neu ei fod yn dal i ddioddef effeithiau camdriniaeth neu esgeulustod blaenorol. Yn yr achosion hyn, bydd angen i weithwyr meddygol a gweithwyr proffesiynol werthuso effaith cyflwr y plentyn a rhoi cyngor i'r awdurdod lleol a fydd yn ei dro yn hysbysu'r gwarcheidwad arbennig. Mae disgwyl i'r awdurdod lleol geisio cyngor meddygol arbenigol lle bo'n briodol.
5.10. Y bwriad yn yr achosion hyn yw talu cymorth ariannol pan fo cyflwr y plentyn yn ddifrifol ac yn hirdymor. Er enghraifft, os oes angen deiet arbennig neu os oes angen newid eitemau fel esgidiau, dillad neu ddillad gwely yn amlach nag yn achos plentyn o oedran tebyg nad yw'n dioddef o'r cyflwr hwnnw. Efallai y bydd angen cymorth arbenigol i helpu'r plentyn i fynd yn rheolaidd i'r ysgol feithrin, o bosibl gyda chymorth ategol, neu ymweld â chlinig neu ymgynghori gyda phediatrydd, a all arwain at gostau annisgwyl i'r gwarcheidwad arbennig.
5.11. Ni ddylai unrhyw drefniant gwarcheidiaeth arbennig fethu, neu fethu â chael ei weithredu, oherwydd rhwystrau ariannol yn unig. Er mwyn helpu i sicrhau y caiff rhwystrau ariannol eu goresgyn, mae'n rhaid i awdurdodau lleol:
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig
- sicrhau bod y gwarcheidwad arbennig neu'r darpar warcheidwad a'u teulu arbennig yn ymwybodol o'r holl fudd-daliadau a chredydau treth sydd ar gael iddynt ac yn elwa ohonynt
- ystyried effaith gwarcheidiaeth arbennig ar y gwarcheidwad arbennig neu ar deulu'r gwarcheidwad arbennig (neu ddarpar warcheidwad arbennig) ac a oes angen unrhyw gyfandaliadau i sicrhau llwyddiant y trefniant (er enghraifft, costau ymgartrefu, addasu'r cartref).
- ystyried effaith barhaol y warcheidiaeth arbennig a allai olygu bod angen gwneud taliadau rheolaidd
- ystyried unrhyw amgylchiadau arbennig sy'n berthnasol i'r plentyn a'r (darpar) warcheidwad arbennig (er enghraifft, os yw gofalwyr maeth yn dymuno bod yn warcheidwaid arbennig plentyn y maen nhw eisoes yn gofalu amdano).
5.12. Gall yr awdurdod lleol ddechrau darparu cymorth ariannol, fel bo'n briodol:
- pan wneir gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, neu
- ar ôl i'r llys ofyn i'r awdurdod lleol am adroddiad ynghylch addasrwydd y darpar warcheidwad arbennig, neu
- ar ôl cael hysbysiad gan y darpar warcheidwad arbennig o'i fwriad i wneud cais am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig.
Beth mae cymorth ariannol yn ei olygu?
5.13. Bwriedir i'r term 'cymorth ariannol' fod yn berthnasol i'r canlynol:
- cyfandaliad unigol i ddiwallu angen penodol sydd wedi ei asesu
- cyfres o gyfandaliadau i ddiwallu angen penodol sydd wedi ei asesu
- taliad achlysurol neu reolaidd i'w dalu fesul cyfnod i'w bennu gan yr awdurdod lleol i ddiwallu angen penodol parhaol sydd wedi ei asesu.
5.14. Mae'r Rheoliadau yn datgan na ddylai cymorth ariannol gynnwys unrhyw fath o gydnabyddiaeth ariannol am ofal y plentyn (ond gweler isod am drefniadau arbennig ar gyfer gofalwyr maeth sy'n dod yn warcheidwaid arbennig)
5.15. Rhaid i gymorth ariannol y mae awdurdodau lleol yn ei dalu i warcheidwaid arbennig dan y Rheoliadau ategu ac nid dyblygu cymorth ariannol sydd ar gael drwy'r system fudd-daliadau a chredydau treth. Wrth bennu swm y cymorth ariannol i'r gwarcheidwaid arbennig, mae'n rhaid i awdurdodau lleol ystyried yr incwm sy'n daladwy ar ffurf budd-daliadau a chredydau treth.
5.16. Mae'r Rheoliadau yn nodi bod yn rhaid talu cymorth ariannol ar ffurf taliad unigol oni bai fod yr awdurdod lleol a'r derbynnydd yn cytuno y caiff ei dalu mewn rhandaliadau neu yn achlysurol, neu lle bo'r awdurdod yn penderfynu bod yr anghenion yn debygol o arwain at wariant cyson. Yn yr achosion hyn, mae'n bosibl i'r awdurdod lleol nodi dyddiadau'r taliadau a than bryd y'u telir.
5.17. Gall awdurdodau lleol bennu amodau yr ystyriant yn briodol wrth ddarparu cymorth ariannol. Gallai hyn gynnwys amserlen a diben y cymorth ariannol.
Gofalwyr maeth sy'n dod yn ofalwyr arbennig
5.18. Gall gofalwyr maeth sy'n ymgeisio i fod yn warcheidwaid arbennig plentyn y maent wedi'i faethu fod ar eu colled yn ariannol, yn enwedig os ydynt wedi bod yn cael elfen o dâl yn rhan o'u lwfans maethu. Efallai y bydd hyn yn rhwystr rhag ymgeisio am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig, ac mae'r Rheoliadau yn caniatáu i awdurdodau lleol ystyried hyn wrth bennu faint o gymorth ariannol i'w roi i ofalwyr maeth sy'n dod yn ofalwyr arbennig.
5.19. Rhoddir taliadau maethu i gydnabod y gwasanaeth y mae'r rhiant maeth yn ei ddarparu i awdurdod lleol wrth ofalu am blentyn sy'n derbyn gofal gan yr awdurdod lleol hwnnw, neu i gydnabod sgiliau neu brofiad penodol all fod gan y gofalwr maeth. Gan na fydd y plentyn maeth yn derbyn gofal ar ôl gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth, ac oherwydd na all cymorth ariannol ar gyfer gwarcheidiaeth arbennig gynnwys unrhyw elfen o gydnabyddiaeth, bydd gofalwyr maeth yn colli eu hawl i dderbyn ffioedd wrth ddod yn warcheidwad arbennig y plentyn.
5.20. Fodd bynnag, mae Rheoliad 7(4) yn caniatáu i awdurdodau lleol ddarparu cymorth ariannol y tu hwnt i'r swm arferol os yw'r gwarcheidwad arbennig yn rhiant maeth i'r plentyn. Nid yw hwn yn hawl awtomatig. Caiff amgylchiadau ariannol y darpar warcheidwad arbennig eu hystyried mewn cysylltiad ag anghenion y plentyn pan fo'r awdurdod lleol yn asesu'r anghenion cymorth. Mewn rhai achosion bydd yr awdurdod lleol yn penderfynu bod modd i'r darpar warcheidwad arbennig dalu am y costau ychwanegol o ofalu am y plentyn fel aelod parhaol o'r teulu heb orfod gwneud unrhyw daliadau ychwanegol iddo. Mewn achosion eraill bydd yr awdurdod lleol yn penderfynu y dylid talu mwy o gymorth ariannol i hwyluso'r broses bontio o fod yn ofalwr maeth i fod yn ofalwr arbennig y plentyn.
5.21. Rhaid i'r awdurdod lleol benderfynu ei fod yn talu'r cymorth ariannol hwn cyn y gwneir y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, ac mae'n rhaid i'r taliadau ychwanegol ddod i ben ar ôl dwy flynedd oni fydd yr awdurdod lleol o'r farn bod y taliadau'n angenrheidiol oherwydd amgylchiadau eithriadol.
5.22. Diben y cyfnod pontio o ddwy flynedd yw galluogi awdurdodau lleol i barhau i wneud taliadau i ofalwyr maeth sy'n dod yn warcheidwaid arbennig, a hynny ar yr un gyfradd a gawsant pan oeddent yn maethu'r plentyn. Dylai hyn roi amser i'r teulu addasu i'w hamgylchiadau newydd. .
6. Ar ôl asesu: Hysbysiad o ganlyniad
6.1. Mae'r bennod hon yn disgrifio'r drefn sy'n bodoli i hysbysu gwarcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig o ganlyniad asesiad am wasanaethau cymorth, a'r cyfle i gyflwyno sylwadau.
Gwybodaeth y mae'n rhaid ei rhoi
6.2. Mae Rheoliad 8 yn nodi bod yn rhaid i'r awdurdod lleol, ar ôl cynnal asesiad am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, ddarparu'r wybodaeth ganlynol i'r unigolyn a gafodd ei asesu:
- barn dros dro yr awdurdod am angen yr unigolyn am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig.
- a yw'r awdurdod lleol yn bwriadu darparu gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig i'r unigolyn hwnnw
- manylion y gwasanaethau, os o gwbl, y bwriedir eu darparu
- os yw'r asesiad yn berthnasol i angen yr unigolyn hwnnw am gymorth ariannol, ar ba sail y caiff y cymorth ariannol ei bennu, y swm arfaethedig a fyddai'n daladwy, ac unrhyw amodau y mae'r awdurdod lleol yn bwriadu eu pennu.
6.3. Rhaid i'r awdurdod lleol hefyd hysbysu'r unigolyn a gafodd ei asesu o'i hawl i gyflwyno sylwadau. Mae'n rhaid i'r hysbysiad hefyd nodi'r cyfnod amser sydd gan yr unigolyn i gyflwyno sylwadau.
6.4. Wrth roi canlyniad yr asesiad i'r unigolyn, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol gyfeirio'r unigolyn at ffynonellau o gyngor a chyfryngu annibynnol.
6.5. Rhaid cyflwyno hysbysiad yn ysgrifenedig. Mae pennod 7 y cod hwn yn disgrifio'r gofynion penodol o ran yr unigolyn y mae'n rhaid cyflwyno'r hysbysiad iddo.
Cyflwyno sylwadau
6.6. Mae gan yr unigolyn a gafodd hysbysiad yr hawl i gyflwyno sylwadau i'r awdurdod lleol am y cynigion i ddarparu (neu beidio â darparu) wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, o fewn y cyfnod a nodir yn yr hysbysiad. Mae'r hawl i gyflwyno sylwadau yn gyfle i ymgeiswyr sicrhau bod yr awdurdod lleol wedi ystyried yr holl amgylchiadau perthnasol.
6.7. Rhaid i awdurdodau lleol nodi cyfnod o 28 diwrnod o'r amser yr anfonir y penderfyniad arfaethedig at yr ymgeiswyr oni fydd amgylchiadau arbennig yn golygu bod angen cyfnod byrrach neu hirach.
6.8. Mae Rheoliad 8(4) yn nodi na chaiff yr awdurdod lleol wneud penderfyniad ynglŷn â darparu gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig nes bod sylwadau wedi eu cyflwyno neu nes bod yr amser ar gyfer cyflwyno sylwadau wedi dod i ben. Fodd bynnag, mae'r rheoliad hefyd yn caniatáu'r hyblygrwydd i awdurdodau lleol wneud
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig penderfyniad cyn i'r cyfnod ar gyfer cyflwyno sylwadau ddod i ben. Gall hyn ddigwydd os yw'r unigolyn a gafodd ei asesu yn dweud wrth yr awdurdod ei fod yn hapus gyda'r cynnig, neu os yw'r unigolyn yn cyflwyno sylwadau yn ysgrifenedig cyn diwedd y cyfnod. Dylai'r hyblygrwydd hwn sicrhau nad oes oedi wrth ddarparu gwasanaethau pan mae'r rhain yn angenrheidiol i wneud i'r trefniant gwarcheidiaeth arbennig weithio.
7. Ar ôl asesu: Hysbysiad o benderfyniad
7.1. Mae'r bennod hon yn ymdrin â phenderfyniad awdurdod lleol ynglŷn â pha gymorth gwarcheidiaeth arbennig i'w roi i unigolyn ar ôl asesiad.
Gwenud penderfyniad
7.2 Ar ôl ystyried unrhyw sylwadau a ddaeth i law ac ystyried yr asesiad o anghenion, rhaid i'r awdurdod lleol benderfynu a yw am ddarparu unrhyw wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig ai peidio. Wrth wneud y penderfyniad hwn, mae'n rhaid i awdurdod lleol:
- ystyried a oes angen gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig ar yr unigolyn yr aseswyd ei anghenion, a
- phenderfynu a yw am ddarparu unrhyw wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig i'r unigolyn hwnnw.
Hysbysu
7.3 Ar ôl gwneud penderfyniad, mae'n ofynnol i'r awdurdod lleol roi gwybod am y penderfyniad, gan gynnwys y rhesymau dros wneud y penderfyniad.
7.4 Os yw'r asesiad anghenion yn ymwneud â darparu gwybodaeth yn unig, nid yw'n ofynnol i'r awdurdod lleol roi hysbysiad os nad ymddengys hyn yn briodol.
7.5 Rhaid rhoi hysbysiad yn ysgrifenedig. Mae pennod 8 y cod hwn yn nodi'r gofynion penodol o ran yr unigolyn y mae'n rhaid ei hysbysu.
7.6 Os yw'r awdurdod lleol wedi penderfynu darparu cymorth ariannol i warcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig, rhaid iddo ddarparu'r wybodaeth ganlynol i'r unigolyn hwnnw yn ysgrifenedig:
- swm y cymorth ariannol i'w dalu
- yr amodau, os o gwbl, a bennir ar y ddarpariaeth neu ar y defnydd o'r cymorth ariannol
- y dyddiad, os o gwbl, ar gyfer bodloni unrhyw amodau
- y goblygiadau o beidio â bodloni unrhyw amodau
- os caiff y cymorth ariannol ei dalu fel un taliad, dyddiad gwneud y taliad
- os caiff y cymorth ariannol ei dalu mewn rhandaliadau neu yn achlysurol, yna pa mor aml fydd hynny, dyddiad y taliad cyntaf, a dyddiad (os o gwbl) y taliad olaf.
7.7 Rhaid i'r hysbysiad hefyd gynnwys gwybodaeth ysgrifenedig sy'n nodi:
- y dull a ddefnyddiwyd i bennu swm y cymorth ariannol
- y trefniadau ar gyfer adolygu, amrywio neu ddod â'r cymorth ariannol i ben
- cyfrifoldeb yr awdurdod lleol i adolygu darpariaeth y cymorth ariannol (gweler
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig pennod 10 y cod hwn).
7.8 Hefyd, os bydd y gwarcheidwad arbennig neu'r darpar warcheidwad arbennig yn cael cymorth ariannol, rhaid i'r hysbysiad gynnwys cyfrifoldebau'r gwarcheidwad arbennig (neu'r darpar warcheidwad arbennig) i roi gwybod i'r awdurdod lleol:
- os yw'n newid cyfeiriad
- os nad yw'r plentyn bellach yn byw gydag ef
- os yw'r plentyn yn marw
- os oes unrhyw newid yn ei amgylchiadau ariannol neu yn anghenion ac adnoddau ariannol y plentyn;
a chyflwyno datganiad blynyddol ysgrifenedig cyflawn i'r awdurdod lleol ynglŷn â'i amgylchiadau ariannol ac anghenion ac adnoddau ariannol y plentyn.
7.9. Os bydd darparwyr gwasanaethau heblaw am y gwasanaethau cymdeithasol wedi bod yn rhan o'r asesiad o anghenion cymorth, dylai'r awdurdod lleol geisio sicrhau, os oes modd, fod penderfyniadau'r darparwyr gwasanaethau hynny yn dilyn yr un amserlen â'r penderfyniadau a wneir dan y rheoliad hwn. Felly gellid rhoi sylw i'r rhain mewn un hysbysiad a chynllun a anfonir gan yr awdurdod lleol, sy'n nodi'r penderfyniadau ar gyfer yr holl becyn cymorth.
8. Hysbysiadau
8.1. Mae'r bennod hon yn disgrifio'r gofynion penodol o ran rhoi gwybodaeth a hysbysiadau. Mae'n ymwneud â gwybodaeth a hysbysiadau y mae'n rhaid i awdurdodau lleol eu darparu mewn cysylltiad â chanlyniad asesiadau a'r hawl i gyflwyno sylwadau (pennod 6 y cod hwn), rhoi gwybod am benderfyniadau ynglŷn â gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig (pennod 7), cynlluniau gwasanaethau cymorth (pennod 9) a gwybodaeth am adolygiadau (pennod 10).
8.2. Rhaid cyflwyno gwybodaeth a hysbysiadau yn ysgrifenedig, er y bydd angen eu cyflwyno o bosibl ar ffurfiau eraill hefyd mewn rhai amgylchiadau penodol.
Pobl y mae angen eu hysbysu
8.3. Rhaid cyflwyno unrhyw hysbysiad i'r unigolyn a aseswyd ar gyfer gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, gan gynnwys cymorth ariannol, ac i bobl eraill fel y nodir isod.
8.4. Os yw'r unigolyn yn oedolyn, rhaid rhoi'r hysbysiad i'r unigolyn hwnnw.
8.5. Os yw'r unigolyn yn blentyn ac o oedran a dealltwriaeth ddigonol, rhaid rhoi'r hysbysiad i'r plentyn hwnnw, oni fydd amgylchiadau penodol y cais yn golygu y byddai'n amhriodol gwneud hynny – er enghraifft, oherwydd y byddai o bosibl yn niweidiol i les y plentyn. Ac eithrio pan ymddengys ei bod yn amhriodol i'r awdurdod lleol wneud hynny, rhaid rhoi'r hysbysiad hefyd i warcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig y plentyn. Os nad oes gan y plentyn warcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig, mae'n rhaid rhoi'r hysbysiad i'r oedolyn mwyaf priodol yn nhyb yr awdurdod lleol.
8.6. Wrth roi gwybodaeth neu hysbysiadau i blentyn, mae'n rhaid i awdurdod lleol sicrhau y rhoddir yr wybodaeth mewn modd sy'n briodol i oedran a dealltwriaeth y plentyn. Mewn rhai amgylchiadau, mae'n bosibl y bydd angen rhoi'r wybodaeth ar lafar yn ogystal ag yn ysgrifenedig, er mwyn sicrhau bod y plentyn yn llwyr ddeall y penderfyniadau y mae'r awdurdod lleol wedi eu gwneud neu yn bwriadu eu gwneud. Rhaid i'w awdurdod lleol sicrhau y caiff y plentyn a'r gwarcheidwad arbennig eu cyfeirio at ffynonellau o gymorth a chyfryngu annibynnol, fel bo'n briodol.
8.7. Os nad yw'n briodol rhoi hysbysiad i blentyn, neu os nad yw'r plentyn yn ddigon hen neu'n deall digon, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol roi'r hysbysiad i warcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig y plentyn, neu os nad oes un, i'r oedolyn mwyaf priodol.
9. Y Cynllun gwasanaethau cymorth
9.1 Ar ôl i'r unigolyn gael ei asesu am ei anghenion am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, ac i'r awdurdod lleol roi gwybod i'r unigolyn hwnnw am eu penderfyniad ynghylch darparu'r gwasanaethau hynny, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol baratoi cynllun o'r gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig. Caiff hyn ei adnabod fel y cynllun gwasanaethau cymorth. Mae'r bennod hon yn egluro sut mae'n rhaid paratoi cynlluniau, beth mae'n rhaid iddyn nhw ei gynnwys, a pha mor aml y mae'n rhaid eu hadolygu.
Pryd ddylid paratoi cynllun?
9.2 Mae'n hanfodol paratoi cynllun gwasanaethau cymorth i sicrhau y caiff gwasanaethau eu darparu mewn modd cydlynol, ac er mwyn egluro pwy fydd yn gyfrifol am beth.
9.3 Dylai'r cynllun gwasanaethau cymorth ychwanegu at unrhyw wybodaeth sydd eisoes yn hysbys i'r awdurdod lleol. Os oes gan y plentyn gynllun gofal a chymorth yn unol â Rhan 4 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 (neu fod cynllun cymorth gan y gwarcheidwad arbennig), dylid ymgorffori cynllun gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig y plentyn a / neu'r oedolyn i gynllun Rhan 4 yr unigolyn hwnnw.
9.4 Nid oes angen i'r awdurdod lleol baratoi cynllun gwasanaethau cymorth os caiff gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig eu darparu ar gyfer achlysur unigol. Mewn achos o'r fath bydd yr hysbysiad a ddarperir yn cynnwys yr holl wybodaeth angenrheidiol.
9.5 Hyd yn oed os nad oes angen cynllun cymorth, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol sicrhau bod y plentyn a'r gwarcheidwad arbennig yn gwybod pwy yw cyswllt gwarcheidiaeth arbennig yr awdurdod lleol, a sut i ddod o hyd i wybodaeth a chymorth os oes angen.
9.6 Os oes modd, mae'n rhaid cytuno ar gynlluniau cymorth gyda'r darpar warcheidwad arbennig cyn gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig. Mae'n bosibl y bydd angen cyngor a chymorth annibynnol ar y plentyn a'r darpar warcheidwad arbennig cyn iddyn nhw allu gwneud penderfyniad cytbwys am y cymorth arfaethedig. Lle bo'n briodol dylai'r awdurdod lleol ystyried trefnu cyfarfodydd teuluol i drafod trefniadau cymorth.
Pwy sydd angen ei gynnwys?
9.7 Os yw'r awdurdod lleol yn ei ystyried yn briodol, mae'n rhaid iddo ymgynghori â'r bobl ganlynol wrth baratoi'r cynllun gwasanaethau cymorth:
- yr unigolyn yr aseswyd ei anghenion am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig (boed yn oedolyn neu'n blentyn o oedran a dealltwriaeth ddigonol)
- yn achos plentyn, y gwarcheidwad arbennig neu'r darpar warcheidwad arbennig (oni bai yr ymddengys yn amhriodol gwneud hynny).
9.8 Mae'n rhaid i awdurdodau lleol sicrhau yr ymgynghorir yn briodol â phlentyn neu berson ifanc, ac os yw'n briodol, y caiff y plentyn neu'r person ifanc ei gefnogi gan unigolyn priodol yn ystod yr ymgynghoriad. Mae gan blentyn sy'n derbyn gofal pan wneir cais am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig yr hawl statudol i gael eiriolaeth dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014.
9.9 Pan fydd y cynllun gwasanaethau cymorth yn cael ei baratoi, hwyrach y daw'n amlwg bod angen i rai gwasanaethau gael eu darparu gan fwrdd iechyd lleol, ymddiriedolaeth GIG, grŵp comisiynu clinigol, Bwrdd Comisiynu'r GIG neu awdurdod lleol arall. Os yw'r awdurdod lleol o'r farn bod hynny'n wir, mae rheoliad 11(3) yn ei gwneud yn ofynnol iddo ymgynghori â'r Bwrdd, Ymddiriedolaeth, grŵp neu awdurdod perthnasol.
9.10 Dylai'r broses hon o baratoi ac ymgynghori arwain at sefyllfa lle bydd gweithwyr cymdeithasol, gweithwyr proffesiynol eraill a'r sawl sy'n derbyn y gwasanaethau (neu'r oedolyn priodol) yn glir beth yw'r cynllun gwasanaethau cymorth. Rhaid i'r cynllun fod wedi ei ysgrifennu mewn modd sy'n ddealladwy i bawb y mae'n effeithio arnynt.
Beth sy'n rhaid i'r cynllun ei gynnwys?
9.11 Mae'n rhaid i'r cynllun nodi'n eglur:
- amcanion y cynllun
- y gwasanaethau allweddol i'w darparu
- yr amserlenni ar gyfer cyflawni'r cynllun
- yr unigolyn a fydd yn gyfrifol am gydlynu a monitro sut y caiff gwasanaethau'r cynllun eu darparu
- swyddogaethau'r bobl eraill sy'n gyfrifol am weithredu'r cynllun
- y meini prawf a gaiff eu defnyddio i werthuso llwyddiant y cynllun
- y trefniadau o ran adolygu'r cynllun
9.12 Os yw'r asesiad am gymorth wedi esgor ar unrhyw bryderon neu nodi unrhyw beryglon, mae'n rhaid i'r cynllun gwasanaethau cymorth egluro'n llawn sut yr eir i'r afael â'r rhain neu sut y cânt eu rheoli.
9.13 Rhaid i'r cynllun hwn roi darlun clir i bawb sy'n ymwneud â darparu'r gwasanaethau, ac i'r unigolyn sy'n derbyn y gwasanaethau hynny, o'r hyn a ddarperir, pryd a chan bwy, a sut y caiff llwyddiant y gwasanaethau ei fesur a'i adolygu. Rhaid i'r awdurdod lleol hefyd roi gwybod i'r unigolyn sy'n derbyn y gwasanaethau pwy fydd eu cyswllt cyntaf pe bai gan yr unigolyn unrhyw gwestiynau neu bryderon ynghylch y cynllun.
I bwy y dylid rhoi copi o'r cynllun?
9.14 Ar ôl cytuno ar y cynllun mae'n rhaid i'r awdurdod lleol anfon copi at y sawl sy'n derbyn y gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig (a / neu'r gwarcheidwad arbennig neu oedolyn priodol) yn unol â Rheoliad 10 (gweler pennod 8 y cod hwn).
9.15. Os yw'r awdurdod lleol o'r farn y gall fod bwrdd iechyd lleol, Ymddiriedolaeth GIG, grŵp comisiynu clinigol neu Fwrdd Comisiynu'r GIG yn rhan o ddarparu'r cynllun, yna mae'n rhaid i'r awdurdod ddarparu copi o'r cynllun i'r bwrdd, Ymddiriedolaeth neu grŵp hwnnw. Os yw'r unigolyn y mae'r cynllun yn ymwneud ag ef yn byw yn ardal awdurdod lleol arall, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol a luniodd y cynllun ddarparu copi o'r cynllun i awdurdod lleol yr ardal, oni bai bod yr awdurdod lleol yn ystyried hynny'n ddiangen.
10. Adolygu gwasanaethau cymorth
10.1. Mae'r bennod hon yn egluro'r gofynion ar awdurdodau lleol i adolygu cynlluniau gwasanaethau cymorth gwarchodaeth arbennig, gan gynnwys trefniadau i adolygu cymorth ariannol os yw'r amgylchiadau wedi newid.
Cadw mewn cysylltiad
10.2 Mae'n rhaid i awdurdodau gael trefniadau ar waith i gadw mewn cysylltiad â gwarcheidwaid arbennig (a) os gwnaed y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig yn ardal yr awdurdod hwnnw, neu (b) os yw'r gwarcheidwad arbennig yn byw mewn ardal arall ond mae'r plentyn wedi derbyn gofal gan yr awdurdod hwnnw. Pan fo gan y gwarcheidwad arbennig a'r plentyn berthynas sefydlog a chadarn, a bod y trefniant gwarcheidiaeth arbennig yn gweithio'n dda, mae'n bosibl na fydd angen dim mwy na galwad ffôn unwaith y flwyddyn i sicrhau bod popeth yn dda, ac nad oes angen unrhyw wybodaeth, cyngor na chymorth pellach. Fel isafswm, dylai awdurdodau lleol gysylltu â gwarcheidwaid arbennig o leiaf unwaith y flwyddyn.
10.3 Mae'n rhaid i awdurdodau lleol sicrhau hefyd eu bod yn cysylltu â gwarcheidwaid arbennig ynglŷn â newidiadau sy'n effeithio ar drefniadau cymorth gwarcheidiaeth arbennig yn lleol (er enghraifft, newid manylion cyswllt), fel bod pob gwarcheidwad arbennig yn gwybod lle i fynd i gael cyngor a chefnogaeth pe bai'r angen yn codi. Mae'n bosibl y bydd cylchlythyrau neu fwletinau e-bost yn ddefnyddiol yn hyn o beth, neu fe ellid cynnwys gwybodaeth yn yr asesiad ariannol blynyddol.
Adolygu cynlluniau gwasanaethau cymorth
10.4 Mae adolygu darpariaeth gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig yn amlwg yn broses bwysig iawn i'r awdurdod lleol, y gwarcheidwad arbennig a'r plentyn. Mae angen i'r awdurdod lleol fod yn sicr bod y gwasanaethau a gaiff eu darparu'n rheolaidd yn effeithiol. Mae angen y sicrwydd ar y plentyn a'r gwarcheidwad arbennig y bydd proses ar waith os yw eu hanghenion yn newid ac y bydd hynny'n fodd o adolygu a chydnabod yr anghenion hynny a darparu'r gwasanaethau priodol.
10.5 Bydd arddull a chynnwys yr adolygiad yn amrywio yn dibynnu ar amgylchiadau'r achos. Os yw newid mewn amgylchiadau yn berthnasol i un gwasanaeth yn unig, gellir cynnal yr adolygiad mewn cysylltiad â'r gwasanaeth hwnnw yn unig. Os yw'r newid yn yr amgylchiadau yn weddol ddibwys, yna mae'n bosibl y caiff yr adolygiad ei gyfyngu i ohebiaeth. Fodd bynnag, os yw'r amgylchiadau'n newid yn sylweddol, megis newid difrifol yn ymddygiad y plentyn, efallai y bydd yn briodol cynnal asesiad anghenion newydd ar gyfer gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig. Weithiau gall fod yn briodol cynnal asesiad o anghenion gofal a chymorth o dan Adran 3 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014.
10.6 Nid yw'n angenrheidiol cael unrhyw gyswllt uniongyrchol rhwng yr awdurdod lleol a'r gwarcheidwad arbennig wrth roi gwybod am newidiadau mewn amgylchiadau ac wrth gynnal unrhyw adolygiad o ddarpariaeth gwasanaethau cymorth
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig gwarcheidiaeth arbennig. Yn benodol, bydd yr adolygiad blynyddol o gymorth ariannol yn seiliedig yn gyffredinol ar ohebiaeth rhwng yr awdurdod lleol a'r gwarcheidwad arbennig.
10.7 Gall ymweliadau â chartref y gwarcheidwad arbennig, drwy gytundeb rhwng y gwarcheidwad arbennig a'r awdurdod lleol, fod o fudd mewn rhai amgylchiadau, er enghraifft, lle caiff pecyn cymhleth o wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig ei ddarparu. Mae'n bosibl y bydd rhai gwarcheidwaid arbennig yn croesawu'r cyfle i gysylltu â'r awdurdod lleol. Hwyrach yr hoffai awdurdodau lleol roi dewis i warcheidwaid arbennig gael ymweliad â'u cartref neu alwad ffôn fel bod cyfle gan y gwarcheidwad arbennig a'r awdurdod lleol i drafod a gwerthuso profiadau diweddar. Gall hyn fod o gymorth cyn cwblhau'r datganiad blynyddol os telir cymorth ariannol.
10.8 Wrth gynnal adolygiad, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol ystyried yr un agweddau ag a wnaed ar gyfer yr asesiad gwreiddiol (gweler pennod 3 y cod hwn).
Amserlenni ar gyfer adolygu
10.9 Wrth baratoi'r cynllun gwasanaethau cymorth, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol drafod y trefniadau ynghylch adolygu darpariaeth gwasanaethau cymorth gyda'r sawl fydd yn eu derbyn (a / neu'r gwarcheidwad arbennig neu'r oedolyn priodol), os yw o'r farn bod hyn yn briodol. Mae'n rhaid ymgorffori'r trefniadau adolygu i'r cynllun.
10.10 Ni ddylai'r broses adolygu fod yn rhy feichus neu fusneslyd, a dylai adlewyrchu a gaiff y gwasanaethau eu darparu dros gyfnod byr neu barhaol. Os mai diben y gwasanaethau yw diwallu angen sy'n debygol o barhau nes fo'r plentyn yn 18 oed, hwyrach mai dim ond yn achlysurol y bydd angen adolygu sut caiff y gwasanaethau hynny eu darparu. Os mai dim ond am ychydig wythnosau y mae'r gwasanaethau i bara, gall fod yn briodol adolygu darpariaeth y gwasanaethau hynny ar ddiwedd y cyfnod.
10.11 Lle bynnag y bo'n bosibl rhaid cynnal adolygiad o fewn pedair wythnos i'r adeg y daw'n amlwg i'r awdurdod lleol bod amgylchiadau wedi newid.
Adolygu cymorth ariannol
10.12 Os caiff cymorth ariannol rheolaidd ei ddarparu, mae'n rhaid i awdurdod lleol adolygu'r cymorth ariannol a ddarperir os daw i'w sylw fod newid perthnasol wedi bod yn amgylchiadau'r unigolyn sy'n cael cymorth. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol adolygu'r cymorth ariannol a ddarperir o leiaf unwaith y flwyddyn.
10.13 Dylai awdurdodau lleol fod yn hyblyg wrth ymateb i newidiadau mewn amgylchiadau ac yn yr adolygiad blynyddol o gymorth ariannol. Mae modd cynyddu neu leihau cymorth ariannol fel bo'n briodol mewn achos unigol. Os yw cyflwr y plentyn yn dirywio ac yn arwain at wariant ychwanegol o du'r gwarcheidwad, efallai y bydd angen cymorth ariannol ychwanegol. I'r gwrthwyneb, gall newid mewn amgylchiadau arwain at lai o gymorth ariannol.
10.14 Bydd angen i'r awdurdod lleol fod yn sensitif wrth bennu i ba raddau y mae newidiadau mewn amgylchiadau neu anghenion ariannol yn effeithio ar ddarparu cymorth ariannol. Er enghraifft, gall fod yn amhriodol tynnu'r cynnydd mewn enillion
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig costau byw oddi ar y cymorth ariannol a ddarperir, er y byddai modd ystyried unrhyw gynnydd sylweddol.
10.15 Mae'n rhaid i warcheidwaid arbennig gwblhau datganiad blynyddol o'u hamgylchiadau a'i anfon at yr awdurdod lleol. Os nad yw'r gwarcheidwad arbennig yn gwneud hynny, ni chaiff yr awdurdod lleol gymryd unrhyw gamau i adolygu, dod â thaliadau i ben neu adhawlio unrhyw gymorth ariannol nes iddo anfon nodyn atgoffa ysgrifenedig a chaniatáu 28 diwrnod i'r gwarcheidwad arbennig ddarparu'r datganiad. Os na ddarperir y datganiad ymhen 28 diwrnod, mae modd i'r awdurdod lleol adolygu'r cymorth ariannol neu roi terfyn ar y taliadau. Gall awdurdodau lleol hefyd geisio adennill cyfran neu'r cwbl o'r cymorth ariannol a dalwyd ganddynt. Rhaid i awdurdodau lleol sicrhau y rhoddir gwybod i warcheidwaid arbennig am y darpariaethau hyn drwy eu cynnwys yn yr hysbysiad ffurfiol ynghylch cymorth ariannol, a'u hatgoffa bob blwyddyn i ddarparu'r wybodaeth angenrheidiol cyn pob adolygiad blynyddol. Os yw'r awdurdod lleol yn atal taliadau, gall ailgyflwyno taliadau pan ac os yw'n cael y datganiad blynyddol.
10.16 Dylai'r awdurdod lleol fod yn barod i roi cyngor a chefnogaeth ynghylch cwblhau'r ffurflenni, ar gais, pan fo angen hynny
10.17 Rhaid i'r awdurdod lleol ddod â chymorth ariannol i ben o'r dyddiad y daw'n ymwybodol o unrhyw un o'r amgylchiadau canlynol:
- nad yw'r gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig bellach yn weithredol neu fod y llys wedi ei ddiddymu.
- nad yw'r plentyn bellach yn byw gyda'r gwarcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig (oni bai am gyfnodau byr lle nad yw yng nghartref y gwarcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig, er enghraifft, mewn cysylltiad â'i addysg, gwyliau byrion neu oherwydd ei fod yn yr ysbyty)
- bod y plentyn yn derbyn cymhorthdal incwm neu lwfans ceisio gwaith
- bod y plentyn wedi cael swydd gyflogedig lawn amser
- bod y plentyn yn marw.
Yr hyn sydd angen ei wneud ar ôl yr adolygiad
10.18 Ar ôl cynnal yr adolygiad mae'n rhaid i'r awdurdod lleol benderfynu a ddylid addasu neu derfynu'r gwasanaethau cymorth gwarcheidaeth arbennig ar gyfer yr unigolyn hwnnw. Wrth wneud y penderfyniad hwn mae'n rhaid i'r awdurdodau lleol weithredu'n rhesymol.
10.19 Os yw'r awdurdod lleol yn penderfynu amrywio neu derfynu'r gwasanaethau cymorth a ddarperir, neu adolygu'r cynllun gwasanaethau cymorth, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol roi gwybod am eu penderfyniad yn unol â Rheoliad 10 (hysbysiadau– gweler pennod 8 y cod hwn). Rhaid i'r hysbysiad hwn gynnwys y rhesymau dros wneud y penderfyniad.
10.20. Os penderfynir, yn dilyn yr adolygiad, y dylid newid y gwasanaethau a ddarperir, mae'n rhaid adolygu'r cynllun gwasanaethau cymorth hefyd. Os na fu newid yn yr angen am wasanaethau nid oes angen adolygu'r cynllun.
11. Plant a arferai dderbyn gofal: gwasanaethau y tu allan i'r ardal
11.1. Mae'r bennod hon yn egluro pa awdurdod lleol sy'n gyfrifol am ddarparu gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig i blentyn a oedd yn derbyn gofal yn union cyn gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig.
11.2. Mae'r Rheoliadau yn nodi y dylai'r awdurdod lleol a oedd yn gofalu am blentyn yn union cyn y gwnaed y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig barhau i ddiwallu unrhyw anghenion cymorth a nodwyd ar gyfer gwasanaeth cymorth gwarcheidiaeth arbennig am gyfnod o dair blynedd ar ôl gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig, waeth ble mae'r plentyn yn byw. Mae hyn yn golygu bod gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig yn dilyn yr un egwyddorion â'r trefniadau ar gyfer cymorth mabwysiadu. (Dylid nodi nad yw hyn yn berthnasol i gymorth ariannol rheolaidd – gweler paragraff 11.9 isod.)
11.3. Rhaid i'r awdurdod lleol a oedd yn darparu gofal i'r plentyn roi gwybod i'r awdurdod lleol ymhle y bydd y plentyn a'r gwarcheidwad arbennig yn byw cyn gynted ag y gwneir y gorchymyn gwarchodaeth arbennig. Bydd hyn yn helpu gyda threfniadau pontio unwaith y daw'r cyfnod tair blynedd i ben, a bydd yn arbennig o bwysig pan fo anghenion gofal a chymorth ychwanegol.
11.4. Pan fo'r gwarcheidwad arbennig yn byw yn bell o'r awdurdod a oedd yn gofalu am y plentyn, mae'n bosibl y bydd angen darparu gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, fel hyfforddiant, cymorth cymheiriaid, seibiannau byr neu wasanaeth cyfryngu yn lleol. O dan yr amgylchiadau hyn, dylai'r awdurdod gwreiddiol ac awdurdod yr ardal gydweithredu i benderfynu pa wasanaethau y gellid eu darparu'n lleol a hwyluso gallu'r plentyn a/neu warcheidwad arbennig i ddefnyddio'r gwasanaethau hyn. Yr awdurdod a oedd yn gofalu am y plentyn fydd yn talu costau'r gwasanaethau hyn (er enghraifft hyfforddiant neu seibiannau byr), hyd nes bod y cyfrifoldeb wedi'i drosglwyddo i awdurdod yr ardal ymhen tair blynedd.
11.5. Os oes gan blentyn anghenion gofal a chymorth y tu hwnt i'r gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig penodedig, ac mae'r rhain wedi eu nodi mewn cynllun gofal a chymorth yn unol â Rhan 4 o Ddeddf 2014, bydd angen i'r awdurdod lleol a oedd yn gofalu am y plentyn a'r awdurdod lleol y bydd y plentyn yn byw ynddo gytuno ar yr awdurdod a fydd yn gyfrifol am ddiwallu'r anghenion ychwanegol hyn. Yn y rhan fwyaf o achosion, disgwylir i'r awdurdod a oedd yn arfer gofalu am y plentyn yn flaenorol barhau i ddiwallu unrhyw anghenion cymorth rheolaidd (gan gynnwys y rhai hynny y tu hwnt i'r gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig penodedig) am dair blynedd ar ôl gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig. Os bydd unrhyw anghenion ychwanegol yn codi yn ystod y tair blynedd hynny, bydd angen i'r ddau awdurdod bennu pa awdurdod sy'n diwallu'r anghenion ychwanegol hynny. Bydd ystyriaethau tebyg yn berthnasol pan fydd gan warcheidwad arbennig unrhyw anghenion cymorth sydd wedi'u nodi mewn cynllun cymorth yn unol â Rhan 4 o Ddeddf 2014.
Trosglwyddo cymorth ar ôl 3 blynedd
11.6. Ar ddiwedd y cyfnod tair blynedd, caiff y cyfrifoldeb am ddiwallu'r angen am wasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig ei drosglwyddo i'r awdurdod lleol y mae'r plentyn yn byw ynddo. Wrth i'r cyfnod tair blynedd dynnu at ei derfyn, rhaid i'r awdurdod lleol sy'n darparu'r cymorth hysbysu'r awdurdod lleol mae'r plentyn yn byw ynddo am unrhyw anghenion sy'n dal i fodoli. Rhaid gwneud yr hysbysiad hwn yn ddigon buan i'r awdurdod lleol drafod yr anghenion cymorth hynny gyda'r teulu, cynnal ailasesiad os oes angen, a threfnu i barhau i ddarparu gwasanaethau cymorth. Mae'r ddau awdurdod lleol yn gyfrifol am sicrhau nad oes unrhyw fwlch yn y ddarpariaeth, ac y bydd y cyfnod pontio i unrhyw fodel darpariaeth gwasanaeth newydd yn cael ei reoli'n esmwyth ac er budd gorau'r plentyn a'i deulu.
11.7. Ar y cam hwn mae'n rhaid i'r awdurdod lleol sydd wedi bod yn darparu gwasanaethau roi manylion i'r plentyn am y gwasanaeth gwybodaeth, cyngor a chefnogaeth sydd yn eu hardal nhw, a rhoi gwybod iddyn nhw am eu hawl i ofyn am ailasesiad o'u hanghenion cymorth gwarcheidiaeth arbennig os yw eu hamgylchiadau'n newid.
11.8. Pan gaiff hysbysiad bod y cyfnod tair blynedd yn dirwyn i ben, rhaid i'r awdurdod lleol y mae'r plentyn a'r gwarcheidwad arbennig fel arfer yn byw ynddo gysylltu â'r plentyn a'r gwarcheidwad arbennig i drafod eu hanghenion am wasanaethau cymorth a sut y caiff y rhain eu diwallu yn y dyfodol. Gall yr awdurdod lleol benderfynu, ar ôl y drafodaeth hon, ailasesu anghenion y plentyn neu'r gwarcheidwad arbennig o ran gwasanaethau cymorth, neu gall benderfynu hyd yn oed fod angen asesiad llawnach am ofal a chymorth yn unol â Rhan 3 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru).
Cymorth ariannol rheolaidd
11.9. Dylid nodi bod y Rheoliadau yn gwahaniaethu rhwng cymorth ariannol rheolaidd (h.y. cymorth ariannol a delir yn rheolaidd) y cytunwyd arno cyn y gwnaed y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig a gwasanaethau cymorth eraill. Bydd asesiad a darpariaeth y cymorth ariannol hwnnw yn parhau i fod yn gyfrifoldeb yr awdurdod lleol a gytunodd iddo yn wreiddiol cyhyd â bod y teulu dan sylw yn gymwys ar gyfer taliadau 4 . Diben y gwahaniaethu hyn yw oherwydd y gellir talu cymorth ariannol heb gysylltiad uniongyrchol.
Trefniadau ar draws ffiniau
11.10. Mae gan awdurdodau lleol yn Lloegr ddyletswyddau tebyg tuag at blant yr oeddent yn gofalu amdanynt cyn gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig 5 , felly pan ddaw plentyn a oedd yn arfer derbyn gofal gan awdurdod lleol yn Lloegr yn dod i Gymru i fyw yn unol â threfniant gwarcheidiaeth arbennig, bydd yr awdurdod lleol perthnasol yn Lloegr yn parhau â chyfrifoldeb am asesu a darparu gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig am dair blynedd ar ôl gwneud y gorchymyn. Pan
4 Gweler Rheoliad 3A(2) o'r Rheoliadau (a fewnosodwyd gan Reoliad 5 o'r Rheoliadau Gwarcheidiaeth Arbennig
(Cymru) (Diwygio) 2018) 5 Rheoliad 5 o Reoliadau Gwarcheidiaeth Arbennig 2005 a'r Special Guardianship Guidance (Yr Adran Addysg, Ionawr 2017).
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig ddaw'r tair blynedd i ben, mae'r cyfrifoldeb am asesu a darparu gwasanaethau cymorth yn trosglwyddo i'r awdurdod lleol lle mae'r gwarcheidwad arbennig yn byw (ac eithrio cymorth ariannol rheolaidd y cytunwyd arno cyn gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig). Bydd trefniadau tebyg yn berthnasol os bydd plentyn o Gymru a oedd yn arfer derbyn gofal yn symud i Loegr dan orchymyn gwarcheidiaeth arbennig.
12. Gorchmynion gwarcheidiaeth arbennig a gadael gofal
12.1 Mae'n bosibl y bydd plant a oedd yn derbyn gofal gan awdurdod lleol yn union cyn gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig yn gymwys i gael cyngor, arweiniad a chefnogaeth yn unol â Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Mae adran 104 o Ddeddf 2014 yn diffinio chwe chategori o bobl ifanc mewn cysylltiad â gadael gofal, a chaiff 'person ifanc categori 5' ei ddisgrifio fel unigolyn ifanc rhwng 16 a 21 sy'n destun gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig (neu a oedd yn destun y gorchymyn pan oedd yn 18 oed) ac a oedd yn derbyn gofal yn union cyn gwneud y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig.
12.2 Mae adran 114 o Ddeddf 2014 yn disgrifio'n fanwl holl ddyletswyddau awdurdod lleol tuag at 'berson ifanc categori 5'. Mae manylion pellach i'w gweld yn y Cod Ymarfer sy'n gysylltiedig â rhan 6 o'r Ddeddf (Plant sy'n Derbyn Gofal a Phlant sy'n Cael eu Lletya), pennod 5 ('Gadael Gofal').
12.3 Rhaid i'r awdurdod lleol ystyried a oes angen y math o gymorth a ddisgrifir yn adran 114 ar y person ifanc. Os yw'r awdurdod lleol yn fodlon nad oes gan yr unigolyn oedd yn gofalu am y person ifanc (y gwarcheidwad arbennig neu'r cyn-warcheidwad arbennig) y cyfleusterau angenrheidiol i gynghori a bod yn gefn i'r plentyn, yna mae'n rhaid i'r awdurdod lleol gynghori a bod yn gefn i'r plentyn, a'i gefnogi fel bo angen yn y ffyrdd canlynol:
- ar ffurf da
- drwy gyfrannu at dreuliau a dynnir gan y person ifanc wrth iddo fyw yn agos i'r man lle y mae, neu y bydd, yn cael ei gyflogi neu yn chwilio am waith cyflogedig
- drwy gyfrannu at dreuliau a dynnir gan y person ifanc wrth iddo fyw yn agos i'r man lle y mae, neu y bydd, yn derbyn addysg neu hyfforddiant
- drwy roi grant i'r person ifanc i'w alluogi i dalu treuliau sy'n gysylltiedig â'i addysg neu ei hyfforddiant
- drwy ddarparu llety, os na chaniateir i gymorth gael ei roi yn y ffyrdd uchod
- mewn arian parod
12.4 Pan fo'n briodol, dylai'r awdurdod lleol ystyried darparu cynghorydd personol i'r person ifanc.
12.5 Gall yr awdurdod lleol hefyd roi cymorth mewn amgylchiadau arbennig hyd at 25 oed, os yw'r person ifanc yn cwblhau cwrs addysg neu hyfforddiant fel y nodir yn y cynllun y cytunwyd arno gyda'r person ifanc.
12.6 Mae'r darpariaethau hyn yn cydnabod y bydd rhai pobl ifanc a adawodd ofal dan orchymyn gwarcheidiaeth arbennig o bosibl yr un mor fregus, ac yn meddu ar anghenion tebyg i bobl ifanc a adawodd ofal pan oeddent yn 16 neu'n 18 oed. Mae hyn yn hynod o bwysig oherwydd daw'r gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig i ben pan fydd y person ifanc yn cyrraedd 18 oed. Maen nhw'n rhoi dyletswydd ar awdurdodau lleol i ymateb yn ddigonol i anghenion unigol y bobl ifanc hyn.
12.7 Os yw awdurdod lleol yn fodlon fod angen cyngor a chymorth ar 'berson ifanc categori 5' rhaid iddo asesu ei anghenion a phenderfynu sut orau i'w diwallu. Os daw'r awdurdod lleol i'r casgliad y bydd angen cymorth dros gyfnod o amser ar y person ifanc, dylai lunio cynllun ar y cyd â'r person ifanc, yn amlinellu'r gofal a'r cymorth i'w darparu. Dylai'r cynllun ddilyn yr un arddull â 'chynllun llwybr' ar gyfer person ifanc sy'n paratoi i adael gofal (fel yr eglurir ym mhennod 5 o God Ymddygiad Rhan 6).
12.8 Rhaid i'r awdurdod lleol hysbysu pobl ifanc sydd wedi gadael gofal dan orchymyn gwarcheidiaeth arbennig o'u hawl i gael asesiad oherwydd eu bod yn gadael gofal. Mae'n arfer da gwneud hyn pan fo'r plentyn ar fin cyrraedd 16 oed.
12.9 Dylid nodi nad yw pobl ifanc sy'n destun trefniadau gwarcheidiaeth arbennig yn gymwys i symud i drefniadau byw ôl 18 yn unol ag adran 108 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 (y cynllun 'Pan Fydda i'n Barod'), hyd yn oed os ydynt yn byw gyda'r rhai oedd yn arfer bod yn rhieni maeth iddynt. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol sicrhau bod rhieni maeth sy'n ystyried bod yn warcheidwaid arbennig, a'r plant a'r bobl ifanc sy'n derbyn gofal ganddynt, yn gwbl ymwybodol o hyn cyn gwneud cynllun gwarcheidiaeth arbennig. Pan fo'n briodol, dylai awdurdodau lleol ystyried ffyrdd eraill o gefnogi plant a oedd yn arfer derbyn gofal sy'n parhau i fyw gyda'u gwarcheidwaid arbennig ar ôl eu pen-blwydd yn 18 oed, fel llety â chymorth.
12.10. Mae Rheoliad 13 yn darparu mai'r awdurdod lleol diwethaf i ofalu am y plentyn yw'r un perthnasol o ran darparu cyngor a chefnogaeth.
12.11. Gall fod adegau pan nad yw'n glir pa awdurdod sy'n gyfrifol am roi cyngor a chefnogaeth mewn cysylltiad â gwarcheidiaeth arbennig – er enghraifft, pan fo'r plentyn wedi symud o gwmpas cartrefi mewn gwahanol awdurdodau lleol. Mae Rheoliad 13 yn datgan mai'r awdurdod perthnasol fydd yr awdurdod lleol diwethaf i ofalu am yr unigolyn. Mae trefniadau tebyg yn berthnasol i bobl ifanc a oedd yn arfer derbyn gofal gan awdurdod lleol yn Lloegr 6 , pan yr awdurdod lleol diwethaf yn Lloegr i ofalu am y plentyn fydd yr awdurdod perthnasol at ddibenion darparu cyngor a chefnogaeth.
13. Cwynion a sylwadau
13.1. Mae'n rhaid ymdrin â chwynion a sylwadau ynglŷn â gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig yn unol â threfniadau cwyno'r awdurdod lleol.
13.2. Mae Rheoliad 14 yn nodi bod modd gwneud cwyn neu gyflwyno sylwadau yn arbennig mewn cysylltiad â'r gwasanaethau canlynol:
- cymorth ariannol i warcheidwaid arbennig
- grwpiau cymorth i blant
- cymorth mewn cysylltiad â chyswllt
- gwasanaethau therapiwtig i blant
- help i sicrhau parhad y berthynas rhwng y plentyn a'u gwarcheidwad arbennig neu ddarpar warcheidwad arbennig
13.3. Rhaid i awdurdodau lleol sicrhau bod plant sy'n destun trefniadau gwarcheidiaeth arbennig, gwarcheidwaid arbennig a darpar warcheidwaid arbennig, a rhieni, yn cael gwybodaeth am sut i gyflwyno cwynion a sylwadau.
Atodiad 1 – Adroddiadau i'r llys – materion a ragnodwyd
Mae'r atodiad hwn yn rhestru'r materion a ragnodwyd a nodir yn yr Atodlen i'r Rheoliadau. Mae'n rhaid cynnwys y materion hyn mewn adroddiadau i'r llys mewn cysylltiad â cheisiadau am orchmynion gwarcheidiaeth arbennig.
Mae'r drefn restru isod yn dilyn y drefn a ddefnyddir yn yr Atodlen, fel y'i diwygiwyd.
Gwybodaeth am y plentyn
Mae hyn yn cyfeirio at y plentyn y gwneir cais am warcheidwaeth arbennig ar ei gyfer, neu'r plentyn y mae'r llys wedi gofyn am adroddiad amdano.
(a) Enw, rhyw, dyddiad a man geni a chyfeiriad cartref (gan gynnwys ardal yr awdurdod lleol).
(b) Cenedl (a statws mewnfudo pan fo hynny'n briodol).
(c) Llun a disgrifiad corfforol.
(ch)Anghenion datblygu, gan gynnwys anghenion corfforol, addysgol ac emosiynol.
(d) Cred grefyddol (gan gynnwys manylion am gael ei fedyddio, ei fedydd esgob neu seremonïau cyfatebol), tarddiad hiliol a chefndir diwylliannol ac ieithyddol.
(dd) Manylion am unrhyw orchymyn a wnaed gan y llys mewn cysylltiad â'r plentyn o dan Ddeddf Plant 1989, gan gynnwys
- enw'r llys
- y gorchymyn a wnaed
- y dyddiad y gwnaed y gorchymyn hwnnw.
(e) I ba raddau y cafodd y plentyn gyswllt â'i berthnasau ac unrhyw un arall y mae'r awdurdod lleol yn ei ystyried yn berthnasol.
(ea) Unrhyw niwed y mae'r plentyn wedi'i ddioddef.
(eb) Unrhyw risg o niwed i'r plentyn yn y dyfodol gan rieni neu berthnasau y plentyn neu unrhyw un arall y mae'r awdurdod lleol yn ei ystyried yn berthnasol.
(f) Unrhyw leoliad gyda rhieni maeth neu unrhyw drefniadau gofal eraill sy'n ymwneud i'r plentyn.
(fa) A yw plentyn yn derbyn gofal neu wedi bod yn derbyn gofal gan awdurdod lleol neu a yw neu wedi bod yn derbyn llety gan sefydliad gwirfoddol, ynghyd â manylion (gan gynnwys dyddiadau) unrhyw leoliadau gan yr awdurdod neu'r sefydliad.
(fb) A yw'r darpar warcheidwad arbennig yn rhiant maeth i'r plentyn gan yr awdurdod lleol.
(ff) Cyflawniadau addysgol y plentyn ac a yw'r plentyn yn destun datganiad anghenion addysgol arbennig o dan Ddeddf Addysg 1996.
(g) Asesiad o ddymuniadau a theimladau'r plentyn (gan ystyried oedran a dealltwriaeth y plentyn) sy'n gysylltiedig â
- gwarcheidiaeth arbennig
- ei fagwraeth/magwraeth grefyddol a diwylliannol, a
- cysylltiad â'i berthnasau/pherthnasau ac unrhyw berson arall y mae'r awdurdod lleol yn ei ystyried yn berthnasol.
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig
(ng) Y dyddiad pan aseswyd dymuniadau a theimladau'r plentyn ddiwethaf.
(h) Disgrifiad o bersonoliaeth y plentyn, ei ddatblygiad cymdeithasol, ei ddatblygiad emosiynol ac ymddygiadol, ac unrhyw anghenion cyfredol perthnasol neu anghenion sy'n debygol o ddatblygu yn y dyfodol.
(i) Manylion am ddiddordebau'r plentyn, ei hoff a'i gas bethau.
(j) Hanes iechyd a disgrifiad o gyflwr y plentyn, gan gynnwys unrhyw driniaeth y mae'r plentyn yn ei chael.
(l) Enwau a chyfeiriadau meithrinfeydd ac ysgolion, a pha fath ydynt, y mae'r plentyn wedi eu mynychu, gyda dyddiadau mynychu.
Gwybodaeth am deulu'r plentyn
(a) Enw, dyddiad a man geni a chyfeiriad cartref rhieni'r plentyn (a'r dyddiad pan gadarnhawyd eu cyfeiriad am y tro diwethaf), ei frodyr a chwiorydd ac unrhyw berson arall y mae'r awdurdod lleol o'r farn eu bod yn berthnasol.
(b) Cenedl (a statws mewnfudo pan fo'n briodol) rhieni'r plentyn.
(ba) A oedd rhieni'r plentyn yn briod â'i gilydd ar adeg geni'r plentyn neu wedi priod yn dilyn hyn, ac a ydynt wedi ysgaru neu wahanu.
(c) Os yw rhiant y plentyn yn aelod o gwpl, asesiad o sefydlogrwydd y berthynas honno ac, os yw'r rhiant yn briod neu os yw wedi ymrwymo mewn partneriaeth sifil, dyddiad a lle'r briodas neu'r bartneriaeth sifil.
(ch) Pan nad yw rhieni'r plentyn yn briod, a oes gan dad y plentyn gyfrifoldeb rhiant am y plentyn ac os felly, sut y'i cafwyd.
(d) A yw'r awdurdod lleol yn ystyried bod y naill riant neu'r llall yn debygol o wneud cais am orchymyn o dan y Ddeddf o ran y plentyn.
(da) Os na wyddys pwy yw y naill riant neu'r llall neu lle mae'r rhiant hwnnw, yr wybodaeth am y rhiant sydd wedi ei ganfod ac y cafwyd yr wybodaeth ganddo/ganddi, a'r camau a gymerwyd i gadarnhau mai hi yw'r fam/mai ef yw'r tad fel sy'n berthnasol.
(db) Perthynas rhieni'r plentyn â'i gilydd yn y gorffennol ac yn y presennol.
(dd) Llun, os yw ar gael, yn ogystal â disgrifiad corfforol o'r rhieni, y brodyr a'r chwiorydd ac unrhyw berson arall y mae'r awdurdod lleol o'r farn eu bod yn berthnasol.
(dda) Os yw ar gael, hanes iechyd pob rhiant, gan gynnwys manylion am unrhyw salwch corfforol neu salwch meddwl, unrhyw afiechyd, neu anhwylder neu anabledd etifeddol.
(e) Cred grefyddol, tarddiad hiliol a chefndir diwylliannol ac ieithyddol y rhiant.
(f) Swyddi'r rhieni, yn y presennol a'r gorffennol, a'u cyrhaeddiad addysgol. (fa) Personoliaeth a diddordebau'r rhieni.
(ff) Y trefniadau gofal o ran unrhyw frawd neu chwaer i'r plentyn nad yw wedi cyrraedd 18 oed.
(g) Barn, dymuniadau a theimladau rhieni'r plentyn ynghylch
- y cais am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig o ran y plentyn
- magwraeth grefyddol a diwylliannol y plentyn, a'r
- cyswllt â'r plentyn.
(ga) Ar gyfer pob brawd a chwaer y plentyn, sydd o dan 18 oed
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig
- y person y mae'r brawd/chwaer yn byw gydag ef/hi
- a yw'r brawd/chwaer yn derbyn gofal gan awdurdod lleol neu'n cael llety gan sefydliad gwirfoddol, a
- manylion unrhyw orchymyn llys a wnaed ynghylch y brawd/chwaer o dan y Ddeddf Plant, gan gynnwys enw'r llys, y gorchymyn a wnaed a'r dyddiad y gwnaed y gorchymyn.
(ng) Y rheswm pam nad yw unrhyw ran o'r wybodaeth a ragnodwyd uchod yn y paragraff hwn ar gael.
Gwybodaeth am y darpar warcheidwad/warcheidwaid arbennig
Pan fydd dau berson neu fwy yn ddarpar warcheidwad arbennig ar y cyd, mae'n rhaid cynnwys yr wybodaeth ganlynol ar gyfer pob un ohonynt.
(a) Enw, dyddiad a man geni a chyfeiriad cartref (gan gynnwys ardal awdurdod lleol).
(b) Cenedl (a statws mewnfudo pan fo'n briodol).
(c) Y berthynas â'r plentyn.
(ch) Llun a disgrifiad corfforol.
(d) Os yw'r darpar warcheidwad arbennig yn aelod o gwpl, asesiad o sefydlogrwydd y berthynas honno ac, os yw'r darpar warcheidwad arbennig yn briod neu wedi ymrwymo mewn partneriaeth sifil, dyddiad a lle'r briodas neu'r bartneriaeth sifil.
(da) Os yw'r darpar warcheidwad arbennig yn aelod o gwpl ac yn gwneud cais ar ei ben/phen ei hunan am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig, y rhesymau dros wneud hyn.
(db) Manylion unrhyw briodas, partneriaeth sifil neu berthynas arwyddocaol flaenorol.
(dd) Cred grefyddol, tarddiad hiliol a chefndir diwylliannol ac ieithyddol y darpar warcheidwad arbennig a pharodrwydd y darpar warcheidwad arbennig i ddilyn dymuniadau'r plentyn neu riant y plentyn o ran magwraeth grefyddol neu ddiwylliannol y plentyn.
(dda) A yw'r darpar warcheidwad arbennig yn berthynas i'r plentyn.
(ddb) Asesiad o berthynas bresennol a blaenorol y darpar warcheidwad arbennig â'r plentyn, rhieni'r plentyn ac unrhyw berson perthynol sy'n ymwneud â'r plentyn 7 .
(e) Swyddi, yn y presennol a'r gorffennol, a chyrhaeddiad addysgol.
(f) Adroddiad ar iechyd y darpar warcheidwad arbennig, gan gynnwys manylion am unrhyw salwch corfforol neu salwch meddwl difrifol, unrhyw afiechyd neu anhwylder neu anabledd etifeddol.
(ff) Manylion am gartref a chymdogaeth y darpar warcheidwad arbennig, gan gynnwys manylion incwm a gwariant, sylwadau ar safon byw yr aelwyd ac unrhyw ffactorau teuluol ac amgylcheddol ehangach a all effeithio ar y gynneddf i fod yn rhiant o ran y darpar warcheidwad arbennig.
(g) Profiad blaenorol o ofalu am blant.
(ng) Unrhyw asesiad yn y gorffennol fel darpar fabwysiadwr, rhiant maeth neu warcheidwad
7 Diffinnir ystyr 'Person perthynol' yn Rheoliadau Gwarcheidiaeth Arbennig (Cymru) 2005 fel (a) perthynas i'r plentyn o fewn ystyr adran 105 i Ddeddf Plant 1989 (taid, nain, brawd, chwaer, ewythr neu fodryb (pa un a yw drwy un rhiant neu ddau) neu lys-riant drwy briodas neu bartneriaeth sifil); a (b) unrhyw berson arall y mae gan y plentyn berthynas ag ef y mae'n ymddangos i'r awdurdod lleol ei bod yn llesol i'r plentyn.
Cod Ymarfer Gorchmynion Gwarcheidiaeth Arbennig arbennig.
(h) Y rhesymau dros wneud cais am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig a'r graddau y deellir natur ac effaith gwarcheidiaeth arbennig, ac a yw'r darpar warcheidwad arbennig wedi trafod gwarcheidiaeth arbennig â'r plentyn.
(i) Asesiad o'r gynneddf i fod yn rhiant o ran y darpar warcheidwad arbennig, gan gynnwys
- ei ddealltwriaeth o anghenion presennol y plentyn, a'i allu i'w diwallu, ynghyd ag anghenion sy'n debygol o godi yn y dyfodol, yn enwedig unrhyw anghenion a allai fod gan y plentyn sy'n codi o ganlyniad i niwed y mae'r plentyn wedi dioddef ohono
- ei ddealltwriaeth o unrhyw risgiau o niwed presennol neu yn y dyfodol gan rieni'r plentyn, ei berthnasau neu unrhyw berson arall y mae'r awdurdod lleol yn ei ystyried yn berthnasol, a'i allu i ddiogelu'r plentyn rhag y risgiau hyn, yn enwedig o ran cyswllt rhwng unrhyw berson o'r fath a'r plentyn
- ei allu, addasrwydd ac ymrwymiad i fagu'r plentyn nes y bydd yn cyrraedd deunaw oed, ac
- ei ddealltwriaeth o swyddogaeth gwarcheidwad arbennig a'i effaith debygol ar ei fywyd.
(ia) Manylion unrhyw aelodau eraill o aelwyd y darpar warcheidwad arbennig, a manylion plant y darpar warcheidwad arbennig, hyd yn oed os nad ydynt yn byw ar yr aelwyd.
(ib) Manylion rhieni a brodyr a chwiorydd y darpar warcheidwad arbennig, a'u hoedrannau.
(ic) Manylion personoliaeth a diddordebau y darpar warcheidwad arbennig.
(ich) Manylion unrhyw achosion llys teuluol blaenorol y mae'r darpar warcheidwad arbennig wedi bod yn rhan ohonynt (na chyfeiriwyd atynt yn unrhyw le arall yn yr adroddiad hyd yn hyn).
(j) Manylion tri chanolwr personol y darpar warcheidwad arbennig, nad oes mwy nag un ohonynt yn perthyn i'r darpar warcheidwad arbennig, gydag adroddiad o bob un o'r cyfweliadau â'r canolwyr.
(ja) Barn aelodau eraill o aelwyd y darpar warcheidwad arbennig a'i deulu ehangach (pan fo hynny'n berthnasol) ynghylch y gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig arfaethedig.
(jb) Asesiad o'r ymadweithio rhwng pob un o aelodau aelwyd y darpar warcheidwad arbennig.
(jc) Asesiad o berthynas bresennol y plentyn a'r berthynas debygol yn y dyfodol â theulu'r darpar warcheidwad arbennig.
(jch) Unrhyw obeithion a disgwyliadau sydd gan y darpar warcheidwad arbennig o ran dyfodol y plentyn.
(jd) Dymuniadau a theimladau y darpar warcheidwad arbennig o ran cyswllt presennol ac yn y dyfodol rhwng y plentyn a'i berthnasau neu unrhyw berson arall y mae'r awdurdod lleol yn ei ystyried yn berthnasol.
(l) Manylion trefniadau byw arfaethedig y plentyn, os bwriedir iddynt newid ar ôl i orchymyn gwarcheidiaeth arbennig gael ei wneud.
(ll) Ar gyfer y darpar warcheidwad arbennig, ac unrhyw aelod arall o aelwyd y darpar warcheidwad arbennig sy'n 18 oed neu'n hŷn, tystysgrif datgeliad manwl o gofnod troseddol a gyhoeddir o dan adran 113B o Ddeddf yr Heddlu 1997 sy'n cynnwys gwybodaeth am briodoldeb yn berthnasol i blant (o fewn ystyr adran 113BA(2) o'r Ddeddf honno).
Gwybodaeth am yr awdurdod lleol sy'n llunio'r adroddiad
(a) Enw a chyfeiriad.
(b) Manylion os cafwyd unrhyw ran o'r wybodaeth am y plentyn neu deulu'r plentyn gan yr awdurdod lleol ar y dechrau heblaw at ddibenion paratoi'r adroddiad ac, os felly, at ba ddiben y'i cafwyd, a'r dyddiad y'i cafwyd.
(c) Manylion y camau a gymerwyd i ddilysu pwy yw'r darpar warcheidwad arbennig.
(ch) Manylion unrhyw ymwneud gan yr awdurdod lleol yn y gorffennol â'r darpar warcheidwad arbennig, gan gynnwys unrhyw baratoi yn y gorffennol ar gyfer y person hwnnw i fod yn rhiant maeth neu'n rhiant mabwysiadol.
(d) Manylion unrhyw asesiad a wnaeth yr awdurdod lleol o ran y gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig ar gyfer y darpar warcheidwad arbennig, y plentyn neu riant y plentyn, a'r cyfnod y bydd y gwasanaethau hynny'n cael eu darparu.
(da) Pan fo'r awdurdod lleol wedi penderfynu peidio â darparu gwasanaethau cymorth gwarcheidiaeth arbennig, y rheswm am hynny.
(dd) Pan fydd adran 14A(7)(a) o Ddeddf Plant 1989 yn gymwys a bod y darpar warcheidwad arbennig yn byw yn ardal awdurdod lleol arall, manylion ymholiadau'r awdurdod lleol gyda'r awdurdod lleol arall hwnnw am y darpar warcheidwad arbennig.
(e) Manylion barn yr awdurdod lleol o ran a fyddai'r darpar warcheidwad arbennig yn warcheidwad arbennig addas ai peidio i'r plentyn.
Casgliadau'r adroddiad
Mae'n rhaid i gasgliadau'r adroddiad i'r llys gynnwys yr ystyriaethau canlynol.
(a) crynodeb wedi'i baratoi gan y proffesiynolyn meddygol a roddodd yr wybodaeth y cyfeirir ati ym mharagraff 2(ch) a 4(f) uchod ar iechyd y plentyn a'r darpar warcheidwad arbennig;
(b) Manylion am farn y person sy'n gwneud yr adroddiad ar:
- oblygiadau gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig i'r plentyn
- sut y gellir diwallu unrhyw anghenion iechyd arbennig sydd gan y plentyn
- a fyddai gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig er lles gorau'r plentyn yn y tymor hir
- sut y gellir diwallu unrhyw anghenion emosiynol, ymddygiadol ac addysgol y plentyn
- yr effaith ar rieni'r plentyn, y darpar warcheidwad arbennig a'i deulu ac unrhyw berson arall y mae'r awdurdod lleol yn ei ystyried yn berthnasol o wneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig
- os yw'n briodol, rhinweddau gwneud gorchymyn lleoliad neu orchymyn mabwysiadu o dan Ddeddf Mabwysiadu a Phlant 2002(1) neu orchymyn preswylio o dan adran 8 o'r Ddeddf o ran y plentyn;
(c) Manylion casgliadau ac argymhellion y person sy'n gwneud yr adroddiad ar y mater a ddylid gwneud gorchymyn gwarcheidiaeth arbennig o ran y plentyn.
(ch) Argymhelliad o ran y trefniadau y dylid eu rhoi ar waith ar gyfer cyswllt rhwng y plentyn a pherthnasau'r plentyn neu unrhyw berson arall y mae'r awdurdod lleol yn ei ystyried yn berthnasol.
|
cym_Latn
| 44,811
|
CC-MAIN-2021-49
| 1.000004
|
<urn:uuid:bcb29270-0569-4f25-9dc1-50a201cd4158>
|
https://www.gov.wales/docs/cssiw/report/inspection_reports/10594_c_180816_w.pdf
|
Adroddiad Arolygu ar gyfer
Gwasanaeth Maethu Gwynedd
Cyfadran Gofal Swyddfa'r Cyngor Penrallt Caernarfon LL55 1SH
This report is also available in English
Mae'r adroddiad hwn hefyd ar gael yn Saesneg
Dyddiad Cyhoeddi
26 Gorffennaf 2018
Llywodraeth Cymru © Hawlfraint y Goron 2018.
Cewch ddefnyddio ac ailddefnyddio'r wybodaeth sydd yn y cyhoeddiad hwn (ac eithrio logos) yn ddidâl, mewn unrhyw fformat neu gyfrwng, o dan delerau Trwydded Agored y Llywodraeth. Gallwch weld Trwydded Agored y Llywodraeth ar wefan yr Archifau Gwladol, neu gallwch ysgrifennu at The Information Policy Team, The National Archives, Kew, London, TW9 4DU, neu anfon e-bost at: email@example.com
Rhaid ichi atgynhyrchu ein deunydd yn fanwl gywir a pheidio â'i ddefnyddio mewn cyd-destun camarweiniol.
Disgrifiad o'r gwasanaeth
Mae Gwasanaeth Maethu Gwynedd yn darparu ystod o leoliadau maethu ar gyfer plant a phobl ifanc (a gyfeirir atynt o hyn ymlaen fel plant) sydd angen gwasanaethau o'r fath. Darperir lleoliadau tymor hir a thymor byr a lleoliadau seibiant. Ar adeg yr arolygiad hwn, roedd cyfanswm o 230 o blant wedi'u lleoli gyda 160 o aelwydydd maethu. Marian Parry Hughes yw'r unigolyn cyfrifol ar gyfer y gwasanaeth a Melvin Craig Panther yw'r rheolwr.
Crynodeb o'n canfyddiadau
1. Asesiad cyffredinol
Gwelsom fod plant yn byw mewn lleoliadau sefydlog ac y gwrandewir ar yr hyn sydd ganddynt i'w ddweud, sy'n cael ei barchu. Mae plant yn derbyn gofal gan ofalwyr maeth sy'n sicrhau bod eu hanghenion yn cael eu diwallu a'u bod yn cael eu cefnogi i gyflawni canlyniadau cadarnhaol. Dywedodd gofalwyr maeth wrthym eu bod yn cael cefnogaeth dda gan eu gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol. Mae angen gwella arweinyddiaeth a rheolaeth y gwasanaeth er mwyn cydymffurfio â rheoliadau am i ni nodi pedwar maes lle nad oedd y gwasanaeth yn cydymffurfio â rheoliadau maethu. Gwnaethom hefyd nodi deuddeg maes o arfer da.
Mae gweithredu'r Amlinelliad Cyfraith Gyhoeddus ddiwygiedig wedi rhoi disgwyliad ar y gwasanaeth maethu i gwblhau ceisiadau gofal o fewn yr amserlen o 26 wythnos. Ers yr arolygiad blaenorol, bu cynnydd yn nifer y plant sy'n derbyn gofal a galw cynyddol am leoliadau. Yn dilyn hynny, mae nifer y plant sy'n derbyn gofal wedi rhoi pwysau ar y gwasanaeth maethu a bu'n rhaid iddynt ddefnyddio gwasanaethau maethu annibynnol.
2. Gwelliannau
Mae'r gwasanaeth wedi cyflwyno polisi 'aros dros nos' sy'n galluogi hyblygrwydd i blant mewn gofal i dderbyn gofal gan deulu a ffrindiau gofalwyr maeth.
Bellach, mae asiantaeth annibynnol 'Y Bont' yn cynnal adolygiadau blynyddol gofalwyr maeth nad ydynt yn cael eu hadolygu gan y panel. Yn flaenorol, fe'u hadolygwyd gan eu gweithiwr cymdeithasol goruchwyliol ac aelod arall o'r tîm. Dywedodd gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol wrthym fod hyn wedi rhoi mwy o ddidueddrwydd ac nad oedd yn cymryd cymaint o adnoddau gwaith cymdeithasol ac yn caniatáu iddynt ddarparu mwy o gefnogaeth i ofalwyr maeth pan fo materion yn codi.
Roedd gweithiwr dynodedig wedi'i benodi i gynnal asesiadau hyfywedd o bobl gysylltiedig bosibl.
3. Gofynion ac argymhellion
Mae adran pedwar yr adroddiad hwn yn nodi'r meysydd lle nad yw'r gwasanaeth maethu'n bodloni ei ofynion cyfreithiol a'r argymhellion i wella'r gwasanaeth. Mae'r meysydd hyn yn ymwneud â'r unigolyn cyfrifol ddim yn rhoi gwybod i AGC fod rheolwr cofrestredig y gwasanaeth maethu wedi rhoi'r gorau i'w swyddogaeth a bod rheolwr newydd wedi cael ei benodi, y trefniadau sicrhau ansawdd, gan gynnwys trefniadau monitro ar gyfer cynnydd addysgol plant a phresenoldeb ysgol, a pheidio ag ennill safbwyntiau ystod lawn o rhanddeiliaid, gan gynnwys plant, gofalwyr maeth a staff, i hysbysu'r adroddiad ansawdd gofal blynyddol.
Mae argymhellion yn cael eu gwneud mewn perthynas â chofnodi paru plant a gofalwyr maeth, arferion rheoli risg, goruchwyliaeth y rheolwr maethu, a monitro perfformiad y tîm. Ceir argymhellion eraill sy'n ymwneud ag adolygiadau blynyddol a chyrsiau ymsefydlu a hyfforddiant ar gyfer aelodau'r panel, cyfeiriadau o fewn dogfennau ynghylch sefyllfa'r gwasanaeth maethu o ran y Gymraeg, a dogfennau perthnasol nad ydynt wedi'u llofnodi a'u dyddio.
1. Llesiant
Crynodeb
Mae'r canlyniadau ar gyfer plant sy'n cael eu maethu'n dda. Mae'r plant yn iach ac yn mwynhau cymryd rhan mewn ystod o weithgareddau sy'n hyrwyddo eu datblygiad cymdeithasol ac emosiynol. Mae ganddynt berthynas gadarnhaol â'u gofalwyr maeth a gwnaethant ddweud wrthym eu bod yn derbyn gofal da iawn. Roedd gweithwyr cymdeithasol cynorthwyol a gweithwyr cymdeithasol plant hefyd yn cadarnhau hyn. Mae plant yn gwneud cynnydd da mewn addysg o'u man cychwyn wrth ddod i ofal maeth.
Ein canfyddiadau
Mae plant yn cael eu hannog a'u cefnogi i rannu eu barn. Canfuom fod plant yn gallu mynegi eu dymuniadau a'u teimladau trwy eu gofalwyr maeth, Swyddogion Adolygu Annibynnol ac adolygiadau gofalwyr maeth. Roedd cyfleoedd hefyd i blant gwblhau dogfen adolygu plant sy'n derbyn gofal a hefyd i siarad â'u gweithwyr cymdeithasol a gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol y gofalwyr maeth pan oeddent yn ymweld. Mae Tros Gynnal yn cael ei gomisiynu'n rhanbarthol i ddarparu gwasanaeth eirioli ac ymwelwyr annibynnol ar gyfer plant; fodd bynnag, mae hyn yn benodol i'r mater ac mae'n rhaid iddo gael ei geisio gan y plentyn neu rywun sy'n gweithredu ar ei ran. Er enghraifft, gwelsom dystiolaeth fod gofalwr maeth wedi ceisio'r gwasanaeth eirioli i blentyn nad oedd ei weithiwr cymdeithasol wedi ymweld ag ef ers dros chwe mis. Gwelsom ffeiliau achos gofalwyr maeth a chanfod bod ffurflenni adborth wedi'u cwblhau gan blant mewn lleoliadau ar gyfer adolygiadau blynyddol y gofalwyr maeth, a oedd yn ganmoladwy. Gwelsom hefyd fod barn gweithwyr cymdeithasol plant bob amser yn cael ei cheisio ar gyfer adolygiadau gofalwyr maeth, ac roeddent yn cwblhau adran ar y ffurflen yn ymwneud â barn y plentyn o'i leoliad. Rhoddodd y plant enghreifftiau o geisiadau yr oeddent wedi'u gwneud i ni lle'r oedd eu gofalwyr maeth wedi gwrando ac wedi gweithredu arnynt. Er enghraifft, dywedodd un o'r plant wrthym o fewn y grŵp ffocws ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yr aethom iddo ei fod wedi dweud wrth ei ofalwr maeth ei fod am weld ei rieni am gyfnod hirach yn ystod y cyfnod cyswllt. Dywedodd y plentyn wrthym fod ei ofalwr maeth wedi rhannu'r wybodaeth hon gyda'i weithiwr cymdeithasol goruchwyliol, a wnaeth rannu hyn gyda gweithiwr cymdeithasol y plentyn. Yn dilyn trafodaethau, cynyddodd amser cyswllt y plentyn gyda'i rieni ac, o ganlyniad, cafodd ei ddymuniadau a'i deimladau eu parchu mewn perthynas â chael amser cyswllt hirach. Cafodd sylwadau'r plentyn eu cefnogi ymhellach pan wnaethom ddarllen o fewn cofnod goruchwylio'r gofalwr maeth penodol hwnnw fod hyn wedi cael ei drafod gyda'i weithiwr cymdeithasol goruchwyliol a bod gwaith dilynol wedi'i wneud ar hyn gyda gweithiwr cymdeithasol y plentyn. Mae hyn yn dangos bod gan blant lais, y gwrandewir arnynt, a'u bod yn cael cyfle i rannu eu barn am eu lleoliadau ac yn cael mynediad at wasanaeth eirioli annibynnol os oes angen.
Mae gofalwyr maeth yn darparu amgylchedd gofalgar a meithringar i'r plant sydd yn eu gofal. Gwelsom dystiolaeth o hyn trwy edrych ar ystod o ddogfennau ac o siarad â phlant, gofalwyr maeth a staff. Er enghraifft, gwelsom lawer o sylwadau cadarnhaol am ddull meithringar gofalwyr maeth tuag at y plant a oedd yn cael eu lleoli gyda nhw. Dywedodd gweithiwr cymdeithasol plentyn mewn adroddiad adolygu gofalwr maeth fod y plentyn yn hapus ac wedi ymgartrefu ac roedd ganddo berthynas hyfryd gyda'r gofalwyr maeth a'u plant. Dywedodd gweithiwr cymdeithasol arall fod gan blentyn ymlyniad cryf gyda'r gofalwr. Buom yn siarad â phlant, a ddywedodd wrthym eu bod yn teimlo'n ddiogel yn eu lleoliadau. Roedd rhai o'u sylwadau'n cynnwys y canlynol: 'Rwy'n teimlo y gallaf siarad â'm gofalwyr maeth ac rwy'n eu parchu'n wirioneddol' ; 'Mae fy ngofalwyr maeth yn wych' ac 'Mae fy ngofalwyr maeth wedi sicrhau bod gen i bopeth sydd ei angen arnaf mewn bywyd i lwyddo.'
Mae plant yn elwa ac yn ffynnu mewn lleoliadau diogel a sefydlog, lle maent yn datblygu perthnasau cadarn a diogel gyda'u teulu, eu ffrindiau a'u gofalwyr maeth. Gwelsom o adolygiadau statudol o leoliadau fod plant wedi ymgartrefu'n dda a bod y lleoliadau wedi eu cynnal dros nifer o flynyddoedd. Gwnaethom ddarllen fod Swyddog Adolygu Annibynnol wedi nodi mewn adolygiad, 'Mae'r gofalwyr maeth yn gwbl ymrwymedig i ddarparu lleoliad diogel trwy gydol ei phlentyndod a dylid eu canmol am eu hymrwymiad i XXX, sydd wedi cyflwyno ymddygiad heriol iawn dros y blynyddoedd.' Roedd yr adolygiadau yn dangos bod plant wedi gwneud cynnydd pan oeddent mewn lleoliad a bod gofalwyr maeth yn gadarnhaol ac yn rhagweithiol wrth gefnogi plant i gynnal a datblygu cysylltiadau teuluol. Dywedodd gweithiwr cymdeithasol plentyn yn adolygiad y gofalwr maeth, 'Mae'r gofalwr maeth yn fwy na pharod i weithio gyda'r cynllun cyswllt ond bydd yn eirioli ar ran y plentyn os yw'n teimlo ei fod er lles y plentyn.' Rydym yn dod i'r casgliad fod plant yn teimlo ymdeimlad o berthyn, eu bod yn profi ymlyniad, a bod ganddynt berthynas gadarn a chadarnhaol gyda'r bobl sy'n gofalu amdanynt.
Mae gan blant y wybodaeth er mwyn eu helpu i ddeall yr hyn y mae derbyn gofal gan y gwasanaeth maethu yn ei olygu. Er enghraifft, buom yn siarad â phlant a fynychai grŵp ffocws y plant a gwnaeth rhai ohonynt gadarnhau eu bod wedi cael llyfryn i blant ar faethu a'r hyn yr oedd yn ei olygu iddyn nhw. Yn ogystal, gwnaeth plant hefyd rannu fod y gweithwyr cymdeithasol a ddyrannwyd ar yr adeg pan wnaethant ddechrau derbyn gofal wedi esbonio iddynt yr hyn yr oedd derbyn gofal gan y gwasanaethau cymdeithasol yn ei olygu iddyn nhw a'u teuluoedd a sut y byddent yn sicrhau eu diogelwch a'u lles. Mae'r canllaw i blant ar y gwasanaeth maethu yn addas ar gyfer pob plentyn sy'n cael ei faethu drwy'r gwasanaeth, yn cynnwys crynodeb o'r hyn y mae'r gwasanaeth yn nodi ei fod am wneud ar gyfer plant, ac yn cael ei ddarparu i blant cyn gynted ag y maen nhw'n cael eu maethu.
Mae plant yn cael eu hannog a'u cefnogi i gyflawni eu potensial addysgol, gan ystyried eu cyrhaeddiad a'u cynnydd o ddechrau eu lleoliad. Gwelsom dystiolaeth ddogfennol o blant yn gwneud cynnydd yn academaidd ac o bresenoldeb da yn yr ysgol. Roedd yn amlwg fod gofalwyr maeth yn gyffredinol yn annog presenoldeb ac ymgysylltu ag addysg; gwelsom lawer o enghreifftiau o ofalwyr maeth yn meddu ar berthynas gadarnhaol iawn gydag ysgolion. Er enghraifft, nododd Swyddog Adolygu Annibynnol mewn adolygiad lleoliad, 'Lleoliad rhagorol - yn bleser i nodi bod cynnydd yn cael ei wneud yn yr ysgol.'Gwnaethom ddarllen bod plentyn hŷn wedi cael mynediad at brofiad gwaith fel rhan o'i gwrs coleg a bod ganddo ddyheadau gyrfaol. Y canlyniad i blant yw bod y gwasanaeth maethu yn sicrhau bod eu gofalwyr maeth yn darparu amgylchedd lle mae addysg a dysgu yn cael eu parchu a'u gwerthfawrogi a bod y gofalwyr maeth yn sefydlu disgwyliad o bresenoldeb rheolaidd yn yr ysgol fel bod potensial addysgol plant yn cael ei sicrhau i'r eithaf.
Mae plant yn profi lles ac ymdeimlad o gyflawniad oherwydd eu bod yn gallu manteisio ar gyfleoedd, dilyn diddordebau a datblygu sgiliau. Gwelsom lawer o enghreifftiau o fewn ffeiliau dogfennol o blant yn cymryd rhan mewn gweithgareddau megis gymnasteg, nofio, karate a marchogaeth. Roedd llawer o blant o'r ddau rywedd yn chwarae pêl-droed neu rygbi i wahanol dimau lleol. Roedd un unigolyn ifanc wedi bod i ŵyl gerddoriaeth ac i'r Eidal gyda'r ysgol a disgrifiodd y profiad fel 'anhygoel'. Dywedodd un plentyn wrthym yn y grŵp ffocws ei fod yn chwarae pêl-droed ar gyfer tîm y pentref lleol, a thrwy hyn ei fod wedi gwneud 'llawer o ffrindiau trwy ymuno â'r tîm' a'i fod yn teimlo'n bositif ynglŷn â'i ddyfodol. Y canlyniad i blant yw eu bod yn cael eu cefnogi i ddatblygu diddordebau a chael profiadau hamdden cadarnhaol, sydd yn eu tro yn hyrwyddo eu hunan-barch ac yn cyfrannu at eu lles cyffredinol.
Nid yw plant bob amser yn derbyn gofal gan ofalwyr maeth sy'n meddu ar wybodaeth ddogfennol sydd ei hangen arnynt i reoli risg yn gymesur. Canfuom nad yw gofalwyr maeth yn derbyn asesiadau risg unigol yn rheolaidd ar gyfer y plant sydd wedi'u lleoli gyda nhw. Er enghraifft, pan fydd yr angen am leoliad yn cael ei nodi, bydd y swyddog dyletswydd o'r gwasanaeth maethu yn siarad â darpar ofalwyr maeth am anghenion ac ymddygiad y plentyn. Gwnaethom ddarllen bod gan blentyn a oedd wedi'i roi mewn lleoliad ym mis Rhagfyr 2017 ymddygiadau eithaf heriol a allai gyflwyno risgiau i'r gofalwyr maeth a'r plentyn arall yn y lleoliad. Fodd bynnag, nid oedd asesiad risg ysgrifenedig yn darparu manylion am y risgiau a'r strategaethau i leihau'r risgiau hynny wedi'i ddatblygu neu ei ddarparu ar gyfer y gofalwyr maeth. Cafodd y gweithiwr cymdeithasol goruchwyliol a ddyrannwyd i'r gofalwr maeth ei gyfweld a dywedodd wrthym fod hyn wedi cael ei drafod yn fanwl gyda'r gofalwyr maeth ac wedi cael ei gadarnhau yn adolygiad blynyddol y gofalwyr maeth gan y Swyddog Adolygu Annibynnol. Fodd bynnag, mae angen i'r ddogfennaeth fod ar waith, ar gyfer y gofalwyr maeth ac ar ffeil y gofalwyr maeth, i sicrhau bod dealltwriaeth gyflawn ac eglurdeb o ran ymagwedd at y risgiau posib. Yn ogystal â hyn, o ffeiliau'r wyth gofalwr maeth a welwyd gennym, dim ond dau gytundeb awdurdod dirprwyedig a wnaethom eu gweld ar waith. Mae cytundebau hyn yn ddogfen hanfodol arall sy'n galluogi gofalwyr maeth i sicrhau bod plant yn cael penderfyniadau amserol ynglŷn â'r gweithgareddau y gallant gymryd rhan ynddynt a bod gofalwyr maeth yn gallu bod yn glir ynghylch pa ganiatadau y gallant eu rhoi. Dywedodd gofalwyr maeth wrthym fod diffyg cytundebau awdurdod dirprwyedig wedi achosi problemau iddynt. Daethom i'r casgliad na all y gwasanaeth ddangos yn llawn ei fod yn hyrwyddo diogelwch a lles y plant ar bob adeg oherwydd diffyg asesiadau risg a dogfennau awdurdod dirprwyedig, a fyddai'n nodi risgiau i blant a darparu arweiniad a strategaethau clir ar gyfer gofalwyr maeth.
Mae plant yn cael eu darparu â gwasanaeth maethu sy'n cyflenwi gofalwyr maeth sy'n creu amgylchedd diogel, iach a meithringar. Er enghraifft, buom yn siarad â nifer o blant yn y grŵp ffocws a gwnaethant ddweud wrthym eu bod yn teimlo'n ddiogel yn byw gyda'u gofalwyr maeth a'u bod yn cael eu trin â pharch ac fel rhan o'r teulu. Dywedodd y plant, pe na baent yn teimlo'n ddiogel neu'n pryderu am unrhyw beth yn y cartref neu'r ysgol, neu'n pryderu am blentyn arall, y byddent yn hysbysu eu gofalwyr maeth, eu gweithwyr cymdeithasol, yr heddlu, neu'r athrawon yn yr ysgol. Gwnaethom ddarllen cofnodion goruchwylio gofalwyr maeth a chanfod bod gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol yn ymweld yn rheolaidd â chartref y gofalwyr maeth a byddai'r ymweliadau hyn yn digwydd yn amlach cyn i'r plant ddychwelyd adref o'r ysgol fel y gallent weld rhwydweithio'r gofalwyr maeth gyda phlant a sut oedd y perthnasau hynny. Mae'r gwasanaeth maethu a gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol yn cefnogi gofalwyr maeth yn effeithiol i sicrhau bod lleoliadau plant yn parhau i fod yn sefydlog.
2. Gofal a Chymorth
Crynodeb
Canfuom fod plant yn cael eu lleoli gyda gofalwyr maeth sy'n frwdfrydig ac yn falch o'u gwaith. Canfuom eu bod yn cael eu cymell ac yn awyddus i wneud gwahaniaeth cadarnhaol i fywydau plant y maent yn gofalu amdanynt. Mae gofalwyr maeth wedi cael eu recriwtio'n gadarn, ac yn siarad yn gadarnhaol am y gefnogaeth y maent yn ei dderbyn gan y gwasanaeth maethu. Fodd bynnag, ni welwyd tystiolaeth dda o baru ac nid oedd gofynion iaith plant bob amser yn cael eu diwallu'n llawn.
Ein canfyddiadau
Mae asesu gofalwyr maeth yn drylwyr. Roedd y cynnydd mewn asesiadau a orchmynnwyd gan y llys o bobl gysylltiedig wedi cael effaith ar ddarparu a datblygu gwasanaethau. Roedd hyn wedi effeithio ar weithgarwch recriwtio dros y blynyddoedd diwethaf er gwaethaf cynnydd yn nifer y plant ag anghenion cymhleth sy'n derbyn gofal. Roedd recriwtio gofalwyr maeth ychwanegol sy'n gallu bodloni anghenion plant yn cael ei gydnabod fel blaenoriaeth, a gwelsom fod strategaeth recriwtio yn cael ei datblygu. Roedd pwyntiau gweithredu yn cynnwys penodi swyddog asesu hyfywedd amser llawn ond dim ond am ddwy wythnos yr oedd wedi bod yn ei swydd ar adeg yr arolygiad. Buom yn siarad ag aelodau'r tîm maethu, a ddywedodd wrthym eu bod yn fodlon gyda'r penodiad hwn a'u bod yn obeithiol y byddai'n caniatáu iddynt ganolbwyntio mwy ar gefnogi gofalwyr maeth a chynnal asesiadau. Cafodd asesiadau trylwyr eu defnyddio i nodi gofalwyr maeth addas. Cynhaliwyd mwyafrif yr asesiadau gan y tîm maethu ac roedd adroddiadau a samplwyd (Ffurflenni F) yn fanwl, wedi'u dadansoddi ac wedi'u cyflwyno'n dda. Cawsom wybod gan gadeirydd y panel fod ansawdd yr adroddiadau asesu ar y cyfan yn uchel. Canfuom fod lles plant yn cael ei hyrwyddo drwy brosesau recriwtio ac asesu diogel a bod y gwasanaeth yn cyflogi'r bobl addas i gyflawni'r swyddogaeth o ofalwr maeth.
Roedd y ffeiliau a samplwyd gennym yn dangos tystiolaeth fod gofalwyr maeth a gofalwyr cysylltiedig yn ymgymryd â chyrsiau hyfforddi parhaus ar bynciau megis sylfaen ddiogel, awtistiaeth, therapi chwarae, materion iechyd meddwl plant a rhieni, a syndrom alcohol y ffetws. Dywedodd gofalwyr maeth wrthym fod ansawdd y cyrsiau hyfforddi o safon uchel a bod y gwasanaeth wedi bod yn ymatebol pan gafodd ceisiadau am gyrsiau hyfforddiant penodol eu gwneud. Gwnaeth rhai gofalwyr maeth sylw nad oedd y lleoliadau hyfforddi bob amser yn gyfleus iddynt oherwydd maint daearyddol y sir. Cafodd yr hyfforddiant a fynychwyd ei drafod yn adolygiadau blynyddol y gofalwyr maeth a chanfuwyd rhaglen hyfforddi ar y ffeiliau y gwnaethom eu darllen. Fodd bynnag, dywedwyd wrthym gan reolwyr y gwasanaeth a gweithwyr proffesiynol eraill y gwnaethom siarad â nhw, er bod rhai gofalwyr maeth yn mynychu hyfforddiant rheolaidd, nid yw rhai eraill yn gwneud hyn. Mae hyn yn awgrymu nad yw pob gofalwr maeth yn meddu ar wybodaeth a dealltwriaeth gyfredol o'r ffordd orau o ymateb i anghenion ac ymddygiad y plant.
Mae gofalwyr maeth yn cael eu goruchwylio a'u cefnogi gan y gwasanaeth. Gwelsom fod gofalwyr maeth yn cael eu hannog a'u cefnogi i gael amseroedd egwyl a bod lleoliadau seibiant wedi'u trefnu ar gyfer hyn. Roedd y gwasanaeth maethu yn cydnabod bod cefnogi a chadw gofalwyr maeth yn hanfodol i gynnal gwasanaeth maethu sy'n diwallu anghenion y plant yn ei ofal. Roedd gan bob gofalwr maeth unigol weithiwr cymdeithasol goruchwyliol a ddyrannwyd i'w gefnogi gyda'i swyddogaeth wrth ddarparu gofal a chymorth i'r plant sy'n derbyn gofal ganddo. Cafodd gofalwyr maeth eu darparu â sesiynau goruchwylio misol a oedd yn cael eu cofnodi a'u gosod ar eu ffeiliau papur a hefyd cofnodion o sgyrsiau ffôn a negeseuon e-bost a oedd wedi digwydd. Gwnaethom ddarllen cofnodion yr ymweliadau goruchwylio a wneir yn fisol gan aelodau'r tîm maethu i'r gofalwyr maeth. Gwnaethom ddarllen bod trafodaethau priodol wedi digwydd ynglŷn â chynnydd y plant, eu hanghenion, a pha mor dda oedd y gofalwyr maeth yn diwallu'r anghenion hynny, er nad oedd rhai cofnodion wedi'u llofnodi a'u dyddio gan y ddau barti. Roedd y gwasanaeth gwaith cymdeithasol y tu allan i oriau yn darparu cymorth ac arweiniad ychwanegol i ofalwyr maeth. Roedd adolygiadau blynyddol gofalwyr maeth yn cael eu cynnal gan wasanaeth annibynnol 'Y Bont' ac roedd yr adolygiadau hyn yn cael eu craffu wedyn gan y panel maethu er mwyn sicrhau ansawdd ymhellach ac addasrwydd parhaus y gofalwyr maeth. Gwnaethpwyd adolygiadau ychwanegol gan y panel maethu pan oedd cwynion, honiadau neu faterion eraill yn cael eu lleisio. Gall plant gael sicrwydd fod y gofalwyr maeth sy'n gofalu amdanynt yn cael cyngor ac arweiniad ac yn cael eu goruchwylio'n briodol.
Mae gofalwyr maeth yn fodlon â lefel y gefnogaeth y maent yn ei derbyn. Buom yn siarad â 14 o ofalwyr maeth ac roeddent yn gadarnhaol am y gefnogaeth yr oeddent yn ei derbyn gan eu gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol a'r gwasanaeth yn gyffredinol. Yn ogystal, gwnaethom ddarllen ffurflenni ymgynghori'r gofalwyr maeth ar gyfer eu hadolygiadau blynyddol ac roedd y sylwadau yn cynnwys 'Cefnogaeth ragorol gan y tîm maethu' a 'Bob amser ar ben arall y ffôn – nid oes dim byd yn ormod o drafferth.'Dywedwyd wrthym gan reolwr y gwasanaeth maethu fod tri grŵp gofalwyr maeth i ofalwyr maeth cyffredinol eu mynychu a dau grŵp ar gyfer pobl gysylltiedig. Roedd y rhain yn cael eu cynnal mewn gwahanol leoliadau ledled y sir, a oedd yn galluogi gofalwyr maeth i fynychu grwpiau lleol heb deithio'n rhy bell o'u cartrefi. Dywedwyd wrthym gan ofalwyr maeth fod y grŵp mwy sefydlog yn cael ei fynychu'n dda ond nid oedd y grŵp sydd newydd gychwyn ym Mlaenau Ffestiniog yn cael ei fynychu'n dda eto. Dywedodd gofalwyr maeth wrthym eu bod yn gweld y grwpiau yn ddefnyddiol iawn ar gyfer dysgu a rhannu arferion da. Gall plant fod yn hyderus fod gofalwyr maeth yn cefnogi ei gilydd trwy rwydweithio â'i gilydd a mynychu grwpiau i gefnogi arfer da a helpu gyda phroblemau y gallai fod ganddynt.
Mae cymorth ychwanegol ar gael i ofalwyr maeth gan weithwyr ac asiantaethau arbenigol ac mae iechyd meddwl plant yn cael ei hyrwyddo. Roedd y gwasanaeth yn cyflogi therapydd ac, o'r ffeiliau, gwnaethom ddarllen bod gofalwyr maeth wedi cael mynediad at y gwasanaeth hwn yn ôl yr angen. Gwnaethom ddarllen cofnodion goruchwylio a ffurflenni adborth gan ofalwyr maeth, ac roedd y rhain yn dangos bod gofalwyr maeth wedi canfod y gwasanaeth cymorth arbenigol i fod yn amhrisiadwy. Roedd y gwasanaeth wedi datblygu cyswllt â Gwasanaethau Iechyd Meddwl Plant a'r Glasoed y sir fel y gellid gwneud atgyfeiriadau uniongyrchol at seicolegydd ymgynghorol, sy'n cyflymu mynediad at wasanaethau iechyd meddwl. Y canlyniad i blant yw y gallant gael sicrwydd fod gofalwyr maeth yn cael cyngor proffesiynol ynglŷn â'r ffordd orau o ddiwallu eu hanghenion a'u hymddygiad cymhleth.
Mae iechyd corfforol plant yn cael ei hybu a'i fonitro. Gwelsom o'r adolygiadau o leoliadau plant eu bod wedi'u cofrestru gyda meddygon teulu a deintyddion a'u bod yn derbyn sgrinio iechyd a deintyddol rheolaidd yn ôl yr angen. Roedd tystiolaeth dda mewn ffeiliau fod gofalwyr maeth wedi hyrwyddo datblygiad ac iechyd y plant yn eu gofal. Er enghraifft, roedd gan lawer o blant anghenion iechyd ychwanegol a bu gofalwyr maeth yn gweithio'n agos gyda gweithwyr proffesiynol fel therapyddion lleferydd ac iaith, a gwnaethom ddarllen bod iechyd plant wedi gwella a bod cynnydd wedi'i wneud o ran eu lleferydd a'u hiaith. Mae hyn yn dangos bod gofalwyr maeth yn cael eu hysbysu o ran anghenion iechyd plant a'u bod yn gweithio'n effeithiol ac yn gyson er mwyn sicrhau bod iechyd a datblygiad plant yn cael eu sicrhau i'r eithaf.
Canfuom fod plant yn gyffredinol yn cael eu lleoli gyda gofalwyr maeth addas sy'n cael eu nodi trwy broses baru ragnodedig sy'n cyfrannu at sefydlogrwydd eu lleoliadau maeth. Fodd bynnag, nid oedd gwybodaeth baru yn darparu digon o fanylion i ddangos tystiolaeth lawn o baru priodol. Gwelsom o gofnodion fod nifer o leoliadau llwyddiannus iawn wedi'u gwneud, gyda phlant yn aros gyda'u gofalwyr maeth trwy gydol eu plentyndod, ac mewn rhai achosion y tu hwnt, dan drefniadau 'Pan fydda i'n barod'. Roedd yr adborth gan weithwyr cymdeithasol plant yn gadarnhaol iawn ynghylch y safon uchel o ofal y mae gofalwyr maeth yn ei ddarparu i blant. Dywedodd gweithwyr cymdeithasol plant wrthym am rai o'r lleoliadau sefydlog iawn yr oedd plant wedi elwa ohonynt, a pha mor fedrus oedd y gofalwyr maeth wrth ddiwallu anghenion plant. Fodd bynnag, yn anorfod, roedd paru plant a gofalwyr maeth yn cael ei gyfyngu gan y nifer gyfyngedig o leoliadau maeth sydd ar gael yn yr awdurdod lleol. Dangosodd trafodaethau gyda'r rheolwr a'r staff yn y tîm maethu eu bod yn adnabod eu gofalwyr maeth yn dda a bod ganddynt ddealltwriaeth dda o'u gwybodaeth a'u medrau. Fodd bynnag, roedd y gwasanaeth yn cydnabod bod nifer y gofalwyr maeth yn annigonol i fodloni'r galw am leoliadau maeth, yn enwedig ar gyfer plant hŷn a'r rhai ag anghenion cymhleth. Dywedwyd wrthym gan y swyddog dyletswydd, pan dderbyniwyd atgyfeiriadau, eu bod yn gwirio rhestr y gofalwyr maeth i weld pa ofalwyr maeth oedd â lle gwag, ac a oedd ganddynt y statws cymeradwyo cywir. Cynhaliwyd trafodaethau wedyn gyda'r gweithiwr cymdeithasol goruchwyliol a gweithwyr cymdeithasol plant i drafod paru posibl, gyda thrafodaeth ddilynol yn cael ei chynnal gyda gofalwyr maeth a oedd yn cael eu hystyried yn briodol. Dywedwyd wrthym gan weithwyr cymdeithasol plant a gofalwyr maeth fod cydweithio da a chydlynol rhyngddynt a'r tîm maethu a oedd yn sicrhau bod lefelau sgiliau a phrofiad gofalwyr maeth yn eu galluogi i ddiwallu anghenion plant. Dywedodd gofalwyr maeth wrthym, yn ôl eu profiad nhw, fod gwaith paru lleoliadau'n cael ei wneud yn ofalus a gwnaeth un nodi, 'Rydym yn teimlo'n hyderus yn ein gallu i wrthod lleoliadau nad ydym yn teimlo y gallwn ofalu amdanynt ac efallai na fyddent yn integreiddio i'n cartref, ac mae'r swyddog dyletswydd a'r tîm maethu wedi parchu'r penderfyniadau hyn ac nid ydynt yn rhoi pwysau.' Er nad oedd y dogfennau paru yn rhoi digon o fanylion o ran gofynion y plant sydd angen lleoliadau, roedd y ddogfen atgyfeirio yn darparu'r wybodaeth hon. Fodd bynnag, o gofnodion nid oedd yn glir pam fod gofalwyr maeth penodol wedi'u paru â phlant. Nid oedd gwybodaeth sylfaenol yn cael ei darparu ar y ddogfen megis pa fath o leoliad oedd ei angen (seibiant, tymor byr neu hirdymor); iaith gyntaf, crefydd, diwylliant, hunaniaeth rhywedd, rhyw ar adeg geni a rhywioldeb y plentyn; unrhyw risgiau megis agosrwydd at deulu geni, ymddygiad heriol, ac effaith bosibl ar blant eraill sy'n byw yn y cartref (plant maeth neu blant geni); a lleoliad ysgol y plentyn. Dywedwyd wrthym fod y gofynion hyn yn cael eu hystyried yn ofalus yn ystod y broses baru; fodd bynnag, dylai gwybodaeth baru ddarparu digon o fanylion i ddangos tystiolaeth fod penderfyniadau cadarn wedi'u gwneud. Dywedwyd wrthym na all plant sydd â Chymraeg fel eu hiaith gyntaf bob amser gael eu paru â gofalwyr maeth sy'n siarad Cymraeg a bod plant wedi'u lleoli gyda gofalwyr maeth di-Gymraeg. Y canlyniad i rai plant yw nad ydynt yn gallu derbyn gofal trwy eu dewis iaith ac nid yw eu hanghenion ieithyddol a diwylliannol yn cael eu diwallu.
3. Arweinyddiaeth a Rheolaeth
Crynodeb
Yn gyffredinol, mae'r gwasanaeth yn gweithredu yn ôl ei ddatganiad o ddiben, ac mae tystiolaeth o blant yn cael profiad o leoliadau sefydlog a chyflawni canlyniadau da. Serch hynny, nid yw'r gwasanaeth yn cydymffurfio â phedwar rheoliad. Roedd y rheolwr cofrestredig wedi gadael ei swydd ac mae rheolwr newydd wedi'i benodi. Roedd y rheolwr newydd wedi bod yn y swydd ers dros 14 mis ar adeg yr arolygiad ond roedd yr unigolyn cyfrifol wedi methu â hysbysu AGC am y materion hyn. Nid yw ansawdd y gwasanaeth yn cael ei fonitro a'i sicrhau'n effeithiol ac nid yw gwybodaeth am ddarparu'r gwasanaeth a chanlyniadau i blant yn cael ei dadansoddi, ac ni ellir ei defnyddio i ysgogi gwelliannau gwasanaeth sy'n canolbwyntio ar ganlyniadau ac sy'n seiliedig ar dystiolaeth. Er gwaethaf hyn, mae'r profiadau a'r safbwyntiau a fynegwyd gan blant a gofalwyr maeth yn ystod yr arolygiad yn dangos nad yw'r diffygion a nodwyd yn yr adroddiad hwn yn cael effaith andwyol ar blant.
Ein canfyddiadau
Nid yw'r gwasanaeth maethu yn cydymffurfio â rheoliadau ynghylch hysbysu AGC o ymadawiad y rheolwr blaenorol a phenodi rheolwr newydd. Canfuom fod rheolwr cofrestredig y gwasanaeth maethu wedi gadael ei swydd yn y gwasanaeth maethu a bod rheolwr newydd wedi cael ei benodi. Nid oedd yr unigolyn cyfrifol wedi hysbysu AGC a chanfuom cyn yr arolygiad fod rheolwr wedi'i benodi i swydd y rheolwr maethu am dros 14 mis. Ni chawsom hyd i dystiolaeth fod yr amryfusedd hwn wedi cael effaith negyddol ar swyddogaethau gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol y gwasanaeth maethu, y gefnogaeth o ran arfer i ofalwyr maeth, a'r plant sy'n derbyn gofal.
Caiff y gwasanaeth maethu ei fonitro a cheir adroddiad ansawdd gofal; fodd bynnag, mae angen gwelliant pellach o ran dangos tystiolaeth feintiol ac ansoddol er mwyn galluogi'r gwasanaeth i adolygu a deall y wybodaeth i gefnogi gwelliannau. Nid oedd yr adroddiad adolygu ansawdd gofal cyfredol yn cynnwys barn y plant a oedd wedi'u lleoli, eu rhieni a'u gofalwyr maeth yn unol â gofynion rheoliadau. Mae'r gwasanaeth yn comisiynu 'Y Bont' i gadeirio cyfarfodydd amharu ac roedd y cadeirydd wedi llunio adroddiad o gyfarfodydd a gadeiriwyd ar ran tri awdurdod lleol, gan gynnwys Gwynedd. Roedd yr adroddiad wedi nodi ffactorau cyffredin a oedd wedi cyfrannu at leoliadau yn methu ac wedi gwneud argymhellion i liniaru'r risg o leoliadau yn methu heb gynllunio am hyn yn y dyfodol. Gallai'r wybodaeth hon gael ei chynnwys mewn adroddiad ansawdd gofal a fyddai'n llywio cynlluniau gweithredu yn y dyfodol i wella'r gwasanaeth yn ogystal â dangos dealltwriaeth o'r gwasanaeth. Nid oedd yr adroddiad yn canolbwyntio ar ganlyniadau ac nid oedd yn darparu dadansoddiad o'r data er mwyn hyrwyddo gwelliannau i'r gwasanaeth. Byddai hyn yn dangos tystiolaeth fod y gwasanaeth yn gosod safonau uchel i'w hun a'i fod yn ymrwymedig i sicrhau ansawdd a gwelliant cyson er lles plant. Felly, ni all plant fod yn hyderus bod y gwasanaeth maethu yn sicrhau bod gwersi o ymarfer yn cael eu gweithredu i wella ansawdd y gwasanaeth a gwella canlyniadau i blant.
Mae mecanweithiau sicrhau ansawdd ar waith ar gyfer y gwasanaeth, ond nid yw'r rhain yn cael eu gweithredu'n effeithiol. Er enghraifft, canfuom o'r ffeiliau a welsom fod archwiliadau iechyd a diogelwch wedi'u gwneud yn flynyddol fel rhan o adolygiadau blynyddol gofalwyr maeth. Fodd bynnag, canfuom fod rhai materion a oedd yn dal i fodoli wedi'u nodi fel gwiriad diogelwch nwy sydd angen ei wneud ar y boeler nwy ac yswiriant dosbarth busnes sydd angen ei gael ar gyfer car gofalwr maeth. Nid oedd yn eglur o'r dogfennau a oedd y camau gweithredu hyn wedi'u cwblhau. Yn ogystal, roedd y meysydd hyn hefyd wedi'u crybwyll yng nghyfarfod y panel pan oedd adroddiadau ar gyfer adolygiadau blynyddol y gofalwyr maeth wedi cael eu cyflwyno, ond nid oedd unrhyw adborth ysgrifenedig gan gadeirydd y panel i lywio a gwella'r gwasanaeth a ddarperir. Gwelsom pan oedd cwynion wedi cael eu gwneud am y gwasanaeth fod camau gweithredu wedi cael eu cymryd. Roedd AGC wedi cael gwybod bod camau diogelu priodol wedi'u gwneud pan leisiwyd pryderon ynghylch diogelwch a lles plant. Fodd bynnag, roedd llai o dystiolaeth o weithgareddau archwilio parhaus megis archwilio ffeiliau gofalwyr maeth i sicrhau bod y wybodaeth a gedwir yn bodoli ac yn gyfredol. Nid oedd y diffyg asesiadau risg unigol, y cytundebau awdurdod dirprwyedig, a'r materion a godwyd ynghylch asesiadau iechyd a diogelwch gan y panel wedi cael eu gwirio.
Mae plant, teuluoedd a gofalwyr maeth yn cael gwasanaeth sy'n gweithredu yn unol â'i ddatganiad o ddiben yn gyffredinol, er bod angen diweddaru gwybodaeth ychwanegol am y gwasanaeth a chyflwyno'r ddogfen i AGC. Roedd y ddogfen yn amlinellu ethos, nodau ac amcanion y gwasanaeth, ynghyd â gwybodaeth am y rheolwyr. Nid oedd unrhyw wybodaeth ynghylch a oedd y gwasanaeth maethu yn darparu 'cynnig gweithredol' o ran y Gymraeg er ein bod yn ymwybodol ei fod yn darparu'r gwasanaeth hwn. Roedd y rhan fwyaf o'r cofnodion y gwnaethom eu harchwilio wedi cael eu cwblhau yn Saesneg. Gwnaethom drafod hyn gyda'r tîm rheoli, a ddywedodd wrthym na ellid dylanwadu ar ddewisiadau iaith gweithwyr wrth ysgrifennu na'u gorfodi. Nid yw'r datganiad o ddiben yn cynnig darlun clir a chynhwysfawr o sefyllfa'r gwasanaeth o ran darparu 'cynnig gweithredol' y Gymraeg.
Mae arferion recriwtio yn gadarn i'r rhai sy'n gweithio yn y gwasanaeth maethu ac ar ran y gwasanaeth maethu, ond mae angen gwella rhai meysydd o gyfrifoldeb rheoli er mwyn sicrhau gwell trefniadau llywodraethu ar gyfer y gwasanaeth. Mae'r gwasanaeth yn gweithredu proses recriwtio gofalwyr maeth diogel ac effeithiol ac roedd ganddo banel maethu sefydlog, profiadol a gwybodus. Roedd prosesau recriwtio staff yn gadarn, ac roedd yr holl wiriadau gofynnol yn cael eu gwneud i sicrhau bod plant yn cael eu diogelu, ac eithrio ar gyfer y staff hynny sy'n trosglwyddo o dimau eraill o fewn Gwasanaethau Plant am inni ganfod nad oedd ail eirdaon wedi eu cael. Cawsom ein hysbysu gan y rheolwyr y byddent yn trafod hyn gyda'r adran bersonél. Yn ogystal, gwnaethom nodi nad oedd arfarniadau blynyddol ar gyfer aelodau'r panel wedi cael eu cwblhau ac nad oedd proses sefydlu ffurfiol ar gyfer aelod o'r panel sydd newydd ei benodi. Ni allai'r plant gael sicrwydd fod yr union arferion recriwtio yn cael eu dilyn a bod y gwaith o fonitro a goruchwylio aelodau'r panel maethu'n cael ei graffu'n effeithiol.
Mae angen gwella'r broses o gadw cofnodion o oruchwyliaeth a pherfformiad gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol gan y rheolwr maethu. Canfuom nad oedd cofnod o drafodaethau ynghylch y gofalwyr maeth ar y dogfennau y gwnaethom eu gweld na chofnod o werthusiad perfformiad gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol. Yn ogystal, canfuom fod dogfennau goruchwylio ar goll am gyfnod o fisoedd i rai gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol ac nad oedd y rheolwr na'r aelod o staff yr oedd yn ei oruchwylio wedi llofnodi a dyddio rhai dogfennau i gadarnhau bod y ddau barti yn cytuno â'r hyn a drafodwyd yn ystod goruchwyliaeth. Dywedwyd wrthym fod trafodaethau wedi digwydd ond eu bod wedi'u cofnodi ar ffeiliau gofalwyr maeth unigol yn hytrach nag ar y ddogfen oruchwylio. Mae angen ystyried sut mae'r gwasanaeth yn dangos tystiolaeth fod ymarfer a pherfformiad gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol yn cael eu monitro a'u cofnodi'n effeithiol – a bod y cofnodion hyn yn cael eu storio'n effeithiol hefyd.
Mae gan y gwasanaeth ymwybyddiaeth gadarn o'r gofyniad i recriwtio gofalwyr maeth ychwanegol. Bu cynnydd sylweddol yn nifer yr atgyfeiriadau lleoli yn ystod y flwyddyn ddiwethaf ac felly, er mwyn ymateb i'r galw hwn, roedd ffocws ar recriwtio, yn gyffredinol ac wedi'i dargedu'n benodol, gydag ymgyrchoedd hysbysebu rheolaidd a gwaith i gylchredeg deunyddiau darllen newydd. Nid oedd ymgyrchoedd recriwtio bob amser mor llwyddiannus ag y byddai'r gwasanaeth maethu wedi hoffi o ran cynyddu niferoedd. Roedd strategaethau ar gyfer recriwtio'n cael eu hasesu a'u hadolygu'n barhaus gyda'r bwriad o wella'r gyfradd llwyddiant wrth benodi gofalwyr maeth newydd. Roedd y gwasanaeth yn defnyddio lleoliadau asiantaethau maethu annibynnol i gefnogi darpariaeth fewnol ac roedd hyn wedi sicrhau bod mwy o ddewis o ran lleoliadau wrth ystyried paru plant â lleoliad sy'n gallu diwallu eu hanghenion. Gall plant fod yn hyderus fod ymdrechion yn cael eu gwneud i recriwtio rhagor o ddarpar ofalwyr maeth addas.
4. Gwelliannau sydd eu hangen ac a argymhellir yn dilyn yr arolygiad hwn
4.1Meysydd o ddiffyg cydymffurfio a nodwyd mewn arolygiadau blaenorol
Dim
4.2 Argymhellion ar gyfer gwella
Yn ystod yr arolygiad hwn, gwnaethom gynghori'r unigolyn cyfrifol fod angen gwelliannau er mwyn bodloni'r gofynion cyfreithiol mewn perthynas â'r canlynol:
- Rheoliad 10, (3): rheolwr gwasanaeth maethu'r awdurdod lleol – gwnaeth yr unigolyn cyfrifol fethu â hysbysu AGC nad oedd y rheolwr cofrestredig yn rheoli gwasanaeth maethu'r awdurdod lleol mwyach.
- Rheoliad 10, 1 (a), (b): rheolwr gwasanaeth maethu'r awdurdod lleol – gwnaeth yr unigolyn cyfrifol fethu â hysbysu AGC ynglŷn â newid mewn rheolwr, enw'r unigolyn a benodwyd, a'r dyddiad y daeth y penodiad i rym.
- Rheoliad 16 (2), (a): gwnaeth yr adroddiad ansawdd gofal fethu â monitro cyflawniadau addysgol a phresenoldeb ysgol plant sy'n derbyn gofal.
- Rheoliad 42, (2): gwnaeth yr adroddiad ansawdd gofal fethu ag ymgynghori a chael barn ystod lawn o randdeiliaid, gan gynnwys plant, gofalwyr maeth, darpar ofalwyr maeth, yr awdurdod lleol a staff sy'n gweithio i'r gwasanaeth maethu.
Argymhellion pellach:
- Adolygu prosesau asesu risg a sicrhau bod gan ofalwyr maeth ddogfennaeth angenrheidiol yn brydlon i atgyfnerthu trafodaethau mewn perthynas â strategaethau i ddarparu gofal diogel.
- Sicrhau bod y caniatadau awdurdod dirprwyedig priodol ar waith.
- Dylai'r cofnod o gyfarfodydd paru ddarparu digon o fanylion i ddangos bod penderfyniadau cadarn wedi'u gwneud. Cynnwys effaith bosibl y lleoliad ar unrhyw blant presennol. Hefyd, lle'r oedd bylchau'n cael eu nodi o ran paru, dylai'r gwasanaeth maethu gofnodi sut mae'n bwriadu mynd i'r afael â'r rhain – er enghraifft, trwy hyfforddiant.
- Dangos o fewn sesiynau goruchwylio un i un sut mae ymarfer a pherfformiad gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol yn cael eu monitro.
- Sicrhau bod arfarniadau blynyddol ar gyfer aelodau'r panel maethu'n cael eu cwblhau bob blwyddyn.
- Sicrhau bod y broses sefydlu ar gyfer aelodau penodedig o'r panel maethu yn cael ei chofnodi er mwyn cael llwybr archwilio.
- Sicrhau bod yr hyfforddiant ar gyfer aelodau'r panel yn cael ei gofnodi er mwyn cael llwybr archwilio.
- Sicrhau bod ail eirdaon ar gyfer staff sy'n trosglwyddo o fewn yr awdurdod lleol yn cael eu caffael.
- Sicrhau bod pob cofnod o oruchwyliaeth rhwng gofalwyr maeth a gweithwyr cymdeithasol goruchwyliol yn cael ei arwyddo a'i ddyddio gan y ddau barti.
- Sicrhau bod yr holl gofnodion o gyfarfodydd goruchwylio sy'n cael eu cynnal gan reolwr y gwasanaeth maethu yn cael eu llofnodi a'u dyddio gan y ddau barti.
5. Sut y gwnaethom gynnal yr arolygiad hwn
Roedd hwn yn arolygiad llawn a gafodd ei gynnal fel rhan o'n rhaglen arolygu gan ddau arolygydd.
Gwnaethom arolygu'r gwasanaeth maethu ar 1, 2, 8, 15 a 16 Mai 2018.
Cafodd y dulliau canlynol eu defnyddio er mwyn cwblhau'r adroddiad hwn:
* Gwnaethom siarad â phlant sy'n derbyn gofal gan y gwasanaeth o fewn y grŵp ffocws
* Gwnaethom siarad ag 14 o ofalwyr maeth yn unigol o fewn y grŵp ffocws i blant
* Gwnaethom siarad â rheolwr penodedig y gwasanaeth maethu
* Gwnaethom siarad ag uwch-reolwr y gwasanaeth maethu a'r unigolyn cyfrifol
* Gwnaethom fynychu cyfweliadau olrhain achosion gyda'r gweithiwr cymdeithasol cynorthwyol yn bresennol
* Gwnaethom siarad â phedwar gweithiwr cymdeithasol cynorthwyol ar gyfer y tîm
maethu
* Gwnaethom siarad â chadeirydd y panel maethu a dau aelod annibynnol o'r panel
* Gwnaethom siarad â dau weithiwr cymdeithasol i blant
* Gwnaethom fynychu grŵp ffocws plant sy'n derbyn gofal
* Gwnaethom siarad â thri Swyddog Adolygu Annibynnol
* Gwnaethom siarad â'r Swyddog Cyswllt Addysg
* Gwnaethom siarad â dwy nyrs plant sy'n derbyn gofal ar gyfer Gwynedd ac Ynys Môn
Gwnaethom edrych ar ystod eang o ddogfennau a chofnodion ac roedd y rhain yn cynnwys y canlynol:
* Rhannau o ffeiliau a chofnodion achos plant
* Ffeiliau a chofnodion deg gofalwr maeth
* Cofnodion recriwtio ar gyfer pedwar aelod o staff parhaol
* Cofnodion goruchwylio a hyfforddi ar gyfer dau aelod o staff
* Cofnodion goruchwylio, arfarnu a hyfforddi ar gyfer aelodau annibynnol o'r panel
* Matrics hyfforddi 2018/19 ar gyfer gofalwyr maeth
* Cofnodion y 12 cyfarfod tîm diwethaf
* Yr adroddiad ansawdd gofal blynyddol ar gyfer 2017/18
* Gwnaethom ddarllen pedwar asesiad Ffurflen F
* Gwnaethom ddarllen y pedwar cofnod olaf ar gyfer y panel maethu
* Gwnaethom fynychu panel maethu sy'n adolygu cofrestriadau gofalwyr maeth
* Y datganiad o ddiben ar gyfer y gwasanaeth maethu
* Llyfryn/canllaw i blant ar dderbyn gofal gan y gwasanaeth
Gwnaethom hefyd ystyried gwybodaeth am y gwasanaeth a gedwir gan AGC. Roedd hyn yn cynnwys yr adroddiad arolygu blaenorol, pryderon, cyfarfodydd Rhan 4, a hysbysiadau ers yr amser hynny.
Ceir gwybodaeth bellach am yr hyn yr ydym yn ei wneud ar ein gwefan: www.arolygiaethgofal.cymru
Ynglŷn â'r gwasanaeth
Gwybodaeth ychwanegol:
|
cym_Latn
| 16,045
|
CC-MAIN-2024-22
| 1.000004
|
<urn:uuid:3eceb431-40f5-4fc8-9b48-808809a7726c>
|
https://busnes.senedd.cymru/Data/WelshCommittee578/20020313/Agenda/Cofnod%20y%20Trafodion%20Clwyr%20Traed%20a%20Genau%20(pdf).pdf
|
Cynulliad Cenedlaethol Cymru Pwyllgor Amaethyddiaeth a Datblygu Gwledig
The National Assembly for Wales Agriculture and Rural Development Committee
Clwy'r Traed a'r Genau Foot and Mouth Disease
Cwestiynau 267-565 Questions 267-565
Dydd Mercher 13 Mawrth 2002 Wednesday 13 March 2002
Aelodau o'r Cynulliad yn bresennol: Glyn Davies (Cadeirydd), Mick Bates, Jocelyn Davies, Ron Davies, Delyth Evans, John Griffiths, Elin Jones, Peter Rogers, Janet Ryder.
Tystion: Huw Brodie, Pennaeth yr Adran Amaethyddiaeth, Cynulliad Cenedlaethol Cymru; Tony Edwards, Prif Swyddog Milfeddygol Cynorthwyol (Cymru); Sue Essex, Gweinidog dros yr Amgylchedd; Michael German, cyn Weinidog dros Ddatblygu Economaidd; Carwyn Jones, Gweinidog dros Faterion Gwledig a Threfnydd y Cynulliad; Gareth Jones, cyn-gyfarwyddwr Canolfan Weithrediadau Clwy'r Traed a'r Genau Cymru; Havard Prosser, Is-adran Diogelu'r Amgylchedd, Cynulliad Cenedlaethol Cymru; Emyr Roberts, Pennaeth yr Is-adran Polisi Economaidd, Cynulliad Cenedlaethol Cymru; Jasper Roberts, Pennaeth yr Is-adran Polisi Cefn Gwlad, Cynulliad Cenedlaethol Cymru; Gerry Quarrell, Pennaeth y Gangen Cefn Gwlad a'r Arfordir, Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Assembly Members present: Glyn Davies (Chair), Mick Bates, Jocelyn Davies, Ron Davies, Delyth Evans, John Griffiths, Elin Jones, Peter Rogers, Janet Ryder.
Witnesses: Huw Brodie, Head of Agriculture Department, National Assembly for Wales; Tony Edwards, Assistant Chief Veterinary Officer (Wales); Sue Essex, Minister for Environment; Michael German, former Minister for Economic Development; Carwyn Jones, Minister for Rural Affairs and Assembly Business; Gareth Jones, former director of the Foot and Mouth Disease Operations Centre in Wales; Havard Prosser, Environmental Protection Division, National Assembly for Wales; Emyr Roberts, Head of Economic Policy Division, National Assembly for Wales; Jasper Roberts, Head of Rural Policy Division, National Assembly for Wales; Gerry Quarrell, Head of Countryside and Coastal Branch, National Assembly for Wales.
Dechreuodd y cyfarfod am 2 p.m. The meeting began at 2 p.m.
[267] Glyn Davies: Welcome to the meeting. The first item on the agenda is apologies, substitutions and declarations of interest. As in the last meeting, I declare a general interest as a partner in a farming business and a more specific interest, given the subject under discussion, in that my farm was subject to a D-notice for about eight months during the foot and mouth disease crisis. Are there any other interests to declare?
[267] Glyn Davies: Croeso i'r cyfarfod. Yr eitem gyntaf ar yr agenda yw ymddiheuriadau, dirprwyadau a datganiadau o fuddiant. Fel ag yn y cyfarfod diwethaf, datganaf fuddiant cyffredinol fel partner mewn busnes ffermio, a buddiant mwy penodol yng ngolwg y pwnc sydd dan ystyriaeth, sef bod fy fferm yn ddarostyngedig i rybudd-D am oddeutu wyth mis yn ystod argyfwng clwy'r traed a'r genau. A oes unrhyw fuddiannau eraill i'w datgan?
[268] Peter Rogers: I declare an interest as a farmer. My farm was also subject to foot and mouth disease restrictions, and was within a preventative cull area.
[269] Mick Bates: I declare an interest as a farmer. My farm was also under a form-A notice for a week.
[270] Glyn Davies: Thank you. I wish to make one or two points before I ask the
[268] Peter Rogers: Datganaf fuddiant fel ffermwr. Yr oedd fy fferm innau'n ddarostyngedig i gyfyngiadau clwy'r traed a'r genau, ac yr oedd o fewn ardal difa ataliol.
[269] Mick Bates: Datganaf fuddiant fel ffermwr. Yr oedd fy fferm innau'n ddarostyngedig i rybudd ffurflen-A am wythnos.
[270] Glyn Davies: Diolch i chi. Dymunaf wneud un neu ddau o bwyntiau cyn imi ofyn
Minister to comment. As there is a verbatim record of the meeting, it is important that we wait until the microphones are switched on before we speak. Secondly, we can correct any silly things that we have said. If I read a verbatim record of what I have said, there are all sorts of odd words thrown in. We can alter that, as we normally can, before it is made public and make it sound more logical. You cannot alter the meaning of what you said, but you can change some silly words. I would quite like to strike out what I have just said, actually.
[271] Ron Davies: I am not sure whether that would be a good idea, Chair. I have been reading the transcript of our last proceedings, and I think that the accuracy achieved by our transcribers was very impressive. It gives a flavour of what the process is like. I know that, as you are a dyed-in-the-wool Conservative, Chair, you will want to ensure that these proceedings reflect glory on you and your party, but I think that the rest of us have a greater interest in the truth.
[272] Glyn Davies: I think that you have misunderstood what I was trying to say. I am suggesting that the normal practice applies, whereby we can make our comments tidier. I wanted to draw that to members' attention, because it is normal procedure. I would not want to go beyond that. Is that alright, or do you want to introduce some new, abnormal practice?
[273] Ron Davies: No, that is fine.
[274] Glyn Davies: Good. The other point that I want to make relates to timing. In handling today's meeting, I would quite like to deal with the vaccination issue first. My hope is that it will take about an hour. For the two items after that, we would benefit greatly from the presence of the Minister for Environment, Sue Essex. She tells me that there are a number of issues being discussed in the Environment, Planning and Transport Committee today for which she wants to be present. So, to some extent, she may be coming in and out of this meeting. I was informed of that in a letter today. My plan in i'r Gweinidog wneud sylw. Gan fod cofnod gair am air o'r cyfarfod, mae'n bwysig ein bod yn disgwyl nes bod y meicroffonau wedi'u troi ymlaen cyn inni siarad. Yn ail, gallwn gywiro unrhyw bethau gwirion yr ydym wedi'u dweud. Os darllenaf gofnod gair am air o'r hyn a ddywedais i, mae pob math o eiriau rhyfedd wedi'u taflu i mewn. Gallwn newid hynny, fel y gallwn wneud fel arfer, cyn ei gyhoeddi a pheri iddo swnio'n fwy rhesymegol. Ni allwch newid ystyr yr hyn a ddywedasoch, ond fe allwch newid rhai geiriau gwirion. Byddwn yn eithaf hoffi dileu'r hyn yr wyf newydd ei ddweud, a dweud y gwir.
[271] Ron Davies: Nid wyf mor sicr y byddai'n syniad da, Gadeirydd. Bûm yn darllen trawsgrifiad ein trafodion diwethaf, a chredaf fod y cywirdeb a sicrhawyd gan ein trawsgrifwyr yn drawiadol iawn. Mae'n rhoi blas o sut y mae'r broses yn gweithio. Gwn y byddwch, gan eich bod yn Geidwadwr rhonc, Gadeirydd, yn dymuno sicrhau bod y trafodion hyn yn rhoi bri arnoch chi a'ch plaid, ond credaf fod gan y gweddill ohonom fwy o ddiddordeb yn y gwirionedd.
[272] Glyn Davies: Credaf eich bod wedi camddeall beth yr oeddwn yn ceisio'i ddweud. Yr wyf yn awgrymu defnyddio'r arfer arferol, lle y gallwn dacluso'n sylwadau. Yr oeddwn am dynnu sylw'r aelodau at hynny, am mai hwnnw yw'r arfer arferol. Ni hoffwn fynd ymhellach na hynny. A yw hynny'n iawn, neu a ydych yn dymuno cyflwyno rhyw arfer newydd, afreolaidd?
[273] Ron Davies: Nac ydwyf, mae hynny'n iawn.
[274] Glyn Davies: O'r gorau. Mae'r pwynt arall yr wyf am ei wneud yn ymwneud ag amseru. Wrth drafod y cyfarfod heddiw, byddai'n dda iawn gennyf drin pwnc brechu'n gyntaf. Fy ngobaith yw y bydd yn cymryd tuag awr. Ar gyfer y ddwy eitem ar ôl hynny, byddem yn elwa'n fawr o gael presenoldeb y Gweinidog dros yr Amgylchedd, Sue Essex. Dywed wrthyf fod nifer o eitemau a drafodir ym Mhwyllgor yr Amgylchedd, Cynllunio a Thrafnidiaeth heddiw y mae'n dymuno bod yn bresennol ar eu cyfer. Felly, i ryw raddau, mae'n bosibl y bydd yn mynd a dod o'r cyfarfod hwn.
terms of timing is to try to end our discussion on vaccination as near to 3 p.m. as possible, which would meet the timings that suit Sue Essex. However, when our discussions on those two items end is a matter for us, and it is a matter for Sue whether she is here or not. I have no control over that.
Do you have anything that you wish to say, Minister, before we begin questions?
Carwyn Jones: We will be dealing with vaccination first, I understand. I will say a few words before I hand over to Tony for him to describe the science behind the policy that was implemented, and as to why vaccination was not used. First of all, the aim of the culling policy was, of course, to get rid of the disease as quickly as possible for the good of the whole rural economy, not just of farming. As far as vaccination is concerned, it was something that was always kept under consideration. It was never the case that it was rejected out of hand, but the scientific advice was never in favour of vaccination, and the scientific advice was always followed. In terms of the legal situation regarding vaccination, it would not have been possible for the Assembly to have ordered vaccination on its own. Vaccination in Wales is a joint function of the Assembly and of the Department for Environment, Food and Rural Affairs, but vaccination cannot take place without the express permission of the European Commission. Some members will remember that, in Cumbria and in Devon, permission was sought to vaccinate cattle only. That permission was forthcoming but, of course, the vaccination never took place. At no time was there ever any attempt to seek permission to vaccinate sheep, only cattle.
As far as the situation regarding vaccination is concerned, there are three matters on which members will wish to be informed. First, is it possible to blanket vaccinate against foot and mouth disease, even when the disease is not present, as a prophylactic measure? Secondly, what is the current legal status and scientific status surrounding vaccination to slaughter—vaccination to die, in other words? Thirdly, what is the scientific and legal situation regarding vaccination to live,
Rhoddwyd gwybod i mi am hynny mewn llythyr heddiw. Fy mwriad o ran amseru yw ceisio dod â'n trafodaeth ar frechu i ben mor agos ag y bo modd at 3 p.m., a fyddai'n cydweddu ag amseriadau Sue Essex. Fodd bynnag, mater i ni yw pa bryd y daw'n trafodaethau ar y ddwy eitem hynny i ben, a mater i Sue yw a fydd yma ai peidio. Nid oes gennyf reolaeth dros hynny.
A ydych yn dymuno dweud rhywbeth, Weinidog, cyn inni ddechrau'r cwestiynau?
Carwyn Jones: Byddwn yn delio â brechu'n gyntaf, yr wyf yn deall. Dywedaf ychydig o eiriau cyn imi drosglwyddo hyn i Tony iddo ef gael disgrifio sail wyddonol y polisi a weithredwyd, a pham na ddefnyddiwyd brechu. Yn gyntaf oll, nod y polisi difa, wrth gwrs, oedd cael gwared â'r clefyd mor gyflym â phosibl er budd yr economi wledig yn ei chyfanrwydd, nid ffermio'n unig. O ran brechu, yr oedd yn rhywbeth a oedd dan ystyriaeth bob amser. Ni chafodd erioed ei wrthod yn ddifeddwl, ond nid oedd y dystiolaeth wyddonol erioed o blaid brechu, a dilynwyd y cyngor gwyddonol bob amser. O ran y sefyllfa gyfreithiol ynghylch brechu, ni fuasai'n bosibl i'r Cynulliad orchymyn brechu ar ei ben ei hun. Mae brechu yng Nghymru'n swyddogaeth ar y cyd i'r Cynulliad ac Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, ond ni all brechu ddigwydd heb ganiatâd pendant gan y Comisiwn Ewropeaidd. Bydd rhai o'r aelodau'n cofio bod cais wedi'i wneud, yn Cymbria ac yn Nyfnaint, i frechu gwartheg yn unig. Cafwyd y caniatâd hwnnw ond, wrth gwrs, ni ddigwyddodd y brechu. Ni fu erioed unrhyw ymgais i geisio caniatâd i frechu defaid, dim ond gwartheg.
O ran y sefyllfa ynghylch brechu, mae tri mater y bydd yr aelodau'n dymuno cael eu hysbysu amdanynt. Yn gyntaf, a oes modd brechu'n gynhwysfawr yn erbyn clwy'r traed a'r genau, hyd yn oed pan nad yw'r clwyf yn bresennol, fel cam i rwystro'r clwyf? Yn ail, beth yw'r statws cyfreithiol a'r statws gwyddonol presennol ynghylch brechu i ladd—brechu i farw, mewn geiriau eraill? Yn drydydd, beth yw'r sefyllfa wyddonol a chyfreithiol ynghylch brechu i fyw, lle y caiff
whereby the animals are vaccinated and they are not slaughtered as a result of that vaccination? Tony will outline those three situations to the Committee today, with regard to the science and also with regard to the framework in which vaccination operates.
Mr Edwards: Thank you, Minister. I did circulate a paper earlier on at the request of the Committee, which I think covered most of the issues concerned, but we can go through them again just so that everybody understands exactly where we are. I will start with prophylactic vaccination, which is preventative vaccination when a disease does not exist in the country. This is illegal within the European Union under the current rules. A case was taken in Holland early on in the outbreak when somebody challenged the Dutch policy on vaccination and the European court judged against it.
The other ways in which vaccination can be used are as either a suppressive or a protective measure. Suppressive vaccination, which is what the Dutch used during the outbreak, is, effectively, to create a ring around an outbreak to prevent the disease spreading, but the ultimate aim is to kill the vaccinated animals. If vaccination is used in this way, exports are not allowed until three months after the last animal is killed. So, in order to do it, you have to define your area, you have to vaccinate all the animals in the area, you have to identify every animal that has been vaccinated, and you then have to prove to the commission subsequently that you have killed all those animals before consideration would be given to restoring your disease-free status.
If the vaccine to live policy is practised, not only do you have to define the zone in which you are going to carry out the policy, but that zone must be policed, because movement of animals in and out of the zone is forbidden, at least in the initial stages. Movement of animals out of the zone is only permitted later on, when they are going direct to slaughter. Again, the animals would all have to be identified, so that we would know which animals had been vaccinated and which animals had not been vaccinated. Restoration of disease-free status would not be considered until at least 12 months after the anifeiliaid eu brechu a lle na leddir hwy o ganlyniad i'r brechu hwnnw? Bydd Tony yn amlinellu'r tair sefyllfa honno i'r Pwyllgor heddiw, o ran y materion gwyddonol a hefyd o ran y fframwaith y mae brechu'n gweithredu oddi mewn iddo.
Mr Edwards: Diolch i chi, Weinidog. Dosbarthais bapur yn gynharach ar gais y Pwyllgor, y credaf ei fod yn ymdrin â'r rhan fwyaf o'r materion dan sylw, ond gallwn fynd drwyddynt eto fel bod pawb yn deall yn union beth yw'n sefyllfa. Dechreuaf gyda brechu clwyfrwystrol, sy'n frechu ataliol pan nad yw clefyd yn bod yn y wlad. Mae hyn yn anghyfreithlon yn yr Undeb Ewropeaidd o dan y rheolau presennol. Cafwyd achos yn yr Iseldiroedd yn gynnar yn yr achosion o'r clwyf pan heriodd rhywun bolisi'r Iseldiroedd ar frechu a dyfarnodd y llys Ewropeaidd yn ei erbyn.
Y dulliau posibl eraill o ddefnyddio brechu yw fel mesur ataliol neu fesur amddiffynnol. Yr hyn a olyga brechu ataliol, sef yr hyn a ddefnyddiodd yr Iseldirwyr yn ystod yr achosion o'r clwyf, i bob pwrpas, yw creu cylch o gwmpas achos o'r clwyf i atal y clwyf rhag ymledu, ond y nod yn y pen draw yw lladd yr anifeiliaid a frechwyd. Os defnyddir brechu felly, ni chaniateir allforion tan dri mis ar ôl lladd yr anifail olaf. Felly, er mwyn ei wneud, rhaid ichi ddiffinio'r ardal dan sylw, a rhaid ichi frechu'r holl anifeiliaid yn yr ardal, rhaid ichi ddynodi pob anifail a frechwyd, ac wedyn rhaid ichi brofi i'r comisiwn eich bod wedi lladd yr holl anifeiliaid hynny cyn y byddid yn rhoi ystyriaeth i adfer y statws rhydd oddi wrth y clwyf.
Os arferir y polisi brechlyn i fyw, yn ogystal â diffinio'r parth lle y byddwch yn gweithredu'r polisi, mae'n rhaid plismona'r parth hwnnw, oherwydd gwaherddir symud anifeiliaid i mewn ac allan o'r parth, ar y dechrau o leiaf. Ni chaniateir symud anifeiliaid allan o'r parth yn ddiweddarach heblaw pan ydynt yn mynd yn syth i gael eu lladd. Unwaith eto, byddai'n rhaid dynodi'r holl anifeiliaid, fel y gwyddem ba anifeiliaid a oedd wedi'u brechu a pha anifeiliaid a oedd heb eu brechu. Ni fyddid yn ystyried adfer y statws rhydd oddi wrth y clwyf tan o leiaf 12 mis ar ôl yr achos olaf. Byddai hyn hefyd yn
last case. This would also involve stamping out active clinical cases of the disease in the vaccination zone. Before that disease-free status could be restored, there would have to be a huge programme of sero surveillance to prove that the vaccination programme had done the job which it set out to do in the first place. So the 12 months is only an initial period. We would need to prove that the vaccine had done the job.
At the moment, the current status of serology is such that there are no tests currently validated that can detect the difference between antibodies in animals as a result of vaccination and antibodies in animals as a result of field challenge. So, if you vaccinate animals, thereby creating antibodies, which is the point of the vaccine, any sero surveillance that would be carried out would have to be delayed until the antibodies as a result of the vaccine had died away completely, otherwise the tests would be showing positive all the time, and you could not prove that the disease had been eradicated from the vaccination zone.
So, the year starts from the completion of the vaccination programme and, as I say, you would have to carry out the sero surveillance programme. In the meantime, there would be no movements in or out, except for slaughter a month after the vaccination programme had been completed. Any meat from slaughtered animals could only be used for human consumption if it is deboned and if it is matured to a pH below 6, in order for any virus that might be in the flesh to be killed. The maturation process works well for beef and, indeed, this is one of the conditions of trade with countries that still have foot and mouth disease. However, the maturation process does not work well for lamb or pork, so it is extremely complicated to use in the context of sheep. There has never been an eradication policy in the world based on the vaccination of sheep.
golygu dileu achosion clinigol gweithredol o'r clwyf yn y parth brechu. Cyn y gellid adfer y statws rhydd oddi wrth y clwyf, byddai'n rhaid wrth raglen helaeth iawn o arolygiaeth serolegol i brofi bod y rhaglen frechu wedi cyflawni'r hyn a fwriadwyd yn y lle cyntaf. Felly dim ond cyfnod cychwynnol yw'r 12 mis. Byddai'n rhaid inni brofi bod y brechlyn wedi gwneud ei waith.
Ar hyn o bryd, y sefyllfa mewn seroleg yw nad oes unrhyw brofion a ddilyswyd sy'n gallu canfod y gwahaniaeth rhwng gwrthgyrff mewn anifeiliaid sy'n ganlyniad i frechu a gwrthgyrff mewn anifeiliaid sy'n ganlyniad i her yn y maes. Felly, os brechwch anifeiliaid, gan greu gwrthgyrff, sef pwrpas y brechlyn, byddai'n rhaid gohirio unrhyw arolygiaeth serolegol hyd nes y byddai'r gwrthgyrff sy'n ganlyniad i'r brechlyn wedi marw'n llwyr, neu fel arall byddai'r profion yn rhoi canlyniad cadarnhaol bob tro, ac ni allech brofi bod y clwyf wedi'i ddileu yn y parth brechu.
Felly, mae'r flwyddyn yn dechrau pan gwblheir y rhaglen frechu ac, fel y dywedais, byddai'n rhaid ichi gynnal rhaglen arolygu serolegol. Yn y cyfamser, ni fyddai unrhyw symud i mewn nac allan, ar wahân i ladd fis ar ôl cwblhau'r rhaglen frechu. Ni ellid defnyddio unrhyw gig o anifeiliaid a laddwyd i'w fwyta gan bobl oni bai fod yr esgyrn wedi'u tynnu ohono a'i fod wedi aeddfedu i pH o dan 6, er mwyn lladd unrhyw feirws a allai fod yn y cig. Mae'r broses aeddfedu'n gweithio'n dda ar gyfer cig eidion ac, yn wir, dyma un o'r amodau masnach â gwledydd lle y mae clwy'r traed a'r genau'n dal i fodoli. Fodd bynnag, nid yw'r broses aeddfedu'n gweithio'n dda ar gyfer cig oen neu borc, felly mae ei defnyddio yng nghyd-destun defaid yn gymhleth iawn. Ni chafwyd erioed yn unman yn y byd bolisi dileu a oedd yn seiliedig ar frechu defaid.
Carwyn Jones: Thank you for that, Tony. I hope that that gives members some idea of the basis for the view that was taken on vaccination at the time. People may now ask questions, if they want to.
Carwyn Jones: Diolch i chi am hynny, Tony. Gobeithiaf fod hynny'n rhoi rhyw amcan i'r aelodau o'r sail i'r safbwynt a gymerwyd ar frechu ar y pryd. Gellir gofyn cwestiynau'n awr, os oes rhywun yn dymuno.
[275] Glyn Davies: Do you want to come in [275] Glyn Davies: A ydych am ddweud
[276] Ron Davies: Yes, I would love to. May I just ask Tony first—if that is all right with you, Carwyn—you, personally, believe in the slaughter policy, do you, and are committed to that?
Mr Edwards: No, I am committed to the correct policy according to the circumstances of an individual outbreak. As I said at the previous meeting, it is an extremely contagious disease. There are three currently available ways of dealing with it. One is the immediate, rapid stamping out in the area—
[277] Ron Davies: Can we come to that in a moment? I think that it is worth establishing—I do not disrespect you in any way for having a commitment to the policy; obviously, as an employee of the Government, you would—but I just want to establish, in my own mind, that we are not treating you as an independent witness. That is not to question your technical or your scientific judgment, but you are wedded to the policy and, therefore, we should not treat you as an objective witness. Would that be fair?
Mr Edwards: My role is to provide the best veterinary advice that I can to the Minister, and that would take into account all the factors.
[278] Ron Davies: Okay. It would be true to say, however, that it would be perfectly possible to get other veterinary experts who would have an entirely different view.
Mr Edwards: Absolutely.
[279] Ron Davies: Okay. That is helpful. May I just clarify one or two things following on from that? What concerns me, Carwyn, is the evidence that we had at the last session— and it is recorded in the transcript—which said that the purpose of the Government's response was to stamp out the disease as quickly as possible. That was presented to us as the principal objective and, interestingly enough, we have heard it being repeated this afternoon. I am not entirely sure that that is a sound basis for a policy. Speed is important,
[276] Ron Davies: Ydwyf, byddwn wrth fy modd yn gwneud. A gaf ofyn i Tony yn gyntaf—os yw hynny'n iawn gennych chi, Carwyn—yr ydych chi'n bersonol yn credu yn y polisi lladd, ydych chi, ac wedi ymrwymo iddo?
Mr Edwards: Nac ydwyf, yr wyf wedi ymrwymo i'r polisi cywir yn ôl amgylchiadau'r achos unigol. Fel y dywedais yn y cyfarfod blaenorol, mae'n glwyf heintus dros ben. Mae tri dull o ddelio ag ef ar gael ar hyn o bryd. Un yw ei ddileu'n gyflym, ar unwaith yn yr ardal—
[277] Ron Davies: A gawn ddod at hynny mewn eiliad? Credaf ei bod yn werth darganfod—nid oes gennyf unrhyw amarch tuag atoch o gwbl am eich bod wedi ymrwymo i'r polisi; mae'n amlwg, fel un sy'n gweithio i'r Llywodraeth y byddech— ond yr wyf am gadarnhau, yn fy meddwl i, nad ydym yn eich trin fel tyst annibynnol. Nid yw hynny'n gyfystyr ag amau'ch barn dechnegol neu wyddonol, ond yr ydych wedi ymgysylltu â'r polisi ac, felly, ni ddylem eich trin fel tyst gwrthrychol. A yw hynny'n deg?
Mr Edwards: Fy rôl i yw darparu'r cyngor milfeddygol gorau y gallaf ei roi i'r Gweinidog, a byddai hynny'n cymryd yr holl ffactorau i ystyriaeth.
[278] Ron Davies: O'r gorau. Byddai'n wir dweud, fodd bynnag, y byddai'n gwbl bosibl cael arbenigwyr milfeddygol eraill a chanddynt farn hollol wahanol?
Mr Edwards: Yn hollol.
[279] Ron Davies: O'r gorau. Mae hynny o gymorth. A gaf egluro un neu ddau o bethau yn sgîl hynny? Yr hyn sy'n peri pryder i mi, Carwyn, yw'r dystiolaeth a gawsom yn y sesiwn ddiwethaf—ac fe'i cofnodwyd yn y trawsgrifiad—a ddywedodd mai pwrpas ymateb y Llywodraeth oedd dileu'r clwyf cyn gynted â phosibl. Hynny a gyflwynwyd i ni fel y prif amcan ac, yn ddigon diddorol, clywsom ei ailadrodd y prynhawn yma. Nid wyf yn gwbl sicr bod hynny'n sail gadarn i bolisi. Mae cyflymder yn bwysig, ond ni all
but it cannot be everything, can it? There must be other considerations, such as, for example, cost effectiveness, proportionality, and a whole range of questions to do with welfare and ethics. I asked myself whether it is really adequate to say, 'speed is of the essence and to hell with the cost', for example. I wanted to look at a few figures about the cost of this policy, and I was horrified to find that the cost works out at about £1,000 an animal. If you count the £107 million direct cost of the policy itself, in terms of slaughter and compensation, and disregard civil service costs, that works out at about £350 for every animal that was killed, which is not a bad price when you look at the price that is available for cull ewes. Then, there is about another £200 million, which is the oncosts to the producers themselves, to the food sector and the loss to tourism industries and so on. That works out at about £1,000 an animal. I think that it is not unreasonable for us to ask ourselves whether speed is everything, or whether we should not take into consideration these other issues. That is why I am concerned about it. Therefore, I would just like to explore with Tony, if I could, some of the evidence that he gave. I thought that the paper was very good but, of course, we have to look at it—this is paper 2, I think—in the sense that it is a paper that is not presented objectively. That is not to diminish in any way the integrity of Tony Edwards, but it is a paper that reflects the thinking that underlines the Government's policy on this matter. I want to look at it in that sense.
On the question of the express permission from Europe about vaccination, Tony, there are conditions that are laid down, are there not? Provided that those conditions are met, the UK Government would have been able to proceed. So, it is not a matter of having to ask, 'can we please do it?' It is a matter of saying, 'these are the conditions, which are laid down by Europe, and provided that we meet those conditions, we can proceed.'
Mr Edwards: That is correct.
[280] Ron Davies: And vaccination has been used as a very successful policy, has it not? I know that we have heard a lot about the fod yn bob dim, oni all? Rhaid wrth ystyriaethau eraill fel, er enghraifft, costeffeithiolrwydd, cymesuredd, ac amrywiaeth eang o gwestiynau sy'n ymwneud â lles a moeseg. Fe'm holais fy hun a yw'n ddigonol dweud, mewn gwirionedd, 'mae cyflymder yn hollbwysig ac i'r diawl â'r gost', er enghraifft. Yr oeddwn am edrych ar ychydig o ffigurau ynghylch cost y polisi hwn, a dychrynais o ddarganfod bod y gost yn dod i tua £1,000 yr anifail. Os cyfrifwch y £107 miliwn ar gost uniongyrchol y polisi ei hun, o ran lladd ac iawndal, a diystyru costau'r gwasanaeth sifil, mae hynny'n dod i tua £350 am bob anifail a laddwyd, nad yw'n bris gwael os edrychwch ar y pris sydd ar gael am famogiaid a ddifawyd. Wedyn, mae tua £200 miliwn arall, sef yr argostau i'r cynhyrchwyr eu hunain, i'r sector bwyd a'r golled i'r diwydiannau twristiaeth ac yn y blaen. Mae hynny'n dod i tua £1,000 yr anifail. Credaf nad yw'n afresymol inni ofyn i ni'n hunain ai cyflymder yw pob dim, neu a ddylem gymryd y materion eraill hyn i ystyriaeth. Dyna pam yr wyf yn pryderu yn ei gylch. Felly, hoffwn edrych gyda Tony, os caf, ar rywfaint o'r dystiolaeth a roddodd. Credaf fod y papur yn dda iawn ond, wrth gwrs, rhaid inni edrych arno—papur 2 yw hwn, yr wyf yn credu—yn yr ystyr ei fod yn bapur sydd heb ei gyflwyno'n wrthrychol. Nid yw hynny'n gyfystyr â bychanu uniondeb Tony Edwards o gwbl, ond mae'n bapur sy'n adlewyrchu'r meddwl sy'n sail i bolisi'r Llywodraeth ar y mater hwn. Yr wyf am edrych arno yn yr ystyr honno.
Ynghylch cwestiwn y caniatâd pendant oddi wrth Ewrop ynghylch brechu, Tony, mae amodau sydd wedi'u gosod, onid oes? Os oedd yr amodau hynny wedi'u cyflawni, byddai Llywodraeth y DU wedi gallu mynd ymlaen. Felly, nid yw'n fater o orfod gofyn, 'a allwn ei wneud, os gwelwch yn dda?' Mae'n fater o ddweud, 'dyma'r amodau, sydd wedi'u gosod gan Ewrop, ac os gallwn gyflawni'r amodau hynny, gallwn fynd ymlaen.'
Mr Edwards: Mae hynny'n gywir.
[280] Ron Davies: Ac mae brechu wedi'i ddefnyddio fel polisi llwyddiannus iawn, onid yw? Gwn ein bod wedi clywed llawer
Netherlands and the excessive cull that was used there, but vaccination has been used, in recent years, very successfully in Greece, Macedonia and, most recently, in Uruguay. In fact, exports from Uruguay were reintroduced well within the 12-month limit that we have talked about. So I would not like the Committee, Glyn, to think that the policy is so destructive that it cannot be used, because it has been used. Neither am I entirely happy with the suggestion that has been put to us that there are three options— we either have the prophylactic use of vaccine, the vaccinate to kill policy or the vaccinate to live policy—because, in fact, you can mix and match; you can use a bit of one and a bit of the other to suit the circumstances. So it would have been quite possible to say 'we will have vaccination'. If we had decided to use it in this country, we could have had, as was agreed in south-west England, a vaccination policy to protect cattle, or to protect breeds or, indeed, to protect areas. Simultaneously, you could have a policy of ring vaccination around hot spots, where the intention was to withhold the disease, to reduce the incidence of plumes and to move in and eradicate it. So, it would be possible to mix and match. We should not be led to believe that the policy is either vaccinate to kill or vaccinate to live. If we were labouring on that, we would be trying to resolve a false dichotomy. I wonder if Tony or Carwyn want to respond to any of those points.
Carwyn Jones: It is correct to say that each circumstance has to be looked at individually to see what is the best policy. Turning to what you said about speed, yes, there are other considerations. However, if you look, for example, at the Netherlands, where they had a policy of vaccinate to slaughter, they killed something like 10,000 animals per holding, compared with about 3,000 in Wales. So, in fact, vaccinate to slaughter as a policy does not lead to fewer animals being killed. The experience in the Netherlands was that it led to more animals being slaughtered per holding than was the case in the UK. Similarly, I think that we have to accept— and, as far as I am aware, this has never been disputed by anybody—that if you have a vaccinate to live policy and you wish to am yr Iseldiroedd a'r difa gormodol a ddefnyddiwyd yn y fan honno, ond mae brechu wedi'i ddefnyddio'n llwyddiannus dros ben, yn y blynyddoedd diwethaf hyn, yng Ngwlad Groeg, Macedonia ac, yn fwyaf diweddar, yn Wrwgwái. Mewn gwirionedd, ailgyflwynwyd allforion o Wrwgwái ymhell cyn diwedd y cyfyngiad 12 mis yr ydym wedi'i drafod. Felly ni fyddwn am i'r Pwyllgor feddwl, Glyn, fod y polisi mor ddinistriol fel na ellir ei ddefnyddio, oherwydd mae wedi'i ddefnyddio. Nid wyf yn gwbl hapus chwaith â'r awgrym a roddwyd i ni fod tri dewis—y cawn un ai'r defnydd clwyfrwystrol o'r brechlyn, y polisi brechu i ladd neu'r polisi brechu i fyw— oherwydd, mewn gwirionedd, gallwch gymysgu a chydweddu; gallwch ddefnyddio ychydig o un ac ychydig o'r llall i gyfateb i'r amgylchiadau. Felly buasai'n gwbl bosibl dweud 'fe gawn frechu'. Pe byddem wedi dewis ei ddefnyddio yn y wlad hon, byddem wedi gallu cael polisi brechu i amddiffyn gwartheg, fel y cytunwyd yn ne-orllewin Lloegr, neu i amddiffyn bridiau neu, yn wir, i amddiffyn ardaloedd. Ar yr un pryd, gallech gael polisi o frechu cylch o gwmpas mannau trafferthus, lle'r oedd yn fwriad atal y clwyf, i leihau amlder y plu ac i symud i mewn a'i ddileu. Felly, byddai'n bosibl cymysgu a chydweddu. Ni ddylem gael ein harwain i gredu mai'r polisi yw un ai brechu i ladd neu frechu i fyw. Pe byddem yn rhygnu ar hynny, ceisio datrys deubarthiad ffug a fyddem. Tybed a yw Tony neu Carwyn yn dymuno ymateb i unrhyw un o'r pwyntiau hyn.
Carwyn Jones: Mae'n gywir dweud bod yn rhaid edrych ar bob amgylchiad yn unigol i weld beth yw'r polisi gorau. Gan droi at yr hyn a ddywedasoch am gyflymder, oes, mae ystyriaethau eraill. Fodd bynnag, os edrychwch ar yr Iseldiroedd, er enghraifft, lle'r oedd ganddynt bolisi o frechu i ladd, fe laddasant tua 10,000 o anifeiliaid y ddaliadaeth, o'i gymharu â thua 3,000 yng Nghymru. Felly, mewn gwirionedd, nid yw polisi o frechu i ladd yn arwain at ladd llai o anifeiliaid. Y profiad a gafwyd yn yr Iseldiroedd oedd ei fod yn arwain at ladd mwy o anifeiliaid y ddaliadaeth nag yn y DU. Yn yr un modd, credaf fod yn rhaid inni dderbyn—a, hyd y gwn i, nid oes neb erioed wedi amau hyn—os oes gennych bolisi brechu i fyw a chithau'n dymuno allforio, fod
export, you have to wait 12 months before you can do so.
On that basis, it is right to say, I believe— well, I assert—that we would not be exporting now if a vaccinate to live policy had been implemented. It is possible for some countries, where foot and mouth disease is present and where they have vaccinated, to export, but it is done under very strict circumstances. The meat, as Tony has already said, has to be deboned and matured. It does not work very well for lamb in any event. There are other difficulties also. The result of the deboning and maturing process is that the price of the meat is at rock-bottom. The countries that produce such meat are able to compete in that market because their production costs are extremely low, whereas in Wales our production costs are not low. So we must get rid of as many obstacles as possible to allow our farmers to export.
The other important point is that it is important to get rid of the disease as quickly as possible. We could look at it, for example, from the viewpoint of walking. A large number of people come to Wales to walk. If it is known that foot and mouth disease is present—and it would have been present for a long period of time if we had implemented a vaccinate to live policy—there would have been a disincentive for those people to come in the first place because, in going back to their own countries, they would have had to go through biosecurity measures. The message that would have been conveyed was that the whole countryside, in some way, was tainted, and we could not have tolerated that for a long period of time.
I suppose that there is a fourth option, which would be to do nothing and leave foot and mouth disease to take root. That is, technically, a fourth option, but it would not be in the best interests of anyone or any sector of the rural economy.
[281] Ron Davies: That is what they did with the Duke of Westminster herd in the 1920s; they nursed the animals through.
Carwyn Jones: Things were very different in the 1920s and 1930s. We had an outbreak of yn rhaid ichi aros 12 mis cyn y gallwch wneud hynny.
Oherwydd hynny, mae'n gywir dweud, yr wyf yn credu—wel, yr wyf yn haeru—na fyddem yn allforio'n awr pe byddai polisi brechu i fyw wedi'i weithredu. Mae rhai gwledydd, lle y ceir clwy'r traed a'r genau a lle y maent wedi brechu, yn gallu allforio, ond gwneir hynny o dan amgylchiadau caeth dros ben. Fel y dywedodd Tony, rhaid tynnu'r esgyrn o'r cig a'i aeddfedu. Nid yw'n gweithio'n dda iawn yn achos cig oen, beth bynnag. Mae anawsterau eraill hefyd. Canlyniad y broses tynnu esgyrn ac aeddfedu yw bod pris y cig yn digyn i'r gwaelod un. Mae'r gwledydd sy'n cynhyrchu cig o'r fath yn gallu cystadlu yn y farchnad honno am fod eu costau cynhyrchu'n isel iawn, tra nad yw ein costau cynhyrchu ni yng Nghymru'n isel. Felly rhaid inni gael gwared â chynifer o rwystrau ag y bo modd i alluogi'n ffermwyr i allforio.
Y pwynt pwysig arall yw ei bod yn bwysig cael gwared â'r clwyf mor gyflym â phosibl. Gallem edrych ar hynny o safbwynt cerdded, er enghraifft. Daw nifer fawr o bobl i Gymru i gerdded. Os gwyddys bod clwy'r traed a'r genau'n bresennol—a byddai wedi bod yn bresennol am gyfnod hir pe byddem wedi gweithredu polisi brechu i fyw—buasai gwrthanogaeth i'r bobl hynny ddod yn y lle cyntaf oherwydd, wrth fynd yn ôl i'w gwledydd eu hunain, byddent wedi gorfod mynd drwy gamau diogelwch biolegol. Y neges a fyddai wedi'i chyfleu oedd bod y cyfan o gefn gwlad, ar ryw ystyr, wedi'i lychwino, ac ni fyddem wedi gallu goddef hynny'n hir.
Mae'n debyg fod pedwerydd dewis, sef gwneud dim a gadael i glwy'r traed a'r genau ymwreiddio. Mae hynny, yn dechnegol, yn bedwerydd dewis, ond ni fyddai er budd neb nac unrhyw sector yn yr economi wledig.
[281] Ron Davies: Dyna a wnaethant â gyr Dug Westminster yn y 1920au; fe ofalasant am yr anifeiliaid nes eu bod wedi gwella.
Carwyn Jones: Yr oedd pethau'n wahanol iawn yn y 1920au a'r 1930au. Cawsom
foot and mouth disease in this country almost every year up until 1967. Subsequently, there was an outbreak in 1981 on a small scale in the Isle of Wight as a result of airborne spread from France. However, the situation in the 1920s was very different to the situation now. Countries that are free of foot and mouth disease intend to stay that way. It is taken very seriously in New Zealand and the United States of America, because—and I think that I am right to say this—foot and mouth disease is the most virulent disease known among any species, not just among animals. It can spread very, very quickly. It is a disease that is very harmful to cattle in particular, and is something that countries have done their best to get rid of.
[282] Ron Davies: I would like to ask one or two more questions.
[283] Glyn Davies: Just ask one or two. I am quite keen to spread questions around the room.
[284] Ron Davies: Okay. I will try to be as brief as I can, but it is a technical and complicated issue, obviously. Tony, there are three species of deer that are pretty widespread in Wales at the moment, are there not?
Mr Edwards: Yes. There are red deer, muntjac deer and fallow deer.
[285] Ron Davies: I thought that we had roe deer rather than red deer.
Mr Edwards: And roe deer, yes, I beg your pardon.
[286] Ron Davies: I do not think that there are any red deer.
Mr Edwards: No, not in Wales. I meant roe deer not red deer. You are correct.
[287] Ron Davies: So we have three, not including red deer. They are cloven-hoofed animals are they not?
Mr Edwards: Yes.
achosion o glwy'r traed a'r genau yn y wlad hon bob blwyddyn bron hyd 1967. Wedi hynny, bu nifer fach o achosion yn 1981 yn Ynys Wyth o ganlyniad i ymlediad drwy'r awyr o Ffrainc. Fodd bynnag, yr oedd y sefyllfa yn y 1920au'n dra gwahanol i'r sefyllfa bresennol. Mae'r gwledydd sy'n rhydd oddi wrth glwy'r traed a'r genau'n bwriadu aros felly. Maent yn rhoi ystyriaeth ddifrif iawn iddo yn Seland Newydd ac Unol Daleithiau America, oherwydd—a chredaf fy mod yn iawn wrth ddweud hyn—clwy'r traed a'r genau yw'r clwyf mwyaf ffyrnig y gwyddys amdano mewn unrhyw rywogaeth, nid ymysg anifeiliaid yn unig. Gall ymledu'n gyflym dros ben. Mae'n glwyf sy'n niweidiol iawn i wartheg yn benodol, a gwnaeth y gwledydd eu gorau i gael gwared ag ef.
[282] Ron Davies: Hoffwn ofyn un neu ddau o gwestiynau'n rhagor.
[283] Glyn Davies: Gofynnwch un neu ddau. Yr wyf yn eithaf awyddus i ledaenu'r cwestiynau o amgylch yr ystafell.
[284] Ron Davies: O'r gorau. Ceisiaf fod mor gryno ag y gallaf, ond mae'n fater technegol a chymhleth, wrth gwrs. Tony, mae tair rhywogaeth o geirw sy'n eithaf cyffredin yng Nghymru ar hyn o bryd, onid oes?
Mr Edwards: Oes. Ceir ceirw coch, ceirw myntjac a hyddod brith.
[285] Ron Davies: Yr oeddwn yn tybio mai iyrchod a oedd gennym ni'n hytrach na cheirw coch.
Mr Edwards: Ac iyrchod, ie, mae'n ddrwg gennyf.
[286] Ron Davies: Ni chredaf fod unrhyw geirw coch.
Mr Edwards: Nac oes, nid yng Nghymru. Iyrchod yr oeddwn yn ei feddwl, nid ceirw coch. Yr ydych yn gywir.
[287] Ron Davies: Felly mae gennym dair, heb gynnwys ceirw coch. Anifeiliaid ewinhollt yw'r rhain, onid ef?
Mr Edwards:
Ie.
[288] Ron Davies: Do we have a county in Wales, do you think, where we do not have a pretty substantial population of wild deer?
Mr Edwards: I should suspect, knowing the geography, that most of the counties in Wales would have some deer in them. Yes, that is correct.
[289] Ron Davies: Have you made any assessment of the relative risks of foot and mouth disease being spread by walkers as opposed to deer?
Mr Edwards: Yes, veterinary risk assessments have been done on both counts.
[290] Ron Davies: And what do they say in respect of deer?
Mr Edwards: That there is no evidence of deer being involved in the spread of foot and mouth disease.
[291] Ron Davies: There is no evidence of them being involved in the spread?
Mr Edwards:
Of foot and mouth disease, no.
[292] Ron Davies: Is there evidence of walkers having been involved in the spread of the disease?
Mr Edwards: No. There is no evidence at the moment of walkers being involved in the spread.
[293] Ron Davies: In your scientific opinion, would you think that the risk of deer—being cloven-hoofed animals and therefore susceptible to the disease—carrying the disease would be greater than walkers doing so?
Mr Edwards: On the face of it, because, as you say, deer are cloven hoofed and therefore more susceptible, then yes, the risk would be higher, I would estimate, than it would be for walkers.
[294] Ron Davies: At the root of that question, Chair, is my questioning the extent
[288] Ron Davies: A oes gennym sir yng Nghymru, a ydych yn credu, lle nad oes gennym boblogaeth eithaf mawr o geirw gwyllt?
Mr Edwards: Byddwn yn amau, o adnabod y ddaearyddiaeth, fod rhyw nifer o geirw yn y rhan fwyaf o siroedd Cymru. Ydyw, mae hynny'n gywir.
[289] Ron Davies: A wnaethoch unrhyw asesiad o'r risgiau cymharol o ledaenu clwy'r traed a'r genau gan gerddwyr yn hytrach na cheirw?
Mr Edwards: Do, gwnaethpwyd asesiadau risg milfeddygol ar y ddau gyfrif.
[290] Ron Davies: A beth maent yn ei ddweud am geirw?
Mr Edwards: Nad oes tystiolaeth bod ceirw wedi bod â rhan mewn lledaenu clwy'r traed a'r genau.
[291] Ron Davies: Nid oes tystiolaeth iddynt fod â rhan yn y lledaeniad?
Mr Edwards: O ledaenu clwy'r traed a'r genau, nac oes.
[292] Ron Davies: A oes tystiolaeth bod cerddwyr wedi bod â rhan yn lledaeniad y clwyf?
Mr Edwards: Nac oes. Nid oes tystiolaeth ar y funud i gerddwyr fod â rhan yn y lledaeniad.
[293] Ron Davies: Yn eich barn wyddonol chi, a fyddech yn credu bod y perygl i geirw gario'r clwyf—gan eu bod yn anifeiliaid ewinhollt ac felly bod perygl iddynt ddioddef o'r clwyf—yn fwy nag y byddai i gerddwyr?
Mr Edwards: Ar yr olwg gyntaf, oherwydd, fel y dywedwch, mae ceirw'n ewinhollt ac felly'n fwy agored iddo, yna byddai, fe fyddai'r perygl yn fwy, byddwn yn amcangyfrif, nag y byddai i gerddwyr.
[294] Ron Davies: Yr hyn sydd wrth wraidd y cwestiwn hwnnw, Gadeirydd, yw'r ffaith fy
to which Wales was devastated by this infectious plume of foot and mouth disease virus. Certainly, the evidence that we had at our last session indicated that, out of 400 plus holdings, foot and mouth disease was only confirmed in 40 plus of them as a result of serological testing.
Mr Edwards: It was 60.
[295] Ron Davies: It was 60, I am sorry. We had a dispute about whether it was 60 or 61. It was 60 out of 400. I think that what we have had, if I can coin a phrase, is overcull. There has just been this determination to follow a policy of ruthlessly exterminating the disease for historical reasons and to protect the industry. However, in fact, it has just been a knee-jerk reaction. We have overreacted and we have not been sufficiently rigorous and scientific in our approach. I think that the result of that has been very expensive. I think that, in the pursuance of that policy, we have actually pushed to one side the policy of vaccination. If that policy had been applied scientifically and, certainly, if we had concentrated since the last outbreak on developing not only pen-side tests, but also a means of subsequently testing whether vaccinated animals had been exposed to the virus or not, we would have a far better mechanism for responding to foot and mouth disease than we have. I just think, Chair, that, given the experience that we have now had, we must not repeat the errors of 1967-68 and the years following. If it is the case that we believe that vaccination should have been more actively considered, we should state that now so that, if we do see any reoccurrence in two, three, four or five years' time, then hopefully the research would have been done to deal with these outstanding scientific questions.
Carwyn Jones: I have three points to make. First, as Tony has said, there is no evidence of walkers spreading the disease but, on the other hand, the fact that action was taken to close down the footpaths may be the reason for that. It is impossible to prove a negative in that way.
mod yn cwestiynu'r graddau yr oedd y bluen heintus hon o feirws clwy'r traed a'r genau wedi anrheithio Cymru. Yn sicr, yr oedd y dystiolaeth a gawsom yn ein sesiwn ddiwethaf yn dangos, o 400 a mwy o ddaliadaethau, mai dim ond yn 40 a mwy ohonynt y cafwyd cadarnhad o glwy'r traed a'r genau o ganlyniad i brofi serolegol.
Mr Edwards: Trigain ydoedd.
[295] Ron Davies: Trigain ydoedd, mae'n ddrwg gennyf. Cawsom ddadl ynghylch a oedd yn 60 neu'n 61. Yr oedd yn 60 o 400. Credaf mai'r hyn a gawsom, os caf fathu ymadrodd, oedd gorddifa. Cafwyd y penderfyniad hwn i ddilyn polisi o ddifa'r clwyf yn ddiarbed am resymau hanesyddol ac i amddiffyn y diwydiant. Fodd bynnag, mewn gwirionedd, bu'n ymateb difeddwl. Yr ydym wedi gorymateb ac ni fu ein dull o weithredu'n ddigon trwyadl a gwyddonol. Credaf fod y canlyniad i hynny wedi bod yn ddrud iawn. Credaf ein bod, wrth ddilyn y polisi hwnnw, wedi gwthio o'r neilltu'r polisi o frechu. Pe byddai'r polisi hwnnw wedi'i gymhwyso'n wyddonol ac, yn sicr, pe byddem wedi canolbwyntio ers yr achosion diwethaf o'r clwyf ar ddatblygu profion ger y gorlan, a hefyd ddull o roi prawf wedyn i ganfod a oedd anifeiliaid a frechwyd wedi bod yn agored i'r feirws ai peidio, byddai gennym fecanwaith gwell o lawer i ymateb i glwy'r traed a'r genau nag sydd gennym yn awr. Nid wyf ond yn meddwl, Gadeirydd, o ystyried y profiad a gawsom bellach, fod yn rhaid inni beidio ag ailadrodd camgymeriadau 1967-68 a'r blynyddoedd dilynol. Os ydym yn credu y dylesid bod wedi ystyried brechu'n fwy gweithredol, dylem ddatgan hynny'n awr fel y bydd ymchwil wedi'i wneud, yr wyf yn gobeithio, os gwelwn hyn yn digwydd eto ymhen dwy, tair, pedair neu bum mlynedd, i ddelio â'r cwesiynau gwyddonol hyn sy'n aros .
Carwyn Jones: Mae gennyf dri phwynt i'w gwneud. Yn gyntaf, fel y dywedodd Tony, nid oes tystiolaeth bod cerddwyr wedi lledaenu'r clwyf ond, ar y llaw arall, mae'n bosibl mai'r ffaith bod camau wedi'u cymryd i gau'r llwybrau cyhoeddus oedd y rheswm am hynny. Mae'n amhosibl profi negydd mewn modd felly.
[296] Ron Davies: Back to reindeers.
Carwyn Jones: Well, if we can put it this way, I have no doubt whatsoever that, had steps not been taken to allow local authorities to close the footpaths, people would have been asking why, because it was an avenue that was open. In the Republic of Ireland, I note, they closed down every footpath before the disease had even arrived. That was the response on 28 Feburary by Joe Walsh, the Minister in the Republic of Ireland, before the disease was even known to be in the republic. The other point to make is that we have to operate within the rules that exist at the moment. I have read documents, for example, from the National Foot and Mouth Group, which makes the point that the rules as they exist are wrong. Well, that may be right, one way or the other. That is a matter for argument. The point is that they exist. We have to operate within the rules as they exist. If the rules change, then a different view can be taken as to what policy is the most effective in getting rid of the disease. However, as the rules stand at the moment, it does make it extremely difficult for vaccination to be a useful tool in getting rid of the disease if it is not carried out as a vaccinate to slaughter policy.
The other point, I suppose, that needs to be made, is that, in the Netherlands, where the vaccinate to slaughter policy was carried out, it is actually a lot easier to vaccinate the animals because they are not roaming around the hills. For example, on the Brecon Beacons, when we carried out the testing process there, a great deal of fencing was put up in order for that to be done. The fact that that has to be done on a very large scale, together with the cost of policing, the cost of putting up fencing and the fact that a much larger number of animals would be in the vaccination ring than were in the cull ring— those factors also need to be taken into account.
The point that you make about the need for further research is well made and is something that has certainly been taken up. It would help tremendously if there was a validated test to tell the difference between
[296] Ron Davies: Yn ôl at geirw Llychlyn.
Carwyn Jones: Wel, os cawn ei roi fel hyn, nid wyf yn amau o gwbl, pe na fyddai camau wedi'u cymryd i ganiatáu i'r awdurdodau lleol gau'r llwybrau cyhoeddus, na fyddai pobl wedi bod yn gofyn pam na wnaethpwyd hynny, oherwydd yr oedd yn opsiwn a oedd ar gael i ni. Yng Ngweriniaeth Iwerddon, sylwaf eu bod wedi cau pob llwybr cyhoeddus cyn i'r clwyf gyrraedd hyd yn oed. Hwnnw oedd yr ymateb ar 28 Chwefror gan Joe Walsh, y Gweinidog yng Ngweriniaeth Iwerddon, cyn ei bod yn hysbys bod y clwyf yn y weriniaeth, hyd yn oed. Y pwynt arall y dylid ei wneud yw bod yn rhaid inni weithredu o fewn y rheolau sy'n bod ar y pryd. Yr wyf wedi darllen dogfennau, er enghraifft, oddi wrth y Grŵp Traed a'r Genau Cenedlaethol, sy'n gwneud y pwynt bod y rheolau fel y maent yn anghywir. Wel, efallai fod hynny'n gywir, rywfodd neu'i gilydd. Mae hynny'n destun dadl. Y pwynt yw eu bod yn bodoli. Rhaid inni weithredu o fewn y rheolau fel y maent. Os yw'r rheolau'n newid, yna gellir ailystyried pa bolisi yw'r un mwyaf effeithiol i gael gwared â'r clwyf. Fodd bynnag, fel y mae'r rheolau ar hyn o bryd, mae'n anodd iawn i frechu fod yn arf defnyddiol i gael gwared â'r clwyf os na weithredir ef fel polisi brechu i ladd.
Y pwynt arall y dylid ei wneud, mae'n debyg, yw ei bod yn llawer haws brechu'r anifeiliaid yn yr Iseldiroedd, lle y gweithredwyd y polisi lladd, am nad ydynt yn crwydro'r bryniau. Er enghraifft, ar Fannau Brycheiniog, pan wnaethom weithredu'r broses profi yn y fan honno, fe godwyd llawer iawn o ffensiau er mwyn gwneud hynny. Mae'r ffaith bod yn rhaid gwneud hynny ar raddfa helaeth iawn, ynghyd â chost y plismona, cost codi ffensiau a'r ffaith y byddai nifer fwy o lawer o anifeiliaid o fewn y cylch brechu nag a oedd yn y cylch lladd—rhaid cymryd y ffactorau hynny i ystyriaeth hefyd.
Mae'r pwynt a wnaethoch am yr angen am ymchwil pellach yn un da ac yn rhywbeth sydd wedi'i godi'n sicr. Byddai o gymorth aruthrol pe byddai prawf a ddilyswyd i ganfod y gwahaniaeth rhwng anifail a
an animal that has been vaccinated and an animal that has had the disease. Such a test does not yet exist. Hopefully, it will in the future, but, as the technology changes, it is perfectly right, of course, that the viewpoint on dealing with a disease should change as well. We must be flexible in that way, but we must accept the rules as they are.
[297] Ron Davies: I am grateful for your tolerance, Chair. I have one very last point—
[298] Glyn Davies: You may make one small point. I do need to move on.
[299] Ron Davies: Absolutely. I am grateful. I think, however, that we should be very cautious about drawing parallels with the Netherlands because, of course, the whole geography and the whole pattern of husbandry in the Netherlands is quite different from the situation that we face in Wales. I would be very cautious about drawing parallels. A technical question has just occurred to me: if we had a policy which meant vaccinating one species of animal—if we had had a vaccinating policy for cattle and a slaughter policy for sheep—would that have impacted then on our ability to renew exports of sheep, or would the fact that we had been vaccinating cattle invalidate all exports?
Mr Brodie: It would have affected the whole of the vaccination area.
[300] Ron Davies: The area, not the species?
Mr Brodie: That is right. Just to build on what the Minister has said, there is a test at the moment that can detect whether the antibodies are due to the vaccine or to the actual disease. That test, as Tony has said, is not currently validated. If that test can now be validated and if the Office International des Epizooties recognises that validated test and takes that into account in changing its guidance on international trade, and if other countries take account of that and embody that in their trading relationships, then it is possible that, in the future, if we were facing this situation again, we would have a different context and a different set of options frechwyd ac anifail sydd â'r clwyf. Nid yw prawf o'r fath yn bod eto. Yr wyf yn gobeithio y bydd yn y dyfodol, ond, wrth i'r dechnoleg newid, mae'n berffaith briodol, wrth gwrs, fod y safbwynt ar ddelio â chlefyd yn newid hefyd. Rhaid inni fod yn hyblyg yn hynny o beth, ond rhaid inni dderbyn y rheolau fel y maent.
[297] Ron Davies: Yr wyf yn ddiolchgar am eich goddefgarwch, Gadeirydd. Mae gennyf un pwynt olaf—
[298] Glyn Davies: Cewch wneud un pwynt bach. Rhaid imi symud ymlaen.
[299] Ron Davies: Yn hollol. Yr wyf yn ddiolchgar. Credaf, fodd bynnag, y dylem fod yn ofalus iawn wrth wneud cymariaethau â'r Iseldiroedd oherwydd, wrth gwrs, mae holl ddaearyddiaeth a holl batrwm hwsmonaeth yn yr Iseldiroedd yn gwbl wahanol i'r sefyllfa a wynebwn yng Nghymru. Byddwn yn ofalus iawn ynghylch gwneud cymariaethau. Mae cwestiwn technegol newydd ddod i'm meddwl: pe buasai gennym bolisi a olygai frechu un rhywogaeth o anifail—pe buasai gennym bolisi brechu ar gyfer gwartheg a pholisi lladd ar gyfer defaid—a fyddai hynny wedi effeithio ar ein gallu i ailddechrau allforio defaid, neu a fyddai'r ffaith ein bod wedi brechu gwartheg yn golygu diddymu'r holl allforion?
Mr Brodie: Byddai wedi effeithio ar y cyfan o'r ardal frechu.
[300] Ron Davies: Yr ardal, nid y rhywogaeth?
Mr Brodie: Mae hynny'n gywir. Dim ond i ymhelaethu ar yr hyn a ddywedodd y Gweinidog, mae prawf ar hyn o bryd sy'n gallu darganfod a yw'r gwrthgyrff yn ganlyniad i'r brechlyn neu i'r clwyf ei hun. Fel y dywedodd Tony, nid yw'r prawf hwnnw wedi'i ddilysu ar hyn o bryd. Os gellir dilysu'r prawf hwnnw'n awr ac os yw'r Office International des Epizooties yn cydnabod y prawf dilysedig hwnnw ac yn cymryd hwnnw i ystyriaeth wrth newid ei gyfarwyddyd ar fasnach ryngwladol, ac os yw gwledydd eraill yn cymryd hynny i ystyriaeth ac yn ei ymgorffori yn eu cysylltiadau masnachu, yna mae'n bosibl, yn
available to us. However, as has been rightly said, vaccination options need to be considered in the light of every concrete, individual case on the ground. So I think that it is quite important to underline that it is not as if we have some instinctive personal opposition to vaccination at all. In terms of Wales's interests within the trading rules that existed at the time that this outbreak took place, we were very clear that Wales's economic interests were in line with the policy that was being advocated in the veterinary and scientific advice from London.
[301] Ron Davies: I just cannot accept that; spending £1,000 to destroy an animal that is worth £20 to protect an international trade, 90 per cent of which goes to Europe and is not affected by the trade organisation rules to which you refer.
Mr Brodie: No, it was. The European Commission—
[302] Ron Davies: There was a reason for the slaughter policy, but, with the greatest respect to you, that is not it.
Mr Brodie: The commission would have applied those rules to our trade with other member states. So, it would have affected our trade with France, Spain and all the others.
[303] Glyn Davies: May I bring Jocelyn in on that?
Carwyn Jones: I want to make one small point.
[304] Glyn Davies: Carwyn, I do need to move on. We cannot have just one member contributing. I am sure that the point that you wanted to make—
Carwyn Jones: I just wanted to make a point about something that Ron said. It became clear throughout the whole of the epidemic that the OIE, which is the world body that deals with disease control, was treating the UK as one zone. Northern Ireland found that it could not export before anybody else because it was part of one zone. So, that y dyfodol, pe byddem yn wynebu'r sefyllfa hon eto, y byddai gennym gyd-destun gwahanol a set wahanol o ddewisiadau ar gael inni. Fodd bynnag, fel y dywedwyd, rhaid ystyried y dewisiadau brechu yng ngoleuni pob achos unigol, pendant yn y maes. Felly credaf ei bod yn eithaf pwysig pwysleisio nad oes gennym ryw wrthwynebiad personol greddfol i frechu o gwbl. O ran buddiannau Cymru mewn rheolau masnach a oedd yn bod ar adeg y cafwyd yr achosion hyn o'r clwyf, yr oeddem yn sicr iawn bod buddiannau economaidd Cymru'n unol â'r polisi a argymhellwyd yn y cyngor milfeddygol a gwyddonol o Lundain.
[301] Ron Davies: Ni allaf dderbyn hynny; gwario £1,000 i ddifa anifail sy'n werth £20 er mwyn amddiffyn masnach ryngwladol, yr aiff 90 y cant ohoni i Ewrop ac nad effeithir arni gan reolau'r corff masnach y cyfeiriwch ato.
Mr Brodie: Nace, fe'i heffeithiwyd. Y Comisiwn Ewropeaidd—
[302] Ron Davies: Yr oedd rheswm dros y polisi lladd ond, gyda phob parch atoch chi, nid hwnnw ydoedd.
Mr Brodie: Byddai'r comisiwn wedi cymhwyso'r rheolau hynny at ein masnach ag aelod-wladwriaethau eraill. Felly, byddai wedi effeithio ar ein masnach â Ffrainc, Sbaen a'r holl wledydd eraill.
[303] Glyn Davies: A gaf ddod â Jocelyn i mewn ar hynny?
Carwyn Jones: Dymunaf wneud un pwynt bach.
[304] Glyn Davies: Carwyn, rhaid imi symud ymlaen. Ni allwn gael dim ond un aelod yn cyfrannu. Yr wyf yn siŵr bod y pwynt yr oeddech am ei wneud—
Carwyn Jones: Nid oeddwn ond am wneud pwynt ynghylch rhywbeth a ddywedodd Ron. Daeth yn amlwg drwy gydol yr epidemig fod yr OIE, sef y corff byd-eang sy'n delio â rheoli haint, yn trin y DU fel un parth. Cafodd Gogledd Iwerddon na allai allforio o flaen neb arall am ei fod yn rhan o un parth. Felly, mae hynny'n golygu, pe byddech wedi
means that, if you vaccinated in one part of the UK, it would have been difficult for the whole of the UK to actually claim that we were foot and mouth disease free. So, vaccination, for example, in Cumbria, might well have had an effect on the ability of Wales to call itself foot and mouth disease free. That is another factor that had to be taken into account.
[305] Jocelyn Davies: I wanted to ask Mr Edwards, following on from the questions that Ron asked, as you are a vet and a scientist, why does the maintenance of the export market concern you at all? Is that not an economic consideration rather than a veterinary one, or was your brief to advise on the eradication of the disease while restoring the export market as soon as possible? The point that I want to make is that, if you close down all the footpaths and you carry out this mass slaughter of many thousands of animals and then burn them in the countryside, you can hardly be surprised when people do not go to the countryside. Had your brief been to eradicate the disease as soon as possible while maintaining tourism in the countryside, would you have still said that the best way to do it was by cull rather than by vaccination?
Mr Edwards: My brief, as I said earlier, is to provide the best veterinary advice that I can to the Minister. Clearly, in deciding what the appropriate policy is, that is only one factor that the Minister has to take into account in deciding which policy is appropriate, and that is the line that I have taken all the way through this outbreak.
[306] Jocelyn Davies: So, if you had been asked, 'How do we get rid of the disease as soon as possible while maintaining our tourist trade in this country?', would you have said, 'No, do not vaccinate, we must kill all these animals and burn them in the countryside because I am sure that that will be the best way of maintaining tourism and getting rid of this disease'? Or would you possibly have considered a more positive attitude towards vaccination?
Mr Edwards: With respect, I do not think that that judgment comes into it. My judgment was to offer the Minister the best brechu mewn un rhan o'r DU, byddai'n anodd i'r DU gyfan haeru ein bod yn rhydd o glwy'r traed a'r genau. Felly, mae'n ddigon posibl y byddai brechu yn Cymbria, er enghraifft, wedi effeithio ar allu Cymru i ddweud ei bod yn rhydd o glwy'r traed a'r genau. Mae hynny'n ffactor arall y mae'n rhaid ei ystyried.
[305] Jocelyn Davies: Yr oeddwn am ofyn i Mr Edwards, yn sgîl cwestiynau Ron, gan eich bod yn filfeddyg ac yn wyddonydd, pam bod cynnal y farchnad allforion yn fater i chi o gwbl? Onid yw hynny'n ystyriaeth economaidd yn hytrach nag yn un filfeddygol, neu ai'ch brîff chi oedd cynghori ar ddileu'r clwyf gan adfer y farchnad allforion cyn gynted â phosibl? Y pwynt yr wyf am ei wneud yw, os caewch yr holl lwybrau cyhoeddus a lladd miloedd lawer o anifeiliaid ac wedyn eu llosgi yng nghefn gwlad, na ddylech synnu pan nad yw pobl yn mynd i gefn gwlad. Os mai'ch brîff oedd dileu'r clwyf cyn gynted â phosibl gan gynnal twristiaeth yng nghefn gwlad, a fyddech wedi dweud o hyd mai'r dull gorau o wneud hynny oedd drwy ddifa yn hytrach na thrwy frechu?
Mr Edwards: Fy mrîff, fel y dywedais yn gynharach, yw rhoi'r cyngor milfeddygol gorau y gallaf i'r Gweinidog. Wrth gwrs, wrth benderfynu beth yw'r polisi priodol, dim ond un ffactor ydyw y mae'n rhaid i'r Gweinidog ei ystyried wrth benderfynu pa bolisi sy'n briodol, a dyna'r safbwynt a arddelais drwy gydol yr achosion hyn o'r clwyf.
[306] Jocelyn Davies: Felly, pe byddech wedi cael y cwestiwn, 'Sut y cawn wared â'r clwyf cyn gynted â phosibl gan gynnal y fasnach dwristiaeth yn y wlad hon?', a fyddech wedi dweud, 'Na, peidiwch â brechu, rhaid inni ladd yr holl anifeiliaid hyn a'u llosgi yng nghefn gwlad gan fy mod yn sicr mai dyna'r dull gorau o gynnal twristiaeth a chael gwared â'r clwyf'? Neu a fyddech o bosibl wedi ystyried agwedd fwy cadarnhaol at frechu?
Mr Edwards: Gyda pharch, ni chredaf fod y dyfarniad hwnnw'n codi. Fy nyfarniad i oedd y dylwn gynnig i'r Gweinidog y cyngor
veterinary advice that I could, which was to lay out all the options and all the implications of those options. However, that is only one factor in a stream of events that the Minister has to consider in arriving at a decision.
[307] Jocelyn Davies: So I will put this question to you, Carwyn: would you have taken a different view of vaccination if a top priority of yours would have been to maintain the tourism trade in this country?
Carwyn Jones: I do not believe that the tourism trade in this country would have been maintained if we had vaccinated. If we had followed a vaccinate to live policy, we would have had to police the vaccinated area, as Tony has said, which means building a fence around it. Effectively, that would probably have meant keeping people out. That would have meant that the Brecon Beacons would still be closed to walkers now, if that policy had been put into place.
As I said at the very beginning, the consideration has to be, of course, to get rid of the disease, not just for farming, but for the whole of the tourist economy of Wales. There is no easy way to get rid of the disease. It is simply not possible to magic it away so that it will all suddenly go away. It is unpleasant to see pyres—there is no question about that. That much has to be conceded but, in view of the options that were available, it is my belief that that is all that could be done in order to get rid of the disease as effectively as possible, because, if you follow a vaccinate to live policy, what then follows? As I have already mentioned, first of all, large parts of Wales may well have been closed to walkers in any event, and the message would have been that Wales would remain closed. Secondly, of course, many sheep farmers in Wales would not have been able to make a living, not just this year, but also the following year because, not being able to bring a ram into the area as the ram would not have been able to leave, they would not have had a lamb crop for the following year either.
Given the fact that sheep meat exports—and I choose this farming example—are so important to Wales, there is no question in milfeddygol gorau a allwn, sef nodi'r holl ddewisiadau a holl oblygiadau'r dewisiadau hynny. Fodd bynnag, dim ond un ffactor yw hwnnw mewn llif o ddigwyddiadau y mae'n rhaid i'r Gweinidog ei ystyried wrth benderfynu.
[307] Jocelyn Davies: Felly rhoddaf y cwestiwn hwn i chi, Carwyn: a fyddai'ch barn am frechu'n wahanol pe bai cynnal y fasnach dwristiaeth yn y wlad hon yn flaenoriaeth bennaf gennych?
Carwyn Jones: Ni chredaf y byddai'r fasnach dwristiaeth yn y wlad hon wedi'i chynnal pe baem wedi brechu. Pe baem wedi dilyn polisi brechu i fyw, buasai'n rhaid inni blismona'r ardal lle y bu brechu, fel y dywedodd Tony, sy'n golygu codi ffens o'i hamgylch. I bob pwrpas, byddai hynny wedi golygu cadw pobl allan. Byddai hynny'n golygu y byddai Bannau Brycheiniog yn dal i fod ar gau i gerddwyr yn awr, pe bai'r polisi hwnnw wedi'i weithredu.
Fel y dywedais ar y dechrau un, yr ystyriaeth angenrheidiol, wrth gwrs, yw cael gwared â'r clwyf, nid yn unig er mwyn ffermio, ond er mwyn holl economi dwristiaeth Cymru. Nid oes dull rhwydd o gael gwared â'r clwyf. Nid oes modd ei swyno ymaith fel y bydd y cyfan yn diflannu'n sydyn. Peth annymunol yw gweld coelcerthi—nid oes amheuaeth am hynny. Rhaid addef cymaint â hynny ond, yng ngolwg yr opsiynau a oedd ar gael, fy marn i yw mai hynny oedd y cyfan y gallesid bod wedi'i wneud er mwyn cael gwared â'r clwyf mor effeithiol â phosibl, oherwydd, os dilynwch bolisi brechu i fyw, beth sy'n dilyn wedyn? Fel y soniais eisoes, yn gyntaf oll, mae'n bosibl y byddai rhannau helaeth o Gymru ar gau i gerddwyr beth bynnag, a'r neges a roddid oedd y byddai Cymru'n dal i fod ar gau. Yn ail, wrth gwrs, byddai llawer o ffermwyr defaid yng Nghymru na fyddent yn gallu gwneud bywoliaeth, nid yn unig eleni, ond yn y flwyddyn ddilynol hefyd oherwydd, am na allent ddod â hwrdd i'r ardal gan na fyddai'r hwrdd wedi gallu gadael, ni fyddai ganddynt ŵyn ar gyfer y flwyddyn ddilynol chwaith.
O wybod bod allforion o gig dafad—ac yr wyf yn dewis yr enghraifft hon o ffermio— mor bwysig i Gymru, nid oes dwywaith yn fy
my mind that a vaccinate to live policy would have seen the end of the sheep meat industry in Wales. It would also have meant that, certainly in the short to medium term, the tourism industry would have suffered far more than it has already suffered, because large parts of the countryside would still be closed.
[308] Elin Jones: What about a vaccinate to die policy? How would that compare?
Carwyn Jones: Again, I come back to the example of practical difficulties. As I understand it, the vaccination procedure is this: first, you have to identify the ring area that you are going to vaccinate. When vaccinating the area, you have to take into account the fact that the disease may spread for five days, because it takes up to five days for the vaccine to work. That means that the vaccinated area will be larger than the immediate infected area. You can imagine, if that had been done on the Beacons, that there would have been court battles from farmers who had never been affected by the disease, who suddenly found that their animals were going to be vaccinated. Whichever way you do it, there will still be people who are going to protest in that way. That is not a reason for not doing it, of course, but that is a factor that needs to be realised.
Once that area has been identified, you effectively have to fence it in, and that includes the in-byland of the farms, so that sheep can move around in that way. So, you fence it in. Then you have to vaccinate and have the difficulties of not being able to move animals in and out for, I think, 30 days. For 12 months, you do not have the ability to export. The area affected has to be policed. You have to police everyone going into the area, as well as animals. On top of that, of course, the experience in the Netherlands shows that, because the vaccinated area is larger than the immediate infected area, many more animals will be slaughtered, because they are inside the ring vaccinated area. So it does not mean that fewer animals will be slaughtered. It actually means that, because the vaccinated area is wider, at least the same amount of animals will be slaughtered in any event.
marn i y byddai polisi brechu i fyw wedi dod â'r diwydiant cig dafad yng Nghymru i ben. Byddai hefyd wedi golygu, yn sicr yn y tymor byr i ganolig, y byddai'r diwydiant twristiaeth wedi dioddef yn fwy o lawer nag a wnaeth eisoes, oherwydd byddai rhannau helaeth o gefn gwlad ar gau o hyd.
[308] Elin Jones: Beth am bolisi brechu i farw? Sut y byddai hynny'n cymharu?
Carwyn Jones: Unwaith eto, dychwelaf at yr enghraifft o anawsterau ymarferol. Fel a ddeallaf, dyma'r weithdrefn brechu: yn gyntaf, rhaid ichi ddynodi ardal y cylch lle y byddwch yn brechu. Wrth frechu yn yr ardal, rhaid ichi roi ystyriaeth i'r ffaith y gall y clwyf ymledu am bum niwrnod, oherwydd cymer hyd at bum niwrnod i'r brechlyn weithio. Golyga hynny y bydd yr ardal brechu'n fwy na'r ardal heintiedig gyfagos. Gallwch ddychmygu, pe gwneid hynny ar Fannau Brycheiniog, y byddai ymladd yn y llysoedd gan ffermwyr nad oedd y clwyf erioed wedi effeithio arnynt, a ddarganfu'n sydyn fod eu hanifeiliaid i gael eu brechu. Pa ffordd bynnag yr ewch o'i chwmpas, bydd rhai bob amser a fydd yn gwrthdystio felly. Nid yw hynny'n rheswm dros beidio â'i wneud, wrth gwrs, ond mae hynny'n ffactor y mae'n rhaid ei gofio.
Ar ôl dynodi'r ardal honno, rhaid ichi ei hamgáu â ffens, i bob pwrpas, ac mae hynny'n cynnwys tir cysylltiedig y ffermydd, fel y gall defaid symud o gwmpas fel hynny. Felly, yr ydych yn codi ffens o'i hamgylch. Wedyn rhaid ichi frechu a chewch yr anawsterau o fod methu â symud anifeiliaid i mewn ac allan am, yr wyf yn credu, 30 diwrnod. Am 12 mis, ni allwch allforio. Rhaid plismona'r ardal a effeithiwyd. Rhaid ichi blismona pawb sy'n mynd i'r ardal, yn ogystal â'r anifeiliaid. Ar ben hynny, wrth gwrs, mae'r profiad yn yr Iseldiroedd yn dangos, am fod yr ardal lle y bu brechu'n fwy na'r ardal heintiedig gyfagos, y caiff llawer mwy o anifeiliaid eu lladd, am eu bod o fewn cylch yr ardal brechu. Felly nid yw'n golygu y caiff llai o anifeiliaid eu lladd. Mewn gwirionedd, mae'n golygu, am fod yr ardal lle y bu brechu'n ehangach, y caiff o leiaf yr un nifer o anifeiliaid eu lladd beth bynnag.
[309] Elin Jones: Yes, but I am asking the question in the context of your brief having been to ensure as little effect on tourism as possible. You compared the slaughter policy with the vaccinate to die policy in your answer. I am now asking you to compare the slaughter policy with the vaccinate to live policy, if your brief, and major concern, had been the protection of the wider rural economy, including tourism.
Carwyn Jones: That was part of my brief and, had we followed a vaccinate to live policy, large parts of rural Wales would still be closed. I have no doubt about that, because there would still be areas where there would be vaccinated animals and under no circumstances could vaccinated animals leave those areas, because of the difficulties that Tony has outlined. Therefore, large parts of Wales would be fenced in, and walkers would not be able to walk through them in reality, and the tourism industry would still be suffering.
Let us face it, Chair, there is no way of our being able to say to those in rural Wales, 'We can get rid of this disease without any effect at all'. Yes, it was very painful and yes, people did see their businesses affected, but that was inevitable. That was always going to be the case. So, bearing that in mind, it was important that the difficulties that they were experiencing were kept to as short a period of time as possible. I do not believe that a vaccinate to live policy would have done that, because we would still be in a position where the disease was still around in Wales. We would still not be in a position to say that we were foot and mouth disease free. Clearly, not only does that affect farming, but it also affects the tourism industry. How easy is it to sell us as a country if foot and mouth disease is still present? We saw the difficulties of that last summer—last year I mean—and the effect of that on rural Wales. The last thing that I would have wanted to see was for that to still be the case today.
[309] Elin Jones: Ie, ond yr wyf yn gofyn y cwestiwn yng nghyd-destun y ffaith mai'ch brîff oedd sicrhau cyn lleied o effaith ar dwristiaeth â phosibl. Gwnaethoch gymharu'r polisi lladd â'r polisi brechu i farw yn eich ateb. Yr wyf yn gofyn yn awr ichi gymharu'r polisi lladd â'r polisi brechu i fyw, os mai'ch brîff, a'ch gofal pennaf, oedd amddiffyn yr economi wledig ehangach, gan gynnwys twristiaeth.
Carwyn Jones: Yr oedd hynny'n rhan o'm brîff a, phe baem wedi dilyn polisi brechu i fyw, byddai rhannau helaeth o'r Gymru wledig yn dal i fod ar gau. Nid wyf yn amau hynny o gwbl, oherwydd byddai ardaloedd o hyd lle y byddai anifeiliaid a frechwyd ac ni allai anifeiliaid a frechwyd adael yr ardaloedd hynny o dan unrhyw amgylchiadau, oherwydd yr anawsterau a amlinellodd Tony. Felly, byddai rhannau helaeth o Gymru wedi'u hamgáu â ffensiau, ac ni fyddai cerddwyr yn gallu cerdded drwyddynt mewn gwirionedd, a byddai'r diwydiant twristiaeth yn dal i ddioddef.
Gadewch inni wynebu'r peth, Gadeirydd, ni fuasai modd inni ddweud wrth y sawl yn y Gymru wledig, 'Gallwn gael gwared â'r clwyf hwn heb unrhyw effaith o gwbl'. Oedd, yr oedd yn boenus a do, fe welodd pobl effaith ar eu busnesau, ond yr oedd hynny'n anochel. Yr oedd yn sicr o fod felly. Gan gofio hynny, yr oedd yn bwysig cyfyngu'r anawsterau yr oeddent yn eu profi i gyfnod mor fyr â phosibl. Ni chredaf y byddai polisi brechu i fyw wedi gwneud hynny, oherwydd byddem yn dal i fod mewn sefyllfa lle'r oedd y clwyf yn dal i fod yng Nghymru. Byddem yn dal i fod mewn sefyllfa lle na allem ddweud ein bod yn rhydd o glwy'r traed a'r genau. Wrth gwrs, nid effeithia hynny ar ffermio yn unig, ond ar y diwydiant twristiaeth hefyd. Pa mor hawdd yw ein marchnata fel gwlad os yw clwy'r traed a'r genau'n bresennol o hyd? Gwelsom anawsterau hynny yr haf diwethaf—y llynedd yr wyf yn ei feddwl—ac effaith hynny ar y Gymru wledig. Y peth olaf a ddymunwn oedd i hynny barhau i fod yn wir heddiw.
[310] Elin Jones: May I come back in on that?
[310] Elin Jones: A gaf gyfrannu eto ar hynny?
[311] Glyn Davies: Could you just ask a [311] Glyn Davies: A allech ofyn cwestiwn
brief question, please? I want to bring Mick in as soon as I can.
[312] Elin Jones: Could I ask a technical question on vaccination to die? Why, if the animals have been vaccinated, is it not then possible to allow walkers—given that there is no proven case of walkers transmitting the disease—to walk the footpaths in areas that had been designated as vaccinated areas?
Mr Edwards: It is because, although the animals are vaccinated, until you know that the vaccination programme has had the desired effect—namely, that it has protected the animals and allowed the infection to die out in that area—you still do not know whether there is active infection in the area. As long as there is active infection around, you obviously cannot afford to allow any possible vehicle of transmitting that infection elsewhere.
[313] Glyn Davies: Mick, do you want to come in on this?
byr, os gwelwch yn dda? Yr wyf am ddod â Mick i mewn cyn gynted ag y gallaf.
[312] Elin Jones: A gaf ofyn cwestiwn technegol ar frechu i farw? Pam, os yw'r anifeiliaid wedi'u brechu, nad oes modd wedyn caniatáu i gerddwyr—o wybod na phrofwyd achos o drosglwyddo'r clwyf gan gerddwyr—gerdded y llwybrau cyhoeddus mewn ardaloedd a ddynodwyd yn ardaloedd lle y bu brechu?
Mr Edwards: Y rheswm am hynny yw, er bod yr anifeiliaid wedi'u brechu, hyd nes y gwyddoch fod y rhaglen frechu wedi cael yr effaith ddymunol—sef ei bod wedi amddiffyn yr anifeiliaid ac wedi gadael i'r haint farw yn yr ardal honno—na wyddoch eto a oes haint byw yn yr ardal. Cyhyd ag y bo haint byw o gwmpas, mae'n amlwg na allwch fforddio caniatáu unrhyw gyfrwng i drosglwyddo'r haint hwnnw i rywle arall.
[313] Glyn Davies: Mick, a ydych yn dymuno dweud rhywbeth am hyn?
[314] Mick Bates: I have a couple of questions. First, I would like to know about the internal process involving documents on vaccination. For example, at long last we have been given this document from the scientific committee on animal health and animal welfare, which was adopted on 10 March 1999 and which relates specifically to emergency vaccination against foot and mouth disease. My first question to the Minister is: what had happened internally to discuss the recommendations of that paper, in particular, on dealing with an outbreak of foot and mouth disease? The second issue relates specifically to different areas of the world. I think that it is worth noting that the nature of the disease here was very different to that in many other areas of the world—to that in all other areas of the world where there has been an outbreak, as far as I can see. So I am not sure that general comparisons to our situation hold fast. I think that, with hindsight, we are looking at places like Holland, which seems to have used vaccination effectively, but that may not have been applicable in our case.
[314] Mick Bates: Mae gennyf ychydig o gwestiynau. Yn gyntaf, hoffwn wybod am y broses fewnol sy'n ymwneud â dogfennau ar frechu. Er enghraifft, o'r diwedd cawsom y ddogfen hon oddi wrth y pwyllgor gwyddonol ar iechyd anifeiliaid a lles anifeiliaid, a fabwysiadwyd ar 10 Mawrth 1999 ac sy'n ymwneud yn benodol â brechu brys rhag clwy'r traed a'r genau. Fy nghwestiwn cyntaf i'r Gweinidog yw: beth a ddigwyddodd yn fewnol i drafod argymhellion y papur hwnnw, yn benodol, ar ddelio ag achosion o glwy'r traed a'r genau? Mae'r ail fater yn ymwneud yn benodol â gwahanol rannau o'r byd. Credaf ei bod yn werth nodi bod natur y clwyf yma yn wahanol i'r hyn ydoedd mewn sawl rhan arall o'r byd—i'r hyn a oedd yn yr holl rannau eraill o'r byd lle y bu achosion, hyd y gallaf weld. Felly nid wyf yn sicr a yw'r cymariaethau cyffredinol â'n sefyllfa ni'n ddibynadwy. Credaf ein bod yn edrych, gyda synnwyr trannoeth, ar leoedd fel yr Iseldiroedd, y mae'n ymddangos ei bod wedi defnyddio brechu'n effeithiol, ond a allai fod yn amherthnasol i'n hachos ni.
However, there are instances where Fodd bynnag, mae achosion lle y mae'n
vaccination may well have been applicable. I will take as an example the Brecon Beacons where, although I am only responding to hearsay, there were only a very tiny number of sheep with antibodies. I want to know what the decision-making process was in order to say, 'Right, we have got thousands and thousands of sheep here and two or three of them have got antibodies and we are going to kill the whole lot'. How was that decision made?
Finally, what, in your view, would have been the impact of earlier detection of the disease—you know my view on this, as someone who tried the Genesis test—because it often took a long time to find out whether the disease was there?
Carwyn Jones: I will ask Tony to come in on some of the points that you have raised but, of course, the point about the Genesis test is that it does not work, as you found yourself. It is not a validated test.
[315] Mick Bates: It will be validated soon.
Carwyn Jones: Your experience, Mick, would suggest otherwise, but there we are. The fact is that it is not a validated test. We know that, but the answer to your question is 'yes'. Clearly, if there were a validated test that could be relied on to detect the disease earlier, that would assist in dealing with the disease. With regard to the other matters that you raised, in terms of the internal process and so on, before Tony does answer that question, I will just give some background information as to what was happening on the Beacons.
The situation in the Beacons, as far as we were concerned, was an almost luxurious situation for us, because we were in a position where it was known where the disease was, it was known how it was spreading and it was known where it was spreading. That was not something that had been possible to determine in the past. I met with the graziers on the Beacons and we explained to them what we were trying to do—that, effectively, if the preventative cull was put into place, we would be able to get rid of the disease within days, and we did.
ddigon posibl y byddai brechu'n berthnasol. Cymeraf Fannau Brycheiniog yn enghraifft, lle nad oedd ond nifer fach iawn o ddefaid â gwrthgyrff, er mai dim ond achlust a gefais o hynny. Dymunaf wybod beth oedd y broses benderfynu er mwyn dweud, 'Iawn, mae gennym filoedd ar filoedd o ddefaid yma ac mae gwrthgyrff gan ddwy neu dair ohonynt ac yr ydym yn mynd i'w lladd bob un'. Sut y gwnaethpwyd y penderfyniad hwnnw?
Yn olaf, beth fuasai'r effaith, yn eich barn chi, pe bai'r clwyf wedi'i ddarganfod yn gynt—gwyddoch fy marn ar hyn, fel un a roddodd gynnig ar y prawf Genesis— oherwydd cymerai amser hir yn aml i gael gwybod a oedd y clwyf yno?
Carwyn Jones: Gofynnaf i Tony ddweud rhywbeth ar rai o'r pwyntiau a godwyd gennych ond, wrth gwrs, y pwynt am y prawf Genesis yw nad yw'n gweithio, fel y gwelsoch eich hun. Nid yw'n brawf dilys.
[315] Mick Bates: Fe gaiff ei ddilysu cyn hir.
Carwyn Jones: Byddai'ch profiad chi, Mick, yn awgrymu fel arall, ond dyna ni. Y ffaith amdani yw nad yw'n brawf a ddilyswyd. Gwyddom hynny, ond yr ateb i'ch cwestiwn yw 'byddai'. Wrth gwrs, pe bai prawf a ddilyswyd yn bod y gellid dibynnu arno i ddarganfod y clwyf yn gynharach, byddai hynny o gymorth wrth ddelio â'r clwyf. O ran y materion eraill a godasoch, ar y broses fewnol ac yn y blaen, cyn i Tony ateb y cwestiwn hwnnw, rhoddaf rywfaint o wybodaeth gefndir ar yr hyn a oedd yn digwydd ar y Bannau.
Yr oedd y sefyllfa ar y Bannau, o'n rhan ni, yn un foethus bron i ni, oherwydd yr oeddem mewn sefyllfa lle yr oedd yn hysbys ymhle'r oedd y clwyf, yr oedd yn hysbys sut yr oedd yn ymledu ac i ble. Yr oedd hynny'n rhywbeth na fu modd ei bennu yn y gorffennol. Cyfarfûm â'r porwyr ar Fannau Brycheiniog ac esbonio wrthynt beth yr oeddem yn ceisio'i wneud—sef, i bob pwrpas, os gweithredwyd y difa ataliol, y gallem gael gwared â'r clwyf o fewn dyddiau, ac fe wnaethom. Eglurwyd hefyd y câi rhaglen brofi ei rhoi ar waith.
We also explained that a testing programme would be put into place. That testing programme was carried out, and the results of the testing programme were good. At the time, it was very difficult to know where the disease was, but the testing programme showed that the disease was not as widespread as was originally feared. Some people had said that it had spread as far as Rhayader and so forth, but it had not done. So that was a very useful process.
Again, on the Beacons, in terms of vaccination, there would have been farms on the Beacons that never had the disease that would have been vaccinated, and their animals would still be vaccinated. They would not be able to trade as a result of being vaccinated in that way. When the marts finally opened for sheep, those sheep would not have been in the marts. I think that that is something that has to be considered. There are people who may well be in a situation in the future whereby they are able to trade their animals when, had they been vaccinated, they would not have been able to do so.
Could you answer in terms of the science, Tony?
[316] Mick Bates: Could I just say, Chair, that the question was at what point, when you tested these animals—let us say that there was a tiny number, two or three out of 10,000, say—did you detect antibodies, or did you detect the live virus there? How did that process work?
Carwyn Jones: I will ask Tony to tell us that.
Mr Edwards: I think that there are two issues. Could we go back to the one that you raised at the beginning about the document in 1999? On the internal processes, there is a constant process of discussion with Europe on the latest position on a whole range of diseases. This is just one, as you know, of what we call the 'list A' diseases published by OIE. Perhaps, just in that context, I could make it clear, Chair, that the OIE lays down the rules—if I can put it that way—on defining whether a country is disease-free and what rules must apply to international
Cyflawnwyd y rhaglen brofi honno, ac yr oedd canlyniadau'r rhaglen brofi'n dda. Ar y pryd, yr oedd yn anodd iawn gwybod ymhle'r oedd y clwyf, ond dangosodd y rhaglen brofi nad oedd y clwyf wedi ymledu cymaint ag yr ofnwyd yn wreiddiol. Dywedodd rhai ei fod wedi ymledu mor bell â Rhaeadr Gwy ac yn y blaen, ond nid oedd. Felly yr oedd honno'n broses ddefnyddiol iawn.
Unwaith eto, ar Fannau Brycheiniog, o ran brechu, byddai brechu wedi digwydd ar ffermydd ar Fannau Brycheiniog lle na fu'r clwyf erioed, a byddai eu hanifeiliaid wedi'u brechu er hynny. Ni fyddent yn gallu masnachu o ganlyniad i gael eu brechu fel hynny. Pan agorodd y marchnadoedd i ddefaid o'r diwedd, ni fyddai'r defaid hynny yn y marchnadoedd. Credaf fod hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid ei ystyried. Mae'n ddigon posibl y gallai rhai fod mewn sefyllfa yn y dyfodol lle y gallent werthu eu hanifeiliaid, na fyddent wedi gallu gwneud hynny pe byddent wedi'u brechu.
A allech ateb yng nghyd-destun y wyddoniaeth, Tony?
[316] Mick Bates: A gaf ddweud, Gadeirydd, mai'r cwestiwn oedd pa bryd, pan wnaethoch brofion ar yr anifeiliaid hynny—gadewch inni ddweud ei bod yn nifer fechan, dau neu dri o blith 10,000, dyweder—y darganfuoch wrthgyrff neu'r feirws byw yno? Sut y gweithiodd y broses honno?
Carwyn Jones: Gofynnaf i Tony ddweud hynny wrthym.
Mr Edwards: Credaf fod dau fater yn codi. A allem fynd yn ôl at yr un a godwyd gennych ar y dechrau am y ddogfen yn 1999? Ynghylch y prosesau mewnol, mae proses barhaus o drafod gydag Ewrop ar y sefyllfa ddiweddaraf ar amrywiaeth eang o glefydau. Fel y gwyddoch, nid yw hwn ond yn un o'r rhai a alwn yn glefydau 'rhestr A' a gyhoeddir gan OIE. Efallai, yn y cyd-destun hwnnw, y gallwn roi ar ddeall, Gadeirydd, mai OIE sy'n gosod y rheolau—os gallaf ei roi felly—ar ddiffinio a yw gwlad yn rhydd o glefyd a pha reolau y mae'n rhaid eu
trade. The World Trade Organization uses those rules, and the European Union uses those rules. Until those rules are changed, as the Minister said, we have to abide by what those rules say. They are, as we discussed before, very strict.
That is not to say that there are not constant discussions about what the latest position is. On the test to distinguish between vaccinated animals and animals that have been exposed to field challenge, there is a test that is well on the way to being developed but, as the Minister has said, until it is validated and until it is accepted internationally and the rules are changed to accommodate it, we are still going to be stuck with the set of rules that we have at the moment.
If we turn to the Brecon Beacons, we knew that we had live disease up on the Beacons; we had actually found virus from some of the sheep that were moved in the Beacons. In fact, in one particular group of animals, 90odd per cent of those animals came back positive on the tests, or were strong positive. We had strong evidence that there was disease that had moved up onto the Beacons. What was not clear was how far it had spread on the Beacons. With respect to Mick, it is easy to be wise with hindsight. We did not know what the results were until we had carried out the tests. Given the practical difficulties on the Beacons of actually penning these sheep and holding them while we waited for test results, it rapidly became clear that that policy was not sustainable in those circumstances.
There is one final point that I would make on vaccination, and on the techniques. The outbreak in the UK, and particularly in Wales, was in sheep. It was not confined to single outbreaks dotted here and there; they were spotting up all over the place. If we had actually run vaccinations—and we are talking now about 3 km protection zones around each of those outbreaks—the whole of Wales would effectively have been a vaccination area, or certainly large parts of it. Powys would have been.
cymhwyso at fasnach ryngwladol. Mae Corff Masnachu'r Byd yn defnyddio'r rheolau hynny, ac mae'r Undeb Ewropeaidd yn defnyddio'r rheolau hynny. Hyd nes y caiff y rheolau hynny eu newid, fel y dywedodd y Gweinidog, rhaid inni lynu wrth y rheolau hynny. Maent yn gaeth iawn, fel y trafodwyd eisoes.
Nid yw hynny'n gyfystyr â dweud nad oes trafodaethau cyson am y sefyllfa ddiweddaraf. Ynghylch y prawf i wahaniaethu rhwng anifeiliaid a frechwyd ac anifeiliaid a fu'n agored i her yn y maes, mae prawf sydd ymhell ar y ffordd at ei ddatblygu ond, fel y dywedodd y Gweinidog, hyd nes y caiff ei ddilysu a'i dderbyn yn rhyngwladol, a hyd nes y newidir y rheolau i'w gynnwys, byddwn o hyd yn gaeth i'r rheolau sydd gennym ar hyn o bryd.
Os trown at Fannau Brycheiniog, fe wyddem fod gennym glwyf byw ar y Bannau; daethom o hyd i'r feirws ymysg y defaid a symudwyd i'r Bannau. Mewn gwirionedd, mewn un grŵp penodol o anifeiliaid, yr oedd tua 90 y cant o'r profion ar yr anifeiliaid hynny'n gadarnhaol neu'n tueddu'r gryf i fod yn gadarnhaol. Yr oedd gennym dystiolaeth gadarn bod haint wedi symud i Fannau Brycheiniog. Yr hyn nad oedd yn eglur oedd pa mor bell yr oedd wedi ymledu ar Fannau Brycheiniog. Gyda pharch at Mick, mae'n hawdd bod yn ddoeth gyda synnwyr trannoeth. Ni wyddem y canlyniadau hyd nes yr oeddem wedi gwneud y profion. O ystyried yr anawsterau ymarferol ar Fannau Brycheiniog o gorlannu'r defaid hynny a'u dal tra yr oeddem yn disgwyl canlyniadau'r profion, daeth yn amlwg yn fuan nad oedd y polisi hwnnw'n gynaliadwy yn yr amgylchiadau hynny.
Mae un pwynt olaf y carwn ei wneud ar frechu, ac ar y technegau. Yr oedd yr achosion yn y DU, ac yn enwedig yng Nghymru, ymysg defaid. Nid oedd yn gyfyngedig i achosion unigol yma ac acw; yr oeddent yn codi ym mhobman. Pe baem wedi brechu—ac yr ydym yn sôn yn awr am barthau amddiffyn 3 km o gwmpas pob un o'r cychwyniadau hynny—byddai Cymru gyfan yn ardal brechu, neu rannau helaeth ohoni'n sicr. Fe fyddai Powys.
Just to go back to the statement about zones, the UK is a member state, and the OIE regards the UK as a single epidemiological entity in disease control terms. So any particular programme of events that takes place in one part of the UK has implications for the whole of the UK in terms of trade. We could approach the OIE to zone, as we call it, into certain areas; we could separate Wales off and Scotland off and so on. However, there would be very strict rules governing the borders between the zones that are being treated by vaccination or whatever and those that might be regarded as disease free. There is a whole raft of implications for following that route, which would not be obvious at first.
[317] Glyn Davies: I have a small point to make before I move on to Peter. I ask Committee members to indicate to me whether they want to speak specifically on the vaccination issue before we move on to the access issue, in which other members are very interested. This is simply for reasons of timing, so that I know whether I need to hurry things along. If other members want to raise their points under the other items that we will discuss later on, I am comfortable with that pace and I will let members pursue their points in the same way as at present. Mick, do you have a point to raise?
[318] Mick Bates: I am still not clear about the issue of antibodies in sheep, particularly on the Beacons. I was told that there were flocks where there were only antibodies in very small numbers of sheep. Did you then decide, because there were antibodies there, to kill them? How many were there? The other point—and this is one of the lessons to be learned—is what serology capacity do we need in Wales as a result of this experience?
Mr Edwards: On the first point, if we start from the premise that the country is disease free, the only way there can be antibodies in animals is if they have been exposed to the foot and mouth disease virus. The test that we used on the Beacons actually detects the level of antibodies in the virus—I beg your pardon, the level of antibodies in the animal. Because
Gan fynd yn ôl at y datganiad am barthau, mae'r DU yn aelod-wladwriaeth, ac mae OIE yn ystyried y DU yn un endid epidemiolegol o ran rheoli clefydau. Felly mae i unrhyw raglen benodol o ddigwyddiadau mewn un rhan o'r DU oblygiadau i'r DU gyfan o ran masnachu. Gallem ofyn i OIE ei rhannu'n barthau penodol, fel y dywedwn; gallem roi Cymru ar wahân a rhoi'r Alban ar wahân ac yn y blaen. Fodd bynnag, byddai rheolau caeth iawn yn rheoli'r ffiniau rhwng y parthau sy'n cael eu trin drwy frechu neu beth bynnag a gellid ystyried y rheini'n rhydd oddi wrth y clwyf. Mae nifer fawr o oblygiadau o ddilyn y llwybr hwnnw, na fyddent yn amlwg ar yr olwg gyntaf.
[317] Glyn Davies: Mae gennyf bwynt bach i'w wneud cyn imi fynd ymlaen at Peter. Gofynnaf i aelodau'r Pwyllgor ddweud wrthyf a ydynt yn dymuno siarad yn benodol ar fater brechu cyn y symudwn ymlaen at fater mynediad, y mae aelodau eraill yn ymddiddori'n fawr ynddo. Mae hynny er mwyn amseru'n unig, fel fy mod yn gwybod a oes angen imi brysuro pethau. Os yw aelodau eraill am godi eu pwyntiau o dan yr eitemau eraill a drafodwn yn ddiweddarach, yr wyf yn fodlon ar y cyflymder hwnnw a byddaf yn gadael i'r aelodau ddilyn eu pwyntiau yn yr un modd ag y maent ar hyn o bryd. Mick, a oes gennych bwynt i'w godi?
[318] Mick Bates: Nid yw mater y gwrthgyrff mewn defaid yn glir i mi eto, yn enwedig ar y Bannau. Dywedwyd wrthyf fod preiddiau o ddefaid yno nad oedd gwrthgyrff ond mewn nifer fach ohonynt. A wnaethoch benderfynu eu lladd wedyn, am fod gwrthgyrff yno? Faint ohonynt a oedd yno? Y pwynt arall—a dyma un o'r gwersi i'w dysgu—yw pa gapasiti y mae arnom ei angen yng Nghymru o ran seroleg o ganlyniad i'r profiad hwn?
Mr Edwards: Ynghylch y pwynt cyntaf, os dechreuwn ar y cynsail bod y wlad yn rhydd o'r clwyf, yr unig fodd y gellir cael gwrthgyrff mewn anifeiliaid yw os buont yn agored i feirws clwy'r traed a'r genau. Mae'r prawf a ddefnyddiasom ar Fannau Brycheiniog yn darganfod lefel y gwrthgyrff yn y feirws—mae'n ddrwg gennyf, lefel y
viremia is very transient, once the antibody levels have risen, the viremia itself can go down very quickly. That does not mean to say that, if the virus is in the bloodstream, the animal is still not infectious; it can be carrying virus elsewhere on it. So antibodies in an animal mean that it has been exposed to virus at some point in its career, which is why we use an antibody test and, because the antibodies last longer, it gives us a better picture.
On the second point, you talked about laboratory capacity in Wales. There is a difficulty in that, because of the nature of the virus, every sample that is sent for testing is presumed—has to be presumed—to be infected until the test proves otherwise. Therefore, they can only be tested in laboratories that are fitted out to a very high safety standard—what we call category 4—in practice. The capital cost of producing or putting a category 4 laboratory in is very high. Therefore, provided that the facility is available nationally, as it currently is, I do not think that we necessarily need to have a separate facility in Wales.
[319] Peter Rogers: One of the most interesting things that you have said today is that you realise that this is one of the most contagious animal diseases. The length of time from when the disease first came to the United Kingdom to the time when there was control over the movement of animals is probably the greatest contributory factor to the situation that we have ended up with. You mentioned Joe Walsh, who brought in an immediate ban on the use of footpaths in Ireland. He recognised that. You also mentioned how Holland tackled the problem. Carwyn talked about using a vaccination programme. You keep reverting back to the vaccinate to live policy. The suppressive vaccine, which was used in Holland, was used under an article of a European directive because it could not dispose of carcases under a slaughter policy nor could it remove those carcases where they had foot and mouth disease. Therefore, they had to look at a way of controlling foot and mouth disease. It was done by vaccination to kill, as you quite rightly say. Are you aware that, if slaughter contravenes article 5(2)(a) of the gwrthgyrff yn yr anifail. Am fod firemia'n fyrhoedlog iawn, wedi i lefelau'r gwrthgyrff godi, gall y firemia ei hun ddisgyn yn gyflym iawn. Nid yw hynny'n gyfystyr â dweud bod anifail yn dal i fod yn anheintus os yw'r feirws yn y llif gwaed; gall gario'r feirws yn rhywle arall yn ei gorff. Felly mae gwrthgyrff yn yr anifail yn golygu iddo fod yn agored i'r feirws ar ryw adeg yn ei oes, a dyna pam yr ydym yn defnyddio prawf am wrthgyrff, oherwydd mae'r gwrthgyrff yn parhau'n hwy, mae'n rhoi gwell darlun i ni.
Ar yr ail bwynt, yr oeddech yn sôn am gapasiti labordai yng Nghymru. Mae anhawster yn hynny, oherwydd natur y feirws, mae'r broses yn rhagdybio—rhaid rhagdybio—bod pob sampl a anfonir i'w brofi wedi'i heintio hyd nes y bydd y prawf yn dangos fel arall. Felly, ni ellir ond eu profi'n ymarferol mewn labordai sydd wedi'u cyfarparu i safon ddiogel dros ben—yr hyn a alwn yn gategori 4. Mae cost cyfalaf gwneud neu osod labordy categori 4 yn uchel iawn. Felly, ar yr amod bod y cyfleuster ar gael yn genedlaethol, fel y mae ar hyn o bryd, ni chredaf fod angen o reidrwydd inni gael cyfleuster ar wahân yng Nghymru.
[319] Peter Rogers: Un o'r pethau mwyaf diddorol a ddywedasoch heddiw yw eich bod yn sylweddoli mai hwn yw un o'r clefydau anifeilaidd mwyaf heintus. Mae'n debyg mai hyd y cyfnod rhwng dyfodiad cyntaf y clwyf i'r Deyrnas Unedig a'r adeg yr oedd rheolaeth dros symud anifeiliaid yw'r ffactor cyfrannol mwyaf at y sefyllfa sydd gennym bellach. Soniasoch am Joe Walsh, a gyflwynodd waharddiad ar unwaith ar ddefnyddio llwybrau cyhoeddus yn Iwerddon. Yr oedd yn sylweddoli hynny. Soniasoch hefyd sut yr aeth yr Iseldiroedd i'r afael â'r broblem. Soniodd Carwyn am ddefnyddio rhaglen frechu. Yr ydych yn dal i droi'n ôl at y polisi brechu i fyw. Yr oedd y brechlyn ataliol, a ddefnyddiwyd yn yr Iseldiroedd, wedi'i ddefnyddio o dan erthygl cyfarwyddeb Ewropeaidd am na châi waredu carcasau o dan bolisi lladd ac ni allai symud y carcasau hynny os oedd clwy'r traed a'r genau arnynt. Felly, bu'n rhaid iddynt ystyried dull o reoli clwy'r traed a'r genau. Gwnaethpwyd hynny drwy frechu i ladd, fel yr ydych yn dweud. A ydych yn ymwybodol bod yn rhaid inni ystyried dulliau eraill o
directive 85/511/EEC, we have to look at other ways of controlling foot and mouth disease—that is, suppressive vaccination, which will give you time to slaughter the animals in your own time and incinerate them, although you have stopped the infection? When talking about vaccination, you mentioned the difficulties across Wales. I agree with you, particularly on how widespread the infection was. However, you must remember that, in north Wales, there was only one real centre of foot and mouth disease.
I listened to what Mick had to say about vaccination in Europe—that you could not make a comparison to other countries. I would like to highlight the case in Algeria, where there were over 165 cases spread across the country. I do not think that they commenced suppressive vaccination for a week. They vaccinated nearly 2 million animals and brought the disease under control within a month. What I am asking is, do you accept that, in terms of the problems we have had in Wales, we should be considering seriously ring vaccination, which would have given us time to adhere to the rules we learnt in 1967, one of them being that animals need to be slaughtered within 24 hours to stop the spread of the disease?
Carwyn Jones: I have three points to make before Tony answers. It is not a National Assembly function to control animal movements. That is clear and well known to every member of this Committee, and we have been discussing it for some time. It is entirely a matter for DEFRA in Wales, and that is precisely the point I have been trying to make since last summer—we need the ability to control animal movements in Wales. That has been abundantly clear to all who can listen.
As far as vaccination is concerned, I am not aware what the agricultural economy of Algeria rests upon, but ours rests upon export, particularly sheep meat exports. If there are no sheep meat exports for any great length of time, there is no sheep meat industry in Wales. Peter is right to say that vaccination was carried out in the Netherlands—and this is precisely why it was sought in Cumbria and Devon—in order to reoli clwy'r traed a'r genau, os yw'r lladd yn groes i erthygl 5(2)(a) o gyfarwyddeb 85/511/EEC—sef brechu ataliol, a fydd yn rhoi amser ichi ladd yr anifeiliaid yn eich amser eich hun a'u llosgi, er eich bod wedi atal yr haint? Wrth sôn am frechu, soniasoch am yr anawsterau ledled Cymru. Cytunaf â chi, yn enwedig ynghylch pa mor gyffredin oedd yr haint. Fodd bynnag, rhaid ichi gofio mai dim ond un wir ganolfan clwy'r traed a'r genau a oedd yng ngogledd Cymru.
Gwrandewais ar yr hyn a ddywedodd Mick am frechu yn Ewrop—na allech gymharu â gwledydd eraill. Hoffwn dynnu sylw at yr achos yn Algeria, lle'r oedd dros 165 o achosion ar wasgar ledled y wlad. Ni chredaf iddynt ddechrau brechu ataliol am wythnos. Gwnaethant frechu ymron i 2 filiwn o anifeiliaid ac yr oedd y clwyf o dan reolaeth ganddynt o fewn mis. Yr hyn yr wyf am ei ofyn yw, a ydych yn derbyn, yng nghyddestun y problemau a gawsom yng Nghymru, y dylem roi ystyriaeth o ddifrif i frechu cylch, a fyddai wedi rhoi amser inni lynu wrth y rheolau a ddysgasom yn 1967, ac un o'r rheini oedd bod rhaid lladd anifeiliaid o fewn 24 awr i atal ymlediad y clwyf?
Carwyn Jones: Mae gennyf dri phwynt i'w gwneud cyn i Tony ateb. Nid yw rheoli symudiadau anifeiliaid yn swyddogaeth i'r Cynulliad Cenedlaethol. Mae hynny'n glir ac yn dra hysbys i bob aelod o'r Pwyllgor hwn, ac yr ydym wedi bod yn ei drafod ers cryn amser. Mae'n fater i DEFRA yng Nghymru yn llwyr, a dyna'r union bwynt y ceisiais ei wneud ers yr haf diwethaf—mae angen y gallu i reoli symudiadau anifeiliaid arnom yng Nghymru. Bu hynny'n gwbl glir i bawb a all wrando.
O ran brechu, nid wyf yn gwybod ar beth y mae economi amaethyddol Algeria'n dibynnu, ond mae'n heconomi ni'n dibynnu ar allforio, yn enwedig allforion cig dafad. Os nad oes allforion cig dafad am gyfnod hir, nid oes diwydiant cig dafad yng Nghymru. Mae Peter yn gywir wrth ddweud bod brechu wedi digwydd yn yr Iseldiroedd—a dyna'n union pam y bu cais i'w wneud yn Cymbria a Dyfnaint—er mwyn gostwng nifer y carcasau
slow down the number of carcases that had to be disposed of. That much is true. However, on the basis of what Tony has already said, that would have meant vaccinating across almost all of Wales, with a consequent effect on the whole rural economy, not just farming.
[320] Glyn Davies: Do you want to come back on that, Peter?
[321] Peter Rogers: Yes. I am not going to lecture Carwyn on the economics or agriculture of Algeria. However, Holland is very dependent on agriculture, particularly the dairy sector, as is Ireland, which is why they responded accordingly by bringing in powers to ring vaccinate and why they were so successful. When we are talking about vaccination, we ought to understand that there is no way that any decision in the future would allow the mass slaughter of animals that happened as a result of the last outbreak. There is no way that anyone would pay for that again, or ever allow it to happen. Are we in the Assembly now going to look closely at ring vaccination as one way of controlling the disease?
The other major point that must be made is that you are using figures—and I know very well that you can use figures in whichever way you want to use them—that you quoted last time in relation to slaughtered animals. You talked about the fact that one case equated to 10,000 animals in Holland, while one case equated to 3,000 animals in Wales. I do not think that that takes into consideration the amount of animals slaughtered in the welfare cull. You know very well that, in the welfare cull, none of the offspring—none of the lambs—were counted. In the preventative cull in Anglesey, where valuations were done on one ewe with triplets, one ewe with twins or one ewe with a single lamb, the individual animal was counted as one. For the welfare cull, the figures from the Meat and Livestock Commission confirm that none of the lambs were counted in that cull. I know very well that, in Anglesey, from the time that valuations were made to the time stock was removed from farms, all baby lambs were put down by vets, placed into bags and collected by the army. There is no way that they were included in the figures. What I am saying is yr oedd yn rhaid eu gwaredu. Mae cymaint â hynny'n wir. Fodd bynnag, ar sail yr hyn a ddywedodd Tony eisoes, byddai hynny wedi golygu brechu ledled Cymru bron, gydag effaith ganlynol ar yr holl economi wledig, nid ffermio'n unig.
[320] Glyn Davies: A ydych yn dymuno cyfrannu eto ar hynny, Peter?
[321] Peter Rogers: Ydwyf. Nid wyf am roi darlith i Carwyn ar economeg nac amaethyddiaeth Algeria. Fodd bynnag, mae'r Iseldiroedd yn ddibynnol iawn ar amaethyddiaeth, yn enwedig y sector llaeth, fel y mae Iwerddon, a dyna pam y gwnaethant ymateb yn unol â hynny drwy gyflwyno pwerau i frechu cylch a phaham y buont mor llwyddiannus. Pan soniwn am frechu, dylem ddeall nad oes unrhyw bosibilrwydd y byddai unrhyw benderfyniad yn y dyfodol yn caniatáu lladd y niferoedd mawr o ddefaid fel y digwyddodd o ganlyniad i'r achosion diwethaf o'r clwyf. Ni fyddai neb yn barod i dalu am hynny eto, na chaniatáu iddo ddigwydd. A ydym ni yn y Cynulliad am edrych yn fanwl yn awr ar frechu cylch fel un dull o reoli'r clwyf?
Y pwynt pwysig arall y mae'n rhaid ei wneud yw eich bod yn defnyddio ffigurau—a gwn yn iawn y gallwch ddefnyddio ffigurau ym mha fodd bynnag y dymunwch—yr oeddech wedi'u dyfynnu y tro diwethaf mewn cysylltiad ag anifeiliaid a laddwyd. Soniasoch am y ffaith bod un achos yn cyfateb i 10,000 o anifeiliaid yn yr Iseldiroedd, tra yr oedd un achos yn cyfateb i 3,000 o anifeiliaid yng Nghymru. Ni chredaf fod hynny'n cyfrif nifer yr anifeiliaid a laddwyd yn y difa er lles anifeiliaid. Fe wyddoch o'r gorau, yn y difa er lles anifeiliaid, na chyfrifwyd yr un o'r epil—yr un o'r ŵyn. Yn y difa ataliol yn Ynys Môn, lle y prisiwyd un famog â thripledi, un famog â gefeilliaid neu un famog ag un oen, fe gyfrifwyd yr anifail unigol yn un. Ar gyfer y difa lles, mae'r ffigurau oddi wrth y Comisiwn Cig a Da Byw yn cadarnhau nad oedd yr un o'r ŵyn wedi'i gyfrif yn y difa hwnnw. Gwn yn iawn fod yr holl ŵyn bach yn Ynys Môn, o adeg y prisio hyd adeg mynd â'r stoc o'r ffermydd, wedi'u difa gan filfeddygon, eu rhoi mewn bagiau a'u casglu gan y fyddin. Nid yw hi'n bosibl eu bod wedi'u cynnwys yn y ffigurau.
that, if you take into consideration that one case equated to 10,000 animals in Holland— and I am going back to what Ron Davies said about the cost of this—what we have paid is horrendous. You say that, in Wales, one case equated to 3,000 animals but, if you were to take the slaughter of animals in Anglesey or north Wales alone, and divide that by the number of clinically confirmed cases—we must accept that there were three, four or five confirmed cases in Anglesey at the very most—it will be far higher than what the Dutch Government paid. I think that that is an important point to take away from here today; these figures that you are floating are absolutely incorrect in relation to what it has cost our farming industry.
[322] Glyn Davies: I would like to raise a point myself, Carwyn. It is much the same as Peter's, so I may as well make it now. It involves the credibility of this figure, which I have heard you use before, of 10,000 per case in Holland and 3,000 in the United Kingdom. In a sense, my question is in the form of a challenge to the integrity of those figures. Peter is challenging whether they are right in terms of the way you counted them. However, my view is that, inevitably, where there are few cases, the number will be much higher. When you concentrate the cases that we have had in Britain, it is going to be lower. I just think that you are using that argument and I would say that you are giving a very false impression of the effect. I am saying the same thing as Peter, in a way. That is certainly my view. Peter has stated his view on the way it was counted. I say it as an assertion, while he asks it as more of a question.
Carwyn Jones: What is the point that you are trying to make, Chair? I do not quite follow.
[323] Glyn Davies: My point is that, if you have one case in Holland, clearly it could be 20,000 or 30,000. The cases in Holland were only, what was it, in the teens?
Carwyn Jones: Twenty-six.
Yr hyn yr wyf yn ei ddweud yw, os ystyriwch fod un achos yn cyfateb i 10,000 o anifeiliaid yn yr Iseldiroedd—ac yr wyf yn mynd yn ôl at yr hyn a ddywedodd Ron Davies am y gost—ein bod wedi talu swm aruthrol. Fe ddywedwch fod un achos yng Nghymru'n cyfateb i 3,000 o anifeiliaid ond, pe byddech yn cymryd nifer yr anifeiliaid a laddwyd yn Ynys Môn neu ogledd Cymru yn unig, a rhannu hynny â nifer yr achosion a gadarnhawyd yn glinigol—rhaid inni dderbyn bod tri, pedwar neu bump o achosion a gadarnhawyd yn Ynys Môn ar y mwyaf— bydd yn llawer mwy nag a dalodd Llywodraeth yr Iseldiroedd. Credaf fod hynny'n bwynt pwysig y dylid ei ystyried wedi'r cyfarfod hwn heddiw; mae'r ffigurau hyn yr ydych yn eu crybwyll yn gwbl anghywir o ran yr hyn a gostiodd i'n diwydiant ffermio.
[322] Glyn Davies: Hoffwn godi pwynt fy hun, Carwyn. Mae'n debyg iawn i un Peter, felly cystal imi'i wneud yn awr. Mae'n ymwneud â hygrededd y ffigur hwn, y'ch clywais yn ei ddefnyddio o'r blaen, o 10,000 yr achos yn yr Iseldiroedd a 3,000 yn y Deyrnas Unedig. Ar un ystyr, mae fy nghwestiwn yn rhyw fath o her i gywirdeb y ffigurau hynny. Mae Peter yn herio a ydynt yn iawn o ran eich dull o'u cyfrif. Fodd bynnag, fy marn i yw ei bod yn anorfod, lle y mae ychydig o achosion, y bydd y nifer yn uwch o lawer. Pan ydych yn crynhoi'r achosion a gawsom ym Mhrydain, mae'n mynd i fod yn is. Credaf eich bod yn defnyddio'r ddadl honno ac fe ddywedwn i eich bod yn rhoi camargraff fawr o'r effaith. Yr wyf yn dweud yr un peth â Peter, ar ryw ystyr. Dyna fy marn i'n sicr. Mae Peter wedi datgan ei farn ar y modd y'i cyfrifwyd. Yr wyf yn ei ddweud fel haeriad, ac mae ef yn ei ofyn yn debycach i gwestiwn.
Carwyn Jones: Beth yw'r pwynt yr ydych yn ceisio'i wneud, Gadeirydd? Nid wyf yn deall yn hollol.
[323] Glyn Davies: Fy mhwynt i yw, os oes gennych un achos yn yr Iseldiroedd, mae'n amlwg y gallai fod yn 20,000 neu'n 30,000. Nid oedd nifer yr achosion yn yr Iseldiroedd ond, beth ydoedd, yn y degau?
Carwyn Jones:
Chwech ar hugain.
[324] Glyn Davies: Well, 26, or whatever it was. Clearly, if there had been a more intensive outbreak, as there was in Britain, that figure would drop dramatically because, in a certain area, you have many more cases to make the division. That is my point. I am worried that, by using that figure, you make vaccination seem to be a not credible option. It is the same as Peter's point; we are challenging that 10,000:1 and 3,000:1 figure.
Mr Brodie: Chair, can I just explain? First of all, everything—
[325] Glyn Davies: Do not lose Peter's point on this.
Mr Brodie: No, this is it precisely. Everything that was done was done in the light of the veterinary and scientific advice. In the spring, when ring vaccination was being considered—and it was seriously considered—the advice from the scientific modellers to the UK Government was that the radius of the ring that you would have to vaccinate would be larger than the ring that you would have to cull. The basis for that is that it takes between four and five days for the level of resistance to build up in the antibodies after the vaccination. So, the scientific judgment that was offered to the UK Government—I cannot judge whether it was correct or incorrect, but this is the fact— was that it was better to go for a contiguous cull policy than for ring vaccination. This is not just a retrospective, 'Oh, let us look at Holland's figures and see that they actually happen to be suitable'. That was the basis of the scientific advice at the time.
[326] Glyn Davies: I will just try to wrap up with small points. There are about three or four points that I want to pick up. Peter, has a small point, as do Elin and Ron, I think.
[327] Peter Rogers: You talk about scientific evidence or advice. There can be no scientific evidence to justify the slaughter that happened in Anglesey, and I will tell you why—
[324] Glyn Davies: Wel, 26, neu beth bynnag ydoedd. Wrth gwrs, pe bai llawer mwy o achosion, fel yr oedd ym Mhrydain, byddai'r ffigur hwnnw'n is o lawer oherwydd, mewn ardal benodol, mae gennych fwy o lawer o achosion i wneud y rhaniad. Dyna fy mhwynt i. Yr wyf yn bryderus eich bod, drwy ddefnyddio'r ffigur hwnnw, yn peri i frechu ymddangos yn ddewis nad oes hygrededd iddo. Mae yr un fath â phwynt Peter; yr ydym yn herio'r ffigur hwnnw o 10,000:1 a 3,000:1.
Mr Brodie: Gadeirydd, a gaf egluro? Yn gyntaf oll, mae popeth—
[325] Glyn Davies: Peidiwch â cholli pwynt Peter ar hyn.
Mr Brodie: Na wnaf, dyma ef yn union. Gwnaethpwyd popeth yng ngoleuni'r cyngor milfeddygol a gwyddonol. Yn y gwanwyn, pan oedd brechu cylch o dan ystyriaeth—ac fe'i hystyriwyd o ddifrif—y cyngor oddi wrth y modelwyr gwyddonol yn Llywodraeth y DU oedd y byddai cwmpas y cylch y byddai'n rhaid ichi frechu ynddo'n fwy na'r cylch lle y byddech yn gorfod difa. Y sail i hynny yw ei bod yn cymryd rhwng pedwar a phum niwrnod i lefel yr ymwrthedd godi yn y gwrthgyrff ar ôl y brechu. Felly, y farn wyddonol a gynigiwyd i Lywodraeth y DU— ni allaf farnu a oedd yn gywir neu'n anghywir, ond dyma'r ffaith—oedd ei bod yn well dewis polisi difa ar ffermydd cyffiniol na brechu cylch. Yr oedd hyn yn fwy na dim ond edrych yn ôl a dweud, 'O, gadewch inni edrych ar ffigurau'r Iseldiroedd a gweld eu bod yn digwydd bod yn addas'. Dyna oedd sail y cyngor gwyddonol ar y pryd.
[326] Glyn Davies: Ceisiaf gau pen y mwdwl gyda phwyntiau bach. Mae tua thri neu bedwar o bwyntiau y dymunaf eu codi. Mae gan Peter bwynt bach, ac Elin a Ron, yr wyf yn credu.
[327] Peter Rogers: Yr ydych yn sôn am dystiolaeth neu gyngor gwyddonol. Ni ellir cael tystiolaeth wyddonol i gyfiawnhau'r lladd a fu yn Ynys Môn, ac fe roddaf y rheswm ichi[328] Glyn Davies: Is this a small point?
[329] Peter Rogers: Yes it is, and it is a very important point as well.
[330] Glyn Davies: I do not want this to extend into a long description.
[331] Peter Rogers: The whole issue, which I tried to highlight before, is the speed of the spread of foot and mouth disease. You say that it is four or five days by the time we find a clinical case, and we have probably been missing the virus for those four or five days.
Mr Brodie: No. That was not what I was saying, Chair. What I was saying was that, once you vaccinate an animal, it takes a certain period for the vaccine to show the response—
[332] Peter Rogers: I am sorry, this is nothing to do with vaccination. I am talking about the scientific evidence for culling in Anglesey. There is no evidence that I have heard from any of you that it is wind spread. I am not even sure how it ever was spread in Anglesey, to be quite honest. There is no evidence of wind spread. You took a line on the new A5. If you remember, you had about 12 suspected cases on that line. Some of those places were closed for up to 12 days. You manned the gates there. None of those cases were confirmed. You then decided that you would perform a preventative cull, to take out that corner of Anglesey. There is no evidence at all that you can ever do a cut-out like that without doing it within a radius. If you were going to do it scientifically, you would have started from the outside of the radius and cleared the stock working inwards. You did not do that. You started all over the place. So, in consequence, considering the length of time that it took, a ring vaccination would have stopped it much more quickly— immediately. You must remember that one of the things that you are saying about vaccination is that you do not have the expertise. Some of us, as farmers, vaccinate at least twice a year, so, if it is about scientific evidence, ring vaccination would have been much more effective.
[328] Glyn Davies: Ai pwynt bach yw hwn?
[329] Peter Rogers: Ydyw, ac mae'n bwynt pwysig iawn hefyd.
[330] Glyn Davies: Nid wyf am i hyn fynd yn ddisgrifiad hir.
[331] Peter Rogers: Y mater sydd dan sylw, y ceisiais dynnu sylw ato o'r blaen, yw cyflymder ymlediad clwy'r traed a'r genau. Yr ydych yn dweud bod pedwar neu bum niwrnod yn mynd heibio cyn inni ddarganfod achos clinigol, a'i bod yn debygol ein bod wedi methu canfod y feirws yn y pedwar neu bum niwrnod hynny.
Mr Brodie: Na. Nid hynny yr oeddwn yn ei ddweud, Gadeirydd. Yr hyn a ddywedais oedd, ar ôl ichi frechu anifail, ei bod yn cymryd cyfnod penodol i'r brechlyn ddangos yr ymateb—
[332] Peter Rogers: Mae'n ddrwg gennyf, nid oes a wnelo hyn ddim o gwbl â brechu. Yr wyf yn sôn am y dystiolaeth wyddonol dros ddifa yn Ynys Môn. Nid wyf wedi clywed tystiolaeth gan yr un ohonoch ei fod yn cael ei ledaenu gan y gwynt. Nid wyf yn sicr sut y cafodd ei ledaenu o gwbl yn Ynys Môn, a bod yn gwbl onest. Nid oes tystiolaeth o ledaenu gan y gwynt. Tynasoch linell ar yr A5 newydd. Os cofiwch, yr oedd gennych tua 12 o achosion posibl ar hyd y llinell honno. Caewyd rhai o'r lleoedd hynny am hyd at 12 niwrnod. Yr oedd gennych staff wrth y gatiau yno. Ni chadarnhawyd yr un o'r achosion hynny. Wedyn, penderfynasoch gyflawni difa ataliol, fel na fyddai achos o'r clwyf yn y gornel honno o Ynys Môn. Nid oes tystiolaeth o gwbl y gallwch neilltuo lle felly heb wneud hynny o fewn cwmpas. Os oeddech am ei wneud yn wyddonol, byddech wedi dechrau y tu allan i'r cwmpas ac wedi clirio'r stoc gan weithio tuag at i mewn. Ni wnaethoch hynny. Dechreuasoch mewn gwahanol leoedd. Felly, o ganlyniad, gan gofio'r amser a gymerodd, byddai brechu cylch wedi'i atal yn gyflymach o lawer—ar unwaith. Rhaid ichi gofio mai un o'r pethau yr ydych yn eu dweud am frechu yw nad yw'r arbenigedd gennych. Mae rhai ohonom ni, fel ffermwyr, yn brechu o leiaf ddwywaith y flwyddyn, felly, os oes a wnelo hyn â thystiolaeth wyddonol, buasai brechu mewn
[333] Glyn Davies: I want to ensure that we have enough time to consider all these issues. Therefore, I will take all the points from members now, and we can then wrap up this part of the meeting.
[334] Elin Jones: Yr wyf am holi, yn debyg i'r hyn a wnaeth Peter Rogers, am frechu cylch. Dywedodd Huw Brodie y byddai'r ardal fyddai angen brechu cylch yn fwy o ardal na'r ardal ar gyfer lladd. A ddywedodd y Gweinidog, neu un ohonoch, y byddai hynny wedi golygu Cymru gyfan, fwy neu lai? Pe byddem wedi mabwysiadu polisi brechu cylch ar sail yr achosion a oedd gennym, byddem wedi gorfod brechu a lladd pob anifail yng Nghymru. Ai dyna'r hyn a ddywedwch? Yr wyf yn ceisio deall pa mor fawr fyddai'r ardal honno'n gorfod bod, a faint mwy o anifeiliaid fyddai hynny'n ei olygu. I asesu brechu cylch o'i gymharu â lladd, mae'n rhaid deall faint o ardal sydd dan sylw.
Huw Brodie: Yr hyn y byddwn i'n—
[335] Elin Jones: Yr wyf eisiau holi un cwestiwn arall, cyn ichi ateb.
[336] Glyn Davies: I ask the officials to be patient. I need to take all these points now, and you can come back to them all at the end. That is the only way I can move on effectively.
[337] Elin Jones: Yr wyf hefyd am gael ateb clir i fy nghwestiwn nesaf. Dywedodd y Gweinidog ar y dechrau mai ei fwriad, wrth ystyried pa bolisi oedd fwyaf perthnasol, oedd cael gwared ar glwy'r traed a'r genau cyn gynted ag y bo modd. Nid wyf yn sôn am ailagor marchnadoedd allforio, gan eich bod wedi cyfeirio digon at hynny eisoes y prynhawn yma. A ydych yn gwbl hyderus mai'r polisi o ladd anifeiliaid oedd y polisi mwyaf effeithiol i gael gwared ar y clwyf yn gyflym, o ystyried y gellid bod wedi cymryd camau mwy effeithiol o ran amser? Mae'n cymryd llai o amser i frechu anifail nag i'w ladd. Byddai hynny wedi cyflwyno effeithlonrwydd amser i'r system. A ydych yn dweud mai lladd anifeiliaid yw'r ffordd fwyaf effeithiol o ran amser wrth ddod â'r cylch yn fwy effeithiol o lawer.
[333] Glyn Davies: Dymunaf sicrhau bod gennym ddigon o amser i ystyried yr holl faterion hyn. Felly, cymeraf yr holl bwyntiau gan yr aelodau'n awr, ac wedyn gallwn ddod â'r rhan hon o'r cyfarfod i ben.
[334] Elin Jones: I want to ask a similar question to that asked by Peter Rogers, about ring vaccination. Huw Brodie said that the area that would need ring vaccination would be greater than the area for a cull. Did the Minister, or one of you, say that that would have meant the whole of Wales, more or less? If we had adopted a ring vaccination policy based on the cases that we had, we would have had to vaccinate and cull all the animals in Wales. Is that what you are saying? I am trying to understand how large that area would have to be, and how many more animals that would mean. In order to assess ring vaccination as compared to a cull, we must understand what size area is under consideration.
Huw Brodie: What I would—
[335] Elin Jones: I want to ask one more question, before you answer.
[336] Glyn Davies: Gofynnaf i'r swyddogion fod yn amyneddgar. Rhaid imi gymryd yr holl bwyntiau hyn yn awr, ac wedyn gallwch ddod yn ôl atynt yn y diwedd. Dyna'r unig fodd y gallaf symud ymlaen yn effeithiol.
[337] Elin Jones: I also want a clear answer to my next question. The Minister said at the beginning that his intention in considering the most relevant policy was to eradicate foot and mouth disease as quickly as possible. I am not talking about reopening export markets, because you have already made enough reference to that this afternoon. Are you wholly confident that an animal cull was the most effective policy to eradicate the disease quickly, considering that more effective steps could have been taken with regard to the time it took? It takes less time to vaccinate an animal than to cull it. That would have introduced time efficiency into the system. Are you saying that culling animals is the most effective method of eradicating the disease quickly? I am not
clwyf i ben? Nid wyf yn sôn am ailagor marchnadoedd tramor.
[338] Glyn Davies: Okay. Ron, do you want to make one last point?
[339] Ron Davies: Yes. As I understand it, at the outset, Carwyn, you said that the process of approving vaccination had to be handled jointly by DEFRA and the National Assembly. Presumably, you agreed to the submission being made in respect—
Carwyn Jones: In Wales, it is a joint function, but in England it is only DEFRA.
[340] Ron Davies: I see. So it is an anomaly. I will not pursue that point then.
The particular question I want to ask is, if we had pursued the policy of using vaccination—not specifically vaccination to kill or exclusively vaccination to live—as appropriate to control and for prophylactic purposes outside the controlled area, in other words using both to stamp out the disease, how long after the cessation of vaccination and following the last outbreak would it be deemed that the policy had been successful? In other words, at what point would it have been declared that the outbreak was over? Following from that, once that was achieved, would it not then have been possible— notwithstanding that the normal limit would be 12 months—to negotiate a recommencement of trade, within the 12 month period, provided that the outbreak had been deemed to have been successfully dealt with?
Mr Edwards: May I just clarify one or two points about ring vaccination? The point about ring vaccination is that it has to have a much wider radius than a contiguous cull because even the high-strength vaccine takes four or five days to take effect. So you have to vaccinate an area of at least 3 km around the outbreak if you are to be sure that you are stopping the disease, because while the vaccine is taking effect the disease still has the opportunity to spread if you are not careful. Then you kill all the animals that you talking about reopening foreign markets.
[338] Glyn Davies: O'r gorau. Ron, a ydych yn dymuno gwneud un pwynt olaf?
[339] Ron Davies: Ydwyf. Fel yr wyf fi'n ei ddeall, ar y cychwyn, Carwyn, fe ddywedasoch fod yn rhaid i'r broses o gymeradwyo brechu gael ei drafod ar y cyd gan DEFRA a'r Cynulliad Cenedlaethol. Gellir tybio eich bod yn cytuno â'r cais a wneir ynghylch—
Carwyn Jones: Yng Nghymru, mae'n swyddogaeth ar y cyd ond, yn Lloegr, mater i DEFRA ydyw.
[340] Ron Davies: Gwelaf fi. Felly mae'n anomaledd. Nid af ar ôl y pwynt hwnnw felly.
Y cwestiwn penodol y dymunaf ei ofyn yw, pe byddem wedi dilyn polisi o ddefnyddio brechu—nid brechu i ladd yn benodol neu frechu i fyw yn unig—yn ôl y gofyn i reoli ac at ddibenion clwyfrwystrol y tu allan i'r ardal reoledig, mewn geiriau eraill, defnyddio'r ddau i ddileu'r clwyf, pa mor hir ar ôl rhoi'r gorau i frechu ac ar ôl yr achos diwethaf o'r clwyf y byddid yn barnu bod y polisi hwnnw wedi bod yn llwyddiannus? Mewn geiriau eraill, ar ba adeg y byddid wedi datgan bod y clwyf wedi diflannu? Gan ddilyn hynny, ar ôl ei gyflawni, oni fuasai'n bosibl wedyn—er mai'r terfyn arferol fyddai 12 mis—negodi i ailddechrau masnachu, o fewn y cyfnod o 12 mis, ar yr amod bod pobl yn barnu bod y clwyf wedi'i drin yn llwyddiannus?
Mr Edwards: A gaf egluro un neu ddau o bwyntiau am frechu cylch? Y pwynt am frechu cylch yw bod yn rhaid cael cwmpas ehangach o lawer ar ei gyfer na difa ar ffermydd cyffiniol oherwydd mae hyd yn oed y brechlyn cryf yn cymryd pedwar neu bum niwrnod i gael effaith. Felly rhaid ichi frechu mewn ardal o o leiaf 3 km o gwmpas yr achos o'r clwyf os ydych am fod yn sicr o atal y clwyf, oherwydd tra bo'r brechlyn yn cael effaith mae cyfle o hyd i'r clwyf ymledu os nad ydych yn ofalus. Wedyn yr ydych yn
have vaccinated within that 3 km area. So, if you actually added a 3 km area around all the outbreaks we had in Wales—perhaps I overstressed the point in saying most of Wales— that would have meant that large parts of the country would have been affected because of the area we would have had to vaccinate. If you vaccinate to live, again, because of the nature of the disease, you have to have a boundary that can be effectively policed, because there must be no movements in and out of that boundary for at least three months.
If I can move on to Ron Davies's point about vaccine and the 12-month period, the only way that you can prove that the vaccine programme has been effective and that there is no disease present is by carrying out the sero surveillance, which is the blood test we talked about earlier. As long as there is no test available to detect the difference between antibodies from vaccine and antibodies from field challenge, the only way that you can do that is to wait for all the antibodies to disappear. The period for that to happen in sheep is up to a year, so you would have to do extensive sero surveillance and keep on doing it until you got to the point where you could show that were no antibodies left. Only at that point would the international trade people accept that the outbreak was completely over, and was completely under control.
Carwyn Jones: On Peter's point on Anglesey, he said that there was no scientific evidence behind the cull in Anglesey. I obviously refute that entirely. Everything that was done in Anglesey was based on scientific evidence. Peter, if I remember correctly, suggested that vaccination was a policy that could be pursued, and said so, to be fair, in a Plenary session of the Assembly. I remember asking him in an intervention whether he meant vaccinate to slaughter or vaccinate to live, and he did not pursue the question of vaccination again.
The second point that I have to make—I have tried to resist doing this, Chair, believe me— is that I cannot see how a member of this Committee, who received money as part of lladd yr holl anifeiliaid yr ydych wedi'u brechu o fewn yr ardal honno o 3 km. Felly, pe byddech yn ychwanegu ardal o 3 km o gwmpas yr holl achosion a gawsom yng Nghymru—efallai fy mod wedi gorbwysleisio'r pwynt wrth ddweud y rhan fwyaf o Gymru—byddai hynny wedi golygu y byddai rhannau helaeth o'r wlad wedi'u heffeithio oherwydd maint yr ardal y byddem wedi gorfod brechu ynddi. Os ydych yn brechu i fyw, unwaith eto, oherwydd natur y clwyf, mae'n rhaid cael ffin y gellir ei phlismona'n effeithiol, oherwydd ni ellir caniatáu symudiadau i mewn ac allan dros y ffin honno am o leiaf dri mis.
Os caf symud ymlaen at bwynt Ron Davies ynghylch y brechlyn a'r cyfnod 12 mis, yr unig fodd y gallwch brofi bod y rhaglen frechu wedi bod yn effeithiol ac nad oes clwyf yn bresennol yw drwy gynnal yr arolwg serolegol, sef y prawf gwaed a drafodasom yn gynharach. Tra nad oes prawf ar gael i ganfod y gwahaniaeth rhwng gwrthgyrff o frechlyn a gwrthgyrff o her yn y maes, yr unig fodd i wneud hynny yw disgwyl i'r holl wrthgyrff ddiflannu. Y cyfnod y mae'n rhaid disgwyl i hynny ddigwydd mewn dafad yw hyd at flwyddyn, felly byddech yn gorfod cynnal arolwg serolegol helaeth a pharhau i wneud hynny nes y gallech ddangos nad oedd gwrthgyrff ar ôl. Dim ond bryd hynny y byddai'r bobl masnach ryngwladol yn derbyn bod yr achosion o'r clwyf wedi diflannu'n llwyr, a'u bod o dan reolaeth lwyr.
Carwyn Jones: Ynghylch pwynt Peter am Ynys Môn, dywedodd nad oedd tystiolaeth wyddonol o blaid y difa yn Ynys Môn. Gallaf wrthbrofi hynny'n llwyr, wrth gwrs. Yr oedd popeth a wnaethpwyd yn Ynys Môn yn seiliedig ar dystiolaeth wyddonol. Os cofiaf yn iawn, awgrymodd Peter fod brechu'n bolisi y gellid ei ddilyn, a dywedodd hynny, a bod yn deg, yng Nghyfarfod Llawn y Cynulliad. Cofiaf ofyn iddo mewn ymyriad a oedd yn golygu brechu i ladd ynteu brechu i fyw, ac nid aeth ar ôl mater brechu eto.
Yr ail bwynt yr wyf yn gorfod ei wneud— ceisiais beidio â gwneud hyn, Gadeirydd, credwch chi—yw na allaf weld sut y gall aelod o'r Pwyllgor hwn, a dderbyniodd arian
the preventative cull, can fail to declare that as an interest.
[341] Glyn Davies: He did declare it.
Carwyn Jones: I mean the amount of money that he received.
[342] Glyn Davies: I am not sure about that. I would not want to comment on whether that is right or not. There were declarations of interest made by members, and I, personally, was satisfied with the declaration. I will have to take advice as to whether that was inappropriate.
The clerk has confirmed that his view is the same as mine—that Peter's declaration earlier was a proper and right declaration, and it is acceptable for him to make his point in the Committee.
Carwyn Jones: In that case, I ask Peter if he will voluntarily tell us how much he has received.
[343] Glyn Davies: That is a matter for Peter, and is not something I want to pursue at this meeting.
[344] Peter Rogers: There is one point—
[345] Glyn Davies: I do not want you to come back on that point, as I have dismissed it.
[346] Peter Rogers: I am not coming back on that.
[347] Glyn Davies: Well, I am not satisfied as yet that all the answers have been given to the points raised. As I want to be as helpful as I can, I may come back to you. However, I do not really want to go back to anyone because, unless we move on and try to adhere to our timetable, we will not be able to deal with the final items.
[348] Peter Rogers: It is six words.
[349] Glyn Davies: I will hold you to that. First of all, have all the points that were raised been dealt with?
fel rhan o'r difa ataliol, fethu â datgan hynny fel buddiant.
[341] Glyn Davies: Fe'i datganodd.
Carwyn Jones: Yr wyf yn sôn am y swm o arian a dderbyniodd.
[342] Glyn Davies: Nid wyf yn sicr am hynny. Ni ddymunwn wneud sylw ynghylch a yw'n gywir neu beidio. Gwnaeth aelodau ddatganiadau o fuddiant, ac yr oeddwn i, fy hun, yn fodlon ar y datganiad. Bydd yn rhaid imi gymryd cyngor ynghylch a oedd hynny'n amhriodol.
Mae'r clerc wedi cadarnhau ei fod o'r un farn â mi—bod datganiad Peter yn gynharach yn ddatganiad priodol a chywir, a'i fod yn dderbyniol iddo wneud ei bwynt yn y Pwyllgor.
Carwyn Jones: Os felly, gofynnaf i Peter a wnaiff ddweud wrthym o'i wirfodd faint a dderbyniodd.
[343] Glyn Davies: Mae hynny'n fater i Peter, ac nid yw'n rhywbeth y dymunaf fynd ar ei drywydd yn y cyfarfod hwn.
[344] Peter Rogers: Mae un pwynt—
[345] Glyn Davies: Nid wyf am ichi siarad eto ar y pwynt hwnnw, gan fy mod wedi'i adael.
[346] Peter Rogers: Nid wyf am sôn am hynny eto.
[347] Glyn Davies: Wel, nid wyf yn fodlon eto fod yr holl atebion wedi'u rhoi i'r pwyntiau a godwyd. Gan fy mod am fod mor gymwynasgar ag y gallaf, efallai y deuaf yn ôl atoch. Fodd bynnag, nid wyf am fynd yn ôl at neb mewn gwirionedd, oherwydd os na symudwn ymlaen a cheisio cadw at ein hamserlen, ni fyddwn yn gallu delio â'r eitemau olaf.
[348] Peter Rogers: Chwe gair ydyw.
[349] Glyn Davies: Fe'ch daliaf at hynny. Yn gyntaf oll, a ddeliwyd â'r holl bwyntiau a godwyd?
[350] Ron Davies: I have a supplementary question for Tony—just for clarification. In the case of the Brecon Beacons, where you are continuing with the serological testing, if you find animals—oh, it has finished now? Okay, if you found animals with antibodies, were they then culled?
Mr Edwards: They would have been.
[351] Ron Davies: But they are now clear?
Mr Edwards: The procedure that was followed on the Brecon Beacons was the same as that followed anywhere else, that is, in the light of epidemiological evidence, Page Street in London would determine whether or not a place should be declared infected, and if it was, they would give instructions for culling. That was the procedure.
[352] Ron Davies: So there may have been 10 sheep out of 100 that tested positive?
Mr Edwards: Page Street's professional judgment would determine whether or not the premises had to be declared as infected, according to the level of test result that it was getting.
[353] Ron Davies: So would you have culled 10 or 100?
Mr Edwards: In the case of an infected premises, the instructions were to cull all of them.
[354] Ron Davies: But, by implication, therefore, there might have been circumstances where you had 10 positive sheep out of a flock, and the instructions were not to kill.
Mr Edwards: No, that never happened.
Mr Jones: Perhaps I could just clarify that. There were circumstances where premises were tested where sero positives were found and it was Page Street's professinal judgment that a retest was necessary. That was done on
[350] Ron Davies: Mae gennyf gwestiwn atodol i Tony—dim ond er mwyn bod yn glir. Yn achos Bannau Brycheiniog, lle'r ydych yn parhau â'r profi serolegol, os dewch o hyd i anifeiliaid yn awr—o, mae wedi gorffen bellach? O'r gorau, pe baech yn dod o hyd i anifeiliaid â gwrthgyrff, a fyddent yn cael eu difa?
Mr Edwards: Byddent.
[351] Ron Davies: Ond maent yn glir yn awr?
Mr Edwards: Yr oedd y weithdrefn a ddilynwyd ar Fannau Brycheiniog yr un fath â honno a ddilynwyd ym mhobman arall, sef, yng ngolwg y dystiolaeth epidemiolegol, byddai Page Street yn Llundain yn penderfynu a ddylid datgan bod rhywle'n heintiedig neu beidio, ac os câi, byddent yn rhoi cyfarwyddiadau difa. Dyna oedd y weithdrefn.
[352] Ron Davies: Felly mae'n bosibl y buasai canlyniad 10 dafad o blith 100 a brofwyd yn gadarnhaol?
Mr Edwards: Barn broffesiynol Page Street a benderfynai a oedd yn rhaid datgan bod y safle'n heintiedig, yn ôl lefel canlyniad y prawf a dderbyniodd.
[353] Ron Davies: Felly a fyddech wedi difa 10 ynteu 100?
Mr Edwards: Yn achos safle heintiedig, y cyfarwyddiadau oedd y dylid eu difa i gyd.
[354] Ron Davies: Ond, drwy oblygiad, mae'n bosibl y buasai amgylchiadau lle'r oedd gennych 10 o ddefaid cadarnhaol mewn praidd, a bod cyfarwyddiadau i beidio â'u lladd.
Mr Edwards: Na, ni ddigwyddodd hynny erioed.
Mr Jones: Efallai y gallwn roi gwedd eglurach ar hynny. Yr oedd amgylchiadau lle y profwyd safleoedd lle y cafwyd canlyniadau serolegol cadarnhaol a barn broffesiynol Page Street oedd bod angen
occasion and the whole premises not culled. However, this is a matter for judgment. If there had been 10 on a premises, frankly, it is almost inconceivable that Page Street would not have declared that an infected premises.
[355] Ron Davies: There might have been two.
Mr Brodie: That is precisely what I was saying, Chair. It was Page Street's veterinary judgment.
[356] Ron Davies: I understand that. What if there were two which were testing positive?
Mr Brodie: It is down to Page Street's judgment.
[357] Glyn Davies: We have to move on from this issue, Ron. I know that this is important.
[358] Ron Davies: It is straightforward. I understand that it is down to Page Street, but I am asking whether there were circumstances in which a decision was taken that animals which were testing positive were not culled.
Mr Jones: The animals themselves or the whole premises?
[359] Ron Davies: The individual animals which had been tested and found to be sero positive.
Mr Jones: If animals tested sero positive, they were culled.
[360] Ron Davies: So the rest of the cohorts were not. You might have culled two out of 100 and left the 98.
Mr Jones: That was the matter that was for professional judgment.
ailbrofi. Gwnaethpwyd hynny weithiau ac ni chafodd yr holl safle ei ddifa. Fodd bynnag, mater i'w ddyfarnu yw hynny. Pe buasai 10 ar y safle, mae bron yn amhosibl dychmygu, a dweud y gwir, na fyddai Page Street wedi'i ddatgan yn safle heintiedig.
[355] Ron Davies: Efallai y buasai dwy.
Mr Brodie: Dyna'n union yr oeddwn yn ei ddweud, Gadeirydd. Barn filfeddygol Page Street oedd hynny.
[356] Ron Davies: Yr wyf yn deall hynny. Beth a ddigwyddai pe byddai dwy y cafwyd prawf cadarnhaol arnynt?
Mr Brodie: Mater i'w farnu gan Page Street ydyw.
[357] Glyn Davies: Rhaid inni symud ymlaen o'r mater hwn, Ron. Gwn fod hyn yn bwysig.
[358] Ron Davies: Mae'n syml. Yr wyf yn deall mai mater i Page Street ydyw, ond yr wyf yn gofyn a oedd amgylchiadau lle y penderfynwyd peidio â difa anifeiliaid y cafwyd prawf cadarnhaol arnynt.
Mr Jones: Yr anifeiliaid eu hunain neu'r safle i gyd?
[359] Ron Davies: Yr anifeiliaid unigol a brofwyd ac y cafwyd canlyniadau serolegol cadarnhaol arnynt.
Mr Jones: Os profwyd bod anifeiliaid yn gadarnhaol yn serolegol, fe'u difawyd.
[360] Ron Davies: Felly ni ddifawyd gweddill y carfanau. Fe allech fod wedi difa dau o'r 100 ac wedi gadael y 98.
Mr Jones: Hwnnw oedd y mater ar gyfer dyfarniad proffesiynol.
[361] Ron Davies: I understand that. But was the professional judgment, in some circumstances, to cull two and leave 98?
[361] Ron Davies: Yr wyf yn deall hynny. Ond ai'r farn broffesiynol, mewn rhai amgylchiadau, oedd y dylid difa dau a gadael 98?
Mr Jones: There were circumstances where Mr Jones: Yr oedd amgylchiadau lle y
individual animals which had tested sero positive were culled as a preventative measure and, on a retest of samples taken from those animals, it was decided not to cull the rest of the flock.
[362] Glyn Davies: That is a simple answer.
[363] Ron Davies: No, it is not a simple answer, because the implication is that the retest actually showed that the first test was false.
Mr Jones:
Yes.
[364] Ron Davies: Well, with respect, that is giving a very interesting answer to a question which I did not ask. What I would like to do is to put the question again, if I may. Were there circumstances where it was determined that some animals were testing positive, and on retesting were deemed to be positive, when those animals, and those animals alone, out of a flock or off a premises, were culled and the rest of the flock on those premises not culled?
Mr Edwards: Shall I deal with that?
Mr Jones: Yes, okay.
Mr Edwards: The very fact—
[365]Ron Davies: It is not all that difficult,
is it?
[366] Glyn Davies: Can we just try answering it, so that we can move on?
Mr Edwards: I am trying to answer. The very fact that some animals were positive implies that there is infection in the flock. However, quite possibly, there will be other sheep in the flock which would have virus in them, but would not have developed the antibody response yet. Therefore, you do not know at that stage, so you take the flock out. So if you get a group of animals that are antibody positive in a flock where there has been direct contact between those animals and the rest of the flock—that is, one unit of livestock—you take them all out. Does that help?
[367] Ron Davies: Yes, but again, that is not difawyd anifeiliaid unigol y cafwyd prawf serolegol cadarnhaol arnynt fel cam ataliol a lle y penderfynwyd, ar ôl ailbrofi samplau a gymerwyd o'r anifeiliaid hynny, peidio â difa gweddill y praidd.
[362] Glyn Davies:
Mae hynny'n ateb syml.
[363] Ron Davies: Nac ydyw, nid yw'n ateb syml, oherwydd y goblygiad yw bod yr ail brawf wedi dangos bod yr un cyntaf yn anghywir.
Mr Jones: Ie.
[364] Ron Davies: Wel, gyda pharch, mae hwnnw'n ateb diddorol iawn i gwestiwn nas gofynnais. Yr hyn yr hoffwn ei wneud yw gofyn y cwestiwn eto, os caf. A oedd amgylchiadau lle y penderfynwyd bod prawf cadarnhaol ar rai anifeiliaid, ac a farnwyd yn gadarnhaol ar ôl eu hailbrofi, pan ddifawyd yr anifeiliaid hynny, a'r anifeiliaid hynny'n unig, o blith praidd neu o safle, heb ddifa gweddill y praidd ar y safle hwnnw?
Mr Edwards: A ddeliaf fi â hynny?
Mr Jones: O'r gorau.
Mr Edwards: Mae'r ffaith—
[365] Ron Davies: Nid yw mor anodd â hynny, onid yw?
[366] Glyn Davies: A allwn geisio'i ateb, fel y gallwn symud ymlaen?
Mr Edwards: Yr wyf yn ceisio ateb. Mae'r ffaith bod rhai anifeiliaid yn gadarnhaol yn awgrymu bod haint yn y praidd. Fodd bynnag, mae'n gwbl bosibl y bydd defaid eraill yn y praidd y mae'r feirws ynddynt, ond na fyddent wedi datblygu ymateb y gwrthgyrff eto. Felly, ni wyddoch ar yr adeg honno, felly yr ydych yn difa'r praidd. Felly os cewch grŵp o anifeiliaid y profwyd bod ganddynt wrthgyrff mewn praidd lle y bu cysylltiad uniongyrchol rhwng yr anifeiliaid hynny a gweddill y praidd—sef un uned o dda byw—yr ydych yn eu difa i gyd. A yw hynny o gymorth?
[367] Ron Davies:
Ydyw, ond unwaith eto,
specifically addressing the question that I was asking. Presumably, if you had one or two cases, you would then test more and more until you were satisfied?
Carwyn Jones: The question is, just to clarify it so that we can get an answer: in circumstances where the test came back positive, were there occasions when a flock was not taken out—when the test came back as positive?
Mr Edwards: As I have said before, the test is not black and white—it a test that only has a degree of sensitivity and specificity—so if you get one positive out of a large group of animals, you would go back and retest before you took any action. If, on the retest of the same statistical proportion you got positives again, then you would take the flock out at that time.
[368] Ron Davies: What if all the rest were negatives, but that one initial one was still positive?
Mr Edwards: If the initial one was still positive, we would take that one out perhaps and look at it in more detail. However, in all the records and all the ones that we have had to date, if there has been one single positive and we have gone in and retested and have come back, they have either cleared completely or more animals have become positive. In other words, there is evidence of spreading infection.
[369] Glyn Davies: We will have to leave this point. You may be dissatisfied, Ron, but I have to leave this point. Peter, you had a question?
[370] Peter Rogers: Yes. Just to highlight what Mr Edwards said about the ring vaccination taking five days to take effect, that is exactly the point I am making about the preventative cull, which took 11 or 12 days to do. Exactly the same thing happened with that: there was no control over the spread of that disease while the actual cull was going on. That is why I am saying that it was futile.
nid yw hynny'n ymdrin yn benodol â'r cwestiwn a ofynnais. Gellir tybio, os oedd gennych un neu ddau o achosion, y byddech wedyn yn rhoi prawf ar fwy a mwy nes eich bod yn fodlon?
Carwyn Jones: Y cwestiwn yw, dim ond i roi gwedd eglurach arno fel y gallwn gael ateb: mewn amgylchiadau lle y cafwyd bod prawf yn gadarnhaol, a oedd adegau pan na ddifawyd y praidd—pan oedd canlyniad y prawf yn gadarnhaol?
Mr Edwards: Fel y dywedais o'r blaen, nid yw'r prawf yn un du a gwyn—mae'n brawf nad oes iddo ond rhyw raddau o sensitifrwydd a phenodoldeb—felly os cewch un cadarnhaol o blith grŵp mawr o anifeiliaid, fe aech yn ôl ac ailbrofi cyn cymryd unrhyw gamau. Os oeddech yn cael canlyniadau cadarnhaol eto, ar ôl ailbrofi'r un gyfran ystadegol, wedyn byddech yn difa'r praidd bryd hynny.
[368] Ron Davies: Beth a ddigwyddai pe byddai'r gweddill yn negyddol, ond bod yr un cyntaf hwnnw'n dal i fod yn gadarnhaol?
Mr Edwards: Os oedd y cyntaf yn dal i fod yn gadarnhaol, byddem yn difa hwnnw efallai ac yn edrych arno'n fanylach. Fodd bynnag, yn yr holl gofnodion a'r holl rai a gawsom hyd yn hyn, os oedd un cadarnhaol a ninnau wedi mynd i mewn ac ailbrofi a dod yn ôl, yr oeddent naill ai wedi clirio'n llwyr neu yr oedd mwy o anifeiliaid wedi troi'n gadarnhaol. Mewn geiriau eraill, mae tystiolaeth o haint sy'n ymledu.
[369] Glyn Davies: Bydd yn rhaid inni adael y pwynt hwn. Efallai nad ydych yn fodlon, Ron, ond rhaid imi adael y pwynt hwn. Peter, yr oedd gennych gwestiwn?
[370] Peter Rogers: Oedd. I dynnu sylw at yr hyn a ddywedodd Mr Edwards am y pum niwrnod y cymerai brechu cylch i gael effaith, dyna'r union bwynt yr wyf yn ei wneud ynghylch y difa ataliol, a gymerodd 11 i 12 diwrnod. Digwyddodd yr un peth yn union wrth wneud hynny: nid oedd rheolaeth dros ymlediad y clwyf tra yr oedd y difa'n digwydd. Dyna pam y dywedaf ei fod yn ofer.
[371] Glyn Davies: Elin, you had a point?
[372] Elin Jones: Yes. It is on the question that remained unanswered. Carwyn said that his objective was to get rid of the disease as quickly as possible. Scientifically, then, is a slaughter policy the most effective way of getting rid of the disease as quickly as possible? Is it more effective than a ring vaccination policy?
Carwyn Jones: That is the scientific advice that we have been receiving. Of course, this matter is being reviewed by the Follett inquiry, which is the Government's scientific inquiry. However, certainly, in terms of the policy that was pursued, we have no reason to say that that policy was incorrect in terms of getting rid of the disease quickly. I think that, ultimately, there is one other factor to consider, which is not a scientific factor, but nevertheless a relevant factor, and that is that vaccination did not have the support of farmers. It did not have the support of farmers in Anglesey. The contiguous cull did have the support of farmers in Anglesey, because I think that farmers realised, quite sensibly, that it was better to have their animals culled and receive compensation than to have their animals vaccinated and not have compensation and have the difficulties with regard to trade. I think that, on top of that, people understood—and this is why there was so little resistance in Anglesey and, indeed, elsewhere in Wales—that this was a fast and effective way of getting rid of the disease. I am not suggesting for one moment that this is the only way possible—that would be wrong. However, certainly, in terms of the results, not just in Wales, but elsewhere—and I said this a fortnight ago—we would say that the contiguous cull policy is a successful way of dealing with the disease.
[371] Glyn Davies: Elin, yr oedd gennych chi bwynt?
[372] Elin Jones: Oedd. Mae'n ymwneud â'r cwestiwn a oedd heb ei ateb. Dywedodd Carwyn mai ei amcan oedd cael gwared â'r clwyf mor gyflym â phosibl. Yn wyddonol, felly, ai polisi lladd yw'r dull mwyaf effeithiol o gael gwared â'r clwyf mor gyflym â phosibl? A yw'n fwy effeithiol na pholisi brechu cylch?
Carwyn Jones: Dyna'r cyngor gwyddonol y buom yn ei dderbyn. Wrth gwrs, mae'r mater hwn yn cael ei adolygu gan ymchwiliad Follett, sef ymchwiliad gwyddonol y Llywodraeth. Fodd bynnag, yn sicr, o ran y polisi a ddilynwyd, nid oes gennym reswm dros ddweud bod y polisi hwnnw'n anghywir o ran cael gwared â'r clwyf yn gyflym. Credaf, yn y pen draw, fod un ffactor arall y dylid ei ystyried, nad yw'n ffactor gwyddonol, ond sydd er hynny'n ffactor perthnasol, a hwnnw yw nad oedd y ffermwyr o blaid brechu. Nid oedd y ffermwyr yn Ynys Môn yn ei gefnogi. Yr oedd y ffermwyr yn Ynys Môn o blaid y difa ar ffermydd cyffiniol, oherwydd credaf fod y ffermwyr yn sylweddoli, yn gwbl synhwyrol, ei bod yn well cael difa eu hanifeiliaid a derbyn iawndal na chael brechu eu hanifeiliaid a pheidio â chael iawndal a phrofi'r anawsterau o ran masnachu. Credaf, ar ben hynny, fod pobl yn deall—a dyma pam yr oedd cyn lleied o wrthwynebiad yn Ynys Môn ac, yn wir, yn unman arall yng Nghymru—fod hyn yn ddull cyflym ac effeithiol o gael gwared â'r clwyf. Nid wyf yn awgrymu am eiliad mai hwn yw'r unig ddull posibl—byddai hynny'n anghywir. Fodd bynnag, yn sicr, o ran y canlyniadau, nid yng Nghymru'n unig, ond mewn mannau eraill—ac fe ddywedais hyn bythefnos yn ôl—byddem yn dweud bod y polisi difa ar ffermydd cyffiniol yn ddull llwyddiannus o ddelio â'r clwyf.
[373] Glyn Davies: I need to move on to the next item, which is access. I welcome the Minister for Environment to the meeting. Do you want to say anything as an introduction, Sue? I will then call John Griffiths to ask his questions.
[373] Glyn Davies: Rhaid imi symud ymlaen at yr eitem nesaf, sef mynediad. Croesawaf y Gweinidog dros yr Amgylchedd i'r cyfarfod. A ydych yn dymuno dweud rhywbeth fel rhagymadrodd, Sue? Wedyn galwaf ar John Griffiths i ofyn ei gwestiynau.
Sue Essex: Thank you, Glyn. I will say a Sue Essex: Diolch i chi, Glyn. Dywedaf
couple of sentences, and I will then be glad to respond to comments and questions from members.
I am sure that it has come through in the discussion that we were not expecting the foot and mouth disease outbreak, so all sorts of agencies had to be involved in the response to this. From my point of view as Minister for Environment, I was involved in the access situation, and also on the environmental side, particularly in terms of the disposal of animals. On access, overall, I think that the closure of access and then the restoration of access on a phased basis as the disease position improved worked well. I would be less than honest if I said that the restoration went through faster than I had hoped. Nevertheless, for the most part, in Wales the restoration of access to paths went well. The guidance issued by the Assembly Government was generally welcomed and was regarded as both practical and timely. Access to the countryside, including to key public footpaths, was restored across most of Wales by the end of June. So that is the kind of timescale that we were working on—that is, in time for the main holiday season. That was clearly very important from my discussions on the ground.
Valuable lessons for the future have been learned. For example, the need for reliable and readily available information on which footpaths are open, the need for effective lines of communication between the State Veterinary Service and local authorities on disease control and countryside access issues, and the importance of rights of way to local communities. I think that that was one of the main lessons that came out—the importance of rights of way, both in terms of the ability of local communities to access them, and also for visitors and tourists, and how that links to the economy. The way that we handled it here was that Gerry Quarrell and Angharad Huws and the team were very much hands on. They worked with local authorities, the national parks, the Countryside Council for Wales, farmers' groups, and others, trying to get information, to assimilate that information quickly, and respond, if guidance had to be updated, quickly. That was the kind frawddeg neu ddwy, ac wedyn byddaf yn falch o ymateb i sylwadau a chwestiynau gan yr aelodau.
Yr wyf yn sicr ei bod wedi dod i'r amlwg yn y drafodaeth nad oeddem yn disgwyl yr achosion o glwy'r traed a'r genau, felly yr oedd yn rhaid i bob math o asiantaeth gymryd rhan yn yr ymateb i hyn. O'm safbwynt i fel Gweinidog dros yr Amgylchedd, yr oeddwn yn ymwneud â'r sefyllfa mynediad, a hefyd â'r ochr amgylcheddol, yn enwedig o ran gwaredu anifeiliaid. Ynghylch mynediad, at ei gilydd, credaf fod terfynu mynediad ac wedyn adfer mynediad fesul cam wrth i'r sefyllfa o ran y clwyf wella, wedi gweithio'n dda. Ni fyddwn yn gwbl onest pe dywedwn fod yr adferiad wedi mynd ymlaen yn gyflymach nag yr oeddwn wedi gobeithio. Er hynny, yr oedd adfer y mynediad i lwybrau yng Nghymru wedi llwyddo gan mwyaf. Croesawyd y canllawiau a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y Cynulliad at ei gilydd ac fe'u hystyriwyd yn ymarferol ac yn amserol. Adferwyd y mynediad i gefn gwlad, gan gynnwys llwybrau troed cyhoeddus allweddol, yn y rhan fwyaf o Gymru erbyn diwedd Mehefin. Felly dyna'r math o amserlen yr oeddem yn ei dilyn—hynny yw, mewn pryd ar gyfer y prif dymor gwyliau. Yr oedd yn amlwg bod hynny'n bwysig iawn yn ôl fy nhrafodaethau ar lawr gwlad.
Dysgwyd gwersi pwysig at y dyfodol. Er enghraifft, yr angen am wybodaeth ddibynadwy sydd ar gael yn rhwydd ar y llwybrau troed sy'n agored, yr angen am linellau cyfathrebu effeithiol rhwng y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol a'r awdurdodau lleol ynghylch materion rheoli clefydau a mynediad i gefn gwlad, a phwysigrwydd hawliau tramwy i gymunedau lleol. Credaf mai honno oedd un o'r prif wersi a ddysgwyd—pwysigrwydd hawliau tramwy, o ran gallu cymunedau lleol i'w defnyddio, a hefyd i ymwelwyr a twristiaid, a chysylltiad hynny â'r economi. Ein dull o drafod hynny oedd bod Gerry Quarrell ac Angharad Huws a'r tîm yn ei drin yn uniongyrchol iawn. Buont yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol, y parciau cenedlaethol, Cyngor Cefn Gwlad Cymru, grwpiau ffermwyr, ac eraill, wrth geisio cael gwybodaeth, amgyffred y wybodaeth honno'n gyflym, ac ymateb yn gyflym, os
of approach that we had in Wales, and, clearly, that was working with Carwyn and the agricultural team. I think that that is probably all I need to say at the moment.
[374] Glyn Davies: John, do you want to come in on this now?
[375] John Griffiths: Yes. Thank you, Chair. All of this, obviously, is a question of balance between the need to eradicate the disease and the need to make sure that the wider rural economy suffered as little damage as possible. I think that, as events wore on, it became apparent that the relative impact of the difficulties faced by the agricultural sector, in terms of the overall economic impact, was much less than the impact on the wider rural economy, when things like tourism were considered. I think that that became more apparent as events wore on. Obviously, we were learning as we were going along. Certainly, the whole thing flagged up the crucial importance of things such as walking, for example, to tourism in the rural areas. We have heard many times already—last week and this week—that there is no evidence that walkers spread the disease. So, against that sort of background— and I think, obviously, with hindsight—we have to ask were the correct decisions made in terms of when it was possible, and advisable, to reopen the countryside. Were the messages given that the countryside was open for business again strong enough? Obviously, there was potential for a conflict of interests between Sue's department and Carwyn's, although they worked together very closely. One question that I would like to ask is, what was the relationship between Sue's role and Carwyn's role in terms of executive decision-making on when it was wise to reopen footpaths and reopen access to the countryside? For example, regarding south Powys, I met tourism operators there and they were obviously in dire straits. This was fairly late in the outbreak and there were people with pony-trekking businesses and with walking tourism businesses who were just unable to operate at all. So, obviously, they were in dire straits and they felt very strongly that the footpaths, towpaths and so oedd angen diweddaru'r canllawiau. Dull gweithredu o'r math hwnnw a oedd gennym yng Nghymru ac, wrth gwrs, yr oedd hynny wrth weithio gyda Carwyn a'r tîm amaethyddol. Credaf mai dyna'r cwbl y mae angen imi ei ddweud ar y funud, yn ôl pob tebyg.
[374] Glyn Davies: John, a ydych yn dymuno dweud rhywbeth ar hyn yn awr?
[375] John Griffiths: Ydwyf. Diolch i chi, Gadeirydd. Wrth gwrs, mae hyn i gyd yn fater o gydbwysedd rhwng yr angen i ddileu'r clwyf a'r angen i sicrhau cyn lleied o ddifrod â phosibl i'r economi wledig ehangach. Credaf iddi ddod yn amlwg, wrth i'r digwyddiadau fynd ymlaen, fod effaith gymharol yr anawsterau a wynebwyd gan y sector amaethyddol, o ran yr effaith economaidd gyffredinol, yn llai o lawer na'r effaith ar yr economi wledig ehangach, pan ystyriwyd pethau fel twristiaeth. Credaf fod hynny wedi dod yn fwy amlwg wrth i'r digwyddiadau fynd ymlaen. Wrth gwrs, yr oeddem yn dysgu wrth inni fynd ymlaen. Yn sicr, yr oedd yr holl beth yn tynnu sylw at hollbwysigrwydd pethau fel cerdded, er enghraifft, i dwristiaeth yn yr ardaloedd gwledig. Clywsom lawer gwaith eisoes—yr wythnos diwethaf a'r wythnos hon—nad oes tystiolaeth bod cerddwyr wedi lledaenu'r clwyf. Felly, ar gefndir o'r fath—ac yr wyf yn meddwl, wrth gwrs, gyda synnwyr trannoeth—rhaid inni ofyn a wnaethpwyd y penderfyniadau cywir o ran pa bryd yr oedd yn bosibl, ac yn ddoeth, ailagor cefn gwlad. A oedd y negeseuon a roddwyd bod cefn gwlad yn agored ar gyfer busnes eto'n ddigon pendant? Wrth gwrs, yr oedd posibiliad o wrthdaro rhwng buddiannau rhwng adran Sue ac adran Carwyn, er iddynt weithio'n agos iawn â'i gilydd. Un cwestiwn y carwn ei ofyn yw, beth oedd y berthynas rhwng rôl Sue a rôl Carwyn o ran gwneud penderfyniadau gweithredol ynghylch pa bryd yr oedd yn ddoeth ailagor llwybrau troed ac ailagor y mynediad i gefn gwlad? Er enghraifft, ynghylch de Powys, cyfarfûm â busnesau twristiaeth ac yr oedd yn amlwg eu bod mewn cyfyngder mawr. Yr oedd hyn yn eithaf hwyr yn ystod yr achosion o'r clwyf ac yr oedd rhai â busnesau merlota a busnesau twristiaeth cerdded na allent weithredu o gwbl. Felly, wrth gwrs, yr oeddent mewn
on could have been reopened before they were and that the role of the local authority, Powys County Council, was crucial. They certainly felt that the strength of representation among the councillors from the agriculture sector and the farming industry was such that there was perhaps an overemphasis on biosecurity, if you like. We know that that is crucial, but they felt that that was overemphasised at the expense of the wider rural economy and tourism interests. We know from the report that some local authorities were more co-operative, shall we say, than others in terms of reopening the countryside. Can you tell us what the difficulties were specifically in relation to Powys County Council, but to others also?
In general terms, Chair, the report itself states that the majority of local authorities responded positively to guidance by the end of June. Obviously, there were different factors in south Powys compared to other counties. I do not want to go into fine detail but, in general terms, given the lessons that we have learned, Chair, how well did all the different organisations work together in responding to the difficulties facing tourism and the wider rural economy? We know that Education and Learning Wales, Business Connect, the Benefits Agency, the small firms loan guarantee scheme, the Inland Revenue, HM Customs and Excise and so on were involved. How easy was it to get all these bodies to work together effectively? Sue, I think, very fairly said that valuable lessons have been learned and I just wonder whether that could be fleshed out a bit in terms of some of the points that I have raised, Chair.
Sue Essex: Can I just ask, John; you were referring to a report. What report are you referring to?
[376] John Griffiths: The report that is before us today.
[377] Glyn Davies: We have had a memorandum circulated to us today.
Sue Essex: Okay. That is fine. It is just that I have a couple of reports here.
cyfyngder mawr a theimlent yn gryf iawn y gallesid bod wedi ailagor y llwybrau troed, y llwybrau halio ac yn y blaen yn gynt a bod rôl yr awdurdod lleol, Cyngor Sir Powys, yn hollbwysig. Yr oeddent yn sicr yn teimlo bod cryfder y gynrychiolaeth ymysg y cynghorwyr o'r sector amaethyddiaeth a'r diwydiant ffermio'n gyfryw fel bod gorbwyslais efallai ar ddiogelwch biolegol, os hoffech chi. Gwyddom fod hynny'n hollbwysig, ond teimlent fod gorbwyslais ar hynny ar draul yr economi wledig ehangach a buddiannau twristiaeth. Gwyddom o'r adroddiad fod rhai awdurdodau lleol yn fwy cydweithredol, dywedwn, nag eraill o ran ailagor cefn gwlad. A allwch ddweud wrthym am yr anawsterau penodol mewn cysylltiad â Chyngor Sir Powys, ac eraill hefyd?
Yn gyffredinol, Gadeirydd, mae'r adroddiad ei hun yn datgan bod y rhan fwyaf o'r awdurdodau lleol wedi ymateb yn gadarnhaol i'r canllawiau erbyn diwedd Mehefin. Wrth gwrs, yr oedd ffactorau gwahanol yn ne Powys o'i chymharu â'r siroedd eraill. Nid wyf am fanylu ond, yn gyffredinol, o ystyried y gwersi yr ydym wedi'u dysgu, Gadeirydd, pa mor dda y cydweithiodd yr holl gyrff gwahanol wrth ymateb i'r anawsterau a oedd yn wynebu twristiaeth a'r economi wledig ehangach? Gwyddom fod Dysgu ac Addysgu Cymru, Cyswllt Busnes, yr Asiantaeth Budddaliadau, y cynllun gwarantu benthyciadau busnesau bach, Cyllid y Wlad, Tollau Tramor a Chartref Ei Mawrhydi ac yn y blaen yn gysylltiedig. Pa mor hawdd ydoedd i gael y cyrff hyn i gydweithio'n effeithiol? Credaf mai Sue a ddywedodd, yn deg iawn, fod gwersi gwerthfawr wedi'u dysgu ac yr wyf yn meddwl tybed a ellid rhoi mwy o fanylion am hynny o ran rhai o'r pwyntiau a godais, Gadeirydd.
Sue Essex: A gaf ofyn, John; yr oeddech yn cyfeirio at adroddiad. At ba adroddiad yr oeddech yn cyfeirio?
[376] John Griffiths: Yr adroddiad sydd ger ein bron heddiw.
[377] Glyn Davies: Cylchredwyd memorandwm i ni heddiw.
Sue Essex: O'r gorau. Mae hynny'n iawn. Yr unig beth oedd bod gennyf ddau o
I think that Carwyn can come in on the points that refer to him. As we saw that the foot and mouth disease situation was obviously going to be here for some time—Carwyn was originally dealing with access—I took over the access issue because it was a heavy burden of work. I will make a couple of general comments. I think, as John rightly said and as I hinted at, one of the things that the outbreak did bring home very forcibly in Wales is the importance of walking and gaining access to the countryside to the economy of Wales. That was not just for, if you like, the traditional tourist operators, namely the hotels, the pony-trekking operators and many of the organisations that I saw. It also became very clear that tourism was very important for farmers. I have met many farmers who survive by providing bed and breakfast or other tourist accommodation. So, it was very important, as John said, that, as soon as we had the State Veterinary Service's advice that paths could be opened up, that was done. Through all this we—whether it was Carwyn or myself— were guided by the State Veterinary Service. I have to say that that is so important. Having that extra information is important. I am not an expert in this area. We have to be guided by the professionals. However, as soon as the information was there, then opening up footpaths and encouraging visitors was done with great vigour. I will mention one example, which was the opening up of the paths up Snowdon for Easter. Carwyn and I discussed this and the likelihood that the infected area could be rolled back. I also had a meeting with Elliot Morley in London about doing just this and had his encouragement to do it. I spoke to national park representatives, who in turn liaised with Gwynedd Council. We spoke to Gwynedd Council, Conwy County Borough Council and the Countryside Council for Wales with a view to conducting a proper risk assessment to open the footpaths in Snowdonia in time for Easter. That was not universally welcomed, I have to say. The farming unions had some reservations about that, but it was, in my view, and was proved to be, I think, the right thing to do at the time. That kind of liaison that was going on with local authorities and others was key to working adroddiadau yma.
Credaf y gall Carwyn ddweud rhywbeth ar y pwyntiau sy'n cyfeirio ato ef. Wrth inni weld ei bod yn amlwg y byddai sefyllfa clwy'r traed a'r genau gyda ni am gryn amser— Carwyn a oedd yn delio â mynediad yn wreiddiol—cymerais fater mynediad drosodd oherwydd yr oedd yn faich gwaith trwm. Gwnaf ychydig o sylwadau cyffredinol. Credaf, fel y dywedodd John yn gywir ac fel y lled awgrymais i, mai un o'r pethau a ddangosodd yr achosion o'r clwyf yn gryf iawn yng Nghymru yw pwysigrwydd cerdded a chael mynediad i gefn gwlad i economi Cymru. Yr oeddent yn bwysig i eraill heblaw'r busnesau twristiaeth traddodiadol, os hoffech chi, sef y gwestai, y busnesau merlota a llawer o'r cyrff a welais. Daeth yn amlwg hefyd fod twristiaeth yn bwysig iawn i ffermwyr. Yr wyf wedi cyfarfod â llawer o ffermwyr sy'n dal i fynd drwy ddarparu llety gwely a brecwast neu lety twristiaeth arall. Felly, yr oedd yn bwysig iawn, fel y dywedodd John, fod y llwybrau'n cael eu hailagor cyn gynted ag y rhoddai'r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol gyngor y gellid gwneud hynny. Drwy hyn oll cawsom—naill ai Carwyn neu fi fy hun—ein harwain gan y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol. Rhaid imi ddweud bod hynny'n bwysig iawn. Mae'n bwysig cael yr wybodaeth ychwanegol honno. Nid wyf yn arbenigwr yn y maes hwn. Cawsom ein harwain gan y gweithwyr proffesiynol. Fodd bynnag, cyn gynted ag yr oedd y wybodaeth yno, buwyd yn egnïol iawn wrth agor y llwybrau troed a denu ymwelwyr. Soniaf am un enghraifft, sef agor y llwybrau i fyny'r Wyddfa ar gyfer y Pasg. Trafododd Carwyn a minnau hyn a'r tebygolrwydd y gellid gwthio'n ôl yr ardal heintiedig. Cefais gyfarfod hefyd ag Elliot Morley yn Llundain ynghylch gwneud hyn ac fe'm hanogodd i wneud hynny. Siaradais â chynrychiolwyr y parc cenedlaethol, a gysylltodd yn eu tro â Chyngor Gwynedd. Siaradasom â Chyngor Gwynedd, Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy a Chyngor Cefn Gwlad Cymru o ran cynnal asesiad risg priodol i agor y llwybrau troed yn Eryri mewn pryd ar gyfer y Pasg. Nid oedd croeso cyffredinol i hynny, rhaid imi ddweud. Yr oedd gan yr undebau ffermio rai amheuon am hynny, ond yr oedd, yn fy marn i, ac fe brofodd, yr wyf yn credu, yn beth
with authorities and using advice as to how some degree of normality, where it was appropriate, could be restored to the countryside.
John asked about messages being sent out. We were very fortunate in opening Snowdonia that morning. I remember it well. It was an absolutely beautiful morning. It was broadcast live on breakfast television. It was shown, I understand, in many places across the world and, being Snowdon, it had a really symbolic impact. It came after people in New York and in other places were seeing images of animals burning. To get the message across to say that, when the time comes, we will have the proper assessment and we will open up the countryside in Wales, I think, was important. In fact, it was more than important; it was crucial.
In terms of the other parts of the economy and how we dealt with this, again, there was a whole series of guidance that was issued, as and when was appropriate and as and when we were advised by the State Veterinary Service, which gave advice to local authorities about how they could deal with rights of way. One of the things that I particularly want to mention is that I was approached by Nick Wheeler, from Pembrokeshire National Park, to say that it had worked out a risk assessment model and asking whether I was interested in looking at it. I said that, yes, I really was. Almost straightaway, Nick came down and I saw that it was a very useful way of going forward. We then introduced that into the guidance. So, there was that close working relationship with many local authorities and operators on the ground to see how we could roll out the reopening programme as soon as possible.
In terms of Brecon, I think that that was very unfortunate. I remember being there opening Pen y Fan on Friday only to get a call from Gareth on the Saturday night—he was still working—with a desperately sad message, saying that foot and mouth disease had been found again and that we had to close the area. I think that Brecon was a particular problem. I went out and met many of the operators and iawn i'w wneud ar y pryd. Yr oedd y math hwnnw o gysylltu a oedd yn mynd ymlaen â'r awdurdodau lleol ac eraill yn allweddol wrth weithio gyda'r awdurdodau a defnyddio cyngor ynghylch y modd y gellid adfer rhyw raddau o normalrwydd yng nghefn gwlad, lle'r oedd hynny'n briodol.
Holodd John am gyfleu negeseuon. Buom yn ffodus iawn wrth agor Eryri y bore hwnnw. Fe'i cofiaf yn dda. Yr oedd yn fore hyfryd dros ben. Fe'i darlledwyd yn fyw ar deledu brecwast. Fe'i dangoswyd, yr wyf yn deall, mewn llawer man ledled y byd a, gan mai'r Wyddfa ydoedd, cafodd effaith wirioneddol symbolaidd. Daeth hynny ar ôl i bobl yn Efrog Newydd ac mewn mannau eraill weld lluniau o anifeiliaid yn llosgi. Yr oedd yn bwysig, yr wyf yn credu, cyfleu'r neges y cawn asesiad priodol, pan ddaw'r adeg, ac y byddwn yn agor cefn gwlad yng Nghymru. Mewn gwirionedd, yr oedd yn fwy na phwysig; yr oedd yn hanfodol.
O ran y rhannau eraill o'r economi a sut yr oeddem wedi delio â hyn, unwaith eto, cyhoeddwyd cyfres hir o ganllawiau, fel yr oedd yn briodol ac yn ôl y cyngor a gawsom gan y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol, a roddodd gyngor i'r awdurdodau lleol ynghylch sut y gallent ddelio â hawliau tramwy. Un o'r pethau y dymunaf sôn amdanynt yn benodol yw bod Nick Wheeler o Barc Cenedlaethol Sir Benfro wedi cysylltu â mi, i ddweud ei fod wedi dyfeisio model asesu risg gan ofyn a oedd o ddiddordeb i mi. Dywedais ei fod. Ar unwaith bron, daeth Nick i lawr a gwelais ei fod yn ddull buddiol iawn o fynd ymlaen. Rhoesom hynny yn y canllawiau wedyn. Felly, yr oedd perthynas weithio agos o'r fath â llawer o'r awdurdodau lleol a'r busnesau ar lawr gwlad i weld sut y gallem ymestyn y rhaglen ailagor mor fuan â phosibl.
Mewn cysylltiad ag Aberhonddu, credaf fod hynny'n anffodus iawn. Cofiaf fod yno'n agor Pen y Fan ar ddydd Gwener dim ond i gael galwad gan Gareth ar nos Sadwrn—yr oedd yn dal i weithio—gyda neges ofnadwy o drist, gan ddweud bod clwy'r traed a'r genau wedi'i ailddarganfod a bod yn rhaid inni gau'r ardal. Credaf fod Aberhonddu'n broblem benodol. Euthum allan a chwrdd â
we went through all the options, as you say, such as opening the towpaths and so on, but they really were caught in a difficult conundrum there.
So, I think that the main message that has come out is that access to the countryside is very valuable for all sorts of reasons. Prompt guidance—heaven forbid that we have another situation—and prompt support to local authorities and others working on the ground is also crucial. That two-way communication is one of the things that is really important at times of crisis. Perhaps, in the future, we need to make sure that those channels are more structured than they have been, but channels of communication are quite important.
[378] Glyn Davies: I want to ask a question that I think was part of John's question. The Minister for Rural Affairs has told us that it would have been far better if the advice that you were getting, and that he was getting, had rested in Wales. Your professional advice, I imagine, was coming from the same source. Was your professional advice also coming from—
Sue Essex: It was coming from Tony.
[379] Glyn Davies: Are you of the same view that it would have been better for you, in exercising decisions, if the professional advice that you had was also located within the National Assembly, and that it also ought to be transferred?
Carwyn Jones: I never said that, with respect. I have never said that the SVS should be devolved.
[380] Glyn Davies: No, no.
Carwyn Jones: That is what you are implying. The devolution of animal health powers is quite a different thing.
[381] Glyn Davies: Yes. I do not want to lose the point that I am trying to make. Regarding the professional advice that you have, I want to find out whether you think llawer o'r busnesau ac aethom drwy'r holl ddewisiadau, fel y dywedwch, fel agor y llwybrau halio ac yn y blaen, ond yr oeddent wedi'u dal mewn cyfyng-gyngor anodd yn y fan honno.
Felly, credaf mai'r brif neges a ddaeth i'r amlwg yw bod mynediad i gefn gwlad yn werthfawr iawn am bob math o resymau. Mae arweiniad prydlon—y nefoedd a'n gwaredo rhag cael sefyllfa arall—a chymorth prydlon i'r awdurdodau lleol ac eraill sy'n gweithio yn y maes yn hollbwysig hefyd. Y cyfathrebu dwyffordd hwnnw yw un o'r pethau sy'n wirioneddol bwysig ar adegau o argyfwng. Efallai, yn y dyfodol, y bydd angen inni sicrhau bod y sianeli hynny'n fwy trefnus nag y buont, ond mae sianeli cyfathrebu'n eithaf pwysig.
[378] Glyn Davies: Dymunaf ofyn cwestiwn a oedd yn rhan o gwestiwn John, yr wyf yn credu. Mae'r Gweinidog dros Faterion Gwledig wedi dweud wrthym y buasai'n well o lawer pe byddai'r cyngor yr oeddech yn ei gael, ac yr oedd ef yn ei gael, wedi'i leoli yng Nghymru. Yr oedd eich cyngor proffesiynol chi, gallwn feddwl, yn dod o'r un ffynhonnell. A oedd eich cyngor proffesiynol yn dod hefyd oddi wrth—
Sue Essex: Deuai oddi wrth Tony.
[379] Glyn Davies: A ydych o'r un farn y buasai'n well i chi, wrth wneud penderfyniadau, pe byddai'r cyngor proffesiynol a gawsoch wedi'i leoli hefyd o fewn y Cynulliad Cenedlaethol, ac y dylid trosglwyddo hwnnw hefyd?
Carwyn Jones: Ni ddywedais hynny erioed, gyda pharch. Ni ddywedais erioed y dylai'r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol gael ei ddatganoli.
[380] Glyn Davies: Naddo, naddo.
Carwyn Jones: Dyna'r ydych yn ei awgrymu. Mae datganoli pwerau iechyd anifeiliaid yn beth cwbl wahanol.
[381] Glyn Davies: Ydyw. Nid wyf am golli'r pwynt yr wyf yn ceisio'i wneud. Ynghylch y cyngor proffesiynol sydd gennych, dymunaf gael gwybod a ydych o'r
that there is any scope for improving the relationship between Cardiff and London in terms of what might be transferred. Does that apply at all to the professional advice that you had, as it did in relation to the Minister for Rural Affairs?
Sue Essex: I honestly do not see that that was the issue on access, because we were issuing guidance here, and I am quite content with the professional advice that we had from the State Veterinary Service, so I would not say that that was the issue.
[382] Glyn Davies: Elin, do you have a question on this?
[383] Elin Jones: Oes. O ran y gwersi a ddysgwyd ar fynediad, pe bai achos yn cael ei gadarnhau yn Lloegr, fel y tro diwethaf, a fyddech yn cymryd yr un penderfyniad i gau pob llwybr cyhoeddus yng Nghymru yn syth? A fyddech yn gwneud union yr un peth â'r hyn a wnaethoch y llynedd? O ran y ffaith bod yn rhaid gwneud penderfyniadau ynglŷn â chau llwybrau cyhoeddus ar y cyd â DEFRA, a fyddech chi, yn sgîl eich profiad y tro diwethaf, am weld y pwerau perthnasol yn cael eu trosglwyddo i'r Cynulliad er mwyn ichi allu gwneud penderfyniadau yn gyfan gwbl yng Nghymru? Nid wyf yn sôn am ble y cewch chi gyngor, ond am ble y gwneir penderfyniadau, er mwyn ichi allu gweithredu—os yr ydych yn credu y dylid gwneud hynny—yn wahanol i Loegr o ran mynediad i gefn gwlad.
Carwyn Jones: Ynglŷn â'r ffaith bod yn rhaid gwneud Gorchmynion ar hyn o bryd ar y cyd gyda DEFRA, unwaith y trosglwyddir y pwerau i'r Cynulliad o dan y Mesur Iechyd Anifeiliad, bydd hynny'n cael ei ddatrys. Penderfyniad y Cynulliad yn unig fydd hynny wedyn, yn ôl yr hyn a ddeallaf.
Ynglŷn â chau llwybrau, cafwyd yr achos cyntaf yng Nghymru ar 25 Chwefror. O fewn tridiau, yr oedd y Gorchymyn wedi ei wneud, a hynny ar ôl i sawl person bwyso amdano, a thrwy gefnogaeth Parc Cenedlaethol Eryri a sawl corff arall. Y broblem ar y pryd oedd nad oedd neb yn gwybod ble yr oedd y clwyf.
farn bod unrhyw le i wella'r berthynas rhwng Caerdydd a Llundain o ran beth y gellid ei drosglwyddo. A yw hynny'n berthnasol o gwbl i'r holl gyngor proffesiynol a gawsoch, fel yr oedd mewn cysylltiad â'r Gweinidog dros Faterion Gwledig?
Sue Essex: A dweud y gwir, nid wyf yn ystyried mai hwnnw oedd y mater a oedd yn codi ynghylch mynediad, oherwydd yr oeddem yn cyhoeddi canllawiau yma, ac yr wyf yn eithaf bodlon â'r cyngor proffesiynol a gawsom oddi wrth y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol, felly ni ddywedwn mai hwnnw oedd y mater a gododd.
[382] Glyn Davies: Elin, a oes gennych gwestiwn ar hyn?
[383] Elin Jones: Yes. In terms of the lessons learned on access, if a case were to be confirmed in England, like the last time, would you take the same decision to close all public footpaths in Wales immediately? Would you do exactly the same as you did last year? Regarding the fact that decisions on closing footpaths have to be made jointly with DEFRA, would you, given your experience last time, want to see the relevant powers transferred to the Assembly so that you could make decisions entirely within Wales? I am not talking about where you get your advice from, but about where decisions are made, so that you can act—if you believe it to be necessary—differently to England in terms of access to the countryside.
Carwyn Jones: Regarding the fact that Orders must currently be made jointly with DEFRA, once powers are transferred to the Assembly under the Animal Health Bill, that will be resolved. It will then be a decision for the Assembly alone, as far as I understand it.
In terms of the closure of footpaths, the first case in Wales was on 25 February. Within three days, the Order had been made, after several people had brought pressure to bear, and through the support of Snowdonia National Park and a number of other bodies. The problem at the time was that no-one
Yr oeddem yn gwybod ei fod yn Ynys Môn, ond nid oedd neb yn gwybod ble arall yr oedd yng Nghymru. Felly, o wybod bod cerddwyr yn gyfrwng i ledu'r clwyf, a chan wrando ar gyngor Tony a'r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol, gwnaethpwyd y penderfyniad i gau'r llwybrau yn syth ac, wrth ddod i wybod mwy am y clwyf, i ddechrau eu hailagor wedi hynny.
Nid oes amheuaeth, yn fy marn i, y byddai pobl, pe na bai'r Gorchymyn hwnnw wedi ei wneud, wedi holi pam na fu inni gau'r llwybrau. Mae pobl yn gofyn pam na chafodd symudiadau anifeiliaid eu hatal yn gynharach, a gallem fod wedi cael sefyllfa debyg gyda symudiadau pobl. Er bod y risg yn llai, rhaid derbyn bod yna risg. Bu imi wneud datganiad i'r Cynulliad ar 8 Mawrth yn dweud y byddem, wedi inni ddysgu mwy am y clwyf, yn cyflwyno rheoliadau ac yn rhoi cyngor i awdurdodau lleol er mwyn iddynt allu llacio'r rheoliadau a oedd yn ymwneud â chau'r llwybrau. Fodd bynnag, gan nad oeddem yn gwybod ble'r oedd y clwyf—ac, o gofio'r hyn ddigwyddodd ledled Prydain Fawr, yr oeddem yn erfyn i'r clwyf ddod i'r amlwg mewn rhannau eraill o Gymru—yr oedd yn gwneud synnwyr ar y pryd i gau popeth ar y dechrau ac yna llacio'r rheoliadau, yn lle peidio gwneud digon ar y dechrau a gweld y clwyf yn lledu ymhellach na'r hyn a wnaeth.
[384] Elin Jones: Gyda phob parch i'r Gweinidog, yr wyf yn ymwybodol o'r hyn a ddigwyddodd y llynedd. Y cwestiwn oedd, pe bai achos arall, dyweder, yn Sir Fôn yfory, a fyddech yn gwneud union yr un peth eto, o ystyried yr hyn a ddywedodd John Griffiths ynghynt, sef bod gwersi wedi eu dysgu ynglŷn ag effeithiau sylweddol cau pob llwybr cyhoeddus yng Nghymru?
Carwyn Jones: Mae hynny'n dibynnu, wrth gwrs, ar yr amgylchiadau. Pe bai'r clwyf yn dod i'r amlwg eto mewn rhan gyfyngedig o Brydain Fawr neu pe bai'n ymddangos ei fod wedi ei ddal mewn un rhan o'r wlad, gallem ddweud nad oes angen cau'r llwybrau. Pe bai sefyllfa y llynedd yn digwydd eto a bod y clwyf yn dod i Gymru a'i bod yn amlwg ei fod yn lledu'n bell, byddai'r penderfyniad yn gorfod bod yn wahanol. Mae hynny'n knew where the disease was. We knew that it was in Anglesey, but no-one knew in which other parts of Wales it could be found. Therefore, given that walkers are a means to spread the disease, and by taking advice from Tony and the State Veterinary Service, the decision was made to close the footpaths immediately and, as we came to know more about the disease, we would start to reopen them.
There is no doubt in my mind that, had that Order not been made, people would have asked why did we not close the footpaths. People ask why animal movements were not stopped sooner, and a similar situation could have arisen with the movement of people. Even though there is less of a risk, we must accept that there is a risk. I made a statement to the Assembly on 8 March saying that, once we knew more about the disease, we would issue regulations and provide local authorities with guidance so that they could relax the regulations governing the closure of footpaths. However, because we did not know where the disease was present—and, bearing in mind what happened throughout Great Britain, we expected the disease to be found in other parts of Wales—it made sense at the time to close everything down and to subsequently relax the regulations, instead of not doing enough at the beginning and seeing the disease spread further than it did.
[384] Elin Jones: With all due respect to the Minister, I am aware of what happened last year. My question was, if there were another case, say, in Anglesey tomorrow, would you do exactly the same thing again, bearing in mind what John Griffiths said earlier, namely that lessons have been learned about the farreaching effects of closing every public footpath in Wales?
Carwyn Jones: That depends, of course, on the circumstances. If the disease reappeared but was confined case to a part of Great Britain or if it appeared to be restricted to one part of the country, we could say that there was no need to close the footpaths. If we were to have a repeat of last year's situation and that the disease appeared in Wales and that it was obvious that it was spreading, the decision would have to be different. That
dibynnu ar yr amgylchiadau. Pe bai'r sefyllfa'n codi eto, a'r clwyf yn lledu dros Brydain Fawr i gyd, byddai'n rhaid edrych ar y mater yn fanwl, a chymryd cyngor milfeddygon ynglŷn â'r amgylchiadau.
[385] Delyth Evans: On this point, Chair, my problem with this is that there is not a single proven case of a walker having spread the disease. If we are talking about trying to achieve proportionate responses, would you not agree that closing down the entire countryside—with the devastating effect that that had on the rural economy—was a disproportionate response in view of the fact that there has never been a single case of a walker transmitting the disease? Would it have been possible to have continued with the same policy of eliminating the disease without having to close down the countryside?
Carwyn Jones: This comes back to the point I made earlier, Chair. The fact that no walker is known to have spread the disease could well be because of the action that was taken. It is impossible to prove one way or the other. If it had been the case that action was not taken quickly enough, and then it was shown that a walker had spread the disease, then, frankly, people would have been very concerned about that—and that is an understatement. It is not possible to know one way or the other. It is right to say, however, that it is possible for walkers to spread the disease. The risk factor is much lower than it is for animals—or, indeed, people who are in contact with animals—spreading the disease. That much is true. However, given that an avenue existed by which the disease could be spread, and given that it was not known where the disease was at that time, a decision was taken, following veterinary advice, that this was a proportionate response. If it had been the case that the footpaths had been shut for a long period of time, then it could be argued that that was a disproportionate response. However, given the circumstances at the time, I believe that the response was appropriate. Again, it is impossible to prove one way or the other whether the action taken actually meant that no walkers spread the disease. However, it is possible to argue that it did. That is the dilemma that we face.
depends on the circumstances. If the situation were to arise again, with the disease spreading over the whole of Great Britain, the matter would have to be considered carefully, with veterinary advice taken on the circumstances.
[385] Delyth Evans: Ar y pwynt hwn, Gadeirydd, yr hyn sy'n peri anhawster i mi yn hyn o beth yw nad oes yr un achos profedig o gerddwr a ledaenodd y clwyf. Os ydym yn sôn am geisio sicrhau ymatebion cymesur, oni fyddech yn cytuno bod cau'r cyfan o gefn gwlad—gyda'r effaith ddinistriol a gafodd hynny ar yr economi wledig—yn ymateb anghymesur yng ngolwg y ffaith na fu erioed yr un achos o gerddwr yn lledaenu'r clwyf? A fyddai wedi bod yn bosibl parhau â'r un polisi o ddileu'r clwyf heb orfod cau cefn gwlad?
Carwyn Jones: Mae hyn yn mynd yn ôl at y pwynt a wneuthum yn gynharach, Gadeirydd. Mae'n ddigon posibl bod y ffaith na wyddys am yr un cerddwr a ledaenodd y clwyf yn ganlyniad i'r camau a gymerwyd. Mae'n amhosibl ei brofi'r naill ffordd neu'r llall. Pe na fyddai camau wedi'u cymryd yn ddigon buan, a'i bod wedi'i ddangos wedyn fod cerddwr wedi lledaenu'r clwyf, yna, a dweud y gwir, fe fuasai pobl yn bryderus iawn ynghylch hynny—a thanosodiad yw hwnnw. Nid oes modd gwybod y naill ffordd neu'r llall. Mae'n gywir dweud, fodd bynnag, ei bod yn bosibl i gerddwyr ledaenu'r clwyf. Mae'r ffactor risg yn llai o lawer nag ydyw yn achos anifeiliaid—neu, yn wir, pobl sydd mewn cysylltiad ag anifeiliaid—sy'n lledaenu'r clwyf. Mae cymaint â hynny'n wir. Fodd bynnag, o wybod bod cyfrwng yn bodoli y gellid lledaenu'r clwyf drwyddo, ac o wybod nad oedd yn hysbys ym mhle'r oedd y clwyf ar y pryd, gwnaethpwyd penderfyniad, ar ôl cael cyngor milfeddygol, fod hyn yn ymateb cymesur. Pe byddai'r llwybrau troed wedi'u cau am gyfnod hir, yna gellid dadlau bod hynny'n ymateb anghymesur. Fodd bynnag, o ystyried yr amgylchiadau ar y pryd, credaf fod yr ymateb yn briodol. Unwaith eto, mae'n amhosibl profi'r naill ffordd neu'r llall a oedd y camau a gymerwyd wedi golygu na ledaenwyd y clwyf gan unrhyw gerddwyr. Fodd bynnag,
[386] Glyn Davies: What does the Minister for Environment think? If this were to happen again, it would be her responsibility.
Sue Essex: As Carwyn has said, we have to be guided by advice and the circumstances. One of the lessons from last time, if we are looking at lessons, is an appreciation of the precautionary approach. That is the way that it happened last time. If I remember correctly, all of us in the Assembly Chamber agreed that the precautionary approach was the right way forward. Then it is a matter of speed, once you have some degree of certainty that the disease is not there or not spreading there, in terms of the paths being reopened. That is one of the interesting areas for me. In effect, 70 or 75 per cent of the paths in Wales were reopened, I think, after four months. Heaven forbid that it should happen again, but I suspect that next time, with the realisation of how important access to the countryside is—and I have just come from a Committee meeting where we were discussing the regulations and legislation in this area—there would be a greater emphasis from some of the less enthusiastic people on reopening paths. The issue is the speed of reopening paths once you know what the situation is. I think that one of the lessons is that the kind of risk assessment models that would develop the kind of guidance on priorities that we were giving to local authorities need to be taken up consistently by local authorities across the area. What took up my time was speaking on the phone and going out to local authorities and saying, 'look, please believe us, we have this veterinary advice that you can reopen footpaths'. The reality on the ground was that people were worried—farmers and landowners were worried. I understand that. However, we must be guided by the advice, and people have to have confidence in that advice. The Snowdon example sent out some very good messages to other local authorities that this could be achieved, as did the work that Pembrokeshire Coast National Park did. I suspect that, next time round, there will be a much greater degree of confidence, if we have a situation of blanket closure, that, once mae modd dadlau eu bod. Dyna'r cyfynggyngor yr ydym yn ei wynebu.
[386] Glyn Davies: Beth yw barn y Gweinidog dros yr Amgylchedd? Pe byddai hyn yn digwydd eto, byddai'n gyfrifoldeb iddi hi.
Sue Essex: Fel y dywedodd Carwyn, rhaid inni gael ein harwain gan y cyngor a'r amgylchiadau. Un o'r gwersi o'r tro diwethaf, os ydym yn ystyried gwersi, yw y dylid gwerthfawrogi'r dull rhagofalus. Felly y digwyddodd y tro diwethaf. Os cofiaf yn iawn, yr oedd pawb ohonom yn Siambr y Cynulliad yn cytuno mai'r dull rhagofalus oedd y ffordd gywir ymlaen. Wedyn mae'n fater o gyflymder, wedi ichi gael rhywfaint o sicrwydd nad yw'r clwyf yno neu'n ymledu i'r fan honno, o ran ailagor y llwybrau. Dyna un o'r meysydd sydd o ddiddordeb i mi. I bob pwrpas, yr oedd 70 neu 75 y cant o'r llwybrau yng Nghymru wedi'u hailagor, fe gredaf, ar ôl pedwar mis. Y nefoedd a'n gwaredo rhag i hynny ddigwydd eto, ond yr wyf yn amau, y tro nesaf, gan sylweddoli mor bwysig yw mynediad i gefn gwlad—ac yr wyf newydd ddod o gyfarfod Pwyllgor lle'r oeddem yn trafod y rheoliadau a'r ddeddfwriaeth yn y maes hwn—y byddai mwy o bwyslais gan rai o'r bobl lai brwdfrydig ar ailagor llwybrau. Y mater sy'n codi yw pa mor gyflym y caiff llwybrau eu hailagor pan wyddoch beth yw'r sefyllfa. Credaf mai un o'r gwersi yw bod yn rhaid i'r math o fodelau asesu risg a fyddai'n datblygu'r math o ganllawiau ar flaenoriaethau yr oeddem yn eu rhoi i'r awdurdodau lleol gael eu dilyn yn gyson gan yr awdurdodau lleol ledled yr ardal. Yr hyn a gymerodd amser oedd siarad ar y ffôn a mynd allan at yr awdurdodau lleol a dweud, 'edrychwch, coeliwch ni, os gwelwch yn dda, yr ydym wedi cael cyngor milfeddygol y gallwch ailagor y llwybrau troed'. Y realiti ar lawr gwlad oedd bod pobl yn poeni—yr oedd y ffermwyr a'r perchnogion tir yn poeni. Yr wyf yn deall hynny. Fodd bynnag, rhaid inni ddilyn y cyngor, a rhaid i bobl fod â hyder yn y cyngor hwnnw. Yr oedd yr esiampl ar yr Wyddfa wedi cyfleu rhai negeseuon da iawn i'r awdurdodau lleol eraill i'r perwyl y gellid cyflawni hyn, fel y gwnaeth y gwaith a wnaed gan Barc Cenedlaethol Arfordir Sir Benfro. Yr wyf yn amau, y tro nesaf, pe
the guidance is that it is time to reopen paths, we could go through the process consistently and rapidly across Wales.
[387] Glyn Davies: That is an interesting response. Are you happy with that response, Delyth? Then Mick is next.
[388] Mick Bates: I am pleased to hear the Minister for Environment say that there was a great deal of sensitivity in the agricultural industry about the spread of the disease. I would like to pursue the question of coordination, because, while footpaths were closed, one of the lessons learned during the outbreak was that people were at first asking for roads to be disinfected and for the whole area to be closed down, effectively. Eventually, the concept of the blue box was invented. I wonder if the Minister for Environment would care to comment on whether or not she would consider that concept of the blue box—the disinfecting of all vehicles travelling in and out of an area— to be something that would be used if there were another outbreak?
The second part of my question, Chair, if I may, is to also ask about the role of the Environment Agency in this, in terms of the co-ordination between the various Ministers. It appeared to me at the time that there was a lack of co-ordination on the disposal sites for animals. There were a great many problems. I would just like to hear whether you have received recommendations from the Environment Agency—and this is to the Minister for Environment—in view of all the problems that we encountered, regarding, let us say, the amount of rendering capacity in Wales, or the effect of pyres on human health, for example.
Sue Essex: I would be happy to, but I thought that we were taking—
[389] Glyn Davies: I would rather stick with access, if we can.
[390] Mick Bates: Okay. I just wanted to know whether the Minister for Environment had received any advice from the Environment Agency on that.
byddai gennym sefyllfa o gau cyffredinol, y bydd llawer mwy o hyder, ar ôl cael cyfarwyddyd ei bod yn bryd ailagor llwybrau, yn ein gallu i ddilyn y broses yn gyson ac yn gyflym ledled Cymru.
[387] Glyn Davies: Mae hynny'n ymateb diddorol. A ydych yn fodlon ar yr ymateb hwnnw, Delyth? Mick sy'n nesaf felly.
[388] Mick Bates: Yr wyf yn falch o glywed y Gweinidog dros yr Amgylchedd yn dweud bod llawer iawn o sensitifrwydd yn y diwydiant amaethyddol ynghylch ymlediad y clwyf. Hoffwn fynd ar ôl mater cyd-drefnu, oherwydd, tra oedd y llwybrau ar gau, un o'r gwersi a ddysgwyd yn ystod yr achosion o'r clwyf oedd bod pobl yn gofyn yn gyntaf am ddiheintio ffyrdd ac am gau'r ardal gyfan, i bob pwrpas. Yn y pen draw, dyfeisiwyd cysyniad y blwch glas. Tybed a fyddai'r Gweinidog dros yr Amgylchedd yn hoffi gwneud sylw ynghylch a yw o'r farn bod cysyniad y blwch glas—diheintio'r holl gerbydau sy'n mynd i mewn ac allan o ardal—yn rhywbeth a ddefnyddid pe byddai cychwyniad arall?
Yr ail ran o'm cwestiwn, Gadeirydd, os caf ei gofyn, yw holi hefyd am rôl Asiantaeth yr Amgylchedd yn hyn, o ran y cyd-drefnu rhwng y gwahanol Weinidogion. Yr oedd yn ymddangos i mi ar y pryd fod diffyg cyddrefnu ar y safleoedd gwaredu anifeiliaid. Yr oedd llawer iawn o broblemau. Hoffwn glywed a ydych wedi cael argymhellion gan Asiantaeth yr Amgylchedd—a chwestiwn i'r Gweinidog dros yr Amgylchedd yw hwn—o gofio'r holl broblemau a brofasom ynghylch, gadewch inni ddweud, maint y capasiti rendro yng Nghymru, neu effaith y coelcerthi ar iechyd dynol, er enghraifft.
Sue Essex: Byddwn yn falch o wneud, ond yr oeddwn yn tybio ein bod yn cymryd—
[389] Glyn Davies: Byddai'n well gennyf lynu wrth fynediad, os gallwn.
[390] Mick Bates: O'r gorau. Roeddwn am wybod a oedd y Gweinidog dros yr Amgylchedd wedi derbyn unrhyw gyngor gan Asiantaeth yr Amgylchedd ar hynny.
[391] Glyn Davies: We will come to that later on.
Sue Essex: Do you want to say anything about the blue box scheme, Tony?
Mr Edwards: The blue box scheme proved to be very effective as a control measure. It is very much referred to in the latest version of the interim contingency plan that we have put in place at the moment. Yes, it is something that will be instituted next time round, should circumstances dictate it.
[392] Glyn Davies: Do you want to come back on that, Mick? Are you happy with that?
[393] Mick Bates: Fine. If there is another outbreak, then, will you adopt the more stringent pattern of the blue box, rather than just close the footpaths? By that means, the roads are disinfected and there are checks on all vehicles.
Sue Essex: What do you reckon, Gareth?
Mr Jones: It is a separate issue, Chair. The blue box system will undoubtedly be implemented, but it is not an issue of stopping walkers or access for casual visitors. That is an issue about biosecurity measures, effectively, as well as movement restrictions.
[394] Janet Ryder: Just to take the point on this development of the contingency plan a little bit further, is it going to cover all aspects? That is just to take up the point that Mick has just made. Will it also include risk assessment and a plan that everybody will be able to go to, to know how to follow that risk assessment and when to open up footpaths?
Mr Jones: The DEFRA interim contingency plan has been published and is available for people to see. It is not as detailed a document as perhaps you describe, but all those issues are covered.
[395] Janet Ryder: In what respect is it not as detailed? Is it just a very broad outline? Does it contain the risk assessment that the Minister has been talking about?
[391] Glyn Davies: Deuwn at hynny'n ddiweddarach.
Sue Essex: A ydych yn dymuno dweud rhywbeth am y cynllun blwch glas, Tony?
Mr Edwards: Profodd y cynllun blwch glas yn effeithiol iawn fel mesur rheoli. Mae llawer cyfeiriad ato yn y fersiwn diweddaraf o'r cynllun wrth gefn dros dro sydd ar waith gennym ar y funud. Ydyw, mae'n rhywbeth a sefydlir y tro nesaf, os bydd yr amgylchiadau'n galw am hynny.
[392] Glyn Davies: A ydych yn dymuno cyfrannu eto ar hynny, Mick? A ydych yn fodlon ar hynny?
[393] Mick Bates: Iawn. Os oes achos arall, felly, a fyddwch yn mabwysiadu patrwm mwy caeth y blwch glas, yn hytrach na dim ond cau'r llwybrau troed? Drwy hynny, caiff y ffyrdd eu diheintio a cheir gwiriadau ar bob cerbyd.
Sue Essex: Beth feddyliwch chi, Gareth?
Mr Jones: Mae'n fater ar wahân, Gadeirydd. Mae'n sicr y caiff y system blwch glas ei gweithredu, ond nid yw'n fater o atal cerddwyr neu fynediad i ymwelwyr achlysurol. Mae hynny'n fater sy'n ymwneud â mesurau diogelwch biolegol, i bob pwrpas, yn ogystal â chyfyngiadau ar symud.
[394] Janet Ryder: I fynd â'r pwynt ar ddatblygu'r cynllun wrth gefn ychydig ymhellach, a fydd yn ymdrin â phob agwedd? Mae hynny i ddilyn y pwynt y mae Mick newydd ei wneud. A fydd hefyd yn cynnwys asesu risgiau a chynllun y bydd pawb yn gallu troi ato, i wybod sut i ddilyn yr asesiad risg a pha bryd i agor llwybrau troed?
Mr Jones: Mae cynllun wrth gefn dros dro DEFRA wedi'i gyhoeddi ac mae ar gael i'w weld. Nid yw'n ddogfen mor fanwl â'r un a ddisgrifiwch, efallai, ond ymdrinnir â'r materion hynny.
[395] Janet Ryder: Ym mha ystyr y mae heb fod mor fanwl? Ai amlinelliad bras yn unig ydyw? A yw'n cynnwys yr asesiad risg y bu'r Gweinidog yn sôn amdano?
Mr Jones: It is an overarching contingency plan, which is given effect—I think I explained this at the last meeting—by local contingency plans, which are being developed in regions throughout the UK.
Mr Brodie: However, as we explained last time, the work that we have initiated in preparing a distinctively Welsh contingency plan would really come into its own if the animal health powers were transferred. Then, I can certainly assure you that we would be wanting to tackle all of these issues about access as part of it, in consultation with the local authorities and a whole range of other interests.
[396] Janet Ryder: So you have started work with local authorities on this area of the plan in Wales?
Mr Brodie: There have been a number of meetings so far.
[397] John Griffiths: When we are talking about lessons learned, is one of them that, in areas where there was not any infection, such as Ceredigion, access could have been restored more quickly? Obviously, the outbreak began in February and I think that access was fully restored in September in Ceredigion. So, in retrospect, could it have been done more quickly? I appreciate that we have 20:20 hindsight today, Chair.
On another matter, when Sue mentioned that farmers were perhaps a little suspicious about whether it was a good idea to reopen footpaths and restore access when that was done, was part of the problem inconsistent advice and that farmers were being advised on the need for very tight biosecurity on the one hand, and then on the other being advised that it was okay to restore access and allow walkers to cross farmland? If lessons have been learned on that, what would be the mechanics of ensuring more consistent advice in the event of a future outbreak?
[398] Glyn Davies: Can I just say, before I pass this on, because this is an area that I am
Mr Jones: Mae'n gynllun wrth gefn cyffredinol, a roddir ar waith—yr wyf yn credu imi egluro hyn yn y cyfarfod diwethaf—drwy'r cynlluniau wrth gefn lleol, a ddatblygir yn y rhanbarthau ledled y DU.
Mr Brodie: Er hynny, fel yr oeddem wedi egluro'r tro diwethaf, byddai'r gwaith a ddechreuasom ar baratoi cynllun wrth gefn neilltuol i Gymru yn dod i'w hawl ei hun os trosglwyddir y pwerau iechyd anifeiliaid. Wedyn, gallaf eich sicrhau'n bendant y byddem yn dymuno mynd i'r afael â'r holl faterion hyn sy'n ymwneud â mynediad fel rhan ohono, mewn ymgynghoriad â'r awdurdodau lleol ac amrywiaeth mawr o fuddiannau eraill.
[396] Janet Ryder: Felly yr ydych wedi dechrau gweithio gyda'r awdurdodau lleol ar y rhan hon o'r cynllun yng Nghymru?
Mr Brodie: Bu sawl cyfarfod hyd yn hyn.
[397] John Griffiths: Pan ydym yn sôn am y gwersi a ddysgwyd, ai un ohonynt yw, mewn ardaloedd lle nad oedd haint o gwbl, fel Ceredigion, y gallesid bod wedi adfer mynediad yn gynt o lawer? Wrth gwrs, dechreuodd yr achosion o'r clwyf yn Chwefror a chredaf fod mynediad wedi'i adfer yn llwyr ym Medi yng Ngheredigion. Felly, wrth edrych yn ôl, a allesid bod wedi gwneud hynny'n gynt? Yr wyf yn sylweddoli ein bod yn edrych ar hyn ag ôl-welediad 20:20, Gadeirydd.
Ar fater arall, pan soniodd Sue fod y ffermwyr braidd yn amheus efallai ynghylch a oedd yn syniad da ailagor llwybrau troed ac adfer mynediad pan wnaethpwyd hynny, ai rhan o'r broblem honno oedd cyngor anghyson a bod y ffermwyr yn cael eu cynghori ar yr angen am ddiogelwch biolegol tynn iawn ar un llaw, ac wedyn yn cael eu cynghori ei bod yn iawn adfer mynediad a chaniatáu i gerddwyr groesi tir ffermio? Os dysgwyd gwersi ar hynny, beth fyddai'r mecanwaith wrth sicrhau cyngor mwy cyson os digwydd achos yn y dyfodol?
[398] Glyn Davies: A gaf ddweud, cyn imi ei basio ymlaen, gan fod hyn yn faes y mae
quite interested in, that, listening to the answers you have been giving us, the impression I get is that, were there to be another outbreak—and that is a key issue, and we are using 20:20 vision to try to see how we would behave then—what you are saying, really, is that you would probably implement the closure of footpaths even more quickly, but that there might be a more relaxed regime in terms of opening them? Is that a fair assessment?
Carwyn Jones: It depends entirely on the circumstances, Chair, as I indicated to Elin.
[399] Elin Jones: So, if we faced the same circumstances as last time, you would do exactly the same?
Carwyn Jones: Unless you are faced with the situation, you cannot speculate. If you are asking me about what happened last year, I believe that what was done last year was a proportionate response.
[400] Elin Jones: So, with exactly the same circumstances as last year, you would do exactly the same again?
Carwyn Jones: Those circumstances are unlikely to replicate themselves.
[401] Glyn Davies: That is not an answer at all, Minister. The only reason I am asking this is because, the next time this happens, if it were to happen again, it is the Minister for Environment who would be making decisions relating to this matter, I suppose, and the question was initially directed at Sue Essex. I can only say that you gave me the impression that, with 20:20 vision or hindsight, next time we could expect to see a regime that was more enthusiastic about opening up access. I am combining this with John's point on how it would apply to Ceredigion, but it is also this problem of when access is closed off. It sounds to me as if you still believe that it is right to close off access as quickly as possible in the early stages—that is your view.
Sue Essex: I used the word precautionary. If the advice is—and I cannot judge that—that that is the most precautionary thing to do, gennyf gryn ddiddordeb ynddo, wrth wrando ar yr atebion yr ydych wedi'u rhoi i ni, yr argraff a gaf yw, pe byddai achos arall yr clwyf—ac mae hynny'n fater allweddol, ac yr ydym yn arfer golwg 20:20 i geisio gweld sut y byddem yn ymddwyn bryd hynny—yr hyn a ddywedwch, mewn gwirionedd, yw y byddech yn cau'r llwybrau troed yn gynharach byth yn ôl pob tebyg, ond y gellid cael cyfundrefn lai caeth o ran eu hagor? A yw hynny'n asesiad teg?
Carwyn Jones: Mae'n dibynnu'n llwyr ar yr amgylchiadau, Gadeirydd, fel y dywedais wrth Elin.
[399] Elin Jones: Felly, pe wynebem yr un amgylchiadau â'r tro diwethaf, fe wnaech yr un peth yn union?
Carwyn Jones: Oni bai'ch bod yn wynebu'r sefyllfa, ni allwch ddyfalu. Os ydych yn fy holi am yr hyn a ddigwyddodd y llynedd, credaf fod yr hyn a wnaethpwyd y llynedd yn ymateb cymesur.
[400] Elin Jones: Felly, o dan yr un amgylchiadau'n union â'r llynedd, fe wnaech yn union yr un peth eto?
Carwyn Jones: Mae'r amgylchiadau hynny'n annhebygol o gael eu hailadrodd.
[401] Glyn Davies: Nid yw hynny'n ateb o gwbl, Weinidog. Yr unig reswm yr wyf yn gofyn hyn yw, y tro nesaf y digwydd hyn, pe byddai'n digwydd eto, y Gweinidog dros yr Amgylchedd a benderfynai ynghylch y mater hwn, mae'n debyg, ac yr oedd y cwestiwn wedi'i gyfeirio i ddechrau at Sue Essex. Y cwbl y gallaf ei ddweud yw eich bod wedi rhoi'r argraff i mi, o feddu ar olwg 20:20, y gallem ddisgwyl gweld cyfundrefn y tro nesaf a fyddai'n fwy brwdfrydig ynghylch rhoi mynediad. Yr wyf yn cyfuno hyn â phwynt John am y modd y câi ei gymhwyso at Geredigion, ond mae'r broblem hon hefyd o atal mynediad. Mae'n swnio i mi fel pe baech yn dal i gredu ei bod yn iawn atal mynediad mor gyflym â phosibl yn y cyfnodau cynnar—dyna'ch barn chi.
Sue Essex: Defnyddiais y gair rhagofalus. Os mai'r cyngor yw—ac ni allaf farnu ar hynny—mai hwnnw yw'r peth mwyaf
then I think that I, or any Minister, would take that advice, because, clearly, that is coming from the people who are employed to give that advice. What I was trying to hint at—and bearing in mind that it is local authorities that deal with the closure and the reopening—is that I think that it is not just for me. I think that everyone in this room will know that I am very pro-access, although I do appreciate that access takes place where people live and earn their livelihood. I have also been in favour of the access community and the farming community working together. I think that one of the consequences of what happened last year—I think and I hope that this is true—is that some of the people on the ground who were very worried about what opening the paths would do, would feel more relaxed next time that there was not the same kind of spread in how that happened, and that when the advice comes from the professionals that it is safe to open, they can have confidence in that advice. That is what I said. Therefore, I believe that, were we to be faced with a similar situation again, and although we had roughly three-quarters of the paths open within four months, which was a credit to local authorities, our staff and others, working this problem through in the communities—I have to say that this is not top-down, we have to be very sensitive to the communities out there—I feel that we probably would not have that tail, if you like, of authorities or areas within Wales that were very slow to open their paths.
John mentioned Ceredigion in particular. I wrote to the council on a couple of occasions and I think that there were one or two phone calls as well. It was our view that Ceredigion could have opened those paths much more quickly, but it did not feel confident to do so. I hope that, should it happen again, it would feel that it could rest assured about the kind of advice that we were giving and which was coming through. There was also a situation in Pembrokeshire, where I went and met people there, whereby it had an arrangement that, when it was reopening paths, it got a forum together of land interests—the local ramblers group, the Country Land and Business Association, I think; the various people that had interests—and it took proposals to reopen through that forum. It, in fact, proved quite a rhagofalus i'w wneud, yna credaf y byddwn i, neu unrhyw Weinidog, yn derbyn y cyngor hwnnw gan ei fod, wrth gwrs, yn dod oddi wrth bobl a gyflogir i roi'r cyngor hwnnw. Yr hyn yr oeddwn yn ceisio ei led awgrymu—a chan gofio mai'r awdurdodau lleol sy'n delio â'r cau a'r ailagor—yw nad yw'n fater i mi'n unig. Credaf fod pawb yn yr ystafell hon yn gwybod fy mod yn bleidiol iawn i fynediad, er fy mod yn sylweddoli bod mynediad yn digwydd lle y mae pobl yn byw ac yn ennill eu bywoliaeth. Bûm hefyd o blaid cydweithio rhwng y gymuned mynediad a'r gymuned ffermio. Un o ganlyniadau'r hyn a ddigwyddodd y llynedd—a chredaf a gobeithiaf fod hyn yn wir—yw y byddai rhai o'r bobl ar lawr gwlad a oedd yn bryderus iawn ynghylch beth fyddai effaith ailagor y llwybrau, yn teimlo'n fwy esmwyth y tro nesaf am nad oedd yr un math o ymlediad yn y modd y digwyddodd hynny, a phan ddaw cyngor gan y gweithwyr proffesiynol ei bod yn ddiogel agor, y gallant ymddiried yn y cyngor hwnnw. Dyna a ddywedais. Felly, yr wyf yn credu, pe byddem yn wynebu sefyllfa debyg eto, ac er bod tua thri chwarter o'r llwybrau'n agored o fewn pedwar mis, sy'n glod i'r awdurdodau lleol, ein staff ac eraill, drwy ddatrys y broblem hon yn y cymunedau—rhaid imi ddweud nad rhywbeth o'r pen i'r gwaelod yw hwn, rhaid inni fod yn sensitif iawn tuag at y cymunedau sydd allan yn y fan honno—teimlaf na fyddai gennym, yn ôl pob tebyg, y gweddill hwnnw o awdurdodau neu ardaloedd yng Nghymru a oedd yn araf iawn yn agor eu llwybrau.
Soniodd John am Geredigion yn benodol. Ysgrifennais at y cyngor ar un neu ddau achlysur a chredaf fod un neu ddwy o alwadau ffôn hefyd. Ein barn ni oedd y gallai Ceredigion fod wedi agor y llwybrau hynny'n gynt o lawer, ond ni theimlai'n hyderus i wneud hynny. Yr wyf yn gobeithio, pe digwyddai eto, y teimlai y gallai fod yn dawel ei feddwl ynghylch y math o gyngor yr oeddem yn ei roi ac a oedd yn dod drwodd. Yr oedd sefyllfa yn sir Benfro hefyd, pan euthum i gwrdd â rhai yno, lle'r oedd ganddi drefniant, wrth ailagor llwybrau, o gynnull fforwm o fudd-ddeiliaid tir—y grŵp crwydrwyr lleol, Cymdeithas Tir a Busnes Cefn Gwlad, yr wyf yn credu; y gwahanol bobl a chanddynt fuddiannau—ac aeth â chynigion i'w hailagor drwy'r fforwm
laborious system. It was important to them in terms of keeping the community together but, in practice, it took quite a long while. I am sure that Pembrokeshire would have reconsidered that and perhaps found a more streamlined process. This is what I am saying. The lessons from last time have shown that we have to depend on the advice and, if the advice is that there needs to be that closure, because at that stage it is not known where the disease is or how it is spreading, then I think that we owe it to people to do that. However, we have learned, very strongly, as John said, that there are many people out there who depend on access to the countryside for their livelihoods. So there needs to be a strong presumption that, when they can be opened, those paths are opened because people's livelihoods depend on that. I think that that is the clear message that has come home.
[402] John Griffiths: Chair, just on the point about consistency—
Sue Essex: Oh, consistency. I will ask Carwyn to come in on that. However, there is a distinction between those people—as we have heard today, the risk associated with walkers is pretty low in terms of spreading the disease. So there was a distinction between the advice or guidance that was coming from the countryside side, if you like—our side here—on access as we would understand access, and the biosecurity advice that Carwyn was having for farmers and so on. There was a little window in time of a couple of days where we were quite clear as to the different groups that were meant. However, I appreciate that perhaps not everyone was clear about that on the ground, and further guidance was set. That is a situation where we understood access and walkers as visitors to the countryside and there was another interpretation of farmers who were getting regular supplies and so on.
[403] Glyn Davies: It seems that Huw Brodie wants to make a point urgently.
Mr Brodie: I just wanted to reinforce what Sue was saying earlier on, namely, that we would not be facing the same situation again because the commission is going to be hwnnw. Mewn gwirionedd, profodd yn system eithaf llafurus. Yr oedd yn bwysig iddynt o ran cadw'r gymuned â'i gilydd ond, yn ymarferol, cymerai gryn amser. Yr wyf yn siŵr y byddai sir Benfro wedi ailystyried hynny ac efallai wedi dod o hyd i broses symlach. Dyma'r hyn yr wyf yn ei ddweud. Mae'r gwersi o'r tro diwethaf wedi dangos bod yn rhaid inni ddibynnu ar y cyngor ac, os mai'r cyngor yw bod angen cau yn y fath fodd, am nad yw'n hysbys ar y pryd ym mhle y mae'r clwyf ac i ble y mae'n ymledu, yna credaf fod dyletswydd arnom tuag at bobl i wneud hynny. Fodd bynnag, yr ydym wedi dysgu, yn bendant, fel y dywedodd John, fod llawer o bobl sy'n dibynnu ar fynediad i gefn gwlad am eu bywoliaeth. Felly mae angen rhagdybiaeth gryf, pan ellir eu hagor, fod y llwybrau hynny i'w hagor am fod bywoliaeth pobl yn dibynnu ar hynny. Credaf mai honno yw'r wers glir a ddysgwyd.
[402] John Griffiths: Gadeirydd, ynghylch y pwynt am gysondeb—
Sue Essex: O, cysondeb. Gofynnaf i Carwyn ddweud rhywbeth ar hynny. Fodd bynnag, mae gwahaniaeth rhwng y bobl hynny—fel y clywsom heddiw, mae'r risg sy'n gysylltiedig â cherddwyr yn eithaf isel o ran lledaenu'r clwyf. Felly yr oedd gwahaniaeth rhwng y cyngor neu'r cyfarwyddyd a ddeuai o'r ochr cefn gwlad, os hoffech chi—ein hochr ni yma—ar fynediad fel y byddem ni'n deall mynediad, a'r cyngor ar ddiogelwch biolegol yr oedd Carwyn yn ei gael ar gyfer y ffermwyr ac yn y blaen. Yr oedd cyfnod byr iawn o ychydig ddyddiau pan oeddem yn deall yn eithaf clir y gwahanol grwpiau a olygid. Fodd bynnag, sylweddolaf nad oedd pawb yn deall hynny mor glir ar lawr gwlad, efallai, a gosodwyd cyfarwyddyd pellach. Yr oedd honno'n sefyllfa lle'r oeddem yn ystyried mynediad a cherddwyr yn ymwelwyr â chefn gwlad ac yr oedd dehongliad arall, sef ffermwyr a oedd yn cael cyflenwadau rheolaidd ac yn y blaen.
[403] Glyn Davies: Ymddengys fod Huw Brodie yn dymuno gwneud pwynt ar frys.
Mr Brodie: Roeddwn am ategu'r hyn a ddywedodd Sue yn gynharach, sef, na fyddem yn wynebu'r un sefyllfa eto gan y bydd y comisiwn yn cynnig systemau
proposing, very shortly, approved systems for individual sheep identification.
[404] Glyn Davies: Is that what the Minister meant earlier?
Mr Brodie: No, I think that it was a different point. However, with improved traceability of sheep, we should be, if, heaven forbid, there were another outbreak, in a much better position, hopefully, to understand what its distribution was and, therefore, to take that into account.
[405] Glyn Davies: Okay, good point.
Carwyn Jones: Chair, on the point that John was raising in terms of consistency, the advice given out was not, in fact, inconsistent. There is a hierarchy of risk that exists, according to which categories of people are more likely to spread the disease. Walkers are in that hierarchy, but far above them are people who come into contact with animals, quite naturally, and, indeed, farm machinery. It is not known whether walkers spread the disease or not. It is a known fact that farm machinery spreads the disease. That much is well known, and the epidemiologists have traced that in many circumstances. That said, the conclusion that must be drawn is that farm machinery and those who come into contact with animals are a higher risk for spreading the disease. Therefore, the advice has to be different. If the advice given to walkers was the same as that given to farmers, people would rightly ask why, when they are different in the hierarchy of risk, the advice is the same. So in fact it was not inconsistent to say on the one hand to walkers, 'do go to the countryside', while at the same time saying to farmers and those potentially in contact with the disease, including through their vehicles, to be vigilant in terms of biosecurity.
That was the message that we were trying to get across. On occasion, we would see situations where farmers were exceptionally vigilant as to their biosecurity, but had missed one thing that nobody had thought of, for example, the footwell on the Landrover would not be disinfected, while the rest of the cymeradwyedig, cyn hir, i ddynodi defaid unigol.
[404] Glyn Davies: Ai hynny yr oedd y Gweinidog yn ei olygu'n gynharach?
Mr Brodie: Nace, credaf ei fod yn bwynt gwahanol. Fodd bynnag, o allu olrhain defaid yn well, os bydd achos arall o'r clwyf, y nefoedd a'n gwaredo, mae'n debyg y byddwn mewn llawer gwell sefyllfa, gobeithiaf, i ddeall ei ddosbarthiad ac, felly, cymryd hynny i ystyriaeth.
[405] Glyn Davies: O'r gorau, pwynt da.
Carwyn Jones: Gadeirydd, ynghylch y pwynt yr oedd John yn ei godi am gysondeb, nid oedd y cyngor a ddosbarthwyd yn anghyson, mewn gwirionedd. Mae hierarchiaeth risg yn bodoli, ac yn ôl honno mae rhai categorïau o bobl yn fwy tebygol o ledaenu'r clwyf. Mae cerddwyr yn yr hierarchiaeth honno, ond yn uwch o lawer na hwy y mae'r rhai sy'n dod i gysylltiad ag anifeiliaid, wrth gwrs, ac, yn wir, peiriannau fferm. Ni wyddys a yw cerddwyr yn lledaenu'r clwyf ai peidio. Mae'n ffaith hysbys bod peiriannau fferm yn lledaenu'r clwyf. Mae cymaint â hynny'n dra gwybyddus, ac mae'r epidemiolegwyr wedi olrhain hynny mewn llawer o amgylchiadau. Wedi dweud hynny, y casgliad y mae'n rhaid dod iddo yw bod peiriannau fferm a'r rhai a ddaw i gysylltiad ag anifeiliaid yn fwy o risg o ran lledaenu'r clwyf. Felly, rhaid i'r cyngor fod yn wahanol. Pe byddai'r cyngor a roddid i gerddwyr yr un fath â hwnnw a roddid i ffermwyr, byddai'n iawn i bobl ofyn, pan ydynt yn wahanol yn yr hierarchiaeth risg, pam y mae'r cyngor yr un fath. Felly, mewn gwirionedd, nid yw'n anghyson dweud ar un llaw wrth gerddwyr, 'ewch i gefn gwlad', ac ar yr un pryd dweud wrth ffermwyr a'r rhai a allai fod mewn cysylltiad â'r clwyf, gan gynnwys cysylltiad drwy eu cerbydau, am fod yn wyliadwrus o ran diogelwch biolegol.
Honno oedd y neges yr oeddem yn ceisio'i chyfleu. Ar brydiau, byddem yn gweld sefyllfaoedd lle'r oedd ffermwyr yn eithriadol o wyliadwrus o ran eu diogelwch biolegol, ond wedi methu un peth nad oedd neb wedi'i ystyried, er enghraifft, ni fyddai'r lle i draed y gyrrwr yn y Landrover wedi'i
vehicle would be, and the disease was spread as a result. So it was exceptionally important to reinforce the message about biosecurity to those in the high risk category, while at the same time giving out different advice to those who were in a lower risk category.
[406] Glyn Davies: Thank you. I will just take two small points before we break. John and Elin both have points that they want to make.
[407] John Griffiths: It is only on the consistency of advice. I obviously accept—
[408] Glyn Davies: You are happy with what the Minister has said, are you?
[409]John Griffiths: Absolutely, but—
[410] Glyn Davies: I will call Elin, then.
[411] John Griffiths: No. I wanted to make the additional point that, obviously, that hierarchy of advice was not put over as clearly as it could have been to some individuals. I guess that it is just about making a connection. When the advice goes to one particular sector, such as farmers, they should be aware, I think, of the difference in the need for biosecurity from others such as walkers, because it did cause some heated exchanges, shall we say, at the time.
[412] Elin Jones: Yr wyf yn meddwl bod y polisi hwn o gau'r llwybrau cyhoeddus i gyd, ac wedyn eu hailagor yn raddol neu'n gyflym, braidd yn gymhleth. Nid wyf yn anghytuno â'ch barn chi ynglŷn â Chyngor Sir Ceredigion ond, os caf ei amddiffyn rhywfaint, yr hyn a ddigwyddodd y llynedd oedd i chi orfodi Cyngor Sir Ceredigion i gau pob llwybr cyhoeddus pan oedd achos yn Sir Fôn. Wedyn, yn y cyfnod pan oedd achosion yn dal i fod yn y sir agosaf ato, Brycheiniog a Maesyfed, neu Bowys, bu ichi ofyn i Gyngor Sir Ceredigion agor y llwybrau cyhoeddus. Felly, dyna realiti'r negeseuon cymhleth yr oedd awdurdodau lleol yn eu derbyn oddi wrthych.
Carwyn Jones: Mae'n rhaid cofio, wrth gwrs, pan aeth y Gorchymyn cyntaf trwyddo, ddiheintio, er bod gweddill y cerbyd wedi'i drin, a byddai'r clwyf yn ymledu o ganlyniad. Felly yr oedd yn eithriadol o bwysig ategu'r neges am ddiogelwch biolegol ymysg y rhai yn y categori risg uchel, ac ar yr un pryd rhoi cyngor gwahanol i'r rhai a oedd mewn categori risg is.
[406] Glyn Davies: Diolch i chi. Cymeraf ddau bwynt bach cyn inni gael egwyl. Mae gan John ac Elin bwyntiau y maent yn dymuno'u gwneud.
[407] John Griffiths: Nid yw ond yn ymwneud â chysondeb y cyngor. Yr wyf yn derbyn, wrth gwrs—
[408] Glyn Davies: Yr ydych yn fodlon ar yr hyn a ddywedodd y Gweinidog, a ydych?
[409] John Griffiths: Yn hollol, ond—
[410] Glyn Davies: Galwaf ar Elin, felly.
[411] John Griffiths: Nace. Yr oeddwn am wneud pwynt ychwanegol sef, wrth gwrs, na chyflewyd yr hierarchiaeth cyngor honno mor glir ag y gallesid i rai unigolion. Tybiwn fod hynny'n ymwneud â gwneud cysylltiad. Pan aiff y cyngor at un sector penodol, fel y ffermwyr, dylent fod yn ymwybodol, yr wyf yn credu, o'r gwahaniaeth yn yr angen am ddiogelwch biolegol gan eraill fel cerddwyr, oherwydd fe achosodd rai geiriau croes, dywedwn, ar y pryd.
[412] Elin Jones: I find this policy of closing all the public footpaths, and then reopening them gradually or quickly, quite complicated. I do not disagree with your view on Ceredigion County Council but, if I can defend it somewhat, what happened last year was that you forced Ceredigion County Council to close every public footpath when there was an outbreak in Anglesey. Then, in the period when there were still outbreaks in the nearest county to it, Brecon and Radnorshire, or Powys, you asked Ceredigion County Council to open the public footpaths. Therefore, that was the reality of the complicated messages that local authorities were receiving from you.
Carwyn Jones: It must be remembered, of course, that, when the first Order went
nid oedd neb yn gwybod os oedd y clwyf yng Ngheredigion neu beidio. Yr oedd straeon bod moch yn Nhregaron wedi dal y clwyf ac yn y blaen. Nid oedd neb yn gwybod. Erbyn, i'r sefyllfa ar y Bannau ddigwydd, er enghraifft, yr oedd pobl yn gwybod, fwy neu lai—nid 100 y cant, wrth gwrs—ble yr oedd y clwyf. Felly, yr oedd y sefyllfa wedi newid erbyn hynny. Ynglŷn â chau'r llwybrau, yr oedd hynny'n rhywbeth a gafodd gefnogaeth ar y pryd. Nid oedd neb yn siarad yn erbyn hynny ar y pryd, ac yr oedd hynny'n rhywbeth a ystyrid yn synhwyrol ar y pryd.
Wrth edrych yn ôl, wrth gwrs, yr ydym yn gwybod yn awr ble yr oedd y clwyf, ond nid oeddem yn gwybod hynny ar y pryd. Felly, ar y pryd, yr oedd hynny'n bolisi a oedd, yn fy marn i—ac, os wyf yn cofio, nid oedd neb yn anghytuno â'r pwynt hwn—yn hollol synhwyrol.
[413] Glyn Davies: Does the Minister for Environment agree with that?
Sue Essex: I just want to make one point on Ceredigion, and all local authorities. Just to repeat, it was up to the local authorities to actually do that work. I could have issued a direction. In fact, in the Environment, Planning and Transport Committee, when we were discussing this—I think that John was a member of the Committee at the time—I was regularly reporting back on progress on access and other issues related to foot and mouth disease. There was the question of whether we should have put a direction on local authorities. It is not something which I supported doing, because my view is always to work with local authorities and to work with local communities to try to persuade them that they should go along the lines that we are suggesting. I think that people will have learned from last year. However, what I would say in terms of Ceredigion—and I did have discussions with other authorities, I do not want to pick out Ceredigion, and I honestly do appreciate the issues. I remember with Powys, I felt very sorry about the situation that some local authorities found themselves in, because there was real tension in local communities. What I was trying to get over is that this was strong advice that was coming from the State Veterinary Service. It was not a flippant kind of view through, no-one knew if the disease was in Ceredigion or not. There were stories that pigs from Tregaron had contracted the disease and so on. No-one knew. By the time of the situation in the Beacons, for example, people knew, more or less—not 100 per cent, of course—where the disease was. Therefore, the situation had changed by then. On closing the footpaths, that was something that received support at the time. No-one spoke against that at the time, and that was something that was seen as being sensible at the time.
With hindsight, of course, we now know where the disease was, but we did not know that at the time. Therefore, at the time, that was a policy that, in my opinion—and, if I remember, no-one disagreed with this point—was completely sensible.
[413] Glyn Davies: A yw'r Gweinidog dros yr Amgylchedd yn cytuno â hynny?
Sue Essex: Yr wyf am wneud un pwynt ynghylch Ceredigion, a'r holl awdurdodau lleol. Dywedaf eto mai mater i'r awdurdodau lleol oedd gwneud y gwaith hwnnw. Gallaswn fod wedi cyhoeddi cyfarwyddyd. Mewn gwirionedd, ym Mhwyllgor yr Amgylchedd, Cynllunio a Thrafnidiaeth, pan oeddem yn trafod hyn—credaf fod John yn aelod o'r Pwyllgor ar y pryd—yr oeddwn yn adrodd yn ôl yn rheolaidd ar y cynnydd ar fynediad a materion eraill a oedd yn ymwneud â chlwy'r traed a'r genau. Yr oedd cwestiwn ynghylch a ddylem fod wedi rhoi cyfarwyddyd i'r awdurdodau lleol. Nid oedd yn rhywbeth yr oeddwn o blaid ei wneud, oherwydd yn fy marn i, dylid bob amser gweithio gyda'r awdurdodau lleol a gweithio gyda chymunedau lleol i geisio eu perswadio y dylent ddilyn y llwybr yr ydym yn ei awgrymu. Credaf fod pobl wedi dysgu oddi wrth y llynedd. Fodd bynnag, yr hyn a ddywedwn yng nghyd-destun Ceredigion—a chefais drafodaethau ag awdurdodau eraill, ac nid wyf am sôn am Geredigion yn neilltuol, ac yr wyf wir yn deall y materion. Cofiaf, fel yn achos Powys, ei bod yn ddrwg iawn gennyf am y sefyllfa yr oedd rhai o'r awdurdodau lleol yn eu cael eu hunain ynddi, oherwydd bod gwir dyndra yn y cymunedau lleol. Yr hyn yr oeddwn yn ceisio'i gyfleu
that was taken; it was very carefully considered and there was logic behind it. I hope that, next time, as I said, there would be that degree of confidence going through, and that when we say that it is right to reopen paths—in whatever community that may be, and on whatever scale it is—local authorities will feel confident that they are able to do that.
oedd mai cyngor cadarn oedd hwnnw a ddeuai oddi wrth y Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol. Nid rhyw fath o farn anystyriol oedd honno; fe'i hystyriwyd yn ofalus iawn ac yr oedd sail resymegol iddi. Gobeithiaf, y tro nesaf, fel y dywedais, y bydd rhyw raddau o hyder yn mynd drwodd, a phan ddywedwn ei bod yn iawn i ailagor llwybrau—ym mha bynnag gymuned y gallai hynny fod, ac ar ba bynnag raddfa—y bydd yr awdurdodau lleol yn teimlo'n ffyddiog y gallant wneud hynny.
[414] Glyn Davies: I think that we got that. We will now take a break.
[414] Glyn Davies: Credaf ein bod wedi deall hynny. Cawn egwyl yn awr.
Cafwyd egwyl rhwng 4 p.m. a 4.20 p.m. A break was held between 4 p.m. a 4.20 p.m.
[415] Glyn Davies: Welcome back. We will move on to the next general section.
[415] Glyn Davies: Croeso'n ôl. Awn ymlaen at yr adran gyffredinol nesaf.
[416] Ron Davies: Before we do, Chair, may I just raise a point of order? I am wondering how we are going to proceed. We have had several sessions now, which have been fairly interesting in terms of having a discussion and a question and answer session. However, presumably, at some point or other, we will have to decide what we are going to do with these valuable nuggets of information that we have before us. I am just wondering whether it is your intention, at some time or other, to attempt to pull together a consensus, if one exists in this Committee, on what we have discovered.
[417] Glyn Davies: This is a matter on which I want Committee members to contribute. At the end of today's session would probably be the best time; I would like to leave a little bit of time at the end. The two things that I have in mind to do as a sort of minimum is to make the transcript of both meetings available to the Anderson inquiry and, working with the clerk, I was going to spend some time finding those areas where there is some consensus on what we have learned and then write to the appropriate Minister to say 'this is what we thought'. There may be steps beyond that which we may want to take, and I am open to suggestions on that. However, those are two things that I think we should do as a minimum. That is my suggestion; you may well have others.
[416] Ron Davies: Cyn inni wneud hynny, Gadeirydd, a gaf godi pwynt o drefn? Yr wyf yn meddwl tybed sut y byddwn yn mynd ymlaen. Cawsom sawl sesiwn bellach, a fu'n eithaf diddorol o ran cael trafodaeth a sesiwn hawl ac ateb. Fodd bynnag, gellid meddwl, ar ryw adeg neu'i gilydd, y byddwn yn gorfod penderfynu beth yr ydym am ei wneud â'r darnau gwerthfawr o wybodaeth sydd gennym o'n blaen. Yr wyf yn meddwl tybed ai'ch bwriad, ar ryw adeg neu'i gilydd, yw ceisio tynnu consensws at ei gilydd, os oes un yn y Pwyllgor, ynghylch yr hyn a ddarganfuom.
[417] Glyn Davies: Mae hyn yn fater yr wyf am i aelodau'r Pwyllgor gyfrannu ato. Diwedd y sesiwn heddiw fyddai'r adeg orau, yn ôl pob tebyg; hoffwn adael ychydig o amser ar y diwedd. Y ddau beth y bwriadaf ei wneud fel rhyw fath o leiafswm yw darparu trawsgrifiad y ddau gyfarfod i ymchwiliad Anderson a, gan weithio gyda'r clerc, yr oeddwn am dreulio rhywfaint o amser gyda'r clerc yn canfod y meysydd hynny lle y mae rhywfaint o gonsensws ar yr hyn a ddysgasom ac wedyn ysgrifennu at y Gweinidog priodol i ddweud 'dyma ein barn ni'. Efallai y bydd camau ar ôl hynny y gallwn ddymuno eu cymryd, ac yr wyf yn agored i awgrymiadau ar hynny. Fodd bynnag, dyna ddau beth y credaf y dylem eu gwneud fel lleiafswm. Dyna fy awgrym i; mae'n eithaf posibl y bydd gennych chi rai
[418] Ron Davies: I have no difficulty with that. I just wondered whether you had given any consideration to the process whereby you would work out what it is on which we are agreed.
[419] Glyn Davies: Before I send any correspondence to Ministers on behalf of the Committee, I will circulate it to all members to see, first of all, whether you agree with it and, secondly, whether you have anything to add to it. I would always do that anyway. Have you finished your point, Ron?
[420] Ron Davies: Well, I think so.
[421] Glyn Davies: Peter, do you want to come in on this? I was going to leave this until the end, but we will do it now.
[422] Peter Rogers: I wanted to make the point that, in terms of the Anderson inquiry, Friday is the last day for submissions.
[423] Glyn Davies: Yes, but we have an arrangement. We have worked out an arrangement with the inquiry team whereby we can submit the transcripts. That is why I made the point at the beginning; the transcript of our meetings may well have more coverage than it would normally have. If anyone feels that they want to tidy up their grammar—mine needs tidying up quite a lot—that may not be a bad thing to do. That is the only reason why I raised that point at the beginning.
I am open to suggestions on this. There are other things that we could do—we could suggest a debate in Plenary and all sorts of things. I have just put before you the two things that I would quite like to do as a minimum.
[424] Ron Davies: May I come back on that? I think that it is very important that, having gone through this process, we spend some time deliberating whether there are findings, eraill.
[418] Ron Davies: Mae hynny'n dderbyniol i mi. Yr oeddwn yn meddwl tybed a oeddech wedi ystyried o gwbl drwy ba broses y byddech yn canfod beth yr ydym wedi cytuno arno.
[419] Glyn Davies: Cyn imi anfon unrhyw ohebiaeth at y Gweinidogion ar ran y Pwyllgor, byddaf yn ei chylchredeg i'r holl aelodau, yn gyntaf oll, i weld a ydych yn cytuno â hi ac, yn ail, a oes gennych rywbeth i'w ychwanegu ato. Byddwn yn gwneud hynny bob amser beth bynnag. A ydych wedi gorffen eich pwynt, Ron?
[420] Ron Davies: Wel, ydwyf, yr wyf yn meddwl.
[421] Glyn Davies: Peter, a ydych yn dymuno dweud rhywbeth ar hyn? Yr oeddwn wedi bwriadu gadael hyn tan y diwedd, ond fe'i gwnawn yn awr.
[422] Peter Rogers: Yr oeddwn am wneud y pwynt, yng nghyd-destun ymchwiliad Anderson, mai dydd Gwener yw'r diwrnod olaf i gyflwyno sylwadau.
[423] Glyn Davies: Ydyw, ond mae gennym drefniant. Yr ydym wedi gwneud trefniant gyda thîm yr ymchwiliad fel y gallwn gyflwyno'r trawsgrifiadau. Dyna pam y gwneuthum y pwynt ar y dechrau; mae'n ddigon posibl y bydd trawsgrifiad ein cyfarfodydd yn derbyn mwy o sylw nag y byddai fel arfer. Os yw rhywun yn teimlo ei fod am dacluso ei ramadeg—mae angen tacluso fy ngramadeg i gryn dipyn—mae'n bosibl y byddai'n beth da gwneud hynny. Dyna'r unig reswm y codais y pwynt hwnnw ar y dechrau.
Yr wyf yn agored i awgrymiadau ar hyn. Mae pethau eraill y gallem eu gwneud—gallem awgrymu dadl yn y Cyfarfod Llawn a phob math o bethau. Yr wyf wedi rhoi o'ch blaen y ddau beth yr hoffwn eu gwneud fel lleiafswm.
[424] Ron Davies: A gaf gyfrannu eto ar hynny? Credaf ei bod yn bwysig iawn, ar ôl mynd drwy'r broses hon, ein bod yn treulio peth amser yn cyd-drafod a oes
recommendations or conclusions that we, as a Committee, would want to establish.
[425] Glyn Davies: Yes. It is an issue and, in a sense, we can deal with it today, but I would like to ask members to reflect on it over the next day or so. Clearly, the transcripts can go to the Anderson inquiry. That will be done immediately, because that is the arrangement that we have. I think that we will also prepare the letters that I mentioned. However, you may well, after a day or two of reflection, have one or two other suggestions. I do not think that we should confine this just to today's meeting. If you have any suggestions about what else we might do, I am quite happy to consider them.
[426] Ron Davies: I think that we should have some findings. I would hate to think that we have sat here for however long it is and not come to any findings.
[427] Glyn Davies: That is a fair point. Have you got a clear idea of what form that might take? A report that we would then present to a Plenary session, or one that we would just make public?
[428] Ron Davies: Indeed. I think that the way in which we deal with it is less important than the process or the intention to have some conclusions. Whether we write it down and send it to the Minister or Ministers or to the First Minister, or present it to Plenary as a report—I do not think that that really matters. I think that what is important is that, having gone through this process, we try to work out, as a Committee, whether we have any common ground on which we would want to comment.
[429] Glyn Davies: That, in a sense, is an alternative and, perhaps, preferred strategy to me writing to the various Assembly Ministers. It may well be what we, as a Committee, would prefer to do. It does involve the preparation of a report, and possibly even a discussion on it in a future Committee meeting, I would have thought. There is almost bound to be such a canfyddiadau, argymhellion neu gasgliadau y dymunem, fel Pwyllgor, eu cadarnhau.
[425] Glyn Davies: Ie. Mae'n fater sy'n codi ac, ar un ystyr, gallwn ddelio â hynny heddiw, ond carwn ofyn i'r aelodau ei ystyried dros y diwrnod neu ddau nesaf. Wrth gwrs, gall y trawsgrifiadau fynd at ymchwiliad Anderson. Gwneir hynny ar unwaith, oherwydd dyna'r trefniant sydd gennym. Credaf y byddwn hefyd yn paratoi'r llythyrau a grybwyllais. Fodd bynnag, ar ôl diwrnod neu ddau o ystyried, mae'n ddigon posibl y bydd gennych awgrym neu ddau arall. Ni chredaf y dylem gyfyngu hyn i'r cyfarfod heddiw'n unig. Os oes gennych unrhyw awgrymiadau am bethau eraill y gallem eu gwneud, yr wyf yn fodlon iawn eu hystyried.
[426] Ron Davies: Credaf y dylai fod gennym rai canfyddiadau. Byddai'n gas gennyf feddwl ein bod wedi eistedd yma am ba bynnag amser heb ddod i unrhyw ganfyddiadau.
[427] Glyn Davies: Mae hynny'n bwynt teg. A oes gennych unrhyw syniad pendant ynghylch pa ffurf a allai fod ar hynny? Adroddiad y byddem yn ei gyflwyno i'r Cyfarfod Llawn, neu un na fyddem ond yn ei gyhoeddi?
[428] Ron Davies: Yn wir. Credaf fod ein dull o ymdrin ag ef yn llai pwysig na'r broses neu'r bwriad i gael rhai casgliadau. Pa un a ydym yn ei ysgrifennu a'i anfon at y Gweinidog neu'r Gweinidogion neu at Brif Weinidog Cymru, neu'n ei gyflwyno i'r Cyfarfod Llawn fel adroddiad—ni chredaf fod hynny o bwys gwirioneddol. Yr hyn sy'n bwysig, yr wyf yn credu, yw ein bod, ar ôl mynd drwy'r broses hon, yn ceisio canfod, fel Pwyllgor, a oes gennym unrhyw dir cyffredin y dymunem wneud sylw arno.
[429] Glyn Davies: Mae hynny, ar un ystyr, yn strategaeth amgen ac, efallai, yn un well na phetawn i'n ysgrifennu at y gwahanol Weinidogion Cynulliad. Mae'n ddigon posibl mai hynny a fyddai orau gennym ei wneud, fel Pwyllgor. Mae'n golygu paratoi adroddiad, a hyd yn oed cael trafodaeth arno o bosibl mewn cyfarfod o'r Pwyllgor yn y dyfodol, byddwn yn tybio. Mae bron yn sicr
discussion, because there would be quite a lot of work on officials' part to prepare such a report. It is probably right that we should discuss it, I think, before we pass that on. I think that that is right. I am happy with that; if that is what we want to do, that is what we will do.
[430] Elin Jones: I think that it would be useful, in a future meeting early on, for us to look at the various aspects of work that we have gone through—such as contingency planning and the access issue—and decide whether, as a Committee, we want to come to any conclusion on the various aspects of that, and make suggestions for future reference to the Minister or elsewhere.
[431] Glyn Davies: I think that that is right. I think that it is probably best if we have the officials prepare the main structure of a report, so that we have something to work on. If we just had a discussion on what we might put in a report, it would delay things a lot and we would not really have anything clear to bat for or against. It will be a lot easier if we have a draft report that we can criticise or approve and change. Can we do that for the next meeting, or not?
Adrian Crompton (Clerk to the Committee): Yes.
[432] Glyn Davies: I am quite happy to go down that course, if that is what we want. Peter, do you want to come back on this?
[433] Peter Rogers: I was just going to agree with that, because otherwise we are going to have to have another meeting to discuss what we want to say in the report. If there were a skeleton there—
[434] Glyn Davies: No, more than a skeleton.
[435] Peter Rogers: No, no—but if a skeleton report were there, we could just okay it and go through it and check it out.
[436] Glyn Davies: Okay. Are you happy y bydd trafodaeth o'r fath, oherwydd byddai angen cryn dipyn o waith gan y swyddogion i baratoi adroddiad o'r fath. Mae'n debyg ei bod yn briodol inni ei drafod, yr wyf yn meddwl, cyn ei drosglwyddo. Credaf fod hynny'n iawn. Yr wyf yn fodlon ar hynny; os mai hynny y dymunwn ei wneud, hynny a wnawn.
[430] Elin Jones: Credaf y byddai'n fuddiol, mewn cyfarfod yn fuan yn y dyfodol, inni edrych ar y gwahanol agweddau ar y gwaith y buom yn ei drafod—fel cynllunio wrth gefn a mater mynediad—a phenderfynu a ydym, fel Pwyllgor, yn dymuno dod i unrhyw gasgliad ar y gwahanol agweddau ar hynny, a rhoi awgrymiadau i gyfeirio atynt yn y dyfodol i'r Gweinidog neu eraill.
[431] Glyn Davies: Credaf fod hynny'n iawn. Credaf mai'r hyn sy'n orau yn ôl pob tebyg yw i'r swyddogion baratoi prif fframwaith yr adroddiad, fel bod gennym rywbeth y gallwn weithio arno. Pe na fyddem ond yn cael trafodaeth ar yr hyn a roddem mewn adroddiad, byddai hynny'n peri llawer o oedi ac ni fyddai gennym ddim byd pendant y gallem ddadlau drosto neu'n ei erbyn. Bydd yn haws o lawer os oes gennym adroddiad drafft y gallwn ei feirniadu neu'i gymeradwyo a'i newid. A allem wneud hynny ar gyfer y cyfarfod nesaf, neu beidio?
Adrian Crompton (Clerc y Pwyllgor): Gallem.
[432] Glyn Davies: Yr wyf yn fodlon iawn dilyn y llwybr hwnnw, os dyna'n dymuniad. Peter, a ydych yn dymuno cyfrannu eto ar hyn?
[433] Peter Rogers: Yr oeddwn am gytuno â hynny, oherwydd fel arall cawn gyfarfod arall i drafod yr hyn y dymunwn ei ddweud yn yr adroddiad. Pe byddai ysgerbwd yno—
[434] Glyn Davies: Nace, mwy nag ysgerbwd.
[435] Peter Rogers: Nace, nace—ond os oedd amlinelliad o adroddiad, gallem ei gymeradwyo a mynd drwyddo a'i wirio.
[436] Glyn Davies: O'r gorau. A ydych yn
with that, Ron?
[437] Ron Davies: Yes. My final point on this is that I do not think that we should be looking to have a lengthy report. I think it should just be our findings, because—I think we can agree relatively easily on findings and it is far better if we have a consensus on this—the problem is that the more detail you have in the report, the more avenues for disagreement that you are going to open up. So, rather than us thinking in terms of a very lengthy report, I think that just a couple of pages of findings would probably suffice, certainly from my point of view.
[438] Glyn Davies: Yes. There are some areas, probably in any report, of disagreement that would have to be referred to. I do not know if we could have a consensus on everything. I suppose that the discussion on vaccination might be one where there may be different views. However, I do not see any reason why you should not have a report with reference to two different views. What I will do, as we have agreed, is spend some time with the clerk—I will not do any of the work, I hasten to add—on the preparation of a report which may come to our next meeting. It is quite easy to make these commitments when all the work has to be done by somebody else. Is that issue dealt with now? I had planned to come to it at the end. Thank you, Ron.
Can we now move on to the other issue where the Minister for Environment's presence is very helpful to us, namely the issue relating to environmental issues? Does anyone want to open the discussion on this issue? I have not discussed with anyone where we might start on this. Does anyone want to raise any issues relating to disposal, I suppose, and the problems that surrounded that? Did you want to come in on that, Peter?
[439] Peter Rogers: Yes. I will start off. I think that that is a big issue. My contention is that never again will we be faced with the possibility of slaughtering these numbers of animals and getting rid of them, as we did in 1967—no country will ever accept that again. We will therefore be looking for other ways.
fodlon ar hynny, Ron?
[437] Ron Davies: Ydwyf. Fy mhwynt olaf ar hyn yw na chredaf y dylem ystyried cael adroddiad hir. Credaf mai'n canfyddiadau'n unig a ddylai fod ynddo, oherwydd—credaf y gallwn gytuno'n gymharol rwydd ar y canfyddiadau ac mae'n well o lawer os oes gennym gonsensws ar hyn—y broblem yw, po fwyaf o fanylion sydd gennych yn yr adroddiad, mwyaf fydd y lle i anghytuno yr ydych yn ei greu. Felly, yn hytrach nag ystyried cael adroddiad hir iawn, credaf y byddai ychydig dudalennau o ganfyddiadau'n ddigon o bosibl, yn sicr o'm safbwynt i.
[438] Glyn Davies: Ie. Ceir rhai meysydd o anghytundeb ym mhob adroddiad, yn ôl pob tebyg, y byddai'n rhaid cyfeirio atynt. Ni wn a allem gael consensws ar bopeth. Yr wyf yn tybio y byddai'r drafodaeth ar frechu'n un lle y gellid cael gwahanol farnau. Fodd bynnag, ni welaf unrhyw reswm pam na ddylech gael adroddiad gyda chyfeiriad at ddwy farn wahanol. Yr hyn a wnaf, fel y cytunasom, yw treulio ychydig o amser gyda'r clerc—ni wnaf ddim o'r gwaith, prysuraf i ychwanegu—ar baratoi adroddiad a allai ddod i'n cyfarfod nesaf. Mae'n eithaf hawdd gwneud yr ymrwymiadau hyn pan yw'r holl waith i'w wneud gan rywun arall. A ydym wedi delio â'r mater hwnnw'n awr? Yr oeddwn wedi bwriadu dod ato ar y diwedd. Diolch i chi, Ron.
A gawn symud ymlaen yn awr at y mater arall lle y mae presenoldeb y Gweinidog dros yr Amgylchedd o gymorth mawr i ni, sef y mater sy'n ymwneud â materion amgylcheddol? A oes rhywun yn dymuno agor y drafodaeth ar y mater hwn? Nid wyf wedi trafod â neb arall ym mhle y gallem ddechrau ar hyn. A oes rhywun yn dymuno codi unrhyw faterion ynghylch gwaredu, mae'n debyg, a'r problemau a oedd yn ymwneud â hynny? A ydych yn dymuno dweud rhywbeth ar hynny, Peter?
[439] Peter Rogers: Ydwyf. Dechreuaf fi. Credaf fod hyn yn fater mawr. Fy nadl i yw na fyddwn byth eto'n wynebu'r posibiliad o ladd y fath nifer o anifeiliaid a chael gwared â hwy, fel y gwnaethom yn 1967—ni wnaiff yr un wlad dderbyn hynny eto. Felly byddwn yn chwilio am ddulliau eraill. Un o'r
One of the problems that we had this time— compared to 1967, when we were able to burn and bury on the farm and keep up-todate—is that we faced a tremendous battle in finding alternatives, once the rendering or incinerator plants were taken out. Burning was then a great problem. I think that the big question is how we could tackle this again. There is no getting away from it. Consultation is needed. I do not believe that there was any problem with tips which were properly regulated, and carcases certainly were not going to take up the amount of room in council tips that we perhaps envisaged in the first place. I take it that we will never do it again, but I am just wondering what the Minister would say in respect of making provision to dispose, or having a better understanding, where quick decisions must be made, of what we can do to dispose of these carcases?
[440] Glyn Davies: To make a general comment, clearly, in terms of lessons learned from last time, the Minister for Rural Affairs will be responding. However, I suppose what is also of interest to us is who would be responsible for the same area if we came upon this issue in the future. I guess that might be the Minister for Environment. So both of you can make a helpful contribution to these questions.
Sue Essex: Thank you, Chair, and Peter. There is a distinction between us, as to where we get involved and where it is my responsibility and where it is Carwyn's. However, if I could start with Peter's starting point, it was an absolutely horrendous problem. It was extremely distressing and a very difficult problem to deal with. Clearly, as you hinted, Peter, the understanding since 1967 of the impact certain methods and processes have on the environment meant that the kind of disposal methods that were used in 1967 were not the preferred options last year. So what we had in front of us was, if you like, that same kind of hierarchy of best practice that needed to be followed. The major difficulty was the lack of rendering capacity within Wales. I think that everybody is agreed—Mick mentioned this earlier—that that needs to be here. That is something that problemau a gawsom y tro hwn—o'i gymharu â 1967, pan allasom losgi a chladdu ar y fferm a chadw'n wastad—oedd ein bod yn wynebu brwydr aruthrol wrth ganfod dewisiadau eraill, ar ôl diddymu'r gweithfeydd rendro neu losgi. Yr oedd llosgi'n broblem fawr bryd hynny. Credaf mai'r cwestiwn mawr yw sut y gallem ddelio â hyn eto. Ni ellir osgoi hyn. Mae angen ymgynghori. Ni chredaf fod unrhyw broblem ynghylch tomenni a oedd wedi'u rheoleiddio'n briodol, ac yn sicr nid oedd y carcasau'n mynd i gymryd cymaint o le ar domenni'r cyngor ag y rhagwelem ar y dechrau efallai. Cymeraf na fyddwn byth yn ei wneud eto, ond yr wyf yn meddwl tybed beth a ddywedai'r Gweinidog ynghylch gwneud darpariaeth i waredu, neu gael gwell dealltwriaeth, lle y mae'n rhaid penderfynu'n gyflym, o'r hyn y gallem ei wneud i gael gwared â'r carcasau hyn?
[440] Glyn Davies: A gwneud sylw cyffredinol, mae'n amlwg, o ran y gwersi a ddysgwyd ers y tro diwethaf, mai'r Gweinidog dros Faterion Gwledig a fydd yn ateb. Fodd bynnag, tybiaf mai'r hyn sydd o ddiddordeb i ni hefyd yw pwy a fyddai'n gyfrifol am yr un maes pe byddem yn dod ar draws y mater hwn yn y dyfodol. Y Gweinidog dros yr Amgylchedd fyddai honno, gallwn feddwl. Felly caiff y ddau ohonoch wneud cyfraniad buddiol i'r cwestiynau hyn.
Sue Essex: Diolch i chi, Gadeirydd, a Peter. Mae gwahaniaeth rhyngom o ran y rhan a gymerwn ac ym mhle y mae'n gyfrifoldeb i mi ac yn gyfrifoldeb i Carwyn. Fodd bynnag, os caf ddechrau gyda phwynt cyntaf Peter, yr oedd yn broblem ddychrynllyd. Yr oedd yn peri gofid mawr iawn ac yn broblem anodd iawn ymdrin â hi. Wrth gwrs, fel y lled awgrymasoch, Peter, yr oedd y ddealltwriaeth ers 1967 o effaith rhai dulliau a phrosesau ar yr amgylchedd yn golygu nad y math o ddulliau gwaredu a ddefnyddiwyd yn 1967 oedd y dewisiadau a ffafriwyd y llynedd. Felly, yr hyn a oedd gennym o'n blaen, os hoffech, oedd yr un math o hierarchiaeth o arfer gorau yr oedd angen ei ddilyn. Y prif anhawster oedd diffyg capasiti rendro yng Nghymru. Credaf fod pawb yn gytûn— soniodd Mick am hyn yn gynharach—fod angen cael hwnnw yma. Mae hynny'n
needs to be followed through. We had a particular circumstance, I think, in west Wales; it was a kind of a double whammy that we were not necessarily expecting to have.
I was mainly involved in terms of, I suppose, disposal on the welfare cull side, when we were having large numbers of animals to be disposed of. So, in terms of my portfolio, I was responsible for the Environment Agency in terms of ensuring that the tips were acceptable for disposal. That was an area that, as I say, I was closely involved in. Indeed, there was a considerable amount of local concern and public concern, understandably enough, from people who lived around tips. However, it was at the time—and the Environment Agency still maintains this—the way forward that it had to take. As I said, I think that the main lesson learned is that we need to increase capacity, particularly rendering and possibly incineration—although I know that incineration has its own difficulties—but certainly rendering, to be able to deal with circumstances. Also, I would have to say, on the welfare cull, there was a situation whereby many animals were transported to England, and co-operation there was important in enabling us to deal with what were very difficult circumstances. I do not know whether Carwyn wants to add anything.
Carwyn Jones: I do not think I can add to what Sue has said. She has already made the point about rendering, particularly, and how an increase in rendering capacity would be useful. In Scotland, of course, there was sufficient rendering capacity, which was of great help to them. Clearly, it would be of assistance in future if we had greater rendering capacity in Wales, because of the time factor. During most of the foot and mouth disease outbreak we did not have a rendering plant; it was the subject of an injunction, which was not lifted until quite late on. The rendering plant then began taking carcases from the livestock welfare disposal scheme.
[441] Glyn Davies: On that point, has devolution meant that it was not possible to rhywbeth y mae'n rhaid ei ddilyn i'r pen. Yr oedd gennym amgylchiad penodol, yr wyf yn credu, yn y Gorllewin; yr oedd yn fath o ergyd ddwbl nad oeddem yn ei disgwyl o reidrwydd.
Yr oeddwn yn ymwneud yn bennaf, mae'n debyg, â'r gwaredu ar yr ochr difa er lles anifeiliaid, pan oedd gennym niferoedd mawr o anifeiliaid i'w gwaredu. Felly, o ran fy mhortffolio, yr oeddwn yn atebol dros Asiantaeth yr Amgylchedd o ran sicrhau bod y tomenni'n dderbyniol ar gyfer gwaredu. Yr oedd hwnnw'n faes, fel y dywedais, yr oedd gennyf gysylltiad agos ag ef. Yn wir, yr oedd cryn bryder lleol a phryder cyhoeddus, yn ddigon naturiol, ymhlith y rhai a oedd yn byw yng nghyffiniau'r tomenni. Fodd bynnag, ar y pryd—ac mae Asiantaeth yr Amgylchedd yn dal at hyn o hyd—hon oedd y ffordd ymlaen yr oeddwn yn gorfod ei dilyn. Fel y dywedais, credaf mai'r brif wers a ddysgwyd yw bod angen inni gynyddu'r capasiti, yn enwedig o ran rendro ac o bosibl o ran llosgi—er fy mod yn gwybod bod anawsterau penodol ynglŷn â llosgi—ond o ran rendro, yn sicr, er mwyn gallu delio â'r amgylchiadau. Hefyd, rhaid imi ddweud, ynghylch y difa er lles anifeiliaid, yr oedd sefyllfa lle y cludwyd llawer o anifeiliaid i Loegr, ac yr oedd cydweithredu yn y fan honno'n bwysig wrth ein galluogi i ddelio ag amgylchiadau a oedd yn anodd iawn. Tybed a yw Carwyn yn dymuno ychwanegu rhywbeth?
Carwyn Jones: Ni chredaf y gallaf ychwanegu dim at yr hyn a ddywedodd Sue. Gwnaeth y pwynt eisoes ynghylch rendro, yn benodol, a sut y byddai cynnydd yn y capasiti rendro o gymorth. Yn yr Alban, wrth gwrs, yr oedd digon o gapasiti rendro, a oedd o gymorth mawr iddynt. Wrth gwrs, byddai o gymorth yn y dyfodol pe byddai gennym fwy o gapasiti rendro yng Nghymru, oherwydd y ffactor amser. Yn ystod y rhan fwyaf o'r achosion o glwy'r traed a'r genau, nid oedd gennym waith rendro; yr oedd gwaharddeb arno, na chafodd ei chodi hyd yn eithaf hwyr. Wedyn dechreuodd y gwaith rendro dderbyn carcasau oddi wrth y cynllun gwaredu lles da byw.
[441] Glyn Davies: Ynghylch y pwynt hwnnw, a yw datganoli wedi golygu nad oes
share rendering plants? Scotland had its own rendering capacity; was that not available to other parts of the UK? Is the rendering capacity across Britain available to be shared?
Carwyn Jones: In terms of rendering plants in Scotland, Scotland would have fought for its own time, as it were, in those plants. What we had to do was to fight for time, or try to bid for time, effectively, in the rendering plants in England. Clearly, there were areas where the disease had taken greater hold, such as Cumbria and Devon, and which were seen, at times, as a greater priority. Towards the end of the outbreak, everything was rendered, in effect. The disease had begun to abate and there were not as many carcases to be disposed of. Subsequently, of course, we were able to start rendering carcases in Wales. Clearly, rendering was the preferred option and, where it was available, it was used.
[442] Glyn Davies: I am quite interested in that point, because we all know of cases where stock was lying about for up to a fortnight; in my own village, stock was lying on the ground for days and days. I am interested to know whether there was rendering capacity available or whether, in Scotland, stock was lying around for only a day or so and therefore, in a sense, there was very unequal treatment across Britain. Was that the case?
Carwyn Jones: I think it is worth adding that the rendering capacity in Scotland was also overwhelmed. There was a large mass burial site in Scotland that was also used.
[443] Glyn Davies: I see. Okay.
[444] Mick Bates: To pursue the point of disposal, I mentioned earlier that I am keen to know about the co-ordination between Ministers and the Environment Agency. Has the Environment Agency made any recommendations in view of the experience of disposal? I would also like to hear about what rendering capacity we may need in Wales as a result of this. I think that everyone was disgusted with the medieval way in which these pyres appeared and were burnt. It modd rhannu gweithfeydd rendro? Yr oedd gan yr Alban ei chapasiti rendro ei hun; onid oedd hynny ar gael i rannau eraill o'r DU? A yw'r capasiti rendro ledled Prydain ar gael i'w rannu?
Carwyn Jones: O ran y gweithfeydd rendro yn yr Alban, byddai'r Alban wedi ymladd am ei hamser ei hun, fel petai, yn y gweithfeydd hynny. Yr hyn yr oeddem ni'n gorfod ei wneud oedd ymladd am amser, neu wneud cais am amser, i bob pwrpas, yn y gweithfeydd rendro yn Lloegr. Wrth gwrs, yr oedd ardaloedd lle'r oedd gan y clwyf fwy o afael, fel Cymbria a Dyfnaint, ac a ystyrid, ar brydiau, yn flaenoriaeth uwch. Tua diwedd yr achosion o'r clwyf, yr oedd popeth yn cael ei rendro, i bob pwrpas. Yr oedd y clwyf wedi dechrau gwanhau ac nid oedd cynifer o garcasau i'w gwaredu. Wedyn, wrth gwrs, yr oeddem yn gallu dechrau rendro carcasau yng Nghymru. Rendro oedd y dewis a ffafriwyd, wrth gwrs, ac fe'i defnyddiwyd lle'r oedd ar gael.
[442] Glyn Davies: Mae'r pwynt hwnnw'n eithaf diddorol, oherwydd gŵyr pob un ohonom am achosion lle'r oedd stoc yn gorwedd am oddeutu pythefnos; yn fy mhentref i, yr oedd stoc yn gorwedd ar lawr am ddyddiau. Mae o ddiddordeb imi wybod a oedd capasiti rendro ar gael neu a oedd stoc yn yr Alban yn gorwedd am ddiwrnod neu ddau'n unig ac felly, ar un ystyr, a oedd triniaeth anghyfartal iawn ledled Prydain. Ai felly'r oedd?
Carwyn Jones: Credaf ei bod yn werth ychwanegu bod y capasiti rendro yn yr Alban wedi'i orlwytho hefyd. Yr oedd safle claddu mawr yn yr Alban a ddefnyddiwyd hefyd.
[443] Glyn Davies: Gwelaf fi. O'r gorau.
[444] Mick Bates: Er mwyn dilyn y pwynt ar waredu, soniais yn gynharach fy mod yn awyddus i wybod am y cyd-drefnu rhwng y Gweinidogion ac Asiantaeth yr Amgylchedd. A yw Asiantaeth yr Amgylchedd wedi gwneud unrhyw argymhellion yng ngolwg y profiad o waredu? Hoffwn glywed hefyd am y capasiti rendro y gallai fod arnom ei angen yng Nghymru o ganlyniad i hyn. Credaf fod pawb wedi ffieiddio at olwg ganoloesol y coelcerthi hynny a'r dull o'u llosgi.
appears to me that that is one of the crucial points that we will have to answer in the event of another outbreak.
Further to that, you will recall that there was a particularly anxious moment in Welshpool when stock was removed from a burial site and it had to be burnt in a portable incinerator. That incinerator seemed to work very well, and I wonder whether any thought has been given to looking at the number of those incinerators we might need in order to dispose of stock as an alternative to burial.
Carwyn Jones: In terms of the case to which you refer in Powys, there were, I think, three occasions in Wales when animals were buried on-farm. That was done with the approval of the Environment Agency, which was obviously consulted. The carcases had to be exhumed because of a problem with blood leakage from the premises, and they could not be moved for rendering. There was also difficulty with regard to building a pyre, because of the proximity of the premises to a railway line and houses. So we managed to get our hands on an incinerator from Gloucestershire—an air curtain incinerator. It was brought to the premises and the carcases were burned. However, that is a very slow process, and there are a very small number of such incinerators available. So, as things stand, it is not a viable alternative to the methods that had to be used, because there are only a small number of them and the process is too slow to keep up with the disease.
[445] Glyn Davies: I think that the question was whether or not it would be a sensible strategy to have more such incinerators.
Mr Jones: May I answer that, Chair? There were only a handful of air curtain incinerators in the UK during the crisis, and they were mostly manufactured in the United States of America. They can only cope with 300 sheep, effectively—in terms of capacity—a day, which is nowhere near the amount that you can either put through a rendering capacity or, indeed, dispose of on an on-farm pyre. The contingency plan that we were working to, and the instructions that we were working to, meant that animals from infected premises could only either be taken away to rendering
Ymddengys i mi mai hwn yw un o'r pwyntiau hollbwysig y bydd yn rhaid inni ei ateb os bydd achos arall o'r clwyf.
Ymhellach i hynny, byddwch yn cofio bod adeg arbennig o bryderus yn y Trallwng pan symudwyd stoc o safle claddu ac y bu'n rhaid ei llosgi mewn llosgydd symudol. Yr oedd yn ymddangos bod y llosgydd yn gweithio'n dda iawn, ac yr oeddwn yn meddwl tybed a fu unrhyw ystyriaeth o'r nifer o'r llosgyddion hynny y gallai fod arnom eu hangen i gael gwared â stoc fel dewis yn lle claddu.
Carwyn Jones: O ran yr achos y cyfeiriwch ato ym Mhowys, bu tri achlysur yng Nghymru, yr wyf yn credu, pan losgwyd anifeiliaid ar y fferm. Gwnaethpwyd hynny gyda chymeradwyaeth Asiantaeth yr Amgylchedd, yr ymgynghorwyd â hi wrth gwrs. Bu'n rhaid datgladdu'r carcasau oherwydd problem ynghylch gwaed a oedd yn gollwng o'r safle, ac ni ellid eu symud i'w rendro. Yr oedd anhawster hefyd o ran gwneud coelcerth, am fod y tir yn agos i linell rheilffordd a thai. Felly llwyddasom i gael gafael ar losgydd yn swydd Gaerloyw— llosgydd llen awyr. Daethpwyd ag ef i'r tir a llosgwyd y carcasau. Fodd bynnag, mae'n broses araf iawn, a nifer fach iawn o losgyddion o'r fath sydd ar gael. Felly, fel y mae pethau, nid yw'n ddewis dichonol yn lle'r dulliau y bu'n rhaid eu defnyddio, am nad oes ond nifer fach ohonynt ac mae'r broses yn rhy araf i gadw'n wastad â'r clwyf.
[445] Glyn Davies: Credaf mai'r cwestiwn oedd ai strategaeth synhwyrol fyddai cael rhagor o losgyddion o'r fath.
Mr Jones: A gaf ateb hynny, Gadeirydd? Dim ond llond llaw o losgyddion llen awyr oedd yn y DU yn ystod yr argyfwng, a gwnaethpwyd y rhan fwyaf ohonynt yn Unol Daleithiau'r America. Ni allant ond ymdopi â 300 o ddefaid, i bob pwrpas—o ran capasiti—y diwrnod, sydd ymhell iawn o'r nifer y gallwch ei roi drwy gapasiti rendro neu, yn wir, ei waredu ar goelcerth ar y fferm. Yr oedd y cynllun wrth gefn yr oeddem yn ei ddilyn, a'r cyfarwyddiadau yr oeddem yn eu dilyn, yn golygu na ellid ond mynd ag anifeiliaid o safleoedd heintiedig i
or incineration, or disposed of on-farm. That meant that, without the rendering capacity being available, the medieval pyres, as Mick refers to them, were effectively the only solution for disposing of those animals— certainly in the early days—because it was impossible to bury on-farm in Wales because of the geological constraints that we were facing. The Environment Agency, which I pay tribute to for the sort of advice and the speed of advice that we were given throughout the crisis, was working incredibly long hours and incredibly hard to give us and the Minister the sort of advice that we needed in the short order that we needed it to dispose of animals from infected premises and contiguous premises. However, its hands were tied to a great degree by either geological constraints or our inability to get access to the sort of disposal facilities that were actually at the top of its hierarchy. Throughout the crisis, the Environment Agency wanted us to access rendering, incineration, or managed landfill. The difficulty that we had was either that we did not have access to those rendering or incineration facilities, or we had to adhere to the policy that Ministers had entered into not to take infected animals in Wales to managed landfill sites. Members of the Committee will all know about the difficulties that we had with local councils and local residents— understandable difficulties—in accessing landfill sites for large numbers of carcases.
[446] Glyn Davies: May I make the point, Gareth, that what we have asked—given all this information, which I think we probably know already—is whether it would have been a good idea to have more of these mobile incinerators or not. It is difficult for us to make any recommendations unless you give us some indication of whether it would be a good idea.
Mr Jones: Well I think that I made the point that they will only take 300 sheep a day.
[447] Glyn Davies: So it is not a good idea then?
gael eu rendro neu eu llosgi, neu eu gwaredu ar y fferm. Yr oedd hynny'n golygu, am nad oedd y capasiti rendro ar gael, mai'r coelcerthi canoloesol, fel y cyfeiria Mick atynt, oedd yr unig ateb, i bob pwrpas, i gael gwared â'r anifeiliaid hynny—yn y dyddiau cynnar yn sicr—am ei bod yn amhosibl claddu ar ffermydd yng Nghymru oherwydd y cyfyngiadau daearegol yr oeddem yn eu hwynebu. Yr oedd Asiantaeth yr Amgylchedd, y talaf deyrnged iddi am y math o gyngor a chyflymder y cyngor a roddwyd i ni drwy gydol yr argyfwng, yn gweithio oriau rhyfeddol o hir ac yn rhyfeddol o galed i roi i ni a'r Gweinidog y math o gyngor yr oedd arnom ei angen ar unwaith er mwyn cael gwared ag anifeiliaid o safleoedd heintiedig a safleoedd cyffiniol. Fodd bynnag, yr oedd ei dwylo wedi'u clymu i raddau helaeth un ai gan gyfyngiadau daearyddol neu ein hanallu i gael mynediad i'r math o gyfleusterau gwaredu a oedd ar ben yr hierarchiaeth hon. Drwy gydol yr argyfwng, yr oedd Asiantaeth yr Amgylchedd am inni gael mynediad i gyfleusterau rendro, llosgi neu dirlenwi dan reolaeth. Yr anhawster a oedd gennym oedd un ai nad oedd gennym fynediad i'r cyfleusterau rendro neu losgi, neu fod yn rhaid inni lynu wrth y polisi yr oedd y Gweinidogion wedi cytuno arno o beidio â mynd ag anifeiliaid a heintiwyd yng Nghymru i safleoedd tirlenwi dan reolaeth. Bydd holl aelodau'r Pwyllgor yn gwybod am yr anawsterau a gawsom gyda'r cynghorau lleol a'r trigolion lleol— anawsterau dealladwy—wrth gael mynediad i safleoedd tirlenwi ar gyfer niferoedd mawr o garcasau.
[446] Glyn Davies: A gaf wneud y pwynt, Gareth, mai'r hyn a ofynasom—ar ôl derbyn yr holl wybodaeth hon, y credaf ein bod yn ei gwybod eisoes, yn ôl pob tebyg—yw a fuasai'n syniad da cael rhagor o'r llosgyddion symudol hyn neu beidio. Mae'n anodd inni wneud unrhyw argymhellion os na allwch roi rhyw arwydd i ni o ba un a fyddai'n syniad da.
Mr Jones: Wel, credaf fy mod wedi gwneud y pwynt na fyddant ond yn cymryd 300 o ddefaid y diwrnod.
[447] Glyn Davies: Felly nid yw'n syniad da?
Mr Jones: It is a very, very small number, a very small throughput, and very expensive.
[448] Mick Bates: But if you had more of them, you could obviously deal with greater numbers—that goes without saying. Could I come to the issue about the recommendations for rendering capacity in Wales? You have been in discussions with the Environment Agency as to what type of capacity we may need. There are other outbreaks of disease in which you need to dispose of dead stock.
Mr Jones: Effectively, whether to establish a rendering facility is a commercial decision for people to take. We have already heard that the single rendering plant in Wales is now open. The rural payments agency in England has entered into a call-off agreement with a major rendering company in the UK to enable it to take up to 4,000 tonnes, with the ability to add to that capacity should there be a major outbreak in the future. However, the new contingency plan that DEFRA has developed places great reliance on incineration, rendering and managed landfill.
[449] Mick Bates: I am asking a simple question. Have we got an estimate of the requirement in Wales for rendering? Is there an estimate within that?
Carwyn Jones: It depends on the size of the outbreak.
Mr Jones: I am not sure that that is possible, Chair, unless one knows what sort of outbreak one is facing.
[450] Mick Bates: So nobody is attempting to find out what rendering capacity we may need in Wales?
Mr Jones: In what circumstances?
[451] Mick Bates: Well, under normal circumstances, there is a baseline disposal of dead stock anyway, let us say from BSE.
Mr Jones: Yes, which, indeed, is handled, as you know, via incineration in the plants that
Mr Jones: Mae'n nifer fach iawn, iawn, yn drwygyrch bach iawn, ac yn ddrud iawn.
[448] Mick Bates: Ond pe bai gennych ragor ohonynt, yna'n amlwg gallech ddelio â niferoedd mwy—mae hynny'n amlwg. A gaf ddod at y mater ynghylch yr argymhellion ar gyfer capasiti rendro yng Nghymru? Buoch mewn trafodaethau ag Asiantaeth yr Amgylchedd ynghylch pa fath o gapasiti y gallai fod arnom ei angen. Ceir achosion o glefydau eraill pan ydych yn gorfod cael gwared â stoc farw.
Mr Jones: Penderfyniad masnachol, i bob pwrpas, i bobl ei wneud yw a ddylid sefydlu cyfleuster rendro. Clywsom eisoes fod yr un gwaith rendro yng Nghymru ar agor yn awr. Mae'r asiantaeth taliadau gwledig yn Lloegr wedi gwneud cytundeb datgyhoeddi gyda chwmni rendro mawr yn y DU i'w alluogi i gymryd hyd at 4,000 o dunelli, gyda'r gallu i ychwanegu at y capasiti hwnnw os bydd nifer fawr o achosion yn y dyfodol. Fodd bynnag, mae'r cynllun wrth gefn newydd a ddatblygwyd gan DEFRA yn dibynnu'n helaeth ar losgi, rendro a thirlenwi dan reolaeth.
[449] Mick Bates: Yr wyf yn gofyn cwestiwn syml. A oes gennym amcangyfrif o'r angen am rendro yng Nghymru? A oes amcangyfrif o fewn hynny?
Carwyn Jones: Mae'n dibynnu ar nifer yr achosion.
Mr Jones: Nid wyf yn sicr a yw hynny'n bosibl, Gadeirydd, oni bai fod rhywun yn gwybod faint o achosion y mae'n ei wynebu.
[450] Mick Bates: Felly nid oes neb yn ceisio darganfod pa gapasiti rendro y gallai fod arnom ei angen yng Nghymru?
Mr Jones: Ym mha amgylchiadau?
[451] Mick Bates: Wel, o dan yr amgylchiadau arferol, mae gwaelodlin ar gyfer y nifer o stoc farw a waredir beth bynnag, o ganlyniad i BSE, dyweder.
Mr Jones: Oes, yn wir, ac ymdrinnir â hynny, fel y gwyddoch, drwy losgi yn y
we have, or, indeed, via export, as it were, to England for rendering.
[452] Mick Bates: I want to raise one other issue, Chair.
[453] Glyn Davies: One more, then I want to move on.
[454] Mick Bates: On the issue of communication, there were sites like Eppynt—we had one in my constituency— where it came as a great shock to people to find out that the site had been chosen. Could you explain the process of choosing these sites and what communication took place with local people, representatives and environmental health officers, for example?
Mr Jones: I can give the Eppynt site as an example, if you like. The choice of that location began with a meeting of army training camp commandants in England. Each of them was instructed to go back and look at their sites to see whether or not they might be suitable for mass disposal of carcases. That was not just a Wales issue; that was happening all over the UK. This was at a point in the process when we were facing a considerable backlog of animals for culling as a result of the introduction of the contiguous cull policy, and the prospect of considerably more cases; we were being led to believe by mathematical modellers that the incidence of the disease might increase very rapidly. I was in daily contact with the army at this point—indeed, army representatives were in the daily operations room. I was also in daily contact with the commandant of the training camp at Sennybridge. He identified, with the help of a number of agencies, a couple of prospective sites and the Environment Agency looked at those prospective sites in order to advise us— frankly, in the very short space of time that we had in which to take a decision—on which of those sites might be appropriate for either burn or burial. It did this, and its report is widely available and was published at the time. I emphasise that it was in a very short space of time, certainly considerably less time than it would normally have to advise on such matters. That advice was given to me, on the basis of which, after discussion with the Minister, a decision was taken to press on gweithfeydd sydd gennym neu, yn wir, drwy allforio, fel petai, i Loegr i'w rendro.
[452] Mick Bates: Dymunaf godi un mater arall, Gadeirydd.
[453] Glyn Davies: Un arall, ac wedyn yr wyf am symud ymlaen.
[454] Mick Bates: Ynghylch mater cyfathrebu, yr oedd safleoedd fel Epynt—yr oedd gennym un yn fy etholaeth i—lle y cafodd pobl fraw mawr wrth ddarganfod bod y safle wedi'i ddewis. A allech egluro'r broses o ddewis y safleoedd hyn a pha gyfathrebu a fu â'r bobl leol, cynrychiolwyr a swyddogion iechyd yr amgylchedd, er enghraifft?
Mr Jones: Gallaf roi safle Epynt yn enghraifft, os hoffech. Dechreuodd y broses o ddewis y lleoliad hwnnw mewn cyfarfod o benaethiaid gwersylloedd hyfforddi'r fyddin yn Lloegr. Cyfarwyddwyd pob un ohonynt i fynd yn ôl ac edrych ar eu safleoedd i weld a allent fod yn addas i waredu nifer fawr o garcasau. Nid mater i Gymru'n unig oedd hynny; yr oedd hynny'n digwydd ledled y DU. Yr oedd hynny ar adeg yn y broses pan oeddem yn wynebu ôl-groniad sylweddol o anifeiliaid i'w difa o ganlyniad i gyflwyno'r polisi difa ar ffermydd cyffiniol, a'r rhagolwg am fwy o lawer o achosion; yr oeddem yn cael ein harwain i gredu gan fodelwyr mathemategol y gallai amlder achosion o'r clwyf godi'n gyflym iawn. Yr oeddwn mewn cysylltiad bob dydd â'r fyddin ar yr adeg hon—yn wir, yr oedd cynrychiolwyr o'r fyddin yn yr ystafell weithrediadau dyddiol. Yr oeddwn mewn cysylltiad bob dydd hefyd â phennaeth y gwersyll hyfforddi ym Mhontsenni. Gyda chymorth nifer o asiantaethau, dynododd ef rai darpar safleoedd ac edrychodd Asiantaeth yr Amgylchedd ar y darpar safleoedd hynny er mwyn ein cynghori—yn y cyfnod byr iawn a oedd gennym, a dweud y gwir, i wneud penderfyniad—ynghylch pa un o'r safleoedd hynny a allai fod yn addas ar gyfer llosgi neu gladdu. Fe wnaeth hynny, ac mae ei hadroddiad ar gael yn eang ac fe'i cyhoeddwyd ar y pryd. Pwysleisiaf ei fod o fewn cyfnod byr iawn, llawer llai o amser, yn sicr, nag a fyddai ar gael iddi fel arfer i gynghori ar faterion o'r fath. Rhoddwyd y
with commissioning those sites.
[455] Mick Bates: May I confirm, Chair, that there was no discussion with local people.
[456] Glyn Davies: Yes, you may, but keep it brief. It is an important issue.
Mr Jones: There was a great deal of discussion, both with local representatives and local people. There was no discussion with local people before the decision was taken, though the graziers who used that area were fully consulted about using that area for disposal. There was, however, discussion with the county council and there was subsequently a great deal of discussion with the locals, which was either done directly by the Minister or by officials.
[457] Glyn Davies: I have quite a few members who want to come in on various issues, but this is an important issue, and if anyone wants to ask a question about the Eppynt issue specifically, you can do so now. Mick, do you want to come back on this before I move on?
[458] Mick Bates: No, that is fine.
[459] Glyn Davies: Okay, you are happy. Does anyone else want to come in on this issue?
[460]
Delyth Evans:
On burial?
[461] Glyn Davies: Yes, on burial and, to some extent, the choice of sites and how that might relate to Eppynt.
[462] Delyth Evans: I would be interested to know whether the issue of identifying burial sites was included in the contingency plan that we discussed last week. Were any burial sites identified in that plan?
Mr Jones: No.
[463] Delyth Evans: That is pretty astonishing, really, is it not, when you consider that that was always going to have to be an option for disposal. In the cyngor hwnnw i mi, ac ar sail hynny, ar ôl trafod gyda'r Gweinidog, penderfynwyd bwrw ymlaen i gomisiynu'r safleoedd hynny.
[455] Mick Bates: A gaf gadarnhau, Gadeirydd, na fu trafodaeth â phobl leol.
[456] Glyn Davies: Cewch, ond cadwch ef yn fyr. Mae'n fater pwysig.
Mr Jones: Bu llawer iawn o drafodaeth, gyda chynrychiolwyr lleol a phobl leol. Ni fu trafodaeth â phobl leol cyn gwneud y penderfyniad, er y bu ymgynghori llawn â'r porwyr a ddefnyddiai'r ardal honno ynghylch defnyddio'r ardal honno ar gyfer gwaredu. Fodd bynnag, bu trafodaeth gyda'r cyngor sir a bu llawer o drafod wedyn gyda'r bobl leol, a wnaed naill ai'n uniongyrchol gan y Gweinidog neu gan swyddogion.
[457] Glyn Davies: Mae gennyf gryn nifer o aelodau sy'n dymuno dweud rhywbeth ar wahanol faterion, ond mae hyn yn fater pwysig, ac os oes rhywun yn dymuno gofyn cwestiwn am fater Epynt yn benodol, cewch wneud hynny'n awr. Mick, a ydych am gyfrannu eto ar hyn cyn imi symud ymlaen?
[458] Mick Bates: Na, mae hynny'n iawn.
[459] Glyn Davies: O'r gorau, yr ydych yn fodlon. A oes rhywun arall sy'n dymuno dweud rhywbeth ar y mater hwn?
[460] Delyth Evans: Ar gladdu?
[461] Glyn Davies: Ie, ar gladdu ac, i ryw raddau, y dewis o safleoedd a sut y gallai hynny ymwneud ag Epynt.
[462] Delyth Evans: Byddai o ddiddordeb imi wybod a oedd y mater o ddynodi safleoedd claddu wedi'i gynnwys yn y cynllun wrth gefn a drafodasom yr wythnos diwethaf. A ddynodwyd unrhyw safleoedd claddu yn y cynllun hwnnw?
Mr Jones: Na.
[463] Delyth Evans: Mae hynny'n eithaf syfrdanol, a dweud y gwir, onid yw, pan ystyriwch y byddai bob amser yn rhaid i hynny fod yn ddewis o ran gwaredu. Yn y
discussions going on at the moment in terms of planning for any future outbreaks, do you think that burial will still have a part to play in disposal? Will it have a part to play?
Carwyn Jones: As things stand at the moment, the situation is no different to last year. We would be unfortunate, indeed, to see an outbreak of the disease on the same level as we saw last year. Clearly, there are other options, higher up the hierarchy, if you like, that would need to be examined first. I do not think that anyone would wish to go back to a situation where mass burning or burial were the only options, even though that was the situation that we were in fact in last year. I think that there are a number of factors that will need to be looked at in terms of planning for the future, such as, for example, changes in trade rules and so forth, and, of course, seeing whether assistance or encouragement can be given to increasing the rendering capacity that we have available to us.
[464] Glyn Davies: That is fair, but what about choosing sites and so on? Does the Minister for Environment want to make a comment on future policy in terms of how we will choose sites in future?
Sue Essex: I could ask Havard to come in here, because the Environment Agency has completed its report. I think that it is quite important to perhaps hear from him on the main conclusions in that because, clearly, we are very dependent on the Environment Agency for technical advice. As I understand it, it is still talking about the same hierarchy that we had before. So, there is the issue of rendering capacity. We have a problem, in that it is a commercial exercise, but I do think that the issue of rendering capacity is critical. However, perhaps I would ask Havard to come in on the Environment Agency's report.
[465] Glyn Davies: Could I just say that we do not need a long report.
Sue Essex: No, he was just going to cover the main conclusions. Mick actually raised that earlier; he asked what the conclusions trafodaethau sy'n mynd ymlaen ar hyn o bryd o ran cynllunio ar gyfer unrhyw achosion yn y dyfodol, a gredwch y bydd lle o hyd i gladdu mewn gwaredu? A fydd ganddo ran i'w chwarae?
Carwyn Jones: Fel y mae pethau ar hyn o bryd, nid yw'r sefyllfa'n ddim gwahanol i'r llynedd. Byddem yn anffodus, yn wir, pe gwelem yr un nifer o achosion o'r clwyf â'r hyn a welsom y llynedd. Wrth gwrs, mae dewisiadau eraill, yn uwch yn yr hierarchiaeth, os hoffech, y byddai'n rhaid eu harchwilio'n gyntaf. Ni chredaf y byddai neb am fynd yn ôl at sefyllfa lle mai llosgi neu gladdu nifer fawr o garcasau oedd yr unig ddewisiadau, er mai honno oedd y sefyllfa yr oeddem ynddi, mewn gwirionedd, y llynedd. Credaf fod sawl ffactor y bydd yn rhaid ei ystyried o ran cynllunio at y dyfodol, fel newidiadau mewn rheolau masnach ac yn y blaen, er enghraifft, ac, wrth gwrs, gweld a ellir rhoi cymorth neu anogaeth i gynyddu'r capasiti rendro sydd ar gael i ni.
[464] Glyn Davies: Mae hynny'n deg, ond beth am ddewis safleoedd ac yn y blaen? A yw'r Gweinidog dros yr Amgylchedd yn dymuno gwneud sylw am y polisi yn y dyfodol o ran sut y byddwn yn dewis safleoedd yn y dyfodol?
Sue Essex: Gallwn ofyn i Havard ddweud rhywbeth ar hyn, gan fod Asiantaeth yr Amgylchedd wedi cwblhau ei hadroddiad. Credaf ei bod yn eithaf pwysig clywed ganddo ef, efallai, am y prif gasgliadau sydd ynddo oherwydd, wrth gwrs, yr ydym yn dibynnu'n helaeth ar Asiantaeth yr Amgylchedd am gyngor technegol. Fel yr wyf yn ei deall, mae'n dal i sôn am yr un hierarchiaeth a oedd gennym o'r blaen. Felly, mae mater y capasiti rendro. Mae gennym broblem, i'r graddau ei fod yn ymarfer masnachol, ond yr wyf yn credu bod mater y capasiti rendro'n hollbwysig. Fodd bynnag, efallai y gallwn ofyn i Havard sôn yn awr am adroddiad Asiantaeth yr Amgylchedd.
[465] Glyn Davies: A gaf ddweud nad oes arnom angen adroddiad hir.
Sue Essex: Na, nid oedd ond am ymdrin â'r prif gasgliadau. Codwyd hynny gan Mick yn gynharach; gofynnodd beth oedd casgliadau
from the Environment Agency were, looking to the future, as it were.
Mr Prosser: Briefly, Chairman, the agency published a report on the environmental impact of foot and mouth disease—an interim assessment—last month. I think that, from the point of view of this discussion, the main point is that it does see a need to re-evaluate the whole hierarchy, to look at the environmental risks and what it has learned from all the environmental monitoring that occurred, and to look at what is the best practical environmental option for disposal to make sure that human health and the environment is protected. So it sees that, and identifies that, as a research need on which to do further work.
[466] Janet Ryder: To follow up on that, it does sound as if, if this sort of thing were to happen again, you might have to consider burial. One of the criticisms of the Eppynt situation was that there was not really time to research the ground itself to see whether it was suitable. So, is there any work being done now to identify sites, should they be needed in the future? I think that that report does highlight the problems associated with leakage into groundwater courses and the long-term effects of burial and pyre ash and the effect that it might have on watercourses. I would like to know what action, if any, is being taken to monitor that situation and what action might need to be taken in future.
Mr Prosser: In terms of actions, what has happened in Wales since those disposals took place is that we have gone through a complete risk assessment of those sites in terms of their proximity to groundwater, surface water and, quite importantly, private water supplies in Wales. That was done in conjunction with the agency and local authorities, so, in fact, all the disposal sites have been assessed and, in the case of 20 sites, ash has been removed because of the possible higher risks to groundwater and private water supplies. In terms of the future, the Environment Agency, in conjunction with DEFRA, is currently looking at a programme of groundwater monitoring across the UK, which will be looking at boreholes being
Asiantaeth yr Amgylchedd, gan edrych tua'r dyfodol, fel petai.
Mr Prosser: Yn fyr, Gadeirydd, cyhoeddodd yr asiantaeth adroddiad ar effaith amgylcheddol clwy'r traed a'r genau— asesiad dros dro—y mis diwethaf. Yr wyf yn credu, o safbwynt y drafodaeth hon, mai'r prif bwynt yw ei bod yn gweld bod angen ailwerthuso'r hierarchiaeth gyfan, i edrych ar y risgiau amgylcheddol a beth y mae wedi'i dysgu o'r holl fonitro amgylcheddol a ddigwyddodd, ac ystyried beth yw'r dewis amgylcheddol ymarferol gorau ar gyfer gwaredu er mwyn amddiffyn iechyd pobl ac amddiffyn yr amgylchedd. Felly mae'n gweld hynny, ac yn dynodi hynny, yn rhywbeth y mae angen gwneud gwaith ymchwil pellach arno.
[466] Janet Ryder: Gan ddilyn hynny, mae'n swnio fel pe bai'n bosibl y byddwch yn gorfod ystyried claddu, os bydd rhywbeth fel hyn yn digwydd eto. Un o'r beirniadaethau ar y sefyllfa yn Epynt oedd nad oedd digon o amser mewn gwirionedd i ymchwilio i'r tir ei hun i ganfod a oedd yn addas. Felly, a wneir unrhyw waith yn awr i ddynodi safleoedd, rhag ofn y bydd eu hangen yn y dyfodol? Credaf fod yr adroddiad yn tynnu sylw at y problemau sy'n gysylltiedig â gollwng i gyrsiau dŵr daear ac effeithiau tymor hir claddu a lludw coelcerthi ac effaith bosibl hynny ar gyrsiau dŵr. Hoffwn wybod pa gamau a gymerir, os o gwbl, i fonitro'r sefyllfa honno a pha gamau a allai fod yn angenrheidiol yn y dyfodol.
Mr Prosser: O ran y camau, yr hyn a ddigwyddodd yng Nghymru ers y gwarediadau hynny yw ein bod wedi cynnal asesiad risg cyflawn o'r safleoedd hynny o ran eu hagosrwydd at ddŵr daear, dŵr wyneb ac, yn bwysig iawn, cyflenwadau dŵr preifat yng Nghymru. Gwnaethpwyd hynny ar y cyd â'r asiantaeth a'r awdurdodau lleol, felly, mewn gwirionedd, mae'r holl safleoedd gwaredu wedi'u hasesu ac, yn achos 20 o'r safleoedd, symudwyd lludw oherwydd y risgiau uwch posibl i ddŵr daear a chyflenwadau dŵr preifat. O ran y dyfodol, ar hyn o bryd mae Asiantaeth yr Amgylchedd, ar y cyd â DEFRA, yn ystyried rhaglen monitro dŵr daear ledled y DU, a fydd yn ystyried drilio tyllau turio a monitro
drilled and groundwater being monitored.
There are some sites that continue to be monitored, even though ash has been removed, to make sure that we pick up any problems with groundwater.
[467] Janet Ryder: May I just ask what would you do if you did pick up any problems?
Mr Prosser: We would have to look at going back to the source of the problem and removing it.
Mr Jones: Just so that we are clear, Chair, as far as Eppynt is concerned, and other sites where there have been burials of animals— and those are very few indeed; indeed, as you know, in Eppynt, those animals were taken out and eventually burned—there is no evidence at all of any microbiological contamination of private water supplies. All routine monitoring of private water supplies has shown no contamination. As far as water quality is concerned, there were short-term impacts, as we all know, on local watercourses, but no adverse effect whatsoever was found in the general ecosystem.
[468] Glyn Davies: I want to move on to John, but can I just ask, simply because time is limited, for questions to be as succinct as possible? John, you wanted to ask a question?
[469] John Griffiths: No. Delyth, in fact, has raised the point about contingency plans that I wanted to raise.
[470] Delyth Evans: May I just make the point, Chair, that this is another example of the inadequacy of the contingency plan.
[471] Glyn Davies: I think that that is right.
[472] Delyth Evans: It is absurd that people such as Gareth and Ministry of Defence officials are having to scramble around, under that kind of pressure and under the conditions in which they were working, with a map, looking for suitable sites. That point needs to be made, I think.
dŵr daear.
Mae rhai safleoedd yn cael eu monitro o hyd, er bod lludw wedi'i symud, i sicrhau ein bod yn sylwi ar unrhyw broblemau sy'n ymwneud â dŵr daear.
[467] Janet Ryder: A gaf ofyn beth a wnaech pe byddech yn sylwi ar unrhyw broblemau?
Mr Prosser: Byddai'n rhaid inni ystyried mynd yn ôl at wraidd y broblem a chael gwared arno.
Mr Jones: Dim ond i sicrhau ein bod yn deall hyn yn iawn, Gadeirydd, o ran Epynt, a'r safleoedd eraill lle y claddwyd anifeiliaid—ac mae'r rheini'n brin iawn; yn wir, fel y gwyddoch, yn Epynt, fe godwyd yr anifeiliaid hynny a'u llosgi yn y pen draw— nid oes tystiolaeth o gwbl o unrhyw ddifwyno microbiolegol ar gyflenwadau dŵr preifat. Mae'r holl fonitro rheolaidd ar gyflenwadau dŵr preifat wedi dangos na fu difwyno. O ran ansawdd y dŵr, yr oedd effeithiau tymor byr, fel y gwyddom i gyd, ar gyrsiau dŵr lleol, ond ni chanfuwyd unrhyw ddrwgeffaith o gwbl yn yr ecosystem gyffredinol.
[468] Glyn Davies: Yr wyf am symud ymlaen at John, ond a gaf ofyn, dim ond am fod yr amser yn gyfyngedig, am gael cwestiynau mor gryno â phosibl? John, yr oeddech am ofyn cwestiwn?
[469] John Griffiths: Nac oeddwn. A dweud y gwir, mae Delyth wedi codi'r pwynt am gynlluniau wrth gefn yr oeddwn i am ei godi.
[470] Delyth Evans: A gaf wneud y pwynt, Gadeirydd, fod hyn yn enghraifft arall o annigonolrwydd y cynllun wrth gefn.
[471] Glyn Davies: Credaf fod hynny'n iawn.
[472] Delyth Evans: Mae'n afresymol fod rhai fel Gareth a swyddogion y Weinyddiaeth Amddiffyn yn gorfod sgrialu o gwmpas, o dan bwysau o'r fath ac o dan yr amodau yr oeddent yn gweithio ynddynt, gyda map, yn chwilio am safleoedd addas. Mae angen gwneud y pwynt hwnnw, yr wyf yn credu.
[473] Glyn Davies: I would be surprised if that point is not made in a report. When we discussed the contingency plan, it seemed quite clear to me that there was not a contingency plan to deal with the scale of the outbreak that we saw. That is not a criticism. It is just something that should be in place for the future because, clearly, the scale of the outbreak that we have seen this time could suggest that outbreaks do not happen very often, but they could be much more severe when they do happen in the future. We could have to look at them in that way. Do you want to make another point, Delyth?
[474] Delyth Evans: No.
[475] Glyn Davies: Is that the point that you wanted to make?
[476] Delyth Evans: Yes.
[477] Glyn Davies: Ron, you wanted to come in?
[478] Ron Davies: My point is not on disposal.
[479] Glyn Davies: Well, I think that we have to move away from that. I want to talk about the economic issues.
[480] Ron Davies: Fine. I will be very brief. It is the only opportunity on the agenda that I have to raise this particular matter, which relates to animal welfare issues. Clearly, the whole time was very difficult and distressing. I certainly know of the difficult circumstances in which the veterinarians and others were working. However, I think that there are serious issues about animal welfare which have arisen and I would be grateful if either Carwyn or Gareth could comment on them, particularly with a view as to whether there were any discussions going on at the time and whether there was any mechanism for looking at these animal welfare issues. What was the relationship like with the Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals, for example? If it was the case that there were no discussions going on at the time because of time pressure, which I fully understand, has there been any retrospective
[473] Glyn Davies: Byddwn yn synnu os na wneir y pwynt hwnnw mewn adroddiad. Pan wnaethom drafod y cynllun wrth gefn, yr oedd yn ymddangos yn eithaf clir i mi nad oedd cynllun wrth gefn i ddelio â'r nifer o achosion a welsom. Nid yw hynny'n feirniadaeth. Nid yw ond yn rhywbeth a ddylai fod ar gael yn y dyfodol oherwydd, wrth gwrs, gallai'r nifer o achosion a gawsom y tro hwn fod yn awgrym nad yw achosion yn digwydd yn aml iawn, ond fe allent fod yn fwy difrifol o lawer pan fyddant yn digwydd yn y dyfodol. Mae'n bosibl y byddem yn gorfod edrych arnynt felly. A ydych am wneud pwynt arall, Delyth?
[474] Delyth Evans: Nac ydwyf.
[475] Glyn Davies: Ai hwnnw yw'r pwynt yr oeddech yn dymuno'i wneud?
[476] Delyth Evans: Ie.
[477] Glyn Davies: Ron, yr oeddech yn dymuno dweud rhywbeth?
[478] Ron Davies: Nid yw fy mhwynt yn ymwneud â gwaredu.
[479] Glyn Davies: Wel, credaf fod yn rhaid inni symud oddi wrth hynny. Yr wyf am siarad am y materion economaidd.
[480] Ron Davies: O'r gorau. Byddaf yn gryno iawn. Hwn yw'r unig gyfle sydd gennyf ar yr agenda i godi'r mater penodol hwn, sy'n ymwneud â materion lles anifeiliaid. Wrth gwrs, yr oedd y cyfnod yn un anodd a gofidus iawn ar ei hyd. Yr wyf yn gwybod yn sicr am yr amgylchiadau anodd yr oedd y milfeddygon ac eraill yn gweithio oddi tanynt. Fodd bynnag, credaf fod materion difrifol wedi codi ynghylch lles anifeiliaid a byddwn yn ddiolchgar pe byddai Carwyn neu Gareth yn gallu gwneud sylw arnynt, yn enwedig ynghylch a oedd unrhyw drafodaethau'n mynd ymlaen ar y pryd ac a oedd unrhyw fecanwaith i ystyried y materion lles anifeiliaid hynny. Sut berthynas oedd â'r Gymdeithas Frenhinol er Atal Creulondeb i Anifeiliaid, er enghraifft? Os nad oedd trafodaethau'n mynd ymlaen ar y pryd oherwydd pwysau amser, sy'n gwbl ddealladwy i mi, a fu unrhyw ddadansoddi
analysis of what was happening? The sort of issues that I am referring to, Glyn, are the problems that arose right at the outset, with sheep and lambs starving to death in muddy fields—not to put too fine a point on it. Then we had other issues, such as the case in Monmouthshire where some unlicensed operator was going around taking pot shots at sheep and then treating them in a pretty abominable way after they had been shot and wounded. We had reports of the army engaged in a pretty unpleasant set of circumstances in mid Wales when it was trying to cull, as I recall, a large number of uncastrated bulls, which turned into a pretty disastrous state of affairs. The veterinary profession, I understand, was also making strong representations about the method which it was required to use for the destruction of young stock, namely a lethal injection to the heart, which, I am told, as well as being lethal, is painful. The process itself is painful. There were professional concerns expressed by the profession at the time about the method that it was required to use. Those are just four examples of animal welfare concerns. The question is, really, was there any process at the time that was looking at these animal welfare issues? Were there any discussions with bodies such as the RSPCA? If there were not—which I fully understand, because, under the circumstances, it might have been difficult— what steps have now been taken towards undertaking a retrospective review of these welfare issues?
[481] Glyn Davies: May I just say one thing, Ron? That is a crucial point and we will get to that. However, what I would quite like to do—mainly because the Minister for Environment is here—is, if there are any questions that specifically relate to the Minister for Environment, to take those before we move on to deal with the question that you have just asked. As soon as we deal with those questions, I will come back to this point that you have made, which is very important. Are there any issues that we specifically need to raise with the Minister for Environment, as I know that she has other things that she wants to go and do?
adolygol ar yr hyn a oedd yn digwydd? Y math o faterion yr wyf yn cyfeirio atynt, Glyn, yw'r problemau a gododd ar y dechrau un, pan oedd defaid ac ŵyn yn marw o newyn mewn caeau lleidiog—heb fynd i ormod o fanylion. Wedyn cawsom faterion eraill, fel yr achos yn Sir Fynwy lle'r oedd rhyw weithredwr heb drwydded yn mynd o gwmpas yn saethu ar antur at ddefaid a'u trin wedyn yn eithaf ffiaidd ar ôl eu saethu a'u hanafu. Cawsom adroddiadau am gysylltiad y fyddin ag amgylchiadau eithaf annymunol yn y Canolbarth pan oedd yn ceisio difa nifer fawr o deirw anghyweiriedig, os cofiaf yn iawn, a drodd yn sefyllfa eithaf trychinebus. Yr wyf yn deall bod y proffesiwn milfeddygol hefyd yn cyflwyno sylwadau cryf am y dull yr oedd yn ofynnol iddo'i ddefnyddio i ddifa da byw ifanc, sef chwistrelliad angheuol i'r galon sydd, fe'm hysbyswyd, yn ogystal â bod yn farwol, yn boenus. Mae'r broses ei hun yn boenus. Mynegwyd pryderon proffesiynol gan y proffesiwn ar y pryd ynghylch y dull yr oedd yn ofynnol iddo'i ddefnyddio. Dim ond pedair enghraifft yw'r rhain o bryderon am les anifeiliaid. Y cwestiwn, mewn gwirionedd, yw a oedd unrhyw broses ar y pryd a oedd yn ystyried y materion lles anifeiliaid hyn? A oedd unrhyw drafodaethau â chyrff fel yr RSPCA? Os nad oedd—sy'n gwbl ddealladwy i mi oherwydd, o dan yr amgylchiadau, gallasai fod yn anodd—pa gamau a gymerwyd bellach tuag at gynnal arolwg adolygol o'r materion lles hyn?
[481] Glyn Davies: A gaf ddweud un peth, Ron? Mae hynny'n bwynt hollbwysig a deuwn at hynny. Fodd bynnag, yr hyn y carwn yn fawr ei wneud—yn bennaf am fod y Gweinidog dros yr Amgylchedd yma—yw cymryd unrhyw gwestiynau sy'n ymwneud yn benodol â'r Gweinidog dros yr Amgylchedd, os oes rhai, cyn inni symud ymlaen i ymdrin â'r cwestiwn yr ydych newydd ei ofyn. Cyn gynted ag y byddwn wedi delio â'r cwestiynau hynny, byddaf yn dod yn ôl at y pwynt hwn a wnaethoch, sy'n bwysig iawn. A oes unrhyw faterion y mae angen inni eu codi gyda'r Gweinidog dros yr Amgylchedd yn benodol, oherwydd gwn fod ganddi bethau eraill y mae'n dymuno'u gwneud?
[482] Jocelyn Davies: I wonder whether Sue saw the HTV programme Wales This Week, which showed that pyres were kept going with coal and wood after the contractors had run out of carcases to give the impression that they were still burning carcases, because payment was related to the length of time that the pyres were burning, rather than the number of carcases that were being disposed of. I do have a video of that programme if anybody around this table has not seen it and would like to see it. I understand that DEFRA was to investigate the matter. There must have been an environmental impact from that.
Sue Essex: I would be grateful if I could borrow the video. I do not know anything about it. Clearly, I was not involved in the payment side, but I do not know whether the Environment Agency came across anything in its report.
[483] Glyn Davies: It is unacceptable practice, anyway, is it not?
Sue Essex: Yes, of course. This is the first—
[484] Jocelyn Davies: Yes, but it did have an environmental impact—
[485] Glyn Davies: Yes, it did.
Sue Essex: This is the first that I have heard of it, so I just wondered whether the Environment Agency had picked it up at all in its report.
Mr Prosser: No, there is no mention of it, as far as I can recall.
[486] Jocelyn Davies: I know that Carwyn saw the programme.
Carwyn Jones: No, I did not.
[487] Jocelyn Davies: Yes, you did, because you referred to it one day in Committee. There were a number of issues apart from the fact that—
Carwyn Jones: I am aware of the issues—I cannot remember whether I saw the programme or not, but I know of the issues
[482] Jocelyn Davies: Tybed a welodd Sue raglen HTV, Wales This Week, a ddangosodd fod y coelcerthi'n cael eu porthi â glo a choed ar ôl i'r contractwyr losgi'r holl garcasau a oedd ganddynt er mwyn rhoi'r argraff eu bod yn dal i losgi carcasau, am fod y tâl yn gysylltiedig â hyd yr amser yr oedd y coelcerthi'n llosgi, yn hytrach na nifer y carcasau a waredwyd. Mae gennyf fideo o'r rhaglen os oes rhywun o gwmpas y bwrdd hwn sydd heb ei gweld ac a hoffai ei gweld. Deallaf fod DEFRA i fod i ymchwilio i'r mater. Rhaid bod hynny wedi cael effaith amgylcheddol.
Sue Essex: Byddwn yn ddiolchgar pe cawn fenthyg y fideo. Nid wyf yn gwybod dim am hynny. Wrth gwrs, nid oeddwn yn ymwneud â'r ochr taliadau, ond ni wn a ddaeth Asiantaeth yr Amgylchedd ar draws unrhyw beth yn ei hadroddiad.
[483] Glyn Davies: Mae'n arfer annerbyniol, beth bynnag, onid yw?
Sue Essex: Ydyw, wrth gwrs. Dyma'r cyntaf—
[484] Jocelyn Davies: Ydyw, ond cafodd effaith amgylcheddol—
[485] Glyn Davies: Do, fe gafodd.
Sue Essex: Dyma'r cyntaf i mi glywed amdano, felly yr oeddwn yn meddwl tybed a oedd Asiantaeth yr Amgylchedd wedi sôn amdano o gwbl yn ei hadroddiad.
Mr Prosser: Na, nid oes sôn amdano, hyd y gallaf fi gofio.
[486] Jocelyn Davies: Gwn fod Carwyn wedi gweld y rhaglen.
Carwyn Jones: Naddo, ni wneuthum.
[487] Jocelyn Davies: Do, fe wnaethoch, oherwydd cyfeiriasoch ati un diwrnod yn y Pwyllgor. Yr oedd sawl mater ar wahân i'r ffaith bod—
Carwyn Jones: Yr wyf yn ymwybodol o'r materion—ni allaf gofio a welais y rhaglen ai peidio, ond gwn am y materion a godwyd
that were raised in it.
[488] Glyn Davies: The only point I want to make in terms of this Committee is that we are talking about a subject where there may have been, or are alleged to have been, some wholly unacceptable practices which nobody would be in favour of.
[489] Jocelyn Davies: I know that these are often matters for DEFRA, but people who work for the Assembly were the agents on the ground, and although I am not suggesting that they colluded with anybody, they may well have been aware of the allegations that were made.
Carwyn Jones: Before Gareth answers that question and the RSPCA question that Ron has raised, I want to clarify that what we saw at Gilwern was not a foot and mouth disease cull, but a cull of strays organised by the county council.
[490] Glyn Davies: I want to come back to this, though. Ron has asked a question—
Carwyn Jones: It was not something that was a result of the foot and mouth disease cull, nor was it something that was carried out by DEFRA or, indeed, by the Assembly acting as agents of DEFRA—it was a county council cull. May I ask Gareth to answer some of the points that have been raised by Ron and Jocelyn?
[491] Glyn Davies: Could you leave those points? I specifically want to leave the point that Ron raised until after we have addressed those matters that Sue Essex can deal with, because I know that she wants to leave after dealing with those issues. I do not want to lose Ron's point, as it is important; I want to come back to it, but I specifically said that I would like to leave it to one side temporarily.
Mr Jones: Perhaps I could just answer the point made by Jocelyn. There was no question of contractors being paid by the length of the pyre—indeed, there were very strict controls on contractors working onfarm. Committee members will remember me saying in the past that we put army incident ynddi.
[488] Glyn Davies: Yr unig bwynt y dymunaf ei wneud o ran y Pwyllgor hwn yw ein bod yn sôn am bwnc lle y bu o bosibl, neu lle yr honnir y bu, rhai arferion cwbl annerbyniol na fyddai neb yma o'u plaid.
[489] Jocelyn Davies: Gwn mai materion i DEFRA yw'r rhain yn aml, ond rhai sy'n gweithio i'r Cynulliad oedd yr asiantiaid yn y maes, ac er nad wyf yn awgrymu eu bod wedi cynllwynio â neb, mae'n ddigon posibl iddynt fod yn ymwybodol o'r cyhuddiadau a wnaethpwyd.
Carwyn Jones: Cyn i Gareth ateb y cwestiwn hwnnw a'r cwestiwn am yr RSPCA a gododd Ron, dymunaf roi ar ddeall nad oedd yr hyn a welsom yng Ngilwern yn ddifa mewn cysylltiad â chlwy'r traed a'r genau, ond mai difa anifeiliaid crwydr a drefnwyd gan y cyngor sir ydoedd.
[490] Glyn Davies: Dymunaf ddod yn ôl at hyn, er hynny. Gofynnodd Ron gwestiwn—
Carwyn Jones: Nid oedd yn rhywbeth a oedd yn ganlyniad i ddifa mewn cysylltiad â chlwy'r traed a'r genau, nac yn rhywbeth a wnaethpwyd gan DEFRA nac, yn wir, gan y Cynulliad gan weithio fel asiant i DEFRA— difa gan gyngor sir ydoedd. A gaf ofyn i Gareth ateb rhai o'r pwyntiau a godwyd gan Ron a Jocelyn?
[491] Glyn Davies: A allech adael y pwyntiau hynny? Yn benodol, yr wyf am adael y pwynt a gododd Ron hyd nes byddwn wedi ymdrin â'r materion hynny y gall Sue Essex ddelio â hwy, oherwydd gwn ei bod yn dymuno ymadael ar ôl delio â'r materion hynny. Nid wyf yn dymuno colli pwynt Ron, gan ei fod yn bwysig; yr wyf am ddod yn ôl ato, ond fe ddywedais yn benodol yr hoffwn ei adael o'r neilltu dros dro.
Mr Jones: Efallai y gallwn i ateb y pwynt a wnaeth Jocelyn yn unig. Nid oedd posibiliad o gontractwyr yn cael eu talu yn ôl hyd y goelcerth—yn wir, yr oedd rheolaethau caeth iawn ar y contractwyr a oedd yn gweithio ar ffermydd. Bydd aelodau'r Pwyllgor yn cofio fy mod wedi dweud yn y gorffennol ein bod
commanders at every incident and every cull, who were specifically responsible for supervising what was going on on the ground. We also had animal health officers and veterinary staff there—animal health officers were there for longer because they were dealing with things like preliminary cleansing and disinfection on the farm. There were no instances reported to me of contractors trying to stay on-farm longer than they should have done to try to inflate the rate at which they were being paid—indeed, all contractors subsequently had to submit invoices to us, which were looked at very carefully by DEFRA staff to ensure that what the Government was paying for was work that was actually done.
[492] Mick Bates: Have they all been paid? Have these contractors all been paid?
Mr Jones: Well, that is a matter for DEFRA, Mick, but, as you know, there are some invoices still being looked at very carefully by DEFRA.
[493] Glyn Davies: I am keen to deal with the questions that relate to the Minister for Environment, who is here and is prepared to answer questions. Are there any specific questions? If not, we can release Sue Essex.
[494] Peter Rogers: I have just one quick question. The more I listen to details of the provision for disposing of carcases in any future outbreak, the more I understand the absolutely dire circumstances you are in, in trying to find somebody to dispose of carcases. Could I ask you to undertake to make sure that we will never again see, in Wales particularly, the disposing of carcases in this way? We must put all our emphasis on and resources into stopping this disease coming in from other countries. That would be—because you do not have the resources to counteract it—inspections on ports and docks and so on, as is done in New Zealand, America and Australia to safeguard their farmers. That is the answer, because there is no answer in what you are being asked to do. Disposing of carcases in the way we have seen during this epidemic is not the answer. We must never again be faced with this wedi gosod cadlywyddion digwyddiadau o'r fyddin ym mhob digwyddiad a phob difa, a oedd yn gyfrifol yn benodol am oruchwylio'r hyn a oedd yn mynd ymlaen yn y maes. Yr oedd gennym swyddogion iechyd anifeiliaid a staff milfeddygol yno hefyd—yr oedd swyddogion iechyd anifeiliaid yno'n hwy am eu bod yn delio â phethau fel glanhau a diheintio rhagarweiniol ar y fferm. Nid adroddwyd unrhyw achosion i mi o gontractwyr a oedd wedi ceisio aros ar fferm yn hwy nag y dylent i geisio chwyddo maint eu tâl—yn wir, yr oedd yn rhaid i'r holl gontractwyr gyflwyno anfonebion i ni wedyn, ac edrychodd staff DEFRA yn ofalus iawn ar y rhain i sicrhau mai'r hyn yr oedd y Llywodraeth yn talu amdano oedd gwaith a wnaethpwyd mewn gwirionedd.
[492] Mick Bates: A dalwyd pob un ohonynt? A dalwyd yr holl gontractwyr hyn?
Mr Jones: Wel, mae hynny'n fater i DEFRA, Mick, ond, fel y gwyddoch, mae rhai anfonebion yn dal i gael eu hystyried yn ofalus iawn gan DEFRA.
[493] Glyn Davies: Yr wyf yn awyddus i ddelio â'r cwestiynau sy'n ymwneud â'r Gweinidog dros yr Amgylchedd, sydd yma ac sy'n barod i ateb cwestiynau. A oes unrhyw gwestiynau penodol? Os nad oes, gallwn ryddhau Sue Essex.
[494] Peter Rogers: Mae gennyf un cwestiwn cyflym. Po fwyaf y gwrandawaf ar fanylion y ddarpariaeth ar gyfer gwaredu carcasau mewn unrhyw achosion yn y dyfodol, po fwyaf y deallaf yr amgylchiadau cwbl enbyd yr ydych ynddynt, wrth geisio dod o hyd i rywun i gael gwared â charcasau. A allwn ofyn ichi addo sicrhau na welwn byth eto, yng Nghymru'n arbennig, waredu carcasau fel hyn? Rhaid inni roi pob pwyslais ar atal y clwyf hwn rhag dod i mewn o wledydd eraill, a rhaid inni roi'n holl adnoddau at hynny. Byddai hynny—am nad oes gennych adnoddau digonol i'w ymladd— yn golygu archwiliadau mewn porthladdoedd a dociau ac yn y blaen, fel y gwneir yn Seland Newydd, America ac Awstralia i ddiogelu eu ffermwyr. Dyna'r ateb, oherwydd nid oes ateb yn yr hyn y gofynnir i chi ei wneud. Nid gwaredu carcasau yn y modd a welsom yn ystod yr epidemig hwn
crisis.
Sue Essex: I think that Peter makes a very valid point. I do not know about stopping the disease coming in, but, clearly, in any rational society, that would make sense, bearing in mind the kind of situation that we were in. When you are in that situation, though, as Havard has said, you have to make difficult decisions on the basis of the best environmental options available. The one thing I would say—I think that this is quite important, and may not be clear—is that the Cabinet, particularly as the welfare cull went on, worked very closely together, because this issue affected Jane Hutt, and it also affected Edwina Hart in terms of local government. So, in terms of how we dealt with that, particularly in terms of the prescribed waste regulations, we did work as a team in dealing with what was, as Peter said, a difficult situation in terms of disposal. However, we were very dependent on the Environment Agency, and I echo what Gareth said—as an organisation it was put under great pressure in terms of giving advice quickly and doing assessments where they needed to be done. As you say, we need to work to ensure that we are not put in that position again. However, should we be put in that situation again, we must ensure that, next time, we have the best environmental and other practical advice available to us. That is the benefit of learning from these dreadful experiences, is it not?
[495] Jocelyn Davies: You mentioned the prescribed waste regulations; those were the ones that you revoked, and you have now issued them again under the urgency procedure.
Sue Essex: No.
[496] Jocelyn Davies: I have a letter upstairs from the Minister for Assembly Business saying that you have issued those again under the urgency procedure. I can take it up with Sue out of Committee, then, as she does not know about that.
yw'r ateb. Ni ddylem wynebu'r argyfwng hwn byth eto.
Sue Essex: Credaf fod Peter yn gwneud pwynt dilys iawn. Nid wyf yn sicr ynghylch atal y clwyf rhag dod i mewn ond, wrth gwrs, mewn unrhyw gymdeithas resymol, byddai hynny'n gwneud synnwyr, gan gofio'r math o sefyllfa yr oeddem ynddi. Er hynny, pan ydych yn y sefyllfa honno, fel y dywedodd Havard, rhaid ichi wneud penderfyniadau anodd ar sail y dewisiadau amgylcheddol gorau sydd ar gael. Yr un peth a ddywedwn i—credaf fod hyn yn eithaf pwysig, ac efallai nad yw'n glir—yw bod y Cabinet, yn enwedig wrth i'r difa er lles anifeiliaid fynd yn ei flaen, wedi cydweithio'n agos iawn, am fod y mater hwn wedi effeithio ar Jane Hutt, a hefyd ar Edwina Hart mewn cysylltiad â llywodraeth leol. Felly, o ran y modd y gwnaethom ddelio â hynny, yn enwedig o ran y rheoliadau gwastraff rhagnodedig, gwnaethom weithio fel tîm wrth ddelio â'r hyn a oedd, fel y dywedodd Peter, yn sefyllfa anodd o ran gwaredu. Fodd bynnag, yr oeddem yn ddibynnol iawn ar Asiantaeth yr Amgylchedd, ac ategaf yr hyn a ddywedodd Gareth—fel corff yr oedd dan bwysau mawr o ran rhoi cyngor yn gyflym a gwneud asesiadau lle'r oedd angen eu gwneud. Fel yr ydych yn dweud, rhaid inni weithio i sicrhau na chawn ein rhoi yn y sefyllfa honno eto. Fodd bynnag, os rhoddir ni yn y sefyllfa honno eto, rhaid inni sicrhau, y tro nesaf, fod y gorau o gyngor amgylcheddol a chyngor ymarferol arall ar gael i ni. Dyna'r fantais o ddysgu oddi wrth y profiadau ofnadwy hyn, onid ef?
[495] Jocelyn Davies: Soniasoch am y rheoliadau gwastraff rhagnodedig; rheini oedd y rhai a ddiddymwyd gennych, ac yr ydych wedi'u cyhoeddi eto'n awr o dan y weithdrefn frys.
Sue Essex: Nace.
[496] Jocelyn Davies: Mae gennyf lythyr i fyny'r grisiau oddi wrth Drefnydd y Cynulliad sy'n dweud eich bod wedi cyhoeddi'r rheini eto o dan y weithdrefn frys. Gallaf godi hynny gyda Sue y tu allan i'r Pwyllgor, felly, gan nad yw'n gwybod am hynny.
[497] Glyn Davies: Are there any other questions that we need Sue to answer? No? Okay. Thank you, Minister, for coming along and helping us this afternoon. Can we go back to Ron Davies's question? Minister, were you asking Gareth to respond to that? Thank you, Gareth.
Mr Jones: I will probably ask Tony to come in on this, because his people were actually on the ground dealing with these issues. However, I would just say that, as far as the RSPCA is concerned, I spoke myself to Kevin Manning on 23 April, when he telephoned me to ask whether the RSPCA could be allowed to go on to farms to witness some of the culls and make sure that animal welfare issues were being handled to its satisfaction. I said that, of course, that could be arranged, and I did arrange it. It subsequently visited a number of culls in the Brecon area.
[498] Glyn Davies: I am quite interested in this, because anybody, such as Peter Rogers, Mick Bates or myself, who were quite closely involved as farmers in this, saw the most appalling cruelty. I have to say that the level of cruelty to farm animals was just appalling. Under normal circumstances, it would never have been tolerated; people would have been up in court. That is the area we are concerned about. What sort of steps are we particularly looking at to try to avoid these sorts of examples of really gross cruelty? I mean, animals were just stuck in fields and they were just dying there at the rate of 10 or 20 a day.
Carwyn Jones: May I say that that is a very serious allegation, Chair.
[499] Glyn Davies: It is not an allegation; it is fact.
Carwyn Jones: It is not something you have told us before now.
[497] Glyn Davies: A oes unrhyw gwestiynau eraill y mae arnom angen Sue i'w hateb? Nac oes? Iawn. Diolch i chi, Weinidog, am ddod yma a'n helpu'r prynhawn yma. A gawn fynd yn ôl at gwestiwn Ron Davies? Weinidog, a oeddech yn gofyn i Gareth ymateb i hynny? Diolch i chi, Gareth.
Mr Jones: Byddaf yn gofyn i Tony ddweud rhywbeth ar hyn, yn ôl pob tebyg, oherwydd yr oedd ei bobl ef yn y maes yn delio â'r materion hyn. Fodd bynnag, yr hyn a ddywedwn, o ran yr RSPCA, yw fy mod wedi siarad fy hun â Kevin Manning ar 23 Ebrill, pan ffoniodd fi i ofyn a ellid caniatáu i'r RSPCA fynd i ffermydd i dystio i rai o'r achosion o ddifa a sicrhau bod y materion lles anifeiliaid yn cael eu trafod er ei boddhad. Dywedais y gellid trefnu hynny, wrth gwrs, ac fe'i trefnais. Ar ôl hynny daeth i nifer o'r achosion difa yn ardal Aberhonddu.
[498] Glyn Davies: Mae hyn o gryn ddiddordeb i mi, oherwydd byddai rhywun, fel Peter Rogers, Mick Bates neu finnau, a oedd â chysylltiad agos fel ffermwyr â hyn, wedi gweld y creulondeb mwyaf ofnadwy. Rhaid imi ddweud bod graddau'r creulondeb at anifeiliaid fferm yn frawychus. O dan yr amgylchiadau arferol, ni fyddai byth yn cael ei oddef; byddai pobl o flaen eu gwell. Dyna'r maes yr ydym yn pryderu yn ei gylch. Pa fath o gamau yr ydym yn eu hystyried yn benodol i geisio osgoi'r fath enghreifftiau o greulondeb gwirioneddol enbyd? Yr hyn a olygaf yw bod anifeiliaid yn sownd yn y caeau a'u bod yn marw yno fesul 10 neu 20 y diwrnod.
Carwyn Jones: A gaf ddweud bod hwnnw'n honiad difrifol iawn, Gadeirydd.
[499] Glyn Davies: Nid honiad ydyw; mae'n ffaith.
Carwyn Jones: Nid yw'n rhywbeth y dywedasoch wrthym amdano cyn hyn.
[500] Glyn Davies: Well, crikey, it is pretty obvious to anybody.
[500] Glyn Davies: Wel, diawch, mae'n eithaf amlwg i bawb.
Carwyn Jones: It is not something that Gareth has had communicated to him. Carwyn Jones: Nid yw'n rhywbeth y rhoddwyd gwybod i Gareth amdano. Fodd
However, if there are instances that you wish to report, obviously, they will be taken up.
[501] Glyn Davies: I think that you are misjudging what I am saying. These are not accusations that people were inflicting cruelty; it was just that the circumstances that people were under meant that cruelty was being inflicted. I think that all of us saw sheep in fields just standing there, and there were probably entire flocks lambed in those fields and hardly any of the lambs survived. We saw that happening all over the place.
Carwyn Jones: In that case, Chair, I misunderstood what you said.
Mr Brodie: All of us had to take very distressing phone calls from farmers whose animals were, as you say, in the most appalling circumstances. That was one of the reasons why, in the early weeks, so much attention was given to introducing the special movement arrangements, which, although they were imperfect, were a key motivation. A hell of a lot of activity in the first few weeks went into thinking about how we could live—how the industry could live— with the animal movement ban that had originally been put in place. One of the awkward things is that there was, I think, a consensus in your first meeting that the animal movement ban was essential and, if anything, should have been brought in on 20 February, rather than a few days later. That is something that clearly does mean that these animal welfare issues are difficult to avoid. The contingency planning for the future is clearly going to have to think through how we can try to address that and ameliorate it.
[502] Glyn Davies: Do you want to come back on that, Ron?
[503] Ron Davies: Well, I am not scalp hunting.
[504] Glyn Davies: No, I realise that.
bynnag, os oes achosion y dymunwch roi gwybod amdanynt, rhoddir sylw iddynt, wrth gwrs.
[501] Glyn Davies: Credaf eich bod yn camfarnu ynghylch yr hyn a ddywedaf. Nid cyhuddiadau bod pobl yn peri creulondeb yw'r rhain; y cwbl oedd bod yr amgylchiadau yr oedd pobl ynddynt yn golygu bod creulodeb yn cael ei achosi. Credaf fod pob un ohonom wedi gweld defaid mewn caeau a hwythau dim ond yn sefyll yno, ac mae'n debygol bod preiddiau cyfan wedi bwrw eu hŵyn yn y caeau hynny a bron ddim o'r ŵyn hynny wedi byw. Gwelsom hynny'n digwydd mewn llawer man.
Carwyn Jones: Os felly, Gadeirydd, yr wyf wedi camddeall yr hyn a ddywedasoch.
Mr Brodie: Bu'n rhaid i bob un ohonom gymryd galwadau ffôn ingol iawn oddi wrth ffermwyr yr oedd eu hanifeiliaid, fel y dywedwch, yn yr amgylchiadau mwyaf ofnadwy. Dyna un o'r rhesymau, yn yr wythnosau cynnar, y rhoddwyd cymaint o sylw i gyflwyno'r trefniadau symud arbennig a oedd, er eu hamherffeithed, yn gymhelliant allweddol. Yr oedd llawer iawn o'r gweithgaredd yn yr wythnosau cyntaf hynny'n ymwneud â meddwl sut y gallem ddygymod—sut y gallai'r diwydiant ddygymod—â'r gwaharddiad ar symud anifeiliaid a weithredwyd yn wreiddiol. Un o'r pethau chwithig oedd bod consensws, yr wyf yn credu, yn eich cyfarfod cyntaf fod y gwaharddiad ar symud anifeiliaid yn hanfodol ac, os rhywbeth, y dylai fod wedi'i gyflwyno ar 20 Chwefror, yn hytrach nag ychydig ddyddiau'n ddiweddarach. Mae hynny'n rhywbeth sy'n amlwg yn golygu bod y materion lles anifeiliaid hyn yn anodd eu hosgoi. Mae'n amlwg y bydd y cynllunio wrth gefn at y dyfodol yn gorfod ystyried sut y gallwn geisio ymdrin â hynny a'i leddfu.
[502] Glyn Davies: A ydych yn dymuno cyfrannu eto ar hynny, Ron?
[503] Ron Davies: Wel, nid wyf am waed neb.
[504] Glyn Davies: Nac ydych, yr wyf yn sylweddoli hynny.
[505] Ron Davies: I fully understand the set of circumstances. Certainly, with the welfare cull, given the decisions that were taken— which were quite proper—there were obviously going to be very difficult circumstances that you and people with the responsibility of looking after animals had to face. I accept the fact, Gareth, that, on a couple of occasions, the RSPCA was allowed access onto farms. However, I think that a lot of people in the RSPCA would feel that they were sidelined during the whole process and that, where there was room for them to make representations, they were unable to do so. I fully understand that it may well be that, at the time, you were working under enormously difficult circumstances every hour of the day and night, with unpredictable circumstances being thrown at you all the time. Under such conditions, it is probably not always uppermost in your mind to take advice from well-meaning amateurs, or however else you regard the RSPCA. Therefore, it is not in any way critical, and I phrased my question as best I could, Chair, to indicate the areas of concern that I had.
I understand your answer, Carwyn, about Monmouthshire, but it is not the way in which local authorities would normally deal with stray animals, is it? If that were the case, I could tell you that my own borough would be echoing to the sound of gunshots every day and every night. We do not normally deal with stray stock by taking pot shots at them; in that sense, with regard to what happened in Monmouthshire, it was obviously a response to foot and mouth disease. I find it difficult to believe that, under those circumstances, nothing happened. I find it difficult to believe that, under some of the circumstances of which I know that you are aware, Glyn, for example, the cull of bulls—. Pretty awful things happened. As I understand it, from my reading of the veterinary record and so on, there is widespread concern on the part of the veterinary profession about the methods that it was required to use for the disposal of young stock. Are you just saying, 'Well, okay, these issues have been raised now, so we will look at them'? Has there not been any prior consideration of these widespread issues, or do you just compartmentalise them and say, 'We will have to deal with that there
[505] Ron Davies: Yr wyf yn llwyr ddeall y set o amgylchiadau. Yn sicr, yn achos y difa er lles anifeiliaid, o ystyried y penderfyniadau a wnaethpwyd—a oedd yn gwbl briodol—yr oedd yn amlwg y byddai amgylchiadau anodd iawn y byddech chi a'r rhai a oedd yn gyfrifol am ofalu am anifeiliaid yn gorfod eu hwynebu. Yr wyf yn derbyn y ffaith, Gareth, fod mynediad i ffermydd wedi'i roi i'r RSPCA, ar un neu ddau achlysur. Fodd bynnag, credaf fod llawer o bobl yn yr RSPCA yn teimlo eu bod wedi'u gwthio o'r neilltu drwy gydol y broses, a phan oedd lle iddynt gyflwyno sylwadau, na allent wneud hynny. Yr wyf yn llwyr ddeall ei bod yn ddigon posibl eich bod yn gweithio, ar y pryd, o dan amgylchiadau aruthrol o anodd bob awr o'r dydd a'r nos, a'ch bod yn wynebu amgylchiadau annisgwyl drwy'r amser. O dan y fath amgylchiadau, mae'n debyg nad yr hyn sydd ym mlaen eich meddwl yw cymryd cyngor gan amaturiaid da eu bwriad, neu sut bynnag yr ydych yn ystyried yr RSPCA. Felly, nid yw hyn yn feirniadol o gwbl, a geiriais fy nghwestiwn orau y gallwn, Gadeirydd, i nodi'r meysydd a oedd yn peri pryder i mi.
Yr wyf yn deall eich ateb, Carwyn, am sir Fynwy, ond nid felly y mae'r awdurdodau lleol yn delio ag anifeiliaid crwydr fel arfer, nace? Pe byddai felly, gallwn ddweud wrthych y byddai fy mwrdeistref i'n atseinio ergydion dryll bob dydd a phob nos. Nid ydym fel arfer yn delio â da byw crwydr drwy saethu atynt ar antur; yn yr ystyr honno, o ran yr hyn a ddigwyddodd yn sir Fynwy, yr oedd yn amlwg yn ymateb i glwy'r traed a'r genau. Yr wyf yn ei chael yn anodd credu, o dan yr amgylchiadau hynny, na ddigwyddodd dim. Yr wyf yn ei chael yn anodd credu, o dan rai o'r amgylchiadau y gwn eich bod chi'n ymwybodol ohonynt, Glyn, er enghraifft, difa teirw—. Digwyddodd pethau eithaf dychrynllyd. Fel yr wyf fi'n ei ddeall, drwy ddarllen y cofnod milfeddygol ac yn y blaen, mae pryder cyffredinol ymysg y proffesiwn milfeddygol am y dulliau yr oedd yn ofynnol iddo'u defnyddio i waredu stoc ifanc. Ai dim ond dweud yr ydych, 'Wel, iawn, codwyd y materion hyn yn awr, felly edrychwn arnynt'? Oni fu unrhyw ystyriaeth o flaen llaw o'r materion cyffredinol hyn, neu a ydych yn eu rhannu'n adrannau ac yn dweud, 'Bydd yn rhaid inni ddelio â hynny
and that here and we should not look at the welfare issues in their entirety; we do not have a process for dealing with them'? Where are you on this?
Carwyn Jones: A number of these matters are part of the discussions about the contingency plan. No-one could argue that what happened at Gilwern was right. I have a report from Monmouthshire County Council about what happened; it did not happen again. Clearly, what was done to those strays was distressing for the people who saw it, and it was not right. No-one could seek to defend that.
In terms of what you say about the vets, perhaps I could ask Tony to enlighten us on that.
Mr Edwards: These are extremely difficult circumstances. On all premises where animals are being put down there should always be a vet supervising the process. That is primarily because the State Veterinary Service, as a body, has the legal responsibility for the welfare of animals on farms, during slaughter and transit and so on. It is our legal duty. Clearly, under these circumstances, there is time pressure; that does not mean that welfare should be compromised in any way. You specified, I think, the putting down of very young animals. This is very distressing and there is no 100 per cent satisfactory way of putting down young lambs that is totally painless. However, it has for some time been generally accepted that a short intra-cardiac dose of barbiturates is probably the most effective way of doing it under the circumstances. That is not to say that these things are not being reviewed in the context of any future planning in terms of asking whether we did it properly. This is one of the things that I am quite sure the lessons learned inquiry will be picking up on, as to how we dealt with these circumstances when they took place.
[506] Ron Davies: So the whole range of veterinary and welfare-related—
[507] Glyn Davies: This will be the last point; I want to move on to the economy.
yn y fan honno a hynny yn y fan hon ac ni ddylem edrych ar y materion lles yn eu cyfanrwydd; nid oes gennym broses i ddelio â hwy'? Beth yw eich safbwynt ar hyn?
Carwyn Jones: Mae nifer o'r materion hyn yn rhan o'r trafodaethau am y cynllun wrth gefn. Ni allai neb ddadlau bod yr hyn a ddigwyddodd yng Ngilwern yn iawn. Mae gennyf adroddiad oddi wrth Gyngor Sir Fynwy am yr hyn a ddigwyddodd; ni ddigwyddodd eto. Wrth gwrs, yr oedd yr hyn a wnaethpwyd i'r anifeiliaid crwydr hynny'n peri gofid i'r rhai a'i gwelodd, ac nid oedd yn iawn. Ni allai neb geisio amddiffyn hynny.
O ran yr hyn a ddywedwch am y milfeddygon, efallai y gallwn ofyn i Tony ein goleuo ar hynny.
Mr Edwards: Mae'r amgylchiadau hyn yn anodd dros ben. Ar bob safle lle y caiff anifeiliaid eu difa, dylid cael milfeddyg bob amser i arolygu'r broses. Y rheswm pennaf am hynny yw mai'r Gwasanaeth Milfeddygol Gwladol, fel corff, sydd â'r cyfrifoldeb cyfreithiol dros les anifeiliaid ar ffermydd, yn ystod lladd a chludo ac yn y blaen. Mae'n ddyletswydd gyfreithiol arnom. Wrth gwrs, o dan yr amgylchiadau hyn, ceir pwysau amser; nid yw hynny'n golygu y dylid peryglu lles o gwbl. Cyfeiriasoch yn benodol, yr wyf yn credu, at ddifa anifeiliaid ifanc iawn. Mae hynny'n peri gofid mawr ac nid oes dull hollol foddhaol o ddifa ŵyn ifanc sy'n gwbl ddi-boen. Fodd bynnag, derbynnir yn gyffredinol ers cryn amser mai dogn bach o farbitwradau yw'r dull mwyaf effeithiol o wneud hyn, yn ôl pob tebyg, o dan y fath amgylchiadau. Nid yw hynny'n gyfystyr â dweud nad adolygir y pethau hyn yng nghyddestun unrhyw gynllunio yn y dyfodol o ran gofyn a wnaethom hyn mewn modd priodol. Dyma un o'r pethau yr wyf yn gwbl sicr y bydd yr ymchwiliad i'r gwersi a ddysgwyd yn ei godi, o ran sut yr oeddem wedi delio â'r amgylchiadau hyn wedi iddynt godi.
[506] Ron Davies: Felly mae'r holl amrediad o faterion sy'n ymwneud â milfeddygaeth a lles—
[507] Glyn Davies: Y pwynt olaf fydd hwn; yr wyf am symud ymlaen at yr economi.
[508] Ron Davies: Indeed. So the answer is that you are conscious of these issues, and that they have been specifically incorporated in the review that you are now undertaking?
Mr Edwards: Yes. The whole range of veterinary issues is up for discussion, if I can put it that way.
[509] Ron Davies: Including, perhaps, relations with bodies such as the RSPCA?
Mr Edwards: Yes.
[510] Ron Davies: Thank you very much.
[511] Glyn Davies: I will allow two brief points. They must be brief, as we have another section to deal with in relation to the rural economy. We must spend some time on that.
[512] Peter Rogers: This is just to take up Mr Gareth Jones's point about the actual bills for work undertaken on farms. I asked about the work on one particular farm, which must have cost many hundreds of thousands of pounds. What happened there with regard to those lagoons was criminal. I have never received a reply about that. If it has just been swept under the carpet, then I think that that is an absolute disgrace, because I made Huw absolutely aware of that. There was no checking on the people who were there. There are records of people standing all day, doing absolutely nothing for weeks because there was nobody there to supervise them. I would just like to make that point.
The other issue, of course, with regard to burial and disposal, is about listening to local people. I raised last time the issue about using a runway without any provision for run-off, and run-off going straight into the river. It is unbelievable that things like that can be allowed to happen.
[513] Glyn Davies: Jocelyn, you had a point?
[514] Jocelyn Davies: I was just going to make a plea on behalf of Mr Rogers that he be allowed to ask his question.
[508] Ron Davies: Yn wir. Felly yr ateb yw eich bod yn ymwybodol o'r materion hyn, a'u bod wedi'u cynnwys yn benodol yn yr adolygiad yr ydych yn ei wneud yn awr?
Mr Edwards: Ie. Mae'r holl amrediad o faterion milfeddygol yn agored i'w trafod, os caf ei roi felly.
[509] Ron Davies: Gan gynnwys, efallai, gysylltiadau â chyrff fel yr RSPCA?
Mr Edwards: Ie.
[510] Ron Davies: Diolch yn fawr i chi.
[511] Glyn Davies: Byddaf yn caniatáu dau bwynt byr. Rhaid iddynt fod yn fyr, gan fod gennym adran arall i'w thrafod mewn cysylltiad â'r economi wledig. Rhaid inni dreulio rhywfaint o amser ar hynny.
[512] Peter Rogers: Mae hyn i ddilyn pwynt Mr Gareth Jones am y biliau am y gwaith a wnaethpwyd ar ffermydd. Holais am y gwaith ar un fferm benodol, y mae'n rhaid ei fod wedi costio cannoedd o filoedd o bunnoedd. Yr oedd yr hyn a ddigwyddodd o ran y merllynnoedd hynny'n warthus. Nid wyf erioed wedi derbyn ateb am hynny. Os yw wedi'i ysgubo o'r golwg, yna credaf fod hynny'n gwbl warthus, oherwydd sicrheais fod Huw yn gwbl ymwybodol o hynny. Nid oedd dim gwirio ar y bobl a oedd yno. Mae cofnodion am bobl a oedd yn sefyll drwy'r dydd, yn gwneud dim byd o gwbl am wythnosau am nad oedd neb yno i'w harolygu. Hoffwn wneud y pwynt hwnnw.
Y mater arall sy'n codi, wrth gwrs, o ran claddu a gwaredu, yw'r un am wrando ar y bobl leol. Y tro diwethaf codais y mater ynghylch defnyddio rhedfa a oedd heb unrhyw ddarpariaeth ar gyfer goferiad, a bod y goferiad yn mynd yn syth i'r afon. Mae'n anhygoel y gellir caniatáu i bethau felly ddigwydd.
[513] Glyn Davies: Jocelyn, yr oedd gennych bwynt?
[514] Jocelyn Davies: Yr oeddwn am apelio ar ran Mr Rogers iddo gael gofyn ei gwestiwn.
[515] Glyn Davies: So I have already acceded to your request, without even knowing what it was.
[516] Jocelyn Davies: Yes, you have.
Carwyn Jones: To come back to the point, I have to emphasise again, about what happened at Mona, that Mona was not the first choice disposal point, as far as we were concerned. It had been looked at by the Environment Agency, but Penhesgyn was the first choice. The council did not wish us to use Penhesgyn. It subsequently changed its mind, and the process was then carried through at Penhesgyn without difficulty, as far as the landfill site was concerned. So it is not the case to suggest that Mona would have been the first choice. That is simply not right.
[517] Glyn Davies: I think that the issue was to do with the use of lagoons somehow, was it not?
Carwyn Jones: Yes. Gareth will come in on that.
[518] Glyn Davies: This will have to be the last point.
Mr Jones: I simply want to say, Chair, that Committee members, and Assembly Members generally, have taken up a number of specific cases with me. Peter did take up with me, during the crisis, the issue to which he is referring. I followed that issue up with the cleansing and disinfecting team at the time. That was a long-running case, with specific problems relating to the lagoons. As far as I am aware—although I am no longer responsible for these issues—that case was concluded to the satisfaction of the farmer.
However, if any other information comes to light that suggests that there is longer-term damage, I know that DEFRA is only too happy to take up these issues.
[519] Glyn Davies: Peter may well want to take that one up again. We are going to have to move on now to the last section that we wanted to discuss, which was the impact upon the rural economy. I wrote to the Minister responsible at the time, Rhodri
[515] Glyn Davies: Felly yr wyf eisoes wedi cydsynio â'ch cais, heb hyd yn oed wybod beth ydoedd.
[516] Jocelyn Davies: Ydych.
Carwyn Jones: Gan ddod yn ôl at y pwynt, rhaid imi bwysleisio eto, am yr hyn a ddigwyddodd ym Mona, nad Mona oedd y dewis cyntaf fel pwynt gwaredu, o'n rhan ni. Yr oedd Asiantaeth yr Amgylchedd wedi edrych arno, ond Penhesgyn oedd y dewis cyntaf. Nid oedd y cyngor yn dymuno inni ddefnyddio Penhesgyn. Newidiodd ei feddwl wedyn, a chwblhawyd y broses ym Mhenhesgyn yn ddidrafferth, o ran y safle tirlenwi. Felly nid yw'n gywir awgrymu mai Mona oedd y dewis cyntaf. Nid yw hynny'n gywir o gwbl.
[517] Glyn Davies: Credaf fod y mater yn ymwneud â defnyddio merllynnoedd rywsut, onid oedd?
Carwyn Jones: Oedd. Bydd Gareth yn dweud rhywbeth ar hynny.
[518] Glyn Davies: Bydd yn rhaid i hwn fod yn bwynt olaf.
Mr Jones: Nid wyf ond am ddweud, Gadeirydd, fod aelodau'r Pwyllgor, a'r Aelodau Cynulliad yn gyffredinol, wedi codi nifer o achosion penodol gyda mi. Fe gododd Peter y mater y mae'n cyfeirio ato gyda mi, yn ystod yr argyfwng. Euthum ynghylch y mater hwnnw gyda'r tîm glanhau a diheintio ar y pryd. Yr oedd hwnnw'n achos hir, gyda phroblemau penodol a oedd yn ymwneud â'r merllynnoedd. Hyd y gwn i—er nad wyf yn gyfrifol bellach am y materion hyn— daethpwyd â'r achos hwnnw i ben er boddhad i'r ffermwr.
Fodd bynnag, os daw unrhyw wybodaeth arall i'r golwg sy'n awgrymu bod difrod tymor hwy, gwn fod DEFRA yn fodlon iawn i ddilyn y materion hyn.
[519] Glyn Davies: Mae'n ddigon posibl y bydd Peter yn dymuno codi hynny eto. Bydd yn rhaid inni symud ymlaen yn awr at yr adran olaf yr oeddem am ei thrafod, sef yr effaith ar yr economi wledig. Ysgrifennais at y Gweinidog a oedd yn gyfrifol ar y pryd,
Morgan, asking him to attend this meeting. He did tell me that he was going to come. What he originally told me was that he was going to come, together with the Minister for Economic Development who was in post during the crisis, Mike German. As it happens, Rhodri Morgan—or the First Minister as he is now—is not with us today. He is not able to attend after all, but Mike German is. So, the position we are in is that any questions relating to the period when Mike German was in post, I suppose he will answer, and any questions relating to the—
[520] Jocelyn Davies: Chair.
[521] Glyn Davies: Let me finish the sentence. Any questions relating to the period afterwards, I suppose officials will have to respond to.
[522] Jocelyn Davies: May I just register my protest at this? I do not think that it is fair to scrutinise someone who is now, effectively, a backbench member of the Government on a matter of Cabinet responsibility. I think that the First Minister should really have attended himself, or the current Minister for Economic Development, or, even better, the Deputy Minister for Economic Development who was the deputy at the time, rather than us having to put questions to Mike today. I am sure that his knowledge will be excellent, and that he will be well briefed—he has firsthand knowledge—but I do think that, as a matter of process, it is not right to scrutinise a backbencher about the Cabinet's responsibility for something.
[523] Glyn Davies: All that I described was the position that we are in. To explain, I wrote on 3 January inviting the then Minister for Economic Development to come to the Committee meeting, making it very clear what the date was. As far as I was concerned, that invitation was accepted.
[524] Elin Jones: In writing?
[525] Glyn Davies: Yes, actually. If you want to see a copy of the letter, I have it with
Rhodri Morgan, gan ofyn iddo ddod i'r cyfarfod hwn. Fe ddywedodd wrthyf ei fod am ddod. Yr hyn a ddywedodd wrthyf yn wreiddiol oedd ei fod ef am ddod, ynghyd â'r Gweinidog dros Ddatblygu Economaidd a oedd yn y swydd honno yn ystod yr argyfwng, sef Mike German. Fel y mae'n digwydd, nid yw Rhodri Morgan—neu Brif Weinidog Cymru fel y mae'n awr—gyda ni heddiw. Nid yw'n gallu ymbresenoli wedi'r cwbl, ond mae Mike German. Felly, y sefyllfa yr ydym ynddi yw y bydd Mike German yn ateb unrhyw gwestiynau sy'n ymwneud â'r cyfnod pan oedd yn y swydd, mae'n debyg, ac y bydd unrhyw gwestiynau sy'n ymwneud â'r—
[520] Jocelyn Davies: Gadeirydd.
[521] Glyn Davies: Gadewch imi orffen y frawddeg. Mae'n debyg y bydd y swyddogion yn gorfod ateb unrhyw gwestiynau sy'n ymwneud â'r cyfnod ar ôl hynny.
[522] Jocelyn Davies: A gaf wrthdystio yn erbyn hyn? Ni chredaf ei bod yn deg holi rhywun sydd, i bob pwrpas, yn aelod maincgefn o'r Llywodraeth ar fater sy'n gyfrifoldeb i'r Cabinet. Credaf y dylai Prif Weinidog Cymru fod wedi ymbresenoli ei hun, a dweud y gwir, neu'r Gweinidog dros Ddatblygu Economaidd presennol, neu, yn well byth, y Dirprwy Weinidog dros Ddatblygu Economaidd a oedd yn ddirprwy ar y pryd, yn lle ein bod yn gorfod gofyn cwestiynau i Mike heddiw. Yr wyf yn siŵr y bydd ei wybodaeth yn rhagorol, ac y bydd wedi'i friffio'n dda—mae ganddo wybodaeth o lygad y ffynnon—ond yr wyf yn credu, fel mater o broses, nad yw'n iawn holi meinciwr cefn am gyfrifoldeb y Cabinet dros rywbeth.
[523] Glyn Davies: Y cwbl a ddisgrifiais oedd y sefyllfa yr ydym ynddi. Er mwyn egluro, ysgrifennais ar 3 Ionawr gan wahodd y Gweinidog dros Ddatblygu Economaidd ar y pryd i ddod i gyfarfod y Pwyllgor, gan roi ar ddeall am y dyddiad. O'm rhan i, fe dderbyniwyd y gwahoddiad hwnnw.
[524] Elin Jones: Mewn ysgrifen?
[525] Glyn Davies: Ie, a dweud y gwir. Os ydych am weld copi o'r llythyr, mae hwnnw
me.
[526] Jocelyn Davies: No, we will take your word for it.
[527] Glyn Davies: It is simply factual. However, later on, circumstances changed, and, as it happens today, the then Minister for Economic Development is not able to attend because the date is not convenient. He would be able to attend on a different date. However, in actual fact, Wednesday 13 March was in bold type and printed very clearly in the first letter that I sent on 3 January and which was accepted. So that is just the position that we are in. Mike German is here today. Although Mike would be considered a backbencher at the moment, he clearly was the Minister for Economic Development up until a period sometime in July, was it, Mike?
Michael German: July, yes.
[528] Glyn Davies: Something like that. For the period afterwards, what the now First Minister has said is that he is content for officials to answer any questions that we might have. You may have a view on that, I may have a view on it and I am sure that other members will, but that is factually the position.
[529] Jocelyn Davies: Well, I have expressed my view.
[530] Glyn Davies: Does anyone else want to say anything about that or ask any questions?
[531] Peter Rogers: Well, yes, certainly, now that it has been raised by Jocelyn. It is a very important question. I think that the problems that we have with the Cabinet here have run for a long time and I think that, with all due respect to Mike, he has taken a fair hammering, and I do not think that he should be put in a position now, as a backbencher, where he has to come here today to talk about this. I think that the person who is responsible at the moment should be here. Certainly, since July, a lot of developments have taken place with the rural recovery plan.
gennyf.
[526] Jocelyn Davies: Nac ydym, byddwn yn derbyn eich gair ar hynny.
[527] Glyn Davies: Mae'n gwbl ffeithiol. Fodd bynnag, yn ddiweddarach, newidiodd yr amgylchiadau, ac, fel y mae'n digwydd heddiw, nid yw'r Gweinidog dros Ddatblygu Economaidd ar y pryd yn gallu bod yn bresennol am nad yw'r dyddiad yn gyfleus. Byddai'n gallu bod yn bresennol ar ddyddiad gwahanol. Fodd bynnag, mewn gwirionedd, yr oedd dydd Mercher 13 Mawrth mewn teip du ac wedi'i argraffu'n glir iawn ar y llythyr cyntaf a anfonais ar 3 Ionawr ac a dderbyniwyd. Felly honno yw'r sefyllfa yr ydym ynddi. Mae Mike German yma heddiw. Er y byddid yn ystyried Mike yn feinciwr cefn ar hyn o bryd, mae'n amlwg mai ef oedd y Gweinidog dros Ddatblygu Economaidd hyd at gyfnod rywdro yng Ngorffennaf, onid ef, Mike?
Michael German: Gorffennaf, ie.
[528] Glyn Davies: Rhywbeth felly. Am y cyfnod wedyn, mae Prif Weinidog Cymru wedi dweud bellach ei fod yn fodlon i'r swyddogion ateb unrhyw gwestiynau a allai fod gennym. Efallai fod gennych farn am hynny, efallai fod gennyf fi farn am hynny ac yr wyf yn sicr y bydd gan aelodau eraill, ond dyna'r sefyllfa ffeithiol.
[529] Jocelyn Davies: Wel, yr wyf fi wedi datgan fy marn.
[530] Glyn Davies: A oes unrhyw un arall sy'n dymuno dweud rhywbeth am hynny neu ofyn unrhyw gwestiynau?
[531] Peter Rogers: Wel, oes, yn sicr, gan fod Jocelyn wedi'i godi'n awr. Mae'n gwestiwn pwysig iawn. Credaf fod y problemau sydd gennym â'r Cabinet yma wedi mynd ymlaen yn hir a chredaf, gyda phob dyledus barch tuag at Mike, ei fod wedi cael eithaf curfa, ac ni chredaf y dylai gael ei roi mewn sefyllfa'n awr, fel meinciwr cefn, lle y mae'n gorfod dod yma heddiw i sôn am hyn. Credaf mai'r sawl sy'n gyfrifol ar y pryd a ddylai fod yma. Yn sicr, ers Gorffennaf, bu llawer o ddatblygiadau o ran y cynllun adfer gwledig.
[532] Glyn Davies: Well, that is a view. I am not going to respond to that; there is nothing more for me to say beyond what I have already said. Does anybody else want to say anything on that or actually ask questions relating to the impact on the rural economy?
[533] Ron Davies: I think that the difficulty is that we are being asked to just look at a slice of time, are we not, which culminates in July and, with the greatest of respect to Mike, I think that a lot of the questions that I would want to ask are about now and about the future and about forecasts and current policy and intentions and so on. Mike is just not in a position to answer on anything other than that slice of time for which he had responsibility. I find it difficult to phrase a question which is actually relevant and that complies with the cut-off point of July of last year.
[534] Glyn Davies: Well, I think that that is a difficult issue, and I think that what I was expecting to happen, in terms of the response, is that the First Minister and Mike would have been here. The suggestion that Mike come here was the First Minister's suggestion, as a way of covering the whole issue. I was not anticipating that Mike German would be answering any questions that related to the period after July. That would be, as far as I am concerned, a matter for officials. That is the position, I think. That is where we are.
Do you have a question, Delyth?
[532] Glyn Davies: Wel, mae honno'n un farn. Nid wyf am ymateb i hynny; nid oes dim arall imi ei ddweud heblaw'r hyn a ddywedais eisoes. A oes rhywun arall sy'n dymuno dweud rhywbeth ar hynny neu am ofyn cwestiynau ynghylch yr effaith ar yr economi wledig?
[533] Ron Davies: Credaf mai'r anhawster yw y gofynnir inni edrych ar gyfran o amser sy'n dod i ben yng Ngorffennaf, a chyda'r parch mwyaf tuag at Mike, credaf fod llawer o'r cwestiynau y dymunwn eu gofyn yn ymwneud â'r presennol a'r dyfodol a rhagolygon a'r polisi presennol a'r bwriadau ac yn y blaen. Nid yw Mike mewn sefyllfa i allu ateb ynghylch dim heblaw am y gyfran o amser yr oedd yn gyfrifol amdani. Yr wyf yn ei chael yn anodd geirio cwestiwn sy'n berthnasol mewn gwirionedd ac yn cyd-fynd â'r pwynt terfyn yng Ngorffennaf y llynedd.
[534] Glyn Davies: Wel, credaf fod hynny'n fater anodd, a chredaf mai'r hyn yr oeddwn yn ei ddisgwyl, o ran yr ymateb, oedd y byddai Prif Weinidog Cymru a Mike yma. Awgrym Prif Weinidog Cymru oedd y dylai Mike ddod yma, fel modd i ymdrin â'r mater cyfan. Nid oeddwn yn disgwyl y byddai Mike German yn ateb unrhyw gwestiynau a oedd yn ymwneud â'r cyfnod ar ôl Gorffennaf. Byddai hynny, o'm rhan i, yn fater i'r swyddogion. Dyna'r sefyllfa, yr wyf yn credu. Dyna lle'r ydym.
A oes gennych gwestiwn, Delyth?
[535] Delyth Evans: Just to kick off, then, Chair, I will just ask Mike and Emyr whether, when the announcement was made that, effectively, the countryside was closed for business, they really anticipated at that point the dreadful impact that that would have on the rural economy. Secondly, how did you immediately respond to that? Did you immediately sit down and start thinking about financial resources for a recovery plan, or did it take a while to sink in once you started hearing the pleas for help that were coming from rural businesses? How was that dealt with?
[535] Delyth Evans: I gychwyn pethau, felly, Gadeirydd, gofynnaf i Mike ac Emyr a oeddent wedi rhagweld ar y pryd, pan gyhoeddwyd y byddai cefn gwlad, i bob pwrpas, wedi ei gau ar gyfer busnes, yr effaith ofnadwy a gâi hynny ar yr economi wledig. Yn ail, sut y gwnaethoch ymateb i hynny ar y pryd? A wnaethoch eistedd ar unwaith a dechrau meddwl am adnoddau ariannol ar gyfer cynllun adfer, neu a gymerodd amser i wneud argraff arnoch wedi ichi ddechrau clywed yr apeliadau am gymorth oddi wrth fusnesau gwledig? Sut y deliwyd â hynny?
Michael German: I think that the crucial Michael German: Credaf fod mater
issue of the fragility of the rural economy in respect of foot and mouth disease was immediately apparent. It did not take long for businesses to realise that their customers were cancelling and were being turned away. This was, I think, different from how it would have been in 1967, because, clearly, the relationship of the tourism industry, in particular, to the rural economy was in a different and a weaker position back in 1967, whereas now, of course, it is a major part of the economy and the relationship has changed and moved on quite considerably. My calendar is before you and, in fact, if you look at the dates of the meetings, the first meeting that I had with the Wales Tourist Board was on 5 March. I had also made an announcement to the Assembly on that same day on the likely impact on tourism. So it was within a very short period of time that we made our assessment and started to take action accordingly. The development of the activity related primarily, at the beginning, to ensuring that we could provide, first of all, as much information as possible about what was open and what could be done inside Wales, because that was what our customers—the people coming into Wales—wanted to know. The second issue was to provide as much information as we could to those tourists about what they could do and where they could get information on that. Thirdly, of course, was to provide information to the providers of tourism activity on what would be the best thing that they could do at the time. So, the activity at the very beginning was concentrated on making sure that we could try to retrieve as much of the Easter season as possible. That is why the initial money was put into a campaign for Easter.
[536] Delyth Evans: Thank you for that. May I ask another question to do with business support? Initially, the decision was made that rate relief resources would be spread fairly evenly across the different counties, whereas, in fact, Powys took a very disproportionate hit in terms of the effect on businesses. From an outside point of view, it is hard to justify the fact that Cardiff, for instance, would have received an equal amount of support to Powys and, similarly, Carmarthenshire, which was free of foot and hollbwysig y breuder yn yr economi wledig mewn cysylltiad â chlwy'r traed a'r genau yn amlwg ar unwaith. Ni chymerodd lawer o amser i'r busnesau sylweddoli bod eu cwsmeriaid yn canslo ac yn cael eu troi ymaith. Yr oedd hyn yn wahanol, yr wyf yn credu, i sut y buasai yn 1967, oherwydd, wrth gwrs, yr oedd perthynas y diwydiant twristiaeth, yn benodol, â'r economi wledig yn wahanol ac yn wannach yn ôl yn 1967, tra bo'n rhan bwysig yn awr, wrth gwrs, o'r economi ac mae'r sefyllfa wedi newid ac wedi symud ymlaen yn eithaf pell. Mae fy nghalendr ger eich bron ac, mewn gwirionedd, os edrychwch ar ddyddiadau'r cyfarfodydd, yr oedd y cyfarfod cyntaf a gefais â Bwrdd Croeso Cymru ar 5 Mawrth. Yr oeddwn hefyd wedi rhoi datganiad i'r Cynulliad ar yr un diwrnod ar yr effaith debygol ar dwristiaeth. Felly yr oeddem wedi gwneud asesiad o fewn cyfnod byr iawn ac wedi dechrau cymryd camau'n unol â hynny. Yr oedd datblygiad y gweithgaredd yn ymwneud yn bennaf, ar y dechrau, â sicrhau y gallem ddarparu, yn gyntaf oll, gymaint o wybodaeth ag yr oedd modd am yr hyn a oedd yn agored a beth y gellid ei wneud yng Nghymru, oherwydd dyna'r oedd ein cwsmeriaid—y bobl a oedd yn dod i Gymru—am ei wybod. Yr ail fater oedd darparu cymaint o wybodaeth ag y gallem i'r twristiaid hynny am yr hyn y gallent ei wneud ac ym mhle y gallent gael gwybodaeth am hynny. Yn drydydd, wrth gwrs, yr oedd darparu gwybodaeth i ddarparwyr gweithgaredd twristiaeth ar yr hyn a fyddai orau iddynt ei wneud ar y pryd. Felly, yr oedd y gweithgaredd ar y dechrau un yn canolbwyntio ar sicrhau y gallem geisio adfer cymaint â phosibl o dymor y Pasg. Dyna pam y rhoddwyd yr arian cyntaf at ymgyrch ar gyfer y Pasg.
[536] Delyth Evans: Diolch i chi am hynny. A gaf ofyn cwestiwn arall sy'n ymwneud â chymorth busnes? Ar y dechrau, penderfynwyd taenu'r adnoddau rhyddhad rhag trethi'n eithaf gwastad ar draws y gwahanol siroedd, er bod Powys wedi'i tharo'n llawer mwy na'r cyfartaledd o ran yr effaith ar fusnesau. Wrth edrych o'r tu allan, mae'n anodd cyfiawnhau'r ffaith y byddai Caerdydd, er enghraifft, wedi derbyn yr un maint o gymorth â Phowys ac, yn yr un modd, sir Gaerfyrddin, a oedd yn rhydd oddi
mouth disease. So I just wondered what the thinking was behind that. I know that measures were taken afterwards to redress that, but it did seem a rather strange decision at the time.
Michael German: The first decision was taken to create speed because, unlike in England, most of the support that we provided directly to businesses in Wales came through local authorities. The idea was to try to get as much help as we could in place as quickly as possible. The second of the two special grant reports then moved the money around and allocated it separately. The first grant report was based upon the standard distribution formula for local authorities in Wales. The second one had a very much more weighted element to it in relation to rurality and tourism, so it was able to make that readjustment. It was to do with speed. I think that that was the initial reaction. Do you want to add anything to that, Emyr?
[537] Glyn Davies: Can I just ask you, because this is what is interesting to me, whether you had any part in that, because that decision, as far as we know, was taken by the Minister for Finance, Local Government and Communities—certainly she announced it? You, with your hat on, may have taken a different view. You may have thought that it should have been more prioritised. Were you involved in the decision by the Minister for Finance to allocate that via the normal distribution formula for local authorities?
Michael German: I do not think that I was involved in the discussion about how it would be distributed, but the fact that it would be distributed and the use of local authorities was certainly part of a discussion that I had.
[538] Glyn Davies: Emyr?
Mr E. Roberts: I can certainly confirm that second point—that we were, as officials, closely involved in this. Just to clarify, the wrth glwy'r traed a'r genau. Felly yr oeddwn yn meddwl tybed beth oedd y meddwl a oedd yn sail i hynny. Gwn fod camau wedi'u cymryd wedyn i wneud iawn am hynny, ond yr oedd yn ymddangos yn benderfyniad eithaf rhyfedd ar y pryd.
Michael German: Gwnaethpwyd y penderfyniad cyntaf i greu cyflymder oherwydd, yn wahanol i Loegr, yr oedd y rhan fwyaf o'r cymorth yr oeddem yn ei ddarparu'n uniongyrchol i fusnesau yng Nghymru'n dod drwy'r awdurdodau lleol. Y bwriad oedd ceisio rhoi cymaint o gymorth â phosibl ar waith mor gyflym â phosibl. Wedyn yr oedd yr ail o'r ddau adroddiad grant arbennig wedi symud yr arian o gwmpas ac wedi'i ddyrannu ar wahân. Yr oedd yr adroddiad grant cyntaf yn seiliedig ar y fformiwla ddosbarthu safonol i awdurdodau lleol yng Nghymru. Yr oedd elfen llawer mwy pwysol yn yr ail un o ran gwledigrwydd a thwristiaeth, felly yr oedd yn gallu gwneud yr ailgymhwysiad hwnnw. Yr oedd yn ymwneud â chyflymder. Credaf mai hwnnw oedd yr ymateb cyntaf. A ydych yn dymuno ychwanegu rhywbeth at hynny, Emyr?
[537] Glyn Davies: A gaf ofyn i chi, oherwydd hyn sydd o ddiddordeb i mi, a oedd gennych unrhyw ran yn hynny, oherwydd gwnaethpwyd y penderfyniad hwnnw, hyd y gwyddom ni, gan y Gweinidog dros Gyllid, Llywodraeth Leol a Chymunedau—yn sicr, hi a'i cyhoeddodd? Efallai fod eich barn chi, yn rhinwedd eich swydd, yn wahanol. Efallai'ch bod wedi meddwl y dylai fod wedi'i flaenoriaethu'n fwy. A oeddech yn gysylltiedig â phenderfyniad y Gweinidog dros Gyllid i ddyrannu hwnnw drwy'r fformiwla ddosbarthu arferol i awdurdodau lleol?
Michael German: Nid wyf yn credu imi fod yn gysylltiedig â'r drafodaeth ar y dull o'i ddosbarthu, ond yr oedd y ffaith y câi ei ddosbarthu a defnyddio'r awdurdodau lleol yn sicr yn rhan o drafodaeth a gefais.
[538] Glyn Davies: Emyr?
Mr E. Roberts: Gallaf gadarnhau'r ail bwynt hwnnw, yn sicr—bod gennym ni, fel swyddogion, gysylltiad agos â hyn. Dim ond
initial distribution was 75 per cent: 25 per cent in favour of the nine rural areas, whereas the second special grant report was 90:10. I think that the initial decision was largely taken with the view that we became aware quite quickly that there was an impact on some of the businesses in urban areas as well. Some of the wholesalers, for instance, who supply rural areas were being affected. Clearly, at that time, which was within a month of the actual outbreak, we were not sure how the disease would actually develop. So, that is why we went for the 75:25 split initially. Obviously, when we did the second one in July, we were a lot clearer about which areas were the most badly affected, and that is why we adjusted the formula in the light of that.
Michael German: The figures for each local authority are, I think, quite telling, because they show that there was, indeed, an impact in areas in which people would not have expected an impact, but that was not to the level and the extent experienced in other parts of Wales.
[539] Glyn Davies: Can I just ask this for clarity—I am sorry if I pursue things too much myself—but I had it in my mind that, for the first special grant report, distribution was based, really, on a fairly standard distribution formula. You are actually telling me now that it was based on a special formula. Did we know that, or is that just news to us now? I did not know that before.
Mr E. Roberts: I would have to check the transcript of what was said at the time. It was done on an estimate of the number of businesses in each local authority. As I say, it was skewed 25 per cent to non-rural areas and 75 per cent to the rural areas.
[540] Glyn Davies: I did not know that. Are you happy with that Delyth?
[541]
Delyth Evans:
Yes.
[542]
Glyn Davies:
Elin is next.
[543] Elin Jones: Os y caf holi'r cyn- i egluro hynny, y dosbarthiad cychwynnol oedd 75 y cant: 25 y cant o blaid y naw ardal wledig, tra roedd yr ail adroddiad grant arbennig yn 90:10. Credaf fod y penderfyniad cyntaf wedi'i wneud yn bennaf am inni ddod yn ymwybodol yn eithaf buan fod effaith ar rai o'r busnesau yn yr ardaloedd trefol hefyd. Yr oedd effaith ar rai o'r cyfanwerthwyr sy'n cyflenwi ardaloedd gwledig, er enghraifft. Wrth gwrs, bryd hynny, sef o fewn mis ar ôl yr achos cyntaf, nid oeddem yn sicr sut y byddai'r clwyf yn datblygu. Felly, dyna pam yr aethom am y rhaniad 75:25 i ddechrau. Wrth reswm, pan wnaethom yr ail un yng Ngorffennaf, yr oeddem yn deall yn llawer gwell am yr ardaloedd a effeithiwyd waethaf, a dyna pam y newidiasom y fformiwla yng ngolwg hynny.
Michael German: Mae'r ffigurau am bob awdurdod lleol yn eithaf dadlennol, yr wyf yn credu, am eu bod yn dangos bod effaith mewn ardaloedd lle na fyddai rhywun yn disgwyl effaith, ond nid oedd hynny i'r un graddau nac mor eang ag a brofwyd mewn rhannau eraill o Gymru.
[539] Glyn Davies: A gaf ofyn hyn er mwyn cael eglurdeb—mae'n ddrwg gennyf os wyf yn mynd ar ôl pethau ormod fy hun—ond yr oedd gennyf syniad, yn achos yr adroddiad grant arbennig cyntaf, fod y dosbarthu'n seiliedig, mewn gwirionedd, ar fformiwla ddosbarthu eithaf safonol. Yr ydych yn dweud wrthyf yn awr ei fod yn seiliedig ar fformiwla arbennig. A oeddem yn gwybod hynny, neu a yw hynny'n newydd i ni'n awr? Ni wyddwn hynny o'r blaen.
Mr E. Roberts: Byddai'n rhaid imi wirio trawsgrifiad o'r hyn a ddywedwyd ar y pryd. Fe'i gwnaethpwyd ar sail amcangyfrif o nifer y busnesau ym mhob awdurdod lleol. Fel y dywedaf, yr oedd wedi'i gogwyddo 25 y cant at yr ardaloedd anwledig a 75 y cant at yr ardaloedd gwledig.
[540] Glyn Davies: Ni wyddwn hynny. A ydych yn fodlon ar hynny, Delyth?
[541] Delyth Evans: Ydwyf.
[542] Glyn Davies: Elin sy'n nesaf.
[543] Elin Jones: If I may question the
Weinidog ar y pecyn adfywio gwledig yr oeddech yn rhan o'i greu; a gredwch ei fod yn ddigonol i gwrdd ag effaith clwy'r traed a'r genau ar Gymru wledig? O gymryd un sir benodol a gafodd ei bwrw yn sylweddol gan glwy'r traed a'r genau, sef Powys, £3.9 miliwn a gafodd ei wario ar ddigolledu busnesau, ond mae'r amcangyfrifon ynglŷn â'r colledion i fusnesau yn sylweddol fwy na hynny. A ydych yn credu bod y £3.9 miliwn hwnnw oddi wrth y Llywodraeth hon o ran arian uniongyrchol i fusnesau yn ddigonol?
Mae gennyf ail gwestiwn mwy manwl i'r swyddog. A aeth unrhyw elfen o'r arian ym mhecyn adfywio gwledig Bwrdd Croeso Cymru ac Awdurdod Datblygu Cymru tuag at arian cyfatebol cynlluniau Amcan 1?
Michael German: There are three questions then: one on compensation, the second on assistance in Wales and its relative levels and whether it was satisfactory, and the third one on detail on the WDA and the WTB. First of all, on compensation, it has never been the practice, and it has certainly never been the case, that there was an intention to compensate rural businesses for losses that occurred as a result of foot and mouth disease. There is a legal obligation, obviously, on the Assembly to compensate for the loss of livestock, but there is no legal obligation to compensate businesses. In fact, the decision was taken fairly early on, not just in Wales, but also in the UK, that what we would do would be to seek ways of recovery. That is why it was called the rural recovery plan; because it was about recovering, not about compensating.
I am able to tell you that the estimate that we have now been able to put together of the amount of assistance that was provided for recovery to businesses throughout the whole of England was somewhere in the region of £80 million. As you know from section D of the memorandum before you, the assistance to Wales was in fact about £65 million, which, given the comparative sizes of England and Wales, and the number of outbreaks, was very favourable indeed. Of that £65 million, approximately £60 million was new money. Much of that money was former Minister on the rural recovery plan that you had a part in creating; do you think that it is sufficient to deal with the effects of foot and mouth disease on rural Wales? To take one specific county that was hit significantly by foot and mouth disease, namely Powys, £3.9 million was spent on compensating businesses, but the estimated losses to businesses are significantly more than that. Do you think that that £3.9 million from this Government in expenditure directly for businesses was sufficient?
I have a second, more detailed, question to the official. Did any element of the funding in the Wales Tourist Board's and the Welsh Development Agency's rural recovery plan go towards match funding for Objective 1 schemes?
Michael German: Mae tri chwestiwn felly: un ar iawndal, yr ail ar y cymorth yng Nghymru a'i lefelau cymharol ac a oedd yn foddhaol, a'r trydydd ynghylch manylion am y WDA a Bwrdd Croeso Cymru. Yn gyntaf oll, ar iawndal, ni fu erioed yn arfer, ac yn sicr ni fu erioed yn wir, fod bwriad i ddigolledu busnesau gwledig am y colledion a ddigwyddodd o ganlyniad i glwy'r traed a'r genau. Mae'r Cynulliad dan rwymedigaeth gyfreithiol, wrth gwrs, i ddigolledu am golli da byw, ond nid oes rhwymedigaeth gyfreithiol i ddigolledu busnesau. A dweud y gwir, penderfynwyd yn eithaf cynnar, nid yng Nghymru'n unig, ond hefyd yn y DU, mai'r hyn a wnaem oedd chwilio am ddulliau adfer. Dyna pam y'i galwyd yn gynllun adfer gwledig; am ei fod yn ymwneud ag adfer ac nid â digolledu.
Gallaf ddweud wrthych mai'r amcangyfrif yr ydym wedi gallu'i wneud bellach o faint y cymorth a ddarparwyd ar gyfer adfer i fusnesau ledled Lloegr yw tua £80 miliwn. Fel y gwyddoch oddi wrth adran D o'r memorandwm sydd ger eich bron, y cymorth i Gymru oedd tua £65 miliwn, a oedd, o ystyried meintiau cymharol Cymru a Lloegr, a nifer yr achosion, yn ffafriol dros ben. O'r £65 miliwn hwnnw, yr oedd tua £60 miliwn yn arian newydd. Defnyddiwyd llawer o'r arian hwnnw i helpu pobl i oresgyn y problemau tymor byr a wynebent o ran trethi
used to help people to get through the shortterm problems that they faced with business rates, VAT deferral and so forth. A lot of assistance was given in that direction, but the major thrust in tourism, of course, was to work out the way forward for the future. I am hopeful and pleased to note that the Wales Tourist Board reports that, in fact, that has worked and that it seems as if things are looking quite good for this season at present. We will know, certainly by Easter, whether or not that has made the impact that we think that it has made. I will leave the WDA issue to Emyr to deal with.
[544] Elin Jones: A oedd yn ddigon? A ydych yn credu ei fod yn ddigonol?
Michael German: Well, you could never say that you have as much money as you could possibly want. However, given the comparison with England, I think that £65 million for Wales and £80 million for England certainly shows how well Wales had performed and how well the Government in the National Assembly committed resources to this problem. That had not been done perhaps in the same way and to the same level and extent in England. I think that, in that comparative sense, the answer is 'yes'. If we had infinite resources or were able to raid the larder of every other department, then, obviously, it might have been different. However, I think that you can certainly say that £65 million was a substantial resource to commit to this process and it seems to have borne fruit in terms of the tourism market, given, of course, that much of that expenditure would not have been seen in Wales and, I am glad to say, would not have been in Wales, because the tourist market for Wales is elsewhere.
[545] Glyn Davies: Emyr, did you want to come in on the match funding issue?
Mr E. Roberts: Dim ond i ddweud bod dim arian wedi cael ei nodi'n benodol fel cyllid cyfatebol ar gyfer Amcan 1, ond mae rhaglen Amcan 1 yn ddigon hyblyg, os daw rhaglenni o dan y cynllun hwnnw. Serch hynny, nid yw Amcan 1 ar ei ben ei hun yn helpu rhyw lawer oherwydd, er enghraifft, mae Powys y tu allan i ardal Amcan 1. Felly, ni fedrwn busnes, gohirio TAW ac yn y blaen. Rhoddwyd llawer o gymorth yn y cyfeiriad hwnnw, ond y prif bwyslais mewn twristiaeth, wrth gwrs, oedd canfod y ffordd ymlaen ar gyfer y dyfodol. Yr wyf yn obeithiol ac yn falch o nodi bod Bwrdd Croeso Cymru'n adrodd bod hynny wedi gweithio ac mae'n ymddangos bod gwedd eithaf da ar bethau ar gyfer y tymor hwn ar hyn o bryd. Byddwn yn gwybod, yn sicr erbyn y Pasg, a yw hynny wedi cael yr effaith y credwn iddo'i chael. Gadawaf y mater ynghylch y WDA i Emyr ei drafod.
[544] Elin Jones: Was it enough? Do you believe that it was sufficient?
Michael German: Wel, ni allech byth ddweud bod gennych gymaint o arian ag y gallech ddymuno. Fodd bynnag, o ystyried y gymhariaeth â Lloegr, credaf fod y £65 miliwn i Gymru a'r £80 miliwn i Loegr yn sicr yn dangos pa mor dda y perfformiodd Cymru a pha mor dda y neilltuodd y Llywodraeth yn y Cynulliad Cenedlaethol yr adnoddau at y broblem hon. Ni wnaethpwyd hynny yn yr un modd efallai ac i'r un lefel a graddau yn Lloegr. Credaf, yn yr ystyr gymharol honno, mai'r ateb yw 'oedd'. Pe byddai gennym adnoddau di-ben-draw neu pe gallem ysbeilio cist pob adran arall, yna, wrth gwrs, gallasai fod yn wahanol. Fodd bynnag, credaf y gallwch ddweud yn sicr fod £65 miliwn yn adnodd sylweddol i'w neilltuo at y broses hon ac ymddengys ei fod wedi dwyn ffrwyth o ran y farchnad dwristiaeth, o ystyried, wrth gwrs, na fyddai llawer o'r gwariant hwnnw wedi'i weld yng Nghymru ac, yr wyf yn falch o ddweud, na fyddai wedi bod yng Nghymru, oherwydd bod y farchnad dwristiaeth i Gymru mewn mannau eraill.
[545] Glyn Davies: Emyr, a oeddech yn dymuno dweud rhywbeth ar y mater o gyllid cyfatebol?
Mr E. Roberts: Only to say that no money has been specifically noted as match funding for Objective 1, but the Objective 1 programme is sufficiently flexible, if programmes come under that scheme. However, Objective 1 on its own does not help overly much because, for example, Powys is outside the Objective 1 area.
ddibynnu'n ormodol ar gynllun Amcan 1.
[546] Elin Jones: Y cwestiwn yr oeddwn yn ei ofyn oedd a yw'r WDA, y Bwrdd Croeso neu'r Cynulliad Cenedlaethol wedi defnyddio unrhyw elfen o'r arian yn y pecyn adfywio gwledig ar gyfer cyllid cyfatebol i gynlluniau sydd wedi mynd drwy'r broses Amcan 1 ac wedi derbyn arian Amcan 1? Yr wyf yn meddwl yn benodol, er enghraifft, am gynllun marchnata twristiaeth Bwrdd Croeso Cymru o dan Amcan 1. A oedd unrhyw elfen o'r cyllid hwnnw yn y pecyn adfywio yn rhan o gyllid cyfatebol Amcan 1?
Mr E. Roberts: Nac oedd. Nid yw'r pecyn adfywio na'r pecyn cyffredinol yn rhan o hynny. Mae Bwrdd Croeso Cymru'n cael arian arbennig o'r Cynulliad ar gyfer y cyllid cyfatebol ar gyfer y cynllun twristiaeth.
[547] Elin Jones: Iawn.
[548] Glyn Davies: Can I just say to members that, clearly, we have one or two more questions, but we were always going to find it difficult to fit everything that we wanted into the two meetings. We are approaching the time now when our meeting should end. If it goes a little beyond that, I do not mind too much. However, any questions now will have to be very short and to the point and, indeed, so will the answers. I know that it is unsatisfactory, but I must say that, on virtually every subject that we have discussed, I feel that the same has applied and that we have not explored as much as we would have liked to have done. However, two members have had to go because they have other meetings. We were scheduled to finish at 5.30 p.m.
[549] Ron Davies: I am a third just waiting to give you his apologies because he has to go.
[550] Glyn Davies: I accept that that is inevitable. Mick, do you want to come in on this?
[551] Mick Bates: Thank you, Chair. Fundamentally, we are trying to look at
Therefore, we cannot depend too much on the Objective 1 scheme.
[546] Elin Jones: The question that I was asking was: has the WDA, the Wales Tourist Board or the National Assembly used any element of the money in the rural recovery package to match fund schemes that have gone through the Objective 1 process and have received Objective 1 funding? I am thinking specifically, for example, about the Wales Tourist Board's tourism marketing scheme under Objective 1. Was any element of that funding in the recovery package a part of Objective 1 match funding?
Mr E. Roberts: No. Neither the recovery package nor the general package is part of that. The Wales Tourist Board receives special funding from the Assembly for match funding for the tourism scheme.
[547] Elin Jones: Okay.
[548] Glyn Davies: A gaf ddweud wrth yr aelodau fod gennym un neu ddau o gwestiynau'n rhagor, wrth gwrs, ond ein bod wedi sylweddoli cyn hyn y byddem yn ei chael yn anodd ffitio pob dim yr oedd arnom ei angen i'r ddau gyfarfod. Yr ydym yn dod at yr adeg yn awr pan yw'n cyfarfod i fod i ddod i ben. Os aiff ychydig ymhellach na hynny, nid wyf yn poeni gormod. Fodd bynnag, bydd yn rhaid i unrhyw gwestiynau o hyn ymlaen fod yn gryno iawn ac yn bwrpasol a'r atebion hefyd, yn wir. Gwn fod hynny'n anfoddhaol, ond rhaid imi ddweud fy mod yn teimlo bod hynny'n wir am bron bob pwnc yr ydym wedi'i drafod ac nad ydym wedi ymchwilio gymaint ag y dymunem. Fodd bynnag, mae dau aelod wedi gorfod mynd am fod ganddynt gyfarfodydd eraill. Yr oeddem wedi'n hamserlennu i orffen am 5.30 p.m.
[549] Ron Davies: Yr wyf yn drydydd sydd yn disgwyl i ymddiheuro i chi am ei fod yn gorfod mynd.
[550] Glyn Davies: Derbyniaf fod hynny'n anochel. Mick, a ydych yn dymuno dweud rhywbeth ar hyn?
[551] Mick Bates: Diolch i chi, Gadeirydd. Yn y bôn, yr ydym yn ceisio edrych ar y
lessons learned here. Reference has been made to the differential impact of foot and mouth disease throughout Wales and the distribution of funds under rate relief and so on. Would you say that, in view of the fact that, for example, Powys had over 60 per cent of the cases, in any future outbreak the distribution of support should be revisited to make sure that support matches the number of outbreaks and the impact on that area? The second issue—
[552] Glyn Davies: Can we just deal with the first one? We simply cannot have a whole series of issues now. That point, to some extent, has already been made, I think.
Michael German: I think that the point is well made. I think that the reason that the second distribution formula was used was, clearly, because it approximated better to the needs than the first one.
[553] Mick Bates: It was only a third though, was it not? We were talking about a 60 per cent impact in Powys and 20 per cent of the funding.
[554] Glyn Davies: It is a good question, Mick, for the answer given us previously.
Mr E. Roberts: Clearly, the Assembly has discretion as to how to allocate funding through special grant reports. However, it needs to be linked to a formula. It is difficult to get a formula which precisely matches need. I think that that was the difficulty. We did try to weight it as far as we could in favour of rural areas and in favour of areas which had a high number of agricultural businesses and tourism businesses, and which also contained infected areas. However, there is a limit to which you can actually go with a formula.
Michael German: It is worth saying also that areas in the rural economy which did not have any disease outbreaks also suffered in the tourism context because tourists stayed away universally.
[555] Glyn Davies:
That was the point that gwersi a ddysgwyd yma. Cyfeiriwyd at effaith wahaniaethol clwy'r traed a'r genau ledled Cymru a dosbarthiad y cyllid drwy ryddhad o'r dreth ac yn y blaen. A ddywedech, yng ngolwg y ffaith mai Powys, er enghraifft, a gafodd dros 60 y cant o'r achosion, y dylid ailystyried y dosbarthiad o gymorth mewn unrhyw achos o'r clwyf yn y dyfodol i sicrhau bod y cymorth yn cyfateb i nifer yr achosion a'r effaith ar yr ardal dan sylw? Yr ail fater—
[552] Glyn Davies: A gawn ddelio â'r un cyntaf yn unig? Ni allwn gael cyfres hir o faterion yn awr. Mae'r pwynt hwnnw wedi'i wneud eisoes, i ryw raddau, yr wyf yn credu.
Michael German: Credaf fod y pwynt wedi'i wneud yn dda. Credaf mai'r rheswm dros ddefnyddio'r ail fformiwla ddosbarthu oedd ei bod, wrth gwrs, yn cyfateb yn well i'r anghenion na'r un gyntaf.
[553] Mick Bates: Ond dim ond un rhan o dair ydoedd, onid ef? Yr ydym yn sôn am effaith o 60 y cant ym Mhowys ac 20 y cant o'r cyllid.
[554] Glyn Davies: Mae'n gwestiwn da, Mick, ar gyfer yr ateb a roddwyd i ni o'r blaen.
Mr E. Roberts: Wrth gwrs, mae gan y Cynulliad ryddid i benderfynu o ran sut i ddyrannu cyllid drwy adroddiadau grant arbennig. Er hynny, rhaid ei gysylltu â fformiwla. Mae'n anodd cael fformiwla sydd yn cyfateb yn union i'r angen. Credaf mai hynny oedd yr anhawster. Gwnaethom geisio ei phwysoli gymaint ag y gallem o blaid yr ardaloedd gwledig ac o blaid ardaloedd lle'r oedd nifer fawr o fusnesau amaethyddol a busnesau twristiaeth, a oedd hefyd yn cynnwys ardaloedd heintiedig. Fodd bynnag, mae pen draw i'r hyn y gallwch ei wneud drwy fformiwla.
Michael German: Mae hefyd yn werth dweud bod ardaloedd yn yr economi wledig lle nad oedd unrhyw achosion o'r clwyf wedi dioddef hefyd yng nghyd-destun twristiaeth am fod y twristiaid wedi cadw draw'n gyffredinol.
[555] Glyn Davies: Dyna'r pwynt a
you made earlier on, Mike. Mick, you have another question?
[556] Mick Bates: Yes. Thank you, Chair. With regard to support lines and the development of links with the voluntary sector, there was tremendous stress at the time. Some funding has been allocated to provide extra outreach workers to provide support through mental health services. Following this experience, would you recommend that more money needs to be put into rural areas to provide rural support structures in relation to mental health?
wnaethoch chi'n gynharach, Mike. Mick, a oes gennych gwestiwn arall?
[556] Mick Bates: Oes. Diolch i chi, Gadeirydd. O ran llinellau cymorth a datblygu cysylltiadau â'r sector gwirfoddol, yr oedd pwysau aruthrol ar y pryd. Dyrannwyd rhywfaint o gyllid i ddarparu gweithwyr allanol ychwanegol i ddarparu cymorth drwy wasanaethau iechyd meddwl. Yn sgîl y profiad hwn, a fyddech yn argymell bod angen rhoi rhagor o arian i'r ardaloedd gwledig i ddarparu strwythurau cymorth gwledig mewn cysylltiad ag iechyd meddwl?
[557] Glyn Davies: That is a question for an official, really; I do not want Mike German to answer general questions like that, which do not apply to his period in office.
[557] Glyn Davies: Mae hynny'n gwestiwn i swyddog, a dweud y gwir; nid wyf yn dymuno i Mike German ateb cwestiynau cyffredinol fel hwnnw, nad ydynt yn berthnasol i'w gyfnod ef yn ei swydd.
[558] Mick Bates: I am sorry, it was.
[558] Mick Bates: Mae'n ddrwg gennyf, yr ydoedd.
[559] Glyn Davies: Was it?
[559] Glyn Davies: Ai ef?
[560] Mick Bates: It was Jasper who dealt with it.
[560]Mick Bates: Jasper a ddeliodd ag ef.
[561] Glyn Davies: Okay.
[561] Glyn Davies: O'r gorau.
Mr J. Roberts: I will take that question. Money has gone into addressing rural stress in three ways: the rural hardship fund; the rural stress scheme, which is being managed by the Wales Council for Voluntary Action; and the outreach workers to whom you referred. Most of the recruitment for those is now more or less in place. As well as those schemes in the recovery fund, we have provided some funding to bodies such as the rural stress information network for facilitating the application of those schemes. We had a useful meeting in Llandinam a couple of weeks ago with the voluntary sector. We are looking at how some of these issues can be mainstreamed in the longer term. We are working on an evidence-based approach to what rural stress in rural communities is. It is an issue that existed prior to foot and mouth disease; that has exacerbated it. You will recall from the report to the Gregynog conference that Rhodri Hughes is attempting to reconvene the allWales committee from that, which will form
Mr J. Roberts: Cymeraf fi'r cwestiwn hwnnw. Mae arian wedi'i neilltuo i roi sylw i straen gwledig mewn tri modd: y gronfa caledi gwledig; y cynllun straen gwledig, a reolir gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru; a'r gweithwyr allanol y cyfeiriasoch atynt. Mae'r rhan fwyaf o'r recriwtio ar gyfer y rheini ar waith bellach fwy neu lai. Yn ogystal â'r cynlluniau hynny yn y gronfa adfer, yr ydym wedi darparu rhywfaint o gyllid i gyrff fel y rhwydwaith gwybodaeth straen gwledig i hwyluso gweithrediad y cynlluniau hynny. Cawsom gyfarfod buddiol yn Llandinam ychydig o wythnosau'n ôl gyda'r sector gwirfoddol. Yr ydym yn ystyried sut y gellir rhoi rhai o'r materion hyn yn y brif ffrwd yn y tymor hwy. Yr ydym yn gweithio ar ddull gweithredu sy'n seiliedig ar dystiolaeth i ganfod beth yw'r straen gwledig mewn cymunedau gwledig. Mae'n fater a oedd yn bodoli cyn clwy'r traed a'r genau; mae hwnnw wedi'i waethygu. Byddwch yn cofio, o'r adroddiad i gynhadledd Gregynog, fod Rhodri Hughes yn ceisio ailgynnull y
a basis for reviewing how to take some of that work forward, and look to good practice from the rural stress scheme on how to mainstream that after the rural recovery plan. So the work is being done.
[562] Glyn Davies: Are there any other questions?
[563] Peter Rogers: I have a quick question. One of the anomalies that came out of the rural recovery fund is that there is a limit in Europe on businesses not receiving in excess of £60,000. We never foresaw businesses being closed down—some for up to almost 12 months. An appeal was, in fact, made to Europe. What has been the result of trying to get an understanding in the EU with regard to lifting the ceiling on those businesses that were closed down?
Mr E. Roberts: Very early on, after the outbreak, the UK Government approached the European Commission to obtain special permission to run a state aid scheme (1). That was turned down. We then had to operate under de minimus, which is the £60,000 limit. That remains the position at the moment.
[564] Peter Rogers: It is a closed issue, then; there are no more appeals and that is the decision?
Mr E. Roberts: Well, I think that we will continue to raise it, but, for the moment, we have to operate under the £60,000 rule.
pwyllgor Cymru gyfan ar hynny, a fydd yn sail i adolygu sut i fwrw ymlaen â pheth o'r gwaith hwnnw, ac i ystyried yr arfer da yn y cynllun straen gwledig o ran y modd i roi hynny yn y brif ffrwd ar ôl y cynllun adfer gwledig. Felly mae'r gwaith yn mynd ymlaen.
[562] Glyn Davies: A oes unrhyw gwestiynau eraill?
[563] Peter Rogers: Mae gennyf fi gwestiwn cyflym. Un o'r anghysonderau a gododd o'r cynllun adfer gwledig yw bod cyfyngiad yn Ewrop sy'n golygu na chaiff busnesau dderbyn mwy na £60,000. Nid oeddem erioed wedi rhagweld y byddai busnesau'n cau— rhai am ymron i 12 mis. Cyflwynwyd apêl i Ewrop, a dweud y gwir. Beth fu'r canlyniad i'r ymgais i gael cyd-ddealltwriaeth â'r UE mewn cysylltiad â chodi'r terfyn uchaf ar gyfer y busnesau hynny a gaewyd?
Mr E. Roberts: Yn gynnar iawn, ar ôl achosion o'r clwyf, cysylltodd Llywodraeth y DU â'r Comisiwn Ewropeaidd i gael caniatâd arbennig i redeg cynllun cymorth gwladol (1). Gwrthodwyd hynny. Wedyn yr oedd yn rhaid inni weithredu yn ôl de minimus, sef y cyfyngiad o £60,000. Dyna'r sefyllfa o hyd ar hyn o bryd.
[564] Peter Rogers: Mae'r mater wedi cau, felly; ni fydd rhagor o apeliadau a dyna'r penderfyniad?
Mr E. Roberts: Wel, yr wyf yn credu y byddwn yn dal i'w godi, ond, am y tro, rhaid inni weithredu o dan y rheol £60,000.
[565] Glyn Davies: Thank you, Emyr. Any further questions? No? Okay. Thank you all, and thank you Mike for coming along to help. That brings the meeting to a close.
[565] Glyn Davies: Diolch i chi, Emyr. A oes unrhyw gwestiynau pellach? Nac oes? O'r gorau. Diolch i bob un ohonoch, a diolch i chi, Mike, am ddod yma i helpu. Daw hynny â'r cyfarfod i ben.
Daeth y cyfarfod i ben am 5.36 p.m.
The meeting ended at 5.36 p.m.
(1) Hoffai'r tyst ei gwneud yn glir mai cyfeirio at gynllun cymorth rhagnodedig i adfer busnesau yr ydoedd.
(1) The witness would like to clarify that he was referring to a notified aid scheme for business recovery.
|
cym_Latn
| 118,397
|
CC-MAIN-2022-21
| 0.966471
|
<urn:uuid:36648bf8-31ba-425d-bcc5-92e48768e4a6>
|
https://consult.justice.gov.uk/homeoffice-moj/domestic-abuse-consultation/supporting_documents/Transforming%20the%20response%20to%20domestic%20abuse%20Welsh%20%20print.pdf
|
Trawsnewid yr Ymateb i Gam-drin Domestig
Ymgynghoriad y Llywodraeth (fersiwn llawn)
Trawsnewid yr Ymateb i Gam-drin Domestig
Ymgynghoriad y Llywodraeth (fersiwn llawn)
Ymgynghoriad wedi'i gynhyrchu gan Lywodraeth Ei Mawrhydi. Dyma'r fersiwn llawn sy'n cynnwys holl gwestiynau'r ymgynghoriad. Mae'r fersiwn ar-lein ar gael yn: https://consult.justice.gov.uk/homeoffice-moj/domestic-abuse-consultation
Rydym hefyd wedi llunio fersiwn byrrach, symlach sydd ar gael yn: https://consult.justice.gov.uk/homeoffice-moj/domestic-abuse-consultation-short-version
Mae hwn yn gofyn llai o gwestiynau, yn defnyddio iaith symlach ac yn gyflymach ac yn haws ei lenwi.
Ynglŷn â'r ymgynghoriad hwn
I:
Mae'r ymgynghoriad hwn yn agored i'r cyhoedd.
Bydd gennym ddiddordeb arbennig mewn clywed gan ddioddefwyr a goroeswyr cam-drin domestig, sefydliadau sy'n cynrychioli dioddefwyr a goroeswyr, yr heddlu, ymarferwyr cyfiawnder troseddol a theuluol, darparwyr gwasanaethau rheng flaen, gweithwyr cymdeithasol, byrddau diogelu oedolion a phlant, athrawon, gweithwyr gofal iechyd proffesiynol, comisiynwyr yr heddlu a throseddu, byrddau iechyd a lles, awdurdodau lleol a phartneriaethau diogelwch cymunedol.
O 8 Mawrth 2018 hyd 31 Mai 2018
Inter-Personal Violence Team 5th Floor, Fry Building, 2 Marsham Street, London SW1P 4DF
E-bost: email@example.com
I'n helpu i ddadansoddi'r ymatebion, defnyddiwch y ffurflen ar-lein ganlynol i gyflwyno eich ymateb:
https://consult.justice.gov.uk/homeoffice-moj/domesticabuse-consultation
Hefyd, mae fersiwn byrrach o'r ymgynghoriad ar gael yn:
https://consult.justice.gov.uk/homeoffice-moj/domesticabuse-consultation-short-version
Mae cwblhau hwn yn broses gyflymach a haws, oherwydd mae'n cynnwys llai o gwestiynau ac yn defnyddio iaith symlach.
Anfonwch eich ymateb erbyn 31 Mai 2018.
Os na allwch ddefnyddio'r system ar-lein am resymau eithriadol, er enghraifft am eich bod yn defnyddio meddalwedd mynediad hwylus arbenigol sydd ddim yn gydnaws â'r system, cewch lwytho'r ffurflen i lawr ar fformat dogfen Word a'i hanfon drwy ebost neu drwy'r post i:
Inter-Personal Violence Team 5 th floor, Fry Building, Home Office, 2 Marsham Street, London SW1P 4DF
E-bost: firstname.lastname@example.org
Hefyd, cysylltwch â'r timau Polisi Cam-drin Domestig (fel yr uchod) os oes angen gwybodaeth ar unrhyw fformat arall, megis Braille, sain neu iaith arall.
Ni allwn ddadansoddi ymatebion nad ydynt wedi'u cyflwyno ar y fformatau penodol hyn.
Byddwn hefyd yn cynnal sioeau teithio rhanbarthol ledled Cymru a Lloegr yn ystod cyfnod yr ymgynghoriad, a chyfres o ddigwyddiadau gyda dioddefwyr/goroeswyr, eu teuluoedd, elusennau a gweithwyr proffesiynol rheng flaen i ganfasio safbwyntiau. Cysylltwch â'r timau Polisi Cam-drin Domestig (fel yr uchod) i gael rhagor o wybodaeth am y digwyddiadau hyn.
Bwriedir cyhoeddi ymateb i'r ymarfer ymgynghori hwn yn: https://consult.justice.gov.uk/
Hyd:
Ymholiadau (gan gynnwys ceisiadau i gael y papur ar fformat gwahanol) i:
Sut i ymateb:
Ffyrdd ychwanegol o gyfrannu eich barn:
Papur ymateb:
Cynnwys
1
Trawsnewid yr Ymateb i Gam-drin Domestig Papur Ymgynghori
2
Rhagair ar y cyd gan yr Ysgrifennydd Cartref a'r Ysgrifennydd Cyfiawnder
Mae pob math o drais a cham-drin yn annerbyniol, ond mae'n arbennig o ysgytiol pan fo'n cael ei wneud gan y bobl agosaf at y dioddefwyr, a gan y bobl sy'n honni eu bod yn caru'r union bobl y maent yn eu cam-drin yn seicolegol, yn emosiynol ac yn gorfforol. Mae camdrin domestig yn effeithio ar fywydau bob dydd y dioddefwyr, sy'n gallu teimlo na allant ddianc; mae hefyd yn gallu achosi goblygiadau dinistriol i blant o'r genhedlaeth nesaf.
Mae menywod a dynion yn dioddef cam-drin domestig, ac mae'r ymgynghoriad hwn yn ceisio barn am y ffordd orau o gefnogi pawb sy'n dioddef. Fodd bynnag, rydym yn gwybod mai menywod yw'r rhan fwyaf o'r dioddefwyr, yn enwedig yn yr achosion mwyaf difrifol. Dyma pam mae ymagwedd y llywodraeth tuag at gam-drin domestig wedi'i fframio o fewn y strategaeth Trais yn Erbyn Menywod a Genethod, sydd wedi bod yn effeithiol.
Mae'r llywodraeth hon wedi ymrwymo i wneud popeth a allwn i ddiweddu cam-drin domestig. I gyflawni hyn mae angen i ni adeiladu cymdeithas sy'n gwrthod goddef unrhyw gam-drin domestig ac sy'n cymryd camau i rymuso dioddefwyr, cymunedau a gweithwyr proffesiynol i wynebu'r ymddygiad hwn a'i herio. Rydym yn benderfynol o sicrhau bod dioddefwyr yn teimlo'n ddiogel ac yn cael eu cefnogi i chwilio am gymorth ac i ailadeiladu eu bywydau.
Rydym hefyd am herio a newid yr agweddau sy'n gallu rhoi sail i gam-drin domestig er mwyn ei atal rhag digwydd yn y lle cyntaf. I wneud hyn, mae angen i ni dorri'r distawrwydd ac annog pobl i siarad yn fwy agored am y peth. Rydym am sicrhau bod drwgweithredwyr yn cael eu dal yn gyfrifol am yr hyn y maent yn ei wneud ac yn wynebu cyfiawnder mewn modd sy'n cydnabod goblygiadau dinistriol eu hymddygiad yn llwyr. Mae angen i ni hefyd sicrhau bod gan bob gweithiwr proffesiynol y wybodaeth, yr offer a'r arweiniad i ymyrryd yn gynharach i amddiffyn dioddefwyr cyn i gam-drin waethygu, ac os yw'n bosibl, adsefydlu troseddwyr i atal aildroseddu.
Yn olaf, mae angen i ni sicrhau nad yw'r ymateb a roddir i ddioddefwyr, na'r camau a gymerir i gosbi ac adsefydlu troseddwyr, yn fater o loteri cod post. Rydym yn gwybod bod rhai ardaloedd eisoes wedi cyflwyno rhaglenni arloesol ac effeithiol i gefnogi dioddefwyr a'u teuluoedd ac i atal cam-drin domestig rhag digwydd, ond rydym yn gwybod nad yw'r dulliau hyn yn cael eu defnyddio'n ddigon eang. Ein huchelgais yw bod pob ardal yn codi at lefel y gorau, a bod gwasanaethau'n diwygio'n bellach ac yn gyflymach i ddiwallu anghenion pobl sy'n profi cam-drin a thrais.
Mae'r ymgynghoriad hwn yn ceisio barn am nifer o fesurau penodol a amlinellwyd gennym yn Araith y Frenhines, yn ogystal â barn am gamau eraill y gallwn eu cymryd mewn deddfwriaeth cam-drin domestig yn y dyfodol. Ond rydym hefyd yn cydnabod yn llawn y bydd angen mwy na deddfau newydd i helpu dioddefwyr a goroeswyr i ailadeiladu eu bywydau a brwydro yn erbyn y niwed llechwraidd hwn. Felly, mae'r ymgynghoriad hefyd yn amlinellu'r camau y gallwn eu cymryd i godi ymwybyddiaeth, i gefnogi dioddefwyr, ac i sicrhau bod drwgweithredwyr yn cael eu hatal, ac mae'n ceisio barn am y camau hyn.
Rydym am i'r ymgynghoriad hwn ysgogi sgwrs genedlaethol am sut i ymdrin â cham-drin domestig a'i atal. Byddwn yn parhau i gydweithio'n agos â sefydliadau cefnogi sy'n
3
gwneud gwaith rhagorol i gefnogi dioddefwyr, a byddwn yn cynnal cyfres o ddigwyddiadau ledled y wlad i glywed cynifer â phosibl o safbwyntiau a phrofiadau.
Rydym yn obeithiol y gallwn, drwy gydweithio, wneud mwy i atal cam-drin domestig ac amddiffyn a chefnogi'r dioddefwyr.
Y Gwir Anrhydeddus Amber Rudd AS Y Gwir Anrhydeddus David Gauke AS
Ysgrifennydd Cartref
Arglwydd Ganghellor ac Ysgrifennydd Gwladol dros Gyfiawnder
4
Rhagarweiniad
Mae'r papur hwn yn cyhoeddi ymgynghoriad ynglwn â dulliau'r llywodraeth o ymdrin â cham-drin domestig. Ei fwriad yw rhoi sylw i gam-drin domestig ar bob cam o atal hyd at adsefydlu. Mae'n cyfeirio at gysylltiadau a darpariaethau asiantaethau ac adrannau trawssector ac yn atgyfnerthu nod y llywodraeth o wneud cam-drin domestig yn fusnes pawb.
Ein nod wrth ymgynghori yw harneisio gwybodaeth ac arbenigedd dioddefwyr a goroeswyr, sefydliadau cefnogi ac arbenigwyr ymchwil. Mae gennym ddiddordeb hefyd ym marn gweithwyr proffesiynol ar draws plismona, cyfiawnder troseddol, iechyd, lles, addysg ac awdurdodau lleol sy'n ymdrin â'r materion hyn bob dydd.
Ein prif nod drwy'r gwaith hwn yw atal cam-drin domestig drwy herio derbynioldeb camdrin ac unioni'r agweddau a'r normau sylfaenol sy'n caniatáu iddo barhau. Mae'r ymgynghoriad hwn yn gofyn cwestiynau o dan bedair prif thema sydd i gyd yn cynnwys y nod canolog o atal:
* hybu ymwybyddiaeth – sicrhau bod cam-drin domestig ar ben agenda pawb, a chodi ymwybyddiaeth y cyhoedd a gweithwyr proffesiynol
* amddiffyn a chefnogi – gofalu bod dioddefwyr yn fwy diogel ac yn cael gwell cefnogaeth
* ymlid a rhwystro – darparu ymateb effeithiol i ddrwgweithredwyr o'r ymateb asiantaeth cychwynnol hyd at euogfarnu a rheoli troseddwyr, gan gynnwys adsefydlu
* gwella perfformiad – hybu cysondeb a gwell perfformiad yn yr ymateb i gam-drin domestig ar draws pob ardal leol, pob asiantaeth a phob sector
Ar gyfer pob un o'r themâu hyn, byddwn yn amlinellu'r sefyllfa bresennol ac yn nodi unrhyw feysydd lle'r ydym yn meddwl y gallem wneud mwy. Bydd y meysydd hyn ar wahanol gamau datblygu, a bydd y cwestiynau cyfatebol yn adlewyrchu hyn. Mewn rhai achosion, byddwn yn gofyn am adborth am gynigion penodol, ac mewn eraill efallai y byddwn yn gofyn am dystiolaeth neu brofiadau er mwyn gallu deall y broblem yn well.
Mae'r ymgynghoriad yn cynnwys rhai pynciau sy'n gymhleth a/neu yn dechnegol. Nid ydym yn disgwyl i bob atebydd ateb pob cwestiwn; rydym yn gofyn i chi ateb y cwestiynau sy'n berthnasol i'ch profiad neu eich arbenigedd chi yn unig.
Bydd papur ymgynghori Saesneg ar gael yn consult.justice.gov.uk/homeofficemoj/domestic-abuse-consultation
5
Cefndir
Cynnydd hyd yn hyn
Ers 2010, mae'r llywodraeth wedi rhoi blaenoriaeth lwyr i ymdrin â cham-drin domestig. Rydym wedi cydweithio'n agos â phartneriaid i gyflwyno mesurau sy'n ymateb i sbardunau sylfaenol cam-drin domestig, yn rhoi sylw i anghenion goroeswyr a dioddefwyr, ac yn sicrhau bod drwgweithredwyr yn wynebu cyfiawnder.
Yn y cyfnod deg mlynedd rhwng 2007/08 a 2016/17, mae Gwasanaeth Erlyn y Goron wedi nodi bod nifer yr euogfarnau a sicrhawyd am droseddau'n ymwneud â cham-drin domestig wedi cynyddu 61% i 70,853 y flwyddyn. 1 Cyflawnwyd hyn drwy flaenoriaethu erlyn achosion cam-drin domestig a darparu arweiniad, hyfforddiant a chymorth cynhwysfawr i erlynwyr ledled Cymru a Lloegr.
Rydym wedi gwrando ar weithwyr proffesiynol yn dweud wrthym nad trais corfforol oedd unig nodwedd y cam-drin hwn, a bod dioddefwyr cam-drin domestig yn aml yn cael eu cam-drin yn fwy cyffredinol drwy reolaeth a gorfodaeth ym mhob agwedd ar eu bywyd. Fel ymateb, cyflwynwyd trosedd newydd o ymddygiad gorfodi neu reoli mewn perthynas â phartner agos neu aelod teulu o dan Ddeddf Troseddau Difrifol 2015. Ers cyflwyno'r trosedd, mae cyhuddiadau a gwrandawiadau cyntaf wedi digwydd ar gyfer dros 300 o droseddau. 2 Mae'r ddeddfwriaeth arloesol hon yn anfon neges glir na ddylai pobl dorri ymddiriedaeth y bobl agosaf atynt, ac yn darparu gwell amddiffyniad i ddioddefwyr sydd wedi'u dal mewn cylchoedd o gam-drin treisgar a di-drais.
Rydym hefyd yn gweithio i wella'r gefnogaeth i bobl sy'n dioddef oherwydd cam-drin domestig yn y system cyfiawnder teulu drwy ei gwneud yn haws iddynt gael cymorth cyfreithiol, darparu mwy o amddiffyniadau ffisegol mewn llysoedd lle bo'n bosibl, a diweddaru hyfforddiant staff y llysoedd. Yn ddiweddar, daeth canllawiau newydd i rym ar gyfer barnwyr sy'n ymdrin ag achosion trefniadau plant lle mae cam-drin domestig yn ffactor. Mae'r rhain yn defnyddio diffiniad ehangach o gam-drin domestig nag o'r blaen ac yn pwysleisio'r niwed difrifol a hirdymor y mae cam-drin domestig yn ei achosi i blant.
Mae Adolygiadau Dynladdiadau Domestig wedi cael sail statudol fel bod ardaloedd lleol ac asiantaethau'n gallu dysgu'r gwersi gofynnol er mwyn helpu i atal llofruddiaethau yn y dyfodol. Rydym wedi cyflwyno Deddf Clare (y Cynllun Datgelu Trais Domestig) sy'n caniatáu i unrhyw un ofyn a oes gan eu partner hanes treisgar ac sy'n helpu'r heddlu i ddarparu gwybodaeth os ydynt wedi canfod risg. Rydym hefyd wedi cyflwyno Gorchmynion Amddiffyn rhag Trais Domestig i roi gwell dewisiadau i'r heddlu a'r llysoedd ar gyfer rheoli ymddygiad niweidiol drwgweithredwyr peryglus.
Rydym wedi dod ag asiantaethau Lloegr at ei gilydd drwy gyflwyno Cyd-arolygiadau Ardal wedi'u Targedu gan y Comisiwn Ansawdd Gofal, Ofsted, Arolygiaeth Cwnstabliaeth a Gwasanaethau Tân Ei Mawrhydi ac Arolygiaeth Prawf Ei Mawrhydi. Mae'r arolygiadau
1 Gwasanaeth Erlyn y Goron (2016-17). Adroddiad trais yn erbyn menywod a genethod, 10 fed argraffiad
2 Gwasanaeth Erlyn y Goron (2016-17). Adroddiad trais yn erbyn menywod a genethod, 10 fed argraffiad
6
hyn wedi rhoi blaenoriaeth i edrych ar ecsbloetio a cham-drin rhywiol yn erbyn plant ac ar blant sy'n byw ar aelwydydd lle mae cam-drin domestig yn digwydd.
Mae gwasanaethau gofal cymdeithasol i blant yn hollbwysig i deuluoedd lle mae cam-drin domestig yn digwydd. Mae'r Adran Addysg yn Lloegr yn cyflwyno diwygiadau eang i sicrhau, lle bo cam-drin domestig yn cael effaith ddifrifol, bod plant a theuluoedd yn cael y cymorth cywir ar yr adeg gywir. Mae hyn yn cynnwys gwella capasiti a gallu'r gweithlu gofal cymdeithasol, creu system gryfach o arferion cenedlaethol, a chryfhau llywodraethu ac atebolrwydd. Un ffocws pwysig i nifer o brosiectau a gefnogir drwy'r Rhaglen Arloesi mewn Gofal Cymdeithasol i Blant gwerth £200 miliwn yw atal niwed a gwella canlyniadau i blant mewn teuluoedd lle mae cam-drin domestig yn digwydd.
Mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn darparu £68 miliwn y flwyddyn ar gyfer gwasanaethau i gefnogi dioddefwyr troseddu yn eu hardaloedd lleol. Mae hyn yn cynnwys gwasanaethau sydd wedi'u targedu'n benodol at ddioddefwyr a goroeswyr cam-drin domestig. Defnyddiwyd cyllid ychwanegol gan y llywodraeth i hybu'r gefnogaeth sydd ar gael i ddioddefwyr ac annog arloesi a thrawsnewid ymysg y gweithwyr proffesiynol sydd fwyaf cyfarwydd â'r materion hyn. Mae Cronfa Trawsnewid y Gwasanaeth Trais yn Erbyn Menywod a Genethod yn darparu £17 miliwn i 41 o ardaloedd lleol ledled Cymru a Lloegr i gefnogi dioddefwyr a goroeswyr trais yn erbyn menywod a genethod, gan gynnwys trais domestig. Mae'r cyllid hwn yn rhan o ymrwymiad ehangach o £100 miliwn hyd at 2020 i frwydro yn erbyn trais yn erbyn menywod a merched, sy'n cynnwys cronfa ddwy flynedd gwerth £20 miliwn gan y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol i awdurdodau lleol ar gyfer llochesi a gwasanaethau seiliedig ar lety. Mae'r arian hwn yn cefnogi 80 o brosiectau ac yn creu 2,200 o fannau gwely newydd mewn llochesi a mathau eraill o lety arbenigol. Mae £7.5 miliwn arall a ddyfarnwyd drwy Gronfa'r Dreth Tamponau hefyd yn cefnogi elusennau sy'n gweithio gyda dioddefwyr a goroeswyr trais yn erbyn menywod a genethod.
Rydym hefyd yn falch o gefnogi dulliau arloesol â ffocws ar ymyrryd cynnar a gwaith partneriaeth. Rydym yn ariannu peilot o fodel 'Un Drws Ffrynt' SafeLives sy'n hybu llifoedd gwybodaeth effeithiol rhwng asiantaethau sy'n gweithio gyda'r un dioddefwr, goroeswr, plant neu ddrwgweithredwr. Rydym hefyd yn cefnogi prosiectau eraill, gan gynnwys prosiect 'Gofyn i Mi' Cymorth i Fenywod sy'n hyfforddi llysgenhadon cam-drin domestig i godi ymwybyddiaeth o gam-drin domestig ac yn gallu cyfeirio pobl sy'n dioddef at gefnogaeth, a'r bartneriaeth 'Drive' 3 sy'n darparu ymyriadau arbenigol ar gyfer drwgweithredwyr parhaus â risg uchel.
Mae llawer o gynnydd wedi'i wneud o ran ymateb i gam-drin domestig a thrin dioddefwyr a goroeswyr. Rydym wedi herio agweddau a gweld newid mawr mewn dealltwriaeth o gam-drin domestig a sut i drin dioddefwyr a goroeswyr. Rydym yn gweld gostyngiad hirdymor yn nifer yr achosion o gam-drin domestig (o 8.9% o boblogaeth Cymru a Lloegr yn y flwyddyn hyd at fis Mawrth 2005 i 5.9% yn y flwyddyn hyd at fis Mawrth 2017 4 ) ac rydym yn gwybod bod pobl sy'n dioddef ac yna'n riportio trosedd yn fwy tebygol o gael eu cymryd o ddifrif gan yr heddlu 5 ac o weld y drwgweithredwr yn wynebu
3 http://driveproject.org.uk/
4 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017). Troseddu yng Nghymru a Lloegr: Tablau atodol blynyddol, Tabl S39
5 "Mae agweddau swyddogion rheng flaen wedi dechrau gwella, ynghyd â'u dealltwriaeth o bwysigrwydd rhoi sylw i ddioddefwyr mewn ffordd gefnogol, gan ddangos cydymdeimlad", fel y nodwyd yn HMICFRS (2017). Adroddiad am gynnydd ymateb yr heddlu i gam-drin domestig
7
cyfiawnder. 6 Mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos cynnydd 20% o ran riportio troseddau'n ymwneud â cham-drin domestig oddi ar y flwyddyn flaenorol; mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dweud bod hyn oherwydd bod yr heddlu'n well am adnabod dioddefwyr ac oherwydd bod arferion cofnodi wedi gwella. 7 Yn ogystal â thaflu goleuni ar fwy o welliannau sydd eu hangen, mae'r trydydd adroddiad diweddar gan Arolygiaeth Cwnstabliaeth a Gwasanaethau Tân ac Achub Ei Mawrhydi am gam-drin domestig yn rhoi manylion am welliannau parhaus pellach o ran sut y mae heddluoedd yn ymdrin â'r mater. 8
Yn fyd-eang, cam-drin domestig yw un o'r mathau mwyaf endemig o drais yn erbyn menywod a genethod. Er enghraifft, mae ymchwil o Dde Sudan yn dangos, hyd yn oed mewn lleoliad lle mae rhyfela'n digwydd, bod menywod a genethod yn wynebu'r risg mwyaf o gam-drin corfforol, rhywiol neu emosiynol yn eu cartrefi eu hunain, dan ddwylo eu partneriaid neu aelodau o'u teuluoedd. 9 Mae arweinyddiaeth gref gan y Deyrnas Unedig wedi ymestyn ein portffolio o raglenni'n fyd-eang ac wedi gwthio am fwy o weithredu rhyngwladol. Yn hollbwysig, mae'r Deyrnas Unedig yn arwain arloesi a thystiolaeth am yr ymyriadau mwyaf effeithiol i leihau niferoedd yr achosion yn fyd-eang. Mae rhaglen flaenllaw 'Beth sy'n Gweithio' yr Adran Datblygu Rhyngwladol yn datblygu ac yn cyflwyno dulliau arloesol o atal cam-drin ledled Affrica ac Asia. Mae hyn yn cynhyrchu tystiolaeth sy'n ddaioni cyhoeddus byd-eang a fydd yn helpu llywodraethau, rhoddwyr a chymdeithas sifil ym mhob man i wella eu hymdrechion i atal cam-drin domestig.
Mwy i'w wneud
Rydym yn falch o'r cynnydd hwn. Fodd bynnag, mae angen gwneud mwy. Mae cam-drin domestig yn dal i ddigwydd yn aml yn ein cymdeithas. Er bod nifer yr achosion yn gostwng yn hirdymor, mae amcangyfrif o 2 filiwn o oedolion yn dweud eu bod yn dioddef cam-drin domestig 10 ac, yn dorcalonnus, cafodd 82 o fenywod a 13 o ddynion eu lladd gan bartner neu gyn-bartner yn 2016/17. 11 Er bod niferoedd y troseddau sy'n cael eu riportio i'r heddlu ar gynnydd 12 , mae nifer yr achosion sy'n cael eu cyfeirio i Wasanaeth Erlyn y Goron wedi gostwng yn ddiweddar 13 a dim ond un o bob pump o ddioddefwyr sy'n siarad â'r heddlu yn y lle cyntaf o hyd. 14
6 Mae'r gyfradd euogfarnau yn 2016-17 yn 75.7% - y gyfradd uchaf i gael ei chofnodi erioed; dylid gweld hyn ochr yn ochr â gostyngiad yn nifer yr euogfarnau. Gwasanaeth Erlyn y Goron (2016-17). Adroddiad trais yn erbyn menywod a genethod, 10 fed argraffiad
7 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017). Troseddu yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Medi 2017
8 HMICFRS (2017). Adroddiad am gynnydd ymateb yr heddlu i gam-drin domestig
9 Pwyllgor Achub Rhyngwladol (2017). Dim lle diogel. Oes o drais i fenywod a merched yn rhyfel De Sudan
10 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017). Cam-drin domestig yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Mawrth 2017
11 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017). Tablau Atodiad – Ffocws ar Droseddu Treisgar a Throseddau Rhywiol, Tabl 2.05
12 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017). Cam-drin domestig yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Mawrth 2017
13 Gwasanaeth Erlyn y Goron (2016-17). Adroddiad trais yn erbyn menywod a genethod, 10fed argraffiad
14 Troseddu yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Medi 2015 Crynodeb: Trais a cham-drin yn erbyn partneriaid personol agos, Tabl 4.28
8
Rydym yn gwybod bod cam-drin domestig yn cael effaith gronig ar blant a'u dyfodol, ac mae gennym dystiolaeth i ategu hyn. Yn frawychus, canfu ymchwil gan yr NSPCC fod tuag un rhan o bump o'r bobl a gyfwelwyd ganddynt wedi dod i gysylltiad â cham-drin domestig yn ystod eu plentyndod. 15 Mae astudiaeth gan SafeLives yn awgrymu bod 52% o'r plant sy'n dyst i gam-drin domestig wedi cael problemau ymddygiad a phroblemau â datblygiad cymdeithasol a pherthynas, bod 39% wedi cael anhawster i addasu yn yr ysgol, a bod 25% yn dangos ymddygiad ymosodol pan nad oeddent yn cael eu cam-drin mwyach. 16 Mae'r dystiolaeth yn dangos bod oedolion sydd wedi bod yn dyst i gam-drin domestig fel plentyn yn eu cartref yn llawer mwy tebygol o brofi cam-drin gan bartner fel oedolyn (34% o gymharu ag 11% nad oeddent wedi bod yn dyst i gam-drin domestig). 17 Mae cam-drin domestig yn cael ei nodi fel ffactor sy'n effeithio ar hanner y plant mewn angen a asesir gan wasanaethau gofal cymdeithasol i blant. 18 Ac mae canfyddiadau diweddar o ddata Insight SafeLives yn datgelu bod dau o bob pum plentyn (41%) mewn teuluoedd lle mae cam-drin domestig yn digwydd wedi bod yn byw gyda'r cam-drin hwnnw ers cyn iddynt gael eu geni. 19
Mae ymchwil gan Sylvia Walby a Philippa Olive wedi amcangyfrif, yn 2012, bod cyfanswm cost trais seiliedig ar rywedd i ddioddefwyr ac i gymdeithas yn y Deyrnas Unedig oddeutu £26 biliwn y flwyddyn. Mae hyn yn cynnwys amcangyfrif o gost o £3.4 biliwn i'r economi, oherwydd absenoldebau o'r gwaith o ganlyniad i anaf. 20 Mae'n debygol bod goblygiadau anffafriol ychwanegol i berfformiad gwaith hefyd.
Ym mis Chwefror 2017, cyhoeddodd y Prif Weinidog raglen waith newydd i arwain tuag at Fil Cam-drin Domestig drafft i drawsnewid y ffordd yr ydym yn meddwl am gam-drin domestig ac yn ymateb iddo. Cadarnhawyd yr ymrwymiad hwnnw yn Araith y Frenhines, a ymrwymodd i gyflwyno bil drafft sy'n cynnig:
* cynnwys diffiniad o gam-drin domestig yn y gyfraith
* cyflwyno gorchymyn amddiffyn newydd i amddiffyn dioddefwyr rhag eu camdrinwyr yn well
* cydnabod y niwed y mae cam-drin domestig yn ei wneud i blentyn
* creu Comisiynydd Cam-drin Domestig yn y gyfraith
* dangos ein hymrwymiad i gadarnhau Confensiwn Istanbul drwy ymestyn awdurdodaeth alltiriogaethol dros droseddau'n ymwneud â Thrais yn erbyn Menywod a Genethod
Mae'r ymgynghoriad hwn yn ceisio barn am sut i gyflawni'r ymrwymiadau hyn a mynd yn bellach.
15 Radford L ac eraill (2011). Cam-drin ac esgeuluso plant yn y DU heddiw
16 SafeLives (CAADA gynt) Adroddiad Polisi (2014). In Plain Sight: Cymorth effeithiol i blant sy'n dod i gysylltiad â cham-drin domestig
17 https://visual.ons.gov.uk/people-who-were-abused-as-children-are-more-likely-to-be-abusedas-an-adult/
18 Adran Addysg (2017). Nodweddion plant mewn angen: 2016-2017, Tabl C3
19
Briff Cenedlaethol
SafeLives. Ar gael yn:
http://www.safelives.org.uk/sites/default/files/resources/Insights%20National%20Dataset%20Br
Insight iefing%202017%20-%20children.pdf
20 Sefydliad Cydraddoldeb Rhywiol Ewrop (2014). Amcangyfrif costau trais ar sail rhywedd yn yr Undeb Ewropeaidd. Ar gael yn: http://eige.europa.eu/rdc/eige-publications/estimating-costsgender-based-violence-european-union-report
9
Y cyd-destun ehangach
Rydym yn gwybod bod cam-drin domestig yn cael effaith anghymesur ar y rhywiau, ac rydym wedi fframio ein hymgynghoriad i gydnabod hyn. Yn yr un modd, dyna pam mae ein hymagwedd tuag at ymdrin â cham-drin domestig yn dal i fod o fewn cyd-destun Strategaeth Trais yn Erbyn Menywod a Genethod ehangach. Menywod yw'r rhan fwyaf o ddioddefwyr cam-drin domestig, ac mae dynion yn llawer mwy tebygol o fod yn ddrwgweithredwyr. 21 Mae hyn yn arbennig o wir wrth edrych ar y troseddau mwyaf difrifol, fel sydd i'w weld ym mhroffil y dioddefwyr a drafodwyd mewn Cynhadledd Amlasiantaeth Asesu Risg - dim ond yr achosion mwyaf difrifol o gam-drin domestig sy'n cael sylw yma. Yn ôl amcangyfrifon SafeLives, yn 2016/17, benywod oedd y dioddefwyr mewn 95% o'r achosion. 22 Mae data am ddynladdiadau domestig yn dangos mai menywod yn cael eu lladd gan ddynion yw'r rhan fwyaf o ddioddefwyr. Rhwng mis Mawrth 2014 a mis Mawrth 2016, lladdwyd 242 o fenywod gan bartner/cyn-bartner gwrywol a lladdwyd un gan bartner/cyn-bartner benywol. Yn yr un cyfnod, lladdwyd 72 o ddynion – 32 gan bartner/cyn-bartner gwrywol a 40 gan bartner/cyn-bartner benywol. 23
Fodd bynnag, rydym yn gwybod bod dynion hefyd yn dioddef cam-drin domestig, ac mae'r dystiolaeth uchod yn dangos bod hyn yn cynnwys y math mwyaf treisgar o gam-drin. Ein nod yw bod pob dioddefwr a goroeswr yn elwa ar y mesurau a gyflwynir ar ôl yr ymgynghoriad hwn, felly rydym yn annog safbwyntiau pob dioddefwr a goroeswr: menywod, dynion a phobl sy'n nodi eu bod yn anneuaidd.
Rydym hefyd yn cydnabod y cysylltiadau agos rhwng cam-drin domestig a throseddau eraill megis cam-drin rhywiol, stelcio, trais 'ar sail anrhydedd' fel y'i gelwir, priodas dan orfod ac anffurfio organau cenhedlu benywod. Er enghraifft, mae tystiolaeth o dros hanner (57%) yr ymosodiadau rhywiol difrifol ar fenywod 16 oed a hwn yn dangos bod y troseddwr yn bartner neu'n gyn-bartner mewn o leiaf un digwyddiad. Yn y cyfamser, roedd 24% o fenywod sy'n dioddef cam-drin domestig dan ddwylo partner neu gyn-bartner yn fwy tebygol o fod wedi cael eu stelcio. 24 Byddwn yn diweddaru ein cynllun i ymdrin â sbectrwm llawn troseddau trais yn erbyn menywod a genethod, gan gynnwys darpariaethau newydd i ymdrin â cham-drin domestig, mewn strategaeth newydd eleni a drwy gryfhau'r cysylltiadau ag unrhyw strategaethau cysylltiedig eraill sy'n bodoli ar draws y llywodraeth.
Rydym hefyd yn cydnabod bod cysylltiad yn aml rhwng anghenion cymhleth a cham-drin domestig, er enghraifft camddefnyddio cyffuriau ac alcohol, troseddu, salwch meddwl a thlodi. Byddwn yn ceisio sicrhau, lle nad ydym eisoes wedi gwneud hynny, bod ein gwaith yn y meysydd hynny'n cynrychioli cam-drin domestig.
Rydym yn benderfynol o ddefnyddio'r cyfle hwn i adeiladu momentwm a sbarduno diwygio pellach mewn ffordd a fydd yn gwneud gwahaniaeth parhaus go iawn i ddioddefwyr a goroeswyr a'u plant. Diolch am gymryd yr amser i gwblhau'r ymgynghoriad hwn. Drwy wneud hyn, rydych yn gwneud cyfraniad pwysig at sicrhau bod y rhaglen waith hon yn llwyddiant.
21 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017). Cam-drin Domestig yng Nghymru a Lloegr; Gwasanaeth Erlyn y Goron (2016-17). Adroddiad trais yn erbyn menywod a genethod, 10
fed argraffiad
22 SafeLives (2017). Data diweddaraf Marac. Ar gael yn: http://www.safelives.org.uk/practicesupport/resources-marac-meetings/latest-marac-data
23 Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017) Cam-drin Domestig yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Mawrth 2017. Tabl Atodiad 14
24 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2016). Trais a Cham-drin yn erbyn Partneriaid Personol Agos
Y gweinyddiaethau datganoledig
Mae'r rhan fwyaf o'r cynigion yn y ddogfen ymgynghori hon yn berthnasol i Loegr neu i Gymru a Lloegr yn unig, gan gynnwys rhai sy'n ymwneud ag iechyd a gwasanaethau iechyd sy'n faterion datganoledig yng Nghymru. Wrth i ni fwrw ymlaen â'r pecyn hwn o gynigion deddfwriaethol ac anneddfwriaethol, byddwn yn parhau i'w trafod â Llywodraeth Cymru. Yn y ffordd arferol, bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ceisio cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer unrhyw fesurau deddfwriaethol sydd o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru, neu a allai effeithio arno.
Mae'r rhan fwyaf o'r materion sy'n cael sylw yn yr ymgynghoriad hwn wedi'u datganoli i Senedd yr Alban, sydd wrthi'n ystyried y Bil Cam-drin Domestig (Yr Alban), ac i Gynulliad Gogledd Iwerddon. Serch hynny, gwahoddir ymatebion i'r ymgynghoriad hwn gan unigolion a sefydliadau ledled y Deyrnas Unedig. Byddwn yn parhau i drafod â Llywodraeth yr Alban ac Adran Cyfiawnder Gogledd Iwerddon a ddylai unrhyw fesurau deddfwriaethol hefyd fod yn berthnasol i'r Alban a Gogledd Iwerddon yn ôl eu trefn, yn amodol ar gynnig cydsyniad deddfwriaethol lle bo'n briodol.
Pennod 1: Hybu Ymwybyddiaeth o Gam-drin Domestig
"Rydym am sicrhau bod asiantaethau statudol, a'r cyhoedd yn gyffredinol, yn deall camdrin domestig yn iawn, yn ei ystyried yn annerbyniol, ac yn mynd ati i'w herio"
Rydym yn ceisio safbwyntiau ynglwn â sut i gyflawni hyn. Yn yr ymgynghoriad hwn, rydym:
* yn cynnig cyflwyno diffiniad statudol newydd o gam-drin domestig (t.12), sy'n cynnwys cam-drin economaidd fel un enghraifft o fath o brofiad dioddefwr
* yn amlinellu ymdrechion i gynyddu ymwybyddiaeth a dealltwriaeth pobl ifanc o berthynas iach ac yn gofyn sut y gallwn sicrhau addysg rhyw a pherthynas o safon uchel (t.17)
* yn canolbwyntio ar wella gallu sefydliadau ac unigolion i adnabod cam-drin domestig ac ymateb iddo (t.18)
1A: Cyflwyno diffiniad statudol newydd o gam-drin domestig
Mae cam-drin domestig yn faes cymhleth; yn aml, bydd asiantaethau, teuluoedd a ffrindiau a hyd yn oed y dioddefwyr eu hunain yn ei gamddeall ac yn methu â sylwi arno neu'n methu â'i adnabod. Mae llawer o chwedlau a stereoteipiau o gwmpas cam-drin domestig sy'n gallu golygu bod dioddefwyr yn cael ymateb negyddol, a chyngor gwael sy'n gallu gwneud y dioddef yn waeth. Er mwyn trawsnewid ein hymateb i gam-drin domestig, yn gyntaf mae angen i ni sicrhau ein bod yn deall y mater yn iawn.
Un stereoteip o gam-drin domestig yw drwgweithredwr meddw sy'n "colli rheolaeth" ac yn ymosod ar bartner. Er bod tystiolaeth o gysylltiad rhwng alcohol a cham-drin domestig 25 mae'r cyflwyniad hwn yn rhy syml ac nid yw'n adlewyrchu realiti cymhleth a phrofiad byw y dioddefwyr na'r ystod o wahanol fathau o berthynas lle gall cam-drin domestig ddigwydd.
'Dydw i ddim yn meddwl y byddwn i wedi cyfaddef ei bod hi'n sefyllfa o gam-drin domestig. Roeddwn i'n meddwl mai fy nghyn-gariad oedd yn ddyn cas. Aeth yr IDVA yn yr ysbyty drwy un o'i holiaduron ac roeddwn i bron iawn â bod yn risg uchel." 26
Nid dim ond rhwng cyplau y mae cam-drin domestig yn digwydd – mae hefyd yn gallu cynnwys aelodau eraill o'r teulu, megis cam-drin rhiant gan blentyn sydd yn y glasoed neu'n oedolyn. Mae ystadegau'r Mynegai Dynladdiadau yn dangos, rhwng diwedd mis Mawrth 2014 a diwedd mis Mawrth 2016, bod 13 achos o unigolion yn lladd rhiant. 27 Mae cam-drin domestig hefyd yn gallu cynnwys cam-drin rhwng brodyr a chwiorydd hwn, neu'r teulu estynedig ehangach. Mae'r cam-drin hwn yn gallu bod wedi'i gyfeirio mewn modd trefnus a chydgynllwyniol gyda'r bwriad o arwahanu'r dioddefwr yn llwyr.
25 Mewn un o bob tri digwyddiad trais domestig, roedd y dioddefwr yn credu bod y troseddwr dan ddylanwad alcohol. Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2016). Ffocws ar droseddu treisgar a throseddau rhywiol, Cymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Mawrth 2016, Tabl 3.10 https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/crimeandjustice/compendium/focusonv iolentcrimeandsexualoffences/yearendingmarch2016/relateddata
26 SafeLives (2016). A Cry for Health http://www.safelives.org.uk/sites/default/files/resources/ SAFJ4993_Themis_report_WEBcorrect.pdf
27 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017). Cam-drin domestig yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Mawrth 2017, Tabl 1
"Fy ngŵr ddechreuodd y cam-drin corfforol, a dilynodd aelodau eraill y teulu yn fuan wedyn. Dechreuodd ei deulu ef roi anrhegion drud i'r plant, a dechreuodd fy mhlant droi yn fy erbyn i... O'r diwrnod cyntaf, fy mam yng nghyfraith, fy nhad yng nghyfraith, fy chwiorydd a'm brodyr yng nghyfraith, ac yna fy ngŵr ac nawr y plant hefyd. Beth oeddwn i'n mynd i'w wneud?" 28
Mae llawer o fathau o ymddygiad sy'n gallu ymddangos fel rhan o gam-drin domestig gan gynnwys dylanwadu, arwahanu, rheoli a defnyddio bygythiadau a chywilydd sy'n niweidio, yn dychryn neu'n cosbi dioddefwr. Mae disgrifiadau syml yn aml yn methu â chydnabod dynameg pu er a rheolaeth sy'n bresennol mewn llawer o berthnasoedd camdriniol, y risg y mae'r rheolaeth yn ei achosi i ddiogelwch y dioddefwr ac ymreolaeth a chyfrifoldeb y drwgweithredwr. Canfu ymchwil gan Jane Monckton Smith fod rheolaeth yn nodwedd allweddol mewn 92% o lofruddiaethau domestig, obsesiwn mewn 94%, ac arwahanu oddi wrth deulu a ffrindiau mewn 78%. 29
"Roedd hi'n rheoli pwy oedd fy ffrindiau ac yn rheoli fy nghyswllt â'm teulu. Byddai hyn yn cynnwys mewngofnodi i fy e-bost ac anfon e-bost at fy nheulu gan esgus bod yn fi." 30
Rydym am sicrhau bod pobl yn deall cam-drin domestig yn iawn, a dyna pam yr ydym wedi ymrwymo i gyflwyno diffiniad statudol o gam-drin domestig. Y nod fydd cadarnhau diffiniad presennol y llywodraeth o gam-drin domestig a chysylltu â rhai o'r pwerau eraill y gellid eu cynnwys yn y bil drafft. Nid ydym yn bwriadu i'r diffiniad hwn ddisodli pob diffiniad arall sy'n bodoli yn awtomatig, na bod yn berthnasol i ddarpariaethau deddfwriaethol eraill sydd eisoes wedi'u nodi mewn statud. Fodd bynnag, byddwn yn ystyried achosion lle gallai hynny fod yn briodol.
Rydym yn cynnig defnyddio'r diffiniad trawslywodraethol presennol fel sail i'r diffiniad statudol newydd. Yn unol â'r diffiniad presennol:
* ni fyddai wedi'i gyfyngu i fenywod a genethod, a byddai'n cydnabod bod camdrin yn digwydd ym mhob math o berthynas h.y. partneriaid agos a theulu
* bydd hyn yn sicrhau bod pob dioddefwr a phob math o gam-drin domestig yn cael sylw digonol ac na chaiff dim dioddefwyr eu heithrio ar ddamwain rhag amddiffyniad na rhag gallu manteisio ar wasanaethau
* byddai'n cynnwys achosion unigol a phatrymau ymddygiad
* er bod y llywodraeth yn cydnabod bod cam-drin domestig bron bob amser yn rhan o batrwm o ymddygiad parhaus 31 , gallai cyfyngu'r diffiniad i batrymau o gam-drin yn unig beri risg o atal yr heddlu a gwasanaethau cyhoeddus rhag amddiffyn pobl mewn achosion sy'n ymddangos fel achosion untro
28 SafeLives (2017). Eich Dewis Chi: trais ar sail 'anrhydedd', priodas dan orfod a cham-drin domestig, heb ei gyhoeddi
30 Bates, E. (2017). Hidden Victims: Men and their Experience of Domestic Violence. Ar gael yn: http://insight.cumbria.ac.uk/id/eprint/3463/
29 Monckton-Smith, Jane a Szymanska, Karolina a Haile, Sue (2017) Exploring the Relationship between Stalking and Homicide
31 https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/482528/ Controlling_or_coercive_behaviour_-_statutory_guidance.pdf
Fodd bynnag, yn wahanol i'r diffiniad presennol:
* byddai'n cynnwys cysyniad 'cam-drin economaidd' yn hytrach na dim ond camdrin ariannol
* er bod diffiniad anstatudol presennol y llywodraeth o gam-drin domestig eisoes yn cydnabod cam-drin ariannol, rydym yn ymwybodol bod hyn yn gallu bod yn gyfyngol dan amgylchiadau lle gwrthodir adnoddau sylfaenol i ddioddefwyr megis bwyd, dillad a chludiant. Hefyd, efallai y bydd y drwgweithredwr yn gorfodi dioddefwyr i gymryd benthyciadau neu gontractau ariannol eraill. Felly, hoffem ddefnyddio dulliau mwy eang i roi sylw i'r holl fathau hyn o gam-drin
* câi ei gyflwyno gyda chanllawiau statudol ategol i weithwyr proffesiynol ag ymrwymiadau diogelu
* byddai hyn yn rhoi mwy o fanylion am deipoleg a manylion cam-drin domestig; yn nodi o dan ba amgylchiadau y byddem yn disgwyl i'r diffiniad gael ei ddefnyddio; ac yn ymhelaethu ac yn rhoi cyd-destun ar gyfer, er enghraifft, y cysylltiad rhwng cam-drin domestig a'r rhywiau a nodweddion perthynas gamdriniol
Felly, byddai'r diffiniad statudol arfaethedig yn diffinio cam-drin domestig fel a ganlyn:
Unrhyw ddigwyddiad neu batrwm o ddigwyddiadau o ymddygiad rheoli, gorfodi, bygwth, trais neu gam-drin rhwng pobl 16 oed a hŷn sydd, neu sydd wedi bod, yn bartneriaid agos neu'n aelodau teulu, beth bynnag yw eu rhywedd neu eu cyfeiriadedd rhywiol. Dyma rai o'r mathau o gam-drin sydd wedi'u cynnwys:
* seicolegol
* corfforol
* rhywiol
* economaidd
* emosiynol
Ymddygiad rheoli
Mae ymddygiad rheoli yn golygu amrywiaeth o weithredoedd â'r bwriad o wneud rhywun yn ddarostyngol a/neu yn ddibynnol drwy eu harwahanu oddi wrth ffynonellau cefnogaeth, ecsbloetio ar eu hadnoddau a'u galluoedd er budd personol, gwrthod y modd sydd ei angen arnynt i fod yn annibynnol neu i wrthsefyll a dianc a rheoleiddio eu hymddygiad bob dydd.
Ymddygiad gorfodi
Ymddygiad gorfodi yw gweithred neu batrwm o weithredoedd o ymosod, bygwth, cywilyddio a brawychu neu gam-drin arall a ddefnyddir i niweidio, cosbi neu ddychryn y dioddefwr.
1. Cwestiwn: A ydych yn cytuno â'r ffordd o gyflwyno'r diffiniad statudol arfaethedig?
Cytuno'n gryf
Cytuno
Ddim yn cytuno nac yn anghytuno
Anghytuno
Anghytuno'n gryf
Rhowch resymau [testun rhydd]
Ddim yn gwybod/dim ateb
[Cwestiwn 2 i sefydliadau yn unig]
2. Cwestiwn: A fydd y diffiniad newydd yn newid yr hyn y mae eich sefydliad yn ei wneud?
Bydd, mewn ffordd gadarnhaol
Esboniwch sut? (testun rhydd)
Bydd, mewn ffordd negyddol
Esboniwch sut? (testun rhydd)
Na, ni fydd yn newid
Esboniwch sut? (Testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
3. Cwestiwn: Sut y gallwn sicrhau bod y diffiniad wedi'i gynnwys mewn arferion ar y rheng flaen?
Testun rhydd
Yn 2012, ymgynghorodd y Llywodraeth am y diffiniad o gam-drin domestig, a chafodd ei ehangu i gynnwys pobl ifanc 16 i 17 mlwydd oed. Hoffem adolygu'r penderfyniad hwnnw er mwyn asesu ei effaith. 32
4. Cwestiwn: Pa effaith a gafodd y newidiadau i'r terfyn oedran yn y diffiniad o gam-drin domestig yn 2012, yn eich tyb chi? Dewiswch un.
Cadarnhaol Iawn
Cadarnhaol
Dim
Negyddol
Negyddol Iawn
Rhowch resymau [testun rhydd]
Ddim yn gwybod/dim ateb
Rydym yn cydnabod y bydd gwahanol gyfuniadau o amrediadau oedran o fewn perthynas lle bydd cam-drin domestig yn digwydd. Rydym hefyd yn cydnabod bod plant o dan 16 yn gallu bod yn ddioddefwyr cam-drin domestig naill ai yn eu perthynas eu hunain neu o ganlyniad i gam-drin yn y cartref. Mae'r llywodraeth wedi cynnal ystod o weithgareddau i godi ymwybyddiaeth o'r cam-drin hwn, gan gynnwys yr ymgyrch Cam-drin mewn Perthynas yn yr Arddegau. 33 Yn y dyfodol, rydym yn pryderu y gallai cynnwys plant o dan 16 yn y diffiniad statudol o gam-drin gymylu'r llinellau rhwng beth i'w ystyried yn gam-drin domestig neu'n gam-drin plant, ac amharu ar gyflawni gweithdrefnau amddiffyn a diogelu plant. Felly, rydym yn cynnig cadw'r terfyn oedran presennol.
32 https://www.gov.uk/government/consultations/cross-government-definition-of-domesticviolence-consultation
33 https://www.gov.uk/government/publications/teenage-relationship-abuse-campaign-posters
5. Cwestiwn: Rydym yn cynnig cadw'r terfyn oedran presennol o 16 mlwydd oed yn y diffiniad statudol – a ydych yn cytuno â'r syniad hwn? Dewiswch un.
| Cytuno’n gryf |
|---|
| Cytuno |
| Ddim yn cytuno nac yn anghytuno |
| Anghytuno |
| Anghytuno’n gryf |
| Rhowch resymau [testun rhydd] |
| Ddim yn gwybod/dim ateb |
1B: Gwneud cam-drin domestig yn fusnes pawb
Addysgu pobl ifanc ynglŷn â pherthynas
Fel y mae ein strategaeth Trais yn Erbyn Menywod a Genethod yn ei amlinellu, atal ac ymyrryd cynnar yw sylfaen ein hymagwedd tuag at ymdrin â thrais o hyd, a byddwn yn defnyddio'r un egwyddor ar gyfer cam-drin domestig yn fwy cyffredinol. Er mwyn cyflawni hyn, mae'n rhaid i ni herio derbynioldeb trais ac ymddygiad camdriniol ac unioni normau rhywedd sylfaenol.
"I fod yn onest, doeddwn i byth yn gwybod bod yna wasanaethau sy'n gallu eich cefnogi chi a helpu pobl yn fy sefyllfa. Oherwydd i ni, i mi, mae fel rhywbeth normal: rydw i wedi gweld fy nain, fy modrybedd, fy mam yn mynd drwy hynny i gyd... mae pobl yn meddwl mai fel yna mae pethau, fel yna mae hi i fod. Dydyn nhw ddim yn gwybod bod yna sefydliadau neu bobl sy'n gallu fy helpu." 34
"Am wn i, er fy mod i'n gwybod yr arwyddion ar ôl gweld fy mam yn cael ei cham-drin, roedd yr arwyddion yn wahanol i mi ac yn bwysicach doeddwn i ddim yn meddwl y byddai'n digwydd i mi." 35
Rydym yn cydnabod, os ydym wir am unioni agweddau, bod angen i ni ymgysylltu â phobl ifanc mor gynnar â phosibl. Mae gormod o bobl ifanc yn gweld cam-drin domestig yn eu cartrefi ac mae hyn yn gallu effeithio ar eu hymddygiad a'u perthnasoedd.
Astudiaeth achos: Ymgyrch Cam-drin mewn Perthynas yn yr Arddegau
Yn y flwyddyn ddiwethaf, rydym wedi darparu £3 miliwn i'r ymgyrch cam-drin mewn perthynas yn yr arddegau 'Disrespect NoBody', gyda'r bwriad o addysgu pobl ifanc yn eu harddegau am wahanol fathau o ymddygiad camdriniol. 36 Mae'r ymgyrch
34 SafeLives (2017). Eich dewis chi: trais ar sail 'anrhydedd', priodas dan orfod a cham-drin domestig. Heb ei gyhoeddi
35
http://www.safelives.org.uk/knowledge-hub/spotlights/spotlight-3-young-people-and-domestic-
SafeLives (2017). Ffocws ar bobl ifanc a cham-drin domestig. Ar gael yma:
abuse
36 https://www.gov.uk/government/collections/disrespect-nobody-campaign
Disrespect NoBody yn helpu pobl ifanc i ddeall beth yw perthynas iach, ailfeddwl am eu barn am ymddygiad rheoli, trais, cam-drin, cam-drin rhywiol a beth yw ystyr caniatâd yn eu perthynas. Y bwriad yw eu hatal rhag dechrau cyflawni cam-drin domestig yn oedolion drwy herio agweddau ac ymddygiad ymysg bechgyn a merched yn eu harddegau bod cam-drin mewn perthynas yn dderbyniol. Mae'r ymgyrch yn eu cyfeirio at fannau i gael cymorth a chyngor.
Rydym am helpu pob ysgol i ddarparu Addysg Perthynas, Addysg Perthynas a Rhyw ac Addysg Bersonol, Iechyd ac Economaidd o safon uchel er mwyn paratoi pob person ifanc i gael perthynas iach sy'n llawn parch, ac fel eu bod yn gadael yr ysgol â'r wybodaeth i'w paratoi am fywyd fel oedolion.
"Wel, yn amlwg i ddechrau yma doeddwn i ddim yn gwybod beth oedd yn dda a drwg mewn perthynas. …felly popeth roedd yn arfer ei ddweud wrtho'i roeddwn i'n meddwl 'wel ie, mae hynny'n iawn, mae'n cael dweud hynny'… Ac 'o mae e wedi gwneud hyn', roeddwn i'n meddwl am ein bod ni gyda'n gilydd a phethau fel yna." 37
Mae Deddf Plant a Gwaith Cymdeithasol 2017 yn rhoi dyletswydd ar yr Ysgrifennydd Gwladol dros Addysg i gyflwyno rheoliadau i wneud Addysg Perthynas mewn ysgolion cynradd ac Addysg Perthynas a Rhyw mewn ysgolion uwchradd yn orfodol yn Lloegr. Mae'r ddeddf hefyd yn rhoi grym i'r Ysgrifennydd Gwladol i wneud Addysg Bersonol, Iechyd ac Economaidd, neu elfennau arni, yn orfodol yn holl ysgolion Lloegr yn y dyfodol ac yn amodol ar ystyriaeth ofalus.
Mae'r Adran Addysg wedi bod yn cynnal proses ymgysylltu drwyadl ynglwn â chwmpas a chynnwys Addysg Perthynas ac Addysg Perthynas a Rhyw, gan gynnwys ystod eang o bartneriaid â budd. Roedd hyn yn cynnwys galwad gyhoeddus am dystiolaeth, a oedd ar agor rhwng 19 Rhagfyr 2017 a 12 Chwefror 2018. O hyn, byddant yn datblygu'r rheoliadau a'r canllawiau statudol i gyd-fynd â hwy ar gyfer y pynciau hyn, a chynhelir ymgynghoriad cyhoeddus ynglwn â'r ddau.
6. Cwestiwn: Yn ogystal â'r newidiadau sy'n cael eu gwneud i addysgu addysg perthynas mewn ysgolion, beth arall y gellir ei wneud i helpu plant a phobl ifanc i ddysgu am berthynas gadarnhaol a'u haddysgu am gam-drin?
Testun rhydd
Riportio cam-drin domestig i asiantaethau statudol
Rydym yn cydnabod pa mor bwysig ydyw bod asiantaethau statudol a gweithwyr proffesiynol yn deall yn iawn beth yw cam-drin domestig. Heb ddealltwriaeth dda, gall yr ymateb fod yn wael a gall hyn beryglu diogelwch dioddefwyr.
"Roeddwn i'n teimlo dan bwysau i adael fy ngŵr. Fe wnes i ddweud wrthyn nhw mai fy nhŷ i oedd hwn, a doeddwn i ddim eisiau mynd i fflat cyngor ar y llawr gwaelod lle fyddwn i ddim yn teimlo'n ddiogel. Fe wnes i sôn am fy mhroblemau corfforol eraill,
37 SafeLives (2017). Ffocws ar bobl ifanc a cham-drin domestig. Ar gael yma: http://www.safelives.org.uk/knowledge-hub/spotlights/spotlight-3-young-people-and-domesticabuse
ond doeddwn i ddim yn teimlo eu bod nhw'n gwrando. Roedden nhw eisiau i mi adael." 38
Ym mis Mawrth 2014, pan gyhoeddodd Arolygiaeth Cwnstabliaeth a Gwasanaethau Tân ac Achub Ei Mawrhydi eu hadroddiad cyntaf ar gam-drin domestig, gwelsant wendidau brawychus ac annerbyniol yn ymateb yr heddlu. Roeddent yn bryderus iawn am agweddau rhai heddweision; roedd sylwadau fel "dim ond domestig" yn dangos diffyg dealltwriaeth o'r mater dan sylw ac o'r risg a allai wynebu dioddefwr. 39 Yn 2017 nododd yr Arolygiaeth fod gwelliannau wedi'u gwneud i arferion yr heddlu ac er bod gan lawer o heddweision agweddau cadarnhaol, gofalgar ac empathig tuag at ddioddefwyr, bod gan rai agwedd negyddol o hyd tuag at y bobl fwyaf agored i niwed. 40
Mae llawer o gamau'n cael eu cymryd i wella dealltwriaeth o gam-drin domestig ar draws llawer o asiantaethau statudol. Mae hyn yn cynnwys canllawiau statudol, adnoddau wedi'u targedu a hyfforddiant. Mae dyrnaid o enghreifftiau wedi'u rhestru isod:
Heddlu
Mae'r Coleg Plismona wedi datblygu rhaglen hyfforddi ar gyfer yr heddlu dan y teitl Domestic Abuse Matters gyda chymorth gan yr elusen SafeLives. Canfu gwerthusiad gan y Coleg Plismona ei bod wedi cael effaith gadarnhaol ar wybodaeth heddweision am reolaeth orfodol ac agweddau at gam-drin domestig. 41
Tai
Comisiynodd y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol hyfforddiant ymwybyddiaeth cam-drin domestig ar gyfer staff rheng flaen opsiynau tai yn awdurdodau lleol Lloegr yn 2016. Cynhaliodd y Gwasanaeth Cenedlaethol Cefnogi Ymarferwyr 14 digwyddiad ar draws naw o ranbarthau Lloegr, gan hyfforddi 232 o staff tai rheng flaen. Diben yr hyfforddiant oedd sicrhau bod swyddogion rheng flaen yn gallu darparu'r gefnogaeth gywir ar yr adeg gywir i ddioddefwyr cam-drin domestig, gan gyfeirio dioddefwyr at y gwasanaethau priodol. Ategwyd yr hyfforddiant gan becyn offer ar-lein.
Gwasanaeth Erlyn y Goron
Mae Gwasanaeth Erlyn y Goron wedi cyhoeddi canllawiau cyfreithiol cynhwysfawr ynglwn â cham-drin domestig i bob erlynydd ledled Cymru a Lloegr. 42 Ategir hyn gan hyfforddiant, gan gynnwys hyfforddiant gorfodol ar fwrw ymlaen ag erlyniadau gan ddefnyddio ystod lawn o dystiolaeth, a gan gynnal archwiliadau cydymffurfiad eang.
Asiantaethau iechyd
Ym mis Mawrth 2017, cynhyrchodd Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol llywodraeth y Deyrnas Unedig gyhoeddiad ar-lein 'Ymateb i Gam-drin Domestig – adnodd i weithwyr iechyd proffesiynol'. 43 Mae'r Coleg Nyrsio Brenhinol wedi datblygu canllaw poced i gydnabod bod angen i nyrsys, bydwragedd a gweithwyr cefnogi gofal iechyd, a phob gweithiwr gofal iechyd proffesiynol arall, ddeall effaith cam-drin domestig ar gleifion,
38 SafeLives (2016). Safe Later Lives: Pobl hwn a cham-drin domestig
39 HMIC (2014). Busnes pawb: Gwella ymateb yr heddlu i gam-drin domestig
40 HMIC (2017). Adroddiad am gynnydd ymateb yr heddlu i gam-drin domestig
41 http://whatworks.college.police.uk/Research/Documents/Domestic_Abuse_Matters_2.0.pdf
42 http://www.cps.gov.uk/legal/d_to_g/domestic_abuse_guidelines_for_prosecutors/
43 https://www.gov.uk/government/publications/domestic-abuse-a-resource-for-healthprofessionals
cleientiaid a chydweithwyr. 44 Yn yr un modd, mae Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol gydag Adnabod a Chyfeirio i Wella Diogelwch a Safe Lives hefyd wedi cynhyrchu canllawiau i feddygfeydd teulu i'w helpu i ymateb yn effeithiol i gleifion sy'n profi cam-drin domestig, fel y mae'r astudiaeth achos isod yn ei ddangos. 45
Gweithwyr cymdeithasol
I gydnabod y rhan allweddol y gall gweithwyr cymdeithasol ei chwarae, mae'r llywodraeth yn cyflwyno asesiad cenedlaethol newydd i weithwyr cymdeithasol plant a theuluoedd yn Lloegr. Bydd yr asesiad hwn yn achredu gweithwyr cymdeithasol yn erbyn cyfres o feini prawf sy'n disgrifio sut y mae ymarfer gwaith cymdeithasol effeithiol yn edrych. 46 Mae'r meini prawf hyn yn cynnwys cam-drin domestig, ac mae disgwyl i'r asesiad ddechrau yng nghanol 2018.
Cafcass
Mae'r Gwasanaeth Cynghori a Chynorthwyo Llys i Blant a Theuluoedd (Cafcass) yn gweithio'n uniongyrchol gyda phlant a theuluoedd agored i niwed yn y llysoedd teulu. Maent wedi datblygu offeryn sy'n rhoi fframwaith strwythuredig i ymarferwyr gwaith cymdeithasol wrth asesu achosion llys teulu a allai ymwneud â cham-drin domestig. Datblygwyd yr offeryn i ddwyn ynghyd y ddealltwriaeth bresennol o asesu risg ac effaith byw gyda cham-drin domestig ar blant mewn un fformat y gall ymarferwyr ei ddefnyddio. Mae wedi cael ei gydnabod yn eang fel model arfer gorau.
Canolfan Byd Gwaith
Mae'r Adran Gwaith a Phensiynau yn ymroddedig i gryfhau eu gwaith yn y Ganolfan Byd Gwaith gyda phartneriaid lleol i sicrhau bod pobl ag anghenion cymhleth, gan gynnwys rhai sydd wedi profi cam-drin domestig, yn gallu cael budd-daliadau, yn cael y gefnogaeth a'r gofynion cywir o ran cyflogaeth, ac yn cael eu hatgyfeirio at sefydliadau lleol i roi'r gefnogaeth ehangach sydd ei hangen.
"Gallwn i siarad â'r doctor oherwydd rydw i'n ymddiried ynddo ac mae'n gwybod am y rhan fwyaf o'r pethau sy'n digwydd yn fy mywyd... roedd siarad â'r doctor yn agoriad llygad go iawn". 47
Astudiaeth achos: Cynllun Adnabod ac Atgyfeirio i Wella Diogelwch menywod sy'n profi trais domestig
Mae'r rhaglen hon yn hyfforddi timau ymarfer cyffredinol i adnabod cleifion â phrofiad o drais a cham-drin domestig a chynnig atgyfeiriad at gefnogaeth arbenigol. Dysgir y staff sut i weld yr arwyddion a'r symptomau sy'n awgrymu y gallai fod gan glaf brofiad o drais a cham-drin domestig, sut i ofyn am hyn ac yna roi ymateb priodol a chefnogol. Mae system atgyfeirio syml yn sicrhau bod cleifion sy'n datgelu ac a hoffai gefnogaeth yn cael eu hatgyfeirio at weithiwr arbenigol a enwir, sy'n gysylltiedig â'r feddygfa deulu - Addysgwr Eiriolwr y cynllun. Darperir gwybodaeth gyswllt i gleifion nad ydynt am gael
44 https://www.rcn.org.uk/professional-development/publications/pub-005985
45 http://www.safelives.org.uk/sites/default/files/resources/SafeLives_GP_guidance_ manual_STG1_editable_0.pdf
46 https://www.gov.uk/government/publications/knowledge-and-skills-statements-for-child-andfamily-social-work
47 SafeLives (2016). Safe Later Lives: Pobl hwn a cham-drin domestig. Ar gael yn: http://safelives.org.uk/sites/default/files/resources/Safe%20Later%20Lives%20%20Older%20people%20and%20domestic%20abuse.pdf
eu hatgyfeirio, ac mae'r hyfforddiant yn cynnwys gwybodaeth am linellau cymorth cenedlaethol i ddioddefwyr a drwgweithredwyr gwrywol. Cofnodir y drafodaeth yng nghofnod meddygol y claf.
Dyfyniad gan feddyg teulu a gafodd yr hyfforddiant: "Roeddwn i wedi adnabod un o'r cleifion a ddatgelodd i mi ers 21 mlynedd. Drwy gydol yr amser hwnnw, doedd gen i ddim syniad ei bod hi'n byw gyda gu r rheolaethol a seicolegol gamdriniol, a bod y cam-drin hwn wedi chwarae rhan allweddol yn ei phroblemau iechyd. Mae menywod yn eu chwedegau a'u saithdegau wedi datgelu i mi hefyd. Mae'r menywod hyn wedi dioddef cyhyd, ond ar ôl cael cynnig y gefnogaeth iawn maen nhw'n gallu gwneud penderfyniadau dewr iawn a newid eu bywydau er gwell." 48
Rydym yn cydnabod pa mor werthfawr y gall y sector gwirfoddol fod o ran addysgu asiantaethau statudol am gam-drin domestig. Mae swyddfeydd Canolfan Byd Gwaith yn gweithio'n rheolaidd gydag elusennau lleol ar fentrau cam-drin domestig. Er enghraifft, mae Canolfan Byd Gwaith Essex wedi ffurfio partneriaeth leol â Safer Places yn Essex i hyfforddi staff, cefnogi creu rhwydweithiau o eiriolwyr trais domestig a chreu mannau diogel i ddioddefwyr ddatgelu ledled y sir. Nod yr hyfforddiant yw paratoi staff i ymateb yn briodol ac yn effeithiol fel y gallant atgyfeirio pobl at wasanaethau priodol.
Astudiaeth achos: Menter J9
Mae'r fenter J9 wedi'i henwi er cof am Janine Mundy, mam i ddau fachgen ifanc a laddwyd gan ei chyn-u r a oedd ar fechnïaeth heddlu. Fe'i sefydlwyd gan heddlu Gwlad yr Haf a Dyfnaint a Chernyw a theulu Janine i godi ymwybyddiaeth a helpu dioddefwyr cam-drin domestig. Dangosir y logo J9 mewn safleoedd lle gall dioddefwyr gael gwybodaeth a fydd yn eu helpu i gael cefnogaeth a defnyddio ffôn.
Mae'r fenter yn cynnwys hyfforddiant ymwybyddiaeth a ddatblygwyd gan Safer Places elusen yn Essex, yn ogystal â chreu rhwydweithiau o eiriolwyr trais domestig a mannau diogel i ddioddefwyr ddatgelu ledled y sir.
,
Mae'r Ganolfan Byd Gwaith eisoes wedi rhoi mesurau ar waith i gefnogi dioddefwyr sydd wedi dianc o aelwyd dreisgar. Mae gwasanaeth ychwanegol J9 yn galluogi staff y Ganolfan Byd Gwaith i gyfeirio at gymorth a chefnogaeth ymarferol hefyd oddi mewn y Ganolfan Byd Gwaith. Ar bob llawr yn y Ganolfan Byd Gwaith, mae pwynt J9 lle gall staff gael gwybodaeth yn rhwydd, gan gynnwys manylion cyswllt Safer Places a llochesi cefnogaeth lleol. Mae staff y Ganolfan Byd Gwaith sydd wedi cael hyfforddiant J9 yn gwisgo bathodyn bach neu gortyn J9.
Dim ond rhai enghreifftiau yw'r rhain o'r ymdrechion i wella dealltwriaeth asiantaethau statudol o gam-drin domestig a sut i'w adnabod. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod bod mwy i'w wneud o hyd i sicrhau ymateb cyson ledled y wlad. Fel y mae'r Adroddiad Cydarolygiad Ardal wedi'i Dargedu ar yr Ymateb Amlasiantaethol i Blant sy'n Byw gyda Chamdrin Domestig 49 yn ei nodi, mae ardaloedd lleol wedi gwneud cynnydd cyffredinol da o ran ymateb i gam-drin domestig. Mae hyn yn arbennig o wir am amddiffyn plant a dioddefwyr. Fodd bynnag, mae'r adroddiad yn nodi bod angen newid sylweddol yn y ffordd y mae asiantaethau'n deall y mater ac yn ymateb iddo. Rydym yn edrych ar opsiynau i gyflwyno
48 http://irisi.org/
49 Cyd-arolygiad Ardal wedi'i Dargedu (2017). Yr ymateb amlasiantaethol i blant sy'n byw gyda cham-drin domestig
mwy o wybodaeth i staff Canolfan Byd Gwaith, gwasanaethau iechyd a gweithwyr Troubled Families (yn Lloegr) i wella eu gallu i adnabod arwyddion o gam-drin domestig a chynnig y gefnogaeth arbenigol sydd ei hangen.
7. Cwestiwn: Pa asiantaethau statudol neu grwpiau yr ydych yn meddwl y dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig ganolbwyntio eu hymdrechion arnynt er mwyn gallu adnabod cam-drin domestig yn well? Ticiwch y 3 uchaf ar y rhestr.
Lluoedd arfog
Gwasanaethau i blant
Staff llys
Gweithwyr addysg proffesiynol (er enghraifft
athrawon, staff ysgolion)
Brigâd dân
Gweithwyr iechyd proffesiynol
Staff tai
Staff canolfannau gwaith
Barnwyr/ynadon
Heddlu
Staff y Gwasanaeth Prawf/Cwmni Adsefydlu
Troseddol
Erlynwyr
Darparwyr gofal cymdeithasol i oedolion
Comisiynwyr gwasanaethau gofal
cymdeithasol i oedolion (awdurdodau lleol a
grwpiau comisiynu clinigol)
Gweithwyr cymdeithasol
Arall – nodwch os gwelwch yn dda
Ddim yn gwybod/dim ateb
8. Cwestiwn: Yn ogystal â gwella rhaglenni hyfforddiant a chyflwyno canllawiau, beth arall y gall y Llywodraeth ei wneud i wella dealltwriaeth asiantaethau statudol o gam-drin domestig?
Testun rhydd
Ffyrdd eraill o riportio cam-drin domestig
Mae amcangyfrifon yn seiliedig ar y bobl a gyfwelwyd yn Arolwg Troseddu Cymru a Lloegr yn dangos bod tua 4 o bob 5 dioddefwr (79%) cam-drin gan bartner ddim yn ei riportio i'r heddlu. 50 Mae dioddefwyr yn llawer mwy tebygol o ymddiried yn eu teulu a'u ffrindiau. Dywedodd goroeswyr wrth Gymorth i Fenywod fod diffyg cyfleoedd i'w helpu yn eu cymunedau lleol. I unioni hyn, ac i fanteisio ar gysylltiadau cymunedol sy'n bodoli eisoes, mae Cymorth i Fenywod wedi sefydlu'r cynllun 'Gofyn i Mi'.
Astudiaeth achos: Gofyn i Mi
Mae 'Gofyn i Mi' yn gyfle i ymuno â mudiad cymunedol i dorri distawrwydd cam-drin domestig. Bydd cwrs deuddydd di-dâl a gynhelir gan Gymorth i Fenywod mewn partneriaeth â gwasanaethau cam-drin domestig lleol yn cynyddu sgiliau pobl â chyrhaeddiad o fewn eu cymunedau i gymryd swyddogaeth 'llysgennad Gofyn i Mi' lle byddant yn dysgu sut i weithredu i dorri'r tawelwch a chodi ymwybyddiaeth o fewn eu rhwydweithiau. Wrth i ni siarad mwy am gam-drin domestig, bydd ein cymunedau'n dod yn fannau lle bydd pobl yn teimlo y gallant ddweud eu dweud. Mae'r hyfforddiant hefyd yn cynnwys sut y gall llysgenhadon Gofyn i Mi ymateb mewn modd cefnogol a deallgar i unrhyw un sy'n rhannu profiad personol o gam-drin domestig. Mae'r cwrs yn gweithio ar y ddealltwriaeth bod dioddefwyr yn aml yn siarad â ffrind, aelod teulu neu gymydog – aelod o'r gymuned – yn hytrach nag awdurdodau lleol.
Swyddogaeth Llysgennad Gofyn i Mi yw:
* torri'r distawrwydd o gwmpas cam-drin domestig
* codi ymwybyddiaeth o gam-drin domestig
* ymateb â pharch i unrhyw un sy'n rhannu profiadau personol
Mae'r cynllun yn cael ei gynnal fel peilot ar hyn o bryd mewn tair ardal yng Nghymru a Lloegr. 51
Rydym yn gwybod bod grwpiau allweddol eraill o unigolion (nad ydynt wedi'u cyflogi gan asiantaethau statudol) a allai chwarae rhan allweddol o ran brwydro yn erbyn cam-drin domestig. Fel y nodwyd drwy ddysgu o adolygiadau dynladdiadau domestig, un o'r grwpiau hyn yw cyflogwyr. 52 Bydd unrhyw gyflogwr â nifer sylweddol o weithwyr yn debygol o fod â rhai sydd wedi teimlo effeithiau cam-drin domestig, naill ai fel dioddefwyr neu fel drwgweithredwyr. Mae Menter Cam-drin Domestig y Cyflogwyr yn gru p o dros 200 o gwmnïau a sefydliadau sector cyhoeddus sydd wedi dod at ei gilydd i weithredu i helpu
50 Swyddfa Ystadegau Gwladol (2016) Trais a cham-drin yn erbyn partneriaid personol agos, Tabl 4.28
51 https://www.womensaid.org.uk/our-approach-change-that-lasts/askme/
52 Y Swyddfa Gartref (2016). Adolygiadau Dynladdiadau Domestig
staff sydd wedi teimlo effeithiau cam-drin domestig. 53 Mae'r cyflogwyr hyn yn cydnabod bod cam-drin domestig yn amharu ar berfformiad yn y gwaith, yn cynyddu absenoldebau ac yn y pen draw'n gallu arwain at staff yn gadael. Mae'r rhwydwaith yn cyfarfod i gyfnewid gwybodaeth am arferion gorau ac i annog, hybu a datblygu camau gweithredu i helpu staff sy'n dioddef cam-drin domestig neu sy'n ei gyflawni.
Mae Iechyd Cyhoeddus Lloegr, mewn partneriaeth â Busnes yn y Gymuned, yn datblygu pecyn offer a fydd yn darparu cyngor clir a chynhwysfawr am y camau y gall cyflogwr eu cymryd. Bydd y pecyn offer yn seiliedig ar adolygiad o dystiolaeth a gynhaliwyd gan Iechyd Cyhoeddus Lloegr a'r adroddiad diweddar a gomisiynwyd gan Sefydliad Vodafone. 54 Yn bennaf oll, bydd yn cynnwys lleisiau a thystiolaeth y bobl hynny y mae hyn wedi effeithio'n uniongyrchol arnynt, ac astudiaethau achos o gyflogwyr sydd wedi gwneud mwy na chydymffurfio er mwyn ymdrin â'r mater a chefnogi eu gweithwyr.
Mae'r llywodraeth hefyd wedi ariannu'r Gynghrair Tai Cam-drin Domestig i ddatblygu cyfres o safonau ar gyfer sut y dylai darparwyr tai ymateb i gam-drin domestig yng Nghymru a Lloegr. Mae swyddogion tai yn debygol o ddod i gysylltiad â dioddefwyr camdrin domestig bob dydd, ac maent mewn sefyllfa ddelfrydol i adnabod pobl sy'n cyflawni cam-drin domestig a hefyd pobl sy'n wynebu risg, megis plant. Dim ond rhan o'u swyddogaeth yw sylweddoli bod cam-drin yn digwydd; mae darparu ymateb effeithiol a chefnogol yn bwysicach fyth. Mae tasgau megis cynnal asesiad risg trwyadl, datblygu cynllun gweithredu a gwneud atgyfeiriadau addas i gyd yn weithgareddau y mae swyddogion tai â'r hyfforddiant priodol mewn sefyllfa dda i'w gwneud. Mae'r gyfres o safonau 55 yn galluogi darparwyr tai i archwilio dulliau darparu gwasanaethau ac arferion, er mwyn canfod bylchau a meysydd i'w gwella.
Mae'r llywodraeth yn cydnabod bod angen darparu cyfeiriadur o wybodaeth i'r cyhoedd i amlinellu'n glir beth yw cam-drin domestig, beth i'w wneud os ydynt yn ddioddefwr neu'n pryderu am rywun sy'n ddioddefwr, beth i'w wneud os ydynt yn cyflawni cam-drin domestig neu'n meddwl bod rhywun y maent yn ei adnabod yn gwneud hynny, ac i ble i fynd i gael cymorth. Rydym yn ymroddedig i ddiweddaru GOV.UK i sicrhau y darperir y wybodaeth ddiweddaraf am gam-drin domestig mewn modd clir a hawdd ei ddarllen.
9. Cwestiwn: Pa gefnogaeth bellach y gallwn ei darparu i'r cyhoedd (cyflogwyr, ffrindiau, teulu, ffigyrau cymunedol) fel y gallant adnabod cam-drin a chyfeirio dioddefwyr at gymorth yn effeithiol?
Testun rhydd
53 https://eida.org.uk/about/
54 Sefydliad Vodafone (2017). Trais a cham-drin domestig: cydweithio i drawsnewid ymatebion yn y gweithle
55 http://accreditation.dahalliance.org.uk/
Pennod 2: Amddiffyn a Chefnogi Dioddefwyr
"Rydym am wella gwasanaethau cefnogi a gwella i holl ddioddefwyr cam-drin domestig ac i'r plant sy'n byw gydag ef"
Rydym yn ceisio safbwyntiau ynglwn â sut i gyflawni hyn. Yn yr ymgynghoriad hwn, rydym:
* yn nodi enghreifftiau o ddarpariaeth bresennol gwasanaethau a modelau ariannu'r llywodraeth - rydym yn gofyn am flaenoriaethau ar gyfer cyllid gan lywodraeth ganolog a sut y gall y llywodraeth annog gwaith amlasiantaethol effeithiol sy'n rhoi cefnogaeth gyfannol i ddioddefwyr (tudalen 25)
* yn cydnabod bod gan lawer o ddioddefwyr anghenion penodol a/neu luosog ac yn gofyn beth arall y gall y Llywodraeth ei wneud i roi gwell cefnogaeth i'r dioddefwyr hynny sy'n wynebu rhwystrau rhag cefnogaeth (tudalen 32), gan gynnwys ymysg troseddwyr benywaidd (tudalen 33) sy'n aml â hanes o gam-drin domestig. Rydym hefyd yn trafod yr heriau i'r dioddefwyr hynny sy'n methu â throi at arian cyhoeddus (tudalen 35) ac sydd felly'n arbennig o agored i niwed.
* yn cynnig creu Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig newydd sy'n cymryd yr elfennau cryfaf ar y gorchmynion sy'n bodoli i sicrhau y diogelir dioddefwyr ac i atal cam-drin rhag gwaethygu (tudalen 36), gan amlinellu'n fanwl y broses ymgeisio a'r amodau posibl
* yn ceisio safbwyntiau am newidiadau deddfwriaethol diweddar sy'n ei gwneud yn haws i ddioddefwyr gofrestru'n ddienw i bleidleisio gan gadw eu manylion personol yn ddiogel (tudalen 43) – bydd hyn yn sicrhau na chânt eu rhoi mewn perygl wrth arfer eu hawl ddemocrataidd
* yn cynnig gwneud y Cynllun Datgelu Trais Domestig (tudalen 44) yn gyfraith er mwyn sicrhau y'i defnyddir yn amlach ac yn fwy cyson ledled y wlad - Drwy wneud y cynllun yn fwy gweladwy, rydym yn gobeithio rhybuddio mwy o ddioddefwyr a phobl a allai fod yn ddioddefwyr o'r peryglon y gallai eu partner eu peri
* yn ystyried beth y gellir ei wneud i helpu dioddefwyr cam-drin economaidd i ddianc a gwella (tudalen 47)
* yn adlewyrchu ar sut y gellir defnyddio technoleg mewn cysylltiad â cham-drin domestig – fel offeryn i gam-drin dioddefwyr, ac er mwyn cefnogi ac amddiffyn dioddefwyr (tudalen 48)
2A: Gwella gwasanaethau cefnogaeth i holl ddioddefwyr cam-drin domestig a'u plant
Mae'r llywodraeth yn glir y bydd sicrhau bod yr offer, yr adnoddau, y gwasanaethau a'r pwerau cywir ar gael i amddiffyn a chefnogi dioddefwyr cam-drin domestig yn gwneud unigolion a theuluoedd yn ddiogel, yn gynt. Rydym yn cydnabod y gall fod angen gwahanol fathau o gefnogaeth ar wahanol adegau, ac rydym yn gweithio ar ffyrdd o wella'r rhain – gan gynnwys drwy'r gwasanaethau a ddarperir i deuluoedd gan ofal cymdeithasol i blant.
Fel y nodwyd yn y rhagarweiniad, dros y deg mlynedd diwethaf rydym wedi cefnogi amrywiaeth o wasanaethau cefnogi wedi'u harwain gan y sector gwirfoddol, gan gynnwys llinellau cymorth, eiriolaeth a gwasanaethau mewn llety.
Llochesi a llety diogel
Rydym yn gwybod ei bod yn bwysig iawn bod gan ddioddefwyr cam-drin domestig ystod o ddewisiadau llety diogel, fel y gallant symud i le diogel ac ailadeiladu eu bywydau. Gellir darparu llety diogel mewn lloches, yn ogystal â drwy gyfrwng cynlluniau noddfa 56 a thai gwasgaredig 57 , gyda chymorth fel y bo'r angen yn y ddau achos. 58 Gall tai gwasgaredig a chynlluniau noddfa helpu'r dioddefwyr hynny sy'n dewis aros yn eu cartrefi neu'n agos atynt gyda'r gwasanaethau cefnogi cywir. Awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am gomisiynu llochesi a llety diogel arall yn eu hardaloedd, gan gydnabod anghenion amrywiol dioddefwyr a'u plant. Mae hefyd yn ddyletswydd ar awdurdodau lleol i ddarparu llety i ddioddefwyr cam-drin domestig sy'n wynebu digartrefedd.
Mae'r llywodraeth yn credu mai awdurdodau lleol, yn gweithio mewn partneriaeth ag asiantaethau megis yr heddlu a chyrff iechyd a darparwyr gwasanaethau cam-drin domestig arbenigol, sydd yn y sefyllfa orau i asesu a diwallu'r angen am lety diogel i ddioddefwyr oddi mewn eu hardal leol a thu hwnt. Mae Blaenoriaethau Gwasanaethau Cam-drin Domestig y llywodraeth, a gyhoeddwyd ym mis Tachwedd 2016, yn glir y dylai awdurdodau lleol ddarparu ar gyfer dioddefwyr cam-drin domestig o'r tu allan i'w hardal leol, i gydnabod bod angen i lawer o ddioddefwyr symud i ardal arall i gadw'n ddiogel. Hefyd, mae disgwyl i awdurdodau lleol gydweithio â'i gilydd i'w gwneud yn hawdd i ddioddefwyr symud o un ardal i un arall gan sicrhau eu diogelwch.
Ers 2014, rydym wedi darparu £33.5 miliwn o gyllid grant uniongyrchol i ardaloedd lleol ar gyfer llochesi a gwasanaethau llety arbenigol eraill ac i ddiwygio gwasanaethau lleol. Gallai diwygio gwasanaethau gynnwys comisiynu gwasanaethau'n well, gwella llwybrau dioddefwyr i gael cefnogaeth drwy deilwra'r ddarpariaeth i'w hanghenion, gweithio mewn partneriaeth o fewn ffiniau awdurdodau lleol ac ar draws y ffiniau hyn, a chryfhau trefniadau llywodraethu. Mae'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol yn ariannu 80 o brosiectau ledled y wlad, mewn 258 o awdurdodau lleol, a fydd yn cefnogi dros 19,000 o ddioddefwyr. Mae'r prosiectau'n darparu llety diogel mewn llochesi, tai gwasgaredig a chynlluniau noddfa, yn ogystal â gwasanaethau cefnogi eraill i ddioddefwyr cam-drin domestig a'u plant.
Er enghraifft, mae prosiect o dan arweiniad Cyngor Dinas Newcastle wedi ffurfio partneriaeth ag ystod eang o asiantaethau gan gynnwys cynghorau cyfagos, gwasanaethau arbenigol cam-drin domestig, partneriaethau iechyd a darparwyr tai. Gyda'i gilydd, maent yn bwriadu gwella a chryfhau'r llochesi sydd ar gael ochr yn ochr â llety arbenigol arall, gan gynnwys fflatiau hunangynhwysol. Mae hyn yn cyd-fynd â gwell ymweliadau cefnogi a gofal pwrpasol i ddioddefwyr ag anghenion cymhleth, megis camddefnyddio cyffuriau. Drwy weithio ar draws cynghorau a'r asiantaethau perthnasol, mae'r prosiect yn gobeithio canfod anghenion dioddefwyr yn llawer cynharach.
56 Mae cynlluniau noddfa'n galluogi aelwydydd sy'n wynebu risg i aros yn eu cartrefi eu hunain ac yn helpu i atal pobl rhag dioddef fwy nag unwaith drwy ddarparu mesurau diogelwch a chefnogaeth
57 Tai gwasgaredig yw tai â chymorth sy'n lled-annibynnol, gyda chymorth cofleidiol i breswylwyr llochesi sydd heb fod angen cefnogaeth mor ddwys ag a ddarperir mewn lloches mwyach 58 Mae cymorth fel y bo'r angen yn wasanaeth hyblyg sy'n cefnogi preswylwyr i fanteisio ar
wasanaethau arbenigol priodol
Mae'r cynllun 'Hampshire Making Safe' yn cael ei arwain gan Gyngor Dosbarth Hart ac mae'n cynnwys 11 awdurdod lleol yn Hampshire. Y nod yw ariannu tri dull o gefnogi dioddefwyr cam-drin domestig. Y cyntaf yw tai diogel yn yr ardal fel dewis arall yn lle llety mewn llochesi. Yr ail yw darparu gwell mesurau diogelwch a chefnogaeth o fewn cartrefi'r cleientiaid eu hunain i'w galluogi i aros yn ddiogel ac osgoi'r angen am lety lloches. Y trydydd yw cefnogaeth i ddarparu llwybrau effeithiol allan o lety tw diogel/lloches. Mae hyn yn cefnogi unigolion i symud ymlaen pan fo'n briodol, sydd yn ei dro'n golygu y gellir darparu cymorth i fwy o unigolion. Mae wedi'i dargedu'n benodol at bobl o gymunedau pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, neu at bobl ag anghenion cymhleth.
Mae Cysyniad Cefnogaeth a Llety Lloeren Suffolk yn bartneriaeth rhwng Cyngor Sir Suffolk, Cyngor Bwrdeistref Ipswich a saith cyngor dosbarth, gyda chymorth gan Gomisiynydd Heddlu a Throseddu Suffolk, Phoebe, Ymddiriedolaeth Gofal Anglia a llochesi lleol. Nod y prosiect yw darparu mwy o lety i ddioddefwyr cam-drin domestig nad ydynt yn bodloni'r meini prawf i gael cefnogaeth mewn llety lloches. Ceir tai ychwanegol drwy'r awdurdod lleol, landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a'r sector rhentu preifat. Gan gydweithio'n agos â llochesi sy'n bodoli, y nod yw creu dewis arall hyblyg sydd hefyd yn cynnig cefnogaeth arbenigol i ddioddefwyr ag anghenion cymhleth.
Adolygu cyllid i wasanaethau cam-drin domestig, gan gynnwys Llochesi
Yn ein Strategaeth Trais yn Erbyn Menywod a Genethod, roeddem yn glir ein bod am weithio gyda chomisiynwyr lleol i ddarparu dyfodol diogel i lochesi. Er bod niferoedd y mannau gwely wedi cynyddu ers 2010, mae'r llywodraeth yn ymroddedig i adolygu cyllid i wasanaethau cam-drin domestig, gan gynnwys llochesi, yn enwedig y costau cefnogaeth a gofal critigol. I roi sail i'n hadolygiad, rydym wedi comisiynu archwiliad annibynnol, allanol o wasanaethau cam-drin domestig. Bydd hwn yn rhoi darlun cyflawn i ni o'r ddarpariaeth i bob dioddefwr ledled Lloegr ac yn ein galluogi i asesu pa effaith y mae gwasanaethau'n ei chael a chanfod unrhyw fylchau yn y ddarpariaeth. Llunnir adroddiad o'r archwiliad yng ngwanwyn 2018, a chwblheir yr adolygiad erbyn haf 2018. Rydym yn ymroddedig i gydweithio'n agos â'r sector ac awdurdodau lleol ar yr archwiliad a'r adolygiad cyffredinol, gan alw ar eu harbenigedd a'u gwybodaeth, i sicrhau bod gennym sail dystiolaeth gadarn i wneud penderfyniadau yn y dyfodol ynglwn ag ariannu'r gwasanaethau hollbwysig hyn.
Bydd ein hadolygiad yn ategu gwaith mwy cyffredinol ar ariannu tai â chymorth tymor byr, sy'n cynnwys llochesi. Yn ddiweddar, rydym wedi cynnal ymgynghoriad ynglwn â dylunio model costau tai newydd i ariannu tai â chymorth ar gyfer argyfyngau a chyfnodau tymor byr yn Lloegr. Mae'r Datganiad Polisi a'r Ymgynghoriad ar gael yn: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/655990/Fun ding_supported_housing_-_policy_statement_and_consultation.pdf
Caeodd yr ymgynghoriad ar 23 Ionawr 2017. Caiff y diwygiadau Tai â Chymorth eu rhoi ar waith ym mis Ebrill 2020 ac rydym yn ymgynghori ac yn ymgysylltu'n agos â'r sector i'n helpu i lunio manylion y model ariannu. Rydym yn glir ein bod yn fodlon ystyried pob opsiwn er mwyn cyflawni ein nodau a sicrhau na chaiff y gefnogaeth ofynnol ei gwrthod i neb.
Darparu tai cymdeithasol i ddioddefwyr cam-drin domestig
Rydym hefyd yn gwybod ei bod yn hollbwysig sicrhau nad yw dioddefwyr cam-drin domestig sy'n barod i adael llochesi a llety diogel arall gyda chymorth yn wynebu anfantais wrth ymgeisio am dai cymdeithasol.
Ym mis Tachwedd 2017, lansiodd y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol ymgynghoriad ynglwn â chynigion am ganllawiau statudol newydd i awdurdodau lleol, gyda'r bwriad o helpu dioddefwyr cam-drin domestig sydd ar hyn o bryd yn byw mewn lloches neu fath arall o lety dros dro diogel i symud i dai cymdeithasol. Byddai'r canllawiau newydd yn adeiladu ar y canllawiau statudol presennol ar gyfer dyraniadau tai cymdeithasol i'w gwneud yn haws i ddioddefwyr cam-drin domestig gael tai cymdeithasol drwy:
* ei gwneud yn glir bod disgwyl i awdurdodau lleol hepgor unrhyw brofion preswylio ar gyfer dioddefwyr sydd wedi dianc i ardal arall
* amlinellu sut y gall awdurdodau lleol roi blaenoriaeth briodol ir gru p hwn
Rydym hefyd yn cynnig y dylai'r canllawiau gynghori awdurdodau lleol ynglwn â sut y gallant ddefnyddio eu pwerau presennol i gefnogi tenantiaid sy'n dioddef cam-drin domestig i aros yn eu cartrefi'n ddiogel os ydynt yn dewis gwneud hynny, er enghraifft, drwy droi'r drwgweithredwr allan a chaniatáu tenantiaeth un person i'r dioddefwr.
Daeth yr ymgynghoriad i ben ar 5 Ionawr 2018, ac rydym yn disgwyl cyhoeddi'r canllawiau newydd yng ngwanwyn 2018.
Ar 19 Rhagfyr 2017, cyflwynodd y Weinyddiaeth y Bil Tenantiaethau Diogel (Dioddefwyr Cam-drin Domestig). Bydd y bil yn mynnu bod awdurdodau lleol yn Lloegr, wrth ailgartrefu tenant oes presennol sydd ag angen symud neu wedi symud yn ddiweddar o gartref cymdeithasol i ddianc rhag cam-drin domestig, yn caniatáu tenantiaeth oes i'r tenant yn eu cartref newydd. Bydd y mesurau yn y bil hwn yn rhoi'r sicrwydd sydd ei angen ar y dioddefwyr hyn i adael sefyllfa gamdriniol. Mae'r bil yn berthnasol i denantiaid oes awdurdodau lleol a Darparwyr Cofrestredig Preifat tai cymdeithasol (cymdeithasau tai).
Mae'r Bil Tenantiaethau Diogel (Dioddefwyr Cam-drin Domestig) yn cyflawni ymrwymiad a wnaethpwyd wrth basio Deddf Tai a Chynllunio 2016 ('Deddf 2016'). Mae Deddf 2016 yn diwygio tenantiaethau diogel awdurdodau lleol ac felly, pan fydd mewn grym, bydd y rhan fwyaf o denantiaid yn cael tenantiaeth am gyfnod penodol, yn hytrach na thenantiaeth oes fel sy'n digwydd nawr. Pan luniwyd Adroddiad yr Arglwyddi ar gyfer Deddf 2016, ymrwymodd y llywodraeth i sicrhau y byddai awdurdodau lleol yn caniatáu i ddioddefwyr cam-drin domestig â thenantiaeth oes gael tenantiaeth arall o'r fath pe bai'n anniogel iddynt aros yn eu cartref presennol.
Cynghorwyr Annibynnol ar Drais Domestig
Mae cynghorwyr annibynnol ar drais domestig yn edrych ar ddiogelwch dioddefwyr a goroeswyr sy'n wynebu risg uchel o niwed gan bartneriaid agos, cyn-bartneriaid neu aelodau teulu i sicrhau eu diogelwch a diogelwch eu plant. Mae'r cynghorwyr hyn yn gweithredu fel prif bwynt cyswllt i ddioddefwyr, ac fel arfer yn gweithio gyda hwy o'r pwynt argyfwng ymlaen. Maent yn asesu'r risg a berir gan y drwgweithredwr ac yn trafod yr ystod o opsiynau addas. Mae hyn yn cynnwys datblygu cynlluniau diogelwch a'u rhoi ar waith, trafod gwaharddebau a sancsiynau a allai fod ar gael drwy'r llysoedd, opsiynau tai a gwasanaethau cefnogi.
Mae data gan SafeLives yn dangos bod cyfanswm o 815 cynghorydd annibynnol ar drais domestig cywerth ag amser llawn yn gweithio ledled Cymru a Lloegr. Mae'r dystiolaeth yn dangos, ar ôl cefnogaeth ac ymyriadau gan un o'r gwasanaethau hyn, bod dioddefwyr yn profi llawer llai o gam-drin a newidiadau cadarnhaol i'w diogelwch a'u hansawdd bywyd: dywedodd 84% o'r dioddefwyr eu bod yn teimlo'n fwy diogel, roedd 82% yn teimlo bod eu
hansawdd bywyd wedi gwella, a dywedodd 57% o'r dioddefwyr nad oedd y cam-drin yn digwydd mwyach erbyn adeg cau'r achos. 59
Amddiffyn plant
Mae'r llywodraeth hefyd glir bod diogelwch plant yn hollbwysig mewn achosion o gam-drin domestig. Adrannau gofal cymdeithasol plant awdurdodau lleol sy'n statudol gyfrifol am ddiogelu plant a hybu eu lles, a cham-drin domestig yw'r ffactor mwyaf cyffredin a nodir gan weithwyr cymdeithasol wrth asesu anghenion plant. 60 Mae'r gwasanaethau gofal cymdeithasol plant gorau'n darparu cymorth a chefnogaeth ragorol i blant a theuluoedd. Ac eto, er bod llawer o waith cymdeithasol da yn y system a bod cynnydd wedi'i wneud o ran gosod y sylfeini ar gyfer gwelliant systemig, mae'r gwasanaethau y mae plant yn eu derbyn yn dal i fod yn anghyson – ac mae mwy i'w wneud, er mwyn i bob plentyn gael y cymorth iawn ar yr adeg iawn. Drwy ddiwygiadau eang i ofal cymdeithasol plant, mae'r llywodraeth yn gyrru gwelliannau ar draws y system, o dargedu gweithwyr cymdeithasol da i'w recriwtio a'u cadw mewn gofal cymdeithasol plant, i annog arloesi a datblygu dulliau newydd o atal cam-drin domestig, ei ganfod ac ymateb iddo.
Drwy Ddeddf Plant a Gwaith Cymdeithasol 2017, rydym yn cyflwyno trefniadau diogelu amlasiantaethol newydd a chaiff Byrddau Lleol Diogelu Plant eu disodli gan drefniadau diogelu lleol newydd, o dan arweiniad tri phartner diogelu (awdurdodau lleol, prif swyddogion heddlu, a grwpiau comisiynu clinigol). Drwy fynnu bod ardaloedd lleol yn cydweithio i ddatblygu trefniadau gwaith cryfach, pwrpasol rhwng y tair asiantaeth allweddol ac asiantaethau perthnasol eraill, rydym yn disgwyl gweld gwelliant yn safon y gwaith rhyngasiantaeth i ddiogelu plant. Bydd y ddeddfwriaeth newydd yn darparu pwerau ychwanegol i sicrhau cyfranogiad effeithiol gan asiantaethau allweddol ac yn cytuno ar gynlluniau i gryfhau rhannu gwybodaeth.
Rydym hefyd wedi ariannu peilot o fodel 'Un Drws Ffrynt' SafeLives mewn saith ardal ledled y Deyrnas Unedig. Mae hyn yn symud oddi wrth ddull sy'n ystyried holl aelodau'r teulu ar wahân tuag at ddull teulu cyfan, gan ganfod risgiau i holl aelodau'r teulu a gweithio gyda hwy i ddatblygu ymateb diogelu. Gallwch gael gwybod mwy yn www.safelives.org.uk/one-front-door
Mae'r Swyddfa Gartref hefyd wedi lansio'r 'Gronfa Ymddiried mewn Perthynas' sy'n dyrannu £13m dros bedair mlynedd i fentrau lleol sy'n gwella'r gefnogaeth i bobl ifanc 1017 oed sy'n wynebu risg o ecsbloetio a cham-drin, gan gynnwys cam-drin gan gyfoedion ac mewn perthynas. Gall awdurdodau lleol ymgeisio am gyllid i gynnal prosiectau â'r ffocws o hwyluso perthynas o ymddiriedaeth rhwng pobl ifanc agored i niwed a'r oedolion sydd yno i'w cefnogi, gyda'r nod o gynyddu ffactorau amddiffynnol gan gynnwys rhwydwaith cefnogi cadarnhaol, gwytnwch personol a hunan-barch. 61
59 Arolwg 2016 SafeLives o ddarpariaeth Cynghorwyr Annibynnol ar Drais Domestig yng Nghymru a Lloegr (2016). Arolwg Cynghorwyr Annibynnol ar Drais Domestig. Ar gael yn: http://www.safelives.org.uk/news-views/safelives-idva-survey-2016
60 Adran Addysg (2017). Nodweddion plant mewn angen: 2016-2017, Tabl C3 61 Bydd cyfanswm y cyllid a fydd ar gael ar draws yr ardaloedd lleol yn £2.45m yn 2018/19 a £3m yn 2019/20. Mae pot o £3m yn 2020/21 a £2.6m yn 2021/22 wedi'i awgrymu, ond bydd hyn yn dibynnu ar sefyllfa ariannu'r adran a'i blaenoriaethau ar ôl Adolygiad o Wariant 2019. Mae arian ychwanegol wedi'i ddyrannu i helpu i roi'r rhaglen ar waith a'i gwerthuso.
Anghenion lleol
Rydym wedi bod yn glir o'r cychwyn mai cymunedau lleol sydd yn y sefyllfa orau i asesu a diwallu anghenion lleol. Dyna pam mae llawer o arian cenedlaethol wedi'i gyfeirio at gomisiynu lleol. Mae hyn yn caniatáu i arweinwyr lleol sydd â dealltwriaeth glir o anghenion eu hardal leol a'r gwasanaethau a ddarperir yno ar hyn o bryd, i ffocysu'r arian hwn yn y mannau lle caiff yr effaith fwyaf. Er enghraifft, dyrannodd y Weinyddiaeth Gyfiawnder tua £96 miliwn yn 2016/17 ac eto yn 2017/18 i ariannu gwasanaethau cefnogi hanfodol i ddioddefwyr troseddu, ac aeth tua £68 miliwn o hwn i Gomisiynwyr Heddlu a Throseddu. Dywedodd y comisiynwyr hyn eu bod wedi gwario tuag £11.6 miliwn o grant y Weinyddiaeth Gyfiawnder ar ddarparu gwasanaethau i ddioddefwyr cam-drin domestig yn 2016/17. Dywedodd y comisiynwyr hefyd eu bod wedi gwario £9.2 miliwn o ffynonellau cyllid heblaw grant y Weinyddiaeth Gyfiawnder, sy'n golygu bod cyfanswm eu gwariant ar gam-drin domestig oddeutu £20.8 miliwn.
Hefyd, dyfarnwyd £17 miliwn i 41 ardal leol drwy Gronfa Trawsnewid Gwasanaethau Trais yn Erbyn Menywod a Genethod y Swyddfa Gartref, i annog darparu gwasanaethau lleol cydgysylltiedig rhwng awdurdod lleol, iechyd a chomisiynwyr heddlu a throseddu, â ffocws ar ymyrryd cynnar ac atal.
Astudiaeth achos: Prosiectau amlasiantaeth a ariennir gan y Llywodraeth
Prosiect ASSIST Birmingham: dan arweiniad Gru p Comisiynu Clinigol Dinas Birmingham:
Mae'r llywodraeth wedi darparu £600,000 i'r Prosiect ASSIST sy'n cael ei arwain gan Gru p Comisiynu Clinigol Dinas Birmingham, mewn partneriaeth â'r awdurdod lleol a darparwyr arbenigol. Bydd y prosiect yn cynnig cymorth arbenigol seiliedig ar drawma i fenywod sy'n agored iawn i niwed ac sydd â'r anghenion mwyaf cymhleth, gan gynnwys gwaith â ffocws gyda menywod sy'n wynebu risg y caiff eu plant eu symud.
Bwrdeistref Southwark, Llundain:
Mae'r prosiect hwn yn creu model newydd ar gyfer goroeswyr cam-drin domestig sy'n wynebu risg uchel, ac yn aml ag anghenion cymhleth, sydd â phlant ar gynlluniau amddiffyn plant a/neu sydd wedi cael eu hatgyfeirio at Gynhadledd Asesu Risg Amlasiantaeth, ac nad ydynt am amrywiaeth o resymau'n ymgysylltu â'r gwasanaethau cefnogi sy'n bodoli. Mae'r prosiect yn darparu cefnogaeth bwrpasol bersonol sy'n rhoi pwyslais ar ymchwilio, cynllunio a chanfod dulliau ymgysylltu wedi'u teilwra. Mae'r cynnig hefyd yn cyflwyno cefnogaeth therapiwtig i blant i sicrhau eu bod yn rhoi sylw i effeithiau gweld camdriniaeth ac yn lleihau'r effeithiau hirdymor.
De Cymru:
Comisiynydd Heddlu a Throseddu De Cymru a gafodd y dyfarniad unigol mwyaf (£1.4 miliwn) o'r Gronfa Trawsnewid Gwasanaethau Trais yn Erbyn Menywod a Genethod. Bydd y prosiect yn treialu'r model 'Newid sy'n Para', mewn partneriaeth â Chymorth i Fenywod Cymru. Maent yn gweithio gydag awdurdodau lleol, byrddau iechyd a mudiadau trydydd sector arbenigol i ddatblygu strategaeth ranbarthol ar y cyd i ymdrin â thrais yn erbyn menywod a genethod. Byddant yn cyflwyno'r cynllun 'Gofyn i Mi', gan hyfforddi 30 o bobl fel Llysgenhadon Cymunedol a fydd yn gwella dealltwriaeth o gamdrin domestig yn eu cymunedau, gan gynnwys drwy sefydlu salonau gwallt, siopau a chlybiau chwaraeon fel 'mannau diogel' lle gall menywod riportio cam-drin domestig
heb fynd i orsaf heddlu. Byddant hefyd yn gwella ymatebion gwasanaethau cefnogi drwy gyflwyno model gweithwyr proffesiynol dibynadwy ac yn datblygu, yn darparu ac yn gwerthuso rhaglenni newydd o ymyriadau i weithio gyda chyflawnwyr cam-drin i newid eu hymddygiad, gan gynnwys â dulliau teulu cyfan.
Llywodraeth ganolog
Mae gan lywodraeth ganolog ran bwysig i'w chwarae drwy ddarparu cyfeiriad a chefnogaeth i ardaloedd lleol i wella'r ymateb i ddioddefwyr. Rydym wedi cyhoeddi Datganiad Disgwyliadau Cenedlaethol newydd ar gyfer Trais yn Erbyn Menywod a Genethod. 62 Mae hwn yn amlinellu beth mae angen i ardaloedd lleol ei roi ar waith i sicrhau bod eu hymateb i drais yn erbyn menywod a genethod yn effeithiol. Mae'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol wedi cyhoeddi safonau ansawdd ar gyfer gwasanaethau mewn llety yn ogystal â blaenoriaethau ar gyfer gwasanaethau camdrin domestig i awdurdodau lleol.
Bydd y Weinyddiaeth yn cynnal archwiliad o gomisiynu gwasanaethau cam-drin domestig mewn awdurdodau lleol yn Lloegr a byddant yn rhannu mwy o fanylion am eu cynlluniau ar gyfer yr archwiliad ag awdurdodau lleol a phartneriaid allweddol cam-drin domestig cyn bo hir. Bydd y dystiolaeth o'r archwiliad yn cyfrannu at yr adolygiad o'r dulliau presennol o ddarparu llochesi yn Lloegr.
Cyhoeddodd y llywodraeth £20 miliwn ychwanegol i wasanaethau cam-drin domestig yng Nghyllideb Gwanwyn 2017 i gynorthwyo eu gwaith i drawsnewid yr ymateb i gam-drin domestig yng Nghymru a Lloegr. 63 Rydym yn dyrannu rhywfaint o'r arian hwn i gefnogi plant sydd wedi gweld cam-drin domestig a throseddwyr benywol, ac i helpu i ganfod yr arfer gorau o ran ymateb i gam-drin domestig mewn lleoliadau gofal iechyd. Rydym yn awyddus i sicrhau bod yr ymgynghoriad hwn yn rhoi sail i ddyrannu gweddill yr arian hwn, ac yn helpu i oresgyn rhwystrau eraill sy'n atal dioddefwyr rhag ceisio cefnogaeth briodol. Rydym am i'r cyllid gael ei ddefnyddio mewn ffordd sy'n cefnogi perchenogaeth leol ac yn blaenoriaethu'r meysydd lle gall cyllid cenedlaethol gael yr effaith fwyaf o ran cefnogi dioddefwyr.
10. Cwestiwn: Rydym yn y broses o ganfod meysydd o flaenoriaeth i gyllid Llywodraeth ganolog ar gyfer cam-drin domestig. Pa rai o'r meysydd canlynol yr ydych yn meddwl y dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig eu blaenoriaethu? Dewiswch hyd at 3.
Eiriolaeth i ddioddefwyr i'w galluogi i aros yn ddiogel yn eu cartref eu hunain (Cynghorwyr Annibynnol ar Drais Domestig neu gywerth)
Gwasanaethau therapiwtig i helpu dioddefwyr cam-drin domestig i wella ar ôl eu profiad
Gwasanaethau llety
Gwasanaethau llinell gymorth i bobl sy'n
62 https://www.gov.uk/government/publications/violence-against-women-and-girls-nationalstatement-of-expectations
63 https://www.gov.uk/government/news/spring-budget-2017-21-things-you-need-to-know
dioddef oherwydd cam-drin domestig eu ffonio i gael cyngor a chefnogaeth
Ymyriadau sy'n seiliedig ar iechyd
Rhaglenni drwgweithredwyr sy'n ceisio newid ymddygiad troseddwyr ac atal aildroseddu
Cyflwyno dulliau amlasiantaethol newydd
Arall (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
11. Cwestiwn: Beth arall all y Llywodraeth ei wneud i annog a chefnogi gwaith amlasiantaethol effeithiol, er mwyn cefnogi ac amddiffyn dioddefwyr yn llawn? Dewiswch hyd at 3.
Arweiniad
Cymhellion drwy gyllid
Rhannu arferion effeithiol
Hyfforddiant
Arall (testun rhydd)
Dim un o'r uchod
Ddim yn gwybod/ Dim ateb
2B: Cefnogi dioddefwyr ag anghenion penodol
Gall cam-drin domestig effeithio ar unrhyw un, o unrhyw gru p oed, rhywedd, statws economaidd-gymdeithasol, cyfeiriadedd rhywiol, anabledd, crefydd neu ethnigrwydd.
"Dydy partner Maria, menyw anabl, ddim yn gadael iddi weld y nyrs arbenigol ar gyfer ei chyflwr; mae'r partner yn gwrthod gosod rheiliau llaw yn eu cartref. Mae hi'n atal Maria rhag defnyddio ffon gerdded, ac mae Maria yn ceisio cerdded hebddi, mae'n gwawdio ei cherdded ac yn dweud wrthi am sefyll yn syth gan wybod y bydd hi'n syrthio ac yn brifo. 64
Rydym yn gwybod y gall rhai grwpiau wynebu rhwystrau ychwanegol rhag riportio, a dyna pam yr ydym wedi ariannu gwasanaethau penodol sy'n darparu cefnogaeth wedi'i thargedu, er enghraifft dioddefwyr sy'n fenywod anabl; yn bobl hwn; yn ddynion; ac yn bobl lesbiaidd, hoyw, ddeurywiol a thrawsrywiol.
64 SafeLives (2016). Goroeswyr anabl hefyd: pobl anabl a cham-drin domestig
* drwy'r Dreth Tamponau rydym yn ariannu 'Siapio Ein Bywydau' a fydd yn sicrhau bod anghenion menywod anabl sy'n profi trais neu gam-drin, neu'n wynebu risg o hynny, yn cael eu diwallu drwy'r gwasanaethau a ddarperir ar hyn o bryd
* hefyd drwy'r Dreth Tamponau rydym yn ariannu'r sefydliad 'Jackson's Lane' yn Haringey, Llundain i ymgysylltu â phobl hwn mewn gweithgareddau cymunedol i wella eu dealltwriaeth o les, aflonyddu a cham-drin domestig a darparu'r gwasanaethau cefnogi sydd eu hangen i ymdrin â'r materion hyn
* rydym yn darparu cyllid i linell gyngor i ddynion a llinell gymorth i bobl lesbiaidd, hoyw, ddeurywiol a thrawsrywiol i gefnogi dioddefwyr cam-drin domestig yn uniongyrchol
* drwy gronfa arbenigol cefnogaeth mewn llety gwerth £20 miliwn y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol, rydym yn ariannu Cyngor Dinas Manceinion i ddarparu llety byw annibynnol i 10 i 15 o oroeswyr cam-drin domestig sy'n bobl lesbiaidd, hoyw, ddeurywiol a thrawsrywiol – mae hyn hefyd yn cynnwys cefnogaeth gweithwyr achos a chefnogaeth allgymorth dwys i 20 o bobl eraill yn ogystal â gwaith i godi ymwybyddiaeth o wasanaethau ymysg y gymuned hon yn ehangach
Gallai ffactorau eraill megis statws economaidd-gymdeithasol neu amddifadedd yr ardal hefyd effeithio ar sut y mae dioddefwyr yn ceisio cymorth – gallai fod yn anoddach i bobl â llai o adnoddau adael drwgweithredwyr neu chwilio am gymorth. Rydym hefyd yn ymwybodol, mewn rhai cymunedau, y gallai fod rhwystrau ychwanegol megis diffyg ymddiriedaeth mewn asiantaethau statudol (megis yr heddlu, gwasanaethau cymdeithasol, neu awdurdodau tai), neu ofn o gael eu gwrthod gan eu cymuned os ydynt yn ceisio cymorth. Gall statws mewnfudo ansicr hefyd effeithio ar benderfyniad dioddefwr i geisio cymorth.
Rydym hefyd yn gwybod nad dim ond cam-drin rhwng partneriaid yw cam-drin domestig. Mae'n gallu bod yn oedolyn yn cam-drin ei riant hwn, plentyn yn y glasoed yn cam-drin nain neu daid neu'n gam-drin rhwng pobl ifanc yn eu harddegau (16+) mewn perthynas agos. Gall gael ei gyflawni gan bobl sy'n gofalu am bobl agored i niwed (er enghraifft pobl hwn neu bobl anabl). Gall gael ei gyflawni hefyd mewn perthynas ofalu anffurfiol oherwydd pwysau'r amgylchiadau hyn. Gall hyn effeithio ar y ffordd y bydd dioddefwr yn ceisio cymorth, a sut y derbynnir hyn.
Astudiaeth achos: Profiad dioddefwr
Roedd diffynnydd a dioddefwr mewn priodas wedi'i threfnu, ac ers iddynt gyrraedd Lloegr yn 2012 roedd y dioddefwr wedi cael ei chadw mewn caethiwed. Roedd y diffynnydd wedi cymryd gemwaith priodas oddi ar ei wraig fel ffordd o'i hecsbloetio a'i rheoli hi. Aeth y dioddefwr yn ariannol ddibynnol ar ei gu r, a hi a oedd yn gyfrifol am wneud yr holl waith tw yr oedd ef yn ei fynnu. Nid oedd hi'n cael gadael y tw ar ei phen ei hun, a phan oedd hi gartref ar ei phen ei hun, roedd ef yn ffonio bob deg munud i wneud yn siu r nad oedd y ffôn yn brysur. Cafodd ef ddedfryd o 2 flynedd yn y carchar am gadw ei wraig mewn caethiwed ac am ymosodiad a achosodd niwed corfforol gwirioneddol, gan dorri ei thrwyn. Hefyd, cafodd gorchymyn atal ei roi. Credir mai hwn oedd yr euogfarn cyntaf o'r math hwn yng Nghymru a Lloegr.
Yn olaf, rydym yn cydnabod bod gan lawer o ddioddefwyr cam-drin domestig anghenion cymhleth a lluosog, ac y gall fod yn anodd iddynt ddefnyddio gwasanaethau i'w cefnogi. Er na ddylid tybio bod presenoldeb ffactorau agored i niwed yn golygu yn awtomatig y bydd gan ddioddefwyr anghenion cymhleth, mae'n bwysig eu cydnabod oherwydd gall hynny dynnu sylw at angen i ddefnyddio dulliau gwahanol.
Rydym wedi cael trafodaethau helaeth ag awdurdodau lleol a phartneriaid cam-drin domestig er mwyn deall maint y broblem a chanfod yr arfer gorau. Mae prosiectau o dan arweiniad awdurdodau lleol yn Lloegr, sy'n canolbwyntio ar gefnogi dioddefwyr ag anghenion cymhleth, wedi cael eu hariannu o gronfa arbenigol cefnogaeth mewn llety gwerth £20 miliwn y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol. Rydym wedi uno ar draws y llywodraeth i sicrhau ymagwedd gydlynol at wella'r gwasanaeth a'r gefnogaeth a gynigiwn i ddioddefwyr cam-drin domestig ag anghenion cymhleth, a byddwn yn parhau i gydweithio'n agos ag awdurdodau lleol a phartneriaid cam-drin domestig wrth i'r gwaith hwn ddatblygu ymhellach.
12. Cwestiwn: Beth arall all y Llywodraeth ei wneud i roi gwell cefnogaeth i ddioddefwyr sy'n wynebu amryw o rwystrau rhag cael cefnogaeth?
Testun rhydd
Cefnogi troseddwyr benywol
Rydym yn gwybod bod troseddwyr benywol yn aml mewn sefyllfa gymhleth, gan gynnwys cefndir o gamdriniaeth. Rydym yn cydnabod bod cam-drin domestig yn gallu chwarae rhan fawr mewn troseddu gan fenywod; mae dros 60% o droseddwyr benywol yn dweud eu bod wedi profi cam-drin domestig. 65
Astudiaeth achos: Troseddwyr benywol 66
Disgrifiodd un fenyw sut y trodd hi at droseddu er mwyn cynnal ei defnydd o gyffuriau, o dan reolaeth ei phartner:
"Roeddwn i wedi bod yn ysmygu heroin cyn i mi gyfarfod ag ef. Fe wnaeth ef fy chwistrellu i am y tro cyntaf; roedd yn dweud ei fod eisiau i mi fod yn ddiogel. O hynny ymlaen, roeddwn i allan ohoni – roedd e'n mynd allan i ddwyn ac yna'n dod yn ôl ac yn fy chwistrellu i ac roeddwn i jyst yn gorwedd yno. Dim ond 18 oeddwn i fy hun, ac roeddwn i gydag ef am saith neu wyth mlynedd. Roeddwn i'n gwbl ddibynnol arno ef, yn gwbl emosiynol ddibynnol. Roedd ef eisiau i mi ofalu am y nwyddau wedi'u dwyn a'u gwerthu nhw. Dyna oedd yr unig ffordd o gael arian ar gyfer yr heroin. Yn y diwedd, es i i'r carchar drosto ef am ddwyn."
Mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn buddsoddi £1 miliwn o gyllid sbarduno mewn chwe ardal leol i ddatblygu 'Dull System Gyfan' o ymdrin â throseddwyr benywol. Mae'r model hwn yn dod ag asiantaethau lleol (cyfiawnder troseddol, statudol a gwirfoddol) at ei gilydd i ddarparu cefnogaeth gyfannol, gydgysylltiedig wedi'i thargedu er mwyn diwallu anghenion troseddwyr benywol, sy'n aml yn gymhleth, gan gynnwys cam-drin domestig. Mae canolfannau menywod yn ganolog i lawer o'r modelau hyn.
13. Cwestiwn: Sut y gallwn weithio'n well gyda throseddwyr benywol a menywod agored i niwed sydd mewn perygl o droseddu i ganfod eu cam-drin domestig yn gynt? Dewiswch y 3 pwysicaf.
65 O'r menywod a aseswyd gan ddefnyddio'r system asesu troseddwyr, dywedodd 67% o'r rhai a oedd yn y ddalfa neu'n cael eu rheoli yn y gymuned gan y Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol, a 61% o'r rhai a oedd yn cael eu rheoli yn y gymuned gan y Cwmnïau Adsefydlu Cymunedol, eu bod wedi dioddef trais domestig. Gan y Gwasanaeth Cenedlaethol Rheoli Troseddwyr (2015). Canlyniadau Gwell i Fenywod sy'n Droseddwyr
66 Yr Ymddiriedolaeth Diwygio Carchardai (2017). Mae rheswm pam yr ydym mewn trwbl
Asiantaethau cyfiawnder troseddol i fabwysiadu ymchwiliadau priodol i hanes o gam-drin ar bob cam yn y broses cyfiawnder troseddol
Cefnogaeth bwrpasol a/neu gynghorwyr annibynnol ar drais domestig mewn gwasanaethau i fenywod
Annog defnyddio cynlluniau sy'n dargyfeirio menywod agored i niwed allan o'r system cyfiawnder troseddol (lle bo'n briodol) ac i mewn i wasanaethau
Ei gwneud yn haws i ddioddefwyr cam-drin domestig gael cefnogaeth mewn carchardai
Cefnogi cyfeirio menywod sy’n dod i gysylltiad â'r heddlu at wasanaethau priodol
Arall (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
14. Cwestiwn: Sut y gallwn ddefnyddio mwy o wasanaethau penodol i fenywod i ddarparu ymyriadau mewn amgylcheddau diogel, menywod-yn-unig? Dewiswch y 3 pwysicaf.
Sicrhau bod meddyg teulu ar gael mewn gwasanaethau menywod-yn-unig
Sicrhau bod nyrs ar gael mewn gwasanaethau menywod-yn-unig
Sesiynau cyswllt â phlant fel y gall menywod nad ydynt yn byw gyda'u plant weld eu plant o dan oruchwyliaeth
Darparu ymyriadau iechyd megis triniaeth iechyd meddwl a chamddefnyddio sylweddau mewn gwasanaethau menywod-yn-unig
Lleoli cynghorwyr annibynnol ar drais domestig mewn gwasanaethau menywod-ynunig neu eu cysylltu â hwy
Darparu mwy o gynghorwyr budd-daliadau, cyllid a llety mewn gwasanaethau menywod- yn-unig
Darparu ymyriadau gan gyflogwyr mewn gwasanaethau menywod-yn-unig i helpu i baratoi unigolion am eu gwaith, gan gynnwys cynnig profiad gwaith a/neu fentora
Arall (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
Pobl sy'n methu â derbyn arian cyhoeddus
Rydym yn cydnabod nad oes gan bobl sy'n byw yn y Deyrnas Unedig ar fisa eu priod hawl i gael cymorth ariannol gan y wlad ar ffurf y rhan fwyaf o fudd-daliadau, credydau treth na chymorth â thai. Cyfeirir at hyn fel 'cyflwr methu â derbyn arian cyhoeddus'. Fodd bynnag, mae gan y bobl hyn yr hawl i weithio. Serch hynny, rydym hefyd yn cydnabod y gallai fod yn anodd i rai o'r bobl hyn gael cymorth ariannol pe bai eu perthynas yn chwalu o ganlyniad i gam-drin domestig.
Mae'r Consesiwn Trais Domestig Diymgeledd 67 ar gael i ddarparu arian cyhoeddus am gyfnod o dri mis i unigolion cymwys y tu allan i'r rheolau mewnfudo er mwyn eu cefnogi, ymysg pethau eraill, i ymgeisio am hawl amhendant i aros. Rydym ar hyn o bryd yn gweithio i greu sail dystiolaeth er mwyn adolygu a gwella'r modd y mae'r system mewnfudo'n darparu ar gyfer unigolion sydd wedi dioddef cam-drin domestig. Mae hyn yn cynnwys darparu £250,000 o gyllid drwy'r Dreth Tamponau i Southall Black Sisters i gynnal cynllun peilot i gefnogi menywod a'u plant sydd wedi dioddef oherwydd trais a cham-drin ar fisâu dibriod na allant gael arian cyhoeddus.
15. Cwestiwn: Yn ogystal ag adolygu pwy sy'n gymwys i gael y Consesiwn Trais Domestig Diymgeledd, beth arall y gallai'r Llywodraeth ei ystyried er mwyn amddiffyn dioddefwyr cam-drin domestig na allant gael arian cyhoeddus?
Testun rhydd
2C: Cynigion i gadw dioddefwyr yn ddiogel
Creu Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig newydd
Mae gwneud gorchmynion amddiffyn yn erbyn drwgweithredwyr yn ffordd bwysig o gadw dioddefwyr yn ddiogel ac atal cam-drin rhag parhau neu waethygu. Mae'r rhain hefyd yn gallu rhoi'r lle i anadlu sydd ei angen ar ddioddefwyr wrth iddynt ystyried yr opsiynau sydd ar gael iddynt, a rhoi mwy o amser a thystiolaeth i'r heddlu i ffurfio achos yr erlyniad.
Gorchmynion amddiffyn presennol:
67 https://www.gov.uk/government/publications/application-for-benefits-for-visa-holder-domesticviolence
Gellir defnyddio ystod o orchmynion ar hyn o bryd i gefnogi dioddefwyr cam-drin domestig. Mae Gorchmynion Amddiffyn rhag Trais Domestig 68 yn benodol i achosion o drais domestig – ond gellir gwneud gorchmynion eraill, gan gynnwys gorchmynion atal, gorchmynion peidio ag ymyrryd, a gorchmynion meddiannaeth, o dan wahanol amgylchiadau. Mae'r gorchmynion hyn yn amrywio o ran pwy sy'n cael ymgeisio amdanynt, yr amodau cysylltiedig a beth sy'n digwydd os cânt eu torri. Gall gwahanol bartïon, gan gynnwys dioddefwyr, asiantaethau a'r heddlu, ymgeisio am wahanol orchmynion ac nid oes un gorchymyn sy'n berthnasol ar draws awdurdodaethau'r llysoedd troseddol, teulu a sifil. Gall hyn arwain at ddryswch i ddioddefwyr ac ymarferwyr mewn achosion cam-drin domestig ac at broblemau â gorfodi. Mae rhai ymarferwyr heddlu a sefydliadau sy'n cynrychioli dioddefwyr hefyd wedi dweud bod diffyg posibilrwydd o gosb droseddol ar ôl torri amodau gorchymyn amddiffyn rhag trais domestig presennol yn cyfyngu ar effeithiolrwydd y gorchymyn.
Hysbysiad a gorchymyn amddiffyn newydd arfaethedig
Rydym yn cynnig creu Hysbysiad Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig newydd, y gellid ei wneud gan yr heddlu, a Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig, y gellid ei wneud gan y llysoedd o dan ystod eang o amgylchiadau. Byddai'r mesurau hyn yn uno'r elfennau cryfaf ar y gorchmynion amddiffynnol presennol a ddefnyddir mewn achosion cam-drin domestig, gan greu un llwybr hyblyg i ddioddefwyr, yr heddlu ac ymarferwyr eraill.
Er ein bod yn cynnig bod y drefn newydd hon yn disodli'r hysbysiad a'r gorchymyn amddiffyn rhag trais domestig sy'n bodoli, bydd gorchmynion eraill sy'n bodoli, megis gorchmynion atal, gorchmynion peidio ag ymyrryd a gorchmynion meddiannaeth, yn parhau i fodoli gan fod y rhain yn amddiffyn dioddefwyr mewn sefyllfaoedd heblaw camdrin domestig.
Cynigion penodol ar gyfer yr Hysbysiad Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig:
Rydym yn cynnig y byddai'r hysbysiad newydd wedi'i fodelu'n agos ar yr hysbysiad presennol. Mae hyn oherwydd ein bod yn ei ystyried yn ffordd effeithiol o roi seibiant i ddioddefwyr ar unwaith. Y prif newid o sylwedd fyddai y byddai'r amgylchiadau lle gellid gwneud yr hysbysiad yn gysylltiedig â'r diffiniad statudol newydd o gam-drin domestig; byddai hyn yn ei ymestyn i gynnwys achosion o gam-drin lle nad oes trais neu'r bygythiad o drais (yn wahanol i'r hysbysiad presennol sy'n gyfyngedig i achosion sy'n cynnwys trais neu fygythiadau o drais).
16. Cwestiwn: A ydych yn cytuno y dylai'r Hysbysiad Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig arfaethedig wedi'i gyflwyno gan yr heddlu weithio yn yr un ffordd yn fras â'r hysbysiad presennol (heblaw y gellid ei gyflwyno hefyd mewn achosion o gam-drin nad ydynt yn cynnwys trais neu fygythiad o drais)?
68 Mae gorchymyn amddiffyn rhag trais domestig yn orchymyn sifil sy'n cael ei wneud gan lys ynadon ar ôl cyhoeddi hysbysiad amddiffyn rhag trais domestig, sy'n amddiffyn dioddefwyr am hyd at 28 diwrnod drwy atal y drwgweithredwr rhag ymyrryd â'r dioddefwr. Mae hefyd yn gallu atal y drwgweithredwr rhag mynd i gartref y mae'n ei rannu â'r dioddefwr.
Ydw
Na allai
Rhowch resymau (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
Cynigion penodol ar gyfer y Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig:
Ar gyfer y Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig, rydym yn cynnig yr elfennau allweddol canlynol er mwyn amddiffyn dioddefwyr yn well:
* Fel yr hysbysiad arfaethedig, byddai'r amgylchiadau lle gellid gwneud y gorchymyn newydd yn gysylltiedig â'r diffiniad statudol newydd o gam-drin domestig; byddai hyn yn ei ymestyn i gynnwys achosion o gam-drin lle nad oes trais neu'r bygythiad o drais.
* Gellid gwneud y gorchymyn newydd mewn llys ar ôl cais annibynnol, gan gynnwys gan y dioddefwr a rhai partïon ar ran y dioddefwr (er enghraifft, aelod o'r teulu neu wasanaeth cefnogi), a gellid hefyd ei wneud mewn llys yn ystod unrhyw achos sy'n mynd rhagddo, gan gynnwys ar adeg euogfarnu neu ryddfarnu mewn unrhyw achos troseddol. Byddai gan yr heddlu hefyd y grym i ymgeisio am y gorchymyn newydd, gan gynnwys ar ôl iddynt wneud Hysbysiad Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig. Yn ymarferol, byddai hyn yn golygu y gellid gwneud Gorchmynion Amddiffyn rhag Camdrin Domestig mewn llysoedd teulu, sifil a throseddol. Drwy ganiatáu i'r gorchmynion hyn gael eu gwneud ar draws pob awdurdodaeth, ein bwriad yw darparu hyblygrwydd a galluogi'r gwahanol awdurdodaethau i ymateb yn well i gam-drin domestig.
* Byddai'r gorchymyn newydd hefyd yn fwy hyblyg o ran yr amodau y gellid eu cysylltu ag ef, gan gynnwys gwaharddiadau (er enghraifft gofynion i beidio â chysylltu â'r dioddefwr, gan gynnwys ar-lein, peidio â dod o fewn pellter penodol i'r dioddefwr, a pheidio ag yfed alcohol neu gymryd cyffuriau) a gofynion cadarnhaol. Gallai'r gofynion cadarnhaol hyn gynnwys presenoldeb mewn rhaglenni i ddrwgweithredwyr, rhaglenni triniaeth alcohol a chyffuriau a rhaglenni magu plant. Hefyd, gellid defnyddio monitro electronig (er enghraifft, monitro lleoliad neu fonitro alcohol) a gofynion hysbysu (er enghraifft, gofyniad i rai drwgweithredwyr roi gwybodaeth bersonol i'r heddlu megis eu cyfeiriad a manylion eu perthynas a'u hamgylchiadau teuluol) fel amodau ynghlwm wrth y gorchymyn newydd.
* Byddai hyblygrwydd o ran hyd y cyfnod y gallai'r gorchymyn newydd fod ar waith: gallai fod am gyfnod i'w bennu gan y llys neu hyd nes i'r llys wneud gorchymyn pellach, yn wahanol i uchafswm hyd y gorchymyn amddiffyn rhag trais domestig presennol, sef 28 diwrnod.
* Byddai torri amodau Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig yn drosedd.
17. Cwestiwn: Pa rai o'r unigolion/sefydliadau canlynol a ddylai allu ymgeisio am Orchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig? Dewiswch bob un sy'n berthnasol:
18. Cwestiwn: Pa unigolion neu gyrff y dylai rheoliadau eu pennu'n 'drydydd partïon perthnasol' a gaiff ymgeisio am Orchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig ar ran dioddefwr? Dewiswch bob un sy'n berthnasol:
Gweithwyr proffesiynol diogelu neu ofal cymdeithasol awdurdodau lleol
Darparwyr gwasanaethau prawf
Cynghorwyr cam-drin domestig arbenigol/Cynghorwyr
Annibynnol ar Drais Domestig
Gwasanaethau cefnogi anstatudol arbenigol (er enghraifft staff cefnogi mewn llochesi)
Arall (testun rhydd)
Dim un o'r uchod
Rhowch resymau (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
19. Cwestiwn: Rydym yn cynnig y dylid caniatáu amryw o lwybrau i ymgeisio am Orchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig, gan gynnwys:
* gan yr heddlu mewn llys ynadon ar ôl cyhoeddi Hysbysiad Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig neu ar unrhyw adeg arall
* fel cais annibynnol gan, er enghraifft, y dioddefwr neu unigolyn neu sefydliad ar ran y dioddefwr mewn llys teulu
* gan barti yn ystod unrhyw achos teulu, sifil neu droseddol
A ydych yn cytuno? Dewiswch un.
Ydw
Na allai
Rhowch resymau (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
20. Cwestiwn: A ydych yn cytuno y dylai llysoedd teulu, sifil a throseddol allu gwneud Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig o'u dewis eu hun yn ystod unrhyw achos?
Byddai hyn yn cynnwys os nad yw'r dioddefwr na thrydydd partïon perthnasol wedi ymgeisio. Mewn llys troseddol, gallai hyn gynnwys ar ôl euogfarn neu ryddfarn. Dylai hyn alluogi gwahanol awdurdodaethau i ymateb yn well i gam-drin domestig drwy roi llwybr clir i bob llys i amddiffyn unigolion y nodwyd eu bod yn wynebu risg.
Ydw
Nac ydw
Rhowch resymau (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
Amodau'r gorchymyn
Dim ond rhai amodau gwahardd y mae'r gorchymyn amddiffyn rhag trais domestig presennol yn gallu eu gosod, er enghraifft atal y camdriniwr rhag ymyrryd â'r dioddefwr neu fynd i mewn i adeilad a rennir â'r dioddefwr. Ar gyfer y gorchymyn newydd, rydym yn cynnig y dylai'r llysoedd allu gosod gofynion cadarnhaol, yn ogystal â gwaharddiadau, os ydynt o'r farn eu bod yn angenrheidiol er mwyn lleihau'r risg o gam-drin domestig pellach. Gallai'r gofynion cadarnhaol gynnwys presenoldeb mewn rhaglenni i ddrwgweithredwyr, rhaglenni magu plant neu driniaeth alcohol a chyffuriau. Bwriad y rhain yw lleihau'r risg a berir gan y drwgweithredwr ac annog newid i'w ymddygiad a'i agwedd. Gan ein bod yn cynnig y dylai'r gorchymyn newydd fod ar gael i'w wneud mewn llysoedd teulu, sifil a throseddol, gellid gwneud y gofynion cadarnhaol neu'r gofynion gwahardd hyn o dan
amgylchiadau lle nad oes cyhuddiad troseddol, ar adeg rhyddfarnu, neu ar adeg euogfarnu os yw'r llys o'r farn bod eu hangen er mwyn atal cam-drin pellach. Rydym yn cynnig y byddai torri unrhyw amodau sydd ynghlwm wrth y gorchymyn newydd yn drosedd.
21. Cwestiwn: A ydych yn cytuno y dylai'r llysoedd allu gosod gofynion cadarnhaol, yn ogystal â gwaharddiadau, fel rhan o'r amodau sydd ynghlwm wrth y gorchymyn arfaethedig? Dewiswch un.
Gofynion hysbysu
Rydym yn cynnig y dylai'r llysoedd allu mynnu bod unigolion sy'n destun Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig yn hysbysu'r heddlu am rai manylion personol os ydynt o'r farn y byddent yn helpu i atal cam-drin yn y dyfodol.
Byddai hyn yn golygu y gellid mynnu o dan rai amgylchiadau bod yr unigolyn yn rhoi gwybodaeth bersonol i'r heddlu, er enghraifft manylion ynglwn â ble mae'n byw a gyda phwy, ac ynglwn ag unrhyw berthynas agos ac unrhyw blant cysylltiedig. Byddai hyn yn cynorthwyo swyddogion i asesu'n gywir y risg y gallai unigolyn ei beri i unrhyw ddioddefwyr posibl ac i gymryd camau priodol i'w hamddiffyn. Er enghraifft, mewn rhai achosion, gallai hyn gynnwys datgelu gwybodaeth am droseddu blaenorol i bartner newydd, neu'r heddlu'n gweithio gyda gwasanaethau plant i sicrhau y canfyddir anghenion plant sy'n ymuno ag aelwyd lle mae cam-drin domestig wedi digwydd. Mae system debyg, fwy estynedig o ofynion hysbysu eisoes ar gael i'r heddlu i'w helpu i reoli troseddwyr rhyw cymwys (yr enw cyffredin ar y system hon yw'r Gofrestr Troseddwyr Rhyw).
22. Cwestiwn: A ydych yn cytuno y dylai'r llysoedd allu mynnu bod unigolion sy'n destun Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig yn hysbysu'r heddlu am fanylion personol?
Ydw
Nac ydw
Rhowch resymau (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
23. Cwestiwn: Os ydych, pa fanylion personol y dylai'r llysoedd allu mynnu bod unigolion yn eu rhoi i'r heddlu? Dewiswch bob un sy'n berthnasol.
Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig – torri'r amodau
Byddai gwneud torri amodau'r gorchymyn arfaethedig yn drosedd yn anfon y neges bod diffyg cydymffurfio'n cael ei drin fel mater difrifol. Byddai hyn yr un fath â throsedd torri amodau gorchmynion atal a gorchmynion peidio ag ymyrryd. Dylai hyn, yn ei dro, atal drwgweithredwyr a'u hannog i gydymffurfio â thelerau'r gorchymyn, gan amddiffyn dioddefwyr yn well.
Fodd bynnag, rydym yn gwybod bod cam-drin domestig yn fater cymhleth, ac y gallai rhai dioddefwyr bryderu am riportio achos o dorri amodau gorchymyn pe gallai hynny arwain at erlyn y camdriniwr. Felly, ceir risg y gallai troseddoli torri'r amodau atal pobl rhag gwneud cais am y gorchymyn arfaethedig, neu rhag riportio torri amodau gorchymyn sydd wedi'i wneud. Un ffordd bosibl o ymateb i'r pryderon hyn fyddai amodi bod torri amodau Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig hefyd yn gallu cael ei gosbi fel dirmyg llys a, phe bai'r tor amodau'n cael ei gosbi fel dirmyg llys, na ellid hefyd euogfarnu'r drwgweithredwr yn droseddol. Dyma'r model a ddefnyddir ar gyfer y gorchymyn peidio ag ymyrryd.
24. Cwestiwn: A ydych yn cytuno y dylai torri amodau'r gorchymyn arfaethedig fod yn drosedd?
Ydw
Nac ydw
Rhowch resymau (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
25. Cwestiwn: Os ydych yn cytuno y dylai torri amodau'r gorchymyn arfaethedig fod yn drosedd, a ddylai fod yn bosibl cosbi'r tor amodau fel dirmyg llys?
Dylai
Na ddylai
Rhowch resymau (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig – monitro electronig
Rydym yn credu y byddai'n bosibl defnyddio monitro electronig fel rhan o'r gorchymyn arfaethedig i helpu i atal cam-drin pellach. Wrth i dechnolegau monitro electronig newydd gael eu datblygu, gellid eu defnyddio fel rhan o Orchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig i fonitro cydymffurfiad y drwgweithredwr ag un o'r amodau eraill a osodwyd, megis cydymffurfio â pharth eithrio, neu wahardd rhywun rhag yfed alcohol. Gallai hefyd alluogi monitro lleoliad drwgweithredwr i sefydlu patrymau ymddygiad neu roi tystiolaeth o symudiadau rhywun, a allai yn ei dro helpu i atal stelcio neu frawychu. Byddem am i'r ddarpariaeth fod yn hyblyg er mwyn galluogi'r llysoedd i dargedu ac atal ymddygiadau neu risgiau penodol, yn hytrach na chanolbwyntio ar dechnoleg benodol.
Mae'r amgylchiadau lle gallai llysoedd ystyried defnyddio monitro electronig, heb rym deddfwriaethol penodol i wneud hynny, yn gyfyngedig. I gefnogi bwriad y bil drafft, rydym felly yn cynnig rhoi grym penodol i lysoedd i ddefnyddio monitro electronig fel un o amodau'r gorchymyn newydd.
Rydym hefyd yn cynnig cynnwys cyfres statudol o fesurau diogelu i sicrhau na chaiff monitro electronig ei ddefnyddio oni bai ei fod yn angenrheidiol i atal cam-drin pellach, a'i fod yn gam cymesur i'w gymryd. Byddai hyn yn cynnwys mynnu bod trothwy yn cael ei gyrraedd cyn i'r llys allu cynnwys amod monitro electronig mewn Hysbysiad Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig. Gallai gofyniad i dreialu defnyddio monitro electronig hefyd helpu i asesu a yw'n fesur ataliol effeithiol yng nghyd-destun cam-drin domestig, cyn dechrau'r ddarpariaeth yn genedlaethol.
26. Cwestiwn: A ydych yn cytuno y dylai'r llysoedd gael grym penodol i ddefnyddio monitro electronig fel un o amodau Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig?
Ydw
Nac ydw
Rhowch resymau (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
27. Cwestiwn: Pa fesurau diogelu statudol penodol ynglŷn â defnyddio monitro electronig gyda Gorchmynion Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig y dylid eu rhoi ar waith?
Testun rhydd
Cofrestru dienw
Rydym am sicrhau, cyn gynted â bod dioddefwr wedi gadael perthynas gamdriniol, bod cynlluniau ar gael i'w cefnogi i gadw eu manylion personol yn ddiogel.
Pan fydd unigolion yn cofrestru i bleidleisio mewn etholiadau, bydd eu henw a'u cyfeiriad yn ymddangos ar y gofrestr etholiadol sydd ar gael yn gyhoeddus. Mae hyn yn helpu i ddiogelu uniondeb ein democratiaeth.
Sefydlwyd cofrestru dienw i helpu unigolion a fyddai mewn perygl (neu y byddai pobl eraill yn yr un cyfeiriad â hwy mewn perygl) pe bai eu henw neu eu cyfeiriad wedi'i restru ar y gofrestr etholiadol. Gallai hyn gynnwys, er enghraifft, tystion mewn achosion troseddol a phobl sy'n dianc rhag trais domestig.
Pan fydd unigolyn yn ymgeisio i gofrestru'n ddienw, rhaid cynnwys tystiolaeth y byddent hwy, neu rywun sy'n byw yn yr un cyfeiriad â hwy, mewn perygl pe bai eu henw a'u cyfeiriad yn ymddangos ar y gofrestr etholiadol. Yn y gorffennol, nid yw hyn wedi bod yn hawdd i oroeswyr cam-drin domestig.
Ym mis Medi 2017, cyhoeddodd y Llywodraeth becyn o newidiadau deddfwriaethol i'w gwneud yn haws cofrestru i bleidleisio'n ddienw. 69 Mae disgwyl i'r newidiadau ddod i rym cyn etholiadau lleol Mai 2018 yn Lloegr. Mae'r newidiadau'n helpu goroeswyr cam-drin domestig i brofi eu bod mewn perygl drwy:
* ehangu'r ystod o bobl sy'n gallu tystio'n ffurfiol bod ymgeisydd mewn perygl (i gynnwys rheolwyr llochesi, gweithwyr iechyd proffesiynol ac arolygwyr heddlu)
* ymestyn y rhestr o dystiolaeth ddogfennol i gynnwys gorchmynion amddiffyn rhag trais domestig a gorchmynion amddiffyn rhag anffurfio organau cenhedlu benywod.
Fodd bynnag, mae'r llywodraeth yn awyddus i ymchwilio ymhellach i welliannau posibl yn y maes hwn.
28. Cwestiwn: Faint yn haws fydd hi, yn eich tyb chi, i ddioddefwyr cam-drin domestig gofrestru i bleidleisio'n ddienw, wedi i'r newidiadau a grynhoir uchod ddigwydd?
Llawer haws
Haws
Haws i raddau
Ychydig bach yn haws
Dim haws
Ddim yn gwybod/dim ateb
29. Cwestiwn: Pa gefnogaeth bellach y gellid ei rhoi i oroeswyr i brofi y byddent mewn perygl pe bai eu henw a'u cyfeiriad yn ymddangos ar y gofrestr etholiadol? Cyflwynwch un awgrym.
Testun rhydd
30. Cwestiwn: A oes gennych unrhyw sylwadau neu awgrymiadau pellach ynglŷn â sut i'w gwneud yn haws i oroeswyr cam-drin domestig gofrestru i bleidleisio'n ddienw?
Testun rhydd
31. Ar wahân i gofrestru'n ddienw, sut arall y gallwn gadw cyfeiriadau dioddefwyr yn ddiogel?
Testun rhydd
Y Cynllun Datgelu Trais Domestig
Mae'r Llywodraeth wedi treialu, ac yna wedi cyflwyno'n genedlaethol, y Cynllun Datgelu Trais Domestig, neu Ddeddf Clare. 70 Mae'r cynllun yn seiliedig ar bwerau cyfraith gyffredin yr heddlu, ac mae canllawiau manwl i'w danategu.
Nid oedd y Cynllun hwn yn cyflwyno deddfwriaeth newydd. Mae'r cynllun yn seiliedig ar bu er cyfraith gyffredin yr heddlu i ddatgelu gwybodaeth os oes angen gwneud hynny i atal troseddu. Mae'r cynllun yn darparu strwythur a phrosesau er mwyn arfer y pwerau. Nid yw'n darparu'r pu er i ddatgelu nac i atal datgeliadau rhag cael eu gwneud mewn sefyllfaoedd sydd y tu hwnt i gwmpas y cynllun hwn. Rhaid i unrhyw ddatgeliad o dan y cynllun fod o fewn y fframwaith cyfreithiol presennol ac, yn benodol, ystyried cyfraith achosion sydd wedi'i sefydlu, Deddf Hawliau Dynol 1998 a'r Ddeddf Diogelu Data.
Mae'r cynllun yn darparu cyfres o weithdrefnau a gydnabyddir ar gyfer rhannu gwybodaeth â dioddefwr neu ddioddefwr posibl, ynglwn â throseddau treisgar blaenorol eu partner ac euogfarnau wedi'u disbyddu. Diben y cynllun yw gwneud y cyhoedd yn fwy diogel ac amddiffyn dioddefwyr cam-drin domestig yn well drwy eu helpu i wneud penderfyniad mwy deallus ynglwn â pharhau mewn perthynas ai peidio. Rydym am sicrhau bod y Cynllun Datgelu Trais Domestig yn cael ei ddefnyddio'n gyson gan heddluoedd, yn enwedig o ran sut y byddant yn rheoli datgeliadau.
70 Y Swyddfa Gartref (2016). Y Cynllun Datgelu Trais Domestig. Un flwyddyn yn ddiweddarach – asesiad y Swyddfa Gartref o gyflwyno'r cynllun yn genedlaethol. Ar gael yn: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/505434/2016-03- 08_DVDS_report__final_.pdf
Nododd adroddiad thematig cam-drin domestig Arolygiaeth Cwnstabliaeth a Gwasanaethau Tân ac Achub Ei Mawrhydi yn 2017 fod angen i heddluoedd godi ymwybyddiaeth o'r Cynllun ymysg dioddefwyr a sicrhau y cysylltir dioddefwyr â sefydliadau cam-drin domestig arbenigol a all ddarparu cefnogaeth a chyngor ychwanegol. 71 Canfu'r adroddiad anghysondebau yn y ffordd yr oedd heddluoedd yn defnyddio'r cynllun, gan nodi nifer isel y datgeliadau a'r gwahaniaeth rhwng defnyddio datgeliadau 'hawl i wybod' a 'hawl i ofyn'.
I sicrhau y caiff y Cynllun ei ddefnyddio'n amlach ac yn fwy cyson, rydym yn cynnig gwneud y canllawiau sy'n tanategu'r cynllun yn gyfraith, a fyddai'n rhoi dyletswydd ar yr heddlu i ystyried y canllawiau. Rydym yn credu y byddai hyn yn gwneud y cynllun yn fwy gweladwy, ac felly y câi ei ddefnyddio mwy, gan olygu y byddai mwy o ddioddefwyr a dioddefwyr posibl yn cael eu rhybuddio o'r peryglon a berir gan bartner ac felly'n atal achosion pellach o gam-drin.
Byddem hefyd yn croesawu syniadau ynglwn â sut arall y gallwn gynyddu'r niferoedd sy'n defnyddio'r cynllun, a'i effeithiolrwydd, a rhannu arfer gorau o ran ei ddefnyddio.
32. Cwestiwn: Cyn darllen yr ymgynghoriad hwn, a oeddech yn ymwybodol o'r Cynllun Datgelu Trais Domestig (Deddf Clare)?
Oeddwn
Nac oeddwn
33. Cwestiwn: A ydych yn cytuno y dylai'r canllawiau sy'n tanategu'r Cynllun Datgelu Trais Domestig gael eu gwneud yn gyfraith? 72 Dewiswch un.
Cytuno'n gryf
Cytuno
Ddim yn cytuno nac yn anghytuno
Anghytuno
Anghytuno'n gryf
Rhowch resymau (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
71 HMIC (2017). Adroddiad am gynnydd ymateb yr heddlu i gam-drin domestig
72
https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/ 575361/DVDS_guidance_FINAL_v3.pdf
34. Cwestiwn: Beth yr ydych yn meddwl yw'r ffordd orau i ni hybu ymwybyddiaeth o'r Cynllun Datgelu Trais Domestig ymysg y cyhoedd?
Deunyddiau marchnata (er enghraifft posteri, taflenni)
Teledu a radio
Cyfryngau (er enghraifft papurau newydd, cylchgronau)
Cyfryngau cymdeithasol (er enghraifft Facebook, YouTube, WhatsApp, Twitter, Instagram)
Ar-lein drwy ddefnyddio peiriant chwilio
Arall (testun rhydd)
Ddim yn gwybod/dim ateb
Rhowch resymau (testun rhydd)
2D: Ffurfiau cam-drin domestig
Cam-drin economaidd
Nid dim ond mater corfforol neu seicolegol yw cam-drin domestig – gall hefyd fod yn economaidd neu'n ariannol. Fel y nodwyd eisoes, rydym yn ystyried cydnabod cam-drin economaidd (sy'n cynnwys cam-drin ariannol) a'i gynnwys yn benodol yn y diffiniad statudol.
"Roedd hi'n rheoli fy nghyflog ac yn rhoi £20 yr wythnos i mi ohono" 73
Mae cam-drin economaidd yn mynd yn bellach na dim ond cam-drin ariannol ac mae'n gallu cynnwys ymddygiad sy'n rheoli gallu unigolyn i ennill, defnyddio a chadw adnoddau economaidd – gan fygwth eu diogelwch economaidd a'u potensial i fod yn hunangynhaliol. Mae dyled wedi'i gorfodi'n gallu gadael dioddefwyr â dyledion na allant eu talu, neu â sgôr credyd isel. Fel arall, os yw partner camdriniol yn rheoli arian yr aelwyd, gall hyn adael y dioddefwr â ffeil gredyd denau pan fydd yn gadael perthynas. Mae'r materion hyn yn gallu bod yn rhwystrau sylweddol sy'n atal dioddefwyr rhag dianc rhag cam-drin domestig, ac yn ei gwneud yn anoddach iddynt ailadeiladu eu bywydau. 74
"Roedd y berthynas yn fy rheoli i'n llwyr. Fe es i o fod yn fenyw annibynnol i ddim byd. Roedd e'n fy rheoli i'n llwyr. Pan wnes i ei gyfarfod ef, roedd gen i yrfa dda, cynilion a fy nghar fy hun. Roedd ef eisiau ffordd anhygoel o fyw, ac fy incwm i oedd yn gorfod
73 Bates, E. (2017). Hidden Victims: Men and their Experience of Domestic Violence. Ar gael yn: http://insight.cumbria.ac.uk/id/eprint/3463/
74 Mwy o wybodaeth am fathau o gam-drin economaidd yn: Cymorth i Fenywod (2012). Pennod 2 – Cam-drin domestig a cham-drin ariannol: Golwg gyffredinol
cynnal hynny. Fe gymerodd gar ar brydles gan fenthyca arian ar gyfer y blaendal yn fy enw i. Fe ddefnyddiodd fy nghardiau credyd a fy nghyfrifon siopau i brynu nwyddau iddo ei hun. Fe gymerodd arian o fy nghyfrif cyfredol gan ddefnyddio fy ngherdyn banc, ac fe wnaeth ddwyn o fy mhwrs. Roeddwn i'n cael fy ngorfodi i dalu am bethau neu i roi arian iddo. Y mwyaf roeddwn i'n ei fuddsoddi'n ariannol yn y berthynas, yr anoddaf oedd hi i mi adael.
Yn y diwedd, oherwydd ei ymddygiad ef fe gollais i fy swydd a fy ngyrfa fel athrawes. Yn y pen draw, cafodd ef ei arestio a'i anfon i'r carchar. Er nad ydw i'n cael fy nghamdrin mwyach, rydw i'n dal i dalu'r pris am fod yn y berthynas. Gan fy mod i'n cael fy monitro'n gyson, doeddwn i ddim yn gallu ateb galwadau a llythyrau gan y banc. Cafodd hysbysiad diffygdalu ei gyflwyno a chafodd y balans ar fy ngherdyn credyd ei gofnodi fel bod heb ei setlo. Rydw i wedi apelio at yr Ombwdsmon Ariannol i gael gwared â hyn oherwydd mae'n golygu nad ydw i'n gallu symud ymlaen â fy mywyd." 75
Yn 2013, sefydlodd y llywodraeth reoleiddiwr gwasanaethau ariannol a fyddai'n canolbwyntio ar ymddygiad, yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol, i sicrhau bod buddiannau defnyddwyr a chyfranogwyr yn ein marchnadoedd ariannol yn ganolog i'r system reoleiddio ac yn cael y flaenoriaeth y maent yn ei haeddu. Un o dri amcan gweithredol yr Awdurdod yw sicrhau bod defnyddwyr yn cael eu hamddiffyn yn briodol ac mae eu rheolau'n mynnu bod sefydliadau ariannol yn trin cwsmeriaid yn deg. 76
Mae gennym ddiddordeb mewn canfod materion ymarferol sy'n ei gwneud yn anoddach i ddioddefwr ddianc rhag cam-drin ariannol neu wella pethau wedi iddo ddigwydd. Mae'r corff masnach cyllid a bancio, UK Finance, yn archwilio ymchwil diweddar ac yn gweithio ochr yn ochr â rhanddeiliaid allweddol megis Cyngor ar Bopeth a Refuge i ganfod sut y gall y diwydiant gwasanaethau ariannol gyfrannu at y frwydr yn erbyn cam-drin ariannol a helpu dioddefwyr. Eu nod yw datblygu cod ymarfer gwirfoddol i'r diwydiant i helpu i arwain ymateb sefydliadau ariannol wrth ymdrin â dioddefwyr. Bydd hyn hefyd yn sefydlu sut y gall y diwydiant gwasanaethau ariannol gyfrannu at helpu i godi ymwybyddiaeth o gamdrin ariannol, ac yn grymuso dioddefwyr i adennill rheolaeth dros eu harian drwy wneud penderfyniadau deallus yn seiliedig ar eu hamgylchiadau personol.
Hefyd, efallai y byddai cyfnod o seibiant – heb ffioedd, taliadau a chamau gorfodi i ddefnyddwyr â llawer gormod o ddyled – o fudd ymarferol i ddioddefwyr cam-drin ariannol. Yn ddiweddar, mae'r llywodraeth wedi cyhoeddi galwad am dystiolaeth ar gyfer seibiant, a châi hyn ei ddilyn, lle bo'n briodol, gan gynllun statudol i ad-dalu'r ddyled. 77
35. Cwestiwn: Pa rwystrau ymarferol sy'n wynebu dioddefwyr cam-drin domestig o ran dianc rhag cam-drin economaidd neu wella pethau ar ôl cam-drin economaidd, a sut y gellid goresgyn y rhain?
Testun rhydd
Bygythiadau ar-lein a defnyddio technoleg i gam-drin
Mae datblygiadau technolegol wedi gwneud gwelliant radical i fywydau llawer o bobl. Fodd bynnag, mae ochr dywyllach i hyn hefyd, lle mae'r holl dechnoleg yn ein bywyd bob
75
http://www.survivingeconomicabuse.org/
76 https://www.fca.org.uk/publication/corporate/fca-approach-advancing-objectives-2015.pdf
77 https://www.gov.uk/government/consultations/breathing-space-call-for-evidence
dydd, a'i phwysigrwydd, yn creu cyfleoedd newydd ar gyfer cam-drin domestig. Mae hyn yn gallu cynnwys cam-drin rhywun ar-lein ar gyfryngau cymdeithasol, atal dioddefwyr rhag defnyddio eu ffonau symudol, neu osod dyfeisiau olrhain er mwyn gallu dilyn symudiadau dioddefwyr drwy'r amser. Gall dioddefwyr deimlo fel nad oes dianc, yn gorfforol ac yn rhithiol, a bod technoleg yn cael ei defnyddio i'w harwahanu, eu cosbi a'u cywilyddio. Rydym wedi gweld y cynnydd hwn mewn cam-drin cysylltiedig â thechnoleg yn cael ei adlewyrchu yn niferoedd yr erlyniadau. Ers ei gyflwyno, mae llawer o'r erlyniadau am ymddygiad gorfodi neu reoli wedi ymwneud â rheoli dioddefwyr drwy'r rhyngrwyd, meddalwedd olrhain a gwefannau cyfryngau cymdeithasol. Hefyd, bu cynnydd yng nghyfran y troseddau cysylltiedig â cham-drin domestig o gyfathrebu anweddus neu ddifrifol dramgwyddus. 78
"Ar ôl rhai misoedd gyda'n gilydd, roedden ni'n gwybod cyfrineiriau Facebook ein gilydd ond ar y pryd roeddwn i'n meddwl bod hynny'n beth normal i'w wneud. Yn fuan wedyn, dechreuodd fynd ar fy Facebook yn eithaf aml nes ei fod arno bob dydd" 79
Rydym yn gwybod bod rhaid i ni wneud mwy i ymdrin â cham-drin domestig cysylltiedig â thechnoleg ac i rymuso dioddefwyr posibl a goroeswyr i deimlo'n fwy diogel ar-lein. Ar 11 Hydref 2017, cyhoeddodd y Llywodraeth y Papur Gwyrdd Strategaeth Diogelwch ar y Rhyngrwyd. 80 Ei nod yw gwneud Prydain y lle mwyaf diogel yn y byd i ddefnyddwyr ar-lein drwy ddatblygu cymunedau ar-lein mwy diogel a grymuso pobl i gymryd camau i wella eu diogelwch ar-lein. Mae'r strategaeth yn ystyried cyfrifoldebau cwmnïau i'w defnyddwyr, defnyddio datrysiadau technegol i atal niwed ar-lein a swyddogaeth y llywodraeth o ran cefnogi'r cyhoedd ar-lein.
Bydd y llywodraeth yn gweithio drwy'r mesurau a amlinellir yn y strategaeth i atal ac ymdrin ag ymddygiad ar-lein sy'n niweidiol ond yn gyfreithlon. Mae eu mentrau'n cynnwys:
* Sefydlu cod ymarfer cyfryngau cymdeithasol i ymdrin ag ymddygiad sy'n bwlio defnyddwyr neu'n eu sarhau, neu ymddygiad arall sy'n debygol o frawychu neu gywilyddio defnyddwyr. Bydd y cod yn rhoi arweiniad i ddarparwyr y cyfryngau cymdeithasol ynglwn â'r trefniadau i unigolion hysbysu'r gwefannau am yr ymddygiad hwn a'r prosesau i ymateb i'r hysbysiadau hyn.
* Cyflwyno adroddiad blynyddol ar dryloywder diogelwch ar y rhyngrwyd i roi data ar lefel y Deyrnas Unedig ynglwn â pha gynnwys ar-lein tramgwyddus sy'n cael ei riportio, sut y mae cwmnïau cyfryngau cymdeithasol yn ymateb i gwynion, a pha ddeunydd sy'n cael ei ddileu. Bydd adroddiadau blynyddol yn helpu i osod llinellau sylfaen i gymharu cynnydd cwmnïau â hwy, ac yn annog cwmnïau i rannu arfer gorau â'i gilydd.
* Gweithio gyda chwmnïau technoleg newydd a sefydledig i gynnwys nodweddion a gosodiadau diogelwch mewn cynhyrchion a llwyfannau o'r dechrau, fel bod offer technegol ar gael i bob defnyddiwr i helpu i'w gadw'n ddiogel ar-lein.
* Mae'r Adran Digidol, Diwylliant, Cyfryngau a Chwaraeon a'r Adran Addysg yn cynhyrchu'r agweddau 'diogelwch ar-lein' ar bynciau gorfodol newydd: 'Addysg
78 Gwasanaeth Erlyn y Goron (2016-17). Adroddiad trais yn erbyn menywod a genethod, 10fed argraffiad
79 SafeLives (2017). Ffocws ar bobl ifanc a cham-drin domestig. Ar gael yn: http://www.safelives.org.uk/knowledge-hub/spotlights/spotlight-3-young-people-and-domesticabuse
80 https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/ 650949/Internet_Safety_Strategy_green_paper.pdf
50
Perthynas' ac 'Addysg Perthynas a Rhyw'. Rydym yn cydnabod mai hon yw'r genhedlaeth gyntaf o blant sy'n dysgu am berthynas a rhyw mewn byd ar-lein, felly mae'n bwysig bod plant yn magu sgiliau llythrennedd ddigidol fel eu bod wedi'u harfogi i wneud dewisiadau doeth ar-lein.
* Edrych ar sut y gellir rhoi cefnogaeth well i holl ddefnyddwyr y rhyngrwyd, gan gynnwys dioddefwyr cam-drin domestig ac oedolion agored i niwed eraill, i reoli risgiau ar-lein drwy gyfrwng arweiniad ac offer technolegol.
* Adolygiad gan Gomisiwn y Gyfraith o'r ddeddfwriaeth bresennol sy'n ymwneud â chyfathrebu tramgwyddus ar-lein i sicrhau bod deddfau'n cyd-fynd â'r dechnoleg ddiweddaraf.
Astudiaeth achos: Ymdrin â cham-drin technolegol
"Roedd ef wedi integreiddio gweithgaredd fy iPhone ar ei iPad ... roedd yn gwylio ac yn monitro popeth. Gwnaeth hynny i mi roi'r gorau i gysylltu â phobl. Roedd yn fy ngwneud i'n fwy unig fyth."
Mae Refuge, gyda chyllid gan y Dreth Tamponau, Google.org a Comic Relief, yn ddiweddar wedi lansio rhaglen gyda'r nod o ddiogelu a grymuso menywod yn erbyn camddefnyddio technoleg fodern.
Mae technoleg fodern yn gallu rhoi ffyrdd newydd i ddrwgweithredwyr o reoli, arwahanu a chywilyddio a rheoli dioddefwyr gan ddefnyddio eitemau megis ffonau, gliniaduron a hyd yn oed offer llywio â lloeren.
Bydd prosiect arloesol Refuge yn cadw dioddefwyr yn ddiogel rhag bygythiadau technolegol drwy eu haddysgu sut i ddiogelu eu dyfeisiau, grymuso dioddefwyr i ddefnyddio technoleg, hyfforddi 300 o staff rheng flaen i ymdrin â cham-drin technolegol a recriwtio arbenigwyr technoleg i gael gwybod am y tueddiadau diweddaraf.
Er bod technoleg yn cael ei defnyddio fel ffordd o gyflawni cam-drin, ceir cyfleoedd i ddefnyddio technoleg arloesol fel ffordd o frwydro yn erbyn cam-drin domestig a hefyd i ddarparu mwy o gefnogaeth i ddioddefwyr.
Astudiaeth achos: Technoleg er gwell
Mae TecSOS (Technical S.O.S.) yn fenter ddielw sy'n ceisio cefnogi dioddefwyr camdrin domestig sy'n wynebu risg uchel drwy ddarparu ffôn symudol wedi'i addasu'n arbennig sy'n ei gwneud hi'n haws cysylltu â'r heddlu mewn argyfwng. Mae'r ffonau'n cysylltu'n uniongyrchol â'r gwasanaeth 999, a chaiff y galwadau eu hadnabod ar unwaith a'u cyhoeddi i'r heddwas sy'n ateb y ffôn fel galwad TecSOS. Mae TecSOS hefyd yn gallu canfod lleoliad ac olrhain yn fyd-eang, gan anfon y wybodaeth i ystafelloedd rheoli'r heddlu.
Mae TecSOS ar waith mewn 40 o heddluoedd yn y Deyrnas Unedig ac mae hefyd ar gael mewn nifer o wledydd eraill yn Ewrop. Mae ganddo dros 81,000 o ddefnyddwyr. Mae gwerthusiadau annibynnol wedi dangos ystod o fuddion gan gynnwys gwell amseroedd ymateb gan yr heddlu, mwy o symudedd a hunanhyder i ddefnyddwyr ac arbedion costau. Mae TecSOS wedi'i achredu a'i drwyddedu gan Secured by Design.
36. Cwestiwn: Beth arall y gallwn ei wneud i frwydro yn erbyn cam-drin domestig sy'n digwydd ar-lein, neu drwy reoli technoleg?
Categorïau riportio priodol ar wefannau cyfryngau cymdeithasol a chyfeirio dioddefwyr at gymorth oddi ar y wefan, megis llinellau cymorth
Arweiniad clir gan gwmnïau cyfryngau cymdeithasol am osodiadau preifatrwydd i ddefnyddwyr sy'n wynebu risg neu ddioddefwyr cam-drin domestig am gam-drin domestig ar-lein
Defnyddio a thrin tystiolaeth o gyfryngau cymdeithasol yn effeithiol o fewn y prosesau ymchwilio ac erlyn
Y llywodraeth/elusennau ac eraill yn hybu ymwybyddiaeth o risgiau ar-lein a risgiau technoleg mewn perthynas â cham-drin domestig, er enghraifft drwy hysbysebu
Y llywodraeth yn codi ymwybyddiaeth o ddrwgweithredwyr yn defnyddio ysbïwedd neu leolyddion GPS ar ffonau neu gyfrifiaduron
Adwerthwyr, rhaglenni a'r diwydiant technoleg ehangach yn codi ymwybyddiaeth am ddrwgweithredwyr yn defnyddio ysbïwedd neu leolyddion GPS ar ffonau neu gyfrifiaduron
Arall – nodwch os gwelwch yn dda
Ddim yn gwybod/dim ateb
Testun rhydd i esbonio eich dewis ymhellach
Pennod 3: Ymlid a Rhwystro Drwgweithredwyr
"Hoffem reoli drwgweithredwyr o'r ymateb cychwynnol gan asiantaeth hyd at euogfarn ac adsefydlu gan ddefnyddio ymyriadau effeithiol gyda'r nod o atal cam-drin a gwneud dioddefwyr yn fwy diogel"
Rydym yn ceisio safbwyntiau ynglwn â sut i gyflawni hyn. Yn yr ymgynghoriad hwn, rydym:
* yn amlinellu'r camau a gymerwyd yn ddiweddar i wella ymateb yr heddlu ac yn gofyn sut y gallwn wella cydymffurfiad ymhellach (tudalen 53)
* yn ystyried sut y gallwn wella profiad y dioddefwyr o'r system cyfiawnder, i sicrhau bod dioddefwyr yn cysylltu â'r system ac yn cynorthwyo'r erlyniad hyd at ei gasgliad (tudalen 55)
* yn trafod y trosedd gorfodi neu reoli a gyflwynwyd yn 2015 ac yn ystyried a yw'n gweithio'n effeithiol (tudalen 59)
* yn amlinellu cynigion i sicrhau bod dedfrydu troseddau cysylltiedig â cham-drin domestig yn rhoi cydnabyddiaeth briodol i effaith ddinistriol cam-drin domestig ar ddioddefwyr ac unrhyw blant cysylltiedig (tudalen 60)
* yn disgrifio dulliau'r llywodraeth o fodloni awdurdodaeth alltiriogaethol a gofynion aflonyddu rhywiol Confensiwn Istanbul (tudalen 62)
* yn archwilio a fyddai'n briodol defnyddio mwy o rybuddiadau amodol mewn achosion o gam-drin domestig (tudalen 65) er mwyn lleihau aildroseddu
* yn ystyried pa newidiadau a fyddai'n gwella dulliau rheoli drwgweithredwyr mynych (tudalen 66) a beth arall y gellid ei wneud i weithio gyda drwgweithredwyr i newid eu hymddygiad troseddol (tudalen 67)
Atal cam-drin domestig yn y lle cyntaf yw'r ffordd fwyaf effeithiol o ddiweddu cam-drin domestig. Mae angen i hyn fod yn flaenoriaeth i'r llywodraeth, cymdeithas sifil a'r cyhoedd yn gyffredinol. Fodd bynnag, pan fydd atal yn methu, mae'n rhaid i ni sicrhau bod ein system cyfiawnder yn gallu erlyn drwgweithredwyr yn effeithiol, gan amddiffyn dioddefwyr 81 rhag mwy o drallod.
Mae'r data sydd gennym am gam-drin domestig yn ddarniog; mae gwahanol sefydliadau'n casglu gwahanol fesurau, ar wahanol amserlenni a gan ddefnyddio gwahanol ddulliau casglu. Fodd bynnag, mae'r data'n dangos, yn y flwyddyn hyd at fis Mawrth 2015, nad oedd pedwar o bob pump dioddefwr cam-drin domestig yn riportio'r cam-drin i'r heddlu. 82 Yn y flwyddyn hyd at fis Mawrth 2016, o'r digwyddiadau a'r troseddau cysylltiedig â chamdrin domestig a riportiwyd i'r heddlu, cofnodwyd 41% fel troseddau. 83
81 Noder ein bod yn defnyddio'r gair 'dioddefwr' drwy'r bennod hon i gyd fel llawfer ar gyfer 'dioddefwr honedig'. Mae'r hawl i dreial teg yn ganolog i'n system cyfiawnder, yn ogystal â'r syniad bod y diffynnydd yn ddieuog nes y profir ei fod yn euog.
82 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2016). Troseddu yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Medi 2015 Crynodeb: Trais a cham-drin yn erbyn partneriaid personol agos, Tabl 4.28
83 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017). Troseddu yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Medi 2016 Crynodeb: Cam-drin domestig, ymosodiadau rhywiol a stelcio
Er bod nifer yr euogfarnau wedi cynyddu 61% dros y 10 mlynedd diwethaf i 70,853 84 , rydym yn gwybod bod rhaid i ni wneud mwy i sicrhau bod drwgweithredwyr yn cael eu herio.
3A: Gwella ymateb yr heddlu
Ym mis Medi 2013, cafodd Arolygiaeth Cwnstabliaeth Ei Mawrhydi eu comisiynu gan yr Ysgrifennydd Cartref ar y pryd i adolygu'r ymateb i ddioddefwyr cam-drin domestig gan bob un o'r 43 heddlu yng Nghymru a Lloegr. 85 Nododd yr adroddiad fethiannau o ran diwylliant, agwedd a sgiliau craidd. Fel ymateb, sefydlodd yr Ysgrifennydd Cartref gru p goruchwylio cenedlaethol i sicrhau gweithredu yn erbyn yr argymhellion ac i arwain dulliau newydd arloesol i'r heddlu ymateb i gam-drin domestig.
Mae'r gru p wedi goruchwylio pob heddlu wrth iddynt gyhoeddi cynllun gwella ar gyfer cam-drin domestig, y Coleg Plismona wrth iddynt gyhoeddi cyhoeddi canllawiau newydd, hyfforddiant newydd yn cael ei dreialu, a'r heddlu wrth iddynt gasglu data yn erbyn safon genedlaethol ar gyfer pob trosedd cam-drin domestig a gofnodir. 86
Hoffem barhau i ateb yr heriau sy'n wynebu dioddefwyr o ran riportio troseddau a hybu pwysigrwydd y cyswllt cychwynnol da ac ymateb cyntaf amserol gan yr heddlu i ddioddefwyr.
Mae'r Coleg Plismona yn y broses o ddiffinio sut y byddant yn rhoi system 'Trwydded i Ymarfer' ar waith. 87 Bydd hyn yn gam mawr tuag at godi safonau archwilwyr arbenigol. Y nod yw sicrhau bod staff a swyddogion sy'n gweithio mewn meysydd â llawer o niwed, megis cam-drin domestig, bob amser yn gallu cael y datblygiad, y sgiliau a'r wybodaeth gywir sydd eu hangen i wneud eu gwaith.
Yn baralel, mae'r llywodraeth wedi rhoi nifer o wahanol fesurau ar waith, ac yn treialu mwy ohonynt, i wella ymateb yr heddlu i gam-drin domestig. Mae'r rhan fwyaf o heddluoedd Cymru a Lloegr yn defnyddio'r model Cam-drin Domestig, Stelcio ac Aflonyddu a Thrais ar Sail Anrhydedd 88 i asesu risg mewn achosion cam-drin domestig a stelcio. Yn 2014, canfu adolygiad gan y Coleg Plismona nad oedd heddweision rheng flaen yn defnyddio'r offeryn risg yn gyson ac nad oedd yn llwyddo i hybu ymwybyddiaeth o gam-drin di-drais, megis rheolaeth orfodol.
O ganlyniad, bu tri heddlu'n cymryd rhan mewn cynllun peilot gan y Coleg Plismona gyda'r nod o gynorthwyo swyddogion rheng flaen i ganfod patrymau ymddygiad camdriniol ac, yn benodol, gwella dealltwriaeth swyddogion o'r risgiau sy'n gysylltiedig â rheolaeth orfodol. Mae'r Coleg Plismona'n disgwyl cyhoeddi canlyniadau'r cynllun peilot hwn yn gynnar yn 2018. Yn y cyfamser, mae Arolygiaeth Ei Mawrhydi a Chyngor Cenedlaethol y Prif Swyddogion Heddlu wedi bod yn glir y dylai heddluoedd barhau i wella'r ffordd y maent yn
84 Gwasanaeth Erlyn y Goron (2016-17). Adroddiad trais yn erbyn menywod a genethod, 10fed argraffiad
85 https://www.gov.uk/government/news/home-secretary-leads-action-on-police-response-todomestic-violence-and-abuse
86 HMIC (2015). Mwy o fusnes i bawb: Adroddiad am gynnydd ymateb yr heddlu i gam-drin domestig
87 https://www.gov.uk/government/speeches/home-secretarys-college-of-policing-speech-onvulnerability
88 http://www.dashriskchecklist.co.uk/wp-content/uploads/2016/09/DASH-2009.pdf
defnyddio'r offeryn presennol, sef y model Cam-drin Domestig, Stelcio ac Aflonyddu a Thrais ar Sail Anrhydedd.
Rydym hefyd yn deall na fydd ar ddioddefwyr eisiau ceisio ymateb cyfiawnder troseddol bob amser, ac rydym yn edrych ar ffyrdd o gryfhau ein gallu i gasglu tystiolaeth berthnasol i'w hychwanegu at dystiolaeth y dioddefwyr er mwyn ei defnyddio mewn erlyniadau lle bo'n briodol.
Mae camerâu fideo i'w gwisgo gan yr heddlu, neu fideo gwisgo ar y corff, yn gallu cryfhau achos erlyniad os y'u defnyddir i recordio ar ôl adroddiadau o gam-drin domestig. Mae'r recordiad yn gallu rhoi cofnod union ar unwaith o'r hyn a ddigwyddodd yn y safle, ac o'r effaith emosiynol ar ddioddefwyr a'u teulu neu dystion eraill a fyddai yno. Cynhaliodd y Coleg Plismona ymchwiliad yn 2014 i effaith fideo gwisgo ar y corff ar ganlyniadau cyfiawnder troseddol digwyddiadau cam-drin domestig, a chanfu hwn y gallai rhoi fideo gwisgo ar y corff i swyddogion fod yn ffordd effeithiol o gynyddu nifer y cyhuddiadau a wneir, sy'n lleihau athreuliad achosion cam-drin domestig drwy'r system cyfiawnder troseddol. 89 Rydym eisoes wedi buddsoddi £1.4 miliwn drwy Gronfa Arloesi'r Heddlu ar gyfer camerâu fideo gwisgo ar y corff i helpu swyddogion i gasglu tystiolaeth yn y safle.
Yn ogystal â'r mesurau hyn, rydym wedi ariannu chwe heddlu yng Ngogledd Ddwyrain Lloegr i dreialu 'dull system gyfan' o ymdrin â cham-drin domestig.
Astudiaeth achos: Cronfa Trawsnewid yr Heddlu
Mae Cronfa Trawsnewid yr Heddlu yn ariannu chwe heddlu yng Ngogledd Ddwyrain Lloegr i dreialu 'dull system gyfan' o ymdrin â cham-drin domestig. Mae'r prosiect eisoes wedi bod yn llwyddiannus yn Northumbria, gan ddod ag ystod o ddulliau a phartneriaid at ei gilydd i helpu i frwydro yn erbyn cam-drin domestig, a bydd yr arian newydd hwn yn ei alluogi i dyfu a datblygu dros y 3 mlynedd nesaf.
Mae 3 llinyn canolog i'r prosiect, â'r ffocws canlynol: gwaith mewn partneriaeth agos â'r system cyfiawnder troseddol; llysoedd sifil a llysoedd teulu; a chymorth amlasiantaeth i ddioddefwyr a rheoli troseddwyr. Y cynllun yw y bydd heddluoedd Gorllewin Swydd Efrog, Gogledd Swydd Efrog, Humberside, Cleveland, a Durham, ynghyd â Northumbria gyda'i gilydd yn datblygu strategaeth cam-drin domestig i'r chwe heddlu, gan alluogi dysgu cryf ar y cyd a chydweithio agos o ran plismona ac ar draws asiantaethau partner.
37. Cwestiwn: Sut y gallwn barhau i annog a chefnogi gwelliannau i ymateb yr heddlu i gam-drin domestig ar draws pob heddlu, a gwella'r canlyniadau i ddioddefwyr?
Testun rhydd
3B: Gwella profiad dioddefwyr o'r system cyfiawnder
Hoffem sicrhau bod gan ddioddefwyr hyder yn y system cyfiawnder. Hyder ei bod yn system deg, ddiduedd sy'n cydnabod sbectrwm llawn cam-drin domestig.
Rydym yn cydnabod y gall y system cyfiawnder godi ofn ar bobl ac y gall dioddefwyr camdrin domestig gefnu ar y broses neu fod yn erbyn ymwneud â hi o gwbl am nifer o resymau. Er enghraifft, oherwydd yr ofn a'r rheolaeth a achosir gan y drwgweithredwr neu bryder na fydd neb yn eu credu. Mae data Gwasanaeth Erlyn y Goron am achosion y nodwyd eu bod yn gam-drin domestig yn dangos bod dros hanner yr erlyniadau (54%) nad ydynt yn sicrhau euogfarn yn methu oherwydd bod dioddefwyr yn tynnu eu datganiadau'n ôl, yn methu â dod i'r llys i roi tystiolaeth, neu'n methu â chynorthwyo'r achos mewn modd arall. 90
Un dechneg sydd wedi'i defnyddio i osgoi oediad sy'n debygol o achosi i ddioddefwyr dynnu eu datganiadau'n ôl yw trefnu treialon cyflymach.
Astudiaeth achos: cyflymu achosion llys
Mewn un Ganolfan Llys y Goron, roedd achosion cam-drin domestig yn cael eu gwrando ar gyfartaledd rhwng 6 a 9 mis ar ôl y digwyddiad. Roedd yr oediad hwn yn golygu y gallai amgylchiadau'r dioddefwr fod wedi newid, ac yn bron bob achos roedd y dioddefwr wedi "symud ymlaen â'u bywyd" ac nid oedd am ymwneud â'r treial mwyach.
Gan gydweithio ag asiantaethau cyfiawnder troseddol eraill a'r amddiffyniad, mae'r Barnwr Preswyl wedi dechrau treialu proses 'llwybr carlam' ar gyfer achosion cam-drin domestig. I wneud i'r drefn hon weithio yn ymarferol, dim ond mewn achosion syml y caiff ei defnyddio lle mae'r materion yn gyfyngedig, fel bod yr achosion fel rheol yn cael eu cwblhau o fewn dwy awr. Mae'r achosion cam-drin domestig syml hyn i gyd yn cael eu gwrando o fewn pythefnos a diwrnod ar ôl i'r Barnwr Preswyl adolygu'r achos gyntaf.
Er mwyn cyflawni'r broses gyflym hon, mae'r heddlu wedi cytuno i gyflwyno ffeil lawn o dystiolaeth yn yr achosion hyn (gan gynnwys fideo o gamera wedi'i wisgo ar y corff) pan anfonir yr achos o'r llys ynadon. Adolygir y ffeil hon gan ddau erlynydd pwrpasol yng Ngwasanaeth Erlyn y Goron. Mae eiriolwyr amddiffyn lleol hefyd wedi cefnogi'r fenter hon, ar ôl ymgysylltu lleol rhagorol.
Er bod y fenter hon yn gweithio'n dda yn y llys y goron penodol hwn, mater i'r uwch farnwriaeth fydd penderfynu a yw'n addas i ganolfannau llys y goron eraill o ystyried eu maint, eu capasiti, eu beichiau gwaith a ffactorau cyd-ddibynnol eraill.
Mae ystod o fecanweithiau wedi'u llunio i helpu i gefnogi dioddefwyr i roi eu tystiolaeth orau. Mae hyn yn cynnwys mesurau arbennig i dystion agored i niwed a thystion ofnus, gwahardd diffynyddion heb gynrychiolaeth rhag croesholi dioddefwyr, cefnogaeth gan yr Uned Gofalu am Dystion (yr un pwynt cyswllt i ddioddefwyr a thystion ar gyfer gwybodaeth ynglwn â hynt eu hachosion), y gwasanaeth tystion yn y llys (sy'n gallu darparu cefnogaeth emosiynol a chyngor a gwybodaeth ymarferol i dystion mewn achosion troseddol), a
90 Gwasanaeth Erlyn y Goron (2016-17). Adroddiad trais yn erbyn menywod a genethod, 10fed argraffiad
gweithwyr proffesiynol cyfiawnder troseddol sydd wedi'u hyfforddi'n arbennig mewn camdrin domestig. Mae Cynghorwyr Annibynnol ar Drais Domestig ar gael mewn llawer o ardaloedd i gefnogi dioddefwyr drwy'r system cyfiawnder.
Astudiaeth achos: Cydleoli'r heddlu a Chynghorwyr Annibynnol ar Drais Domestig
Yn Durham, mae'r Cynghorwyr Annibynnol ar Drais Domestig wedi'u cydleoli gyda'r heddlu. Hwy yw'r un pwynt cyswllt â'r dioddefwr, ac maent yn cysylltu'n agos â'r Uned Gofalu am Dystio'n a'r erlyniad ar ran y dioddefwr. Maent yn hysbysu'r dioddefwr am hynt yr achos ac yn rhoi cefnogaeth emosiynol ac ymarferol iddynt. Mae'r Cynghorwyr yn mynd gyda'r dioddefwyr ar ymweliadau ymgyfarwyddo cyn y treial. Maent yn sicrhau bod copi o Ddatganiad Personol y Dioddefwr yn cyrraedd y llys fel ei fod gan yr erlynwyr ar ddiwrnod y treial. Maent yn siarad yn rheolaidd â'r erlyniad i sicrhau bod yr holl wybodaeth a thystiolaeth sydd ar gael ar gyfer y treial ar gael iddynt. Mae systemau Xhibit y llysoedd ar gael i'r Cynghorwyr i'w galluogi i adolygu rhestriadau dyddiol y llysoedd a statws yr achosion. Maent hefyd yn cynnig cyngor ymarferol i'r llysoedd megis cymorth i ddrafftio gorchmynion atal.
Un enghraifft o'n hymdrechion i wella ein hymateb yn gyson yw'r gwaith gan y Bwrdd Cyfiawnder Troseddol Cenedlaethol, o dan gadeiryddiaeth yr Ysgrifennydd dros Gyfiawnder. Mae'r Bwrdd hwn wedi goruchwylio ymarfer ar draws y system cyfiawnder troseddol ar gam-drin domestig – y prosiect 'dadansoddiad dwfn' cam-drin domestig – i ddatblygu a phrofi fframwaith arfer gorau i'w ddefnyddio ym mhob Llys Ynadon. Mae'n brosiect amlasiantaethol a ddilynodd ardaloedd llysoedd a oedd yn perfformio'n dda (o ran cyfraddau euogfarnau uchel i droseddau'n ymwneud â cham-drin domestig) i ganfod y rhesymau allweddol dros eu perfformiad a sut y gellid ymestyn yr arferion hyn i lysoedd eraill.
Mesurau arbennig mewn achosion troseddol
Efallai y bydd mesurau arbennig eisoes ar gael i ddioddefwyr cam-drin domestig os yw'r llys yn fodlon bod ofn neu drallod mewn cysylltiad â rhoi tystiolaeth yn debygol o amharu ar ansawdd y dystiolaeth a roddir gan y dioddefwr. Mae ystod o fesurau arbennig ar gael, ond yr un a ddefnyddir amlaf yw sgrin – sy'n galluogi tystion i roi tystiolaeth yn ystafell y llys heb i'r diffynnydd a'r oriel gyhoeddus eu gweld.
Ar hyn o bryd, mae erlynwyr yn ymgeisio am y mesurau arbennig hyn ar gyfer dioddefwyr cam-drin domestig yn y gwrandawiad llys cyntaf ar y sail eu bod yn gymwys i gael cymorth ar sail ofn neu drallod o dan a17(1) y Ddeddf Cyfiawnder Ieuenctid a Thystiolaeth Droseddol.
Gallem greu tybiaeth ddeddfwriaethol y dylid ystyried bod pob dioddefwr cam-drin domestig yn gymwys i gael cymorth ar sail ofn neu drallod, os oes ar y dioddefwr eisiau cymorth o'r fath. Os ystyrir bod y dioddefwr yn gymwys i gael cymorth, bydd y llys yna'n penderfynu a fyddai unrhyw fesurau arbennig sydd ar gael yn debygol o wella ansawdd y dystiolaeth a roddir gan y tyst ac a allai'r mesur atal parti rhag profi'r dystiolaeth honno'n effeithiol. Mae hyn yn debyg i'r dybiaeth ar gyfer dioddefwyr troseddau penodol eraill megis troseddau rhywiol a throseddau caethwasiaeth fodern.
O ganlyniad, ni fyddai'n rhaid i'r erlyniad sefydlu cymhwysedd am fesurau arbennig ar sail "ofn neu drallod", dim ond dweud bod y mesur arbennig (megis sgrin neu dystiolaeth dros gyswllt fideo) yn debygol o wella ansawdd y dystiolaeth a roddir ac na fyddai'n atal unrhyw barti rhag profi'r dystiolaeth honno'n effeithiol. Byddai hyn yn golygu y byddai gan
ddioddefwyr fwy o sicrwydd o'r dechrau na fyddai'n rhaid iddynt wynebu'r sawl a gyhuddwyd yn y llys.
38. Cwestiwn: A ydych yn meddwl y bydd creu tybiaeth ddeddfwriaethol y dylid ystyried bod pob dioddefwr cam-drin domestig yn gymwys i gael cymorth ar sail ofn neu drallod (os oes ar y dioddefwr eisiau cymorth o'r fath) yn cefnogi mwy o ddioddefwyr i roi tystiolaeth? Dewiswch un.
Ydw, rhowch eich rhesymau
Nac ydw, rhowch eich rhesymau
Ddim yn gwybod/dim ateb
39. Cwestiwn: A allai'r llywodraeth hon wneud mwy i esbonio amrediad a chwmpas y mesurau presennol i ddioddefwyr i helpu i'w cefnogi yn y broses cyfiawnder troseddol? Dewiswch un.
Gallai, disgrifiwch os gwelwch yn dda
Na allai
Ddim yn gwybod/dim ateb
Croesholi mewn achosion troseddol
Ar hyn o bryd, os nad oes gan ddiffynnydd gynrychiolaeth mewn achos troseddol, gall y llys wneud gorchymyn i atal y dioddefwr rhag cael ei groesholi'n bersonol gan y diffynnydd. Yn hytrach, cyfarwyddir cyfreithiwr i wneud hynny ar ran y diffynnydd. Gall y llys wneud hyn drostynt eu hunain neu ar gais gan yr erlyniad.
40. Cwestiwn: A ydych yn gwybod am enghreifftiau mewn achosion troseddol lle mae cais i atal diffynnydd heb gynrychiolaeth rhag croesholi dioddefwr wedi cael ei wrthod mewn achos cam-drin domestig? Dewiswch un.
Lle bo'n bosibl, rhowch dystiolaeth neu fanylion o'r profiad i ategu eich ateb.
Ydw, disgrifiwch os gwelwch yn dda
Nac ydw
Ddim yn gwybod/dim ateb
Mewn achosion troseddau rhywiol, mae diffynyddion heb gynrychiolaeth wedi'u gwahardd rhag croesholi dioddefwyr. Mae hyn yn golygu bod dioddefwyr yn gwybod o'r dechrau na chânt eu croesholi'n bersonol gan y sawl a gyhuddwyd. Gellid ymestyn hyn i gynnwys dioddefwyr cam-drin domestig mewn achosion troseddol.
41. Cwestiwn: A ydych yn meddwl y byddai ymestyn y gwaharddiad rhag croesholi mewn achosion troseddol yn cefnogi mwy o ddioddefwyr cam-drin domestig i roi tystiolaeth? Dewiswch un.
Ydw, rhowch eich rhesymau
Nac ydw, rhowch eich rhesymau
Ddim yn gwybod/dim ateb
Er bod gan lysoedd teulu ystod o bwerau i wneud yn siu r bod sefyllfaoedd anodd mewn ystafelloedd llys yn cael eu rheoli'n sensitif ar gyfer tystion agored i niwed, nid oes ganddynt, yn wahanol i'r llysoedd troseddol, bu er penodol i atal cyflawnwyr cam-drin (honedig neu fel arall) rhag croesholi eu dioddefwyr yn bersonol. Mae'r llywodraeth yn ymroddedig i unioni hyn a byddant yn deddfu i roi'r pu er i lysoedd teulu i atal yr arfer hwn cyn gynted â bod amser deddfwriaethol yn caniatáu hynny.
Erlyn heb dystiolaeth gan y dioddefwr
Os (oherwydd ofn neu am ryw reswm arall) nad yw dioddefwr yn bresennol yn y llys i roi tystiolaeth, nid yw hynny'n golygu o reidrwydd na ellir erlyn yr achos – efallai y bydd tystiolaeth berthnasol arall o'r trosedd. Er enghraifft, mae tystiolaeth wedi'i recordio megis tâp 999, neu fideo wedi'i recordio gan yr heddlu â chamera wedi'i wisgo ar y corff, yn caniatáu i lysoedd glywed a gweld natur y digwyddiad (gan gynnwys stori'r dioddefwr) ac ymddygiad y sawl sydd dan amheuaeth a'r dioddefwr ar y pryd. Os yw'r amddiffyniad yn gwrthwynebu'r dystiolaeth hon, lle'r erlyniad fydd dadlau ei bod yn dderbyniadwy.
Gwella darpariaethau
42. Cwestiwn: A oes gennych awgrymiadau ar gyfer sut y gallwn gefnogi erlyniadau'n well hyd at eu casgliad, gan gynnwys darparu gwell cefnogaeth i dystion sydd ar hyn o bryd yn cefnu ar y broses? Dewiswch un.
Lle bo'n bosibl, rhowch dystiolaeth neu fanylion o'r profiad i ategu eich ateb.
Gallai, disgrifiwch os gwelwch yn dda
Ddim yn gwybod/dim ateb
43. Cwestiwn: Beth arall all yr heddlu, unedau gofalu am dystion a Gwasanaeth Erlyn y Goron ei wneud i gynorthwyo dioddefwyr drwy'r broses gyfiawnder o adeg riportio ymlaen?
Lle bo'n bosibl, rhowch dystiolaeth neu fanylion o'r profiad i ategu eich ateb.
Testun rhydd
Diogelu yn y llys teulu
Hoffem hefyd wneud yn siu r bod unigolion yn y system cyfiawnder teulu'n cael eu cefnogi a'u diogelu'n ddigonol. Rydym wedi cydweithio'n agos ag uwch farnwyr teulu a'r Pwyllgor Rheolau Gweithdrefnau Teulu i gyflwyno rheolau llys newydd a chyfarwyddyd ymarfer newydd ar gyfer partïon agored i niwed a thystion sy'n ymwneud ag achosion teulu. Mae'r rheolau newydd yn mynnu bod y llys yn ystyried a yw cyfranogiad parti yn yr achos llys yn debygol o gael ei wanhau am ei fod yn agored i niwed, neu a yw ansawdd tystiolaeth parti neu dyst yn debygol o gael ei wanhau am ei fod yn agored i niwed. Os ydyw, rhaid i'r llys ystyried a oes angen cymorth mesur penodol ar yr unigolyn, megis sgrin amddiffynnol neu gyswllt fideo. Rydym wedi datblygu hyfforddiant newydd i staff llysoedd teulu i'w helpu i adnabod a chefnogi defnyddwyr llys sy'n agored i niwed. Bydd hyn yn cyfrannu at brofiad mwy cadarnhaol yn y llys y tu hwnt i'r ystafell llys i bobl agored i niwed.
44. Cwestiwn: A allai'r llys teulu ddysgu o unrhyw agweddau eraill ar y ffordd y mae'r llys troseddol yn trin pobl agored i niwed? Dewiswch un.
| Gallai, disgrifiwch os gwelwch yn dda |
|---|
| Na allai |
| Ddim yn gwybod/dim ateb |
3C: Erlyn cam-drin domestig
Trosedd ymddygiad rheoli neu orfodi
"Wrth i'n perthynas ni ddatblygu, aeth e'n fwy a mwy paranoid a rheolaethol. Doeddwn i ddim yn cael ymweld â fy nheulu na fy ffrindiau, a doeddwn i ddim yn cael gweithio. Dim ond £70 yr wythnos oedd gen i i fyw arno, ac roedd rhaid i hyn dalu am bopeth: bwyd, trydan, biliau a dillad i'r babi. Roeddwn i'n gorfod torri fy ngwallt hir yn fyr, doeddwn i ddim yn cael defnyddio colur ac roedd rhaid i mi wisgo dillad llac, di-siâp. Doeddwn i ddim hyd yn oed yn cael ateb y drws." 91
Gellir erlyn digwyddiadau cam-drin domestig o dan ystod eang o droseddau, gan gynnwys ymosodiad neu droseddau perthnasol eraill yn erbyn unigolyn, troseddau rhywiol, difrod troseddol, troseddau yn erbyn y drefn gyhoeddus a llofruddiaeth. Ym mis Rhagfyr 2015, cyflwynwyd trosedd newydd yn benodol i gam-drin domestig, sef Ymddygiad Rheoli neu Orfodi mewn Perthynas â Phartner Agos neu Aelod Teulu (adran 76 Deddf Troseddau Difrifol 2015). Mae'r trosedd yn caniatáu erlyn drwgweithredwyr sy'n cyflawni cam-drin seicolegol ac emosiynol, ond heb achosi niwed corfforol neu drais. Mae'r trosedd hwn nawr ochr yn ochr â throseddau perthnasol eraill a ddefnyddir yn aml i erlyn cam-drin domestig. Mae'r trosedd hwn wedi cau'r bwlch yn y gyfraith o gwmpas patrymau o ymddygiad rheoli neu orfodi yn ystod perthynas rhwng partneriaid agos, cyn-bartneriaid sy'n dal i fyw gyda'i gilydd, neu aelodau teulu, ac mae troseddau perthnasol eraill yn dal i fod ar gael i erlynwyr.
91 SafeLives (2015). Getting it Right First Time.
Ers cyflwyno'r trosedd, mae cyhuddiadau a gwrandawiadau cyntaf wedi digwydd ar gyfer dros 300 o achosion. 92 Er ei bod yn gynnar eto, rydym yn awyddus i ganfod meysydd a allai gryfhau'r trosedd.
45. Cwestiwn: A ydych yn meddwl y gallai'r llywodraeth gymryd camau pellach i gryfhau effeithiolrwydd y trosedd ymddygiad rheoli neu orfodi? Dewiswch un.
Rhowch fanylion pellach, os gwelwch yn dda
Ffactorau gwaethygol wrth ddedfrydu
Mae'n hanfodol bod y fframwaith cyfreithiol cywir ar gael i alluogi'r llysoedd i ymdrin yn effeithiol â chyflawnwyr cam-drin. Dylai dedfrydau gydnabod effaith ddinistriol cam-drin domestig ar ddioddefwyr. Mae'r rhain yn cynnwys plant sydd naill ai'n dystion neu'n cael eu defnyddio'n emosiynol i boenydio'r dioddefwr. Er enghraifft, mewn achosion lle caiff plentyn ei atal dro ar ôl tro rhag cysuro'r rhiant sydd wedi cael ei gam-drin, neu rhag cyfathrebu ag ef/hi, mewn ymdrech i'w harwahanu ymhellach. Dangosodd dadansoddiad diweddar Arolwg Troseddu Cymru a Lloegr, blwyddyn hyd at fis Mawrth 2016, fod oedolion sydd wedi bod yn dyst i drais neu gam-drin domestig fel plentyn (o dan 16 oed) yn fwy tebygol o brofi cam-drin domestig gan bartner fel oedolyn (34% o gymharu ag 11% nad oeddent wedi bod yn dyst i gam-drin domestig). 93
Cyhoeddodd y Cyngor Dedfrydu annibynnol gyfres ddiwygiedig o ganllawiau ar gyfer dedfrydu mewn achosion cam-drin domestig ar 22 Chwefror 2018. 94 Er nad oes trosedd penodol o gam-drin domestig, mae'r canllaw'n nodi egwyddorion sy'n berthnasol i ddedfrydu achosion sy'n cynnwys cam-drin domestig.
Mae'r canllawiau'n amlinellu pa mor ddifrifol yw cam-drin domestig, ac yn nodi:
"Mae cyd-destun domestig yr ymddygiad troseddol yn gwneud y trosedd yn fwy difrifol, gan ei fod yn golygu torri'r ymddiriedaeth sydd fel arfer yn bodoli rhwng pobl mewn perthynas agos neu mewn teulu. Hefyd, gall fod bygythiad parhaus i ddiogelwch y dioddefwr, ac yn yr achosion gwaethaf, bygythiad i fywyd y dioddefwr neu i fywydau pobl eraill o'u cwmpas."
92 Gwasanaeth Erlyn y Goron (2016-17). Adroddiad Trais yn Erbyn Menywod a Genethod. 10fed argraffiad
93 Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017) Pobl a gafodd eu cam-drin yn blant yn fwy tebygol o gael eu cam-drin yn oedolyn.http://visual.ons.gov.uk/people-who-were-abused-as-children-aremore-likely-to-be-abused-as-an-adult/
94 https://www.sentencingcouncil.org.uk/publications/item/overarching-principles-domestic-abusedefinitive-guideline/
Mae'r canllawiau'n berthnasol i ddedfrydu pob trosedd sy'n ymwneud â cham-drin domestig, gan wneud y trosedd yn fwy difrifol ac felly'n debygol o arwain at ddedfryd uwch.
Mae'r canllawiau'n rhestru ffactorau gwaethygol a lliniarol penodol a allai fod yn arbennig o berthnasol i droseddau a gyflawnir mewn cyd-destun o gam-drin domestig. Fel rhan o restr o ffactorau gwaethygol a awgrymir, mae'r canllaw'n cyfeirio at ffactorau megis camdrin ymddiriedaeth neu os yw'r drwgweithredwr yn cymryd camau i atal y dioddefwr rhag riportio digwyddiad neu gael cymorth. Mae'r canllawiau hefyd yn tynnu sylw at yr angen i ystyried effaith y trosedd ar blant (drwy ddod i gysylltiad yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol â cham-drin domestig) neu os defnyddir trefniadau cyswllt â phlant i ddechrau cyflawni trosedd.
Cyn gynted ag y mae canllawiau dedfrydu mewn grym, rhaid i farnwyr eu dilyn, oni bai eu bod o'r farn bod gwneud hynny'n groes i bennaf fudd cyfiawnder.
Mae'r llywodraeth yn croesawu'r canllawiau cyffredinol newydd hyn gan y Cyngor Dedfrydu, ond maent yn dal i ystyried ffyrdd o gryfhau'r gyfraith.
Un enghraifft o newidiadau posibl fyddai ategu'r canllawiau drwy greu ffactor waethygol statudol a fyddai'n berthnasol i bob trosedd wrth ddedfrydu, yn debyg i'r rhai sydd eisoes yn y gyfraith ar gyfer troseddau casineb (lle ystyrir gelyniaeth y troseddwr tuag at y dioddefwr yn seiliedig ar nodwedd warchodedig benodol). Byddai ffactor waethygol statudol yn golygu y gellid mynnu bod y llys yn ystyried y ffactor honno, ac yn datgan mewn llys agored eu bod wedi gwneud hynny. Gellid drafftio'r ffactor waethygol i fod yn berthnasol i amgylchiadau cam-drin domestig, gan gynnwys ymddygiad sy'n cynnwys plentyn, neu'n effeithio'n benodol ar blentyn. Wrth weithio fel hyn, byddai'r llysoedd yn ystyried unrhyw ffactorau gwaethygol ac yn cynyddu'r dedfrydau'n unol â hynny o fewn y gosb uchaf sydd ar gael yn statudol am y trosedd. Fodd bynnag, byddai ffactor waethygol statudol yn golygu bod rhaid sefydlu'r gwaethygiad cam-drin domestig y tu hwnt i amheuaeth resymol, sy'n peri risg o roi baich tystiolaeth ychwanegol ar yr heddlu a Gwasanaeth Erlyn y Goron (lle ceir anghytuno ynglwn â'r amgylchiadau ffeithiol) ac yn cynyddu'r potensial i fwy o ddiffynyddion bledio'n ddieuog i'r cyhuddiadau.
46. Cwestiwn: A ydych yn meddwl bod y dull presennol o ddefnyddio canllawiau dedfrydu, yn unol â chanllawiau a gyhoeddwyd ym mis Chwefror 2018, yn effeithiol o ran sicrhau bod y dedfrydau a roddir yn adlewyrchu difrifoldeb camdrin domestig sy'n cynnwys plant? Dewiswch un.
Ydw
Nac ydw
Ddim yn gwybod/dim ateb
Testun rhydd i esbonio'r ateb
47. Cwestiwn: A oes angen ffactor waethygol statudol er mwyn i'r llys adlewyrchu difrifoldeb troseddau sy'n cynnwys cam-drin domestig a phlant wrth ddedfrydu? Dewiswch un.
Oes
Nac oes
Ddim yn gwybod/dim ateb
Testun rhydd i esbonio'r ateb
48. Cwestiwn: Rhannwch unrhyw farn arall ynglŷn â sut i sicrhau yr ystyrir cam-drin domestig a'i effaith ar blant wrth ddedfrydu.
Testun rhydd
Confensiwn Istanbul
Erlyn troseddau a gyflawnwyd dramor (awdurdodaeth alltiriogaethol)
Mae Confensiwn Istanbul Cyngor Ewrop 95 yn gyfres ryngwladol o safonau sydd wedi'u llunio i atal trais domestig a thrais yn erbyn menywod. Mae'r Deyrnas Unedig wedi llofnodi'r Confensiwn, ac mae'r llywodraeth yn ymroddedig i gadarnhau'r Confensiwn yn ein cyfraith genedlaethol cyn gynted â phosibl.
Un o elfennau allweddol y Confensiwn yw gwneud yn siu r bod y gwladwriaethau sy'n ei gadarnhau'n gallu defnyddio eu cyfraith genedlaethol i erlyn troseddau sy'n ofynnol gan y Confensiwn 96 pan fydd eu dinasyddion yn eu cyflawni dramor. 97 Yn gyffredinol, yn y Deyrnas Unedig, rhaid i ymddygiad troseddol ddigwydd yn ein tiriogaeth er mwyn cael ei erlyn. Y term cyfreithiol am bwerau i ganiatáu i droseddau a gyflawnwyd gan ddinasyddion dramor gael eu herlyn yn y Deyrnas Unedig yw 'awdurdodaeth alltiriogaethol'. Mae angen deddfwriaeth sylfaenol i gymryd pwerau o'r fath. 98 Yn gyffredinol, polisi'r llywodraeth ar awdurdodaeth alltiriogaethol yw mai'r peth gorau yw i ymddygiad troseddol gael sylw gan system cyfiawnder troseddol y wlad lle mae'n digwydd. Mae hyn oherwydd mai cyfraith y wlad honno sydd wedi'i thorri, a dyna lle mae'r gymuned sydd wedi dioddef y trosedd, lle bydd y dioddefwr yn aml yn byw a lle bydd y dystiolaeth angenrheidiol i'w chael fel arfer. Mae hyn yn cyd-fynd â'r fframwaith cyfreithiol rhyngwladol cyffredinol.
Fodd bynnag, er mwyn rhoi sylw effeithiol i rai mathau difrifol o droseddu, efallai y bydd angen awdurdodaeth alltiriogaethol ar wledydd. Mae ymrwymiad rhyngwladol i sefydlu awdurdodaeth alltiriogaethol yn adlewyrchu'r consensws y gallai fod rhai achosion eithriadol lle na chaiff trosedd ei erlyn yn y wlad lle mae'n digwydd ond y dylai wynebu cyfiawnder mewn man arall, er enghraifft trais difrifol yn erbyn menywod a thrais
95 https://rm.coe.int/168046031c. Llofnodwyd y Confensiwn gan y Llywodraeth glymblaid yn 2012. Gweler hefyd y Memorandwm Esboniadol https://rm.coe.int/16800d383a
96 Erthyglau 33-39
97 Erthygl 44 wedi'i darllen gydag Erthygl 78 (eithriadau).
98 Bydd y Bil Cam-drin Domestig drafft yn cynnwys y ddeddfwriaeth ofynnol ar gyfer Cymru a Lloegr. Yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, mae'r ddeddfwriaeth sy'n ofynnol i gydymffurfio â'r Confensiwn yn fater i'r gweinyddiaethau datganoledig.
domestig. Yn yr achosion hyn, dylai gwledydd allu defnyddio pwerau awdurdodaethol estynedig i gamu i mewn, lle bo'n briodol, ac erlyn y troseddau eithriadol hyn a gyflawnir mewn gwlad arall gan un o'u dinasyddion neu gan dramorwr sy'n byw fel rheol yn eu tiriogaeth genedlaethol.
Yn gyffredinol, ni ystyrir ei bod yn deg rhoi euogfarn i unigolyn yn y wlad hon am rywbeth nad yw'n drosedd yn y wlad lle digwyddodd. O ganlyniad, fel rheol mae angen i'r ymddygiad troseddol fod yn drosedd yn y wlad lle digwyddodd, yn ogystal ag yng Nghymru a Lloegr, er mwyn i bwerau alltiriogaethol fod yn berthnasol. Troseddoldeb deuol yw hyn.
Mae gan lysoedd Cymru a Lloegr awdurdodaeth alltiriogaethol eisoes dros rai o'r troseddau sy'n ofynnol gan y Confensiwn: trosedd cyfraith gyffredin llofruddiaeth; rhai troseddau rhywiol lle mae'r dioddefwr o dan 18; troseddau priodas dan orfod; a throseddau anffurfio organau cenhedlu benywod. Mae'r deddfau hyn yn cydymffurfio'n rhannol â gofynion y Confensiwn ar gyfer awdurdodaeth alltiriogaethol. Byddai deddfwriaeth newydd, felly, yn ymestyn awdurdodaeth alltiriogaethol yng Nghymru a Lloegr i gynnwys troseddau eraill sy'n ofynnol gan y Confensiwn ac nad ydynt yn destun y fath awdurdodaeth ar hyn o bryd.
Mae'r Confensiwn yn mynnu bod cyfraith ddomestig yn gallu erlyn troseddau perthnasol a gyflawnir y tu allan i'r DU. Fel pob trosedd, fodd bynnag, mater i Wasanaeth Erlyn y Goron fyddai'r penderfyniad i erlyn.
Mae'r llywodraeth yn cynnig cymryd awdurdodaeth alltiriogaethol dros bob trosedd sydd wedi'i restru yn y tabl isod pan gyflawnir y trosedd y tu allan i'r Deyrnas Unedig gan un o ddinasyddion neu breswylwyr y Deyrnas Unedig; a (heblaw'r troseddau sydd wedi'u marcio â *) lle ceir troseddoldeb deuol .99
99 Mae'r troseddau sydd wedi'u marcio â * yn cynnwys patrwm o ymddygiad neu ffordd o ymddwyn yn hytrach nag un weithred, a gallai gofyniad troseddoldeb deuol gyfyngu ar y gallu i erlyn y troseddau hyn o dan rai amgylchiadau, er enghraifft math penodol o ymddygiad ar draws gwahanol awdurdodaethau
100 Mae niwed corfforol gwirioneddol a difrifol yn cynnwys anaf seiciatrig (ond nid seicolegol)
: adran 3 De
Ymosod rhywiol
ddfTroseddau Rhywiol 2003
36
: adran 4 Ded
Achosi i unigolyn gymryd rha n m
ewn gweithgaredd rhywiol heb ganiatâd
dfTroseddau Rhywiol 2003
36
Rydym yn credu bod y troseddau hyn yn ddigon difrifol i gadw at fwriad y Confensiwn yn ogystal â safbwynt cyffredinol y Deyrnas Unedig ynglwn ag awdurdodaeth alltiriogaethol.
49. Cwestiwn: A ydych yn cytuno bod cymryd awdurdodaeth alltiriogaethol dros y troseddau hyn yn ddigon i fodloni gofynion y Confensiwn?
50. Cwestiwn: Os nad ydych, pa droseddau ychwanegol yr ydych yn meddwl y dylem gymryd awdurdodaeth alltiriogaethol drostynt a pham?
| Ydw |
|---|
| Nac ydw |
Testun rhydd
Aflonyddu rhywiol
Mae'r Confensiwn hefyd yn mynnu bod cosbau cyfreithiol troseddol neu eraill (er enghraifft, sifil) yn cael eu rhoi am aflonyddu rhywiol 101 .
Mae Deddf Amddiffyn rhag Aflonyddu 1997 yn gwahardd unigolyn rhag ymddwyn mewn modd sy'n gyfystyr ag aflonyddu, ac y mae'r unigolyn yn gwybod, neu y dylai wybod, ei fod yn gyfystyr ag aflonyddu 102 ; ac mae'n darparu dulliau cyfreithiol troseddol a sifil o wneud iawn am dorri'r gwaharddiad hwnnw. 103 Mae'r gofyniad "modd o ymddwyn" hefyd yn bodloni bwriad y Confensiwn o gynnwys ymddygiad ailadroddus, yn hytrach na dim ond achosion unigol o aflonyddu.
Mae'r llywodraeth yn credu bod y diffiniad o aflonyddu yn Neddf Amddiffyn rhag Aflonyddu 1997 yn ddigon eang i fodloni'r Confensiwn. Os yw rhywun (yn nhermau'r Confensiwn) yn cyflawni "ymddygiad geiriol, aneiriol neu gorfforol o natur rywiol" er mwyn creu amgylchedd bygythiol neu dramgwyddus, "dylai'r unigolyn wybod" (yn nhermau'r diffiniad yn Neddf 1997) bod ei ymddygiad yn gyfystyr ag aflonyddu. Yn unol â hyn, mae'r llywodraeth yn cynnig dibynnu ar y rhwymedi cyfraith sifil yn Neddf 1997 i fodloni rhwymedigaethau'r Confensiwn yn hyn o beth.
101 Wedi'i ddiffinio yn Erthygl 40 fel "...unrhyw fath o ymddygiad dieisiau geiriol, aneiriol neu gorfforol o natur rywiol â'r diben neu'r effaith o dreisio urddas unigolyn, yn enwedig os yw'n creu amgylchedd bygythiol, gelyniaethus, diraddiol, iselhaol neu dramgwyddus ..."
102 Adran 1(1)
103 Adrannau 2 a 3
51. Cwestiwn: A ydych yn cytuno bod dibynnu ar y rhwymedi cyfraith sifil yn Neddf Amddiffyn rhag Aflonyddu 1997 yn ddigonol i fodloni gofynion y Confensiwn ar aflonyddu rhywiol?
Ydw
Nac ydw
Ddim yn gwybod/dim ateb
52. Cwestiwn: Os nad ydych, beth ydych yn meddwl sydd ei angen i fodloni'r gofynion hynny?
Testun rhydd
3D: Atal aildroseddu
Nid yw'r frwydr yn erbyn cam-drin domestig yn gorffen ag erlyniad llwyddiannus. I ddiweddu'r cylch cam-drin, rhaid i ni ystyried swyddogaeth y system cyfiawnder troseddol o unioni'r materion sy'n achosi cam-drin domestig yn y bôn, ac atal aildroseddu.
Rhybuddiadau Amodol
Mae penderfyniadau y tu allan i'r llys yn fesurau sy'n caniatáu i'r heddlu ymdrin â throseddu lefel isel mewn modd cymesur heb erlyniad. Un math o benderfyniad y tu allan i'r llys yw rhybuddiad amodol sy'n mynnu bod troseddwr sy'n oedolyn yn cydymffurfio ag amodau i'w adsefydlu, i wneud iawn neu i'w gosbi. Os yw'r troseddwr yn methu â chydymffurfio, gellir ei erlyn am y trosedd. 104
Ar hyn o bryd, mae canllawiau'r Cyfarwyddwr Erlyniadau Cyhoeddus yn cyfyngu ar ddefnyddio rhybuddiadau amodol ar gyfer cam-drin domestig, gan ddweud mai prin iawn y byddant yn briodol (dim ond o dan amgylchiadau eithriadol oherwydd natur y trosedd neu amgylchiadau'r troseddwr, a dim ond gyda chymeradwyaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron).
Mae canlyniadau'r treial Prosiect CARA 105 , lle rhoddwyd caniatâd i ddefnyddio mwy o rybuddiadau amodol ar gyfer digwyddiadau cam-drin domestig llai difrifol, a oedd yn drosedd cyntaf fel arfer, yn awgrymu bod darparu rhaglen adsefydlu effeithiol yn gynnar i droseddwyr risg isel yn gallu lleihau niwed y trosedd, y siawns o aildroseddu ac amlder aildroseddu. Mae gwerthusiad CARA yn argymell y dylid gwneud mwy i brofi dulliau adsefydlu effeithiol ar gyfer cam-drin domestig i gynyddu'r sail dystiolaeth.
104 Am wybodaeth bellach, gweler y cod ymarfer ar gyfer rhybuddiadau amodol i oedolion https://www.gov.uk/government/publications/code-of-practice-for-adult-conditional-cautions a chanllawiau'r Cyfarwyddwr Erlyniadau Cyhoeddus ynglwn â rhybuddiadau amodol i oedolion
https://www.cps.gov.uk/legal-guidance/adult-conditional-cautions-directors-guidance Ar gael yn:
105 Strang, H., Sherman, L., Ariel, B., Chilton, S., Braddock, R., Rowlinson, T., Cornelius, N., Jarman, R., a Weinborn, C. (2017). Reducing the Harm of Intimate Partner Violence: Randomized Controlled Trial of the Hampshire Constabulary CARA Experiment. https://link.springer.com/article/10.1007/s41887-017-0007-x
Hefyd, mae tri heddlu wedi treialu fframwaith syml ar gyfer penderfyniadau y tu allan i'r llys 106 , a chawsant ryddid ychwanegol i ddefnyddio rhybuddiadau amodol, a allai ddarparu rhai canfyddiadau ymchwil rhagarweiniol ynglwn â cham-drin domestig.
Dylid nodi bod yr heddlu ar hyn o bryd yn gallu rhoi rhybuddiad syml (rhybuddiad nad yw'n mynnu bod y troseddwr yn cydymffurfio ag unrhyw amodau – rhybudd ffurfiol yn y bôn) mewn rhai achosion cam-drin domestig heb gymeradwyaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron. 107
Mae gennym ddiddordeb mewn casglu tystiolaeth bellach am effeithiolrwydd ymyriadau adsefydlu cynnar ar gyfer troseddwyr cam-drin domestig, a datrys achosion yn gyflym i ddioddefwyr. Byddai mwy o astudiaethau rheoledig wedi'u monitro gan heddluoedd yn ategu hyn. Rydym yn deall ei bod yn annhebygol mai'r tro cyntaf i ddigwyddiad cam-drin domestig gael ei riportio i'r heddlu yw'r digwyddiad cyntaf go iawn, ac os cynhelir treialon pellach, dylent ystyried sut i gadw hyn mewn cof wrth benderfynu pwy sy'n gymwys i gael rhybuddiadau amodol.
53. Cwestiwn: A ydych yn cytuno y dylem archwilio (gyda Gwasanaeth Erlyn y Goron) defnyddio mwy o rybuddiadau amodol rheoledig wedi'u monitro gyda rhaglenni adsefydlu nag a ganiateir ar hyn o bryd ar gyfer digwyddiadau cam- drin domestig llai difrifol, sydd y digwyddiad cyntaf fel arfer? Dewiswch un.
Ydw, disgrifiwch os gwelwch yn dda
Nac ydw
Ddim yn gwybod/dim ateb
Os ydych, esboniwch eich ateb, gan awgrymu pa weithdrefnau a ddylai fod ar waith i sicrhau mai dim ond mewn achosion priodol, gydag amodau priodol ynghlwm, y câi rhybuddiad amodol ei roi.
Os nad ydych, esboniwch eich ateb
54. Cwestiwn: A oes gennych unrhyw dystiolaeth bellach am yr arferion presennol â rhybuddiadau amodol y dylem ei hystyried mewn cysylltiad â'r mater hwn? Dewiswch un.
Oes, disgrifiwch os gwelwch yn dda
106 Mae mwy o wybodaeth am y fframwaith syml Penderfyniadau y Tu Allan i'r Llys ar gael yn: https://consult.justice.gov.uk/digital-communications/out-of-court-disposals/
Mae mwy o wybodaeth am rybuddiadau syml i droseddwyr sy'n oedolion ar gael yn: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/416068/cautions-
107 guidance-2015.pdf
Nac oes
Ddim yn gwybod/dim ateb
Rheoli troseddwyr mynych ac ad-droseddwyr
Rydym am atal ad-droseddwyr a phobl sy'n cyflawni cam-drin domestig yn fynych rhag aildroseddu, a sicrhau bod y system cyfiawnder troseddol yn amddiffyn dioddefwyr yn ddigonol, gan gynnwys lle bo'r troseddu'n cynnwys ymddygiad stelcio. 108
Mae'r Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol a Chwmnïau Adsefydlu Cymunedol ill dau'n gyfrifol am gwblhau asesiadau risg a rheoli'r risg a berir gan droseddwyr er mwyn gorfodi dedfryd llys. Mae hyn yn cynnwys rheoli troseddwyr cam-drin domestig, yn y gymuned ac yn y ddalfa.
Gall yr heddlu a'r Gwasanaeth Prawf reoli rhai troseddwyr o dan Drefniadau Amddiffyn Cyhoeddus Amlasiantaeth, os oes angen hyn oherwydd y risg a berir ganddynt. Gall hyn gynnwys troseddwyr sydd wedi cyflawni troseddau treisgar megis ymosod neu fygwth lladd, sydd wedi cael dedfryd dros 12 mis, neu sydd wedi'u hasesu fel arall fel eu bod yn peri risg difrifol.
Rydym hefyd yn cynnig cyflwyno Gorchmynion Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig newydd i roi offeryn newydd i'r heddlu a'r llysoedd i roi amodau ar bobl sy'n peri risg o gam-drin pellach (fel y'u disgrifir ar dudalen 36 yn adran 2C: cynigion i gadw dioddefwyr yn ddiogel).
55. Cwestiwn: Pa newidiadau i bolisïau neu weithdrefnau presennol a fyddai'n helpu'r heddlu ac asiantaethau eraill i reoli camdrinwyr mynych ac addroseddwyr yn well, yn enwedig rhai nad ydynt wedi cael dedfryd mewn llys? Gall hyn gynnwys y ffordd orau o:
* asesu risg camdriniwr a chynllunio i leihau'r risg
* ymgysylltu â chamdriniwr er mwyn annog cydymffurfiad â mesurau rheoli
Testun rhydd
Gweithio gyda drwgweithredwyr i newid eu hymddygiad
Mae nifer o raglenni ar gyfer cyflawnwyr cam-drin domestig neu bobl sy'n meddwl eu bod mewn perygl o droseddu. Mae'r rhain wedi'u cynllunio i newid eu hymddygiad, gan gynnwys atal troseddu yn y lle cyntaf, atal cam-drin rhag gwaethygu a/neu atal aildroseddu.
Mae Respect yn safon ansawdd a diogelwch a gydnabyddir yn genedlaethol yn y Deyrnas Unedig. Maent yn achredu sefydliadau sy'n cynnig ymyriadau diogel ac effeithiol â chyflawnwyr cam-drin domestig. Un enghraifft o raglen o'r fath yw'r 'Prosiect Drive' a ddatblygwyd gan SafeLives, Respect a Social Finance, ac a ariannwyd yn rhannol gan y
108 Rydym yn gwybod bod tua 70% o bob erlyniad stelcio a gychwynnir yn ymwneud â cham-drin domestig https://www.cps.gov.uk/Publications/equality/vaw/index.html
llywodraeth. Mae Drive yn cefnogi ac yn herio drwgweithredwyr mynych a risg uchel i newid eu hymddygiad ac mae'n cynnwys cymorth cofleidiol i ddioddefwyr a phlant. Nid yw'r rhaglen hon yn dibynnu ar ymyriad cyfiawnder troseddol bob amser.
Mae rhai heddluoedd hefyd yn cynnig ymyriadau i ddrwgweithredwyr mynych ac addroseddwyr i unioni eu hymddygiad drwy gyfrwng cynlluniau Rheoli Troseddwyr Integredig lleol. Gall yr ymyriadau hyn ddechrau cyn euogfarn.
Ar ôl euogfarn, ceir nifer o raglenni ar gyfer cyflawnwyr cam-drin domestig i leihau eu risg o aildroseddu. Y Panel Achredu a Chynghori Gwasanaethau Cywirol sy'n achredu'r rhaglenni hyn, ac mae eu hansawdd wedi'i sicrhau. Maent yn defnyddio tystiolaeth o ba ffactorau sy'n helpu i leihau aildroseddu, ac maent wedi'u targedu at ddrwgweithredwyr yn y ddalfa ac yn y gymuned. Dwy o'r rhaglenni achrededig hyn yw Building Better Relationships a Kaizen. Nod Building Better Relationships yw lleihau cam-drin domestig ymysg troseddwyr gwrywol â risg canolig i uchel. Mae Kaizen yn cael ei gyflwyno yn y ddalfa i ddynion sy'n cyflwyno lefel uchel neu uchel iawn o risg ac angen, ac sydd yn nodweddiadol wedi cael euogfarnau o naill ai droseddau rhywiol, troseddau treisgar, neu droseddau yng nghyd-destun cam-drin domestig. Mae'r cwestiynau canlynol yn ymwneud â chyflawnwyr troseddau sy'n ymwneud â cham-drin domestig.
Astudiaeth Achos: Building Better Relationships
Mae Building Better Relationships (BBR) yn rhaglen ar gyfer drwgweithredwyr risg canolig i uchel sy'n ddynion ac wedi cael euogfarn o drosedd yn ymwneud â Thrais yn erbyn Partner Agos yn erbyn partner benywol. Mae BBR wedi'i hachredu gan y Panel Achredu a Chynghori Gwasanaethau Cywirol. Fe'i darperir dros 29 o sesiynau gru p a sesiynau unigol i ddynion sy'n bwrw dedfrydau mewn carchardai neu yn y gymuned. Mae BBR yn bodoli fel rhan o ymateb amlasiantaeth a gall asiantaethau eraill y tu allan i'r system cyfiawnder troseddol ddarparu cymorth pwysig i gyfranogwyr, tra eu bod ar y rhaglen ac yn cael eu goruchwylio a thu hwnt. Nod BBR yw lleihau'r risg o aildroseddu a hybu diogelwch partneriaid y presennol a'r dyfodol a phlant.
56. Cwestiwn: Sut y gellid gwneud mwy i weithio gyda drwgweithredwyr mewn carchardai, yn enwedig troseddwyr sy'n cael dedfryd o lai na 12 mis ac nad oes ganddynt ddigon o amser i gwblhau rhaglen cam-drin domestig yn y ddalfa? Mae gennym ddiddordeb mewn clywed am enghreifftiau penodol o arferion sydd wedi bod yn llwyddiannus.
Testun rhydd
57. Cwestiwn: Sut y gellid gwneud mwy i weithio gyda drwgweithredwyr yn y gymuned (wedi cael euogfarn neu heb) i newid eu hymddygiad? Mae gennym ddiddordeb mewn clywed am enghreifftiau penodol o arferion sydd wedi bod yn llwyddiannus.
Testun rhydd
Pennod 4: Gwella Perfformiad
"Rydym am wella perfformiad a chynyddu cysondeb yn y ffordd y mae pob sector yn ymateb i gam-drin domestig ar draws pob ardal ddaearyddol."
Rydym yn ceisio safbwyntiau ynglwn â sut i gyflawni hyn. Yn yr ymgynghoriad hwn, rydym:
* yn cydnabod, er mwyn i ni ddeall yn well beth sy'n gweithio, bod angen data o safon uchel y gellir eu cydgysylltu i greu stori ystyrlon – rydym felly'n gofyn beth ddylai fod yn flaenoriaeth o ran casglu data yn well (tudalen 69)
* yn cynnig rhoi swyddogaeth allweddol i gomisiynydd cam-drin domestig i oruchwylio a monitro darpariaethau a gwasanaethau cam-drin domestig, yn ogystal â bod yn arweinydd cyhoeddus ar faterion cam-drin domestig (tudalen 71)
* yn ystyried beth yw'r ffordd orau o sicrhau ein bod yn dysgu o adolygiadau dynladdiadau domestig i gyflawni newid go iawn ar lawr gwlad (tudalen 73)
* yn archwilio sut y gallai'r llywodraeth ac awdurdodau lleol wneud mwy i rannu beth sy'n gweithio o ran comisiynu a darparu gwasanaethau i ddioddefwyr (tudalen 74)
Mae llawer o ddangosyddion o bob rhan o'r system cyfiawnder troseddol yn dangos bod perfformiad o ran deilliannau cyfiawnder troseddol yn amrywio'n fawr ledled y wlad. Mae nifer y digwyddiadau a'r troseddau cysylltiedig â cham-drin domestig a gofnodir yn amrywio rhwng heddluoedd. Mae amrywiadau rhanbarthol hefyd i'w gweld o ran comisiynu cefnogaeth sy'n canolbwyntio ar ddioddefwyr. 109 Rydym yn benderfynol o herio'r loteri cod post hon i sicrhau bod dioddefwyr ledled y wlad yn cael y gefnogaeth sydd ei hangen arnynt – yn y lle cywir, ar yr adeg gywir.
4A: Defnyddio data i wella perfformiad
Mae sicrhau bod gan ymarferwyr lleol ddealltwriaeth fanwl o sut y mae heddluoedd unigol a'r system cyfiawnder troseddol ehangach yn ymdrin â cham-drin domestig yn hanfodol i wella perfformiad ledled y wlad. Ym mis Rhagfyr 2016, cyhoeddodd y Swyddfa Ystadegau Gwladol y bwletin ystadegol 110 a'r offeryn data 111 blynyddol cyntaf ar gyfer cam-drin domestig, ac maent newydd gyhoeddi'r ail. 112 Roedd y cyhoeddiadau hyn yn seiliedig ar argymhelliad gan Arolygiaeth Cwnstabliaeth a Gwasanaethau Tân ac Achub Ei Mawrhydi, yn 2015, yn eu hadroddiad ailarolygu cam-drin domestig 'Mwy o fusnes i bawb'. 113 Eu nod yw dod ag ystadegau cam-drin domestig at ei gilydd mewn un man i alluogi dadansoddiad mwy trwyadl o sut yr ymdrinnir â cham-drin domestig ar lefel leol yng Nghymru a Lloegr. Yn y cyfamser, mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn parhau i ddatblygu eu dealltwriaeth o'r
109 Swyddfa Ystadegau Gwladol (2017) Cam-drin Domestig yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Mawrth 2017. Bwletin ystadegol.
110 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2016). Cam-drin Domestig yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Mawrth 2016. Bwletin ystadegol.
111 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2016). Cam-drin Domestig yng Nghymru a Lloegr: Offeryn Data: blwyddyn hyd at fis Mawrth 2016
112 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (2016). Cam-drin Domestig yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Mawrth 2017
113 HMIC (2015). Mwy o fusnes i bawb: Adroddiad am gynnydd ymateb yr heddlu i gam-drin domestig.
hyn sy'n gweithio, ac maent yn bwriadu sicrhau bod ffynonellau presennol gwybodaeth, data a thystiolaeth ar gael yn haws mewn un lle ar GOV.UK. Mae'r Adran Addysg hefyd yn edrych ar ffyrdd o gasglu a defnyddio data cam-drin domestig yn well yn eu cyfrifiad plant mewn angen i deuluoedd lle mae plant yn cael cymorth gofal cymdeithasol.
Rydym yn disgwyl i ymarferwyr lleol ar draws pob asiantaeth, gan gynnwys iechyd, addysg, gwasanaethau cymdeithasol a'r system cyfiawnder troseddol, i ddefnyddio data o'r fath, ynghyd â gwybodaeth leol, i ofyn cwestiynau anodd a beirniadol am eu perfformiad ym maes cam-drin domestig er mwyn canfod meysydd i'w gwella.
Hoffem archwilio dichonoldeb casglu a defnyddio data'n well ar draws y system cyfiawnder. Gallai hyn gynnwys gwaith i adnabod troseddau sy'n gysylltiedig â cham-drin domestig yn well ar adeg yr euogfarn, a chysylltu'r data a gesglir gan wahanol asiantaethau i wella prosesau olrhain deilliannau, ymyriadau, aildroseddu a rhyngweithiadau â mathau eraill o droseddu. Hefyd, gallai gwelliannau o ran casglu data a llunio adroddiadau arwain at well dadansoddiad o rywedd a pherthynas y drwgweithredwr a'r dioddefwr.
58. Cwestiwn: Dewiswch pa rai o'r canlynol y credwch y dylent fod yn flaenoriaethau ar gyfer casglu data'n well. Dewiswch hyd at 3.
4B: Sefydlu Comisiynydd Cam-drin Domestig yn y gyfraith
Rydym yn cynnig penodi Comisiynydd Cam-drin Domestig annibynnol a fyddai'n arwain y cyhoedd ar faterion yn ymwneud â cham-drin domestig ac yn chwarae rhan allweddol yn y broses o oruchwylio a monitro darpariaeth gwasanaethau cam-drin domestig yng Nghymru a Lloegr.
Mae llawer o'r bobl sy'n dioddef oherwydd cam-drin domestig yn defnyddio gwasanaethau a chefnogaeth a gomisiynir yn lleol. Darperir cyllid i'r gwasanaethau hyn yn bennaf drwy'r
awdurdod lleol, grant heddlu neu iechyd a Chomisiynwyr Heddlu a Throseddu sydd yn y sefyllfa orau i asesu darpariaeth gwasanaethau lleol yn eu hardal. Er bod hyn yn rhoi hyblygrwydd i ddiwallu anghenion pobl sy'n dioddef oherwydd cam-drin domestig yn y ffordd orau bosibl, rydym yn deall y gall olygu y gall ansawdd a nifer y gwasanaethau amrywio ledled y wlad.
Mae cam-drin domestig hefyd yn dal i fod yn gudd gan fwyaf – dim ond tuag un o bob pump o ddioddefwyr cam-drin domestig sy'n ei riportio i'r heddlu 114 , ac o gymharu â'r flwyddyn flaenorol, gwnaeth yr heddlu lai o atgyfeiriadau i wasanaeth erlyn y goron yn 2016-17. 115 Rydym yn gwybod bod angen i ni wneud mwy i ymgorffori canllawiau'r llywodraeth, megis y Datganiad Disgwyliadau Cenedlaethol 116 , rhannu arfer gorau a herio ardaloedd lleol lle mae'r ddarpariaeth yn annigonol. Gellid cyflawni hyn drwy gyflwyno Comisiynydd a fyddai'n sefyll dros ddioddefwyr cam-drin domestig a'u plant, yn codi ymwybyddiaeth o'r mater, ac yn monitro ac yn goruchwylio'r gwasanaethau a ddarperir gan gynnwys y rhai a ddarperir i'r mwyafrif nad ydynt byth yn dod i gysylltiad â'r system cyfiawnder troseddol. Gallai'r Comisiynydd weithio gydag ardaloedd lleol i sicrhau bod y gwasanaethau a ddarperir, boed y gwasanaethau hynny'n gweithio gyda dioddefwyr, drwgweithredwyr neu bobl sy'n wynebu risg, mor effeithiol, seiliedig ar dystiolaeth a diogel â phosibl. Byddai hefyd yn cydweithio â Chynghorydd Cenedlaethol Cymru ar gyfer Trais yn Erbyn Menywod, mathau eraill o drais ar sail rhywedd, cam-drin domestig a thrais rhywiol. I gyflawni hyn, gellid rhoi'r pwerau a'r adnoddau i'r Comisiynydd Cam-drin Domestig i wneud y canlynol:
* mapio a monitro darpariaeth gwasanaethau cam-drin domestig yn erbyn y Datganiad Disgwyliadau Cenedlaethol, a chyhoeddi gwybodaeth i arddangos a rhannu arfer gorau, yn ogystal â thynnu sylw at ddarpariaeth leol sy'n methu â bodloni'r disgwyliad
* mynnu bod cyrff cyhoeddus lleol yn cydweithio ac yn darparu gwybodaeth
* goruchwylio proses Sicrhau Ansawdd yr Adolygiadau Dynladdiadau Domestig (gweler adran 4C), gan ddysgu gwersi a fyddai'n cyfrannu at ei argymhellion
* goruchwylio cydymffurfiad â Llawlyfr Arbenigol y Llysoedd ar Gam-drin Domestig 117
* cyhoeddi canfyddiadau mewn adroddiadau i'w cyflwyno gerbron y Senedd
* gwneud argymhellion i gyrff cyhoeddus, gan gynnwys llywodraeth genedlaethol a lleol i wella'r ymateb i gam-drin domestig, a rhoi dyletswydd ar yr unigolyn/sefydliad cyfrifol i ymateb i'r argymhellion hyn
Mae'n bwysig ein bod yn taro cydbwysedd rhwng rhoi digon o bwerau i'r Comisiynydd Cam-drin Domestig i wella gwasanaethau'n genedlaethol, ac osgoi dyblygu'r trefnau arolygu sy'n bodoli a chynnal annibyniaeth ardaloedd lleol i gomisiynu gwasanaethau.
114 Troseddu yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Medi 2015 Crynodeb: Trais a cham-drin yn erbyn partneriaid personol agos, Tabl 4.28
115 Gwasanaeth Erlyn y Goron (2016-17). Adroddiad trais yn erbyn menywod a genethod, 10fed argraffiad
116 https://www.gov.uk/government/publications/violence-against-women-and-girls-nationalstatement-of-expectations
117 https://www.cps.gov.uk/publications/equality/vaw/sdvc_resource_manual_2011_v2.pdf
59. Cwestiwn: A ydych yn cytuno â'r model arfaethedig ar gyfer Comisiynydd Camdrin Domestig a amlinellir uchod? Dewiswch un.
Cytuno'n gryf
Cytuno
Ddim yn cytuno nac yn anghytuno
Anghytuno
Anghytuno'n gryf
Rhowch resymau [testun rhydd]
Ddim yn gwybod/dim ateb
60. Cwestiwn: O'r pwerau a'r adnoddau arfaethedig, pa rai yw'r pwysicaf i Gomisiynydd Cam-drin Domestig, yn eich tyb chi? Dewiswch hyd at 3.
61. Cwestiwn i gyrff cyhoeddus yn unig: Beth fyddai goblygiadau ymarferol cydymffurfio â phwerau'r Comisiynydd Cam-drin Domestig arfaethedig?
Testun rhydd
4C: Dysgu o Adolygiadau Dynladdiadau Domestig
Rydym am wneud yn siu r ein bod yn deall y gwersi a ddysgwn o Adolygiadau Dynladdiadau Domestig ac yn gweithredu arnynt. Mae'r adolygiadau amlasiantaethol hyn yn edrych ar achosion lle mae marwolaeth wedi digwydd o ganlyniad i drais, cam-drin neu esgeuluso mewn lleoliad domestig, neu lle mae'n ymddangos felly. Diben yr adolygiadau yw canfod pa wersi y gellir eu dysgu er mwyn diogelu dioddefwyr ac atal dynladdiadau a thrais yn y dyfodol.
Mae'n hanfodol bod eu hargymhellion yn cael eu rhoi ar waith er mwyn osgoi dynladdiadau ac achosion o gam-drin domestig yn y dyfodol. Mae arferion gwael o ran rhannu gwybodaeth a diffyg dealltwriaeth o'r arwyddion o gam-drin domestig a'i effaith, a diffyg hyfforddiant yn y maes, i gyd yn themâu cyffredin sy'n deillio o adolygiadau dynladdiadau domestig.
Hoffem gynyddu ymwybyddiaeth o'r hyn a ddysgir o Adolygiadau Dynladdiadau Domestig, yn lleol ac yn genedlaethol. Gallai hyn gynnwys gwneud yr adolygiadau'n fwy hygyrch, casglu a rhannu argymhellion yn rheolaidd a lledaenu'r wybodaeth ddiweddaraf, er enghraifft mewn cylchlythyron rheolaidd. Byddem yn croesawu syniadau a chynigion i sicrhau ein bod yn deall y gwersi a ddysgwn o'r adolygiadau ac yn gweithredu arnynt.
62. Cwestiwn: Un cynnig yw y gallai'r Comisiynydd Cam-drin Domestig, fel mater o drefn, gasglu'r gwersi a ddysgir o Adolygiadau Dynladdiadau Domestig, sicrhau eu hansawdd a'u rhannu. Beth arall y gellid ei wneud i godi ymwybyddiaeth o'r hyn a ddysgir o'r adolygiadau hyn?
63. Cwestiwn: Beth yw'r ffordd orau i ardaloedd ddal eu hasiantaethau lleol eu hunain i gyfrif o ran monitro'r hyn a gyflawnir yn erbyn cynlluniau gweithredu Adolygiadau Dynladdiadau Domestig?
Testun rhydd
Testun rhydd
4D: Rhannu arfer gorau ar draws y llywodraeth
Hoffem rannu arferion effeithiol yn eang (gan gynnwys gyda'r Gweinyddiaethau Datganoledig) ac felly mae'r Adran Addysg yn sefydlu Canolfan Beth sy'n Gweithio i ddatblygu sail dystiolaeth gref ar gyfer gofal cymdeithasol effeithiol i blant, a helpu i sicrhau bod gan weithwyr cymdeithasol yr offer cywir ar lawr gwlad. 118 Mae'r llywodraeth yn diwygio'r trefniadau ar gyfer adolygu achosion difrifol sy'n ymwneud â phlant ac yn sefydlu Panel Adolygu Arferion Diogelu Plant i adolygu achosion difrifol o bwysigrwydd cenedlaethol; bydd y rhain yn cyfrannu at y Ganolfan Beth sy'n Gweithio. Yn yr un modd,
118 https://www.nesta.org.uk/project/what-works-for-children
mae'r Adran Datblygu Rhyngwladol yn rhannu tystiolaeth ac arfer gorau byd-eang drwy gyfrwng eu 'Rhaglen Beth sy'n Gweithio i Atal Trais' mewn 12 gwlad. 119
Mae'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol yn parhau i weithio gyda'r sector ac awdurdodau lleol i ledaenu arfer gorau ar gyfer y Rhaglen Troubled Families yn Lloegr, gan gynnwys cyngor am sut i oresgyn rhwystrau rhannu data yn ogystal â rhannu enghreifftiau o arfer gorau o ran comisiynu gan awdurdodau lleol.
Gan ddefnyddio rhywfaint o'r £20 miliwn a gyhoeddwyd yng Nghyllideb y Gwanwyn, mae'r Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn ehangu cynllun braenaru'r Dreth Tamponau i sefydlu arferion iechyd cynhwysfawr mewn perthynas â cham-drin domestig ym mhob lleoliad gofal iechyd.
64. Cwestiwn: Sut y gall y llywodraeth rannu a hybu arferion effeithiol ym maes cam-drin domestig yn well ar draws pob gwasanaeth cyhoeddus, o ran comisiynu a darparu gwasanaethau?
Testun rhydd
65.
Cwestiwn: Pa ran y dylai awdurdodau lleol ei chwarae o ran rhannu arfer da?
Testun rhydd
Holiadur
I'n helpu i ddadansoddi'r ymatebion, defnyddiwch y ffurflen ar-lein ganlynol i gyflwyno eich ymateb:
https://consult.justice.gov.uk/homeoffice-moj/domestic-abuse-consultation
Os na allwch ddefnyddio'r system ar-lein am resymau eithriadol, er enghraifft am eich bod yn defnyddio meddalwedd mynediad hwylus arbenigol sydd ddim yn gydnaws â'r system, cewch lwytho'r ffurflen i lawr ar fformat dogfen Word a'i hanfon drwy e-bost neu drwy'r post i:
Inter-Personal Violence Team 5th floor, Fry Building Home Office 2 Marsham Street London SW1P 4DF
E-bost: email@example.com
Hefyd, cysylltwch â'r timau Polisi Cam-drin Domestig (fel yr uchod) os oes angen gwybodaeth ar unrhyw fformat arall, megis Braille, sain neu iaith arall.
Byddem yn croesawu atebion i'r cwestiynau canlynol a amlinellir yn y papur ymgynghori hwn.
1. A ydych yn cytuno â'r ffordd o gyflwyno'r diffiniad statudol arfaethedig?
2. A fydd y diffiniad newydd yn newid yr hyn y mae eich sefydliad yn ei wneud?
3. Sut y gallwn sicrhau bod y diffiniad wedi'i gynnwys mewn arferion ar y rheng flaen?
4. Pa effaith a gafodd y newidiadau i'r terfyn oedran yn y diffiniad o gam-drin domestig yn 201,2 yn eich tyb chi?
5. Rydym yn cynnig cadw'r terfyn oedran presennol o 16 mlwydd oed yn y diffiniad statudol – a ydych yn cytuno â'r syniad hwn?
6. Yn ogystal â'r newidiadau sy'n cael eu gwneud i addysgu addysg perthynas mewn ysgolion, beth arall y gellir ei wneud i helpu plant a phobl ifanc i ddysgu am berthynas gadarnhaol a'u haddysgu am gam-drin?
7. Pa asiantaethau statudol neu grwpiau yr ydych yn meddwl y dylai llywodraeth y Deyrnas Unedig ganolbwyntio eu hymdrechion arnynt er mwyn gallu adnabod cam-drin domestig yn well?
8. Yn ogystal â gwella rhaglenni hyfforddiant a chyflwyno canllawiau, beth arall y gall y llywodraeth ei wneud i wella dealltwriaeth asiantaethau statudol o gamdrin domestig?
9. Pa gefnogaeth bellach y gallwn ei darparu i'r cyhoedd (cyflogwyr, ffrindiau, teulu, ffigyrau cymunedol) fel y gallant adnabod cam-drin a chyfeirio dioddefwyr at gymorth yn effeithiol?
10. Rydym yn y broses o ganfod meysydd o flaenoriaeth i gyllid llywodraeth ganolog ar gyfer cam-drin domestig. Pa rai o'r meysydd canlynol yr ydych yn meddwl y dylai llywodraeth y Deyrnas Unedig eu blaenoriaethu?
11. Beth arall all y llywodraeth ei wneud i annog a chefnogi gwaith amlasiantaethol effeithiol, er mwyn cefnogi ac amddiffyn dioddefwyr yn llawn?
12. Beth arall all y llywodraeth ei wneud i roi gwell cefnogaeth i ddioddefwyr sy'n wynebu amryw o rwystrau rhag cael cefnogaeth?
13. Sut y gallwn weithio'n well gyda throseddwyr benywol a menywod agored i niwed sydd mewn perygl o droseddu i ganfod eu cam-drin domestig yn gynt?
14. Sut y gallwn ddefnyddio mwy o wasanaethau penodol i fenywod i ddarparu ymyriadau mewn amgylcheddau diogel, menywod-yn-unig?
15. Yn ogystal ag adolygu pwy sy'n gymwys i gael y Consesiwn Trais Domestig Diymgeledd, beth arall y gallai'r llywodraeth ei ystyried e rmwyn amddiffyn dioddefwyr cam-drin domestig na allant gael arian cyhoeddus?
16. A ydych yn cytuno y dylai'r Hysbysiad Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig arfaethedig wedi'i gyflwyno gan yr heddlu weithio yn yr un ffordd yn fras â'r hysbysiad presennol (heblaw y gellid ei gyflwyno hefyd mewn achosion o gamdrin nad ydynt yn cynnwys trais neu fygythiad o drais)?
17. Pa rai o'r unigolion/sefydliadau canlynol a ddylai allu ymgeisio am Orchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig?
18. Pa unigolion neu gyrff y dylai rheoliadau eu pennu'n 'drydydd partïon perthnasol' a gaiff ymgeisio am Orchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig ar ran dioddefwr?
19. Rydym yn cynnig y dylid caniatáu amryw o lwybrau i ymgeisio am Orchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig, gan gynnwys:
* gan yr heddlu mewn llys ynadon ar ôl cyhoeddi Hysbysiad Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig neu ar unrhyw adeg arall
* fel cais annibynnol gan, er enghraifft, y dioddefwr neu unigolyn neu sefydliad ar ran y dioddefwr mewn llys teulu
* gan barti yn ystod unrhyw achos teulu, sifil neu droseddol
A ydych yn cytuno?
20. A ydych yn cytuno y dylai llysoedd teulu, sifil a throseddol allu gwneud Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig o'u dewis eu hun yn ystod unrhyw achos?
21. A ydych yn cytuno y dylai'r llysoedd allu gosod gofynion cadarnhaol, yn ogystal â gwaharddiadau, fel rhan o'r amodau sydd ynghlwm wrth y gorchymyn arfaethedig?
22. A ydych yn cytuno y dylai'r llysoedd allu mynnu bod unigolion sy'n destun Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig yn hysbysu'r heddlu am fanylion personol?
23. Os ydych, pa fanylion personol y dylai'r llysoedd allu mynnu bod unigolion yn eu rhoi i'r heddlu?
24. A ydych yn cytuno y dylai torri amodau'r gorchymyn arfaethedig fod yn drosedd?
25. Os ydych yn cytuno y dylai torri amodau'r gorchymyn arfaethedig fod yn drosedd, a ddylai fod yn bosibl cosbi'r tor amodau fel dirmyg llys?
26. A ydych yn cytuno y dylai'r llysoedd gael grym penodol i ddefnyddio monitro electronig fel un o amodau Gorchymyn Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig?
27. Pa fesurau diogelu statudol penodol ynglŷn â defnyddio monitro electronig gyda Gorchmynion Amddiffyn rhag Cam-drin Domestig y dylid eu rhoi ar waith?
28. Faint yn haws fydd hi, yn eich tyb chi, i ddioddefwyr cam-drin domestig gofrestru i bleidleisio'n ddienw, wedi i'r newidiadau a grynhoir uchod ddigwydd?
29. Pa gefnogaeth bellach y gellid ei rhoi i oroeswyr i brofi y byddent mewn perygl pe bai eu henw a'u cyfeiriad yn ymddangos ar y gofrestr etholiadol? Cyflwynwch un awgrym.
30. A oes gennych unrhyw sylwadau neu awgrymiadau pellach ynglŷn â sut i'w gwneud yn haws i oroeswyr cam-drin domestig gofrestru i bleidleisio'n ddienw?
31. Ar wahân i gofrestru'n ddienw, sut arall y gallwn gadw cyfeiriadau dioddefwyr yn ddiogel?
32. Cyn darllen yr ymgynghoriad hwn, a oeddech yn ymwybodol o'r Cynllun Datgelu Trais Domestig (Deddf Clare)?
33. A ydych yn cytuno y dylai'r canllawiau sy'n tanategu'r Cynllun Datgelu Trais Domestig gael eu rhoi ar sail statudol?
34. Beth yr ydych yn meddwl yw'r ffordd orau i ni hybu ymwybyddiaeth o'r cynllun Datgelu Trais Domestig ymysg y cyhoedd?
35. Pa rwystrau ymarferol sy'n wynebu dioddefwyr cam-drin domestig o ran dianc rhag cam-drin economaidd neu wella pethau ar ôl cam-drin economaidd, a sut y gellid goresgyn y rhain?
36. Beth arall y gallwn ei wneud i frwydro yn erbyn cam-drin domestig sy'n digwydd ar-lein, neu drwy reoli technoleg?
37. Sut y gallwn barhau i annog a chefnogi gwelliannau i ymateb yr heddlu i gamdrin domestig ar draws pob heddlu, a gwella'r canlyniadau i ddioddefwyr?
38. A ydych yn meddwl y bydd creu tybiaeth ddeddfwriaethol y dylid ystyried bod pob dioddefwr cam-drin domestig yn gymwys i gael cymorth ar sail ofn neu drallod (os oes ar y dioddefwr eisiau cymorth o'r fath) yn cefnogi mwy o ddioddefwyr i roi tystiolaeth?
39. A allai'r llywodraeth hon wneud mwy i esbonio amrediad a chwmpas y mesurau presennol i ddioddefwyr i helpu i'w cefnogi yn y broses cyfiawnder troseddol?
40. A ydych yn gwybod am enghreifftiau mewn achosion troseddol lle mae cais i atal diffynnydd heb gynrychiolaeth rhag croesholi dioddefwr wedi cael ei wrthod mewn achos cam-drin domestig? Lle bo'n bosibl, rhowch dystiolaeth neu fanylion o'r profiad i ategu eich ateb.
41. A ydych yn meddwl y byddai ymestyn y gwaharddiad rhag croesholi mewn achosion troseddol yn cefnogi mwy o ddioddefwyr cam-drin domestig i roi tystiolaeth?
42. A oes gennych awgrymiadau ar gyfer sut y gallwn gefnogi erlyniadau'n well hyd at eu casgliad, gan gynnwys darparu gwell cefnogaeth i dystion sydd ar hyn o bryd yn cefnu ar y broses? Lle bo'n bosibl, rhowch dystiolaeth neu fanylion o'r profiad i ategu eich ateb.
43. Beth arall all yr heddlu, unedau gofalu am dystion a Gwasanaeth Erlyn y Goron ei wneud i gynorthwyo dioddefwyr drwy'r broses gyfiawnder o adeg riportio ymlaen? Lle bo'n bosibl, rhowch dystiolaeth neu fanylion o'r profiad i ategu eich ateb.
44. A allai'r llys teulu ddysgu o unrhyw agweddau eraill ar y ffordd y mae'r llys troseddol yn trin pobl agored i niwed?
45. A ydych yn meddwl y gallai'r llywodraeth gymryd camau pellach i gryfhau effeithiolrwydd y trosedd ymddygiad rheoli neu orfodi?
46. A ydych yn meddwl bod y dull presennol o ddefnyddio canllawiau dedfrydu, yn unol â chanllawiau a gyhoeddwyd ym mis Chwefror 2018, yn effeithiol o ran sicrhau bod y dedfrydau a roddir yn adlewyrchu difrifoldeb cam-drin domestig sy'n cynnwys plant?
47. A oes angen ffactor waethygol statudol er mwyn i'r llys adlewyrchu difrifoldeb troseddau sy'n cynnwys cam-drin domestig a phlant wrth ddedfrydu?
48. Rhannwch unrhyw farn arall ynglŷn â sut i sicrhau yr ystyrir cam-drin domestig a'i effaith ar blant wrth ddedfrydu.
49. A ydych yn cytuno bod cymryd awdurdodaeth alltiriogaethol dros y troseddau hyn yn ddigon i fodloni gofynion y Confensiwn?
50. Os nad ydych, pa droseddau ychwanegol yr ydych yn meddwl y dylem gymryd awdurdodaeth alltiriogaethol drostynt a pham?
51. A ydych yn cytuno bod dibynnu ar y rhwymedi cyfraith sifil yn Neddf Amddiffyn rhag Aflonyddu 1997 yn ddigonol i fodloni gofynion y Confensiwn ar aflonyddu rhywiol?
52. Os nad ydych, beth ydych yn meddwl sydd ei angen i fodloni'r gofynion hynny?
53. A ydych yn cytuno y dylem archwilio (gyda Gwasanaeth Erlyn y Goron) defnyddio mwy o rybuddiadau amodol rheoledig wedi'u monitro gyda rhaglenni adsefydlu nag a ganiateir ar hyn o bryd ar gyfer digwyddiadau cam-drin domestig llai difrifol, sydd y digwyddiad cyntaf fel arfer?
* Os ydych, esboniwch eich ateb, gan awgrymu pa weithdrefnau a ddylai fod ar waith i sicrhau mai dim ond mewn achosion priodol, gydag amodau priodol ynghlwm, y câi rhybuddiad amodol ei roi.
* Os nad ydych, esboniwch eich ateb
54. A oes gennych unrhyw dystiolaeth bellach am yr arferion presennol â rhybuddiadau amodol y dylem ei hystyried mewn cysylltiad â'r mater hwn?
55. Pa newidiadau i bolisïau neu weithdrefnau presennol a fyddai'n helpu'r heddlu ac asiantaethau eraill i reoli camdrinwyr mynych ac ad-droseddwyr yn well, yn enwedig rhai nad ydynt wedi cael dedfryd mewn llys? Gall hyn gynnwys y ffordd orau o:
* asesu risg camdriniwr a chynllunio i leihau'r risg
* ymgysylltu â chamdriniwr er mwyn annog cydymffurfiad â mesurau rheoli
56. Sut y gellid gwneud mwy i weithio gyda drwgweithredwyr mewn carchardai, yn enwedig troseddwyr sy'n cael dedfryd o lai na 12 mis ac nad oes ganddynt ddigon o amser i gwblhau rhaglen cam-drin domestig yn y ddalfa? Mae gennym ddiddordeb mewn clywed am enghreifftiau penodol o arferion sydd wedi bod yn llwyddiannus.
57. Sut y gellid gwneud mwy i weithio gyda drwgweithredwyr yn y gymuned (wedi cael euogfarn neu heb) i newid eu hymddygiad? Mae gennym ddiddordeb mewn clywed am enghreifftiau penodol o arferion sydd wedi bod yn llwyddiannus.
58. Dewiswch pa rai o'r canlynol y credwch y dylent fod yn flaenoriaethau ar gyfer casglu data'n well.
59. A ydych yn cytuno â'r model arfaethedig ar gyfer Comisiynydd Cam-drin Domestig a amlinellir uchod?
60. O'r pwerau a'r adnoddau arfaethedig, pa rai yw'r pwysicaf i Gomisiynydd Camdrin Domestig, yn eich tyb chi?
61. Cwestiwn i gyrff cyhoeddus yn unig: Beth fyddai goblygiadau ymarferol cydymffurfio â phwerau'r Comisiynydd Cam-drin Domestig arfaethedig?
62. Un cynnig yw y gallai'r Comisiynydd Cam-drin Domestig, fel mater o drefn, gasglu'r gwersi a ddysgir o Adolygiadau Dynladdiadau Domestig, sicrhau eu hansawdd a'u rhannu. Beth arall y gellid ei wneud i godi ymwybyddiaeth o'r hyn a ddysgir o'r adolygiadau hyn?
63. Beth yw'r ffordd orau i ardaloedd ddal eu hasiantaethau lleol eu hunain i gyfrif o ran monitro'r hyn a gyflawnir yn erbyn cynlluniau gweithredu Adolygiadau Dynladdiadau Domestig?
64. Sut y gall y llywodraeth rannu a hybu arferion effeithiol ym maes cam-drin domestig yn well ar draws pob gwasanaeth cyhoeddus, o ran comisiynu a darparu gwasanaethau?
65. Pa ran y dylai awdurdodau lleol ei chwarae o ran rhannu arfer da?
Diolch am gymryd rhan yn yr ymarfer ymgynghori hwn.
Amdanoch chi
Defnyddiwch yr adran hon i ddweud wrthym amdanoch chi
Datganiad Cydraddoldeb
Bydd y Bil Cam-drin Domestig drafft a'r rhaglen waith anneddfwriaethol yn canolbwyntio'n bennaf ar ddioddefwyr a chyflawnwyr cam-drin domestig.
Mae'r Datganiad Cydraddoldeb hwn wedi'i gyfeirio at y poblogaethau targed hyn, ac mae'n rhoi sylw i'r dewisiadau a drafodwyd yn y ddogfen ymgynghori, sy'n perthyn yn fras i'r categorïau canlynol:
* hybu ymwybyddiaeth – helpu i roi cam-drin domestig ar ben agenda pawb
* amddiffyn a chefnogi – gofalu bod dioddefwyr yn fwy diogel ac yn cael gwell cefnogaeth
* ymlid a rhwystro – ymateb yn effeithiol i ddrwgweithredwyr o ymateb cychwynnol yr heddlu hyd at euogfarnu a rheoli troseddwyr, gan gynnwys adsefydlu
* gwella perfformiad – hybu cysondeb a gwell perfformiad yn yr ymateb i gam-drin domestig ar draws pob ardal ddaearyddol a phob sector
Dyletswydd Cydraddoldeb
Mae Adran 149 Deddf Cydraddoldeb 2010 (y Ddeddf) yn rhoi dyletswydd ar Weinidogion a'r Adran, wrth gyflawni eu swyddogaethau, i 'ystyried yn briodol' yr angen i wneud y canlynol:
1. Dileu gwahaniaethu, aflonyddu ac erlid anghyfreithlon ac ymddygiad arall a waherddir gan y Ddeddf
2. Sicrhau cyfle cyfartal rhwng grwpiau gwahanol (rhai sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol a rhai nad ydynt)
3. Meithrin perthynas dda rhwng grwpiau gwahanol (rhai sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol a rhai nad ydynt)
Yn unol â'n cyfrifoldebau o dan y Ddeddf, rydym wedi rhoi ystyriaeth gynnar i 9 nodwedd warchodedig y grwpiau targed:
1. hil
2. rhyw
3. oed
4. anabledd
5. cyfeiriadedd rhywiol
6. crefydd neu gred
7. beichiogrwydd a mamolaeth
8. ailbennu rhywedd
9. priodas/partneriaeth sifil
Yn unol â'n hymrwymiadau statudol, ystyrir effaith y cynigion terfynol ar y naw nodwedd warchodedig lle bynnag y bydd data ar gael. Rydym yn annog atebwyr yr ymgynghoriad i dynnu sylw at unrhyw faterion cydraddoldeb a'n cyfeirio at unrhyw
ddata a thystiolaeth bellach sydd ar gael. Yna, ystyrir y dystiolaeth am gydraddoldeb a gesglir drwy'r ymgynghoriad hwn wrth ddatblygu'r cynigion polisi terfynol.
Ystyriaethau cydraddoldeb
Gwahaniaethu uniongyrchol
Rydym yn credu nad yw'r cynigion yn gwahaniaethu'n uniongyrchol o fewn yr ystyr yn y Ddeddf, oherwydd maent yr un mor berthnasol i holl ddioddefwyr a chyflawnwyr cam-drin domestig, heb ystyried a oes ganddynt nodwedd warchodedig – nid ydym o'r farn y byddai'r cynigion yn golygu y câi pobl eu trin yn llai ffafriol oherwydd y nodwedd warchodedig.
Gwahaniaethu anuniongyrchol
Mae data am nodweddion gwarchodedig y poblogaethau targed yn brin (yn enwedig ar gyfer cyflawnwyr cam-drin domestig). Mae ein hasesiad cychwynnol o'r data'n awgrymu y gallai'r dewisiadau posibl gael effaith anghymesur ar:
* ddioddefwyr â'r nodweddion gwarchodedig canlynol – rhyw (benyw), oed (pobl iau), pobl o gyfeiriadedd rhywiol (pobl hoyw, lesbiaidd a deurywiol), a statws priodasol (oedolion sydd wedi gwahanu neu gael ysgariad, neu fenywod sengl) 120,121,122
* troseddwyr â'r nodweddion gwarchodedig canlynol – rhyw (gwryw), oed (pobl iau, neu ganol oed) a hil (gwyn) 123
Nid ydym, fodd bynnag, o'r farn y bydd y cynigion yn arwain at wahaniaethu anuniongyrchol anghyfreithlon yn erbyn pobl â'r nodweddion gwarchodedig hyn. Hyd yn oed pe gellid sefydlu mewn rhai achosion bod yr effeithiau hyn yn gyfystyr ag anfantais benodol, mae rhoi'r diwygiadau ar waith yn ymateb cymesur i sicrhau gorfodi effeithiol ac mae'n cyfrannu at wneud mwy i amddiffyn dioddefwyr cam-drin domestig.
Aflonyddu ac erledigaeth
Nid ydym yn credu bod y dewisiadau sydd ar gael yn y ddogfen ymgynghori'n peri risg o aflonyddu nac erledigaeth.
Hybu cyfle cyfartal
Ystyriwyd sut y mae'r cynigion hyn yn effeithio ar y ddyletswydd i hybu cyfle cyfartal drwy ddiwallu anghenion dioddefwyr cam-drin domestig a throseddwyr â nodwedd benodol, lle bo'r anghenion hynny'n wahanol i anghenion pobl nad ydynt yn rhannu'r nodwedd benodol honno.
120 Swyddfa Ystadegau Gwladol 2017, Bwletin Ystadegol: Cam-drin Domestig yng Nghymru a Lloegr: blwyddyn hyd at fis Mawrth 2017
121 Swyddfa Ystadegau Gwladol 2017, Cam-drin Domestig, Ymosod Rhywiol a Stelcio: canfyddiadau o'r flwyddyn hyd at 2016 Arolwg Troseddau Cymru a Lloegr
122 Swyddfa Ystadegau Gwladol 2016, Mynychder trais yn erbyn partner agos ymysg oedolion 16 i 59 oed, yn ôl rhyw a hunaniaeth rywiol y dioddefwr, blwyddyn hyd at fis Mawrth 2015 a blwyddyn hyd at fis Mawrth 2016 Arolwg Troseddau Cymru a Lloegr
123 Gwasanaeth Erlyn y Goron 2017, Adroddiad Trais yn erbyn Menywod a Genethod: Degfed Argraffiad, 2016-17
Er y gallai'r dewisiadau posibl a amlinellwyd yn y ddogfen ymgynghori gael effaith anghymesur yn anuniongyrchol ar rai nodweddion gwarchodedig (gweler uchod), dylai'r dewisiadau hybu cyfle cyfartal oherwydd maent yn berthnasol i holl ddioddefwyr a chyflawnwyr cam-drin domestig, beth bynnag am unrhyw wahaniaethau rhwng eu nodweddion gwarchodedig.
Meithrin perthynas dda
Ystyriwyd yr amcan hwn, a nodwyd ei fod yn annhebygol o fod yn arbennig o berthnasol i'r cynigion.
Manylion cyswllt/sut i ymateb
Dylech ymateb drwy ddefnyddio'r system ar-lein sydd ar gael yn:
https://consult.justice.gov.uk/homeoffice-moj/domestic-abuse-consultation
Cyflwynwch eich ymateb erbyn 31 Mai 2018.
Os na allwch ddefnyddio'r system ar-lein am resymau eithriadol, er enghraifft am eich bod chi'n defnyddio meddalwedd mynediad hwylus arbenigol sydd ddim yn gydnaws â'r system, cewch lwytho'r ffurflen i lawr ar fformat dogfen Word a'i hanfon drwy e-bost neu drwy'r post i:
Inter-Personal Violence Team 5 th floor, Fry Building Home Office 2 Marsham Street London SW1P 4DF
E-bost:
firstname.lastname@example.org. gov.uk
Cwynion neu sylwadau
Os oes gennych unrhyw gwynion neu sylwadau am y broses ymgynghori, dylech gysylltu â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn y cyfeiriad uchod.
Copïau ychwanegol
Mae copïau papur ychwanegol o'r ymgynghoriad hwn ar gael o'r cyfeiriad hwn, ac mae hefyd ar gael ar-lein yn https://consult.justice.gov.uk/homeoffice-moj/domestic-abuseconsultation.
Gallwch ofyn am fersiynau o'r cyhoeddiad hwn ar fformatau amgen drwy e-bostio email@example.com neu drwy ysgrifennu i'r cyfeiriad uchod.
Cyhoeddi'r ymateb
Cyhoeddir papur i grynhoi'r ymatebion i'r ymgynghoriad hwn ar-lein yn https://consult.justice.gov.uk/.
Grwpiau cynrychiadol
Gofynnir i grwpiau cynrychiadol roi crynodeb o'r bobl a'r sefydliadau y maent yn eu cynrychioli wrth ymateb.
Cyfrinachedd
Gellir cyhoeddi neu ddatgelu gwybodaeth a ddarperir fel ymateb i'r ymgynghoriad hwn, gan gynnwys gwybodaeth bersonol, yn unol â'r trefnau mynediad at wybodaeth (y prif rai yw Deddf Rhyddid Gwybodaeth 2000 a Deddf Diogelu Data 1998.
Os hoffech i'r wybodaeth a ddarparwch gael ei thrin yn gyfrinachol, dylech gofio bod y FOIA yn cynnwys Cod Ymarfer statudol y mae'n rhaid i awdurdodau cyhoeddus gydymffurfio ag ef ac sy'n ymwneud, ymysg pethau eraill, â rhwymedigaethau cyfrinachedd. Yng ngoleuni hyn, byddai o gymorth pe gallech egluro wrthym pam yr ydych yn ystyried bod y wybodaeth yr ydych wedi'i darparu yn gyfrinachol.
Os cawn gais i ddatgelu'r wybodaeth, byddwn yn ystyried eich eglurhad yn llawn, ond ni allwn roi sicrwydd y gallwn gynnal cyfrinachedd dan bob amgylchiadau. Ni ystyrir bod ymwrthodiad cyfrinachedd awtomatig a gynhyrchwyd gan eich system TG, ynddo'i hun, yn rhwymol ar y Swyddfa Gartref/ y Weinyddiaeth Gyfiawnder. Byddwn yn prosesu eich data personol yn unol â'r Ddeddf Diogelu Data a, dan y rhan fwyaf o amgylchiadau, bydd hyn yn golygu na chaiff eich data personol eu datgelu i drydydd partïon y tu allan i'r llywodraeth, oni bai bod y gyfraith yn mynnu hynny.
Peidiwch â chynnwys enwau unrhyw unigolion; os gwnewch, byddwn yn dileu enw'r unigolyn o'ch ymateb ond ni fyddwn yn gwneud newidiadau materol eraill. Nid yw'n bosibl dechrau trafod achosion unigol yn yr Ymgynghoriad na'i ddefnyddio fel modd o apelio yn erbyn penderfyniadau y mae'r Llys wedi'u gwneud, ond mae mynegi barn gyffredinol yn dderbyniol.
Gellir defnyddio eich barn a rannwch â ni drwy gwblhau'r Ymgynghoriad fel sail i benderfyniadau'r llywodraeth am bolisïau yn y dyfodol. I'r perwyl hwnnw, efallai y byddwn yn rhannu eich barn ag adrannau'r llywodraeth sy'n gyfrifol am y penderfyniad polisi.
Cedwir ymatebion a gwblheir naill ai ar-lein neu mewn ymateb ysgrifenedig ffurfiol am hyd at saith mlynedd ar ôl diwedd yr Ymgynghoriad i ganiatáu dadansoddiad ystadegol a rhoi penderfyniadau polisi ar waith.
Egwyddorion ymgynghori
Mae'r egwyddorion ymgynghori'n amlinellu'r egwyddorion y dylai adrannau'r llywodraeth a chyrff cyhoeddus eraill eu mabwysiadu wrth ymgysylltu â rhanddeiliaid at ddiben datblygu polisïau a deddfwriaeth.
https://www.gov.uk/government/publications/consultation-principles-guidance
© Hawlfraint y Goron 2018
Mae'r cyhoeddiad hwn wedi'i drwyddedu'n unol â thelerau'r Drwydded Llywodraeth Agored v3.0 ac eithrio lle nodir fel arall. I weld y drwydded hon, ewch i nationalarchives.gov.uk/doc/opengovernment-licence/version/3
Os ydym wedi nodi bod unrhyw wybodaeth yn destun hawlfraint trydydd parti, bydd angen i chi gael caniatâd deiliad yr hawlfraint dan sylw.
Mae fersiynau o'r adroddiad hwn ar fformatau amgen ar gael ar gais gan y tîm polisi Cam-drin Domestig.
E-bost: firstname.lastname@example.org Cyfeiriad: Inter-Personal Violence Team 5 th floor, Fry Building Home Office 2 Marsham Street London SW1P 4DF
|
cym_Latn
| 81,322
|
CC-MAIN-2018-51
| 0.999971
|
<urn:uuid:a6a1ee86-9ff9-466c-b9bd-dfe262c94e5d>
|
https://www.citizensadvice.org.uk/Global/Migrated_Documents/corporate/wales-annual-report-welsh-14.pdf
|
Cyngor Ar Bopeth Cymru
Adolygiad blynyddol
2013 14
Yng Nghymru 2013/14
337,000
o faterion yn ymwneud â chyngor wedi derbyn sylw.
134,000
o gwsmeriaid unigol wedi derbyn cyngor.
Un filiwn
o ymweliadau i adran Cymru ein gwefan hunangymorth Adviceguide.
13,000
o ymweliadau i gynnwys Cymraeg ar Adviceguide.
375
o leoliadau ble mae'r gwasanaeth yn cynnig cyngor annibynnol yn rhad ac am ddim.
20 o aelodau Canolfannau Cyngor Ar Bopeth yng Nghymru yn cyflenwi pob awdurdod lleol.
Dilynwch ni ar Twitter twitter.com/CABCymru
Hoffwch ni ar Facebook facebook.com/CitizensAdvice
Gwyliwch ein ffilmiau ar YouTube youtube.com/CitizensAdvice
I ddod o hyd i'ch CAB lleol ar-lein:
Gweler citizensadvice.org.uk/getadvice
I gael cyngor ar-lein:
Gweler adviceguide.org.uk/cymru
I wirfoddoli yn eich CAB lleol:
Gweler citizensadvice.org.uk/join-us
"Roedd y gwasanaeth yn ardderchog. Ni allaf ei ganmol ddigon."
Adborth gan gleient
Cyflwyniad
Unwaith eto, mae 2013/14 wedi bod yn flwyddyn eithriadol o brysur i'r gwasanaeth Cyngor Ar Bopeth yng Nghymru, gyda dros 134,000 o bobl yn dod atom am gyngor am dros 337,000 o faterion, a llawer mwy yn defnyddio'n gwasanaethau ar-lein. Mae'n sesiynau hyfforddiant ariannol wedi rhoi'r grym i bobl gymryd rheolaeth dros eu harian, ac rydym wedi parhau i ymgyrchu am newidiadau polisi i atal problemau rhag codi yn y lle cyntaf.
Ni fyddai dim o'r gwaith hyn yn bosib heb gefnogaeth ac ymrwymiad bron i 800 o wirfoddolwyr ymroddgar, a'r holl staff sy'n gweithio ochr yn ochr â hwy, ac sydd wedi cynorthwyo i wneud gwahaniaeth i fywydau pobl ar draws yr holl wlad. Ni allwn ddiolch digon iddynt.
Mae effaith economi sy'n pallu, toriadau yng ngwariant cyhoeddus a thomen o ddiwygiadau yn parhau i effeithio ar lawer, yn cynnwys rhai sy'n ennill incwm isel, teuluoedd, a'r rhai tlotaf yn ein cymunedau. Mae'r dyfodol yn parhau'n ansicr, mae'r galw am gyngor yn cynyddu ac mae'n gwaith dylanwadu yn hanfodol i wneud cymdeithas yn fwy teg. Mae arian yn parhau'n brin ond mae'n rhaid inni ddal i wella'r hyn rydym yn ei wneud, felly eleni, rydym wedi parhau i symud ymlaen drwy:
* ymateb yn gadarnhaol i Adolygiad Gwasanaethau Cynghori Llywodraeth Cymru trwy gydweithio i gyflenwi cyngor o ansawdd sicr ar gyfer y problemau mae pobl yn eu wynebu
* cynllunio ein blaenoriaethau polisi ac ymgyrchu ar y prif faterion sy'n effeithio ar ein cwsmeriaid
* ymgyrchu i sicrhau bod anghenion ein cwsmeriaid yn cael eu deall, yn enwedig wrth i newidiadau diwygio lles barhau
* amlygu materion defnyddwyr sydd o'r pwys mwyaf i'n cwsmeriaid, a chynyddu ein cyfrifoldebau newydd o ran defnyddwyr ynni a marchnadoedd post
* parhau i Sefyll dros gydraddoldeb trwy ddarpariaeth ein cyngor ar wahaniaethu
* gwella mynediad dros y ffôn at ein gwasanaethau ar Y Llinell Gyngor trwy eu gwneud yn haws eu cyrraedd.
Mae Cyngor Ar Bopeth wedi bod yn cyflenwi gwasanaethau cynghori ar draws Cymru dros y 75 mlynedd diwethaf, a byddwn yn dathlu'n pen-blwydd yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru, 2014. Wrth edrych yn ôl ar yr hyn rydym wedi'i gyflawni hyd yma, rydym yn benderfynol wrth symud ymlaen, i gynllunio gwasanaeth modern, addas i anghenion cyfredol ein cwsmeriaid, a'u hanghenion i'r dyfodol.
1
2
Pwy yr ydym ni a'r hyn rydym yn ei wneud
Ni yw'r elusen cynghori fwyaf yn y DU
Yn 2013/14, bu i Ganolfan Cyngor Ar Bopeth Cymru gynorthwyo dros 134,000 o bobl yng Nghymru gyda thros 337,000 o broblemau.
Rydym yn ei gwneud yn haws i gael cymorth
Rydym yma i bawb, ac yn rhoi cyngor ar ystod o faterion cyffredin – unrhyw beth o ddyled, iechyd, gwaith ac arian, i dai a phrynwyr. Rydym wedi bod yma yn rhoi cyngor annibynnol, cyfrinachol a diduedd yn rhad ac am ddim ers 1939. Ond nid ydym yma i'n cwsmeriaid yn unig – rydym yn defnyddio'u storïau i ymgyrchu ar faterion mawr er budd y boblogaeth ehangach.
Rydym yn lleol ac yn genedlaethol
Mae gan Ganolfan Cyngor Ar Bopeth Cymru rwydwaith o 20 o ganolfannau yng Nghymru – i gyd yn elusennau unigol. Rydym yn cael gwared â'r rhwystrau at gyngor trwy fynd i fannau mae pobl ein hangen fwyaf. Dyna'r rheswm dros gyflenwi'n cyngor o 375 o leoliadau yn y gymuned. Mae pob Canolfan Cyngor Ar Bopeth yn aelod o Gyngor Ar Bopeth, y corff Cenedlaethol sy'n darparu cefnogaeth TG, hyfforddiant a chefnogaeth weithredol. Mae Cyngor Ar Bopeth hefyd yn defnyddio tystiolaeth leol i gydlynu a chefnogi ymgyrchoedd ar hyd a lled y gwasanaeth fydd yn datrys problemau cenedlaethol sy'n cael effaith ar lawer iawn mwy o bobl na'r ydym ni'n eu cynorthwyo trwy gyngor.
Gallwch gael at ein gwybodaeth a'n cyngor trwy ein gwasanaethau wyneb-yn-wyneb, dros y ffôn ac e-bost, ac ar-lein.
Yn ogystal â bod ar y stryd fawr, rydym yn rhoi cyngor o leoliadau fel canolfannau cymunedol, meddygfeydd, llysoedd a charchardai.
Mae Cyngor Ar Bopeth Cymru'n cael ei lywodraethu gan Bwyllgor Cyngor ar Bopeth Cymru, sy'n is-bwyllgor o'r Bwrdd Ymddiriedolwyr Cyngor ar Bopeth. Mae'n defnyddio'i bwerau dirprwyedig i osod polisïau penodol ar gyfer y gwasanaeth yng Nghymru.
"Ni fyddwn wedi gallu mynd ymhell heb gael cymorth CAB. Rwy'n ddiolchgar iawn am y cymorth a roddwyd i mi."
Adborth gan gleient
Gwasanaethau cynghori
Mae Cyngor Ar Bopeth Cymru'n chwarae rhan bwysig ar draws Cymru wrth fynd i'r afael ag anghyfiawnder, lleihau tlodi ac allgau cymdeithasol, a galluogi pobl i wireddu eu llawn botensial.
Rôl cyngor
Rydym yn deall mai un broblem yn aml yw achos neu ganlyniad problem arall, felly, yn hytrach na mynd i'r afael â mater unigol, bydd cynghorwyr yn edrych yn gyfannol ar sefyllfa'r cwsmer. Wrth wneud hyn, gellid canfod yn fuan problemau posibl eraill, neu eu rhagatal, a'u rhwystro rhag dwysáu i rywbeth mwy difrifol.
Mae Canolfannau Cyngor Ar Bopeth yng nghanol eu cymunedau, ac mae'r cyngor o ansawdd a gynigir yn aml yn adlewyrchu proffil y preswylwyr. I'r cwsmeriaid, gall hyn olygu derbyn gwasanaeth mwy cynhwysol. Er enghraifft, mynediad at gynghorwyr amlieithog neu wybodaeth ar faterion lleol penodol.
Cyflenwi gwasanaeth cynghori i gymunedau: Gwasanaethau ledled Cymru
Mae Cyngor Ar Bopeth Cymru'n dal contractau dros nifer o fentrau ledled Cymru ac yn is-gontractio i Ganolfannau Cyngor Ar Bopeth ar gyfer eu cyflenwi.
Y Llinell Gyngor
Y Llinell Gyngor yw gwasanaeth ffôn Cyngor Ar Bopeth yng Nghymru, a lansiwyd yn ffurfiol ym mis Gorffennaf 2010 fel gwasanaeth dwyieithog ledled Cymru. Ers hynny, mae Y Llinell Gyngor wedi tyfu o nerth i nerth, yn darparu mynediad cyflym a hwylus at wasanaethau ar draws Cymru. Mae'r gwasanaeth wedi derbyn dros hanner miliwn o alwadau ers ei lansio.
Yn 2013/14 cynhaliodd Y Llinell Gyngor 42,000 o asesiadau ffôn, nifer trawiadol iawn, gyda 5,500 o alwadau eraill wedi'u trosglwyddo i'n sefydliadau partner yn cynnwys Llinell Ddyled Genedlaethol, Llinell Gymorth Defnyddwyr, y Gwasanaeth Cynghori Ariannol, Gwasanaeth Ombwdsmon Ariannol a'r Gwasanaeth Cynghori Pensiynau. O'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol, gwelodd Y Llinell Gyngor gynnydd o 50 y cant yn y galwyr oedd yn dewis cael at y gwasanaeth Cymraeg.
50% o gynnydd mewn galwyr yn mynd at y gwasanaeth Cymraeg.
Cynhaliwyd digwyddiad pwrpasol ar gyfer Y Llinell Gyngor yn Llandrindod, pan welwyd nifer o ganolfannau yn dod at ei gilydd i rannu arferion da wrth gyflenwi eu gwasanaeth ffôn. Roedd presenoldeb da yn y digwyddiad, a gallodd y rhwydwaith wrando ar nifer o siaradwyr yn cynnwys pennaeth gwasanaeth ffôn Nwy Prydain wedi'I leoli yng Nghaerdydd, ac sy'n cael ei gydnabod fel arweinydd diwydiant ym maes gwasanaethau ffôn.
3
4
Gwasanaeth Cyngor Ar Bopeth i ddefnyddwyr
Mae pawb yn ddefnyddiwr, a dyna pam mae gwasanaeth Cyngor ar Bopeth i ddefnyddwyr mor bwysig. O ffonau i wresogi cartrefi, mae materion defnyddwyr yn hanfodol i fywyd bob dydd.
Ers ei lansio ym mis Ebrill 2012, mae'r gwasanaeth i ddefnyddwyr wedi gweithio'n glos â swyddfeydd lleol Safonau Masnach a rheolyddwyr eraill ar gwynion sy'n rhaid ymchwilio iddynt a gweithredu arnynt.
Ym mis Rhagfyr 2013, derbyniodd y gwasanaeth i ddefnyddwyr ei ail filiynfed galwad, ac mae wedi ymdrin â 1.2 miliwn o gysylltiadau ar draws y DU yn cynnwys bron i 48,000 o achosion o Gymru.
Y tri phrif fater a godwyd eleni oedd:
nwyddau a gwasanaethau personol
ffonau symudol
Cyngor Da, Iechyd Da
Partneriaeth wedi'i hariannu rhwng Cyngor Ar Bopeth Cymru a Llywodraeth Cymru yw Cyngor Da, Iechyd Da. Nod y prosiect yw uchafu incwm y bobl hynny mewn ardaloedd difreintiedig sydd a thlodi'n debygol o effeithio ar eu hiechyd.
Mae Canolfannau Cyngor Ar Bopeth yn darparu cyngor mewn cydweithrediad â thimau lleol gofal iechyd ar draws Cymru. Mae gan bob ardal awdurdod lleol yng Nghymru o leiaf un cynghorwr arbenigol yn gweithio ar draws y gymuned.
Yn 2013/14, mae'r gwasanaeth Cyngor Da, Iechyd Da, wedi gweld dros 20,000 o gwsmeriaid newydd, ac wedi ymdrin â bron i 40,000 o achosion newydd.
Mae'r 'enillion a gadarnhawyd' cyfunol am y flwyddyn hon ar gyfer yr ymgyrch gyfan, dros £16 miliwn, yn fwy na dyblu'r ffigwr targed o £8 miliwn.
Ein ffonio ni
Mae Cyngor Ar Bopeth wedi brwydro'n hir ac yn ddyfal i sicrhau bod ein llinellau cymorth cenedlaethol yn rhoi'r gwerth gorau posib. Rydym wedi gweithio'n ddiflino i sicrhau arian er mwyn gostwng costau i'r galwyr, ac yn ddiweddar, wedi llwyddo i wneud hynny ddigwydd. Erbyn mis Medi 2014 bydd bron pob un o'n llinellau cymorth yn gweithredu ar rifau 03. Mae hyn yn golygu y bydd galw ein llinellau cymorth yn costio ddim mwy na galwadau i rifau lleol.
Beth sy'n cael ei gynnig?
Mae'r bartneriaeth yn gweithredu'n wahanol yn ôl gofynion lleol, ond gallai gynnwys:
* sesiynau cyson Canolfan Cyngor Ar Bopeth mewn meddygfeydd a chanolfannau iechyd
* ymweliadau cartref i gleifion yn dilyn cyfeiriadau gan weithiwr iechyd
* sesiynau cynghori mewn ysbytai cymunedol a gwasanaethau iechyd meddwl.
Y Gwasanaeth Cynghori Ariannol
Cyngor Ar Bopeth Cymru sy'n dal y prif gontract ar gyfer cyflenwi sesiynau Cyngor ar Arian wyneb yn wyneb ar draws Cymru. Yn ystod 2013/14, bu i'r gwasanaeth gyflenwi bron i 6,400
o sesiynau (sy'n cynrychioli 120 y cant o darged y prosiect), allan o dros 175 o leoliadau cymunedol ar draws Cymru. Mae'r gwasanaeth yn ddi-werthiant hollol, ac nid yw'n darparu cyngor rheoledig nac yn cymeradwyo cynhyrchion na gwasanaethau penodol.
Mae cyngor ar arian yn cynorthwyo pobl i wneud penderfyniadau ariannol ar bynciau fel:
* cyllido gwariant wythnosol neu wariant misol
* deall budd-daliadau treth a nawdd cymdeithasol
* cynilo a benthyca, yswirio a diogelu cwsmeriaid a'u teuluoedd
* cynllunio ar gyfer ymddeol
* deall y jargon – esbonio'r iaith dechnegol a ddefnyddir yn y diwydiant gwasanaethau ariannol.
O ganlyniad i'n perfformiad yn y tair blynedd gyntaf, rydym wedi sicrhau arian am ddwy flynedd ychwanegol.
Cyngor ar arian wrth ei waith
Roedd Marie, un o'n cynghorwyr ariannol wedi rhoi sesiwn i gwsmer oedd yn dioddef anhwylder iechyd meddwl, ac a oedd, ynghyd â'i wraig, angen cymorth gyda'u pensiwn. Budd-daliadau oedd eu hunig incwm. Roedd angen iddynt wneud penderfyniad pwysig, ond nid oeddynt yn deall dim am eu dewisiadau, roeddynt yn teimlo ar goll, a ddim yn gwybod beth i wneud nesaf. Gallodd ein cynghorydd ariannol esbonio cymhlethdodau pensiwn, yn cynnwys eu dewisiadau, mewn ffordd hawdd a syml, Esboniodd Marie beth yw blwydd-dal a'r lwmp swm posib ar gael iddynt, ac a fyddai o gymorth i dalu am waith hanfodol ar eu ty. Nid oeddynt chwaith yn ymwybodol o'r effaith bosib y byddai eu penderfyniad yn ei gael ar y budd-daliadau a dderbynnir. Trafodwyd hyn hefyd, a dywedwyd wrthynt wrth pwy fyddai'n rhaid iddynt roi gwybod am y newidiadau i'w hincwm neu eu cyfalaf.
"Dim ond i roi gwybod ichi fy mod wedi cysylltu â'n darparwr pensiwn fel y gwnaethoch chi awgrymu, a rhaid i mi ddiolch ichi!! Mae'r enghreifftiau newydd yn llawer gwell, felly cadw pethe'n syml oedd y gorau, fel y dywedoch chi. Roeddwn yn falch iawn ohonof fy hun. Unwaith eto, llawer o ddiolch – heboch chi, byddem wedi bod ar goll!"
5
Cymunedau yn Gyntaf
Mae Cyngor Ar Bopeth Cymru wedi derbyn £2.4 miliwn gan Lywodraeth Cymru trwy Brosiect Canlyniadau ar y Cyd Cymunedau yn Gyntaf. Mae'n ariannu 11 o Ganolfannau Cyngor Ar Bopeth yng Nghymru i weithio mewn partneriaeth â sefydliadau cymunedol, preswylwyr ac asiantaethau allweddol eraill i ddarparu mynediad lleol at gyngor hyd at fis Mawrth 2015. Prosiect yn canolbwyntio ar y gymuned, ac sy'n cefnogi agenda Trechu Tlodi Llywodraeth Cymru, a chefnogi pobl dan anfantais yn ein hardaloedd mwyaf difreintiedig yw'r rhaglen hon, gyda'r nod o gyfrannu tuag at liniaru tlodi parhaus.
O fewn y chwe mis cyntaf o'r prosiect hwn, mae eisoes dros 100 o leoliadau allgymorth ar draws Cymru, yn darparu sesiynau cyngor cyffredinol yn ogystal â chyngor gallu ariannol a hyfforddiant ariannol yn y cymunedau.
"Mae lefel y gwasanaeth yn uchel iawn [ac] roeddwn i'n teimlo dan lai o straen yn gwybod fy mod am gael help."
Adborth gan gleient
6
Fel rhan o'r prosiect hwn, mae CAB Merthyr Tudful wedi cyflwyno sesiynau grwp ar Allu Ariannol yn eu cymuned ers mis Tachwedd 2013. Mae'r prosiect yn cynnwys gwasanaethau cynghori allgymorth a hefyd y cyfle i gyflwyno sesiynau grwp ar sgiliau arian er mwyn llywio, addysgu a rhoi grym i'r cyfranogwyr i reoli eu harian yn well, ac i gyllido'n fwy hyderus ac effeithiol. Mae'r dull ataliol hwn yn codi ymwybyddiaeth ymysg y cyfranogwyr, ac yn y pen draw, yn ystod y cyfnod cymdeithasol ac economaidd anodd hwn, yn lleihau'r risg o galedi ariannol ac allgau.
Mae CAB Merthyr Tudful hefyd wedi gwneud cynnydd mawr yn adeiladu a datblygu perthynas â'r ysgolion cynradd, iau ac uwchradd ar draws y fwrdeistref er mwyn cael at gynulleidfa ifanc. Hyd yma, mae sesiynau ysgol wedi'u derbyn yn dda gan ddisgyblion, myfyrwyr ac athrawon, a hwythau'n dangos diddordeb brwd i ganfod mwy am bynciau ariannol fel cyllido a dulliau i wneud arian fynd ymhellach.
Gwasanaethau cynghori lleol
Yn ogystal â chyflenwi'r gwasanaethau llwyddiannus ledled Cymru, mae'r Canolfannau Cyngor Ar Bopeth lleol yn gweithio'n galed yn eu cymunedau i sicrhau, beth bynnag fo'r sefyllfa, eu bod yn gallu addasu i anghenion sy'n newid eu hardal leol er mwyn canfod y datrysiadau gorau ar gyfer eu cwsmeriaid.
Cefnogi dioddefwyr llifogydd yn y Rhyl
Ym mis Rhagfyr 2013, bu raid i 400 o bobl yn y Rhyl adael eu cartrefi yn dilyn i lanw uchel a gwyntoedd cryfion guro Gogledd Cymru ac achosi llifogydd. Ymatebodd CAB Sir Ddinbych i'r trychineb ar unwaith, gan fynd i'r ganolfan cymorth argyfwng gyda'u staff a gwirfoddolwyr. Ar y dechrau, gweithiodd staff gyda'r cyngor a chynorthwyo pobl i ganfod llety, dillad sych a thaclau ymolchi. Yn yr wythnosau'n dilyn, bu iddynt aros yn y ganolfan cymorth yn darparu cyngor a chefnogaeth i ddioddefwyr y llifogydd a oedd yn ceisio delio â hawliadau yswiriant, grantiau, hawlio budd-daliadau a materion gwasanaethau.
Roedd profiad y ganolfan yn cefnogi dioddefwyr llifogydd Llanelwy yn 2012 yn amhrisiadwy, gan eu bod yn meddu ar y gallu, yr wybodaeth a'r arbenigedd i ddarparu'r cymorth a'r gefnogaeth oedd pobl ei angen i adfer y bywydau oedd ganddynt cyn y llifogydd.
Mae'r ganolfan yn parhau i ddarparu gwasanaeth galw i mewn dau ddiwrnod yr wythnos yn y Rhyl yng nghanol y gymuned a effeithiwyd arni gan y llifogydd.
7
8
Yr Hyb Cynghori yng Nghaerdydd
Eleni, roedd CAB Caerdydd a'r Fro yn rhan annatod o'r Hyb Cynghori yng nghanol y ddinas, cysyniad newydd a ddyfeisiwyd gan Gyngor Dinas Caerdydd.
Mae staff CAB yn gweithio'n glos, ochr yn ochr â staff o dîm Cynghori'r cyngor, Undeb Credyd Caerdydd a'r Fro, Cymdeithas Flaengar y Somaliaid, Safonau Masnach, Diverse Cymru a Speakeasy.
Mae gan y swyddfeydd dderbynfa ddisglair a chroesawus gyda mynediad at Adviceline ac Adviceguide. Rheolir gwasanaethau'r dderbynfa gan y cyngor, ac mae'r ganolfan yn cydweithio â hwy i ganfod y sefydliad iawn i gynorthwyo'r cwsmer. Yn aml iawn mae gan y cwsmeriaid anghenion cymhleth, a gall cynghorwyr CAB, gyda chydsyniad y cwsmer, drafod yr anghenion hyn gyda staff o sefydliadau eraill. Mae hyn yn golygu y gall y dull 'un lleoliad, un cyswllt' ddatrys y mater yn fuan ac yn effeithlon i'r cwsmer.
Tîm Cyflogaeth a Chydraddoldeb CAB Casnewydd
Mae Tîm Cyflogaeth a Chydraddoldeb CAB Casnewydd wedi parhau a'u gwaith yn cefnogi a chynrychioli cwsmeriaid sydd wedi cael profiad o gamwahaniaethu ym maes cyflogaeth, nwyddau a gwasanaethau. Gwneir eu gwaith yn fwy anodd o ganlyniad i gyflwyno ffioedd yn y tribiwnlysoedd cyflogaeth, a hynny wedi gostwng gallu eu cwsmeriaid i gymryd y camau angenrheidiol. Er gwaethaf y rhwystr hwn, mae'r ganolfan wedi parhau i gynhyrchu nifer o storiau am lwyddiant, adnabod camwahaniaethu ac ennill iawndal i'r cwsmer.
Gwnaeth un cwsmer a oedd yn cael ei chynrychioli yn y tribiwnlys gan ei CAB, hawliad yn erbyn ei chyflogwr, sef siop ffonau symudol/ategolion, am ddiswyddo annheg a chamwahaniaethu ar sail rhyw. Barnodd y tribiwnlys fod ei hawliad yn rhesymol a dyfarnwyd dros £7,000 o iawndal iddi.
Trwy gydol y flwyddyn, mae CAB Casnewydd wedi gwella mynediad at eu gwasanaeth, wedi codi ei broffil ac ymgyrchu mewn digwyddiadau ac wedi hyrwyddo eu gwaith Sefyll dros gydraddoldeb. Mae'r tîm Cyflogaeth a Chydraddoldeb hefyd wedi ymgyrchu ochr yn ochr â Chymorth i Fenywod gyda golwg ar eu hymgyrch cenedlaethol cyfredol "Reclaim the Night", sy'n codi'r mater o drais yn erbyn menywod.
Y galw am gyngor
11%
30%
25%
o holl faterion budd-daliadau yn ymwneud â lwfans cyflogaeth a chymorth.
o holl faterion dyled yn ymwneud â materion cardiau credyd, cardiau siop a chardiau tâl.
o holl faterion tai yn ymwneud ag eiddo ar rent yn y sector preifat.
o holl faterion cyflogaeth yn ymwneud â chyflog a hawliau. 20%
9
10
Polisi ac ymgyrchoedd
Nid yw gwasanaeth Cyngor ar Bopeth yma i roi cyngor ar gyfnodau o argyfwng yn unig; rydym yn gweithio hefyd i ddylanwadu, newid a gwella bywydau pobl yng Nghymru. Rydym yn siarad ar ran miloedd o bobl sy'n defnyddio gwasanaeth ein canolfannau bob blwyddyn, ac ar ran pob defnyddiwr hefyd.
Rydym yn defnyddio tystiolaeth fanwl o'r canolfannau i ddylanwadu ar wneuthurwyr polisi a darparwyr gwasanaethau. Hefyd, rydym nawr am gyflawni ymchwiliadau mwy eang gyda defnyddwyr ar draws Cymru, er mwyn sicrhau ein bod yn deall y problemau sy'n eu hwynebu.
Mae hwn yn amser caled i lawer o bobl yng Nghymru. Er gwaethaf y newydd positif diweddar am yr economi, mae biliau anhepgor cadw ty yn codi ac yn rhoi pwysau enfawr ar gyllid teulu.
I adlewyrchu'r profiadau hyn rydym wedi:
* cyflawni ymchwiliad â phobl a effeithiwyd arnynt gan ddiwygiadau lles er mwyn deall effaith cronnus y diwygiadau ac i hysbysu agenda Trechu Tlodi Llywodraeth Cymru
* cyhoeddi'r canfyddiadau o gynllun peilot Cyngor Ar Bopeth ar Reoli'r Mudo i Gredyd Cynhwysol i ddangos lefel a natur y gefnogaeth fydd ein cwsmeriaid ei hangen wrth wneud y trosiad i gredyd cynhwysol. Roedd yr adroddiad hwn yn dangos y bydd cyfran uchel o gwsmeriaid angen cefnogaeth i wneud y trosiad i'r system newydd
* codi materion am briodoldeb dangosyddion arfaethedig newydd Llywodraeth Cymru ar gyfer Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru, yn benodol, y potensial i bobl sy'n byw yn yr ardaloedd gwledig golli allan ar fuddion ymyriadau polisi wrth fynd i'r afael ag amddifadedd
* ymchwilio i berfformiad y Gronfa Cymorth Dewisol yng Nghymru er mwyn goleuo dyfodol y gronfa ac adnabod a goleuo awgrymiadau ar gyfer newid
* dylanwadu'n uniongyrchol ar y Bil Tai a'r Bil Rhentu Cartrefi i sicrhau bod gan bobl sy'n byw yn y sector rhentu preifat yng Nghymru ddiogelwch mwy
* cyhoeddi adroddiad ar y cyd â Shelter Cymru ar droi allan dialgar, a gwneud achos dros gyflwyno diogelwch, mewn cyfraith, i denantiaid yng Nghymru. Lansiwyd yr adroddiad yn stondin Cyngor ar Bopeth Cymru yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Ddinbych a'r Cylch 2013 ble bu inni siarad â dros 4,000 o ymwelwyr yn ystod yr wythnos
* cymryd rhan weithredol yn adolygiad Llywodraeth Cymru ar gymorth treth cyngor yng Nghymru er mwyn sicrhau bod cymorth ar gael, ac yn addas i'r rhai fydd mewn mwyaf o angen yn y dyfodol.
Mae Canolfannau ar draws Cymru gyfan yn cymryd rhan yn ein hymgyrchoedd cenedlaethol yn ogystal ag ymgyrchu ar faterion lleol.
Wythnos Fawr Arbed Ynni
Mae'r ymgyrch Wythnos Fawr Arbed Ynni wedi bod o gymorth i bobl gymryd camau i arbed arian ar eu biliau tanwydd trwy sicrhau eu bod ar y fargen orau, yn newid tariff neu gyflenwr ac i gymryd cymorth i insiwleiddio eu cartrefi a gostwng eu defnydd o ynni. Bu Canolfannau Cyngor Ar Bopeth yn mynd o gwmpas dros 200 o ddigwyddiadau lleol, ac roedd cymorth a chyngor ar gael i ddefnyddwyr ar-lein neu trwy sesiynnau hyfforddi a roddwyd gan eu canolfan cynghori lleol i dros 450 o bobl yn ystod yr ymgyrch.
Pat Sims a Sharon Collis o CAB Casnewydd yng Ngorsaf Gwybodaeth Casnewydd
Gwiriwch, peidiwch difaru
Ym mis Tachwedd bu inni ymuno â Sefydliad Safonau Masnach i lansio ein hymgyrch moduron ail-law. Bu inni ofyn i bobl 'wirio, a pheidio difaru', yn amlygu'r problemau gaiff pobl gyda moduron ail-law – un o'r tri phrif bryderon a godwyd gan wasanaeth defnyddwyr Cyngor Ar Bopeth. Yr ymgyrch oedd canolbwynt Wythnos Genedlaethol Defnyddwyr a bu i'r canolfannau trwy Gymru gynorthwyo eu cymunedau i ddysgu mwy am y problemau wrth brynu modur ail-law.
"Rydym yn awyddus i sicrhau na fydd unrhyw un yn talu ceiniog fwy na sydd raid iddynt ar gostau ynni. Mae pethau ymarferol y gall pobl eu gwneud i ostwng eu biliau ynni a chynorthwyo i leddfu pwysau ariannol. Yn ystod Wythnos Fawr Arbed Ynni, bu i Ganolfan CAB Casnewydd gynorthwyo defnyddwyr i wirio, newid ac insiwleiddio er mwyn gostwng eu costau ynni. Mae'r codiad yng nghostau byw yn golygu na fydd eu cyllid ty yn ddigon i dalu am eu hanghenion dydd i ddydd."
Den Foley, Prif Swyddog, CAB Casnewydd
Yn wallgof am yr hysbys
Bu inni ganfod nad oedd cwmnïau benthyciad diwrnod cyflog yn trin eu cwsmeriaid yn deg a hyd yn oed yn torri rheoliadau ac arweiniad ynghylch benthyciad cyfrifol.
Felly, aeth Cyngor Ar Bopeth Cymru 'yn wallgof am yr hysbys'. Bu inni ofyn i'n cefnogwyr roi gwybod am hysbysebu anghyfrifol neu gamarweiniol.
Gweithiodd y Canolfannau gydag awdurdodau lleol a phartneriaid eraill i sicrhau y byddai defnyddiau hysbysebu camarweiniol ac anghyfrifol yn cael eu symud o ystod o leoliadau yn cynnwys adeiladau ym mherchnogaeth awdurdodau lleol, fel canolfannau cymunedol. Ar lefel y DU, bu i Gyngor Ar Bopeth sicrhau cytundeb gan yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol ar gyfer ystod o fesurau i fynd i'r afael â benthyciadau diwrnod cyflog, yn cynnwys gofyniad i gwmnïau benthyciad wneud gwiriadau ynghylch a all y benthyciwr fforddio'r benthyciad cyn ei ganiatáu, a chyfyngu i ddau y nifer o fenthyciadau treigl ellid eu caniatáu i unigolyn.
12
Partneriaethau
Mae gweithio ag amryw o wahanol bartneriaid yn rhoi'r modd inni gyrraedd grwp mwy eang o gwsmeriaid na fyddem yn eu cyrraedd ar ein pen ein hunain.
Yng Nghymru rydym yn gweithio gydag amrywiaeth o sefydliadau cyhoeddus a'r trydydd sector, partneriaid corfforaethol, llywodraeth leol a llywodraeth genedlaethol a chydag ymddiriedolaethau a sefydliadau.
Diolch i gefnogaeth ein partneriaid, rydym wedi gallu cyrraedd y cannoedd ar filoedd o bobl a chymunedau sydd fwyaf ein hangen, a gwneud gwahaniaeth cadarnhaol i gymaint o fywydau, trwy fynd i'r afael â'u problemau a'u cynorthwyo i wneud dewisiadau gwybodus.
Mae buddiannau amlwg i bawb wrth weithio mewn partneriaeth gan inni allu manteisio ar arbenigedd, enw da a chyffyrddiadau ein gilydd. Ond o'r pwys mwyaf yw'r canlyniadau cadarnhaol ychwanegol rydym yn eu hennill i fwy o bobl gyda'n gilydd.
Prosiectau a phartneriaethau'r Ganolfan
Fforymau gallu ariannol yng Nghymru
Trwy ei Raglen Sgiliau Ariannol am Oes, mae Cyngor Ar Bopeth yn cefnogi 14 o fforymau gallu ariannol rhanbarthol yng Nghymru a Lloegr.
Mae dau fforwm yng Nghymru'n cyfarfod bob chwarter, ac yn dwyn at ei gilydd ystod amrywiol o brif chwaraewyr, lleol a chenedlaethol, o sector eang o'r llywodraeth a'r gymdeithas sydd â diddordeb yn yr agendâu gallu/cynhwysiad ariannol.
Mae'r fforymau wedi'i gwneud yn bosib i ddylanwadu ar bolisi ac arferion lleol a chenedlaethol mewn sawl ffordd. Yn ddiweddar bu i aelodau ymateb i alwad am gynghorwyr i gymryd rhan yn ymchwiliad Cyngor Ar Bopeth Cymru i archwilio barn ar flwyddyn gyntaf Cronfa Cymorth Dewisol Llywodraeth Cymru.
"Mae bod yn aelod o fforwm gallu Ariannol Canolbarth, De a Gorllewin Cymru wedi bod yn hanfodol i'n gwaith – yn arbennig y cyfle i rwydweithio a gwneud cysylltiadau ag asiantaethau partner oedd yn ymwneud â gallu ariannol."
Lisa Chilcott, Cydlynydd Hyfforddiant Gallu Ariannol, CAB Sirol Caerffili
"Llwythi i fynd yn ôl i'r timau yn RNIB Cymru – wedi gwneud cysylltiadau grêt."
Andy Williams, RNIB
Ynys Môn – Partneriaeth Weithredol Effaith Diwygio Lles
Mae CAB Ynys Môn wedi sefydlu Partneriaeth Weithredol Effaith Diwygio Lles (OWRIP) ac wedi datblygu cynllun gweithredu i liniaru effaith diwygio lles. Mae'r bartneriaeth hon yn enghraifft ardderchog o gyd-gynhyrchu, yn cael ei harwain gan y trydydd sector (gan Gadeirydd CAB Ynys Môn) ac yn cydweithredu'n uniongyrchol â'r Bwrdd Gwasanaeth Lleol a Bwrdd Strategol Diwygio Lles i sicrhau lleihau dyblygu a lleihau nodau ac amcanion cyffredin.
O'r OWRIP, mae'r grwp wedi canfod anghysondebau yn Nhaliadau Tai yn ôl Disgresiwn yr awdurdodau lleol, ac o ganlyniad bu i rai o weithwyr achos CAB Ynys Môn gyfarfod â Rheolwr Refeniw a Budd-daliadau i addasu'r rhain. Aethpwyd â drafft a gynhyrchwyd gan y ganolfan mewn partneriaeth â'r awdurdod lleol, i weithdy agored i gyflwyno a thrafod y polisi newydd gyda phartneriaid. Roedd adborth yn awgrymu i'r gweithdy fod yn hynod effeithiol a defnyddiol, a gofynnwyd i'r ganolfan barhau i gynnal gweithdai tebyg ar thema diwygio lles.
CAB Gwynedd a De Ynys Môn yn gweithio mewn partneriaeth â Rhaglen Llywodraeth Cymru ar Dwf Swyddi Cymru
Ers ei chychwyniad ym mis Ebrill 2012, mae CAB Gwynedd a De Ynys Môn wedi cefnogi Rhaglen Twf Swyddi Cymru sy'n darparu ar gyfer pobl ifanc yn barod am waith, ond wedi'i chael yn anodd sicrhau gwaith. Mae'r rhaglen yn darparu cyfle am waith sy'n talu isafswm cyflog cenedlaethol am gyfnod o chwe mis i bobl ifanc rhwng 16 a 24 oed,
Ers Ebrill 1 2013, mae naw o bobl ifanc wedi'u cyflogi yn y ganolfan dan y rhaglen, wedi'u hyfforddi un ai fel aseswyr porth neu swyddogion cymorth gweinyddol.
Dywedodd Lee Pritchard, un o'r cyfranogwyr a oedd wedi sicrhau gwaith gyda chyflogwr arall:
"Heb yr hyfforddiant a'r profiad gwaith a gefais, nid oes unrhyw ffordd y byddwn wedi sicrhau gwaith gyda darparwr hyfforddiant achrededig. Byddwn yn argymell y rhaglen hon i unrhyw un rhwng 16 a 24 sydd allan o waith."
Dywedodd George Williams Rheolwr Cyflenwi Gwasanaeth y ganolfan:
"Mae'r galw am gyngor a gwybodaeth yn cynyddu, ac mae'r rhaglen hon yn ein galluogi i gyfarfod y galw, ac yr un pryd, yn paratoi hyfforddiant o'r graen blaenaf a chyflogaeth gynaliadwy. Mae'n sefyllfa ble mae pawb yn ennill."
Ymyriadau Gamblo yn mynd i strydoedd Casnewydd mewn partneriaeth â Big Issue Casnewydd
Mae CAB Casnewydd wedi mynd â'i Wasanaeth Ymyriadau Gamblo i'r strydoedd gyda chymorth y bartneriaeth gref sydd wedi'i hadeiladu gyda Big Issue Casnewydd
Yn dilyn ei hyfforddi, roedd gweithiwr cynnal yn Big Issue Casnewydd yn gallu adnabod arwyddion problemau gamblo ymysg eu gwerthwyr. Roedd y grwp bregus hwn o gwsmeriaid yn amharod f fynd at CAB na gwasanaethau eraill, felly cymerodd y gweithiwr ymyriadau gamblo ddull gwahanol i ddod â'r gwasanaeth at y cwsmer.
O ganlyniad, cafwyd ymweliadau cynnar iawn yn y bore â swyddfa dosbarthu Big Issue, lot a de yn siop coffi Byddin yr Iachawdwriaeth, a llawer o ymgomio ar strydoedd Casnewydd. Rhoddodd y dull cynnes a di-lol hwn gan y Gweithiwr Ymyriadau Gamblo y cyfle i ddatblygu perthynas o ffydd a chyd-barch, a galluogi'r ganolfan i gynnig ymyriadau effeithiol i'r cwsmer i fynd i'r afael â gamblo problemus.
Gyda dyfalwch a pharodrwydd i fynd y filltir ychwanegol, fe chwalwyd rhwystrau, a chaniatáu i'r ganolfan fynd â'r gwasanaeth cynghori, a'i deilwra i anghenion penodol y cwsmer.
14
Prosiect Teuluoedd yn Gyntaf Caerdydd a'r Fro
Eleni, mae CAB Caerdydd a'r Fro wedi gweithio'n agos gyda'i awdurdod lleol i gynnal y teuluoedd mewn mwyaf o angen ym Mro Morgannwg, yn darparu gwasanaeth ymweld yn y cartref a mynd i'r afael ag anghenion cymhleth teuluoedd a ganfuwyd i fod angen cymorth gan y tîm Teuluoedd yn Gyntaf. Mae'r dull traws-bartneriaeth hwn wedi galluogi'r ganolfan i adnabod a chynorthwyo pobl yn briodol.
Mae'r ganolfan wedi darparu cymorth gwaith achos ac eiriolaeth ar ystod o faterion, a gweithio'n glos â FACT (Teuluoedd yn Cyflawni Newid Gyda'i Gilydd), Gwasanaethau Cymdeithasol, Gweithredu dros Blant a Dechrau'n Deg, i gynghori teuluoedd na fyddai erioed wedi cysylltu â'r gwasanaethau hyn o'r blaen.
Cyfeiriwyd Rachel gan dîm FACT gan fod ei budddaliadau wedi stopio. Arweiniodd gweithio gyda Rachel a'i dau o blant at:
* apêl a hawliad ESA llwyddiannus
* atal achos meddiannu
* atal achos llys am ôlddyledion treth cyngor
* cynllun talu a gytunwyd gyda'r credydwyr
* hawliad am daliad annibyniaeth personol
* ennill ariannol o £19,000 i'r teulu dros y flwyddyn.
Gwirfoddoli
Ein gwirfoddolwyr
O'r 1,400 o bobl sy'n gweithio yn y gwasanaeth ar draws Cymru, mae bron i 800 ohonynt yn wirfoddolwyr, oll o wahanol gefndiroedd gydag ystod o sgiliau. Maent yn gwneud amrywiaeth o swyddogaethau, o roi cyngor i godi arian, TG, gweinyddol, cyhoeddusrwydd, ymgyrchu ac ymddiriedolaeth.
Manteision i bawb
Mae gwirfoddoli gyda CAB yn rhoi manteision enfawr i gymunedau lleol. Rhoddodd ein gwirfoddolwyr yng Nghymru werth dros £5 miliwn o oriau gwaith rhyngddynt yn 2013/14. Heb eu hangerdd a'u haelioni, byddai'r gwasanaeth yn brwydro i barhau'n fyw, a thrwy fethu datrys problemau byddai'r gost i'r economi'n cynyddu. Mae gwirfoddolwyr CAB yn cael mantais o dderbyn hyfforddiant rhad ac am ddim, cefnogaeth gyfredol a threuliau. Canlyniad hyfforddiant yw cymhwyster achrededig a fydd, yn ogystal â'r profiad o wirfoddoli, yn cynorthwyo pobl i ddatblygu sgiliau am oes, tu hwnt i'r ganolfan. Mae pum deg pump y cant o'r gwirfoddolwyr a adawodd y gwasanaeth yn 2013/14 wedi mynd i addysg bellach neu i gyflogaeth am dâl.
Dros £5 miliwn yw pris gwerth y farchnad y gwaith a wneir gan ein gwirfoddolwyr yng Nghymru.
I bobl ifanc, mae gwirfoddoli yn rhoi profiadau newydd, yn hwb i hyder ac yn llwybr i waith neu addysg. Mae ein gwirfoddolwyr hyn neu ein gwirfoddolwyr sydd wedi ymddeol yn dweud bod gwirfoddoli yn eu cadw'n weithgar, mewn cysylltiad â'r gymuned ac yn golygu eu bod yn gallu rhoi rhywbeth yn ôl. Yr hyn sy'n gyffredin ar draws yr holl wirfoddolwyr yw eu bod yn cael gwirfoddoli yn brofiad gwerthfawr unigryw.
Cymwysterau drwy wirfoddoli yn CAB Sir Ddinbych
Ym mis Mawrth 2014, roedd CAB Sir Ddinbych yn falch o gyflwyno dyfarniad lefel 3 mewn Darparu Cyngor Cyfreithiol Cychwynnol i Carl Makin, un o'n gwirfoddolwyr.
Dyma'r cymhwyster cyntaf i'w ddyfarnu gan ganolfan asesu cymwysterau, Cyngor Ar Bopeth ac mae'n un o bedwar cymhwyster cyngor cyfreithiol sydd wedi'u datblygu rhwng Canolfan Cyngor Ar Bopeth ac asiantaethau cynghori eraill.
Mae'r cymwysterau hyn yn gymorth i gynnal datblygu strwythurau gyrfa ym maes cyngor cyfreithiol, ac mae'r cyfle i ennill cymhwyster sy'n cael ei gydnabod yn genedlaethol, yn ychwanegiad da i'r profiad gwirfoddoli, ochr yn ochr â llawer o sgiliau eraill y gall gwirfoddolwyr eu hennill wrth weithio yn y ganolfan.
Dechreuodd Carl wirfoddoli yn CAB Sir Ddinbych ym mis Gorffennaf 2011, cyn iddo gychwyn yn y chweched dosbarth, ac wedi symud ymlaen o Aseswr Gateway i Gynghorwr Cyffredinol yn y ganolfan. Mae Carl nawr ym Mhrifysgol Caerweir, ond yn parhau i weithio gyda'r ganolfan leol, CAB Caerweir, ac yno mae dan hyfforddiant i ddod yn Oruchwyliwr Sesiynau Cynghori, a hyn o ganlyniad i'w brofiad gyda CAB Sir Ddinbych.
(O'r dde i'r chwith) Fran Targett, Cyfarwyddwr, Cyngor Ar Bopeth Cymru, Carl Makin, Cynghorwr Cyffredinol, Ann Dewbury, Swyddog Hyfforddi, CAB Sir Ddinbych, Lesley Powell, Prif Swyddog Gweithredol, CAB Sir Ddinbych
Peter Dickinson, Cydlynydd Recriwtio Gwirfoddolwyr, CAB Sir Benfro
CAB Sir Benfro – prosiect Ymgysylltu â Gwirfoddolwyr wedi'i ariannu gan WCVA.
Ers 2011, mae CAB Sir Benfro wedi bod yn rhedeg ei brosiect Ymgysylltu â Gwirfoddolwyr, sydd wedi'i ariannu gan Gwirfoddoli yng Nghymru y WCVA.
Mae'r prosiect yn anelu at gynyddu amrywiaeth y bobl sydd am wirfoddoli trwy ymgysylltu â grwpiau sydd mewn perygl o allgau cymdeithasol. Mae'n cynnig ystod o gyfleon gwirfoddoli diddorol i unigolion, ac mae'n sefydlu grwp hunangynhaliol o wirfoddolwyr i fod yn gyfrifol am farchnata'r ystod o gyfleon gwirfoddoli.
Erbyn mis Mawrth 2014, roedd 73 o wirfoddolwyr newydd wedi cyfrannu dros 12,000 o oriau gwirfoddoli – cryn gyflawniad mewn ardal sydd bennaf yn wledig.
"Mae gwirfoddoli gyda CAB yn ffordd ffantastig i bobl ennill sgiliau newydd a datblygu eu profiad, gyda mynediad at raglen hyfforddi gyson, strwythuredig ac o ansawdd. Mae gennyf i gred fawr mewn hyfforddi a chynorthwyo pobl i gyrraedd eu potensial, ac rwy'n barod i annog a mentora gwirfoddolwyr. Mae pob gwirfoddolwr sydd â phrofiad ystyrlon a phleserus gyda ni, yn golygu bod person arall yn mynd allan i'r gymuned gyda Chyngor Ar Bopeth wedi'i datwo i'w galon."
Nicola Roguski, Prif Swyddog, CAB Sir Benfro
"Rydym yn anelu at ddatblygu dyddlyfr dysgu a ellid ei ddefnyddio mewn unrhyw ganolfan, ac a fyddai'n gymorth i wirfoddolwyr ddatblygu enghreifftiau da ac ymarferol o sgiliau poblogaidd y bydd cyflogwyr yn chwilio amdanynt, ac a ellid eu defnyddio i gryfhau ceisiadau am waith, ac mewn cyfweliadau."
Mal Edgson, Prif Swyddog, CAB Torfaen
Prosiect gwirfoddoli CAB Torfaen
Mae profiad gwirfoddoli o fewn Canolfanau Cyngor Ar Bopeth yn arbennig o gyfoethog yn y sgiliau poblogaidd a throsglwyddedig y bydd llawer o gyflogwyr yn chwilio amdanynt. Y rhain yn cynnwys sgiliau cyfathrebu ysgrifenedig a geiriol, sgiliau rhyngbersonol, gweithio mewn tîm a sgiliau trefnu.
Ochr yn ochr â'n partneriaid, Pontydd i Waith Torfaen, mae'r ganolfan yn gweithio gyda grwp o wirfoddolwyr i wella'u siawns o gael gwaith. Wrth ddefnyddio model sgiliau cyflogadwyedd a ddatblygwyd gan adran gyrfaoedd Prifysgol Caint, byddant yn mapio'r sgiliau a enillir gan wirfoddolwyr mewn ystod o swyddogaethau. O hyn, maent yn bwriadu datblygu model y gall gwirfoddolwyr ei ddefnyddio i wella'u CV a'u techneg cyfweld.
Y ffordd mae'r gwasanaeth yn cael ei ariannu
Mewn cyfnod ariannol anodd, credwn ei bod yn hanfodol i awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru gydweithio â chyllidwyr strategol eraill i sicrhau fod diffaethwch cyngor yn cael ei ddileu yng Nghymru.
Ariannu ledled Cymru
Mae'r cyllidwyr allweddol eleni'n cynnwys:
* Y Gwasanaeth Cynghori Ariannol: Yn dilyn tair blynedd lwyddiannus o ragori ar y contract am gyngor wyneb-ynwyneb ar arian, mae'r Gwasanaeth Cynghori Ariannol wedi cytuno i ymestyn eu contract am ddwy flynedd arall, hyd at Fawrth 2016
* Ariannu Gwasanaethau Cynghori: Er mwyn lliniaru ar y toriadau i gyllid gwasanaethau cynghori yn ystod y flwyddyn ariannol hon, parhaodd Llywodraeth Cymru i ddarparu arian tymor byr o brin dros £1miliwn ar gyfer CAB ac asiantaethau cynghori eraill ar draws Cymru
* Cyngor Wyneb-yn-wyneb ar ddyledion: Mae'r prosiect cyngor Wyneb-yn-wyneb ar ddyled yn cael ei ariannu gan y Gwasanaeth Cynghori Ariannol a'i ddarparu gan ganolfannau Cyngor Ar Bopeth ac asiantaeth bartner mewn lleoliadau ar draws Cymru. Roedd y cyfanswm o gwsmeriaid newydd a welwyd gan y gwasanaeth hwn yng Nghymru yn ystod 2013/1 dros 11,000 a chyda dyled ganolig a £13,465 y cwsmer.
"Rwy'n ddiolchgar iawn am yr holl wybodaeth a chyngor a gefais. Hoffwn yn fawr petai mwy o arian yn cael ei roi i ganolfan Cyngor Ar Bopeth er mwyn iddynt allu gwario mwy o oriau yn rhoi gwasanaeth i lawer o bobl eraill."
18
Ariannu lleol yng Nghymru
Mae cyllid craidd ar gyfer canolfannau lleol gan awdurdodau lleol ar draws Cymru yn hanfodol i gyflenwi costau seilwedd y canolfannau. Mae hefyd yn lifer i gael cyllid tymor byr ychwanegol ar gyfer prosiectau, ac yn caniatáu gwasanaethau ychwanegol i gymunedau lleol.
Cronfa'r Loteri Fawr – Prosiect Cynhwysiant Ariannol Cymunedol
Ar gyfer eu Prosiect Cynhwysiant Ariannol Cymunedol, llwyddodd Canolfan Cyngor Ar Bopeth Sir Ddinbych i sicrhau £225,000 dros dair blynedd o Gronfa'r Loteri Fawr.
Mae'r prosiect, a ddechreuwyd yn mis Mawrth 2014 gyda chymorth Martin Lewis o MoneySavingExpert. com a Fran Targett, Cyfarwyddwr Cyngor Ar Bopeth Cymru, yn darparu gwasanaeth wyneb-ynwyneb ac yn rhoi cyngor deublyg ar arian (dyled a chyngor ataliol ar arian) i unigolion a grwpiau tan 8pm fin nos ac o 10am i 5pm ar ddydd Sadwrn, yn y Rhyl a Dinbych Uchaf, y wardiau mwyaf difreintiedig yn Sir Ddinbych,
Bydd y gwasanaeth hwn, yn ogystal â chaniatáu i'r ganolfan roi cymorth i gwsmeriaid sydd, ar hyn o bryd, yn methu cael at y gwasanaeth yn ystod y dydd, yn edrych i roi cyfweliadau ar-lein ar waith er mwyn cynorthwyo cwsmeriaid sy'n byw mewn ardaloedd gwledig, ble bu'r gwasanaethau'n anodd eu cyrraedd yn flaenorol.
Prosiect CAB Sir Benfro ar Les Digidol 2014
Mae Canolfan Cyngor Ar Bopeth Sir Benfro, ar y cyd â Chymunedau 2.0, yn chwarae rhan arwyddocaol yn y prosiect rhanbarthol newydd 'Lles Digidol y Gorllewin' wedi'i ariannu gan Gronfa Datblygu Rhanbarthol Ewrop a Llywodraeth Cymru.
Gwelir cynhwysiant digidol fel cyfrannwr perthnasol iawn i fynd i'r afael â thlodi ac allgáu, ac felly yn ffurfio rhan o strategaeth wrthdlodi CAB Sir Benfro.
Mae'r prosiect wedi bod yn fodd i sefydlu cysylltiadau arwyddocaol gyda Chyngor Sir Benfro, tair swyddfa Canolfan Byd Gwaith, Cymunedau yn Gyntaf ac amryw o sefydliadau eraill, sydd oll yn ymdrin ag effaith diwygio lles.
Mae'r Swyddog Lles Digidol nawr yn mentora a hyfforddi staff rheng flaen y sefydliadau hyn i ddarparu cefnogaeth cynhwysiant digidol, addasu gwasanaethau prif ffrwd i gynnwys cynhwysiant digidol a, phan yn bosib, hyfforddi eu Pencampwyr Digidol eu hunain i gadw ffocws ar gynhwysiant digidol ac ariannol.
Bu i weithwyr a chwsmeriaid CAB Sir Benfro fod ar eu mantais drwy gael aelod staff ychwanegol sy'n darparu cymorth a hyfforddiant i fynd i'r afael ag agenda cynhwysiant digidol y ganolfan, ac o ganlyniad, mae wedi gwneud newidiadau cadarnhaol. Fel bydd y prosiect yn cael ei roi ar waith, estynnir y manteision hyn i staff a gwirfoddolwyr CAB Ceredigion.
Cyfanswm y cyllid yng Nghymru
Dros £11 miliwn i Ganolfan Cyngor Ar Bopeth yng Nghymru yn 2013/14.
O'i gymharu â ffigyrau 2012/13, mae cyllid i'r canolfannau yng Nghymru wedi gostwng naw y cant.
Mae'n bwysig nodi bod cyllid ar gyfer cyngor arbenigol wedi dioddef yn arw gyda thoriad o 83 y cant yng nghyllid cymorth cyfreithiol, oedd ond yn gadael arian ar gyfer achosion dros ben. Ni fydd hyd yn oed y lefel isel hon o arian ar gael yn y flwyddyn 2014/15.
Mae'n braf nodi bod arian o'r awdurdodau lleol wedi cynyddu yn ystod y cyfnod, a bod yr awdurdodau wedi gweithio'n glos â'u gwsanaethau lleol gan ddeall bod cyngor annibynnol yn hanfodol yn y cyfnod anodd hwn.
Mae cefnogaeth barhaus a chynyddol Llywodraeth Cymru i'r gwasanaethau cynghori gydag ariannu untro i'r sector gynghori ehangach ac ymrwymiad am arian newydd yn benodol i ardaloedd Cymunedau yn Gyntaf ar draws Cymru, i'w cymeradwyo.
Am ddadansoddiad o sefyllfa ariannol pob un Canolfan Cyngor Ar Bopeth, edrychwch ar adroddiad blynyddol y canolfannau unigol.
Bydd gwasanaeth CAB yng Nghymru yn parhau i chwilio am gyfleoedd ariannu er mwyn sicrhau y bydd cwsmeriaid ar draws Cymru yn cael mynediad at y cyngor fydd ei angen ar gyfer y problemau sy'n eu hwynebu.
20
Ein nod
* I ddarparu'r cyngor mae pobl ei angen ar gyfer y problemau sy'n eu hwynebu.
* I wella polisïau ac arferion sy'n effeithio ar fywydau pobl.
Ein hegwyddorion
Mae'r gwasanaeth Cyngor Ar Bopeth yn cynnig i bawb gyngor annibynnol, cyfrinachol a diduedd ar eu hawliau a'u cyfrifoldebau yn rhad ac am ddim. Rydym yn gwerthfawrogi amrywiaeth, yn hyrwyddo cydraddoldeb ac yn herio gwahaniaethu.
Cyngor Ar Bopeth Cymru Ty Quebec Castlebridge 5-19 Heol y Bont-faen Caerdydd CF11 9AB
Ffôn: 03000 231011
Ffacs: 03000 231060
Y Llinell Gyngor: 08444 77 20 20
Gwasanaeth defnyddwyr Cyngor Ar Bopeth:
03454 04 05 06(Saesneg)
03454 04 05 05 (Cymraeg)
www.citizensadvice.org.uk www.adviceguide.org.uk
Cyngor Ar Bopeth yw enw gweithredol Cymdeithas Genedlaethol Canolfannau Cyngor Ar Bopeth. Rhif elusen gofrestredig: 279057
© Citizens Advice Cymru 2014. Ni ddylid ailgynhyrchu unrhyw ran o'r cyhoeddiad hwn heb ganiatâd ymlaen llaw heblaw i'r pwrpas o adolygu neu gyfeirio.
|
cym_Latn
| 16,583
|
CC-MAIN-2021-17
| 1.000002
|
<urn:uuid:c02a616d-03c8-4e99-9001-347f44ec844f>
|
https://assets.publishing.service.gov.uk/media/61d835cee90e070381657742/21-029193-01_Home_Office_Protect_Duty_Consultation_External_Report-Final__1_.pdf
|
Ipsos MORI | 21-029193-01 Home Office Protect Duty Consultation External Report-Final (1)
Tachwedd 2021 Y Swyddfa Gartref
Ymgynghoriad y Ddyletswydd Diogelu
Crynodeb o'r ymatebion i'r ymgynghoriad Adroddiad drafft
Ipsos MORI
1
Ipsos MORI | 21-029193-01 Home Office Protect Duty Consultation External Report-Final (1)
2
Cynnwys
Cefndir yr ymgynghoriad ................................................................................................................ 10
4
4
Crynodeb Gweithredol
Mae'r adran hon yn crynhoi'r prif themâu a ddeilliodd o'r ymgynghoriad fesul adran. O'r herwydd, mae'n cyflwyno trosolwg o'r pwyntiau mwyaf perthnasol yn hytrach na chrynodeb cynhwysfawr o bob mater.
Proffil cyfranogwyr yr ymgynghoriad
Yn gyffredinol, cwblhawyd y ffurflen ymgynghori ar-lein 2264 o weithiau, ochr yn ochr â 491 o ymatebion e-bost 1 . Mae'r tabl isod yn dangos sut mae'r cyfraddau ymateb yn cael eu dadansoddi yn ôl gwahanol fathau o gyfranogwyr.
| Dull ymateb | Ymatebion nad ydynt yn rhanddeiliaid (e.e. cyhoeddus/sefydliadau) | Ymatebion rhanddeiliaid | Ymatebion i'r ymgyrch |
|---|---|---|---|
| Ffurflenni ymateb ar-lein | 1,785 | 479 | 0 |
| E-bost | 195 | 0 | 296 |
| CYFANSWM | 1,980 | 479 | 296 |
Dylid nodi nad ymatebodd pob cyfranogwr i bob cwestiwn yn yr ymgynghoriad – mae'r dadansoddiad yn y crynodeb hwn hefyd yn darparu cydbwysedd yr ymatebion fel cyfran o'r nifer fesul cwestiwn, sy'n debygol o amrywio o gyfanswm y ffigurau cyfranogwyr uchod.
Adran 1 – I pwy (neu ble) y dylai deddfwriaeth fod yn gymwys?
- Cytunodd y rhan fwyaf o'r cyfranogwyr y dylai lleoliadau a sefydliadau sy'n berchen ar, gweithredu neu'n gyfrifol am Leoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd gymryd camau priodol a chymesur i ddiogelu'r cyhoedd rhag ymosodiadau. Roedd tua saith o bob deg o'r rhai a ymatebodd (1,664 allan o 2,345) yn cytuno neu'n cytuno'n gryf. Gwnaeth y cyfranogwyr awgrymiadau hefyd ar gyfer y math o leoliadau a lleoedd lle dylai'r Ddyletswydd fod yn berthnasol. Roedd y lleoliadau a grybwyllwyd fwyaf i gyd yn Lleoliadau Hygyrch i'r Cyhoedd (53), pob sefydliad/lleoliad/waeth beth fo'r maint (32), pob lleoliad ar gyfer cynulliadau mawr (31), mannau addoli/sefydliadau crefyddol (31), pob sefydliad/lleoliad (26) a lleoliadau preifat (20).
- Teimlai'r rhan fwyaf o'r rhai a ymatebodd y dylai capasiti lleoliadau benderfynu a ddylid gweithredu Dyletswydd ai peidio. Roedd hanner (1,267 allan o 2,388) o'r farn mai capasiti ddylai fod y prif faen prawf, tra bod llawer llai o gyfranogwyr o'r farn mai lefelau staffio (292) neu refeniw blynyddol (166) fyddai'r penderfynyddion gorau. Yna gofynnwyd i'r cyfranogwyr awgrymu trothwyon maint priodol i'w cynnwys yng nghwmpas y Ddyletswydd a'r farn a grybwyllwyd fwyaf oedd y dylai pob sefydliad fod o fewn cwmpas Dyletswydd Diogelu waeth beth fo'u maint (664 allan o 2348).
- Cytunodd y rhan fwyaf o'r cyfranogwyr y dylai lleoliadau a sefydliadau sy'n berchen ar, gweithredu neu'n gyfrifol am Leoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd, baratoi eu staff i ymateb yn briodol pe bai ymosodiad terfysgol. Roedd tua saith o bob deg yn cytuno â hyn (1,655 allan o 2345), tra bod tua dwywaith gymaint o gyfranogwyr (1,578 allan o 2349) hefyd yn teimlo ei bod yn briodol i berchnogion a gweithredwyr ystyried diogelwch a gweithredu mesurau lliniaru priodol o gymharu â'r rhai a oedd yn anghytuno (771).
1 Cafwyd 4,225 o ymatebion 'rhannol' i'r ymgynghoriad a hepgorwyd o'r dadansoddiad. Nid oedd y cyfranogwyr hyn wedi cwblhau a chyflwyno eu ffurflen ymateb yn ffurfiol gan olygu nad oeddent yn rhoi caniatâd i gymryd rhan.
- Roedd cytundeb cryf y dylai partïon gydweithio lle mae cyfrifoldeb sefydliadol a rennir am leoliad. Roedd mwyafrif o 979 allan o 1,198 o'r farn bod hyn yn briodol. Ymhellach, credai 711 o'r 763 (sy'n berchen ar Leoliad sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd neu'n ei redeg) eu bod yn ymwybodol o ddosbarthiad eu sefydliad ac a yw'n dod o fewn cwmpas y diffiniad o Leoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd.
- Nid oedd y rhan fwyaf o'r cyfranogwyr yn credu y dylid cael eithriadau eraill o Ddyletswydd Diogelu (ac eithrio'r rhai a restrir yn Atodiad 1). O'r 2,340 a ymatebodd, nid oedd 1,347 yn credu y dylid cael eithriadau eraill, ond roedd dau o bob pump a ymatebodd i'r cwestiwn hwn (993) yn credu y dylid eu cael.
Adran 2 – Beth ddylai'r gofynion fod?
- Ystyriwyd bod atebolrwydd yn gonglfaen i'r Ddyletswydd. Roedd hyn yn cyfeirio'n bennaf at yr angen am rolau a chyfrifoldebau clir, yn enwedig ymhlith trefnwyr digwyddiadau a'r rhai ar lefel uwch yn y lleoliadau a'r trefnwyr.
- Dywedodd tua'r un nifer fod eu sefydliad yn cynhyrchu asesiad risg (540) â'r rhai nad oeddent (543). Mae'r rhan fwyaf o sefydliadau sy'n cynnal asesiadau risg yn eu hadolygu o leiaf unwaith y flwyddyn, gyda llai na hanner (400 allan o 977) yn eu hadolygu sawl gwaith y flwyddyn.
- Y camau lliniaru a grybwyllid amlaf yn erbyn terfysgaeth oedd cysylltu â'r heddlu neu adnodd arall ar fygythiadau a mesurau diogelwch priodol, gan weithio i sicrhau bod ymddygiadau diogelwch yn cael eu mabwysiadu gan weithluoedd, hyfforddiant staff i godi ymwybyddiaeth o'r bygythiad a sicrhau bod staff yn deall gweithdrefnau gwacáu. O ran gweithgareddau a mecanweithiau presennol sy'n arwain at y diogelwch amddiffynnol gorau a pharodrwydd sefydliadol, yr ymatebion mwyaf cyffredin oedd codi ymwybyddiaeth staff, cyrsiau hyfforddi ac ymgyrchoedd cyfathrebu. O ran y swyddogaethau awdurdod lleol gorau sy'n bodoli eisoes, y rhai a grybwyllwyd fwyaf oedd Iechyd a Diogelwch, diogelwch tân, prosesau rheoli adeiladu, Grwpiau Cynghori ar Ddiogelwch a Phartneriaethau Diogelwch Cymunedol.
- Roedd ychydig mwy o gyfranogwyr a wrthwynebodd (759) ofyniad deddfwriaethol i awdurdodau lleol a phartneriaid lleol eraill ddatblygu cynllun strategol, na'r rhai a'i cefnogodd (652). Er gwaethaf hyn, credai'r mwyafrif llethol o'r cyfranogwyr mai llywodraeth leol oedd yn y sefyllfa orau i ddod â phartneriaethau at ei gilydd (620). O'r cyfanswm o 1,631 o gyfranogwyr, roedd 977 yn cefnogi'r gofyniad i sefydliadau perthnasol ymuno mewn partneriaeth i gyflawni canlyniadau diogelwch.
- Lle mae cyngor diogelwch cyfredol ar gael gan y Llywodraeth, mae'r rhan fwyaf (872 allan o 1,351) yn credu y byddai'n briodol i'r canllawiau hyn ddod yn ddeddfwriaethol o dan y Ddyletswydd Protect. Roedd mwy o gyfranogwyr (844) hefyd o'r farn y byddai'n rhesymol i fusnesau a gweithredwyr eraill gael mandad i ddilyn y Ddyletswydd Protect, o'i gymharu â 296 a wrthwynebodd.
- Pan ofynnwyd sut y gellid annog neu orfod ymgysylltu â sefydliadau partner, y themâu mwyaf cyffredin oedd annog ymgysylltu â'r heddlu (195) a gwneud ymgysylltu'n orfodol/ei ddeddfu (180). Ymhlith y materion eraill a grybwyllwyd roedd gwella cydweithredu/cydgysylltu/gweithio cydgysylltiedig (130), cynnull cyfarfodydd/fforymau lleol (129) a hyfforddiant/addysg (118).
Adran 3 – Sut y dylai cydymffurfedd weithio?
- Rhannwyd y cyfranogwyr bron yn gyfartal rhwng y rhai a oedd yn cefnogi cyfundrefn arolygu (194) a'r rhai a'i gwrthwynebodd (191). Ymhlith yr awgrymiadau ar sut y gallai cyfundrefn gydymffurfio weithredu roedd: hyfforddiant (115), ymweliadau/arolygiadau rheolaidd (104), archwiliadau (65), cosbedigaethau/cosbau am beidio â chydymffurfio (64).
- Yn gyffredinol, roedd y farn tuag at ddefnyddio dirwyon am beidio â chydymffurfio wedi'i rhannu'n gymharol â 517 yn cefnogi cosbau sifil a 547 yn eu gwrthwynebu. Ymhlith y rhesymau dros gefnogi'r defnydd o ddirwyon roedd: cynnydd mewn cydymffurfedd, y teimlad bod cosbau sifil yn angenrheidiol ac yn hir-ddisgwyliedig, y cynnydd mewn atebolrwydd lleoliadau a sefydliadau, tegwch canfyddedig cosbau o'r fath ac yn y pen draw byddai'r mesur yn arwain at welliant mewn diogelwch a diogeledd y cyhoedd. Ymhlith y rhesymau dros wrthwynebu'r cynnig cosb sifil roedd: nid oedd ei angen a/neu byddai'n annheg, roedd y diffiniad o 'gamau rhesymol' yn amwys ac yn aneglur, yr angen i eithrio rhai mathau o leoliadau a sefydliadau, yr heriau sy'n gysylltiedig â chostau gorfodi a'r potensial iddo fod yn wrthgynhyrchiol (ac yn y pen draw nid yw'n arwain at well cydymffurfedd).
Adran 4 – Sut y dylai'r Llywodraeth gefnogi a gweithio gyda phartneriaid orau?
- Yr awgrymiadau mwyaf cyffredin ar gyfer mesurau defnyddiol i helpu i gydymffurfio â Dyletswydd Diogelu oedd gwasanaeth digidol lle gallech gyrchu deunydd perthnasol (806), templed asesu risg (795). Ymhlith y themâu eraill a grybwyllwyd roedd yr angen am wybodaeth ar gynnal asesiad risg ar gyfer bygythiadau terfysgaeth (671), gwybodaeth hawdd ei threulio ynghylch methodolegau bygythiad ac ymosodiadau (667), cyngor ar yr hyn sy'n gyfystyr â lliniaru rhesymol ymarferol a phriodol ar gyfer fy amgylchiadau (657) a chyrsiau hyfforddi ac ymwybyddiaeth staff (654).
- O ran y cyngor a'r cymorth sydd eu hangen ar sefydliadau o fewn cwmpas y Ddyletswydd Diogelu, y themâu a godwyd amlaf oedd sicrhau bod cyngor a chymorth yn bwrpasol ac nid yn 'un maint sy'n addas i bawb'. Soniwyd yn gyffredinol am yr angen am eglurder a phwysigrwydd ymgysylltu a chyfathrebu effeithiol. Tynnodd y cyfranogwyr sylw hefyd at yr angen i gynnwys arbenigwyr diogelwch o ran darparu cyngor ac arweiniad.
- O ran yr hyn y gallai'r Llywodraeth ei wneud i gefnogi partneriaid wrth gyflawni'r Ddyletswydd Diogelu, y prif gymorth a nodwyd oedd yr angen i'r Llywodraeth ddarparu cyllid ac adnoddau.
- O'r cyfranogwyr hynny sy'n berchen ar/gweithredu Lleoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd (1,083) roedd mwy a ddywedodd eu bod yn cael cyngor gan y Llywodraeth ynghylch bygythiad, diogelwch amddiffynnol, a pharodrwydd (599) na'r rhai a ddywedodd nad oeddent (484). Roedd y ddau brif reswm dros beidio â chyrchu cyngor ac arweiniad y Llywodraeth yn cynnwys peidio â gwybod ei fod yn bodoli (217) a pheidio â meddwl bod angen iddynt fynd i'r afael â'r bygythiad (200). Roedd rhesymau eraill, llai cyffredin, megis y diffyg amser i gyrchu'r wybodaeth (74) a'r ffaith ei bod yn rhy ddryslyd i ddod o hyd i'r hyn y maent am ei gael (34).
- O ran cyrchu gwybodaeth gwrthderfysgaeth a gweithio gyda phartneriaid lleol yn y dyfodol, un o'r themâu allweddol a ddeilliodd o ymatebion oedd bod cyfranogwyr yn gweld cyfuniad o grwpiau, cyfarfodydd a fforymau yn ganolog i lwyddiant.
- Dywedodd bron i bedwar o bob pump o'r cyfranogwyr a ymatebodd (1,822) y byddent yn cyrchu gwybodaeth am wrthderfysgaeth pe bai'r gwasanaeth arfaethedig ar gael iddynt, tra dywedodd ychydig dros un o bob pump (519) na fyddent. Perchnogion, gweithredwyr, neu'r rhai sy'n gyfrifol am ddiogelwch mewn Lleoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd a ddywedodd hefyd y byddent yn cyrchu gwybodaeth am wrthderfysgaeth (1,083) oedd fwyaf tebygol o ddefnyddio'r gwasanaeth hwn i gael diweddariadau cyffredinol ar newid risg terfysgaeth (735), i ddeall pa weithgareddau rheoli risg y mae angen i chi eu gwneud (709) ac i gyrchu hyfforddiant gwrthderfysgaeth (600).
- Gwnaeth cyfanswm o 802 o gyfranogwyr sylwadau i gefnogi partneriaethau busnes lleol sydd â rôl o ran cefnogi sefydliadau a lleoliadau i sicrhau gwell diogelwch. Roedd 116 o gyfranogwyr a adawodd sylwadau gwrthgyferbyniol.
- Gofynnwyd i'r cyfranogwyr beth yr oeddent yn credu y dylai'r Llywodraeth ei ystyried er mwyn cefnogi'r gwaith o ddarparu cyngor ac arweiniad o ansawdd uchel gan weithwyr diogelwch y sector preifat sy'n darparu cyngor diogelwch ynghylch gwrthderfysgaeth. Yr opsiwn a ddewiswyd amlaf ymhlith cyfranogwyr oedd i'r Llywodraeth ystyried gweithredu ei safonau â chymorth ei hun ar gyfer asesiadau risg a chyngor gwrthderfysgaeth (622), a ddilynwyd gan hyfforddiant achrededig ar gyfer gweithwyr proffesiynol unigol (579), rheoleiddio ymgynghorwyr gwrthderfysgaeth (475), a 'chontractwyr cymeradwy' â chymorth y Llywodraeth (475).
- Ymhlith yr awgrymiadau ar gyfer cymhellion y Llywodraeth i annog partïon i fwrw ymlaen ag ystyriaethau a mesurau diogelwch roedd darparu cyngor a gwybodaeth, gwell ymgysylltu a chyfathrebu a mwy o gydweithio a chydgysylltu.
Ipsos MORI | 21-029193-01 Home Office Protect Duty Consultation External Report-Final (1)
Cyflwyniad, cyd-destun a methodoleg
9
Cefndir yr ymgynghoriad
Diben yr ymgynghoriad ar y Ddyletswydd Diogelu oedd ystyried sut y gall y Llywodraeth gydweithio â phartneriaid yn y sector preifat a'r sector cyhoeddus i ddatblygu mesurau diogelwch cymesur i wella diogelwch y cyhoedd ac i atal terfysgaeth.Ystyriodd hefyd sut y mae'r rhai sy'n gyfrifol am Leoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd (Lleoliadau Hygyrch i'r Cyhoedd) (unrhyw fan y mae gan y cyhoedd neu unrhyw ran o'r cyhoedd fynediad iddo, trwy dalu neu fel arall, fel hawl neu yn rhinwedd caniatâd datganedig neu ymhlyg) yn barod ac yn fodlon i gymryd camau priodol pe bai ymosodiad terfysgol yn digwydd.
Gyda rhai eithriadau (e.e. ar gyfer diogelwch trafnidiaeth ac ar gyfer rhai meysydd chwaraeon), nid oes gofyniad deddfwriaethol penodol i ystyried na gweithredu mesurau diogelwch mewn Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd. Fodd bynnag, mae llawer o fesurau rhesymol a phriodol y gellir eu cymryd - ac yn aml lle y'i cymerir eisoes - gan sefydliadau sy'n gweithredu mewn lleoliadau o'r fath. Byddai angen i ddeddfwriaeth gydbwyso'n ofalus yr angen i sicrhau bod diogelwch y cyhoedd yn cael ei ystyried yn effeithiol, a gweithredu mesurau diogelwch rhesymol, yn erbyn yr effeithiau ar sefydliadau o ran cwmpas.
Diben yr ymgynghoriad
Diben yr ymgynghoriad ar y Ddyletswydd Diogelu oedd ceisio barn pob parti y gallai 'Dyletswydd Diogelu' effeithio arno. Mae hyn yn arbennig o berthnasol i sefydliadau sy'n berchen ar leoliadau neu sy'n gweithredu mewn Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd.
Bydd yr ymatebion i gwestiynau'r ymgynghoriad ac ymchwil a dadansoddi ychwanegol yn cael eu defnyddio gan y Swyddfa Gartref i ddatblygu Asesiad Effaith Rheoleiddiol.
Cynhaliwyd y cyfnod ymgynghori rhwng 26 Chwefror 2021 a 2 Gorffennaf 2021.
Sianeli cyfranogi
Roedd pedair adran thematig i'r ymgynghoriad, gan gynnwys cwestiynau gorfodol a dewisol. O'r cyfanswm o 58 o gwestiynau, roedd 31 yn benagored, roedd 24 yn ymatebion sefydlog ac roedd 3 yn rhifiadol agored. Sefydlwyd nifer o wahanol sianeli ymateb gan y Swyddfa Gartref i alluogi cyfranogwyr i gyflwyno eu hymateb ac unrhyw dystiolaeth ategol:
1. Ar-lein drwy ymateb i'r holiadur, a gynhaliwyd gan y Swyddfa Gartref
2. Drwy e-bost 2 neu
3. Drwy'r post 3 .
Fe wnaeth dudalen ymgynghori'r Ddyletswydd Diogelu 4 gynnal Dogfen Ymgynghori, a oedd yn cynnwys manylion cynigion y Llywodraeth a materion cysylltiedig. Roedd hwn ar gael i bawb ei weld cyn cyflwyno ymateb.
2 email@example.com
3 Ymgynghoriad y Ddyletswydd Diogelu, Diogelu a Pharatoi, 5ed Llawr NE, Adeilad Peel, y Swyddfa Diogelwch a Gwrthderfysgaeth, y Swyddfa Gartref, 2 Marsham Street, Llundain, SW1P 4DF
4 https://www.gov.uk/Government/consultations/protect-duty
Derbyn a thrin ymatebion
Fel yr amlinellwyd uchod, cyflwynwyd yr holl ymatebion drwy un o'r tair sianel gyfranogi i'r Swyddfa Gartref. Yna trosglwyddwyd yr ymatebion hyn yn uniongyrchol i Ipsos MORI drwy borth trosglwyddo diogel. Cafodd yr holl ymatebion electronig gwreiddiol eu ffeilio, eu catalogio'n ddiogel, a rhoddwyd rhif cyfresol iddynt i gyfeirio atynt yn y dyfodol, yn unol â gofynion Deddf Diogelu Data (2018), a Rheoliadau Diogelu Data Cyffredinol (GDPR).
Yn ystod y cyfnod ymgynghori, derbyniodd y Swyddfa Gartref 491 o ymatebion e-bost (h.y. heb ddefnyddio fformat y ffurflen ymateb swyddogol i'r ymgynghoriad). Ar ôl y dyddiad cau ar gyfer yr ymgynghoriad, trosglwyddwyd y rhain yn ddiogel i Ipsos MORI drwy'r un dull. Roedd y ffordd yr ymdriniwyd ag ymatebion i'r ymgynghoriad yn destun proses drylwyr o wirio, cofnodi a chadarnhau i sicrhau llwybr archwilio llawn.
Cyfraddau ymateb
Yn gyffredinol, cwblhawyd y ffurflen ymgynghori ar-lein 2,264 o weithiau, ochr yn ochr â 491 o ymatebion e-bost 5 .
Mae'r tabl isod yn dangos sut mae'r cyfraddau ymateb yn cael eu dadansoddi yn ôl gwahanol fathau o gyfranogwyr.
| Dull ymateb | Ymatebion nad ydynt yn rhanddeiliaid (e.e. cyhoeddus/sefydliadau) | Ymatebion rhanddeiliaid (sefydliadau) | Ymatebion i'r ymgyrch6 |
|---|---|---|---|
| Ffurflenni ymateb ar-lein | 1,785 | 479 | 0 |
| E-bost | 195 | 0 | 296 |
Ceir rhestr lawn o randdeiliaid yn Atodiad D sydd wedi'i chynnwys o dan glawr ar wahân.
Diben yr adroddiad
Mae'r adroddiad hwn yn cyflwyno crynodeb o'r prif ymatebion i'r ymgynghoriad yn seiliedig ar ddadansoddiad systematig. Mae'r adroddiad yn ymdrin â'r ymatebion i unrhyw gwestiynau caeedig (h.y. y rhai sydd â graddfa ateb) a chrynodeb o'r dadansoddiad o'r themâu mwyaf cyffredin a grybwyllir mewn ymateb i'r cwestiynau agored, yn seiliedig ar godio thematig a wnaed gan Ipsos MORI.
Yn ogystal â hyn, adolygwyd nifer o gwestiynau yn yr ymgynghoriad gan dîm yn y Swyddfa Gartref. Er mwyn bod yn gyflawn, mae dadansoddiad y Swyddfa Gartref hefyd wedi'i gynnwys o dan glawr yr adroddiad hwn i sicrhau bod yr holl ymatebion yn cael eu coladu mewn un ddogfen ddadansoddol i'w hadolygu ymhellach.
Dadansoddi a chodio ymatebion
Roedd y broses o ddadansoddi cynnwys pob ymateb i'r cwestiynau dilynol penagored yn seiliedig ar godio thematig a gynhaliwyd gan Ipsos MORI. System yw hon lle mae 'codau' cryno unigryw yn cael eu gweithredu i eiriau neu ymadroddion penodol a gynhwysir yn nhestun yr ymateb. Mae'r codau hyn yn
5 Cafwyd 4,225 o ymatebion 'rhannol' i'r ymgynghoriad a hepgorwyd o'r dadansoddiad. Nid oedd y cyfranogwyr hyn wedi cwblhau a chyflwyno eu ffurflen ymateb yn ffurfiol gan olygu nad oeddent yn rhoi caniatâd i gymryd rhan.
6 Diffinnir ymatebion yr ymgyrch fel dull cydgysylltiedig gan unigolyn neu sefydliad i hwyluso eraill i gyflwyno ymatebion.
cynnwys teimlad, yn yr achos hwn a oedd sylw'n gadarnhaol/cefnogol neu'n negyddol/ddim yn gefnogol. Mae gweithredu'r codau a'r is-godau cryno hyn i gynnwys yr ymatebion yn caniatáu dadansoddiad systematig o'r data.
Datblygodd Ipsos MORI fframwaith codio cychwynnol (h.y. rhestr o godau i'w gweithredu) yn seiliedig ar destun yr ymatebion cyntaf a dderbyniwyd. Crëwyd y set gychwynnol hon o godau drwy dynnu'r themâu a'r pwyntiau cyffredin a godwyd. Yna diweddarwyd y fframwaith codio cychwynnol drwy gydol y broses ddadansoddi er mwyn sicrhau bod unrhyw themâu newydd yn cael eu cipio. Roedd datblygu'r fframwaith codio fel hyn yn sicrhau y byddai'n rhoi cynrychiolaeth gywir o'r hyn a ddywedodd y cyfranogwyr.
Defnyddiodd Ipsos MORI system ar y we o'r enw Ascribe i reoli codio'r holl destun yn yr ymatebion. Mae Ascribe yn system sydd wedi'i defnyddio ar nifer o brosiectau ymgynghori ar raddfa fawr. Cafodd ymatebion eu lanlwytho i'r system Ascribe, lle'r oedd aelodau o dîm codio Ipsos MORI wedyn yn gweithio'n systematig drwy'r sylwadau ac yn gweithredu cod i bob rhan(au) perthnasol ohonynt.
Roedd y system Ascribe yn caniatáu monitro'r broses codio a datblygiad organig y fframwaith codio yn fanwl (h.y. ychwanegu codau newydd at sylwadau newydd). Gweithiodd tîm o godwyr i adolygu'r holl ymatebion wrth iddynt gael eu lanlwytho i'r system Ascribe. Cafodd pob codwr friff trylwyr am amcanion yr ymgynghoriad cyn y gallent gynnal dadansoddiad o'r ymatebion. Roedd hefyd angen i godwyr fod wedi darllen y Ddogfen Ymgynghori cyn cynnal eu dadansoddiad o'r ymatebion.
Er mwyn sicrhau na chollwyd unrhyw fanylion, cafodd codwyr eu briffio i godi codau a oedd yn adlewyrchu'r hyn a oedd yn cael ei ddweud mewn ymatebion. Yna, cafodd y rhain eu chwalu'n nifer llai o themâu allweddol yn ystod y cam dadansoddi i helpu wrth adrodd. Yn ystod camau cychwynnol y broses godio, cynhaliwyd cyfarfodydd wythnosol gyda'r tîm codio i sicrhau dull cyson o godi codau newydd a sicrhau bod yr holl godau ychwanegol yn cael eu neilltuo'n briodol ac yn gyson. Rhoddwyd cyfle i'r Swyddfa Gartref adolygu'r ffrâm cod yn wythnosol i gadarnhau bod unrhyw faterion a godwyd yn cael eu dehongli a'u dadansoddi'n thematig yn gywir.
I'r rhai a roddodd sylwadau drwy e-bost neu lythyr (ac nid yn unol â fformat yr holiadur), priodolwyd pob un o'u sylwadau i'r cwestiynau perthnasol yn y ffurflen ymateb. Mae hyn yn golygu, er enghraifft, pe bai aelod o'r cyhoedd yn cyflwyno ymateb drwy e-bost ac yn gwneud sylwadau sy'n gyson ag ymateb i C18 o'r ffurflen ymateb, yna dadansoddwyd sylwadau o'r fath ochr yn ochr ag ymatebion a gyflwynwyd i'r cwestiwn penodol hwnnw. Roedd y dull hwn yn sicrhau bod ymatebion drwy bob sianel yn cael eu dadansoddi gan ddefnyddio'r un fframwaith.
Diben cael cwestiynau caeedig oedd galluogi mesur cefnogaeth/cytundeb ar gyfer y maes polisi penodol o fewn y cynnig, tra bod y cwestiynau dilynol penagored wedyn yn caniatáu i gyfranogwyr ehangu ymhellach ar eu barn neu ddarparu rhesymu.
Dehongli'r canfyddiadau
Er bod ymarfer ymgynghori yn ffordd werthfawr o gasglu barn am bwnc eang, mae nifer o ffactorau y dylid eu cadw mewn cof wrth ddehongli'r ymatebion.
- Er bod yr ymgynghoriad yn agored i bawb, roedd y cyfranogwyr yn hunan-ddethol. Mewn ymgynghoriadau gall fod tuedd i ymatebion ddod oddi wrth y rhai sy'n fwy tebygol o ystyried eu bod yn cael eu heffeithio ac felly'n fwy brwdfrydig i fynegi eu barn. Mewn ymgynghoriadau blaenorol, rydym hefyd wedi canfod bod ymatebion yn tueddu i gael eu polareiddio rhwng y rhai sy'n credu y bydd y cynigion o fudd iddynt hwy neu eu hardal, ac i'r gwrthwyneb y rhai sy'n credu y byddant yn cael effaith negyddol. Nid yw ymgynghoriadau'n tueddu i gasglu barn y 'mwyafrif tawel' yn llawn, a allai fod yn llai rhagfarnllyd am y cynigion sy'n cael eu hystyried.
- Felly, rhaid deall mai dim ond i gofnodi barn amrywiol aelodau'r rhanddeiliaid a'r rhai nad ydynt yn rhanddeiliaid sydd wedi dewis ymateb i'r cynigion a geir yn y Ddogfen Ymgynghori y gellir defnyddio canfyddiadau'r ymgynghoriad, fel yr adlewyrchir drwy'r adroddiad hwn. Oherwydd natur hunan-ddethol y dull, ni ddylid cyfuno'r canfyddiadau i fod yn gynrychioliadol o unrhyw fath o gyfranogwr, na'u defnyddio i gynrychioli barn ehangach unrhyw sectorau penodol. O'r herwydd, gwneir unrhyw ffigurau a gyflwynir fel rhifau ac nid fel canrannau.
Strwythur yr adroddiad
Mae'r adroddiad hwn wedi'i rannu'n bedair pennod sy'n cyfateb i'r penodau a'r cwestiynau cysylltiedig a gynhwysir yn y Ddogfen Ymgynghori:
- Adran 1: I bwy (neu ble) y dylai deddfwriaeth fod yn berthnasol?
- Adran 2: Beth ddylai'r gofynion fod?
- Adran 3: Sut y dylai cydymffurfedd weithio?
- Adran 4: Sut y dylai'r Llywodraeth gefnogi a gweithio gyda phartneriaid orau?
Ipsos MORI | 21-029193-01 Home Office Protect Duty Consultation External Report-Final (1)
Adran 1
I bwy (neu ble) y dylai deddfwriaeth fod yn berthnasol?
14
1 Adran 1: Crynodeb o'r ymatebion
1.1 Cyflwyniad
Gallai'r Ddyletswydd Diogelu arfaethedig fod yn berthnasol i dri phrif faes (ond gall hefyd fod yn berthnasol i leoliadau, partïon a phrosesau eraill drwy eithriad):
1. Lleoliadau cyhoeddus (e.e. lleoliadau adloniant a chwaraeon, atyniadau i dwristiaid, canolfannau siopa)
2. Sefydliadau mawr (e.e. manwerthu, neu gadwyni adloniant) a
3. Mannau cyhoeddus (e.e. parciau cyhoeddus, traethau, tramwyfeydd, pontydd, sgwariau tref / dinas ac ardaloedd i gerddwyr).
Gwnaeth y Ddogfen Ymgynghori dri chynnig y ceisiwyd adborth arnynt. Roeddent yn canolbwyntio ar ystyriaethau deddfwriaethol o ddiogelwch sy'n cael eu cynnal mewn rhai Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd, ond nid lleoliadau preifat, megis mannau cyflogaeth, neu leoliadau eraill lle nad oes mynediad cyhoeddus. Y cynigion hyn oedd:
1. Dylai'r Ddyletswydd fod yn berthnasol i berchnogion a/neu weithredwyr lleoliadau sy'n hygyrch i'r cyhoedd sydd â chapasiti o 100 o bersonau neu fwy
2. Dylai'r Ddyletswydd fod yn berthnasol i sefydliadau mawr (sy'n cyflogi 250 o staff neu fwy) sy'n gweithredu mewn Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd a
3. Dylid defnyddio'r Ddyletswydd i wella ystyriaethau a chanlyniadau diogelwch mewn mannau cyhoeddus.
Roedd y rhan hon o'r ymgynghoriad hefyd yn ystyried a ddylid cynnwys lleoliadau, partïon neu brosesau eraill o fewn cwmpas Dyletswydd Diogelu er mwyn sicrhau gwell diogelwch i'r cyhoedd a pharodrwydd sefydliadol. Mae hefyd yn nodi rhestr o sectorau y cynigiodd y dylid eu heithrio o'r Ddyletswydd.
Mae'r adran hon yn crynhoi'r ymatebion i rai o'r cwestiynau uchod a ofynnwyd yn yr ymgynghoriad.
1.2 Cefnogaeth/gwrthwynebiad i Ddyletswydd Diogelu
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr i ba raddau yr oeddent yn cytuno neu'n anghytuno â'r cysyniad o ddeddfwriaeth Dyletswydd Diogelu.
Figure 1.1: Cefnogaeth/gwrthwynebiad i gysyniad o Ddyletswydd Diogelu
Roedd tua saith o bob deg o'r rhai a ymatebodd i'r cwestiwn hwn yn yr ymgynghoriad (1,664) yn cytuno neu'n cytuno'n gryf â'r datganiad, tra bod tua un o bob pump (421) yn anghytuno. Nid oedd unrhyw wahaniaeth amlwg mewn ymatebion gan y cyfranogwyr hynny a oedd yn berchen ar nifer o leoliadau hygyrch o'u cymharu â'r rhai a oedd yn berchen ar un yn unig.
Gwnaeth y cyfranogwyr dros 70 o awgrymiadau ynghylch y math o leoliadau a lleoedd yr oeddent yn teimlo y dylai deddfwriaeth y Ddyletswydd Diogelu fod yn berthnasol iddynt. Mae'r tabl isod yn rhoi crynodeb o'r lleoliadau a grybwyllir fwyaf.
Table 1.1: Prif leoliadau a lleoedd y dylai deddfwriaeth fod yn berthnasol iddynt
Y farn a nodwyd amlaf ymhlith cyfranogwyr oedd y dylai pob Lleoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd fod 'o fewn y cwmpas' ar gyfer y ddeddfwriaeth Dyletswydd Diogelu. Yn benodol, roedd y farn o blaid cynnwys crynoadau mawr, er nad oedd eraill yn pennu trothwy maint penodol ac yn teimlo y dylid ei weithredu i leoliadau waeth beth fo'u maint.
1.3 Y meini prawf ar gyfer eu cynnwys yn neddfwriaeth y Ddyletswydd Diogelu
Gofynnodd yr ymgynghoriad i gyfranogwyr pa feini prawf ddylai benderfynu orau pa leoliadau y dylai Dyletswydd fod yn berthnasol iddynt. Gallai cyfranogwyr ddewis mwy nag un ymateb os oeddent yn credu y dylai fod yn rhaid i Leoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd fodloni mwy nag un maen prawf.
Teimlai dros hanner y rhai a ymatebodd (1,267 allan o 2,388) y dylai capasiti lleoliadau benderfynu a ddylid gweithredu Dyletswydd ai peidio. Roedd llawer llai o gyfranogwyr o'r farn mai lefelau staffio (292) neu refeniw blynyddol (166) fyddai'r penderfynyddion gorau.
O'r cyfranogwyr hynny a ddewisodd 'arall' fel opsiwn, y meini prawf a nodwyd amlaf oedd:
- Lefel risg y Lleoliadau sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd a'r tebygolrwydd y byddai'r lleoliadau hynny'n darged oherwydd natur eu gweithrediad (e.e. safleoedd ffydd)
- Capasiti cyfartalog (yn hytrach nag uchafswm)
- Lleoliad Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd a
- Y math o ddigwyddiadau a gynhelir mewn Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd.
Cynigiodd rhai cyfranogwyr y dylai Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd orfod bodloni meini prawf lluosog, yn hytrach nag un yn unig, er mwyn bod yng nghwmpas y Ddyletswydd.
Roedd ychydig dros hanner yr holl gyfranogwyr a ymatebodd (428 allan o 806) o'r farn y dylai'r trothwy fod yn 100 ac felly'n cytuno â chynnig y Llywodraeth. O'r cyfranogwyr a ymatebodd, roedd bron ddwywaith cymaint yn credu y dylai'r trothwy fod yn uwch na 100 (246) nag yn is (132). Cymedr yr holl drothwyon capasiti a awgrymwyd oedd 303 o bersonau. Yn ogystal, y capasiti cymedrig a roddwyd gan y rhai a awgrymodd y dylai'r trothwy fod yn is na 100 oedd 47, tra bod y capasiti cymedrig a roddwyd gan y rhai a awgrymodd y dylai'r trothwy fod yn uwch na 100 yn 824.
Y thema a grybwyllwyd amlaf oedd y dylai pob sefydliad fod o fewn cwmpas Dyletswydd Diogelu waeth beth fo'i faint (664 allan o 2348). Yn gyffredinol, roedd cyfranogwyr yn tueddu i gytuno y dylid cynnwys sefydliadau mwy (250+ o weithwyr) o'u cymharu â sefydliadau llai, gydag ychydig iawn (43) yn ystyried bod micro-sefydliadau (1-9 o weithwyr) o fewn cwmpas.
Gwnaeth rhai cyfranogwyr sylwadau eraill mewn ymateb i'r cwestiwn hwn.
- Mae angen diffinio'r term 'sefydliad' yn glir
- Mae angen egluro'r mathau o gyflogeion a gwmpesir yn y trothwy staffio (h.y. gwirfoddolwyr, rhanamser, asiantaeth ac ati)
- Dylid ystyried y ffaith bod rhai sefydliadau'n cael eu staffio gan wirfoddolwyr, gyda chyfranogwyr yn tueddu i ffafrio eithrio staff gwirfoddol o niferoedd staffio a
- Dylid ystyried niferoedd staff ar lefel safle/Lleoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd yn hytrach na chyfanswm nifer y staff a gyflogir gan y sefydliad.
1.4 Priodoldeb perchnogion/gweithredwyr lleoliadau sy'n darparu mesurau lliniaru diogelwch
Gofynnodd yr ymgynghoriad i gyfranogwyr am gyfrifoldeb lleoliadau a sefydliadau sy'n hygyrch i'r cyhoedd i baratoi eu staff i ymateb pe bai ymosodiad.
Roedd tua saith o bob deg (1,655 allan o 2345) yn cytuno bod gan berchnogion a gweithredwyr Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd gyfrifoldeb i baratoi staff pe byddai ymosodiad. Teimlai tua dwywaith cymaint o gyfranogwyr (1,578 allan o 2349) ei bod yn briodol i berchnogion a gweithredwyr ystyried diogelwch a gweithredu mesurau lliniaru priodol o gymharu â'r rhai a oedd yn anghytuno (771).
Figure 1.6: Gofyniad perchnogion/gweithredwyr i ystyried diogelwch a gweithredu mesurau lliniaru priodol
Yna gofynnwyd i'r cyfranogwyr am briodoldeb perchnogion a/neu weithredwyr lleoliadau i ystyried diogelwch a gweithredu mesurau lliniaru priodol mewn lleoliad. Teimlai tua dwywaith cymaint o gyfranogwyr a ymatebodd i'r cwestiwn hwn (1,578) ei bod yn briodol i berchnogion a gweithredwyr ystyried diogelwch a gweithredu mesurau lliniaru priodol o gymharu â'r rhai a oedd yn anghytuno (771).
I'r cyfranogwyr a nododd 'na' (h.y. na ddylai perchnogion a gweithredwyr fod yn gyfrifol) gofynnwyd iddynt pam eu bod yn credu hyn. Roedd y materion allweddol a godwyd mewn ymateb i'r cwestiwn hwn yn cynnwys:
- Efallai na fydd digon o staff i weithredu'r Ddyletswydd
- Efallai na fydd perchnogion a gweithredwyr yn gallu fforddio gweithredu'r Ddyletswydd
- Mae'n ormod o faich i berchnogion a gweithredwyr i'w chymryd
- Dylai'r cyfrifoldeb fod ar y cyd neu gyda phartïon eraill yn unig fel:
− Awdurdodau lleol
− Yr Heddlu
− Y Llywodraeth a
− Gwasanaethau diogelwch.
- Dylai gweithredwr y lle sy'n hygyrch i'r cyhoedd fod yn gyfrifol, yn hytrach na'r perchennog.
1.5 Partïon yn gweithio gyda'i gilydd mewn lleoliadau sydd yn rhannu defnydd a chyfrifoldeb diogelwch
Cynigiodd y Ddyletswydd Diogelu y dylai partïon gydweithio lle mae defnydd a chyfrifoldeb am ddiogelwch yn cael eu rhannu. Gofynnwyd i'r cyfranogwyr yn yr ymgynghoriad a ydynt yn ystyried hyn yn briodol.
Roedd mwyafrif y cyfranogwyr (979 allan o 1198) yn cytuno y dylai partïon gydweithio lle mae cyfrifoldeb sefydliadol a rennir am leoliad. O'r rhai a nododd 'na' y rheswm a grybwyllwyd fwyaf (118) oedd y byddai'n rhy feichus/lletchwith i sefydliadau, yn enwedig i'r rhai sy'n cael eu rhedeg gan wirfoddolwyr a grwpiau cymunedol.
1.6 Dealltwriaeth o'r diffiniad o Leoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr a oeddent yn glir a yw eu sefydliad yn dod o fewn cwmpas y diffiniad o Leoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd, a ddiffinnir fel 'man y mae gan y cyhoedd neu unrhyw ran o'r cyhoedd fynediad iddo, trwy dalu neu fel arall, fel hawl neu yn rhinwedd caniatâd datganedig neu ymhlyg'.
Atebodd y mwyafrif llethol o'r cyfranogwyr sy'n berchen ar Leoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd (711 allan o 763) eu bod yn ymwybodol o ddosbarthiad eu sefydliadau ac a yw'n dod o fewn cwmpas y diffiniad o Leoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd.
1.7 Diffiniad o 'sefydliad mawr'
Mae'r Llywodraeth wedi cynnig y byddai Dyletswydd Diogelu yn berthnasol i sefydliadau sydd â 250 neu fwy o weithwyr. Gofynnwyd i'r cyfranogwyr a oedd yn glir a yw eu sefydliadau'n dod o fewn y maen prawf hwn.
O ran maen prawf maint arfaethedig y Llywodraeth, lle byddai'r Ddyletswydd Diogelu yn gymwys neu sefydliadau â 250 neu fwy o weithwyr, roedd tua 7 o bob 10 o'r rhai a ymatebodd (567 allan o 763) yn gwybod a yw eu sefydliad yn perthyn i'r diffiniad.
1.8 Eithriadau eraill o'r Ddyletswydd (ac eithrio'r rhai a restrir yn Atodiad 1)
Yna gofynnodd yr ymgynghoriad i gyfranogwyr gyfeirio at Atodiad 1 y ddogfen ymgynghori 7 ac yna ystyried a oeddent yn credu y dylid cael eithriadau eraill o Ddyletswydd Diogelu.
Er nad oedd mwyafrif y cyfranogwyr (1,347 allan o 2340) yn credu y dylid cael eithriadau eraill (ac eithrio'r rhai yn Atodiad 1) o Ddyletswydd Diogelu, roedd dau o bob pump a ymatebodd i'r cwestiwn hwn (993) yn credu y dylid eu cael. I'r rhai a nododd y dylid cael eithriadau eraill o'r Ddyletswydd Diogelu, roedd yr eithriadau a gofnodwyd fwyaf yn cynnwys:
- Eithriadau ar gyfer Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd mewn lleoliadau risg isel (yn enwedig gwledig). Nodwyd hyn yn aml gan y rhai a ymatebodd ar ran addoldai
- Eithriadau yn seiliedig ar sgôr asesiad risg
- Eithriadau ar gyfer elusennau a Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd sy'n cael eu rhedeg yn bennaf neu gan wirfoddolwyr yn unig
- Eithriadau ar gyfer grwpiau cymunedol a neuaddau pentref a
- Eithriadau ar gyfer addoldai, yn enwedig os ydynt yn fach.
7 Mae Atodiad 1 y dogfennau ymgynghori yn nodi enghreifftiau o leoliadau a rhanddeiliaid y mae'r Swyddfa Gartref yn cynnig y dylid eu heithrio o Ddyletswydd Diogelu. Gellir gweld y ddogfen ymgynghori, gan gynnwys Atodiad 1, drwy ddefnyddio'r ddolen ganlynol: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/964808/Protect_Duty_Consultation_Docume nt5.pdf
Ipsos MORI | 21-029193-01 Home Office Protect Duty Consultation External Report-Final (1)
Adran 2
Beth ddylai'r gofynion fod?
26
2 Adran 2: Crynodeb o'r ymatebion
2.1 Cyflwyniad
Rhoddodd Adran 2 o'r Ddogfen Ymgynghori wybodaeth am yr hyn y dylai fod yn ofynnol i bartïon o fewn cwmpas Dyletswydd Diogelu ei wneud. Rhoddwyd pwyslais ar yr angen i bob sefydliad ystyried diogelwch staff a'r cyhoedd sy'n defnyddio eu cyfleusterau, a hyrwyddo gwaith partneriaeth gan nifer o sefydliadau sy'n berchen ar neu'n gweithredu mewn mannau cyhoeddus er mwyn sicrhau canlyniadau diogelwch effeithiol. Pwysleisiodd y byddai Dyletswydd, i lawer o sefydliadau, lleoliadau a mannau cyhoeddus, yn golygu newidiadau syml i systemau a phrosesau sy'n bodoli eisoes, heb unrhyw neu dim ond goblygiadau eithriadol o isel, ac i eraill byddai'n golygu ystyriaethau mwy sylweddol (a fyddai'n adlewyrchu'r gwaith a wnaed eisoes i rai).
Roedd yr ymgynghoriad yn gofyn rhai cwestiynau am yr elfen hon o Ddyletswydd a chrynhoir yr ymatebion yn y bennod hon.
2.2 Arfer gorau ar gyfer diogelwch amddiffynnol a chanlyniadau parodrwydd sefydliadol mewn mannau cyhoeddus
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr a yw eu sefydliadau'n cynnal asesiad risg ar gyfer terfysgaeth ar hyn o bryd. Rhannwyd yr ymatebion rhwng y rhai a oedd yn cynnal asesiad risg (540) a'r rhai nad oeddent (543).
O'r rhai a ymatebodd 'ydyn' i gynhyrchu asesiad risg, cynhyrchodd y mwyafrif (449) yr asesiad risg yn fewnol yn hytrach na'i gaffael drwy unigolyn a benodwyd yn allanol (105).
Mae'r rhan fwyaf o sefydliadau sy'n cynnal asesiadau risg yn eu hadolygu o leiaf unwaith y flwyddyn, gydag ychydig o dan hanner (400) yn eu hadolygu sawl gwaith y flwyddyn. Treuliodd chwech o bob deg cyfranogwr y mae eu sefydliadau'n cynnal asesiadau risg (606) ganolrif o 4 diwrnod ar asesiadau o'r fath. Y pwyntiau eraill a godwyd oedd:
- Cynhelir asesiadau risg yn barhaus (yn parhau drosodd)
- Nid oedd yn bosibl rhoi ffigur cywir a
- Nododd rhai cyfranogwyr eu bod yn cynnal asesiadau risg gyda chymorth Cynghorwyr Diogelwch yr heddlu a/neu Gwrthderfysgaeth.
Lliniaru yn erbyn risgiau terfysgaeth
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr beth yw'r camau lliniaru gwrthderfysgaeth y mae eu sefydliadau'n ymgymryd â hwy ar hyn o bryd. Ceir crynodeb isod o'r camau lliniaru a grybwyllwyd amlaf.
Table 2.1: Lliniaru yn erbyn risgiau terfysgaeth
Ar gyfer nifer fach o gyfranogwyr a nododd yr opsiwn 'arall', roedd y camau lliniaru eraill a gynhaliwyd yn cynnwys:
* Teledu Cylch Cyfyng, staff sydd wedi'u hyfforddi ynghylch diogelwch, asesiadau risg, mesurau i atal troseddau cyffredinol, gweithio gyda'r heddlu gwrthderfysgaeth a/neu Gynghorwyr Diogelwch Gwrthderfysgaeth, cyngor diogelwch y Llywodraeth a
* Dywedodd rhai cyfranogwyr a nododd eu bod yn berchen ar Leoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd neu eu bod yn gyfrifol am ddiogelwch mewn Lleoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd nad oeddent yn gwneud unrhyw gamau lliniaru yn erbyn terfysgaeth.
Gwariant
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr faint o arian y mae eu sefydliadau fel arfer yn ei wario ar fesurau neu brosesau diogelwch newydd neu ddiwygiedig a fyddai'n lliniaru yn erbyn risgiau terfysgol mewn un flwyddyn ariannol.
O'r rhai a ymatebodd i'r cwestiwn (1,148), rhoddodd ychydig o dan chwarter y cyfranogwyr (254) amcangyfrif o gostau, ac roedd yr ystod yn sylweddol, sy'n cyfateb i gymedrig o £9.64m a chanolrif o £20,000. Roedd yr ymatebion testun rhydd mwyaf cyffredin yn cynnwys:
- Roedd yr arian sy'n cael ei wario 'ddim llawer' a
- Mae'r arian sy'n cael ei wario yn amrywio yn dibynnu ar y digwyddiad a gynhelir.
Y canlyniadau diogelwch amddiffynnol a pharodrwydd sefydliadol gorau mewn mannau cyhoeddus
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr beth oedd y gweithgareddau a'r mecanweithiau presennol yn eu barn hwy a arweiniodd at y canlyniadau diogelwch amddiffynnol a pharodrwydd sefydliadol gorau mewn mannau cyhoeddus. Mae'r tabl isod yn crynhoi'r canlyniadau ar gyfer pob un o'r mesurau a gyflwynwyd.
Table 2.2: Gweithgareddau/mecanweithiau diogelwch amddiffynnol a pharodrwydd sefydliadol gorau
Soniodd cyfranogwyr yn aml am weithgareddau a mecanweithiau sy'n canolbwyntio ar godi ymwybyddiaeth fel dulliau effeithiol sy'n arwain at well canlyniadau diogelwch amddiffynnol a pharodrwydd sefydliadol mewn mannau cyhoeddus. Cyfeiriwyd llai at weithgareddau a mecanweithiau a oedd yn fwy gweithdrefnol a seiliedig ar gyngor.
Roedd gweithgareddau a mecanweithiau eraill a ystyriwyd gan gyfranogwyr yn arwain at y canlyniadau diogelwch amddiffynnol a pharodrwydd sefydliadol gorau mewn mannau cyhoeddus yn cynnwys:
- Yr heddlu
- Codi ymwybyddiaeth ymhlith y cyhoedd (yn parhau drosodd)
- Hyfforddiant perthnasol a chyfredol a
- Mecanweithiau sydd ar waith gan yr Awdurdod Lleol.
2.3 Potensial i weithgareddau a mecanweithiau presennol wneud mwy i liniaru bygythiadau terfysgol mewn mannau cyhoeddus
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr nodi swyddogaethau presennol yr awdurdod lleol sy'n arwain ar hyn o bryd at y canlyniadau diogelwch amddiffynnol a pharodrwydd sefydliadol gorau mewn mannau cyhoeddus. Mae'r tabl isod yn dangos y canlyniadau ar gyfer pob un o'r swyddogaethau a gyflwynwyd.
Table 2.3: Swyddogaethau gorau presennol awdurdodau lleol ar gyfer gwireddu canlyniadau diogelwch
Soniwyd yn amlach am swyddogaethau presennol awdurdodau lleol, a oedd yn cynnwys briffiau diogelwch penodol (megis diogelwch tân a phrosesau rheoli adeiladu) fel swyddogaethau sy'n arwain ar hyn o bryd at y canlyniadau diogelwch amddiffynnol a pharodrwydd sefydliadol gorau mewn mannau cyhoeddus. Soniwyd yn llai aml am swyddogaethau presennol awdurdodau lleol a oedd yn fwy generig eu natur o'u cymharu.
Cymorth sydd ei angen i wella/cefnogi swyddogaethau presennol awdurdodau lleol i wireddu canlyniadau diogelwch mwy effeithiol
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr beth fyddai ei angen i wella neu gefnogi swyddogaethau presennol awdurdodau lleol i wireddu canlyniadau diogelwch mwy effeithiol. Codwyd amrywiaeth o themâu mewn ymateb i'r cwestiwn hwn.
- Gwell ymwybyddiaeth/amlygrwydd, gyda rhai yn cynnig defnyddio ymgyrchoedd hysbysebu effeithiol, tra bod eraill yn canolbwyntio mwy ar yr angen i wella ymwybyddiaeth o lefel y bygythiad
- Gwell ymgysylltu/cyfathrebu, drwy amrywiaeth o sianelau cyfathrebu (e.e. ar-lein, radio, neges destun) ond hefyd gyda phartneriaid a rhanddeiliaid eraill fel Ardaloedd Gwella Busnes, Cynghorwyr Diogelwch Gwrthderfysgaeth, gwasanaethau brys, adrannau cynllunio/trwyddedu, Prevent, Grwpiau Cynghori ar Ddiogelwch, Cymdeithas y Diwydiant Diogelwch, y Llywodraeth, y diwydiant trafnidiaeth, a chyda rhanddeiliaid eraill yn fwy cyffredinol. Roedd rhai'n teimlo y dylid gwneud ymgysylltu'n orfodol neu hyd yn oed y dylid deddfu ar ei gyfer (yn parhau drosodd)
- Mwy o gyngor a rhannu gwybodaeth, sy'n gyfredol ac yn fwyaf nodedig o ran arfer gorau, cyngor gan arbenigwyr yn y diwydiant, a chan yr heddlu
- Mwy o gyllid/adnoddau, ar gyfer awdurdodau lleol ond fe wnaeth eraill gyfeirio at yr angen am gyllid ychwanegol i'r heddlu ac i ariannu fforymau cydnerthedd lleol ac ati.
- Hyfforddiant, yn bennaf ar gyfer staff diogelwch ac ar gyfer Grwpiau Cynghori Diogelwch
- Modd i ddal sefydliadau a lleoliadau yn atebol
- Darparu cyngor a chymorth pwrpasol yn dibynnu ar faint y sefydliad/lleoliad
- Atebolrwydd, yn bennaf ar gyfer sefydliadau a lleoliadau o dan Ddyletswydd Diogelu
- Cydweithio agosach/gweithio a chydlynu cydgysylltiedig, gyda'r heddlu, Cynghorwyr Diogelwch Gwrthderfysgaeth a fforymau cydnerthedd lleol
- Pwynt cyswllt penodol
- Cysondeb mewn gwahanol agweddau megis canllawiau, negeseuon a gofynion
- Hwyluso mwy o gyngor ac arweiniad gan Grwpiau Cynghori ar Ddiogelwch
- Deddfwriaeth a thrwyddedu, yn ogystal ag i rai, gan gynnwys diogelwch, yn y broses gynllunio
- Mwy o gyfarfodydd grŵp/digwyddiadau ymgasglu
- Pwerau ychwanegol i Grwpiau Cynghori ar Ddiogelwch
- Mwy o ymweliadau a gwiriadau
- Cynllunio, gan gynnwys i rai pan ddaw'n fater o ddylunio mannau digwyddiadau
- Cynnal adolygiadau, gan gynnwys gyda mwy o reoleidd-dra
- Cynnal asesiadau risg, gyda rhai yn disgwyl offeryn cyfrifiannell risg yn seiliedig ar leoliad / capasiti / math o ddigwyddiad / statws rhybudd ac ati a
- Mesurau diogelwch/diogeledd.
Barn ar y gofyniad deddfwriaethol am gynllun strategol
2.4 Yr angen am ofyniad deddfwriaethol ar gyfer mannau cyhoeddus ar gyfer awdurdodau lleol a phartneriaid lleol eraill
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr am eu barn ar ofyniad deddfwriaethol posibl i awdurdodau lleol (ac awdurdodau cyhoeddus perthnasol fel Asiantaethau Priffyrdd) a phartneriaid lleol perthnasol eraill ddatblygu cynllun strategol i fynd i'r afael â therfysgaeth, er mwyn sicrhau diogelwch y cyhoedd, drwy weithio mewn partneriaeth.
Table 2.4: Barn ar y gofyniad deddfwriaethol am gynllun strategol
| C30. Beth yw eich barn am ofyniad | Nifer y cyfranogwyr sy'n cefnogi y cynllun strategol deddfwriaethol | | Nifer y cyfranogwyr sy'n gwrthwynebu y cynllun strategol deddfwriaethol | | Cefnogaeth net +/- | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| deddfwriaethol posibl i awdurdodau lleol | | | | | | |
| (ac awdurdodau cyhoeddus perthnasol fel | | | | | | |
| Asiantaethau Priffyrdd) a phartneriaid lleol | | Nifer y | | Nifer y | | |
| perthnasol eraill ddatblygu cynllun | | cyfranogwyr sy'n | | cyfranogwyr sy'n | | |
| strategol i fynd i'r afael â therfysgaeth, er | | cefnogi y cynllun | | gwrthwynebu y | | Cefnogaeth |
| mwyn sicrhau diogelwch y cyhoedd, drwy | | strategol | | cynllun strategol | | net |
| weithio mewn partneriaeth?8 | | deddfwriaethol | | deddfwriaethol | | +/- |
| Pawb a roddodd ymateb (1,842) | | 652 | | 759 | | -107 |
| Rhanddeiliad (404) | | 135 | | 176 | | -41 |
Roedd mwy o gyfranogwyr a wrthwynebodd (759 allan o 1,842) ofyniad deddfwriaethol i awdurdodau lleol a phartneriaid lleol eraill ddatblygu cynllun strategol, na'r rhai a'i cefnogodd (652).
Cafwyd nifer gymharol fawr o awgrymiadau gan gyfranogwyr mewn ymateb i'r cwestiwn hwn. Dangosir yr awgrymiadau a grybwyllir fwyaf yn y tabl isod.
8 Mae tablau cryno drwy gydol yr adroddiad hwn yn dadansoddi'r sylwadau cefnogol a gwrthgyferbyniol gan randdeiliaid a'r rhai nad ydynt yn randdeiliaid. Gwnaeth cyfranogwyr hefyd sylwadau amrywiol eraill sydd wedi'u categoreiddio yn unol â hynny e.e. awgrymiadau, sylwadau amrywiol, cymorth amodol. Er bod y Swyddfa Gartref wedi ystyried y sylwadau eraill hyn, mae'r ffigurau hyn wedi'u heithrio o'r tablau cryno.
Sefydliadau a allai chwarae rhan wrth ddod â phartneriaethau at ei gilydd
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr pa sefydliadau a allai chwarae rhan yn y gwaith o ddod â phartneriaethau at ei gilydd. Sefydliadau llywodraeth leol oedd y rhai a grybwyllwyd fwyaf mewn ymateb i'r cwestiwn hwn (620). Cyfeiriwyd yn aml hefyd at y gwasanaethau brys (212), busnesau a pherchnogion busnes (185), ac adrannau'r Llywodraeth (177) fel sefydliadau y teimlai cyfranogwyr y gallent chwarae rhan flaenllaw yn y gwaith o ddod â phartneriaethau at ei gilydd. Cafwyd 1,374 o ymatebion eraill i'r cwestiwn hwn a oedd yn cyfeirio at amrywiaeth o sefydliadau ychwanegol. Ceir dadansoddiad llawn o sefydliadau a chanlyniadau yn Ffigur 2.3 isod.
Yr hyn y gellid ei gyflawni gan bartneriaethau o'r fath
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr pa ofynion y gallai partneriaethau eu darparu i wella diogelwch a pharodrwydd amddiffynnol. Gofynnwyd iddynt hefyd a oedd yn rhesymol ei gwneud yn ofynnol i sefydliadau perthnasol (er enghraifft y safleoedd cyfagos lle mae gofyniad deddfwriaethol presennol am ddiogelwch) weithio mewn partneriaeth i gyflawni canlyniadau diogelwch.
Rhoddodd cyfanswm o 1,631 o gyfranogwyr ymateb i'r cwestiynau hyn. O'r cyfranogwyr hyn, gadawodd 977 sylwadau a oedd yn cefnogi'r gofyniad i sefydliadau perthnasol weithio mewn partneriaeth i gyflawni canlyniadau diogelwch. Roedd 291 o gyfranogwyr a wnaeth sylwadau gwrthgyferbyniol.
Table 2.5: Barn ar ddulliau partneriaeth o wella canlyniadau diogelwch
| C33. Pa ofynion i wella diogelwch a | Nifer y cyfranogwyr sy'n cefnogi partneriaethau a'u canlyniadau | | Nifer y cyfranogwyr sy'n gwrthwynebu partneriaethau a'u canlyniadau | | |
|---|---|---|---|---|---|
| pharodrwydd amddiffynnol y gallai | | | | | |
| partneriaethau o'r fath eu cyflawni'n | | | | | |
| realistig? C35. Os oes gofyniad | | | | | |
| deddfwriaethol presennol am ddiogelwch | | | | | |
| (e.e. ar rai meysydd chwaraeon a safleoedd | | | | | |
| trafnidiaeth, neu yn y dyfodol y sefydliadau | | | | | |
| a'r lleoliadau hynny sy'n ddarostyngedig i | | | | | |
| Ddyletswydd Diogelu), a yw'n rhesymol ei | | Nifer y | | Nifer y | |
| gwneud yn ofynnol i sefydliadau | | cyfranogwyr | | cyfranogwyr | |
| perthnasol (er enghraifft y rhai sy'n | | sy'n cefnogi | | sy'n | |
| gysylltiedig â'r safle) weithio mewn | | partneriaethau | | gwrthwynebu | Cefnogaeth |
| partneriaeth i gyflawni canlyniadau | | a'u | | partneriaethau | net |
| diogelwch? | | canlyniadau | | a'u canlyniadau | +/- |
| Pawb a roddodd ymateb (1,631) | | 977 | | 291 | +686 |
| Rhanddeiliad (359) | | 208 | | 65 | +143 |
| Heb fod yn Randdeiliaid (1,272) | | 769 | | 226 | +543 |
Y prif reswm dros gefnogaeth oedd y manteision posibl a ddaw yn sgil partneriaethau cydweithredol, yn enwedig wrth ystyried rhannu gwybodaeth. Yn y pen draw, ystyriwyd bod trefniant o'r fath yn gwella diogelwch a diogeledd y cyhoedd ac yn cael ei ystyried gan rai yn hir-ddisgwyliedig.
Roedd teimlad hefyd y byddai partneriaethau o'r fath yn cynyddu ymwybyddiaeth o fygythiadau, yn lleihau gwendidau, yn helpu i ddarparu darlun cyfannol o fygythiadau a byddai hefyd o fudd i'r sefydliadau hynny sy'n gysylltiedig â'r lleoliadau.
Cynigiwyd rhywfaint o gefnogaeth amodol hefyd gan gyfranogwyr, a oedd yn cyffwrdd â materion a godwyd yn flaenorol yn ystod yr ymgynghoriad gan gynnwys sicrhau bod y partneriaethau'n briodol ac yn gymesur â'r risg a'r bygythiad a gyflwynir. Nododd eraill bwysigrwydd darparu cyllid ac adnoddau cysylltiedig hefyd.
Nid oedd llai o gyfranogwyr yn cefnogi cynnull partneriaethau o'r fath (291). Y prif resymau dros wrthwynebu oedd bod partneriaethau o'r fath yn ddiangen ac y byddai 'canllawiau yn unig' yn ddigonol. Roedd eraill yn teimlo y byddai creu partneriaethau yn afresymol ac yn anghymesur â'r risgiau.
2.5 Priodoldeb cyflwyno canllawiau deddfwriaethol i sicrhau mwy o sicrwydd ynghylch ystyriaethau a chanlyniadau diogelwch
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr am ble mae canllawiau diogelwch y Llywodraeth ar hyn o bryd, er enghraifft gyda gweithredwyr bysiau a choetsys a phorthladdoedd masnachol, ac a fyddai'n briodol i'r canllawiau hyn ddod yn ddeddfwriaethol o dan y Ddyletswydd Diogelu er mwyn sicrhau mwy o sicrwydd ynghylch ystyriaethau a chanlyniadau diogelwch.
Table 2.6: Barn ar ganllawiau diogelwch y Llywodraeth i ddod yn ganllawiau deddfwriaethol
| C36. Lle mae canllawiau diogelwch y | Nifer y | Nifer y | |
|---|---|---|---|
| Llywodraeth yn bodoli ar hyn o bryd (e.e. | cyfranogwyr sy'n | cyfranogwyr sy'n | |
| gweithredwyr bysiau a choetsys a | cefnogi | gwrthwynebu | |
| phorthladdoedd masnachol a llongau â | canllawiau | canllawiau | |
| baner y DU) a fyddai'n briodol i'r canllawiau | diogelwch y | diogelwch y | |
| hyn ddod yn ganllawiau deddfwriaethol o | Llywodraeth i | Llywodraeth i | |
| dan y Ddyletswydd Diogelu er mwyn | ddod yn | ddod yn | Cefnogaeth |
| sicrhau mwy o sicrwydd ynghylch | ganllawiau | ganllawiau | net |
| ystyriaethau a chanlyniadau diogelwch? | deddfwriaethol | deddfwriaethol | +/- |
| Pawb a roddodd ymateb (1,351) | 872 | 274 | +598 |
| Rhanddeiliad (293) | 171 | 65 | +106 |
| Heb fod yn Randdeiliaid (1,058) | 701 | 209 | +492 |
Lle mae canllawiau diogelwch y Llywodraeth yn bodoli ar hyn o bryd, mae 872 allan o 1,351 yn credu y byddai'n briodol i'r canllawiau hyn ddod yn ddeddfwriaethol o dan y Ddyletswydd Diogelu.
Gwnaeth cyfanswm o 274 o gyfranogwyr sylwadau i wrthwynebu priodoldeb cyflwyno canllawiau deddfwriaethol. Y prif resymau dros wrthwynebu yw:
* Byddai deddfwriaeth yn ddiangen gan fod y canllawiau presennol yn ddigonol
* Byddai deddfwriaeth yn anghymesur ac yn llawdrwm
* Byddai gweithredu'r ddeddfwriaeth yn ddrud ac yn ychwanegu costau at leoedd sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd yn ariannol
* Ni fyddai deddfwriaeth yn ddigon hyblyg
* Byddai'n golygu dull 'un maint sy'n addas i bawb' a
* Byddai deddfwriaeth yn cynyddu biwrocratiaeth a rheolau biwrocrataidd.
2.6 Mandadu canllawiau diogelwch cyhoeddedig/cynlluniau gwirfoddol ar gyfer cynhyrchion y gellid eu defnyddio fel arfau o dan Ddyletswydd Diogelu
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr wneud sylwadau ynghylch a fyddai'n rhesymol i fusnesau a gweithredwyr eraill gael mandad i ddilyn canllawiau diogelwch cyhoeddedig a/neu gynlluniau gwirfoddol ar gyfer cynhyrchion y gellid eu defnyddio fel arfau o dan Ddyletswydd Diogelu. Roedd y rhan fwyaf o'r cyfranogwyr a ymatebodd i'r cwestiwn hwn (844) hefyd o'r farn y byddai'n rhesymol i fusnesau a gweithredwyr eraill gael mandad i ddilyn y Ddyletswydd Diogelu (o'i gymharu â 296 a wrthwynebodd).
Table 2.7: Barn ar fusnesau i gael mandad i ddilyn y canllawiau o dan ddyletswydd diogelu
| C37. Lle mae'r Llywodraeth wedi cyhoeddi | Nifer y cyfranogwyr sy'n cefnogi i fusnesau gael mandad i ddilyn y canllawiau o dan dyletswydd diogelu | | Nifer y | |
|---|---|---|---|---|
| canllawiau diogelwch (e.e. gweithredwyr | | Nifer y | cyfranogwyr | |
| bysiau a choetsys a phorthladdoedd | | cyfranogwyr | sy'n | |
| masnachol a llongau â baner y DU) neu | | sy'n cefnogi i | gwrthwynebu i | |
| wedi sefydlu cynlluniau gwirfoddol ar gyfer | | fusnesau | fusnesau | |
| cynhyrchion y gellid eu defnyddio fel arfau, | | gael mandad | gael mandad | |
| a fyddai'n rhesymol i fusnesau a | | i ddilyn y | i ddilyn y | |
| gweithredwyr eraill sy'n gyfrifol gael | | canllawiau o dan | canllawiau o dan | Cefnogaeth |
| mandad i ddilyn y canllawiau hynny o dan | | dyletswydd | ddyletswydd | net |
| Ddyletswydd Diogelu? | | diogelu | diogelu | +/- |
| Pawb a roddodd ymateb (1,372) | | 844 | 296 | +548 |
| Rhanddeiliad (292) | | 168 | 64 | +104 |
2.7 Ymgysylltu â sefydliadau partner i sicrhau gwell dealltwriaeth o fygythiad terfysgol, rheoli risg a mesurau lliniaru
Gofynnodd yr ymgynghoriad sut y gellid annog neu orfodi sefydliadau sy'n gweithio mewn mannau cyhoeddus i ymgysylltu â sefydliadau partner (e.e. yr heddlu) i sicrhau bod gwell dealltwriaeth o fygythiad terfysgol, rheoli risg a mesurau lliniaru. Mae'r themâu allweddol a godwyd gan gyfranogwyr wedi'u crynhoi yn y tabl isod.
Roedd y sylwadau'n adlewyrchu'r gwerth a roddwyd gan gyfranogwyr ar gyfathrebu effeithiol, ac roedd hon yn thema gyffredin a oedd yn rhedeg drwy gyfran fawr o'r ymatebion. Roedd gan y cyfranogwyr farn ychydig yn wahanol ynglŷn â'r math o gyfathrebu neu ymgysylltu y byddai ei angen, ond serch hynny roedd y pwyslais ar ei bwysigrwydd yn glir yn yr ymatebion.
Roedd themâu eraill a grybwyllwyd yn llai cyffredin yn cynnwys:
- Gadael i'r heddlu arwain ymgysylltu (a sicrhau bod ganddynt ddigon o arian ac adnoddau) a rhoi mwy o ymddiriedaeth ynddynt
- Mwy o ymwybyddiaeth ac amlygrwydd ynghylch lefel y bygythiad (o bosibl drwy addysg well i staff) a
- Yr angen posibl i gymell sefydliadau a lleoliadau drwy sicrhau nad oes unrhyw gostau afresymol yn gysylltiedig.
2.8 Costau a manteision ymyrryd a ragwelir ar ffurf Dyletswydd Diogelu
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr am Atodiad 3 9 , sy'n nodi costau a manteision ymyrryd a ragwelir ar ffurf Dyletswydd Diogelu, ac a oedd ganddynt unrhyw sylwadau ar hyn. Cafwyd tua dwywaith cymaint o sylwadau negyddol tuag at gostau a manteision ymyrryd na sylwadau cadarnhaol.
Table 2.8: Sylwadau ar Atodiad 3 – costau a manteision
| C40. Mae Atodiad 3 yn nodi costau a manteision ymyrryd a ragwelir ar ffurf Dyletswydd Diogelu. Rhowch unrhyw sylwadau sydd gennych yn yr Atodiad hwn. | | Nifer y cyfranogwyr sy'n cefnogi Atodiad 3 – costau a manteision | | Nifer y | Cefnogaeth net +/- | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| | | | Nifer y | cyfranogwyr sy'n | | |
| | | | cyfranogwyr sy'n | gwrthwynebu | | |
| | | | cefnogi Atodiad 3 | Atodiad 3 – | | Cefnogaeth |
| | | | – costau a | costau a | | net |
| | | | manteision | manteision | | +/- |
| | Pawb a roddodd ymateb (977) | | 235 | 642 | | -407 |
| | Rhanddeiliad (261) | | 55 | 183 | | -128 |
| | Heb fod yn Randdeiliaid (716) | | 180 | 459 | | -279 |
O ran sylwadau negyddol, roedd y prif faterion a godwyd yn cynnwys:
- Y gost, a fyddai'n ychwanegu costau ychwanegol i amrywiaeth o randdeiliaid, ar gyfer busnesau o fewn y cwmpas ond hefyd i'r rhai ar yr ochr orfodi/rheoleiddio (e.e. yr heddlu, awdurdodau lleol). Mynegwyd pryder am elusennau a'r sefydliadau hynny sy'n gweithredu yn y sector gwirfoddol, addoldai/sefydliadau crefyddol a hefyd ar gyfer sefydliadau a lleoliadau llai
- Y posibilrwydd o gau busnesau a lleoliadau oherwydd y goblygiadau o ran costau
- Y premiymau/costau yswiriant uwch
- Amhendantrwydd canfyddedig y costau (a'r manteision)
- Diffyg budd i rai, gan gynnwys sefydliadau crefyddol, safleoedd risg isel a sefydliadau a lleoliadau llai
- Ystyrir bod y manteision yn afrealistig a'u bod wedi'u gorbwysleisio
- Mae costau wedi'u tanddatgan a byddent yn fwy yn y pen draw
- Bydd y costau'n drech na'r manteision
- Y baich cynyddol ar rai sefydliadau a gwirfoddolwyr
- Yr effaith ar elusennau a sefydliadau gwirfoddol, gan gynnwys y potensial i leihau cyfranogiad mewn gwaith elusennol a
- Potensial iddo danseilio hyder y cyhoedd drwy barhau i ganolbwyntio ar fygythiadau terfysgol.
9 Gellir gweld y ddogfen ymgynghori, gan gynnwys Atodiad 3, drwy ddefnyddio'r ddolen ganlynol: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/964808/Protect_Duty_Consultation_Docume nt5.pdf
O'r cyfranogwyr hynny a wnaeth sylwadau cefnogol mewn ymateb i gostau a manteision ymyrryd a nodir yn Atodiad 3, roedd y prif resymau'n cynnwys:
- Gellir cyfiawnhau'r costau, ac ystyriwyd y byddai'r manteision yn drech na'r gost
- Mae costau a manteision yn rhesymol, yn deg ac wedi'u nodi'n gywir
- Cydnabuwyd y manteision cyffredinol, gan gynnwys pwysigrwydd pennaf diogeledd a diogelwch y cyhoedd ac
- Yr effaith gadarnhaol ar hyder y cyhoedd i leihau ofn a'r budd canlyniadol canfyddedig i'r economi. Cyfeiriodd rhai at eu cred y byddai'n achub bywydau yn y pen draw, a dyma oedd y budd mwyaf ohonynt i gyd.
Roedd cyfranogwyr eraill a wnaeth sylwadau yn cynnig cefnogaeth amodol i'r costau/budd-daliadau a gyflwynwyd yn Atodiad 3, a'r prif reswm oedd y dybiaeth bod y costau'n gywir ac yn rhesymol.
Ipsos MORI | 21-029193-01 Home Office Protect Duty Consultation External Report-Final (1)
cydymffurfedd
Adran 3 Sut y dylai weithio?
41
3 Adran 3: Crynodeb o'r ymatebion
3.1 Cyflwyniad
Ystyriodd Adran 3 o'r Ddogfen Ymgynghori sut y gallai'r rhai o fewn cwmpas Dyletswydd Diogelu ddangos cydymffurfedd yn y ffordd fwyaf effeithlon. Roedd hefyd yn nodi ar ba sail y byddai'r Llywodraeth yn goruchwylio ac yn ceisio sicrwydd ar gyflawni Dyletswydd Diogelu ac yn gofyn am farn ar ddefnyddio cosbau sifil am beidio â chydymffurfio.
3.2 Y ffordd orau o ddefnyddio trefn arolygu i gefnogi gwelliannau i ddiwylliant ac arferion diogelwch
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr sut y gellid defnyddio trefn arolygu orau i gefnogi gwelliannau i ddiwylliant ac arferion diogelwch.
Rhannwyd y sylwadau a gafwyd mewn ymateb i'r cwestiwn hwn bron yn gyfartal rhwng y rhai a oedd yn datgan cefnogaeth i drefn o'r fath a'r rhai a oedd yn ei gwrthwynebu.
Table 3.1: Barn ar drefn arolygu ar gyfer Dyletswydd
| C42. Sut y gellir defnyddio trefn arolygu orau i gefnogi gwelliannau i ddiwylliant ac arferion diogelwch? | | Nifer y | Nifer y | |
|---|---|---|---|---|
| | | cyfranogwyr sy'n | cyfranogwyr sy'n | Cefnogaeth |
| | | cefnogi trefn | gwrthwynebu | net |
| | | arolygu | trefn arolygu | +/- |
| | Pawb a roddodd ymateb (1,780) | 194 | 191 | +3 |
| | Rhanddeiliad (394) | 42 | 47 | -5 |
O'r cyfranogwyr hynny a wnaeth sylwadau i gefnogi trefn arolygu, roedd y prif resymau dros y gefnogaeth yn cynnwys:
- Nodi meysydd y mae angen eu gwella ac unrhyw wendidau neu fannau hyglwyf
- Bydd trefn o'r fath yn gwella cydymffurfiedd â'r Ddyletswydd ac yn annog pobl i'w derbyn
- Ffordd o rannu arfer gorau
- Mae arolygiad o'r fath yn hir-ddisgwyliedig ac yn angenrheidiol
- Yn y pen draw, bydd diogelwch y cyhoedd yn cael ei wella a
- Byddai'n arwain at welliant mewn hyder a gwybodaeth tra'n cynyddu ymwybyddiaeth a chysondeb ymhlith lleoliadau a gweithredwyr.
O'r rhai a gyflwynodd sylwadau i wrthwynebu trefn arolygu, y prif resymau oedd nad oedd cyfranogwyr yn credu ei bod yn angenrheidiol a bod y mesurau presennol yn ddigonol, gyda threfn arolygu yn cael ei hystyried yn llawdrwm ac yn anghymesur hyd at bwynt lle mae'n afresymol. Roedd rhai o'r farn bod y costau'n afresymol ac yn teimlo y byddai'n well eu gwario mewn mannau eraill, tra bod yr heriau posibl o orfodi arolygiadau o'r fath yn rhesymau eraill a nodwyd yn erbyn y cynnig.
3.3 Gweithredu trefn gydymffurfio (arolygu a gorfodi)
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr roi sylwadau ynghylch sut y gallai trefn gydymffurfio (arolygu a gorfodi) weithredu. Nododd rhai cyfranogwyr fesurau gwirioneddol y gellid eu gweithredu fel rhan o drefn o'r fath, tra bod eraill wedi codi awgrymiadau mewn ymateb.
Mae'r tabl isod yn crynhoi'r prif fesurau y credai cyfranogwyr y dylent fod yn elfennau allweddol o drefn gydymffurfio.
Table 3.2: Y mesurau uchaf i fod yn elfennau allweddol o'r drefn gydymffurfio
3.4 Defnyddio cosbau sifil am beidio â chydymffurfio
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr am eu barn ar ddefnyddio cosbau sifil (dirwyon) ar gyfer sefydliadau sy'n methu'n barhaus â chymryd camau rhesymol i leihau effaith bosibl ymosodiadau sy'n gysylltiedig â sicrhau cydymffurfedd â Dyletswydd Diogelu.
Yn gyffredinol, roedd y farn tuag at ddefnyddio dirwyon am beidio â chydymffurfio wedi'i rhannu'n gymharol. Cyflwynwyd dadleuon cryf gan gyfranogwyr a oedd yn cefnogi ac yn gwrthwynebu'r cynnig.
Table 3.3: Barn ar gosbau sifil
| C43. Beth yw eich barn am ddefnyddio | Nifer y cyfranogwyr sy'n cefnogi cosbau sifil | | Nifer y cyfranogwyr sy'n gwrthwynebu cosbau sifil | | |
|---|---|---|---|---|---|
| cosbau sifil (dirwyon) ar gyfer sefydliadau | | | | | |
| sy'n methu'n barhaus â chymryd camau | | Nifer y | | Nifer y | |
| rhesymol i leihau effaith bosibl | | cyfranogwyr sy'n | | cyfranogwyr sy'n | Cefnogaeth |
| ymosodiadau sy'n gysylltiedig â sicrhau | | cefnogi cosbau | | gwrthwynebu | net |
| cydymffurfedd â Dyletswydd Diogelu? | | sifil | | cosbau sifil | +/- |
| Pawb a roddodd ymateb (1,780) | | 517 | | 547 | -30 |
| Rhanddeiliad (394) | | 99 | | 153 | -54 |
Roedd y rhesymau dros gefnogi'r defnydd o ddirwyon yn cynnwys:
- Cynnydd mewn cydymffurfedd
- Y teimlad bod cosbau sifil yn angenrheidiol ac yn hir-ddisgwyliedig
- Y cynnydd mewn atebolrwydd lleoliadau a sefydliadau
- Tegwch canfyddedig cosbau o'r fath ac
- Yn y pen draw, byddai'r mesur yn arwain at welliant mewn diogelwch a diogeledd y cyhoedd.
Roedd y rhesymau dros wrthwynebu'r cynnig cosb sifil yn cynnwys:
- Dim angen a/neu annheg
- Roedd y diffiniad o 'gamau rhesymol' yn amwys ac yn aneglur
- Yr angen i eithrio rhai mathau o leoliadau a sefydliadau
- Yr heriau sy'n gysylltiedig â'r gost i orfodi cosbau sifil
- Y potensial iddo fod yn wrthgynhyrchiol ac
- Yn y pen draw, nid yw'n arwain at well cydymffurfedd.
3.5 Sylwadau eraill mewn perthynas â gweithredu trefn gydymffurfedd
Gwnaed rhai sylwadau eraill ar draws yr ymgynghoriad mewn perthynas â gweithredu trefn gydymffurfedd.
Table 3.4: Sylwadau ar y drefn gydymffurfedd
| C44. A oes gennych unrhyw sylwadau eraill ynghylch sut y gallai cyfundrefn gydymffurfedd (arolygu a gorfodi) weithredu? | | Nifer y cyfranogwyr sy'n cefnogi trefn gydymffurfedd | | Nifer y | |
|---|---|---|---|---|---|
| | | | | cyfranogwyr | |
| | | | Nifer y | sy'n | |
| | | | cyfranogwyr | gwrthwynebu | Cefnogaeth |
| | | | sy'n cefnogi trefn | trefn | net |
| | | | gydymffurfedd | gydymffurfedd | +/- |
| | Pawb a roddodd ymateb (1,780) | | 21 | 159 | -138 |
| | Rhanddeiliad (394) | | 6 | 37 | -31 |
| | Heb fod yn Randdeiliaid (1,386) | | 15 | 122 | -107 |
I grynhoi, fe wnaeth y sylwadau hynny a oedd yn cefnogi gweithredu trefn gydymffurfedd ailadrodd cefnogaeth, tra dywedodd eraill ei fod wedi gweithio mewn mannau eraill a'i bod yn hir-ddisgwyliedig
Roedd y sylwadau hynny a oedd yn ailadrodd eu gwrthwynebiad i drefn o'r fath yn cynnwys rhai themâu allweddol a godwyd mewn mannau eraill mewn rhai ymatebion, gan gynnwys ei bod yn llawdrwm, y gost bosibl, yr effaith negyddol bosibl ar gynnal digwyddiadau a'r potensial iddi fod yn niweidiol i rai busnesau.
Ipsos MORI | 21-029193-01 Home Office Protect Duty Consultation External Report-Final (1)
Adran 4
Sut y dylai'r Llywodraeth gefnogi a gweithio gyda phartneriaid orau?
45
4 Adran 4: Crynodeb o'r ymatebion
4.1 Cyflwyniad
Amlinellodd Adran 4 o'r Ddogfen Ymgynghori sut y mae'r Llywodraeth ar hyn o bryd yn rhoi cyngor ac arweiniad i'r rhai sy'n gyfrifol am Leoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd, a sut y gellid gwella'r ymdrechion hyn, a symud mecanweithiau newydd ymlaen i gefnogi'r gwaith o gyflawni'r Ddyletswydd Diogelu.
Fe wnaeth y Ddogfen amlygu mecanweithiau newydd a ddatblygwyd gan y Llywodraeth i gynyddu'r ystod o ymgysylltu a darparu offer a chynhyrchion wedi'u teilwra i anghenion defnyddwyr. Fodd bynnag, cydnabu hefyd fod ymgysylltu a defnyddio yn wirfoddol, a gall ymwybyddiaeth o'r offer hyn fod yn isel ymhlith y rhai sy'n gyfrifol am Leoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd.Os datblygir Dyletswydd Diogelu, bydd angen gwella ymdrechion i gefnogi sefydliadau o fewn cwmpas y Ddyletswydd. Amlinellodd rywfaint o'r cyngor a'r arweiniad posibl hwn.
Aeth y Ddogfen Ymgynghori ymlaen i nodi pwysigrwydd sefydliadau sy'n aelodau a chynrychioliadol, gan gynnwys y diwydiant diogelwch, wrth godi ymwybyddiaeth o ran cyfathrebu a chefnogi'r gwaith o gyflawni, a sut y gellid defnyddio Dyletswydd Diogelu i gymell yn hytrach na gorfodi cydymffurfiedd. Roedd yn ystyried bod hyn yn bwysig o ran sicrhau nad yw'r Ddyletswydd yn creu unrhyw ganlyniadau neu gostau anfwriadol yn ddiofal.
Mae'r adran hon yn crynhoi ymatebion i'r cwestiynau a ofynnwyd wedyn i gyfranogwyr yn Adran 4.
4.2 Beth fyddai fwyaf defnyddiol i helpu i gydymffurfio â Dyletswydd Diogelu?
Gofynnwyd i bawb sy'n berchen ar/gweithredu Lleoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd neu sy'n gyfrifol am ddiogelwch Lleoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd (1,083) beth fyddent yn ei gael fwyaf defnyddiol wrth eu helpu i gydymffurfio â Dyletswydd Diogelu. Mae'r tabl isod yn dangos y canlyniadau ar gyfer pob un o'r mesurau a gyflwynwyd.
Table 4.1: Mesurau mwyaf defnyddiol i helpu i gydymffurfio â Dyletswydd Diogelu
Y peth y byddai bron i dri chwarter y gweithredwyr neu'r perchnogion Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd yn ei gael fwyaf defnyddiol o ran eu helpu i gydymffurfio â Dyletswydd Diogelu oedd gwasanaeth digidol lle gellid cyrchu deunyddiau, cyngor a hyfforddiant perthnasol mewn un lle (806). Roedd ychydig yn llai yn teimlo y byddai templed asesu risg (795) yn ddefnyddiol tra bod dros dri o bob pump yn gofyn am wybodaeth am gynnal asesiad risg ar gyfer bygythiadau terfysgaeth (671).
Teimlai mwy na hanner perchnogion neu weithredwyr Lleoliadau Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd y byddai cyngor mewn meysydd penodol yn fwyaf defnyddiol i'w helpu i gydymffurfio â Dyletswydd Diogelu, gan gynnwys:
- Cyngor ar yr hyn sy'n gyfystyr â mesurau lliniaru rhesymol ymarferol a phriodol ar gyfer fy amgylchiadau (657)
- Cyngor ynghylch sut y gall sefydliad baratoi ar gyfer ymosodiad terfysgol posibl (591)
- Cyngor yn ymwneud â mesurau lliniaru ar gyfer diogelwch amddiffynnol (583) a
- Cyngor yn ymwneud â diogelwch personél a phobl (577).
4.3 Cyngor a chymorth sydd eu hangen ar gyfer sefydliadau a lleoliadau o fewn cwmpas y Ddyletswydd Diogelu
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr pa gyngor a chymorth y credent y byddai eu hangen ar gyfer sefydliadau a lleoliadau o fewn cwmpas y Ddyletswydd Diogelu. Aeth y Ddogfen Ymgynghori ymlaen hefyd i ofyn am gymhlethdodau mannau cyhoeddus a pha gymorth ac arbenigedd pwrpasol ychwanegol y gellid eu darparu, o ystyried yr angen posibl am weithio mewn partneriaeth.
O ran y cyngor a'r cymorth sydd eu hangen ar sefydliadau o fewn cwmpas y Ddyletswydd Diogelu, y themâu a godwyd amlaf gan gyfranogwyr (1,185) oedd sicrhau bod cyngor a chymorth yn bwrpasol ac nid yn 'un maint sy'n addas i bawb', yr angen am eglurder a phwysigrwydd ymgysylltu a chyfathrebu effeithiol. Fe wnaeth y cyfranogwyr amlygu hefyd yr angen i gynnwys arbenigwyr diogelwch o ran darparu cyngor ac arweiniad.
4.4 Sut y gallai'r Llywodraeth gefnogi a gweithio gyda phartneriaid orau
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr a oedd ganddynt unrhyw gynigion eraill ynghylch yr hyn y gallai'r Llywodraeth ei wneud i gefnogi partneriaid i gyflawni Dyletswydd Diogelu.Gadawodd cyfanswm o 483 o gyfranogwyr ymateb yn y cwestiwn hwn.
Y prif gymorth a nodwyd mewn ymateb i'r cwestiwn hwn oedd yr angen i'r Llywodraeth ddarparu cyllid ac adnoddau. Roedd rhai ymatebion yn nodi pwy y dylid targedu adnoddau o'r fath atynt – er enghraifft, gwasanaethau brys, awdurdodau lleol, fforymau cydnerthedd lleol, gwasanaethau diogelwch a'r heddlu. Gofynnodd eraill am ddarparu benthyciadau i brynu offer diogelwch.
Y prif ddarn arall o gymorth oedd darparu gwybodaeth, cyngor ac arweiniad, sy'n:
- Pwrpasol
- Hawdd ei gyrraedd ac o un ffynhonnell
- Syml a hawdd ei ddeall
- Clir ynghylch pa fesurau lliniaru sy'n effeithiol
- Ar-lein
- Diweddariadau rheolaidd a rhagweithiol ac
- Yn cefnogi sefydliadau a lleoliadau i gynllunio.
4.5 Defnyddio a sgorio'r canllawiau cyfredol
Gofynnwyd i bawb sy'n berchen ar/gweithredu Lleoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd neu sy'n gyfrifol am ddiogelwch Lleoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd (1,083) a ydynt ar hyn o bryd yn cael cyngor gan y Llywodraeth ynghylch bygythiad, diogelwch amddiffynnol a pharodrwydd. Roedd mwy a ddywedodd eu bod yn cyrchu cyngor gan y Llywodraeth (599) o'i gymharu â'r rhai a ddywedodd nad oeddent (484).
Roedd y rhesymau mwyaf cyffredin dros beidio â chyrchu cyngor ac arweiniad y Llywodraeth yn cynnwys peidio â gwybod ei fod yn bodoli (217), heb feddwl bod angen iddynt fynd i'r afael â'r bygythiad (200), diffyg amser i gyrchu'r wybodaeth (74), ac yn rhy ddryslyd i ddod o hyd i'r hyn y maent am ei gael (34).
4.6 Mynediad at wybodaeth am wrthderfysgaeth drwy wasanaeth digidol a ddarperir gan y Llywodraeth/heddlu
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr am unrhyw sylwadau neu awgrymiadau pellach ynghylch sut y gallent gyrchu gwybodaeth am wrthderfysgaeth a gweithio gyda phartneriaid lleol ar faterion gwrthderfysgaeth yn y dyfodol.
Un o'r themâu allweddol a ddeilliodd o ymatebion i'r cwestiwn hwn oedd bod cyfranogwyr yn gweld cyfuniad o grwpiau, cyfarfodydd a fforymau yn ganolog i gyrchu gwybodaeth a gweithio gyda phartneriaid lleol. Soniwyd hefyd am fforymau cydnerthedd fel opsiynau. Cafwyd amrywiaeth o awgrymiadau eraill am fformat cyfarfodydd o'r fath gan gynnwys:
- Gallai cyfarfodydd ar lefel leol, ranbarthol a chenedlaethol i gyd chwarae rhan bwysig
- Partneriaethau Diogelwch Cymunedol
- Nodi Parthau Diogelwch Cymunedol
- Rhwydwaith/Bwrdd CONTEST
- Yr angen am ddigwyddiadau sy'n cynnwys cyfarfodydd wyneb yn wyneb
- Grwpiau laser
- Sectorau aml-asiantaeth/traws-sectorau
- Bwrdd Prevent a
- Gyda swyddogion gwrthderfysgaeth ac asiantaethau eraill fel yr heddlu ac ati.
Gweithio gyda phartneriaid lleol ar faterion gwrthderfysgaeth yn y dyfodol
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr a fyddent yn cyrchu gwybodaeth am wrthderfysgaeth drwy wasanaeth newydd y mae Plismona gwrthderfysgaeth yn ei chynllunio, ar y cyd â'r Llywodraeth a'r Sector Preifat.
Dywedodd bron i bedwar o bob pump o'r cyfranogwyr a ymatebodd (1,822) y byddent yn cyrchu gwybodaeth am wrthderfysgaeth pe bai'r gwasanaeth arfaethedig ar gael iddynt, tra dywedodd ychydig dros un o bob pump (519) na fyddent. Wrth edrych ar hyn gan y rhai sy'n berchen ar, yn gweithredu, neu'n gyfrifol am ddiogelwch mewn Lleoliad sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd, mae cyfran y rhai sy'n dweud 'Byddwn' yn codi i dros bedwar o bob pump (885 yn dweud 'Byddwn' a 198 yn dweud 'Na fyddwn'). Gellir dweud y gwrthwyneb ar gyfer y rhai nad ydynt yn berchen, yn gweithredu neu'n gyfrifol am ddiogelwch gyda llai na thri chwarter yn dweud 'Byddwn' (937 yn dweud 'Byddwn' a 321 yn dweud 'Na fyddwn').
Rhesymau dros beidio â bod eisiau cyrchu gwasanaeth gwybodaeth gwrthderfysgaeth
Cyfeiriodd y rhai a ddywedodd nad ydynt am gyrchu gwybodaeth am wrthderfysgaeth pe bai'r gwasanaeth arfaethedig ar gael iddynt (519) at nifer o resymau dros hyn. Teimlai rhai cyfranogwyr fod y risg o droseddau terfysgaeth yn rhy isel ac nad yw'n fygythiad ar hyn o bryd, gyda rhai'n sôn yn benodol bod y risg yn is mewn ardaloedd gwledig. Dywedodd eraill fod y risg o derfysgaeth yn rhy isel o'i chymharu â phroblemau eraill tra bod rhai'n dweud bod y risg isel yn golygu nad yw'n ddefnydd da o amser cyfyngedig i gyrchu gwybodaeth gwrthderfysgaeth.
Dywedodd rhai cyfranogwyr naill ai nad yw'r wybodaeth yn berthnasol i'w rôl neu eu sefydliad. Dywedodd eraill fod maint eu sefydliad yn rhy fach i bryderu eu hunain am wybodaeth gwrthderfysgaeth, bod diffyg adnoddau i ymgymryd â'r math hwn o gasglu gwybodaeth, mae'n rhy feichus i wirfoddolwyr (gan nad oes staff), neu nid oes angen iddynt gyrchu'r wybodaeth.
Perchnogion, gweithredwyr, neu'r rhai sy'n gyfrifol am ddiogelwch mewn Lleoliad Sy'n Hygyrch i'r Cyhoedd a ddywedodd hefyd y byddent yn cyrchu gwybodaeth am wrthderfysgaeth (1,083) oedd fwyaf tebygol o ddefnyddio'r gwasanaeth hwn i gael diweddariadau cyffredinol ar newid risg terfysgaeth (735), i ddeall pa weithgareddau rheoli risg y mae'n ofynnol eu cynnal (709) ac i gyrchu hyfforddiant gwrthderfysgaeth (600).
Table 4.2: Rhesymau dros ddefnyddio gwasanaeth gwybodaeth gwrthderfysgaeth newydd
4.7 Rôl partneriaethau sector preifat/busnes
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr am y rôl y dylai partneriaethau busnes lleol ei chael wrth gefnogi sefydliadau a lleoliadau i sicrhau gwell diogelwch.
Gwnaeth cyfanswm o 802 o gyfranogwyr sylwadau i gefnogi partneriaethau busnes lleol sydd â rôl o ran cefnogi sefydliadau a lleoliadau i sicrhau gwell diogelwch. Roedd 116 o gyfranogwyr, ar y llaw arall, a adawodd sylwadau gwrthwynebus.
Table 4.3: Barn ynghylch a ddylai partneriaethau busnes lleol fod â rôl ai peidio
| C53. Pa rôl y dylai partneriaethau busnes lleol (fel Ardaloedd Gwella Busnes, partneriaethau Menter Leol ac ati) ei chael wrth gefnogi sefydliadau a lleoliadau i sicrhau gwell diogelwch? | | Nifer y cyfranogwyr sy'n cefnogi y dylai fod gan bartneriaethau busnes lleol rôl | | Nifer y | |
|---|---|---|---|---|---|
| | | | Nifer y | cyfranogwyr | |
| | | | cyfranogwyr | sy'n | |
| | | | sy'n cefnogi | gwrthwynebu | |
| | | | y dylai fod gan | y dylai fod gan | |
| | | | bartneriaethau | bartneriaethau | Cefnogaeth |
| | | | busnes lleol | busnes lleol | net |
| | | | rôl | rôl | +/- |
| | Pawb a roddodd ymateb (961) | | 802 | 116 | +686 |
| | Rhanddeiliad (221) | | 184 | 23 | +161 |
| | Heb fod yn Randdeiliaid (740) | | 618 | 93 | +525 |
Ystyriaethau'r Llywodraeth i gefnogi cyngor ac arweiniad gwrthderfysgaeth
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr beth ddylai'r Llywodraeth ei ystyried er mwyn cefnogi'r gwaith o ddarparu cyngor ac arweiniad o ansawdd uchel gan weithwyr proffesiynol diogelwch y sector preifat sy'n darparu cyngor diogelwch gwrthderfysgaeth. Gallai cyfranogwyr ddewis mwy nag un ymateb os oeddent yn teimlo y dylai'r Llywodraeth gael ystyriaethau lluosog.
Figure 4.3: Ystyriaethau'r Llywodraeth i gefnogi cyngor ac arweiniad gwrthderfysgaeth
Yr opsiwn a ddewiswyd amlaf ymhlith cyfranogwyr oedd i'r Llywodraeth ystyried gweithredu safonau ar gyfer asesiadau risg a chyngor gwrthderfysgaeth, ac yna hyfforddiant achrededig ar gyfer gweithwyr proffesiynol unigol, a rheoleiddio ymgynghorwyr gwrthderfysgaeth. Roedd nifer o gyfranogwyr hefyd o'r farn y byddai 'cynlluniau contractwyr cymeradwy' a gefnogir gan y Llywodraeth yn cefnogi darpariaethau cyngor ac arweiniad ar wrthderfysgaeth.
4.8 Potensial i gymhellion y Llywodraeth annog partïon i fwrw ymlaen ag ystyriaethau a mesurau diogelwch
Gofynnwyd i'r cyfranogwyr am y potensial i'r Llywodraeth gymell gwell arferion diogelwch. Ailadroddodd rhai o'r ymatebion i'r cwestiwn hwn lawer o'r themâu allweddol a ddaeth i'r amlwg mewn mannau eraill yn ystod yr ymgynghoriad.
- Darparu cyngor a gwybodaeth. Roedd y cymhellion a nodwyd yn cynnwys rhoi cyngor pwrpasol, casglu gwybodaeth gan 'arbenigwyr' a phartneriaid diogelwch eraill (fel Cynghorwyr Diogelwch Gwrthderfysgaeth, yr heddlu ac ati), er mwyn i gyngor fod yn glir ac yn hawdd ei ddeall a hefyd yn hawdd ei gyrchu. Roedd rhannu arfer gorau yn thema arall a grybwyllwyd yn gyffredin, yn ogystal â chymhellion yn ymwneud â darparu cyngor a gwybodaeth
- Gwell ymgysylltu a chyfathrebu. Nododd y cyfranogwyr amrywiaeth o randdeiliaid y dylai hyn fod yn berthnasol iddynt, gan gynnwys Cynghorwyr Diogelwch Gwrthderfysgaeth, awdurdodau lleol, fforymau cydnerthedd lleol, yr heddlu a sefydliadau masnach cysylltiedig a
- Mwy o gydweithio, cydgysylltu a gweithio cydgysylltiedig. Soniodd y cyfranogwyr am amrywiaeth o randdeiliaid a allai gydweithio, gan gynnwys yr heddlu, y gwasanaethau diogelwch, awdurdodau lleol, y sector preifat ac Awdurdod y Diwydiant Diogelwch.
|
cym_Latn
| 31,838
|
CC-MAIN-2024-22
| 0.931305
|
<urn:uuid:53635c87-c474-431e-8cc1-288c300eddb9>
|
https://help.open.ac.uk/documents/policies/conditions-of-registration/files/244/nursing-supplementary-agreement-2022-23-welsh.pdf
|
Amodau Cofrestru 2022/23
Cytundeb Atodol (Nyrsio)
Cynnwys
Mae'r Brifysgol Agored yn gorfforedig drwy Siarter Frenhinol (RC 000391), yn elusen eithriedig yng Nghymru a Lloegr ac yn elusen gofrestredig yn yr Alban (SC 038302). Mae'r Brifysgol Agored wedi'i hawdurdodi a'i rheoleiddio gan yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol mewn perthynas â'i gweithgaredd eilaidd, sef broceru credyd.
Cwmpas
Yr hyn y mae'r ddogfen hon yn ei gwmpasu
Mae'r Cytundeb Atodol hwn yn gymwys i fyfyrwyr/prentisiaid sydd wedi cael eu derbyn ar raglen Nyrsio Cyn Cofrestru'r Brifysgol Agored yn unig a noda'r telerau ychwanegol sy'n ymwneud ag astudio Cymhwyster Nyrsio.
Gellir diweddaru'r ddogfen hon drwy gydol y flwyddyn er mwyn cywiro gwallau, gwella eglurder neu hygyrchedd, neu fyfyrio ar newidiadau i ofynion cyfreithiol neu reoliadol. Os gwneir y diwygiadau hyn ar ôl i chi gofrestru, rhoddir gwybod i chi drwy e-bost am unrhyw newidiadau sylweddol i'r ddogfen hon.
Yr hyn nad yw'r ddogfen hon yn ei gwmpasu
Nid yw'r Cytundeb Atodol hwn yn gymwys i fyfyrwyr/prentisiaid nad ydynt wedi cael eu derbyn eto ar raglen Nyrsio Cyn Cofrestru'r Brifysgol Agored, myfyrwyr sy'n astudio modiwlau a allai gyfrannu at gymhwyster y tu hwnt i'r rhaglen nyrsio, na myfyrwyr sy'n astudio cymwysterau neu raglenni dysgu seiliedig ar waith eraill, megis gwaith cymdeithasol.
Nid yw'n gymwys i fyfyrwyr/prentisiaid sy'n astudio fersiynau o fodiwlau a/neu gymwysterau nad ydynt yn rhai nyrsio.
Prentisiaethau
Os ydych yn astudio prentisiaeth, nid yw'r rhannau canlynol o'r Cytundeb Atodol Amodau Cofrestru hwn yn gymwys:
* Cymal 3.4 "Myfyrwyr sy'n astudio cymhwyster Nyrsio (nad ydynt yn rhan o raglen brentisiaeth)." Yn hytrach, dylai Dysgwyr ar raglen brentisiaethgyfeirio at gymal 3.5 " Dysgwyrsy'n astudio ar raglen brentisiaeth".
* Adran 4.1 "Myfyrwyr sy'n astudio cymhwyster Nyrsio (nad ydynt yn rhan o raglen brentisiaeth)". Yn hytrach, dylai Dysgwyr ar raglen brentisiaethgyfeirio at gymal 4.2 " Dysgwyrsy'n astudio ar raglen brentisiaeth".
* Cyfeiriadau at Reolau Ffioedd yn Adran 5 "Terfynu Cofrestriad". Yn hytrach dylai Dysgwyr ar raglen brentisiaeth gysylltu â'u APDM neu gyswllt cyfatebol am ragor o wybodaeth.
* Adran 5.3 "Myfyrwyr sy'n astudio cymhwyster Nyrsio y tu hwnt i raglen brentisiaeth".
* Cymal 6.1b: colli swydd heb fod unrhyw fai arnoch chi ac yn methu â dod o hyd i swydd arall yn syth.
* Cymal 6.3: yn astudio bob yn ail flwyddyn o leiaf neu'n cymryd seibiant astudio sydd wedi'i gymeradwyo.
* Adran 8 "Rhoi'r gorau i'ch astudiaethau neu eu gohirio" – Dylai Dysgwyr ar raglen brentisiaethgyfeirio at Adran G5 "Changing your study plans for exceptional or personal reasons" o'r Rheoliadau Academaidd (Prentisiaid) (Saesneg yn unig).
Cytundebau Atodol a ddisodlir gan y ddogfen hon
Mae'r ddogfen hon yn disodli'r fersiwn flaenorol o Gytundeb Atodol Amodau Cofrestru (Nyrsio) 2021/22 (Saesneg yn unig).
Crynodeb o'r prif newidiadau ers y fersiwn flaenorol
Bu sawl newid pwysig ers y fersiwn flaenorol o'r polisi hwn, sef:
a) Newidiwyd y derminoleg myfyrwyr prentisiaeth i 'Prentisiaid' a 'Dysgwyr' drwyddi draw.
b) Ychwanegwyd Adrannau newydd sy'n dwyn y teitlau "Ymrwymiad i Gydraddoldeb, Amrywiaeth a Chynhwysiant yn y Brifysgol Agored" a "Rhoi Gwybod mewn Lle Diogel".
c) Mae cyfeiriadau at fanylion cyswllt prentisiaethau wedi'u diwygio drwyddi draw fel y bo'n briodol.
d) Tynnu paragraff sy'n disgrifio defnydd o dermau, sydd bellach yn cael eu defnyddio'n gywir drwyddi draw. Mae'r termau Rheolwr a Mentor Addysg wedi'u tynnu allan, a'u disodli ag Asesydd Ymarfer/Goruchwyliwr Ymarfer.
e) Diwygiad i Gymal 2.1 i gael eglurder ynghylch cliriad y Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd.
f) Ychwanegu brawddeg yng nghymal 2.7 i nodi 'yn amodol ar beidio â bod yn destun cosbau disgyblu eraill'.
g) Ychwanegu Cymal 2.9 i bennu y bydd angen i chi fod wedi diwallu'r holl ofynion addysgol a phriodweddau personol/unrhyw ofynion mynediad eraill.
h) Ychwanegu Cymal 2.10 i bennu bod angen Cliriad Iechyd Galwedigaethol boddhaol arnoch ac y dylech gyfeirio at y canllawiau presennol ar gyfer gofynion cyfoes.
i) Diweddarwyd yr eirfa: Cyfeiriad at 'Prentis/Dysgwr', 'Y Cod', 'Asesydd Ymarfer' a 'Goruchwyliwr Ymarfer'
j) Diwygiadau i'r adran 'Eglurhad pellach'.
k) Diweddarwyd y manylion cyswllt i Brentisiaid yn yr adran Eglurhad pellach.
Dogfennaeth Gysylltiedig
Cyfeiriwch at y ddogfennaeth ganlynol ar y cyd â'r ddogfen hon:
* Hysbysiad Preifatrwydd Prentisiaethau (Saesneg yn unig)
* Amodau Cofrestru (Saesneg yn unig)neu Amodau Cofrestru ar gyfer Prentisiaid (Saesneg yn unig) fel y bo'n berthnasol i'ch cymhwyster
* Rheolau Ffioedd (Cyrsiau Gradd) (Saesneg yn unig)
* Gweithdrefn Addasrwydd i Ymarfer (Saesneg yn unig)
* Hysbysiad Preifatrwydd Nyrsio (Saesneg yn unig)
* Rheoliadau cymhwyster-benodol ar gyfer eich cymhwyster Nyrsio.
* Hysbysiad Preifatrwydd Myfyrwyr (Saesneg yn unig)
* Y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth (NMC) - Y Cod; Safonau ymarfer proffesiynol ac ymddygiad ar gyfer Nyrsys, Bydwragedd a Chymdeithion Nyrsio
Gwerthoedd Siarter Myfyrwyr Y Brifysgol Agored
Mae'r ddogfen hon yn cyd-fynd yn benodol â'r Gwerthoedd canlynol a nodir yn Mae'r polisi hwn yn cyd-fynd â'r egwyddorion canlynol a nodir yn Siarter Myfyrwyr Y Brifysgol Agored:
* Cyfathrebu â'n gilydd mewn ffyrdd clir, perthnasol, cywir ac amserol.
* Ymddwyn yn foesol ac yn dryloyw, gan ddarparu a defnyddio ffyrdd teg ac agored o fynd i'r afael â'n pryderon a'n cwynion, gan ddysgu ohonynt.
* Fel myfyrwyr, rydym yn rhannu'r cyfrifoldeb dros ddysgu ac yn ymrwymo i astudio ac ymchwilio gan ddefnyddio'r adnoddau a'r gwasanaethau cymorth sydd ar gael, gan gynnal y safonau uchaf o ran uniondeb academaidd.
* Cynnal a gwella safonau ac enw da ein Prifysgol, gan gydnabod cyfraniad pob aelod at ei llwyddiant.
Ymrwymiad i Gydraddoldeb, Amrywiaeth a Chynhwysiant yn y Brifysgol Agored
Mae polisïau'n cynnwys holl fyfyrwyr Y Brifysgol Agored, Dysgwyr, Ymholwyr a Chynfyfyrwyr, ni waeth beth yw eu hoedran, statws sifil, statws dibyniaeth neu ofalu, profiad o ofal, anabledd, statws teuluol, rhywedd, hunaniaeth rhywedd, ailbennu rhywedd, statws priodasol, priodas a phartneriaethau sifil, aelodaeth o'r gymuned Teithwyr, barn wleidyddol, beichiogrwydd a mamolaeth, hil, crefydd neu gred, cefndir cymdeithasol-economaidd, rhyw, cyfeiriadedd rhywiol neu statws aelodaeth o undeb llafur.
Rhoi Gwybod mewn Lle Diogel
Mae'r Brifysgol Agored yn ymroi i greu amgylchedd amrywiol a chynhwysol lle mae pawb yn teimlo'n ddiogel ac yn cael eu trin ag urddas a pharch. Ni fydd gwahaniaethu anghyfreithlon o unrhyw fath yn cael ei oddef yn Y Brifysgol Agored. Mae Rhoi Gwybod mewn Lle Diogel ar gael trwy adnodd ar-lein y caiff staff, myfyrwyr, dysgwyr ac ymwelwyr eu hannog i roi gwybod am ddigwyddiadau o ymosod, bwlio, aflonyddu, troseddau casineb neu aflonyddu rhywiol drwyddo. Mae hefyd yn rhoi gwybodaeth am yr hyn y gallwch ei wneud os bydd y digwyddiadau hyn yn digwydd i chi neu i rywun rydych yn ei adnabod a ble y gallwch ddod o hyd i gymorth.
Cyflwyniad
Mae'r ddogfen hon yn nodi'r telerau ychwanegol y cytunwyd arnynt â'r Brifysgol Agored mewn perthynas ag astudio tuag at gymhwyster Nyrsio Cyn cofrestru. Dyma'r Cytundeb Atodol y cyfeirir ato yn yr Amodau Cofrestru a'r Amodau Cofrestru ar gyfer Prentisiaid a dylid ei ddarllen ar y cyd â'r Amodau hynny a'r rheolau, rheoliadau a pholisïau a nodir ynddynt ac yn y cytundeb hwn. Drwy gofrestru ar gyfer cymhwyster Nyrsio, rydych yn cytuno ar y telerau hyn.
Mae'r Cytundeb hwn yn weithredol o'r dyddiad y gwnaethoch gofrestru ar gyfer eich cymhwyster Nyrsio, a bydd yn parhau i fod yn gymwys tan eich bod wedi cwblhau eich cymhwyster, neu tan y bydd eich cofrestriad wedi dod i ben neu wedi cael ei ganslo, pa un bynnag sy'n digwydd gyntaf.
I gael canllawiau penodol ar y ffordd y gall y cytundeb hwn fod yn berthnasol i'ch amgylchiadau personol, cysylltwch â'ch Tîm Cymorth Myfyrwyr (Myfyrwyr ar Raglenni Nyrsio) neu Reolwr Cyflwyno'r Rhaglen Brentisiaeth (APDM, neu aelod o staff cyfatebol: Dysgwyr ar raglenni prentisiaeth) sydd wedi cael eu hyfforddi'n arbennig i roi cyngor ar roi'r cytundeb hwn ar waith.
Prif delerau'r Cytundeb Atodol
1 Crynodeb o brif delerau'r Cytundeb Atodol
1.1. Mae'r adran hon yn rhoi crynodeb bras o delerau atodol eich cytundeb i astudio cymhwyster Nyrsio gyda'r Brifysgol Agored. Rydych yn cytuno i wneud y canlynol:
a) Cydymffurfio â'r safonau proffesiynol a bennwyd gan yr Awdurdod Rheoleiddio a'u cyrraedd.
b) Parhau mewn cyflogaeth a chael cefnogaeth barhaus eich Noddwr Dysgu tra'ch bod yn astudio tuag at gwblhau eich cymhwyster Nyrsio.
c) Cydymffurfio â gofynion cyfreithiol eich Cyflogwr (Prentisiaid), Noddwr Dysgu, Noddwr Ariannol (lle y bo'n gymwys) a Darparwr Lleoliad, fel y'u nodir yn eu priod bolisïau a gweithdrefnau.
d) Cyrraedd safonau proffesiynol yr Awdurdod Rheoleiddio, fel y'u nodir yn Y Cod, yn ogystal â'r safonau academaidd a'r gofynion seiliedig ar ymarfer a nodir yn y gwefannau modiwl a chymhwyster perthnasol. Mae'n rhaid i chi wneud hyn er mwyn ennill eich cymhwyster Nyrsio.
e) Hysbysu'r Brifysgol Agored, Cyflogwr (Prentisiaid), eich Noddwr Dysgu a'ch Noddwr Ariannol, cyn gynted â phosibl, am unrhyw bryderon sydd gennych ynglŷn â methu â bodloni gofynion o'r fath.
f) Drwy Dealltwriaeth bod Y Brifysgol Agored yn gallu atal neu derfynu eich cofrestriad, neu wrthod dyfarnu'r cymhwyster Nyrsio os na fodlonir y telerau a nodir yn y cytundeb hwn.
g) Deall Dealltwriaeth bod Y Brifysgol Agored, Cyflogwr (Prentisiaid), eich Noddwr Dysgu, eich Noddwr Ariannol ac unrhyw Ddarparwr Lleoliad yn gallu rhannu gwybodaeth angenrheidiol am eich iechyd, anabledd, perfformiad academaidd, ymddygiad, addasrwydd i ymarfer a safonau proffesiynol. Caiff gwybodaeth o'r fath ei chadw'n ddiogel, a dim ond yn unol â Hysbysiad Preifatrwydd Myfyrwyr, Hysbysiad Preifatrwydd Nyrsio a Hysbysiad Preifatrwydd PrentisiaethauY Brifysgol Agored y caiff ei phrosesu.
2 Safonau Proffesiynol a Gweithdrefnau Addasrwydd i Ymarfer
2.1 Er mwyn astudio cymhwyster Nyrsio gyda'r Brifysgol Agored, mae'n ofynnol i chi ddarparu gwybodaeth ychwanegol mewn perthynas â datgelu cyfyngiadau ac amodau cyfreithiol yn unol â Chanllawiau'r Ganolfan Reoli Genedlaethol ar iechyd a chymeriad. Bydd yn ofynnol i chi gael cliriad manylach y Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd (yng Nghymru a Lloegr), gwiriad Disclosure Scotland (yn yr Alban) neu wiriad Access NI (yng Ngogledd Iwerddon). Bydd Y Brifysgol Agored yn rhoi gwybod i chi am y wybodaeth y bydd yn ofynnol i chi ei datgelu os yn briodol, cyn cofrestru ar eich cymhwyster Nyrsio. I gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch â'ch Tîm Cymorth Myfyrwyr neu Reolwr Cyflwyno'r Rhaglen Brentisiaeth ar gyfer prentisiaid.2.2 Drwy ymrwymo i'r Cytundeb Atodol hwn, rydych yn cydnabod yn benodol eich bod yn deall ac yn cytuno i ymrwymo i'r safonau proffesiynol a bennwyd gan yr Awdurdod Rheoleiddio yn y Cod sy'n gymwys i fyfyrwyr Nyrsio. Mae hyn yn golygu'r canlynol:
a) Os mynegir pryder nad ydych yn cyflawni nac yn cynnal y safonau hyn ar lefel sy'n briodol ar gyfer cam eich astudiaethau ar gyfer y cymhwyster Nyrsio, efallai y cewch eich cyfeirio o dan Weithdrefn Addasrwydd i Ymarfer Y Brifysgol Agored.
Gall hyn arwain at y canlynol o ran eich astudiaethau tuag at un o'r cymwysterau yn y rhaglen Nyrsio:
* gosod amodau fel eich bod yn gallu parhau i astudio ar gyfer y cymhwyster Nyrsio hwnnw;
* eich atal rhag astudio ar gyfer y cymhwyster hwnnw;
* terfynu cofrestriad tuag at y cymhwyster hwnnw;
* peidio â dyfarnu'r cymhwyster hwnnw.
b) Rydych yn cytuno i hysbysu'r Brifysgol Agored cyn gynted ag y bo'n ymarferol am unrhyw fater a all esgor ar unrhyw bryder am eich gallu i gyrraedd safonau proffesiynol yr Awdurdod Rheoleiddio, gan atgyfeirio unrhyw fater o'r fath ar lafar, yn electronig neu'n ysgrifenedig at eich Tiwtor Ymarfer neu, lle y gall hyn beri oedi, at y Tiwtor Staff yn eich ardal. Bydd y Cyswllt Cyflogi yn eich sefydliad, neu eich Tîm Cymorth Myfyrwyr (Myfyrwyr ar Raglenni Nyrsio) neu Reolwr Cyflwyno'r Rhaglen Brentisiaeth (APDM, neu aelod o staff cyfatebol: Dysgwyr ar raglenni prentisiaeth) yn gallu darparu manylion cyswllt fel y bo angen.
2.3 Er mwyn bod yn gymwys ar gyfer dyfarniad cymhwyster Nyrsio, rhaid eich bod, ym marn y Panel Canlyniadau Modiwl ar gyfer pob modiwl a gwblheir, yn bodloni'n foddhaol y gofynion academaidd a'r gofynion safonau proffesiynol. Mae'n rhaid i chi gwblhau'r holl fodiwlau priodol yn llwyddiannus fel y'u nodir yn y Rheoliadau Cymhwyster sy'n benodol i'ch cymhwyster er mwyn cael y dyfarniad.
2.4 Os na fyddwch wedi cyrraedd y safonau proffesiynol gofynnol oherwydd materion a gododd cyn i chi gofrestru â'r Rheoleiddiwr, gall datganiad i'r Rheoleiddiwr am eich iechyd a'ch cymeriad da gael ei gadw'n ôl ar argymhelliad panel Addasrwydd i Ymarfer. Gall hyn ddigwydd hyd yn oed os byddwch wedi ennill digon o gredyd modiwl i fodloni gofynion academaidd ac ymarfer dysgu'r cymhwyster Nyrsio. Byddai hyn yn golygu na allech gofrestru, ac felly ymarfer, fel nyrs er bod y cymhwyster wedi'i ddyfarnu.
2.5 Mae'n bosibl y bydd y rhaglen yn ei gwneud yn ofynnol i chi gynnal ymgynghoriadau o bell. Os felly, byddai gweithdrefnau Addasrwydd i Ymarfer Y Brifysgol Agored yn gymwys. Pe bai unrhyw achos o dorri'r safonau proffesiynol perthnasol, byddai'r achos yn cael ei drin o dan y gweithdrefnau hyn.
2.6 Os yw cymhwyster Nyrsio wedi'i ddyfarnu a daw unrhyw faterion a gododd cyn ei ddyfarnu i'r amlwg a bod y Panel Addasrwydd i Ymarfer o'r farn y dylent fod wedi cael eu datgan ac y byddai hynny wedi arwain at atal y cymhwyster Nyrsio, caiff y mater ei atgyfeirio at Bwyllgor Disgyblu Canolog y Brifysgol sydd â'r pŵer i dynnu'r cymhwyster Nyrsio yn ôl.
2.7 Os na chaiff y cymhwyster Nyrsio ei ddyfarnu o ganlyniad i gamau gweithredu panel Addasrwydd i Ymarfer neu'r Pwyllgor Disgyblu Canolog, mae'n bosibl y cewch gynnig cymhwyster arall Y Brifysgol Agored lle'r ydych wedi cyrraedd y gofynion o ran credydau ac yn amodol ar beidio â bod yn destun cosbau disgyblu.
2.8 Ni fydd cael cynnig lle ar y cymhwyster gan Y Brifysgol Agored na chwblhau'r cymhwyster yn llwyddiannus yn sicrhau y cewch eich cynnwys ar gofrestr broffesiynol yr NMC. Mae'r NMC yn cadw'r hawl i benderfynu a gewch ymuno â'r gofrestr broffesiynol ar y pwynt cofrestru (gweler y Canllawiau ar Iechyd a Chymeriad (Saesneg yn unig), NMC 2019). Cyfeiriwch at ganllawiau'r NMC am y wybodaeth fwyaf diweddar am ofynion cyfredol cofrestru â'r NMC.
2.9 Bydd angen i chi fod wedi diwallu'r holl ofynion addysgol a phriodweddau personol a nodwyd i gael mynediad i'r cymhwyster a ddewiswyd gennych. Rhaid cwblhau holl ofynion y rhaglen cyn i'r cymhwyster gael ei ddyfarnu.
2.10 Bydd angen i chi gael Cliriad Iechyd Galwedigaethol boddhaol a chydymffurfio ag unrhyw ofynion iechyd ar gyfer eich galwedigaeth. Os ydych yn ymgeisydd neu'n fyfyriwr cyfredol sy'n astudio ar raglenni Nyrsio a Nyrsio Cysylltiol y Brifysgol Agored yn Lloegr, mae angen i chi wirio'r ddeddfwriaeth COVID-19 Brechlyn fel Amod Adleoli yn Lloegr (Nyrsio) ar gyfer y gofynion diweddaraf i barhau â'ch astudiaethau ar y rhaglen, yn unol â Chanllawiau'r Llywodraeth. Mae'n bosibl y bydd hyn yn effeithio ar eich dilyniant yn eich astudiaethau Nyrsio/Nyrsio Cysylltiol os na ddilynwch y gofynion hyn.
3. Cyfnodau Ymarfer Dysgu
3.1 Pan fyddwch yn cofrestru ar gyfer cymhwyster Nyrsio gyda'r Brifysgol Agored, rydych yn cytuno i wneud y canlynol:
a) Cydweithredu â'ch Noddwr Dysgu/Cyflogwr (Prentisiaid) er mwyn hwyluso eich cyfranogiad mewn Cyfnodau Ymarfer Dysgu priodol i'ch galluogi i gyflawni deilliannau dysgu'r Radd Nyrsio.
b) Cydweithredu â'ch Cyflogwr (Prentisiaid), Noddwr Dysgu neu Ddarparwr Lleoliad a bodloni unrhyw ofynion rhesymol i gynnal enw da'r Darparwr Lleoliad a chydymffurfio â'i rwymedigaethau cyfreithiol a safonau gwasanaeth mewn cysylltiad â'ch rhan yn y Cyfleoedd Ymarfer Dysgu a ddarperir.
c) Cydymffurfio â pholisïau ac arferion cyflogi'r Cyflogwr (Prentisiaid), Noddwr Dysgu a/neu'r Darparwr Lleoliad a chymryd pob cam rhesymol i gynnal eich cyflogaeth ac unrhyw Gyfleoedd Ymarfer Dysgu a ddarperir er mwyn cwblhau'r cymhwyster Nyrsio. Noder: mae cyflogaeth barhaus yn ofynnol er mwyn parhau i astudio'r cymhwyster Nyrsio drwy'r llwybr rhaglen.
3.2 Wrth gyflawni ymarfer dysgu, mae'n ofynnol i chi gydweithredu â'r Asesydd Ymarfer/ Goruchwyliwr Ymarfer a neilltuir i chi gan eich Darparwr Lleoliad ymarfer. Bydd eich Asesydd Ymarfer/ Goruchwyliwr Ymarfer yn gwneud y canlynol:
a) cynnal arsylwadau ac ymarfer wedi'i oruchwylio, gan gynnig adborth rheolaidd i chi drwy gydol y Cyfnodau Ymarfer Dysgu;
b) cyflawni unrhyw gyfrifoldebau asesu sy'n ofynnol gan y Rhaglen Nyrsio Cyn Cofrestru; ac yn.
c) cymryd rhan yn y gwaith o gynllunio, monitro ac adolygu cyfarfodydd gyda chi a'ch Tiwtor Ymarfer.
3.3 Os byddwch yn torri'r cymalau a nodir ym mharagraffau 3.1 a 3.2, a barn eich Cyflogwr (Prentisiaid), Noddwr Dysgu a/neu Diwtor / Y Brifysgol Agored, yw nad yw'n rhesymol ymarferol i chi gwblhau Cyfnod Ymarfer Dysgu, nid yw'n ofynnol i'ch Cyflogwr (Prentisiaid), Noddwr Dysgu, Darparwr Lleoliad na'r Brifysgol Agored roi cyfle pellach i chi fodloni'r gofynion ymarfer dysgu ar gyfer y modiwl hwnnw. O dan yr amgylchiadau hyn tybir eich bod wedi methu'r modiwl a gall eich astudiaethau gael eu hatal yn unol â'r Weithdrefn Addasrwydd i Ymarfer.
3.4 Myfyrwyr sy'n astudio cymhwyster Nyrsio (nad ydynt yn rhan o raglen brentisiaeth).
3.4.1 Os na fydd y Noddwr Dysgu yn rhoi digon o amser i chi gwblhau Cyfnodau Ymarfer Dysgu fel y nodir yn y deunyddiau modiwl, bydd Y Brifysgol Agored yn ceisio ymestyn eich cyfnod astudio er mwyn galluogi'r Noddwr Dysgu i ddarparu cyfleoedd ymarfer dysgu digonol. Y Noddwr Dysgu neu, lle y bo'n gymwys, y Noddwr Ariannol fydd yn atebol am unrhyw gostau ychwanegol yr eir iddynt o ganlyniad i'r fath estyniad, neu am roi cyngor a chymorth i chi ddod o hyd i Noddwr Dysgu a/neu Gyfnodau Ymarfer Dysgu amgen.
3.5 Dysgwyr sy'n dilyn rhaglen brentisiaeth
3.5.1 Fel Prentis, mae'n ofynnol i'ch cyflogwr roi 20% o oriau â thâl 'y tu allan i'r swydd' i chi astudio. Cytunwyd ar hyd eich prentisiaeth ar ddechrau'r rhaglen ac mae'n cynnwys y Cyfnodau Ymarfer Dysgu.
4 Terfynu Cyflogaeth a/neu Nawdd
4.1 Myfyrwyr sy'n astudio cymhwyster Nyrsio (nad ydynt yn rhan o raglen brentisiaeth)
4.1.1 Bydd rhwymedigaethau eich Noddwr Dysgu, fel y'u nodir yn y Cytundeb hwn, yn dod i ben os byddwch yn gadael eich cyflogaeth. Er mwyn parhau i fod wedi eich cofrestru ar gyfer y cymhwyster Nyrsio byddwch yn gyfrifol am ddod o hyd i Noddwr Dysgu amgen addas er mwyn cwblhau unrhyw ymarfer dysgu pellach sydd ei angen a chwblhau'r cymhwyster Nyrsio o fewn y terfyn amser penodedig.
4.1.2 Os byddwch yn cael cymorth ariannol o ran ffioedd dysgu a/neu unrhyw gymorth ariannol arall a bod y nawdd ariannol hwn yn cael ei dynnu'n ôl am unrhyw reswm, rhaid i chi sicrhau eich bod yn parhau i gyflawni eich rhwymedigaethau o ran ffioedd dysgu. Gall hyn gynnwys cael nawdd ariannol newydd neu drefnu benthyciad myfyriwr. Os na fyddwch yn dod o hyd i ffordd o dalu eich ffioedd dysgu, ni chewch ddilyn y rhaglen mwyach.
4.1.3 Rhaid i chi hysbysu'r Brifysgol Agored cyn gynted â phosibl am unrhyw newid posibl i'ch cyflogaeth a all effeithio ar eich perthynas barhaus â'ch Noddwr Dysgu a / neu eich Noddwr Ariannol er mwyn sicrhau bod modd ystyried trefniadau amgen.
4.1.4 Os bydd eich Noddwr Dysgu a'ch Noddwr Ariannol yn sefydliadau gwahanol a'ch bod yn gadael eich cyflogaeth wedyn, gyda chytundeb eich Noddwr Ariannol, cewch chwilio am gyflogaeth addas gyda chyflogwr amgen a fydd yn cytuno i weithredu fel eich Noddwr Dysgu. Bydd hyn yn eich galluogi i barhau â'ch cymhwyster Nyrsio ar yr amod bod y cyflogwr newydd yn gallu darparu'r profiadau ymarfer dysgu priodol a Aseswyr Ymarfer/Goruchwylwyr Ymarfer i fodloni gofynion y cymhwyster. Rhaid i chi gysylltu â'ch Tîm Cymorth Myfyrwyr i drafod pa mor addas yw'r newid arfaethedig hwn.
4.1.5 Os caiff cytundeb cydweithredu'r Brifysgol Agored â'ch Noddwr Dysgu ei derfynu, bydd Y Brifysgol Agored yn cymryd camau rhesymol i'ch galluogi i orffen y rhaglen, gan gynnwys cwblhau pob modiwl angenrheidiol a chyflawni'r holl Gyfnodau Ymarfer Dysgu sydd eu hangen.
4.2 Dysgwyr sy'n dilyn rhaglen brentisiaeth
4.2.1 Os caiff eich cyflogaeth ei therfynu am unrhyw reswm yn ystod eich prentisiaeth, cysylltwch â'ch Tiwtor Ymarfer neu Reolwr Cyflwyno'r Rhaglen Brentisiaeth (APDM neu unigolyn cyfatebol) cyn gynted â phosibl oherwydd bydd hyn yn effeithio ar eich gallu i barhau â'ch rhaglen ddysgu.
5 Terfynu Cofrestriad
5.1 Gall Y Brifysgol Agored ganslo eich cofrestriad ar gyfer y cymhwyster Nyrsio o dan yr amgylchiadau a nodir yn yr Amodau Cofrestru neu Amodau Cofrestru (Prentisiaid) fel sy'n briodol i'ch cymhwyster. Hefyd, gall Y Brifysgol Agored ganslo eich cofrestriad os na fyddwch yn gwneud y canlynol:
* parhau mewn cyflogaeth;
* cyflawni ymarfer dysgu gyda'ch Noddwr Dysgu neu Ddarparwr Lleoliad cytûn; neu
* cynnal safonau'r Awdurdod Rheoleiddio o ran eich iechyd, cymhwysedd a safonau ymddygiad.
5.2 Os byddwch yn methu modiwl (gan gynnwys methu unrhyw arholiad ailsefyll neu ailgyflwyniad), caiff eich Cyflogwr (Prentisiaid), Noddwr Ariannol (lle y bo'n gymwys) a/neu eich Noddwr Dysgu benderfynu a yw'n parhau i'ch cefnogi ar y rhaglen Nyrsio. Os ydych yn Brentis sy'n dilyn y rhaglen Nyrsio, dylech gysylltu â'ch APDM neu unigolyn cyfatebol am ragor o wybodaeth i weld a gewch gefnogaeth i barhau.Dylai myfyrwyr sy'n astudio cymhwyster Nyrsio y tu hwnt i raglen brentisiaeth gyfeirio at y meini prawf a amlinellir yn y Rheolau Ffioedd er mwyn penderfynu a ddylech chi neu eich Noddwr Ariannol dalu ffioedd is i ailastudio modiwl rydych wedi ei fethu.
5.3 Myfyrwyr sy'n astudio cymhwyster Nyrsio y tu hwnt i raglen brentisiaeth
5.3.1 Os bydd eich Noddwr Ariannol neu Noddwr Dysgu yn rhoi'r gorau i'ch cefnogi, bydd Y Brifysgol Agored yn canslo eich cofrestriad ar gyfer y cymhwyster Nyrsio. Bydd eich cofrestriad yn ailddechrau os byddwch, cyn dyddiad dechrau cyflwyno'r modiwl nesaf, wedi cael gafael ar Noddwr Ariannol amgen (neu yn Lloegr yn unig, wedi gwneud trefniadau amgen addas i dalu ffioedd dysgu) a/neu Noddwr Dysgu.
5.3.2 Os caiff cymorth ei dynnu'n ôl, gallwch astudio modiwlau academaidd nad ydynt yn benodol i'r rhaglen Nyrsio ar eich cam astudio presennol, ar yr amod eich bod yn gallu cyflawni deilliannau dysgu'r modiwl hwnnw, ond bydd angen i chi ddod o hyd i Noddwr Ariannol neu Ddysgu arall er mwyn parhau â'r rhaglen erbyn dyddiad dechrau'r modiwl nesaf.
5.3.3 Os caiff eich contract â'ch Noddwr Dysgu ei derfynu, rhaid i chi ddod o hyd i un arall er mwyn cwblhau modiwlau sy'n cynnwys y Cyfnodau Ymarfer Dysgu gofynnol ar gyfer y cam ar y Radd Nyrsio rydych yn ei astudio. Os na fyddwch yn gwneud hyn o fewn 2 flynedd i'ch Cyfnod Ymarfer Dysgu diwethaf, cewch eich dadgofrestru o'r Radd Nyrsio. Mewn amgylchiadau o'r fath gallwch gadw eich credyd a dychwelyd i astudio'n hwyrach os byddwch yn gymwys i wneud hynny, yn ddarostyngedig i'r rheolau a'r rheoliadau sydd ar waith pan fyddwch yn cofrestru wedyn.
6 Eich Astudiaethau
6.1 Rhaid i chi gwblhau eich cymhwyster Nyrsio o fewn y cyfnod penodedig ar gyfer y cymhwyster hwnnw (a nodir yn y Rheoliadau sydd ar gael ar StudentHome), oni chewch estyniad yn ôl disgresiwn y Bwrdd Astudiaethau Iechyd, Llesiant a Gofal Cymdeithasol. Os ydych yn astudio prentisiaeth, rhaid i unrhyw gais am estyniad gael ei wneud gyda chytundeb eich Cyflogwr a'r Brifysgol Agored a rhaid iddo gydymffurfio â'r rheolau a nodir gan eich Darparwr Cyllido a'r rheoleiddiwr. Gellir ystyried ceisiadau am estyniad os nad ydych wedi gallu astudio oherwydd rhesymau y tu hwnt i'ch rheolaeth (gweler Atodiad A). Mae amgylchiadau eraill lle y gellir rhoi estyniad yn cynnwys y canlynol:
a) os ydych wedi cael eich gwahardd dros dro o dan y Weithdrefn Addasrwydd i Ymarfer a'ch bod wedi cael eich ailgyflogi ar ôl hynny;
b) os byddwch yn colli eich swydd er nad chi oedd ar fai, ac nad ydych yn gallu dod o hyd i swydd arall ar unwaith (myfyrwyr sy'n astudio am gymhwyster Nyrsio y tu hwnt i brentisiaeth yn unig).
6.2 Os byddwch, am unrhyw reswm, yn methu â chwblhau Cyfnodau Ymarfer Dysgu modiwl: pan fyddwch yn dychwelyd i astudio, bydd yn ofynnol i chi gwblhau o leiaf y Cyfnod Ymarfer Dysgu olaf ar gyfer y Cam ar y cymhwyster Nyrsio roeddech wedi'i gyrraedd cyn y tarfwyd ar eich astudiaethau. Gallwch ofyn am i oriau ymarfer rydych wedi eu cwblhau yn ystod y modiwl gael eu cario ymlaen o'r Cyfnodau Ymarfer Dysgu hynny rydych wedi eu cwblhau'n llawn.
6.3 Os byddwch yn astudio cymhwyster Nyrsio y tu hwnt i raglen brentisiaeth, er mwyn cwblhau eich cymhwyster Nyrsio gyda'r Brifysgol Agored, rhaid i chi astudio bob yn ail flwyddyn o leiaf, neu gymryd seibiant astudio wedi'i gymeradwyo fel y nodir yn Mholisi a Gweithdrefn Newid eich Cynlluniau Astudio (Saesneg yn unig). Os na fyddwch yn gwneud hyn, cewch eich dadgofrestru o'ch cymhwyster Nyrsio.
6.4 Cewch ddechrau modiwl ar gam nesaf y cymhwyster Nyrsio cyn i chi gwblhau modiwl a chael y canlyniadau ar gam cynharach. Os felly, rhaid eich bod wedi cwblhau'r modiwl a chael y canlyniadau ar y cam cynharach o fewn 12 wythnos i ddechrau'r modiwl ar y cam diweddarach. Os nad yw hyn yn bosibl neu os nad ydych yn llwyddo, ni fyddwch yn gallu dechrau'r modiwl, na pharhau i fod wedi eich cofrestru, ar y cam diweddarach.
7 Rhannu gwybodaeth a Diogelu Data
7.1 Gweler Hysbysiad Preifatrwydd Myfyrwyr, Hysbysiad Preifatrwydd Nyrsio, a Hysbysiad Preifatrwydd Prentisiaethau Y Brifysgol Agored (os ydych yn astudio'r cymhwyster Nyrsio drwy brentisiaeth) am wybodaeth lawn am y ffordd y caiff data eu casglu a'u defnyddio gan Y Brifysgol Agored. Mae rhai pwyntiau ychwanegol sy'n ymwneud â'r Cytundeb Atodol hwn. Drwy ymrwymo i'r Cytundeb Atodol hwn, nodwch y canlynol:
a) Gall Y Brifysgol Agored rannu (neu bydd yn rhannu ar gyfer Prentisiaid) gwybodaeth am eich perfformiad academaidd a'r safonau proffesiynol sy'n ymwneud â'ch astudiaeth ar gyfer cymhwyster Nyrsio â'ch Cyflogwr (Prentisiaid), eich Noddwr Dysgu, eich Noddwr Ariannol ac unrhyw Ddarparwr Lleoliad. Yn benodol, gall gwybodaeth am faterion yn ymwneud â'ch ymddygiad gael ei rhannu lle gallai effeithio ar eich addasrwydd proffesiynol neu'ch addasrwydd i ymarfer a'ch cyfranogiad parhaus mewn unrhyw amgylchedd ymarfer dysgu.
b) Gall Y Brifysgol Agored ystyried unrhyw bryderon drwy ei Gweithdrefn Addasrwydd i Ymarfer (Saesneg yn unig) a all arwain at osod amodau ar eich cofrestriad parhaus ar y rhaglen, eich gwahardd dros dro neu eich dadgofrestru o'r rhaglen, neu eich diarddel o'r Brifysgol Agored.
c) Gall gwybodaeth am eich iechyd ac unrhyw anabledd sydd wedi'i ddatgan gael ei rhannu â Darparwyr Lleoliad yn unol â rhwymedigaethau cyfreithiol i ddarparu addasiadau rhesymol, er mwyn cydymffurfio â rhwymedigaethau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 yng Nghymru, Lloegr a'r Alban; Deddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd 2015 ar gyfer Gogledd Iwerddon; neu unrhyw ddyletswydd neu rwymedigaeth statudol arall. Hefyd, gall data gael eu rhannu fel nad ydych chi nac aelodau o'r cyhoedd mewn perygl wrth i chi gyflawni lleoliad.
d) Bydd Y Brifysgol Agored yn cadw unrhyw wybodaeth a rennir yn ddiogel ac yn prosesu data yn unol â Hysbysiad Preifatrwydd Myfyrwyr, Hysbysiad Preifatrwydd Nyrsio a Hysbysiad Preifatrwydd Prentisiaethau. Bydd eich Cyflogwr (Prentisiaid), Noddwr Dysgu, Noddwr Ariannol ac unrhyw Ddarparwr Lleoliad yn storio ac yn prosesu gwybodaeth yn unol â'u Hysbysiadau Preifatrwydd.
e) Gall eich Cyflogwr (Prentisiaid), eich Noddwr Ariannol (lle y bo'n gymwys), eich Noddwr Dysgu neu unrhyw Ddarparwr Lleoliad hysbysu'r Brifysgol Agored am unrhyw faterion a allai godi pryderon am eich gallu i gyrraedd safonau proffesiynol yr Awdurdod Rheoleiddio.
f) Gall Y Brifysgol Agored, eich Cyflogwr (Prentisiaid), eich Noddwr Dysgu, eich Noddwr Ariannol (lle y bo'n gymwys) ac unrhyw Ddarparwr Lleoliad rannu gwybodaeth a thystiolaeth am faterion yn ymwneud â'ch ymddygiad a allai effeithio ar eich addasrwydd proffesiynol, addasrwydd i ymarfer, cyflogaeth barhaus neu eich cyfranogiad mewn Cyfnod Ymarfer Dysgu. Mae gan eich Noddwr Dysgu, fel eich cyflogwr, yr hawl i ddelio â materion sy'n ymwneud â chyflogaeth o dan ei weithdrefnau ei hun, yn annibynnol ar Weithdrefn Addasrwydd i Ymarfer Y Brifysgol Agored. Fodd bynnag, gall hon hefyd gael ei defnyddio mewn perthynas â'r materion hynny.
g) Hefyd, efallai y bydd gan Y Brifysgol Agored rwymedigaeth gyfreithiol i ddarparu gwybodaeth benodol i'r Awdurdod Rheoleiddio.
h) Bydd Y Brifysgol Agored, lle y bo'n ofynnol, yn hysbysu'r Awdurdod Rheoleiddio am unrhyw fater sy'n ymwneud ag addasrwydd neu addasrwydd i ymarfer yr ymchwilir iddo yn ogystal â chanlyniad unrhyw ymchwiliad. Fodd bynnag, ni fydd Y Brifysgol Agored yn rhannu gwybodaeth am ymchwiliad i addasrwydd i ymarfer â Noddwr Ariannol (lle y bo'n gymwys), Noddwr Dysgu na Darparwr Lleoliad os ystyrir nad yw'r mater yr ymchwilir iddo yn peri risg ddybryd o dan yr amgylchiadau, na risg i ddefnyddwyr y gwasanaeth na chleifion.
7.2 Pan gwblheir eich cymhwyster Nyrsio, bydd Y Brifysgol Agored, os oes angen ac yn amodol ar gadarnhad parhaus o iechyd a chymeriad da, yn darparu unrhyw adroddiad neu eirda sydd ei angen ar yr Awdurdod Rheoleiddio fel amod dechrau nyrsio.
7.3 Lle na chaiff cymhwyster Nyrsio ei ddyfarnu pan gwblheir y gofynion academaidd, bydd Y Brifysgol Agored yn darparu unrhyw adroddiad neu eirda sydd ei angen ar yr Awdurdod Rheoleiddio o ran y mater hwnnw. Gall fod hyn i'w drosglwyddo'n uniongyrchol i gyflenwr trydydd parti a ddefnyddir gan yr Awdurdod Rheoleiddio.
8 Rhoi'r gorau i'ch astudiaethau neu eu gohirio
8.1 Os ydych yn bwriadu gohirio modiwl neu roi'r gorau iddo cyn ei gwblhau, dylech drafod hyn â'ch Tiwtor Staff. Os byddwch wedi gohirio modiwl, bydd eich Tiwtor Staff, yn ei dro, yn cysylltu â'ch Noddwr Ariannol a/neu Noddwr Dysgu, a all fod yn atebol am unrhyw ffioedd ychwanegol pan fyddwch yn ailddechrau astudio'r modiwl.
8.2 Bydd Y Brifysgol Agored yn gweinyddu unrhyw Gredyd neu Ad-daliadau o ran Ffioedd sy'n ddyledus yn unol â'r Rheolau Ffioedd oni fyddwch wedi ymrwymo i gytundeb penodol â ni a'ch Noddwr Ariannol i unrhyw gredyd neu ad-daliadau o ran ffioedd gael eu gwneud yn uniongyrchol i'r Noddwr Ariannol.
Rhestr termau
Awdurdod Rheoleiddio
Y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth (NMC).
Prentis /Dysgwr
Dysgwr 16 oed neu drosodd, sydd mewn cyflogaeth â thâl drwy gydol ei brentisiaeth ac sydd â lle mewn Cytundeb Prentisiaeth gyda'i gyflogwr. Bydd y Prentis yn cyfuno ei waith ag astudio am gymhwyster seiliedig ar waith, academaidd neu gyfunol. Bydd yn Brentis yn Lloegr sydd wedi'i gofrestru ar gyfer cymhwyster israddedig.
Y Cod
Mae'n cynnwys y safonau proffesiynol ymarfer ac ymddygiad ar gyfer nyrsys, bydwragedd a cymdeithion nyrsio (gan gynnwys myfyrwyr), fel y'u cyhoeddwyd gan yr Awdurdod Rheoleiddio.
Cyfleoedd Ymarfer Dysgu
Y profiadau dysgu a datblygu penodol sydd eu hangen o fewn y Cyfnod Ymarfer Dysgu er mwyn meithrin digon o wybodaeth seiliedig ar waith i gwblhau'r rhaglen nyrsio.
Cyfnod Ymarfer Dysgu
Cyfnod neu gyfnodau dysgu, lle cewch eich adnabod yn swyddogol fel myfyriwr nyrsio ychwanegol ac na chewch eich cynnwys ar restr ddyletswyddau'r gweithlu, a all ddigwydd yn eich man gwaith neu gyda thrydydd parti.
Cymhwyster Nyrsio
Y Graddau Cyn Cofrestru, Graddau Sylfaen, a Phrentisiaethau Gradd a gynigir gan Y Brifysgol Agored.
Cyswllt Cyflogi
Yr unigolyn a enwebwyd gan Noddwr Dysgu i ddarparu cyswllt gweithredol parhaus â'r Brifysgol Agored o ran cyflwyno'r cymwysterau Nyrsio Cyn Cofrestru a gwmpesir gan y Cytundeb Atodol hwn.
Darparwr Lleoliad
Y sefydliad sy'n darparu mynediad i amgylchedd ymarfer dysgu at ddibenion addysg nyrsio. Gall gynnwys eich Noddwr Dysgu ac unrhyw ddarparwyr lleoliadau ymarfer trydydd parti fel sy'n ofynnol i gyflawni cymwyseddau a deilliannau'r cymhwyster Nyrsio.
Noddwr Ariannol
Y sefydliad neu'r endid sy'n rhoi cymorth ariannol i chi, yn llawn neu'n rhannol, ar gyfer eich ffioedd dysgu a / neu gymorth ariannol arall sy'n gysylltiedig â'ch astudiaeth lle na chaiff ei ddarparu'n uniongyrchol gan eich Cyflogwr neu drwy fenthyciad ffioedd dysgu (Lloegr yn unig).
Noddwr Dysgu
Eich cyflogwr a'r sefydliad y mae gennych gontract cyflogaeth parhaol ag ef ac sy'n gyfrifol am gefnogi eich rhyddhau i gyflawni ymarfer dysgu ychwanegol a, lle y bo'n gymwys, amser astudio cytûn o fewn oriau gwaith; gall fod yn wahanol i'ch 'Noddwr Ariannol'.
Panel Canlyniadau Modiwl
Y Panel sy'n gyfrifol am gymeradwyo argymhellion ar gyfer canlyniadau modiwl, gan gynnwys monitro, cynnal a sicrhau ansawdd a safonau modiwlau.
Asesydd Ymarfer
Y person sy'n asesu ac yn cadarnhau bod y myfyriwr wedi cyflawni ymarfer dysgu ar gyfer lleoliad neu gyfres o leoliadau.
Goruchwylydd Ymarfer
Y person sy'n cefnogi ac yn goruchwylio Myfyrwyr/Prentisiaid Nyrsio a Bydwreigiaeth yn yr amgylchedd ymarfer dysgu. Rhaid i'r holl Fyfyrwyr/Prentisiaid gael eu goruchwylio wrth ddysgu mewn amgylcheddau ymarfer.
Rhaglen Nyrsio Cyn Cofrestru
Y term cyffredinol ar gyfer y llwybrau astudio y mae myfyrwyr/ prentisiaid yn eu dilyn er mwyn cymhwyso fel nyrs neu Gydymaith Nyrsio wrth astudio Gradd Nyrsio, Gradd Sylfaen, neu Brentisiaeth Gradd gyda'r Brifysgol Agored.
Rheolwr Cyflwyno'r Rhaglen Brentisiaeth (APDM)
Yr unigolyn cyswllt sy'n cynorthwyo Prentisiaid a Chyflogwyr drwy gydol eu Rhaglen Brentisiaeth. Mae'n cynnig cymorth a chyngor ar recriwtio, cofrestru a chymhwysedd; ac mae'n gyswllt rhwng y Cyflogwr a'r Brifysgol Agored. Mae'n darparu cymorth i reolwyr llinell/ Aseswyr ymarferyn y gweithle a Phrentisiaid. Mae APDMau hefyd yn adolygu, yn olrhain ac yn ymateb i gynnydd Prentisiaid drwy weithio gyda'r Cyflogwr, y Prentis a'r Brifysgol Agored er mwyn sicrhau y cwblheir y rhaglen yn llwyddiannus. Maent yn casglu ac yn gweithredu ar adborth gan y Cyflogwr a'r Prentis er mwyn gwella'r broses hon yn barhaus.
Tiwtor Staff
Yr unigolyn neu'r unigolion a benodir gan Y Brifysgol Agored i oruchwylio'r gwaith o gyflwyno'r cymwysterau Nyrsio ar lefel leol, gan gynnwys bod yn rheolwyr llinell Darlithwyr Cyswllt a Thiwtoriaid Ymarfer a chynnal cysylltiadau â'r Noddwr Dysgu, drwy'r Cyswllt Cyflogi fel arfer.
Tiwtor Ymarfer
Yr unigolyn a benodir gan Y Brifysgol Agored i ddarparu cymorth, arweiniad a sicrwydd ansawdd o ran ymarfer dysgu myfyriwr ac asesiad y Aseswyr Ymarfer / Goruchwylwyr Ymarfero gymhwysedd y myfyriwr drwy gydol y cymhwyster Nyrsio.
Eglurhad pellach
Anfonwch unrhyw wybodaeth neu ohebiaeth arall at Y Brifysgol Agored yn electronig er mwyn i ni allu ymateb i chi cyn gynted â phosibl. Gallwch hefyd gysylltu â ni dros y ffôn neu drwy'r post. Er mwyn cadarnhau'r cyfeiriad post diweddaraf a manylion cyswllt eraill, neu os hoffech ddysgu mwy am ein hamseroedd ymateb diweddaraf ar gyfer derbyn ac anfon gohebiaeth at Y Brifysgol Agored drwy'r post, gweler Swyddfeydd Y Brifysgol Agored.
I gael rhagor o wybodaeth am gofrestru a ffioedd, neu i newid neu ganslo eich astudiaethau, cysylltwch â:
Tîm Cymorth Myfyrwyr
The Open University PO Box 197 Milton Keynes MK7 6BJ
www.open.ac.uk/contact
Ffôn +44 (0)300 303 5303
Prentisiaethau'r Brifysgol Agored
The Open University PO Box 197 Milton Keynes MK7 6BJ
www.open.ac.uk/contact
firstname.lastname@example.org
Ffôn +44 (0)300 303 4121
Ar gyfer Prentisiaid sy'n astudio Rhaglenni Prentisiaeth Nyrsio.
email@example.com
Ffôn 01908 541070
Y Brifysgol Agored yng Nghymru
Os byddwch yn byw yng Nghymru, gallwch siarad â chynghorydd cymorth myfyrwyr yn Gymraeg neu yn Saesneg.
18 Heol y Tollty Caerdydd
CF10 1AP
Ffôn +44 (0)29 2047 1170
E-bost firstname.lastname@example.org
I siaradwyr Cymraeg
Os ydych yn siarad Cymraeg a byddai'n well gennych drafod eich anghenion drwy gyfrwng y Gymraeg, cysylltwch â'r Brifysgol Agored yng Nghymru yng Nghaerdydd os gwelwch yn dda
Ffôn +44 (0)29 2047 1170 neu e-bost email@example.com
Y Brifysgol Agored yn yr Alban
10 Drumsheugh Gardens Edinburgh EH3 7QJ Ffôn +44 (0)131 226 3851
E-bost firstname.lastname@example.org
Y Brifysgol Agored yn Iwerddon (Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon)
110 Victoria Street Belfast Northern Ireland BT1 3GN Ffôn +44 (0)28 9032 3718
E-bost email@example.com neu firstname.lastname@example.org
I Fyfyrwyr newydd o'r tu allan i'r DU (ac eithrio Gweriniaeth Iwerddon)
Ffôn +44 300 303 0266
www.openuniversity.edu
Neu gallwch anfon e-bost atom drwy ein gwefan www.open.ac.uk/contact
Os bydd gennych unrhyw sylwadau ynglŷn â'r ddogfen bolisi hon a sut y gellir ei gwella, cyflwynwch y rhain i email@example.com.
Fformat amgen y Cytundeb Atodol hwn
Os bydd angen y ddogfen hon arnoch mewn fformat amgen, cysylltwch â'r Tîm Cymorth Myfyrwyr drwy http://www.open.ac.uk/contact/ (rhif ffôn +44 (0)300 303 5303), neu eich Tîm Cymorth Myfyrwyr dynodedig drwy StudentHome os ydych yn fyfyriwr gyda'r Brifysgol Agored ar hyn o bryd.
Atodiad A
Table 1: Amgylchiadau lle y gellir ystyried rhoi estyniad i fyfyrwyr gwblhau eu cymhwyster.
Tudalen
27
o
30
Tudalen
28
o
30
Tudalen
29
o
30
Tudalen
30
o
30
|
cym_Latn
| 15,241
|
CC-MAIN-2024-18
| 0.999951
|
<urn:uuid:fb694797-d919-40ec-94e2-99dc1983beac>
|
https://democratiaeth.gwynedd.llyw.cymru/documents/s38363/Eitem%209%20-%20Atodiad%201.pdf?LLL=1
|
ADRODDIAD BLYNYDDOL CRAFFU 2022/23
Rhagair
Bu'n flwyddyn brysur, gydag aelodau profiadol yn dychwelyd yn dilyn Etholiad Mai 2022 ynghyd â nifer o aelodau newydd yn cael eu hethol. Cymerwyd y cyfle yng ngweithdai blynyddol y Pwyllgorau Craffu i aelodau'r pwyllgorau unigol i ymgyfarwyddo gyda rôl craffu a sut gall aelodau craffu ychwanegu gwerth.
Mae'r adroddiad yma yn crynhoi'r gwaith craffu a gyflawnwyd yn ystod y flwyddyn, gan ganolbwyntio ar y prif waith craffu ac ymhelaethu ar eitemau a graffwyd mewn cyfarfodydd ffurfiol o'r Pwyllgorau Craffu.
Gellir gweld rhestr o'r holl eitemau a graffwyd mewn cyfarfodydd ffurfiol yn ystod y flwyddyn mewn atodiad i'r adroddiad yma.
Cynhaliodd Archwilio Cymru adolygiad o effeithiolrwydd craffu yn ystod Chwefror 2023 - Ebrill 2023. Bu iddynt edrych ar ein trefniadau craffu gyda'r adolygiad yn gofyn y cwestiwn: 'A oes gan y Cyngor drefniadau effeithiol ar gyfer craffu mewn pwyllgorau cyhoeddus?'. Rydym yn disgwyl yn eiddgar am ganfyddiadau'r adolygiad a byddwn yn eu defnyddio i wella ein swyddogaeth craffu.
Mae craffu fwyaf effeithiol pan fo aelodau yn gweithio fel tîm. Hoffwn ddiolch i fy nghydgadeiryddion ac is-gadeiryddion a'r holl aelodau craffu am eu gwaith a'u hymroddiad yn ystod y flwyddyn. Mae ein diolch yn fawr hefyd i drigolion Gwynedd, Aelodau Cabinet, asiantaethau eraill a swyddogion perthnasol sy'n ein cefnogi i geisio sicrhau cyrraedd ein nod.
Cynghorydd Beth Lawton, Cadeirydd y Fforwm Craffu
Cynnwys
Pwyllgorau Craffu
Mae tri phwyllgor craffu yng Ngwynedd:
Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi
Pwyllgor Craffu Cymunedau
Pwyllgor Craffu Gofal
Yn dilyn adolygiad o'r trefniadau craffu yn 2019, roedd rôl craffu materion corfforaethol gan y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio. Yn sgil dyfodiad Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 bu rhaid symud y cyfrifoldeb am graffu'r materion yma.
Cynhaliwyd trafodaeth mewn cyfarfod o'r Fforwm Craffu (cyfarfod cadeiryddion ac isgadeiryddion craffu), lle daethpwyd i'r casgliad mai'r Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi fyddai'r cartref gorau wrth ystyried y pwysau gwaith cyfredol. Penderfynodd y Cyngor Llawn yn ei gyfarfod ar 23 Mehefin 2023 i symud rôl craffu materion corfforaethol i'r Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi. Bwriedir adolygu'r trefniant yn ystod 2023/24.
Gweler isod pa feysydd gwaith mae'r gwahanol bwyllgorau yn gyfrifol am ei graffu:
Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi
Adran Addysg, Adran Economi a Chymuned, GwE, Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, Tîm Arweinyddiaeth a Chyfreithiol, Adran Cefnogaeth Gorfforaethol, Adran Gyllid, Gweithrediad Mewnol y Cyngor a Partneriaethau
Pwyllgor Craffu Cymunedau
Adran Amgylchedd, Adran Priffyrdd, Peirianneg a YGC (Ymgynghoriaeth Gwynedd), Cynllun Datblygu Lleol, Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus, Trosedd ac Anrhefn a'r Cynllun Argyfwng Hinsawdd a Natur
Pwyllgor Craffu Gofal
Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant, Adran Plant a Chefnogi Teuluoedd, Iechyd a'r Adran Tai ac Eiddo
Cynhaliwyd y cyfarfodydd yn aml-leoliad yn ystod 2022/23, heblaw am ddau gyfarfod a gynhaliwyd yn gyfan gwbl rithiol, sef cyfarfod y Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi ar 20 Hydref 2022 oherwydd rhesymau diogelwch a chyfarfod y Pwyllgor Craffu Cymunedau ar 9 Mawrth 2023 oherwydd tywydd garw. Mae gan aelodau'r opsiwn i fynychu cyfarfodydd pwyllgorau craffu ffurfiol yn yr ystafell gyfarfod yn swyddfeydd y Cyngor neu o leoliad arall drwy ymuno ar Zoom.
Gweithdai Craffu
Cynhaliwyd gweithdai i lunio rhaglen waith ddrafft ar gyfer 2022/23 ar yr un diwrnod a chyfarfodydd cyntaf y Pwyllgorau Craffu. Ar ddechrau cyfnod cyngor newydd, rhoddwyd hyfforddiant i'r aelodau craffu o ran beth yw swyddogaeth craffu a beth y dylai ei gyflawni, pwrpas craffu yng Ngwynedd, rôl aelodau, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a sut i wneud cyfraniad effeithiol i graffu.
Pwrpas craffu yng Ngwynedd yw:
CYFRANNU AT YRRU GWELLIANT MEWN GWASANAETHAU I BOBL GWYNEDD
Gwneir hyn yn adeiladol trwy:
- Ymchwilio i bryderon am ansawdd ein gwasanaethau
- Weithredu fel Ffrind Critigol yn sicrhau fod sylw priodol yn cael ei roi i lais y dinesydd
- Adnabod ymarfer da a gwendidau
- Dal y Cabinet a'i aelodau i gyfrif
- Adolygu neu graffu penderfyniadau neu weithredoedd nad ydynt yn gyfrifoldeb y Cabinet
Cadwyd hyn mewn cof wrth flaenoriaethu eitemau i'w craffu yn ystod 2022/23.
Anfonwyd rhestr o eitemau posib i'w craffu ymlaen llaw at aelodau'r pwyllgor craffu perthnasol. Rhannwyd yr aelodau i ystafelloedd trafod er mwyn ystyried yr eitemau posib mewn grwpiau llai. Gofynnwyd i'r aelodau adnabod eu prif flaenoriaethau o'r rhestr o eitemau posib a rhoddwyd cyfle i aelodau awgrymu eitemau posib arall.
Dyma'r ffactorau a ystyriwyd wrth flaenoriaethu'r eitemau:
A yw'r mater yn effeithio ar gyfran helaeth o'r boblogaeth?
A yw craffu yn gallu gwneud gwahaniaeth / cael dylanwad? (Pobl / gwasanaeth / perfformiad)
A yw'r mater yn amserol i'w graffu?
Ydi'r mater yn flaenoriaeth i'r Cyngor?
A ydym yn glir beth ydym yn ceisio ei wella?
Cynhaliwyd trafodaethau agored yn dilyn adrodd yn ôl o'r grwpiau gydag anghytuno o ran blaenoriaethu rhai eitemau yng Ngweithdy'r Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi. Daethpwyd i gonsensws ar yr eitemau yma ar sail barn y mwyafrif.
Gwahoddwyd y Penaethiaid ac Aelodau Cabinet perthnasol i ymuno i adnabod unrhyw fater oedd angen ystyriaeth yng nghyd-destun y materion a flaenoriaethwyd ac o ran amseru'r craffu.
Roedd gan bob pwyllgor rhaglen waith ddrafft ar ddiwedd y gweithdy. Manylir ar y camau nesaf o dan y pennawd 'Fforwm Craffu'.
Fforwm Craffu
Cadeiryddion ac Is-Gadeiryddion y Pwyllgorau Craffu yw aelodau'r Fforwm Craffu. Mae'r Fforwm yn cymryd trosolwg o holl waith craffu'r Cyngor gyda'r aelodau yn herio naill a'r llall i sicrhau fod y materion cywir yn cael eu blaenoriaethu.
Rôl y Fforwm Craffu yw:
- Cynghori ar FLAENORIAETHU eitemau i'w craffu (mwyafrif yn craffu ffurfiol gyda nifer fechan o ymchwiliadau) gan herio sail adnabod eitemau i'w craffu.
- Adnabod y dull craffu mwyaf effeithiol o fewn yr adnoddau sydd ar gael (craffu ffurfiol/ymchwiliad)
- Adnabod eitemau sydd er gwybodaeth, gan geisio osgoi defnyddio trefniadau craffu i gyflawni'r rôl rhannu gwybodaeth.
- Asesu cyfraniadau'r pwyllgorau unigol ac asesu EFFAITH y gwaith craffu, gan adolygu ein trefniadau craffu yn barhaus.
Etholwyd cadeiryddion ac is-gadeiryddion ar gyfer 2022/23 yng nghyfarfod cyntaf y pwyllgorau craffu. Dyma'r cadeiryddion ac is-gadeiryddion fesul pwyllgor:
Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi
Pwyllgor Craffu Cymunedau
Cynghorydd Cynghorydd Cynghorydd Cynghorydd
Beth Lawton
Cai Larsen
Elin Hywel
Kim Jones
Pwyllgor Craffu Gofal
Cynghorydd Eryl JonesWilliams
Cynghorydd Linda Ann Jones
Yng nghyfarfod cyntaf y Fforwm ar 25 Gorffennaf 2022, cyflwynwyd gwybodaeth am rôl y Fforwm, trafodwyd rôl craffu yn y trefniadau hunanasesiad perfformiad, cymerwyd trosolwg o'r flaenraglen craffu drafft a rhoddwyd sylw i bryderon aelodau o ran llwyth gwaith y Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi.
Wrth ystyried y flaenraglen ddrafft, gwahoddwyd y Cadeiryddion ac Is-Gadeiryddion i ymhelaethu ar gynnwys blaenraglen eu pwyllgor perthnasol. Cafwyd trafodaeth am yr eitemau a flaenoriaethwyd. Roedd y Fforwm yn gefnogol i'r flaenraglen craffu ac i gyflwyno rhaglen waith y Pwyllgorau unigol i'r cyfarfodydd cyntaf i'w cymeradwyo.
Yn dilyn trafod llwyth gwaith y Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi yng ngoleuni'r pryderon a godwyd gan aelodau yng ngweithdy blynyddol y pwyllgor, daethpwyd i'r casgliad y dylid rhoi cyfle i weithredu'r trefniadau a'i adolygu yn amserol.
Cynhaliwyd cyd-gyfarfod o'r Fforwm a'r Cabinet ar 25 Hydref 2022 i sicrhau cydddealltwriaeth o rolau gwahanol Craffu/Cabinet, rhoddwyd ystyriaeth i'r blaenraglenni gwaith a thrafodwyd trefniadau cydweithio a chyfarfodydd i'r dyfodol. Daethpwyd i'r ddealltwriaeth y dylid cynnal cyd-gyfarfod unwaith y flwyddyn a rhaglennu dau gyfarfod cyswllt fesul Aelod Cabinet / Pennaeth yn y calendr gan drefnu cyfarfodydd ychwanegol pan fo materion penodol yn codi. Roedd yn gyfarfod adeiladol ac yn gosod sylfaen ar gyfer y berthynas cyd-weithio ar gychwyn tymor y Cyngor newydd.
Yng nghyfarfod y Fforwm ar 11 Ionawr 2023, bu'r aelodau yn trafod yr adnoddau i gynnal ymchwiliadau craffu / grwpiau tasg a gorffen ynghyd â brîff ar gyfer ymchwiliad craffu posib. Ar derfyn y drafodaeth, penderfynwyd bod dau ymchwiliad craffu yn cydredeg yn ddigonol ar hyn o bryd ac y gellid ail-asesu'r sefyllfa yn y dyfodol pe byddai angen, defnyddir meini prawf wrth adnabod/blaenoriaethu ymchwiliadau craffu ac i flaenoriaethu ymchwiliad craffu 'Ysgolion Uwchradd Categori 3 Gwynedd'. Daethpwyd i'r casgliad bod angen amlinellu'r broses o ran adnabod/blaenoriaethu ymchwiliad craffu. Dyma'r camau fydd yn cael eu dilyn:
Cam 1
* Adnabod mater a allai deilyngu cynnal Ymchwiliad Craffu
Cam 2
Cam 3
Cam 4
Cam 5
* Ystyried y mater yn erbyn meini prawf adnabod maes gwaith ymchwiliad
* Llunio brîff drafft cychwynnol
* Cyfarfod Anffurfiol y Pwyllgor Craffu perthnasol i ystyried y brîff drafft a gwahodd aelodau i ddatgan diddordeb i fod yn aelod o'r ymchwiliad
* Fforwm Craffu i ystyried blaenoriaethu'r ymchwiliad yng nghyd-destun yr adnoddau sydd ar gael
Cam 6
* Os yw'r Fforwm Craffu yn blaenoriaethu'r ymchwiliad yna cyflwynir y brîff drafft gerbron y Pwyllgor Craffu perthnasol i'w gymeradwyo ac i ethol aelodau
Trafodwyd yn ogystal y flaenraglen gan ystyried os oedd y materion cywir wedi eu blaenoriaethu ac edrych yn ôl ar y materion a graffwyd yn y cyfarfodydd pwyllgor. Rhoddwyd ystyriaeth i frîff yr adolygiad o effeithiolrwydd craffu gan Archwilio Cymru a rôl Cadeiryddion Craffu yng ngweithdrefnau'r Cynllun Deisebau.
Eitemau Craffu
Dyma wybodaeth am rai o'r eitemau a graffwyd yng nghyfarfodydd y Pwyllgorau Craffu yn ystod 2022/23. Mae pwyslais ar graffu yn ychwanegu gwerth yng Ngwynedd, gyda'r eitemau isod yn enghreifftiau o hyn. Gellir gweld rhaglenni a chofnodion cyfarfodydd y Pwyllgorau Craffu o dan y linc yma – www.gwynedd.llyw.cymru/craffu
Recriwtio a chadw staff yn y maes gofal (Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant)
Mae'r sefyllfa heriol iawn o ran recriwtio a chadw staff yn y maes gofal yn fater cenedlaethol sy'n effeithio ar Awdurdodau Lleol yn ogystal â'r Gwasanaeth Iechyd, y sector breifat a'r drydedd sector. Derbyniodd y Pwyllgor Craffu Gofal ar 29 Medi 2022, ddiweddariad ar yr argyfwng staffio sy'n bodoli ac yn gwaethygu yn yr Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant.
Tynnodd swyddogion sylw at y rhesymau dros yr heriau a sut mae'r Adran yn ymateb i'r sefyllfa. Soniwyd am effaith y sefyllfa, gan gynnwys, rhestrau aros maith, cleifion yn methu dychwelyd adra o'r ysbytai a'r pwysau ar staff. Nodwyd bod llawer o ymdrech a gweithgaredd yn digwydd, ac er bod yr Adran wedi profi llwyddiannau bychain, nid oes eto datrysiad i'r sefyllfa sy'n peri pryder. Pwysleisiwyd bod angen edrych ar yr hyn y gellid ei wneud yn lleol a'r hyn sydd o fewn rheolaeth y Cyngor a'r Adran drwy sicrhau buddsoddiad gofalus o adnoddau presennol.
Llun: "freepik.com"
Rhai o'r sylwadau a wnaed gan aelodau wrth drafod oedd:
Y dyletswydd ar Gynghorwyr i hyrwyddo'r swyddi yn y maes gofal i bobl leol.
A fyddai'n bosib cynyddu'r cyswllt efo colegau a chynnig lleoliadau i fyfyrwyr?
Y dylid annog myfyrwyr cyrsiau iechyd a gofal cymdeithasol i chwilio am gyfleoedd yn lleol a sicrhau bod hyfforddiant parhaus ar gael yn y gweithle.
A oedd bwriad i gynyddu cyflogau gofalwyr yn y dyfodol i'w cadw yn eu swyddi?
Balchder bod gwaith lobio yn digwydd efo'r Llywodraeth a'r angen i barhau er mwyn ceisio cael newid yn genedlaethol.
Yn ddigalon clywed am yr argyfwng yn y maes gofal, yn enwedig bod 44% o swyddi darparu gofal rheng flaen a 34% o swyddi gwaith cymdeithasol a hysbysebwyd rhwng Ebrill a Gorffennaf heb dderbyn unrhyw gais. Holwyd sut roedd y ffigyrau yn cymharu â Siroedd eraill ac Adrannau eraill y Cyngor.
Sut ymatebir i geisiadau gan weithwyr gofal am help? A oedd modd ysgafnhau'r baich arnynt?
Dylai'r Adran edrych ar gyfleodd pellach e.e. cynnig swyddi rhan amser pan nid yw'n bosib llenwi swyddi llawn amser a hyfforddi staff y Cyngor i helpu ambell ddiwrnod o'r wythnos. Pwysleisiwyd bod angen hyblygrwydd ac efallai ceisio targedu staff sydd yn colli eu gwaith o ganlyniad i sefydliadau / siopau yn cau.
Yr angen i weithio efo'r Gwasanaeth Iechyd er mwyn sicrhau bod swyddi a hyfforddi pellach ar gael i raddedigion a'r rhai sy'n cwblhau cyrsiau iechyd a gofal cymdeithasol.
Bydd y Pwyllgor Craffu Gofal yn craffu'r sefyllfa o ran recriwtio a chadw gweithwyr cymdeithasol yn yr Adran Plant a Chefnogi Teuluoedd yn ystod 2023/24. Manylir ar waith craffu'r Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi ar gynllunio'r gweithlu ar dudalen 10.
Datblygiadau cenedlaethol a lleol yng nghyswllt rheoli effaith ail gartrefi a llety gwyliau ar allu pobl leol i gael mynediad i gartrefi yn eu cymuned a'r Cynllun Datblygu Lleol Diwygiedig
Roedd aelodau'r Pwyllgor Craffu Cymunedau yn awyddus i graffu'r maes yma oherwydd y problemau sy'n bodoli o ran rheoli niferoedd ail gartrefi a llety gwyliau a chael mynediad at gartrefi. Craffwyd yng nghyd-destun y datblygiadau deddfwriaethol, polisi cynllunio cenedlaethol a'r Cynllun Datblygu Lleol.
Eglurwyd yng nghyfarfod y Pwyllgor ar 27 Hydref 2022, bod tri dosbarth defnydd newydd bellach wedi dod i rym - C3 Prif Gartref, C5 Ail Gartref a C6 Llety Gwyliau Byr Dymor. Nodwyd bod gan berchnogion yr hawl i newid rhwng y dosbarthiadau defnydd hyn heb ganiatâd cynllunio. Byddai angen cyflwyno cyfarwyddyd Erthygl 4 i'w reoli a byddai'n rhoi grymoedd i'r Cyngor ei wneud yn ofynnol i berchnogion wneud cais am ganiatâd cynllunio cyn newid dosbarth defnydd eu tai.
Yn ystod y drafodaeth, cyflwynwyd y prif sylwadau canlynol gan aelodau:-
Sut byddai'r broses o gasglu tystiolaeth a data yn cael ei ariannu?
Fyddai'r ddeddfwriaeth yn debygol o greu problemau mewn ardaloedd lle nad oedd ail dai yn ofid ar hyn o bryd? A oedd ystyriaeth yn cael ei roi i ardaloedd a oedd yn ymylu gydag awdurdodau eraill? Oedd y Gwasanaeth yn cydweithio gyda'r awdurdodau yma?
Fyddai'n bosib derbyn adroddiad ar ddatblygiadau'r broses recriwtio er mwyn gallu ystyried os bydd yr amserlen o allu gweithredu erthygl 4 ar ddechrau 2024 yn gyraeddadwy?
Bod angen rhoi ystyriaeth i 'buffer zones'.
Sut fyddai'r ardaloedd yn cael eu hadnabod? Oes meini prawf penodol?
A fydd ymgynghoriad i roi cyfle i bobl yr ardal leisio eu barn?
Penderfynwyd derbyn yr adroddiad gan nodi'r sylwadau a gyflwynwyd yn ystod y drafodaeth; bod adroddiad pellach yn cael ei gyflwyno i'r Pwyllgor yng nghyfarfod 9 Mawrth 2023, yn edrych ar yr opsiynau ardaloedd posib lle gellir tystiolaethu'r defnydd o Gyfarwyddyd Erthygl 4; gofyn i'r Adran gynnwys gwybodaeth am yr ymgynghoriad a recriwtio yn yr adroddiad.
Cinio Ysgol am Ddim
Gyda'r gofyn i ysgolion cynradd ddarparu cinio am ddim ar gyfer yr holl ddysgwyr erbyn Medi 2023, roedd yn amserol i graffu'r trefniadau mewn lle i ehangu'r ddarpariaeth i'r gwahanol gyfnodau allweddol.
Dyma rai o'r sylwadau a gyflwynwyd gan aelodau craffu yn ystod y drafodaeth yng nghyfarfod y Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi ar 8 Rhagfyr 2022:
Bod y prosiect cinio am ddim mewn ysgolion i'w groesawu, a phwysleisiwyd pwysigrwydd dwyn pwysau gwleidyddol i sicrhau bod y swm y pryd a ddarperir gan Lywodraeth Cymru yn cael ei amddiffyn, neu hyd yn oed ei godi, wrth i ni fynd i mewn i gyfnod o doriadau.
Y dylid dathlu'r ffaith bod 1305 o blant UPFSM (Universal Primary Free School Meals), na fyddai wedi derbyn cinio ysgol am ddim fel arall, wedi dewis cinio ysgol ym Medi, a bod hynny'n golygu bod gan y rhieni arian ychwanegol yn eu pocedi i'w wario'n lleol gobeithio, a thrwy hynny roi hwb i'r economi leol.
At y dyfodol, gallai fod yn fuddiol cynnal ymgynghoriad blynyddol gyda rhieni a phlant mewn ymgais i gynyddu'r ganran sy'n derbyn y prydau.
Bod y prydau a ddarperir yn yr ysgolion yn gytbwys a maethlon, ond y gallai mwy o hyblygrwydd o ran y dewis o fwyd sydd ar gael fod yn fodd o gynyddu'r niferoedd sy'n derbyn cinio ysgol.
Ei bod yn bwysig nad yw ansawdd y prydau'n dioddef o ganlyniad i gostau uwch cynhyrchu pryd bwyd.
Croesawyd y bwriad i ymestyn y cynnig i Flwyddyn 2 erbyn Ionawr 2023.
Penderfynwyd derbyn yr adroddiad a chyflwyno
diweddariad i'r pwyllgor pan fydd y cynllun wedi ymestyn ar draws y sector cynradd, gyda sylw penodol ar y gwaith sy'n cael ei wneud i godi'r niferoedd ac i edrych ar y rhesymau pam nad yw rhai disgyblion yn cymryd cinio ysgol, a sicrhau bod ystyriaeth yn cael ei roi i ansawdd y bwyd, gan hefyd geisio cadw'r budd yn lleol.
Gwasanaeth Casglu Gwastraff ac Ailgylchu
Blaenoriaethodd aelodau'r Pwyllgor Craffu Cymunedau yr eitem yng Ngweithdy Blynyddol y Pwyllgor. Yn dilyn cais gan y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio roedd y gwaith craffu yn cynnwys edrych ar y rhesymau tu ôl i'r gorwariant a gwireddu arbedion yn y maes.
Yng nghyfarfod y Pwyllgor ar 19 Ionawr 2023, craffwyd amlinelliad o raglen waith adolygu Gwasanaethau Gwastraff ac Ailgylchu. Roedd yr adroddiad yn cynnwys y rhesymau am y gorwariant a pa gamau a gymerir i'w daclo.
Rhai o'r sylwadau a wnaed gan aelodau wrth drafod oedd:
Dylid ystyried y posibilrwydd o ddefnyddio system y Tîm Cymunedau Glân a Thaclus ar gyfer aelodau i nodi casgliadau a fethwyd eu cwblhau. Yn y cyfamser dylid cymryd camau i gysylltu gydag aelodau lleol er mwyn iddynt rannu'r wybodaeth gyda thrigolion eu ward.
Bod newid cylchdeithiau fel bod yr un aelod o staff yn gweithio ar yr un teithiau wedi bod yn effeithiol. Oedd safon y gwasanaeth yn gyson drwy'r sir yn dilyn y newid?
A ellir uchafu'r incwm yn deillio o werthu deunyddiau wedi eu hailgylchu?
Dylid ystyried mewn rhai sefyllfaoedd, megis fflatiau, rhoi biniau gwyrdd mawr gyda goriad i gael mynediad atynt i'r rhai fyddai yn eu defnyddio.
Bod canrannau ailgylchu Ceredigion a Phowys yn uwch na Gwynedd. Sut mae'r siroedd hyn yn llwyddo i ailgylchu mwy?
A oes ystyriaeth wedi ei roi i gael biniau mawr cymunedol er mwyn casglu gwastraff a ellir ei ailgylchu mewn rhai ardaloedd?
Bod cyfraddau salwch staff yn uchel. Sut mae'r Adran yn cefnogi'r gweithlu?
Beth yw barn y gweithlu ar y ffordd o weithio?
Nodwyd yn ystod y drafodaeth y bwriad i'r Pwyllgor graffu rhai elfennau o raglen waith y gwasanaethau gwastraff ac ailgylchu pan yn amserol. Bydd y Pwyllgor yn craffu'r maes ymhellach yn ystod 2023/24.
Cynllunio'r Gweithlu
Yng nghyfarfod y Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi ar 23 Mawrth 2023, craffwyd sefyllfa'r Cyngor mewn perthynas â recriwtio a chadw staff. Roedd yr adroddiad yn cyfeirio at yr heriau a'r camau sydd eisoes yn cael eu cymryd i fynd i'r afael â'r sefyllfa. Yn ogystal â rhoi trosolwg o amcanion hirdymor y Cyngor ar gyfer cynllunio'r gweithlu.
Dyma rai o'r sylwadau a gyflwynwyd gan aelodau craffu yn ystod y cyfarfod:-
Bod methu cyflogi, e.e. swyddogion gorfodaeth, yn arwain at sefyllfa lle mae'r gwaith yn ôl-gronni dros gyfnod o amser.
Bod yr adroddiad yn un cryno, i bwrpas a gonest, sy'n dangos yn glir lle mae'r diffyg. A oes enghreifftiau o ddulliau
creadigol o ddenu gweithwyr? Faint o brentisiaid sydd wedi aros gyda'r
Cyngor, a beth sydd wedi gweithio, a ddim wedi gweithio, o ran y Cynllun
Profiad Gwaith?
Bod cyfweliadau gadael yn bwysig er mwyn deall pam bod pobl yn dewis gadael. Oes cyfle i unigolion rannu gofidiau, ayb, yn ystod eu cyflogaeth?
Bod peryg' nad yw cynnal cyfweliad gadael gyda chyn-reolwr llinell y gweithiwr yn rhoi'r darlun cyflawn. Oedd modd gwneud hynny'n gwbl annibynnol drwy'r Gwasanaeth Adnoddau Dynol?
Gallai disgwyliadau'r Cyngor o ran sgiliau iaith ei gwneud yn fwy heriol recriwtio staff. Byddai cyswllt gyda'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol o gymorth.
Dylai'r Tîm Adnoddau Dynol roi ystyriaeth i gynnal fforymau bychain anffurfiol gyda grwpiau o'r gweithlu rheng-flaen. Er mwyn datblygu perthynas dros amser lle mae pobl yn teimlo'n gyffyrddus i roi barn onest am y gwaith.
Bod cyfle gwych i werthu Gwynedd yn yr Eisteddfod Genedlaethol ym Moduan. Cymerid y byddai gwybodaeth ynglŷn â'r cyfleoedd sydd ar gael ar stondin y Cyngor, ynghyd â phosteri wrth y fynedfa i'r Maes, yn y maes parcio ac ym Maes B i godi delwedd Gwynedd fel lle da i fyw a gweithio.
Bod Cynllun Yfory yn greiddiol i gadw ieuenctid yn y sir. Angen clustnodi arian penodol i'r diben hwn.
Pwysigrwydd medru denu a chadw'r staff hynny sydd ar gyflogau lefel is.
Bod prinder staff addysg yn gyffredinol ar draws y sir hefyd, gan gynnwys cymorthyddion a chymorthyddion mewn ysgolion anghenion arbennig. Roedd angen i'r Cyngor edrych ar yr holl fater yn ei gyfanrwydd o ran sut i ddenu a gwobrwyo staff ar lefel cyflog is.
A fu cynnydd yn y trafodaethau ynglŷn â phecynnu swyddi rhan-amser mewn gwahanol adrannau er mwyn gallu cynnig un swydd lawn-amser?
Lle mae'r Cyngor yn hysbysebu swyddi?
O ran delwedd y Cyngor, tueddiad i feddwl bod angen gradd a bod yn ddosbarth canol i weithio i'r Cyngor. Sut gellid gwerthu'r Cyngor i bobl ifanc dosbarth gweithiol yn ein hardaloedd difreintiedig, ac nid y swyddi cyflog isel yn unig?
Bod y cyfnod Mai/Mehefin yn adeg dda i ddenu pobl ifanc i ddod i weithio i'r Cyngor, wrth iddynt adael yr ysgol a'r colegau. Fyddai'n bosib' rhoi post ar Instagram gyda linc i swyddi'r Cyngor er mwyn targedu pobl ifanc yn benodol?
Roedd y drafodaeth yn adeiladol ac amlygodd yr aelodau syniadau er mwyn ymateb i'r heriau recriwtio a chadw staff.
Cynllun Awtistiaeth 2021-23
Craffwyd Cynllun Awtistiaeth 2021-23 yng nghyfarfod y Pwyllgor Craffu Gofal ar 25 Tachwedd 2021 cyn i'r Cabinet ei gymeradwyo. Derbyniwyd diweddariad yng nghyfarfod y Pwyllgor ar 20 Ebrill 2023. Roedd yn adroddiad ar y cyd gan yr Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant a'r Adran Plant a Chefnogi Teuluoedd.
Eglurwyd bod cynnydd sylweddol wedi ei wneud ers i'r Cod Ymarfer ar gyfer Cyflenwi Gwasanaethau Awtistiaeth ddod i rym yn Medi 2021. Cyfeiriwyd at y bid llwyddiannus a fyddai'n golygu y gellid cynyddu adnoddau staffio ar gyfer datblygu gwasanaethau Awtistiaeth ar draws y Sir a datblygu modiwlau e-ddysgu i godi ymwybyddiaeth staff Awdurdodau Lleol, y Bwrdd Iechyd a'r Heddlu. Nodwyd bod gan y Tîm Awtistiaeth Cenedlaethol rôl gyffredinol yn natblygiad gwasanaethau ledled Cymru ac, wrth gyfarfod yn chwarterol, yn rhoi cyfle i rannu gwybodaeth a diweddariadau perthnasol. Manylwyd ar flaenoriaethau'r 6 mis nesaf.
Yn ystod y drafodaeth, cyflwynwyd y sylwadau canlynol gan aelodau:
Canmol gwaith y gwasanaeth.
Croesawu penodiad Cydlynydd/Swyddog Prosiect ar gyfer datblygu Gwasanaethau Awtistiaeth.
Bod angen sicrhau penodiadau Cymraeg fel nad yw plant o aelwyd Cymraeg o dan anfantais.
Bod angen gweld newid a sicrhau gweithrediad.
Bod y Bws Awtistiaeth yn wych (hyfforddiant arloesol ac ymarferol sydd yn rhoi profiad i bobl nad ydynt yn awtistig o'r anawsterau sy'n wynebu pobl ar y sbectrwm awtistiaeth) ac y dylid annog y bws teithiol yma.
Bod y sbectrwm yn eang a'i bod yn bwysig adnabod pwy sydd wir angen cefnogaeth.
Bod angen sicrhau cefnogaeth briodol i oedolion a phlant wrth iddynt fynd drwy'r broses asesu.
Pryder bod plant yn cael eu gwrthod gan y gwasanaeth asesu gan nad ydynt yn cwrdd â'r meini prawf - lle fydd y plant yma yn cael sylw? Angen symleiddio'r gwasanaeth.
Bod nifer yn talu yn breifat am asesiad oherwydd y rhestr aros ond nid oedd yn sicrhau mynediad at wasanaethau yn gynt.
Bod cymariaethau rhwng Awtistiaeth a Dementia ac y dylid annog adnabod cyfleoedd i gydweithio rhwng y ddau dîm. Awgrymwyd sefydlu cynllun sydd yn ymdebygu i Ddementia Cyfeillgar.
Angen sicrhau bod digwyddiadau yn cael eu cynnal yng nghefn gwlad.
Croesawu'r bwriad i sicrhau bod staff sydd yn gweithio'n uniongyrchol gyda phlant, pobl ifanc neu oedolion yn ymgymryd â hyfforddiant ymwybyddiaeth. Rhaid sicrhau hyfforddiant dwys i'r rhai hynny sydd yn ymdrin ag awtistiaeth yn uniongyrchol.
Cyfeiriwyd at yr angen i gydweithio gyda'r Adran Addysg a'r Bwrdd Iechyd. Fel rhan o'r penderfyniad, nodwyd y dylid sefydlu Grŵp Tasg a Gorffen i drafod gweithredu'r Cynllun gyda'r tîm newydd gan sicrhau cynrychiolaeth o'r Adran Addysg a'r Bwrdd Iechyd. Gweithredir ar hyn yn ystod 2023/24.
Blaengraffu
Un o'r ffyrdd mae craffu yn ychwanegu gwerth yw wrth flaengraffu, hynny yw, craffu cyn i benderfyniad cael ei wneud gan y Cabinet a/neu'r Cyngor. Dyma'r eitemau a flaengraffwyd yn ystod 2022/23:
Cynllun Economi Ymweld
Craffwyd y Cynllun cyn i'r Cabinet ei gymeradwyo. Argymhellwyd y dylid ystyried newid gweledigaeth y cynllun a bod angen cynnwys cynrychiolwyr eraill ar Bartneriaeth Economi Ymweld Cynaliadwy Gwynedd ac Eryri. Er ni ddiwygiwyd y weledigaeth, fe weithredwyd o ran aelodaeth y bartneriaeth.
Adroddiad Sefydlogrwydd Marchnad Gofal Gogledd Cymru
Bu i'r Pwyllgor Craffu Gofal graffu'r adroddiad cyn i'r Cabinet ei ystyried a'i argymell i'r Cyngor Llawn. Yr adroddiad yn ddogfen ranbarthol a oedd yn dangos tueddiadau ar draws y Gogledd yn ogystal â negeseuon lleol i Wynedd.
Adroddiad Asesiad Anghenion Poblogaeth Oedolion Gwynedd
Mae'r asesiad yn rhoi sylfaen i'r Cyngor o ran cynllunio gwasanaethau oedolion i'r dyfodol ac adnabod y blaenoriaethau i'w ariannu. Mewnbwn craffu cyn i'r Cabinet ei ystyried a'i argymell i'r Cyngor Llawn i'w gymeradwyo.
Cynllun Gwella Hawliau Tramwy
Pwyllgor Craffu Cymunedau wedi craffu ar hyd y daith o greu cynllun newydd. Y gwaith craffu yn 2022 wedi arwain at gynnwys mwy o wybodaeth o ran gwirfoddolwyr a materion mynediad i bawb cyn i'r Cabinet gymeradwyo'r cynllun.
Cynllun Llesiant
Materion penodol wedi eu codi o ran gwarchodaeth i'r Iaith Gymraeg. Wedi arwain at addasiadau i'r Cynllun Llesiant Drafft ond ni ychwanegwyd fel amcan llesiant i'r cynllun. Esiampl o graffu yn amlygu pethau sydd angen sylw. Er ni chydsyniwyd â barn y craffwyr yn gyfan gwbl, bydd rôl bwysig ganddynt i graffu gweithrediad y cynllun dros y blynyddoedd nesaf.
Opsiynau Ardaloedd Posib Cyfarwyddyd Erthygl 4 – dosbarthiadau defnydd tai
Bu cyfle i'r Pwyllgor Craffu Cymunedau graffu'r opsiynau posib cyn i'r Cabinet ystyried y mater. Penderfynwyd argymell i'r Cabinet y dylid cymeradwyo'r opsiwn a ffafrir o ran cyflwyno Cyfarwyddyd Erthygl 4, sef 'Opsiwn 4: Gwynedd gyfan (Ardal yr Awdurdod Cynllunio Lleol Gwynedd)'.
Ymchwiliad Craffu
Bwriad Ymchwiliadau Craffu yw asesu effaith polisïau cyfredol a/neu berfformiad gwasanaethau. Mae hyn yn cael ei wneud drwy gasglu tystiolaeth angenrheidiol sydd yn cynnwys gwrando ar brofiadau pobl mewn cyfnod o tua 6 i 9 mis.
Yn dilyn blaenoriaethu cynnal ymchwiliad craffu 'Ysgolion Uwchradd Categori 3 Gwynedd' mewn cyfarfod o'r Fforwm Craffu, mabwysiadwyd brîff y gwaith ac etholwyd aelodau yng nghyfarfod y Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi ar 2 Chwefror 2023.
Y prif gwestiwn mae'r ymchwiliad yn ei gyfarch yw:
'Beth yw'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg yn ein hysgolion uwchradd a pha gynlluniau sydd mewn lle i gynyddu'r ddarpariaeth yng Nghyfnod Allweddol 3, Cyfnod Allweddol 4 a Chyfnod Allweddol 5 yng Ngwynedd?'
Mae'r ymchwiliad yn ystyried gweithrediad Polisi Iaith Addysg yr Awdurdod mewn tair ysgol uwchradd categori 3 (1 ysgol o Arfon, Dwyfor a Meirionnydd). Y tair ysgol yw:
Ysgol Dyffryn Nantlle
Ysgol Eifionydd
Ysgol Godre'r Berwyn
Aelodau'r ymchwiliad yw'r Cynghorwyr Paul Rowlinson (Cadeirydd), Cai Larsen, Beth Lawton, Huw Rowlands a Rhys Tudur.
Mae aelodau'r ymchwiliad craffu wedi cychwyn ar y gwaith a bydd yr ymchwiliad yn adrodd i'r Pwyllgor Craffu Addysg ac Economi. Byddwn yn adrodd ar waith yr ymchwiliad yn Adroddiad Blynyddol 2023/24.
Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015
Mae'r Ddeddf yn gofyn i gyrff cyhoeddus ddylunio gwasanaethau sy'n gwarchod cenedlaethau'r dyfodol yn y tymor hir. Mae'n gosod dyletswydd i wella llesiant amgylcheddol, economaidd, diwylliannol a chymdeithasol pobl Cymru.
Wrth graffu mae aelodau yn ystyried y 5 ffordd o weithio sydd wedi eu nodi yn y Ddeddf ac yn eu defnyddio i lywio eu trywydd cwestiynu:
Herio Perfformiad
Mae cyfarfodydd herio perfformiad yn cael eu cynnal bob yn ail fis (ac eithrio mis Ebrill a mis Awst), fesul maes gwaith adrannau'r Cyngor. Ystyrir datblygiadau prosiectau'r Adrannau sydd yng Nghynllun y Cyngor, mesurau perfformiad 'dydd i ddydd' ynghyd â'r gofrestr risg.
Rhoddir gwahoddiad i gynrychiolwyr y pwyllgorau craffu i fynychu cyfarfodydd dwywaith y flwyddyn.
Mae cynrychiolwyr y pwyllgorau craffu yn cael gwahoddiad er mwyn:
Cael blas o faint o afael sydd ar faterion perfformiad o fewn yr adrannau unigol.
Adnabod, os oes angen, unrhyw faterion perfformiad allai deilyngu sylw mewn pwyllgor craffu ffurfiol maes o law.
Disgwylir i'r cynrychiolwyr adrodd yn ôl i'r cyfarfod anffurfiol cyntaf o'r pwyllgor craffu perthnasol yn dilyn y cyfarfodydd hyn. Mae cyfarfodydd anffurfiol yn cael eu cynnal yn dilyn cyfarfodydd ffurfiol o'r Pwyllgorau Craffu.
Dyma'r aelodau a fynychodd cyfarfodydd herio perfformiad yn ystod 2022/23:
Oedolion, Iechyd a Llesiant
Meryl Roberts Sasha Williams
Addysg
Beth Lawton Gwynfor Owen wrth gefn – Jina Gwyrfai
Plant a Chefnogi Teuluoedd
Gwynfor Owen Sasha Williams
Tai ac Eiddo
Menna Baines Dewi Jones
Amgylchedd
Linda Morgan Llio Elenid Owen Rhys Tudur
Priffyrdd, Peirianneg a YGC
Stephen Churchman
Rob Triggs wrth gefn –
Arwyn Roberts
Economi
Iwan Huws Dewi Owen wrth gefn – Jina Gwyrfai
Cefnogaeth Gorfforaethol a Chyfreithiol
Huw Rowlands Paul Rowlinson
Cyllid
Elin Hywel Beth Lawton
Ffeithiau am Graffu yng Ngwynedd yn 2022/23
45 aelod wedi bod yn rhan o wneud y gwaith craffu pwysig yn ystod y flwyddyn.
33 eitem wedi eu craffu mewn cyfarfodydd ffurfiol.
2 gyfarfod o'r Fforwm Craffu wedi ei gynnal yn ystod y flwyddyn.
Cyd-gyfarfod o'r Fforwm Craffu a'r Aelodau Cabinet wedi ei gynnal.
Sesiwn hyfforddiant agweddau cyfreithiol cadeirio pwyllgorau craffu ar gyfer Cadeiryddion ac Is-Gadeiryddion craffu.
Cyfarfodydd wedi eu cynnal rhwng Cadeiryddion ac Isgadeiryddion a'r Aelodau Cabinet a Phenaethiaid perthnasol.
Aelod o'r Pwyllgor Craffu Cymunedau yn cynrychioli'r pwyllgor ar y Bwrdd Newid Hinsawdd a Natur.
Aelodau'r Pwyllgor Craffu Gofal wedi mynychu gweithdy i roi mewnbwn ar Strategaeth Gwasanaethau Clinigol, Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr.
Rhaglen Waith Craffu 2022-23
PWYLLGOR CRAFFU ADDYSG AC ECONOMI
20/10/2022
- Cwricwlwm i Gymru: Y Cod Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb
- Cwricwlwm newydd i Gymru
- Ffordd Gwynedd
08/12/2022
- Cadw'r Budd yn Lleol
- Cinio ysgol am ddim
- Adroddiadau Blynyddol
(i) Adran Addysg
(ii) GwE
02/02/2023
- Cynllun Economi Ymweld
- Brîff Ymchwiliad Craffu Ysgolion Uwchradd Categori 3 Gwynedd
23/03/2023
- Cynllun Twf - Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru
- Addysg a'r Gymraeg: Gweledigaeth Newydd ar gyfer Cyfundrefn Addysg Drochi tuag at 2032 a thu hwnt
- Cynllunio'r Gweithlu
PWYLLGOR CRAFFU CYMUNEDAU
28/09/2022
- Adroddiad Blynyddol 2021/22 - Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Gwynedd ac Ynys Môn
- Biniau Halen a graeanu strydoedd cefn
- Datblygiadau yn y maes Cludiant Cyhoeddus
27/10/2022
- Datblygiadau cenedlaethol a lleol yng nghyswllt rheoli effaith ail gartrefi a llety gwyliau ar allu pobl leol i gael mynediad i gartrefi yn eu cymuned a'r Cynllun Datblygu Lleol Diwygiedig
- Strategaeth Llifogydd Lleol
- Cynllun Gwella Hawliau Tramwy
19/01/2023
- Diweddariad Blynyddol gan Bartneriaeth Diogelwch Cymunedol Gwynedd a Môn
- Torri Gwair a Chynnal Tiroedd
- Cynllun Llesiant
- Gwasanaeth Casglu Gwastraff ac Ailgylchu (gan gynnwys gorwariant a gwireddu arbedion)
09/03/2023
- Opsiynau Ardaloedd Posib Cyfarwyddyd Erthygl 4 – dosbarthiadau defnydd tai
- Glendid Stryd
PWYLLGOR CRAFFU GOFAL
07/07/2022
- Adroddiad Sefydlogrwydd Marchnad Gofal Gogledd Cymru
29/09/2022
- Recriwtio a chadw staff yn y maes gofal (Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant)
- Gwasanaeth Cadwraeth Ynni Newydd
10/11/2022
- Gwasanaeth Ambiwlans
- Gwasanaeth Ieuenctid
- Polisi Gosod Tai
16/02/2023
- Adroddiad Archwiliad Arolygiaeth Gofal Cymru - Adran Oedolion, Iechyd a Llesiant
- Adroddiad Asesiad Anghenion Poblogaeth Oedolion Gwynedd
20/04/2023
- Cynllun Awtistiaeth 2021-23
- Darpariaeth Gofal Dementia
|
cym_Latn
| 13,629
|
CC-MAIN-2024-18
| 0.999998
|
<urn:uuid:30830d09-851b-4e7f-bf62-387feaaaefeb>
|
https://caban.ac.uk/dogfennau-documents/H4%20Llawlyfr%20PY%20TAR%20Cynradd.pdf
|
Llawlyfr Modiwl XTC/XTE-3210 TAR Cynradd Profiad Ysgol
Profiad Ysgol TAR CABAN
Mae profiad ysgol yn rhan hanfodol o holl gyrsiau addysg gychwynnol athrawon. Mae'r modiwl hwn yn gyfle i chi arsylwi dysgwyr ac athrawon yn yr ysgol, i roi cynnig ar syniadau a phrofiadau proffesiynol newydd ac, yn bwysicaf oll, i adfyfyrio ar eich ymarfer eich hun a'i wella.
Amcanion a phwrpas cyffredinol
Bydd y modiwl hwn yn:
* Rhoi cefnogaeth i chi i ddatblygu ystod o sgiliau yn annibynnol (gan gynnwys cryfhau eich gwybodaeth o'r Gymraeg i hyrwyddo 'Cymraeg Pob Dydd') ac ymarfer adfyfyriol i fodloni gofynion y Safonau Proffesiynol ar gyfer Addysgu ac Arweinyddiaeth (PSTL) i ddod yn athro cymwysedig a chyfrannu at y gymuned ddysgu;
* Sicrhau eich bod yn gwbl ymwybodol o sut mae cymhwyso gwybodaeth ac ymarfer adfyfyriol yn darparu profiadau dysgu cyfoethog i ddysgwyr;
* Rhoi cefnogaeth i chi adnabod ystod eang o dechnegau'n annibynnol, er mwy adfyfyrio'n feirniadol ynghylch eich datblygiad proffesiynol eich hun ac ymdoddi i amgylchedd yr ysgol;
* Rhoi cyfleoedd i chi ddatblygu dealltwriaeth o gynnwys, egwyddorion a ffocysau XTC /XTE4211 a XTC /XTE4213 yn eu cyd-destun.
Cynnwys y modiwl
Bydd y modiwl profiad ysgol gynradd yn datblygu eich medrusrwydd mewn addysgu a dysgu. Bydd yn cynnwys seminarau agos at yr ymarfer a fydd yn cael eu harwain ar y cyd (yn y lleoliad) ac a fydd yn dangos i chi sut i addysgu ac arsylwi yn yr ysgol. Bydd y strwythur yn dilyn dull graddol o ddysgu sut i addysgu. Dyma enghraifft o'r patrwm:
Cam 1: Paratoi (Sefydliad Addysg Uwch ac Ysgolion Arweiniol)
Cam 2: Integreiddio (Sefydliad Addysg Uwch, Ysgolion Arweiniol ac Ysgolion Rhwydwaith)
Cam 3: Datblygu (Ysgolion Rhwydwaith gyda chefnogaeth yr Ysgolion Arweiniol a'r Sefydliadau Addysg Uwch)
Cam 4: Ymarfer a gweithredu (Ysgolion Rhwydwaith gyda chefnogaeth Ysgolion Arweiniol a Sefydliadau Addysg Uwch)
Cam 5: Ôl-drafod ac adfyfyrio (Sefydliadau Addysg Uwch ac Ysgolion Arweiniol)
Cam 6: Gweithredu pellach mewn ail ysgol (Ysgolion Rhwydwaith gyda chefnogaeth Ysgolion Arweiniol a Sefydliadau Addysg Uwch)
Cam 7: Cyfnerthu sgiliau ac ymarfer gwybodaeth pwnc mewn ail ysgol (Ysgolion Rhwydwaith gyda chefnogaeth Ysgolion Arweiniol a Sefydliadau Addysg Uwch)
Cam 8: Datblygu a chyfoethogi annibynnol (Ysgolion Rhwydwaith gyda chefnogaeth yr Ysgolion Arweiniol a Sefydliadau Addysg Uwch)
Bydd y camau hyn yn cynnwys:
* digwyddiadau addysgu ac adolygu wythnosol mewn clwstwr;
* arsylwadau a datblygiad paratoadol;
* ymchwil agos at ymarfer (ymchwiliadau ar raddfa fach);
* integreiddio i'r amgylchedd addysgu;
* ymarfer a gweithredu sgiliau lefel uwch;
* mentora a hunan-adfyfyrio;
* gweithredu pellach trwy ymarfer;
* cyfnerthu sgiliau ac ymarfer;
* datblygiad annibynnol parhaus a chyfoethogi eich ymarfer.
Asesu
Yn ystod y modiwl byddwch yn adfyfyrio'n barhaus ar eich cynnydd gyda'ch cydweithwyr a'ch mentor ac yn uwchlwytho'r dystiolaeth berthnasol i'r Pasbort Dysgu Personol. Ar ddiwedd y modiwl, byddwch yn dangos eich bod wedi gwneud cynnydd boddhaol yn erbyn y Safonau Proffesiynol ar gyfer Addysgu ac Arweinyddiaeth. Yn achos y modiwl hwn, caiff pasio neu fethu ei gofnodi yn y bwrdd arholi gan ddefnyddio'r PSTL. Mae'r holl fanylion asesu yn erbyn y PSTL wedi'u cynnwys yn y Llawlyfr Asesu PSTL ac mae manylion am sut i ddefnyddio'r Cynllun Dysgu Personol (CDP) ar gael ar-lein.
Deilliannau dysgu
Ar ôl cwblhau'r modiwl hwn yn llwyddiannus, byddwch yn gallu:
* Archwilio'n feirniadol yr arferion, rhagdybiaethau a'r damcaniaethau sy'n sail i gynllunio a strwythuro dysgu'r disgyblion a rheoli eu hymddygiad mewn ysgolion cynradd o safbwynt polisi, ymchwil, theori ac arferion cyfredol;
* Dangos dealltwriaeth a phrofiad soffistigedig o addysgu sy'n sicrhau bod pob dysgwr yn datblygu'r gallu i fod yn uchelgeisiol a medrus, mentrus a chreadigol, moesegol a gwybodus, iach a hyderus yn ôl y gofyn y cwricwlwm.
* Dangos dealltwriaeth ddofn o Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY) o wahanol safbwyntiau a'r camau wedi'u gwerthuso a gymerwyd i roi sylw iddynt;
* Rheoli a threfnu ystafelloedd dosbarth sy'n hyrwyddo diwylliant lle ceir dyheadau uchel ac ymddygiad sy'n cefnogi dysgu;
* Cyfoethogi ymdeimlad dysgwyr o werthoedd cymunedol a diwylliannol trwy ddefnyddio eich gwybodaeth o'r cwricwlwm Cymreig;
* Adfyfyrio'n feirniadol ar eich cynnydd a gosod targedau ar y cyd gyda'ch mentor er mwyn bodloni'r Safonau Proffesiynol ar gyfer Addysgu ac Arweinyddiaeth neu ragori arnynt.
Cynnydd mewn Dwyieithrwydd
Cyflwynir dwyieithrwydd yng nghyd-destun y cwricwlwm Cymreig unigryw i chi, a'r gwahanol ffyrdd y mae hyn yn cael sylw yn y gwahanol fathau o ysgolion (cyfrwng Cymraeg, dwyieithog a chyfrwng Saesneg). Byddwch hefyd yn astudio nodau ac amcanion addysg ddwyieithog o wahanol safbwyntiau, yn ystyried addysg Saesneg fel Iaith Ychwanegol (SIY) ac yn edrych ar y materion penodol sy'n gysylltiedig ag asesu disgyblion dwyieithog. Ar ôl hynny, byddwch yn ystyried y deilliannau disgwyliedig a realistig ar gyfer gwahanol fathau o ddisgyblion ddwyieithog. Byddwch yn dod i wybod am y polisïau iaith sydd ar waith mewn ysgolion, a strategaethau penodol sy'n cael eu cynnwys yn y cwricwlwm i roi sylw i sgiliau iaith dysgwyr, a dod i ddeall y rhain.
Cyflwyno wedi'i oleuo gan ymchwil ac addysgu seiliedig ar ymchwil
Bydd cynnwys a dull cyflwyno'r modiwl yn eich annog i wneud adolygiad beirniadol uwch o bwysigrwydd bod yn ddefnyddwyr a chynhyrchwyr ymchwil ac i ddadansoddi, cyfosod ac adfyfyrio'n feirniadol ar y sbectrwm ymchwil sy'n goleuo ymarfer addysgu. Fe'ch anogir hefyd i gynnig gwerthusiad beirniadol uwch o ymchwil sy'n seiliedig ar ymarfer neu ymchwil agos at ymarfer. Bydd y modiwl yn datblygu gwybodaeth uwch am ysgolheictod athrawon ac effaith hirdymor cymryd rhan mewn ymchwil ar eu datblygiad proffesiynol personol a'r hyn mae'n ei olygu i fod yn athro sy'n wybodus o ran ymchwil. Bydd y modiwl yn annog meistrolaeth uwch o'r hyn y mae'n ei olygu i ddatblygu 'diwylliant ymholi' o fewn systemau ysgolion hunan-wella, ysgolion fel sefydliadau dysgu, a phwysigrwydd datblygu Cymunedau Dysgu Proffesiynol a chymryd rhan ynddynt. Bydd ymchwil benodol a rennir yn ystod digwyddiadau rhwydwaith yn cysylltu'n agos â chynnwys XTE-4211 a XTE-4213 ac fe'i defnyddir i oleuo asesiadau ar gyfer y ddau fodiwl lefel 7 arall
Y Dyddlyfr Proffesiynol
Trwy gydol y modiwl bydd gennych lawer o gyfleoedd i arsylwi, ymarfer a adfyfyrio. Byddwch yn cadw nodiadau ymchwil mewn dyddlyfr proffesiynol sydd wedi'i lunio i gefnogi'ch cynnydd fel Athro Cyswllt (AC) newydd.
Arsylwi ac adfyfyrio
Yn ogystal â'r cyflwyniad cychwynnol i addysgu effeithiol, bydd y modiwl hwn yn canolbwyntio ar ddwy sgil ymchwil hanfodol i ymarferwyr: arsylwi ac adfyfyrio. Byddwch yn defnyddio'r cwestiynau hyn i lunio eich adfyfyrdodau ar eich ymarfer eich hun yn ogystal â'ch arsylwadau o eraill:
* Beth wnaeth y disgyblion mewn gwirionedd?
* Beth oeddent yn ei ddysgu?
* Pa mor fuddiol oedd hynny?
* Beth wnes i? (Beth wnaeth yr athro/athrawes?)
* Beth wnes i ei ddysgu?
* Beth ydw i'n bwriadu ei wneud nesaf?
(Ebbutt, 1985, in Hopkins, D., 2014. A Teacher's Guide to Classroom Research. London, UK: McGraw-Hill Education).
Y Craidd Cyfarwyddol
Yr ail offeryn dadansoddol a ddefnyddir i ddadansoddi cyd-destun cymhleth ymarfer dosbarth fydd y Craidd Cyfarwyddol (City, E.A., Elmore, R.F., Fiarman, S.E. and Teitel, L., 2009. Instructional rounds in education. Cambridge, MA: Harvard Education Press. http://www.macombfsi.net/uploads/1/5/4/4/1544586/instructional_rounds_-_principles.pdf)
Astudiaeth Gwers
Yn drydydd, yn ystod eich lleoliad cyntaf, byddwch yn dadansoddi addysgu a dysgu ochr yn ochr â'ch mentor gan ddefnyddio Astudiaeth Gwers (Cajkler et al., 2013), methodoleg ymchwil y byddwch yn ei defnyddio eto yn eich modiwlau Profiad Ysgol ail a thrydedd flwyddyn.
Cajkler, W., Wood, P., Norton, J. and Pedder, D., 2013. Lesson study: towards a collaborative approach to learning in initial teacher education. Cambridge Journal of Education, 43(4), pp.537-554.
Y Pedwarawd Gwybodaeth
Mae'r pedwerydd offeryn adfyfyriol hefyd yn set o gwestiynau; y tro hwn fe'u dosberthir yn ôl pedwar gwahanol fath o wybodaeth a elwir yn Pedwarawd Gwybodaeth (Rowland et al. 2005)
Cyfrifoldebau Proffesiynol
Yn ystod eich lleoliad ysgol, dylech gwblhau'r gweithgareddau canlynol:
* Mynd gydag athro ar ddyletswydd un diwrnod yr wythnos.
* Cynorthwyo gyda dyletswyddau gweinyddol y dosbarth dan arweiniad y mentor neu'r tiwtor dosbarth
* Paratoi arddangosfa o waith plant
Gofynion cyfreithiol
* Cael copi o bolisi'r ysgol ar Amddiffyn Plant, Gwrth-fwlio, Disgyblaeth ac Atal (gall hwn fod yn gopi electronig neu gopi caled).
* Sicrhau eich bod yn llenwi'r dudalen diogelu plant ar gyfer yr ysgol arweiniol a'r ysgol rwydwaith yn eich dyddlyfr proffesiynol.
* Cwblhau'r cod ymddygiad proffesiynol ar-lein cyn i'r lleoliad ddechrau.
Wyth Cam Datblygiad AC Caban
Cam 1
Ffocws: Dechrau deall sut y cynllunnir ar gyfer dysgu mewn gwahanol gyd-destunau ac ar wahanol gamau datblygu (datblygiad cyfannol) - cefnogi asesu
Cam 2
Ffocws: Cyfnerthu ymhellach ac adeiladu ar ymwybyddiaeth o gynllunio ar gyfer dysgu mewn gwahanol gyd-destunau (datblygiad cyfannol) a rheoli ymddygiad a dysgu. Dechrau deall asesu a'i effaith ar ddysgu disgyblion.
Datblygu ymarfer: Addysgu micro / addysgu fel tîm / addysgu fesul cam dan arweiniad mentor (hyd at 30%)
Cam 3
Ffocws: Cyfnerthu ac adeiladu ymhellach ar gynllunio ar gyfer dysgu mewn gwahanol gyd-destunau (datblygiad cyfannol) / Canolbwyntio ar gynllunio tymor byr. Dechrau nodi ffyrdd y gellir ymgorffori cyfrifoldebau trawsgwricwlaidd a datblygu ymwybyddiaeth o addysgeg pwnc-benodol (Astudiaethau Pwnc 1.1, Llythrennedd a Rhifedd). Adnabod y sgiliau llythrennedd a rhifedd personol y mae angen eu datblygu.
Datblygu ymarfer: symud ymlaen fel bo'n briodol o addysgu micro / addysgu fel tîm i fwy o annibyniaeth a gwersi llawnach (cyfrifoldeb am gynllunio a chyflwyno 3-5 awr o wersi).
Cam 4
Ffocws: Cyfnerthu ac adeiladu ymhellach ar gynllunio ar gyfer dysgu (datblygiad cyfannol).
Datblygu ymarfer:
Annibyniaeth a gwersi llawnach (cyfrifoldeb am gynllunio a chyflwyno 8 awr o wersi).
Cam 5
Ffocws: Trafod ac adfyfyrio ar brofiad ysgol cyntaf. Datblygu arbenigedd mewn dulliau ymchwil (ymchwil weithredol a dulliau casglu data pellach). Arsylwi ac adfyfyrio yn y cyfnod cynradd blaenorol.
Cam 6
Ffocws: Arsylwi beirniadol ar ymarfer effeithiol. Cynllunio ac addysgu mewn ail gyd-destun newydd.
Datblygu ymarfer: Annibyniaeth gynyddol a gwersi cyflawn (cyfrifoldeb am gynllunio a chyflwyno 8 awr o wersi).
Camau 7 - 8
Ffocws: Cyfnerthu sgiliau ac ymarfer.
Datblygu ymarfer: Cyflawni annibyniaeth a dysgu gwersi cyflawn gyda chyfrifoldeb am gynllunio a chyflwyno hyd at 12 awr o wersi.
Mae pob cam yn gysylltiedig ag asesiadau modiwlau. Bydd amseriad rhain yn dibynnu ar addasiadau strwythur y cwrs i ddygymod â phellhau cymdeithasol a pholisïau'r brifysgol a'r ysgolion yn dilyn pandemig Covid-19.
Mae'r tudalennau canlynol yn dangos cynllun manwl o wyth cam y modiwl profiad ysgol
Lleoliad
Ysgol Arweiniol
MARh - Mentor Arweiniol Rhwydwaith PF - Prif Fentor
Ysgol Rwydwaith
MY - Mentor Ysgol
FfAA - Ffurflen Asesu Addysgeg
Sefydliad AU
APY - Adroddiad Profiad Ysgol
MDPh - Maes Dysgu a Phrofiad
Covid-19: Pellhau Cymdeithasol
Mae'r tudalennau canlynol yn arweiniad bras yn unig a gall hyd ac amseriad pob lleoliad amrywio, yn dibynnu ar bolisïau'r brifysgol, y coleg a'r Llywodraeth.
Noder bod pob diwrnod ysgol arweiniol a seminarau yn y Coleg yn agored i newid oherwydd yr ansicrwydd sy'n deillio o'r pandemig Covid-19.
Ar y tudalennau canlynol, gall unrhyw weithgareddau yr Ysgol Arweiniol gael eu cyflwyno ar-lein a bydd disgwyl i chi aros yn eich ysgol rwydwaith neu weithio o gartref ar y diwrnodau hyn.
Gellir cyflwyno cynnwys mewn grwpiau seminar bach yn y coleg lle gellir cynnal pellter cymdeithasol, gyda Skype, Timau neu Zoom, neu mewn byrddau trafod a grwpiau sgwrsio ar-lein. Bydd manylion yr arddull addysgu a'r lleoliadau yn cael eu rhannu gyda phob un ohonoch mewn da bryd.
Gallai cynnwys seminarau'r Coleg a'r Ysgol Arweiniol amrywio o'r hyn a nodir yn y llawlyfr; cyfeiriwch yn gyson at Blackboard a chadwch olwg ar y cyhoeddiadau.
Ar gyfer y tudalennau canlynol, mae gweithgareddau wedi'u cynllunio i hwyluso a strwythuro arsylwadau ac adfyfyrio'r AC. Awgrymiadau yw'r drefn a'r amseriad a ddangosir, a gall yr ysgol, yr adran a'r mentor aildrefnu'r gweithgareddau i gyd-fynd a'u hanghenion hwy.
Cam 1 Wythnos 1: Cyn-ysgol/meithrinfa (0 - 3 oed) Arsylwi, cefnogi ac adfyfyrio Bydd Cam 1 Wythnos 1 yn digwydd yn y brifysgol ac nid ar leoliad yn ystod 2020-2021 oherwydd sefyllfa Covid 19
AC yn mynychu darpariaeth feithrin neu gyn-ysgol a drefnir gan yr ysgol arweiniol.
Croeso gan yr Arweinydd Cam Sylfaen a diogelu hanfodol (PF)
Gweithgaredd
Arsylwi grŵp cyfan gan ganolbwyntio ar gyfathrebu / siarad (sgwrs oedolion, sgwrs plant a rhyngweithio rhwng oedolion a phlant).
Gweithgaredd
Arsylwi'r oedolion yn yr ystafell. Canolbwyntio ar:
* Iaith y corff
* Ciwiau di-eiriau
* Rhyngweithio â phlant
* Ymateb i blant
* Cychwyn gweithgareddau
Arsylwi ar y pontio rhwng rhieni a'r feithrinfa ar ddiwedd y dydd. Sut mae oedolion a phlant yn ymddwyn adeg y trosglwyddo? Sylwi ar ryngweithio, iaith, emosiwn, iaith corff pawb sy'n rhan o'r peth.
Adfyfyrio: Ar ddiwedd pob dydd adfyfyrio mewn grwpiau/parau ar y dysgu ac addysgu a arsylwyd
Gweithgaredd
Arsylwi'r trosglwyddiad o'r teulu i'r feithrinfa. Sut y caiff y plant eu croesawu?
Beth yw swyddogaeth y rhiant? Sut mae hyn yn amrywio rhwng unigolion?
Beth yw swyddogaeth yr athro? Sut mae arferion yn cael eu sefydlu ar wahanol gamau o'r dydd?
Arsylwi sut mae oedolion yn hyrwyddo ymddygiadau cadarnhaol
Gweithgaredd
Cynllunio (gydag arweiniad athro neu oedolyn) gweithgaredd cyfathrebu i grŵp bach. Defnyddio'r strategaethau a arsylwyd ar y diwrnod cyntaf.
Adfyfyrio: Ar ddiwedd pob dydd adfyfyrio mewn grwpiau/parau ar y dysgu ac addysgu a arsylwyd
Gweithgaredd
Arsylwi a dadansoddi'r ystafell ddosbarth fel y trydydd athro:
* Sut mae'r amgylchedd yn ysbrydoli'r plant?
* Sut mae'r amgylchedd yn annog cydweithio a chyfathrebu?
* Sut mae'r amgylchedd yn annog y plentyn i archwilio syniadau a chysyniadau?
* Pa mor hygyrch yw offer a deunyddiau i'r plant?
Parhau i ddadansoddi arferion sut y cânt eu cynnal? Pa rai sy'n fwy effeithiol?
Gweithgaredd
Dewis maes darpariaeth. Cymryd rhan weithredol wrth gefnogi'r oedolion. Hwyluso dysgu trwy chwarae; defnyddio sgiliau a arsylwyd yn ystod y dyddiau blaenorol; adfyfyrio ar y rhyngweithio rhyngoch chi a'r plant a rhyngddynt hwy wrth iddynt chwarae; gwerthuso eich dylanwad
Adfyfyrio: Ar ddiwedd pob dydd adfyfyrio mewn grwpiau/parau ar y dysgu ac addysgu a arsylwyd
Gweithgaredd
Parhau i arsylwi strategaethau i hyrwyddo ymddygiad bositif pan fo'n berthnasol i blentyn unigol. Edrych ar batrymau chwarae ac archwilio (gweler erthygl).
Dilyn plentyn unigol drwy gydol y dydd. Canolbwyntio ar:
* Cyfnodau pontio
* Rhyngweithiadau
* Gweithgaredd
* Sgwrsio
Gweithgaredd
Cynllunio a chyflwyno (gydag arweiniad athro neu oedolyn) ail weithgaredd sy'n cyferbynnu'r gweithgaredd cyntaf. Defnyddio strategaethau a arsylwyd ar y diwrnod cyntaf.
Gweithgaredd
Arsylwi grŵp bychan o 4-6 o blant hŷn a nodi, yn fanwl, sut y maent yn rhyngweithio â'i gilydd. Nodi goblygiadau'r rhyngweithiadau hyn ar addysgu a chynllunio ar gyfer gofod dysgu'r cyfnod sylfaen.
Gweithgaredd
Adfyfyrio estynedig. Adolygu'r wythnos gyfan - o sgwrs i ddosbarth cyfan i weithgareddau grŵp bach
* Beth wnaethoch sylwi arno?
* Sut wnaeth y disgyblion siarad?
* Beth wnaethon nhw mewn grwpiau?
* Sut wnaethon nhw ryngweithio?
* Sut wnaeth y disgyblion ryngweithio â'r oedolion?
* Beth wnaethon nhw?
* Beth wnaethon nhw ei ddysgu?
Postiwch hyn fel templed dysgu proffesiynol i'r PDP ac yna cysylltwch â'r elfen "Cynnydd mewn dysgu"
Cam 1 Wythnos 2 Diwrnodau cyntaf yn yr ysgol rhwydwaith Cyflwyniad ac arsylwi
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
NB: Bydd yr holl weithgareddau'n cael eu darparu o fewn cyfyngiadau'r ysgol, y dosbarth ac amserlen y mentor. Enghraifft yw'r amserlen hon.
Cam 2 Wythnos 1 Arsylwi, cefnogi ac addysgu mewn tîm
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
NB: Bydd yr holl weithgareddau'n cael eu darparu o fewn cyfyngiadau'r ysgol, y dosbarth ac amserlen y mentor. Enghraifft yw'r amserlen hon.
Cam 2 Wythnos 2 Arsylwi, cefnogi ac addysgu tîm
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
NB: Bydd yr holl weithgareddau'n cael eu darparu o fewn cyfyngiadau'r adran ac amserlen y mentor. Enghraifft yw'r amserlen hon.
Dydd Llun
Dydd Mawrth
Dydd Mercher
Dydd Iau
Dydd Gwener
Cam 3 Wythnos 1 Arsylwi, cefnogi ac addysgu mewn tîm
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
NB Bydd AC yn cymryd mwy o reolaeth dros wersi; byddant yn addysgu gwersi llawn fel y cytunir gyda'r mentor ac yn cymryd cyfrifoldeb am 3-5 awr o wersi. Bydd yr holl weithgareddau'n cael eu darparu o fewn cyfyngiadau'r ysgol, y dosbarth ac amserlen y mentor
Dydd Llun
Dydd Mawrth
Dydd Mercher
Dydd Iau
Dydd Gwener
Cam 3 Wythnos 2 Arsylwi, cefnogi, cynllunio ac addysgu
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
NB Bydd AC yn cymryd mwy o reolaeth dros wersi; byddant yn addysgu gwersi llawn fel y cytunir gyda'r mentor ac yn cymryd cyfrifoldeb am 3-5 awr o wersi. Bydd yr holl weithgareddau'n cael eu darparu o fewn cyfyngiadau'r ysgol, y dosbarth ac amserlen y mentor adolygu cynnydd a gosod targedau gyda'r AC
Parhau i adfyfyrio mewn parau ar ddiwedd y dydd Arsylwi ffurfiol gan ddefnyddio Ffurflen Asesu Addysgeg (FfAA 1) tua diwedd yr wythnos.
Cam 4 (5 wythnos) Lleoliad 1B yn CA2
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
NB Bydd Athrawon Cyswllt yn cynllunio ac yn addysgu gwersi llawn fel y cytunir gyda'r mentor ac yn cymryd cyfrifoldeb am 8 awr o wersi. Bydd yr holl weithgareddau'n cael eu darparu o fewn cyfyngiadau'r ysgol, y dosbarth ac amserlen y mentor. Mae'r amserlen isod yn enghraifft.
Cam 6 Addysgu, arsylwi ac adfyfyrio
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
NB Dylai AC addysgu 12 awr cyn gynted â phosibl ac yn sicr erbyn diwedd y cam
Wythnos gyfoethogi (i'w chwblhau yn ystod camau 7 – 8 fel y nodwyd yn y calendr lleoliad)
Gweler enghreifftiau mewn tri cyd-destun gwahanol ar y tudalennau nesaf. Nodwch fod y gweithgareddau yn ddibynnol ar gyfyngiadau lleol mewn ysgolion yn sgil y pandemig.
Wythnos cyfoethogi: dysgu yn yr awyr agored yn y Cyfnod Sylfaen Arsylwi, cefnogi a myfyrio
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
Enghraifft 1
Croeso gan y pennaeth a'r arweinydd sylfaen gyda diogelu hanfodol, iechyd a diogelwch ac asesiadau risg ar gyfer yr awyr agored.
Gweithgaredd 1 (hanner diwrnod) Cyflwyniad ar ddysgu yn yr awyr agored yn rhoi trosolwg o'r ddarpariaeth ac ethos sy'n gysylltiedig â'r cwricwlwm newydd. Yna, taith gerdded ddysgu o amgylch yr ysgol yn archwilio'r amgylcheddau dan do a'r awyr agored.
Gweithgaredd 2 (hanner diwrnod) Arsylwi sesiwn dysgu awyr agored ar dir yr ysgol. Canolbwyntio ar ymddygiad, ymroddiad y dysgwyr, datblygu sgiliau, a rôl yr oedolyn.
Gweithgaredd 3 (hanner diwrnod)
Sesiwn tad a mab. Sesiwn yn Ysgol Goedwig lle mae tadau yn mynd gyda phlant i gwblhau gwahanol weithgareddau.
Canolbwyntio ar: gyfraniad rhieni; sgiliau a ddatblygwyd yn ystod y sesiwn; a rôl oedolion yn y sesiwn.
Gweithgaredd 4 (hanner diwrnod)
Cynllunio, cofnodi, casglu tystiolaeth.
Ffocws ar: sut mae'r ysgol yn cynllunio ar gyfer dysgu yn yr awyr agored; sut mae'r dysgu yn cael ei reoli a'i drefnu; rolau a chyfrifoldebau yn yr awyr agored; tystiolaeth o dasgau; adborth a gwerthusiadau.
Gweithgaredd 5 (drwy'r dydd) Mynd gyda dosbarth i'r traeth a rhan mewn nifer o wahanol weithgareddau.
Canolbwyntio ar: ymgysylltu, dysgu trawsgwricwlaidd, ymddygiadau, a'r dull thematig
Gweithgaredd 6 (hanner diwrnod) Cyflwyno trosolwg o achrediad aur Dysgu y tu allan i'r Dosbarth a sut mae ansawdd gwaith yr ysgol yn cael ei sicrhau gan arbenigwr allanol. Yna, arsylwi a chymorth yn amgylcheddau dysgu awyr agored pob dosbarth.
Canolbwyntio ar ddarpariaeth a phrofiadau a sut i adnabod dysgu effeithiol yn yr awyr agored.
Gweithgaredd 7 (hanner diwrnod) Arsylwi: sesiwn dysgu yn yr awyr agored ar dir yr ysgol gyda grwpiau oedran gwahanol. Canolbwyntio ar: ymddygiad, dilyniant, FfLlRh, ymgysylltu, datblygu sgiliau, rôl yr oedolyn.
Gweithgaredd 8 (drwy'r dydd)
Mynd gyda dosbarth i ysgol y goedwig lle byddant yn cymryd rhan mewn nifer o heriau.
Canolbwyntio ar gymhwyso sgiliau yn yr amgylchedd awyr agored, datblygiad personol a chymdeithasol, rhyngweithio, cydweithio, her, rôl yr oedolyn, ac iechyd a diogelwch.
Adfyfyrio
Ar ddiwedd pob diwrnod, mae'r AC yn adfyfyrio mewn grwpiau/parau ar y dysgu a'r addysgu. Maent yn creu cynllun gweithredu o'r hyn y hoffent gael gwybod mwy amdano ac arfer yr hoffent ei ddefnyddio yn eu dosbarth eu hunain.
Wythnos cyfoethogi: Dysgu yn yr awyr agored yn CA2 Arsylwi, cefnogi a myfyrio
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
Enghraifft 2
Croeso gan y pennaeth a'r arweinydd sylfaen gyda diogelu hanfodol, iechyd a diogelwch ac asesiadau risg ar gyfer yr awyr agored.
Gweithgaredd 1
Mae Arweinydd yr Ysgol Goedwig (AYG) yn gwirio materion Iechyd a diogelwch (I & D) ac yn rhannu profiadau. Taith o amgylch yr ardal gyda thrafodaeth grŵp
Gweithgaredd 2
Mae AYG yn rhannu strategaethau cynllunio a modelau craidd dysgu yn yr awyr agored gan amlinellu disgwyliadau ymddygiad ysgol goedwig. Cysylltu â hyrwyddo rhifedd drwy ddefnyddio adnoddau naturiol. AC i ganolbwyntio ar I&D.
Gweithgaredd 3 (grŵp anogaeth)
Arweinydd anogaeth a AYG i drafod sut y gall ysgogiadau yn yr awyr agored gefnogi dysgu ar gyfer POB dysgwr.
Mae AC yn arsylwi effaith y gweithgareddau hyn yn yr ardal awyr agored gan gymharu ag ystafell ddosbarth dan do.
Gweithgaredd 4
Dau AC i wirio I&D wedi ei ddilyn gan adborth gan yr AYG. AYG i rannu cynlluniau ar gyfer gweithgaredd; e.e. creadigrwydd yn yr awyr agored, wedi'i gysylltu â llyfr/thema/llais y disgybl.
AC yn cefnogi dysgwyr un i un. AYG i ymyrryd a rhoi adborth i bob un yn ei dro
AC i fyfyrio mewn grwpiau ar eu rolau, gan gymharu eu darpariaeth cyn ac ar ôl ymyriad y AYG.
Gweithgaredd 5 (Grŵp anogaeth)
AC i gefnogi ac arsylwi.
Canolbwyntio ar: fagu perthynas â dysgwyr heriol; gwrando ar ddysgwyr ac adweithio iddynt; bod yn fodel rôl cadarnhaol.
Myfyrio ar berthnasoedd, cyfathrebu, ac iaith y corff rhwng:
* Yr arweinydd ac oedolion eraill
* Yr arweinydd a dysgwyr
* Oedolion a dysgwyr eraill
* Dysgwyr a dysgwyr.
Trafod senarios a nodi sut i dawelu gwrthdaro ac ymateb yn gadarnhaol i ymddygiad heriol.
Gweithgaredd 5
AYG i rannu cynllun dysgu: e.e. datblygu llythrennedd yn yr awyr agored, wedi'i gysylltu â llais y llyfr/thema/y disgybl.
AC yn cael rolau cefnogi. AYG i ymyrryd a rhoi adborth i bob un yn AC i fyfyrio mewn grwpiau ar eu rolau, gan gymharu eu darpariaeth cyn ac ar ôl ymyriad y AYG.
Gweithgaredd 6
AC yn cynllunio gweithgareddau grŵp anogaeth ar gyfer gweithgaredd 8 gyda chefnogaeth yr AYG gan ymateb i anghenion unigol a nodwyd mewn sesiynau blaenorol. Tîm yr AC i addysgu gyda'r FSL.
AC yn myfyrio ar addysgu mewn grwpiau:
* Sut wnaeth y dysgwyr ryngweithio ac ymateb'r AC?
* Pa ddysgu oedd yn digwydd?
* Beth yw'r camau nesaf ar gyfer dysgwyr unigol?
AC yn cynllunio gweithgareddau'r cam nesaf mewn grwpiau.
Gweithgaredd 7
AC i gynllunio sesiwn dosbarth cyfan yn dilyn amcan a roddir gan AYG. Hanner y ATs i gyflwyno'r sesiwn a'r gweddill yn arsylwi.
Grŵp darparu i drafod ac adfyfyrio a'r grŵp arsylwi i drafod a rhoi adborth. Ailadrodd y sesiwn gyda gwahanol ddysgwyr a gwrthdroi'r rolau addysgu/arsylwi.
Gweithgaredd 8
Trefnu offer ac adnoddau. AC i addysgu mewn parau i grwpiau bach, gan ganolbwyntio ar anghenion unigolion ar lefel 1-1.
AYG i arsylwi, ymyrryd a modelu lle bo'n briodol.
AC i adfyfyrio mewn parau a rhannu profiadau gyda'r grŵp cyfan, gan gymharu grwpiau bach â dosbarthiadau cyfan y sesiwn flaenorol.
Adfyfyrio
Ar ddiwedd pob diwrnod, mae AC yn myfyrio mewn grwpiau/parau. Maent yn canolbwyntio ar gymorth un i un, y cyfleoedd ychwanegol a ddarperir yn yr awyr agored a gwahaniaethau yn ymddygiad disgyblion o gymharu â dysgu yn yr ystafell ddosbarth.
Gweithgaredd 9
Trafod a myfyrio ar yr wythnos gyfan gyda'r AYG. AYG i ailedrych ar brif strategaethau, protocolau a syniadau. AC i gynllunio sesiwn y prynhawn yn annibynnol
Gweithgaredd 10
I gynllunio, cyflwyno a myfyrio ar sesiwn gyfan yn yr awyr agored.
Myfyrdod terfynol Adnabody prif faterion a themâu sydd wedi codi yn ystod yr wythnos. Canolbwyntio ar berthnasoedd un i un a dangos sut mae anghenion y dysgwyr wedi cael eu diwallu yn yr awyr agored. Amlygu heriau a meysydd sydd angen gwelliant neu ymchwil pellach.
AC i adnabod yr agweddau ar ymarfer y gallant eu gweithredu yn eu dosbarth eu hunain.
Wythnos cyfoethogi: lleoliad cymorth ymddygiad Arsylwi, cefnogi a myfyrio
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
Enghraifft 3
Dydd Llun
Croeso i 'r lleoliad a diogelu hanfodol. Mae'r Pennaeth/ arweinydd yr Uned yn amlinellu proffil y dysgwyr a'u hanghenion gan roi enghreifftiau o wahanol ddulliau a weithredir yn y lleoliad arbennig.
Lleoliad cymorth ymddygiad
Mae AC yn cael eu dyrannu i grwpiau o ddysgwyr mewn parau ac yn cylchdroi i wahanol grwpiau ar y pedwar diwrnod cyntaf, gan ennill profiad o bob dosbarth/grŵp a dysgwyr gwahanol.
Mae'r dosbarthiadau /grwpiau yn cynnwys dysgwyr 6-19 oed. Mae dysgwyr wedi cael eu hasesu ac mae ganddynt amrywiaeth o anghenion dysgu ychwanegol megis BSED, ADHD, ASD, syndrom Smith Magenis, a nam ar y clyw.
AC i arsylwi drwy'r dydd, gan ganolbwyntio ar dri neu bedwar dysgwr yn eu tro. Maent yn cefnogi'n uniongyrchol gydag arweiniad gan yr athro/athrawes os ydynt yn teimlo'n ddigon hyderus.
Dydd Mawrth i ddydd Iau
Y Bore
Cyfarfod gydag athro/athrawes dosbarth a thrafod anghenion y dysgwyr.
Cyflwyniad i ddysgwyr a staff. Arsylwi'r ymadweithio rhwng y staff a'r dysgwyr ac ymgysylltu'n gyffredinol â'r dysgwyr yn y dosbarth.
Cymryd rhan/cefnogi/arwain gweithgareddau grŵp bach/unigolion o dan arweiniad yr athro/athrawes.
Y Prynhawn
Cyflwyno'r wers i'r dysgwyr a neilltuwyd – y gwersi a drafodwyd ac y gweithiwyd arnynt ar y cyd ag athrawon dosbarth er mwyn gosod her addas a bod yn briodol ar gyfer ymgysylltu â dysgu.
AC a'r athro i gyfarfod ar ddiwedd y wers a dadansoddi'r wers a'r cynnwys yn feirniadol.
Adlewyrchu
Ar ddiwedd pob diwrnod, mae'r AC yn adfyfyrio mewn grwpiau/parau ar arsylwi'r dysgu a'r addysgu.
Maent yn canolbwyntio ar rwystrau i ddysgu, sefydlu ymddiriedaeth a ffurfio perthynas, ymateb i ymddygiadau heriol, nodi anghenion dysgu, a chynllunio i ddiwallu anghenion dysgwyr
Prynhawn Dydd Iau
AC i ddewis lleoliad i ailedrych arno ar y dydd Gwener a, gydag arweiniad yr athro, cynllunio gwersi/gweithgareddau i'w cyflwyno y diwrnod wedyn.
Dydd Gwener
Bore
AC i ddychwelyd i 'r lleoliad o'u dewis a chyflwyno gweithgareddau o dan arweiniad yr athro.
AC i gael trochi yn y dosbarth: e.e. profiad o gymryd cofrestr; sesiynau darllen; y drefn ddyddiol.
AC i gyflwyno gwers/gweithgaredd benodol i'r grŵp/unigolion a ddyrennir/y grŵp cyfan
Prynhawn
AC i gynnal gweithgaredd o'u dewis eu hunain yn annibynnol:
AT i ddyrannu staff i ddysgwyr gan sicrhau bod adnoddau'n barod. Sicrhau eu bod yn cwrdd ag anghenion penodol y dysgwyr.
Myfyrdod terfynol
Nodi'r prif themâu a materion sydd wedi codi yn ystod yr wythnos.
Canolbwyntio ar berthnasoedd un i un a dangos sut y mae anghenion dysgwyr wedi'u diwallu yn y lleoliad arbennig
AC i amlygu heriau a meysydd y mae angen ymchwilio ymhellach iddynt.
AC i nodi agweddau ar ymarfer y gallant eu gweithredu yn eu lleoliad eu hunain, yn enwedig y ddarpariaeth ar gyfer y rhai ag ADY.
Cam 6-8 (8 wythnos) Addysgu annibynnol ac adfyfyrio
Awgrymiadau yn unig yw'r arweiniad isod. Bydd angen addasu oherwydd y rheoliadau presenol ar gyfer ysgolion unigol oherwydd pandemig Covid 19.
NB Dylai AC addysgu hyd at 12 awr erbyn diwedd y cam hwn a chefnogi am ddwy awr, yn dibynnu ar eu cynnydd.
|
cym_Latn
| 12,250
|
CC-MAIN-2021-21
| 0.999676
|
<urn:uuid:ac87d856-462c-4fcd-b904-88569930b343>
|
https://democratiaeth.gwynedd.llyw.cymru/documents/s40086/2024-01-15.pdf?LLL=1
|
PWYLLGOR CYNLLUNIO 15 Ionawr 2024
Yn bresennol:
Cynghorydd Edgar Owen (Cadeirydd) Cynghorydd Elwyn Edwards (Is-gadeirydd)
Y Cynghorwyr: Delyth Lloyd Griffiths, Louise Hughes, Elin Hywel, Elwyn Jones, Gareth T Jones, Huw Wyn Jones, Cai Larsen, Anne Lloyd Jones, Gareth Coj Parry, Gareth Roberts, John Pughe Roberts, Huw Rowlands a Gruffydd Williams
Aelodau Lleol : Cyng. Beca Brown a’r Cyng. Craig ab Iago
Swyddogion: Gareth Jones (Pennaeth Cynorthwyol Cynllunio ac Amgylchedd), Miriam Williams (Gwasanaethau Cyfreithiol), Keira Sweenie (Rheolwr Cynllunio (Rheolaeth Datblygu a Gorfodaeth), Gwawr Hughes (Arweinydd Tîm Rheoli Datblygu) a Lowri Haf Evans (Swyddog Gwasanaethau Democratiaeth).
Swyn Hughes ac Elen Morris (Hyfforddai Proffesiynol Cynllunio Amgylchedd) - arsylwi
1. YMDDIHEURIADAU
Dim i'w nodi
2. DATGAN BUDDIANT PERSONOL A MATERION PROTOCOL
a) Datganodd yr aelod canlynol ei fod gyda buddiant mewn perthynas â'r eitem a nodir:
Y Cynghorydd Cai Larsen (oedd yn Aelod o'r Pwyllgor Cynllunio hwn), yn eitem 5.4 (C21/0564/23/LL) ar y rhaglen oherwydd bod ei fod yn Aelod o Fwrdd Rheoli Adra
b) Datganodd yr aelodau canlynol eu bod yn aelodau lleol mewn perthynas â'r eitem a nodir:
* Y Cynghorydd Elwyn Jones (oedd yn aelod o'r Pwyllgor Cynllunio hwn), yn eitem 5.1 (C23/0463/18/LL) ar y rhaglen
* Y Cynghorydd Elwyn Edwards (oedd yn aelod o'r Pwyllgor Cynllunio hwn), yn eitem 5.2 (C23/0864/04/LL) ar y rhaglen
* Y Cynghorydd Craig ab Iago (nad oedd yn aelod o'r Pwyllgor Cynllunio hwn). Yn eitem 5.3 (C22/0585/22/LL) ar y rhaglen
* Y Cynghorydd Beca Brown (nad oedd yn aelod o'r Pwyllgor Cynllunio hwn), yn eitem 5.4 (C21/0564/23/LL) ar y rhaglen
3. MATERION BRYS
Dim i'w nodi
4. COFNODION
Derbyniodd y Cadeirydd gofnodion cyfarfod blaenorol y pwyllgor hwn a gynhaliwyd 11 Rhagfyr 2023 fel rhai cywir.
5. CEISIADAU CYNLLUNIO
Rhoddodd y Pwyllgor ystyriaeth i'r ceisiadau canlynol i ddatblygu. Ymhelaethwyd ar fanylion y ceisiadau ac ymatebwyd i gwestiynau mewn perthynas â'r cynlluniau ac agweddau o'r polisïau
PENDERFYNWYD
5.1 Cais Rhif C23/0463/18/LL
Plas Coch, Penisarwaun, Caernarfon, Gwynedd, LL55 3PW
Cais ôl weithredol i drosi adeilad allanol i lety gwyliau.
Tynnwyd sylw at y ffurflen sylwadau hwyr oedd yn cynnwys ymateb i bryderon am y datblygiad yng nghyd-destun ansawdd a diogelwch y gwaith adeiladu, sut mae'r adeilad yn gallu cael ei defnyddio heb ganiatâd cynllunio ac os oedd yswiriant priodol yn ei le.
a) Amlygodd y Rheolwr Cynllunio, mai cais llawn ôl weithredol i drosi adeilad allanol i lety gwyliau oedd dan sylw. Gan fod y bwriad wedi cael ei gwblhau eisoes heb ganiatâd cynllunio cais ôl weithredol oedd wedi ei gyflwyno. Eglurwyd bod yr uned wedi bod yn adeilad allanol a oedd yn cael ei ddefnyddio fel defnydd atodol i eiddo Plas Coch; bellach mae'r adeilad allanol wedi cael ei adnewyddu a'i drosi i un uned gwyliau modern.
Amlygwyd bod egwyddor y bwriad yn cael ei asesu yn erbyn polisi TWR 2 "Llety gwyliau o'r Cynllun Datblygu Lleol (CDLl) gyda'r polisi yn caniatáu cynigion sydd yn ymwneud a darparu llety gwyliau hunan wasanaeth cyn belled fod y bwriad yn cydymffurfio a chyfres o feini prawf, sef:
i. Yn achos llety sy'n adeilad newydd, bod y datblygiad wedi ei leoli tu mewn i ffin datblygu, neu'n gwneud defnydd o safle addas a ddatblygwyd o'r blaen;
ii. bod graddfa'r datblygiad arfaethedig yn briodol gan ystyried y safle, y lleoliad a/neu'r anheddiad dan sylw;
iii. Na fydd y bwriad yn arwain at golled yn y stoc tai parhaol;
iv. Nad yw'r datblygiad yn cael ei leoli mewn ardal sy'n ardal breswyl yn bennaf, neu'n peri niwed sylweddol i gymeriad preswyl ardal;
v. Nad yw'r datblygiad yn arwain at ormodedd o lety o'r fath yn yr ardal.
Wrth ystyried y meini prawf, nodwyd bod yr adeilad yn bodoli yn barod ac nad oedd yn adeilad newydd - yn gwneud defnydd da o adeilad oedd wedi ei ddefnyddio yn atodol i'r eiddo preswyl,. Mae'r adeiald wedi ei leoli o fewn cwrtil yr eiddo presennol ac felly'n gwneud defnydd o safle addas a ddatblygwyd o'r blaen. Ystyriwyd bod y raddfa yn briodol gan nad yw'n creu llety gwyliau rhy fawr ac oherwydd bod yr uned yn cael ei ddefnyddio fel adeilad allanol eisoes, nid yw'n arwain at golled yn y stoc tai parhaol. Ategwyd bod yr uned wedi ei leoli mewn man gwledig ger tai unigol sydd wedi eu gwasgaru, ac yn ei sgil ni fyddai yn peri niwed sylweddol i gymeriad preswyl yr ardal gan ei fod yn lleoliad tai preswyl gwasgaredig.
Amlygwyd y dylai unrhyw gais i drosi adeilad presennol gynnwys arolwg strwythurol llawn gan berson cymwysedig sydd yn nodi bod yr adeilad yn strwythurol addas i gael ei drosi heb gynnal gwaith ailadeiladu, addasu ac estyniadau sylweddol. Nodwyd nad oedd adroddiad strwythurol wedi ei gynnwys gyda'r cais gan fod yr eiddo wedi cael ei drosi yn barod - nid oedd gwerth i adroddiad strwythurol gan fod y newidiadau eisoes wedi eu cwblhau ar y safle.
Cyfeiriwyd at baragraff 3.2.1 NCT 23: Datblygiad Economaidd, sydd yn nodi bod ailddefnyddio ac addasu adeiladau gwledig sy'n bodoli eisoes gyda rôl bwysig i'w chwarae mewn diwallu anghenion ardaloedd gwledig ar gyfer datblygiadau masnachol a diwydiannol, twristiaeth, chwaraeon a hamdden. Pwysleisir ar yr angen i'r adeilad dan sylw fod yn addas ar gyfer y defnydd.
Wrth ystyried gormodedd ac ymateb i'r maen prawf – "Nad yw'r datblygiad yn arwain at ormodedd o lety o'r fath yn yr ardal.", amlygwyd bod angen sicrhau bod Cynllun Busnes yn cael ei gyflwyno fel rhan o'r cais yn cynnwys gwybodaeth angenrheidiol o ran y weledigaeth ar gyfer y bwriad ac er mwyn sicrhau bod marchnad ar gyfer y math yma o ddefnydd (paragraff 6.3.67 o'r CDLl). Nodwyd bod Cynllun Busnes wedi'i gyflwyno gyda'r cais cynllunio yn tanlinellu'r bwriad a sut mae'r datblygiad yn ychwanegu at economi lleol drwy dwristiaeth. I'r perwyl hyn ystyriwyd fod y Cynllun Busnes yn cwrdd gyda'r maen prawf perthnasol yma.
Yng nghyd-destun materion gweledol, er nad yw'r bwriad yn golygu unrhyw addasiad i faint yr adeilad allanol, mae newidiadau i'r edrychiad blaen gyda gwydr yn cael i osod ar ran fwyaf yr edrychiad. Yn ogystal â hyn eglurwyd bod ffenest to, ffenestri eraill a drysau yn cael eu hail drefnu, gyda gorffeniad yr adeilad yn gwbl wahanol i'r adeilad blaenorol. Ni ystyriwyd y byddai'r bwriad yn amharu ar fwynderau gweledol yr ardal yn ei gyfanrwydd nac yn effeithio Tirwedd o ddiddordeb Hanesyddol Eithriadol yn ormodol nac mewn ffordd sylweddol negyddol.
Er hynny, tynnwyd sylw at bryderon a dderbyniwyd yn nodi nad oedd yr uned yn gweddu gyda'r dirwedd a bod deunyddiau gwreiddiol wedi cael eu gwaredu a'u disodli gan ddeunyddiau eraill. Ategwyd bod pryderon ynglŷn â'r newid yn yr adeilad yn creu effaith weledol negyddol, er nad yw'r cynlluniau yn dangos newid mewn siâp na maint i'r adeilad gwreiddiol. Amlygwyd bod newid sylweddol i'r edrychiad blaen gyda'r datblygwr wedi gosod gwydr ar hyd yr edrychiad, ond ystyriwyd and yw'r edrychiad yn wynebu'n uniongyrchol at dai cyfagos ac nad yw'n sylweddol nodweddiadol o'r ffordd gan mai edrychiad ochr sy'n wynebu'r ffordd mynediad. Er nad yw'r deunyddiau gwreiddiol wedi cael eu cadw ni ystyriwyd fod y defnyddiau a ddefnyddiwyd yn cael ei ystyried yn annerbyniol ac nid ydynt yn effeithio ar gymeriad yr ardal yn ddigon sylweddol i greu effaith negyddol. Golygai hyn, bod y datblygiad yn dderbyniol ac yn cwrdd â gofynion polisi PCYFF 3, PS 20 ac AT 1 o'r CDLl.
Yng nghyd-destun materion cyffredinol a phreswyl, nodwyd er bod edrychiad yr adeilad wedi newid rhywfaint, ni ystyriwyd fod y newidiadau yn ormodol ac o ganlyniad nid yw'n effeithio gosodiad yr uned ar y safle. Er gellid dadleu fod y newidiadau sydd wedi cael ei gwneud yn rhai modern sy'n groes i gymeriad naws wledig yr ardal, ni ystyriwyd bod yr effaith yn ddigon sylweddol i'w ystyried yn annerbyniol yn nhermau'r polisi gan fod siâp a graddfa'r uned heb newid.
Yng nghyd-destun materion trafnidiaeth a mynediad nodwyd bod pryderon ynglŷn â lleoliad yr uned gwyliau ar ffordd gul sydd yn cael ei ddefnyddio gan bobl leol. Roedd pryderon ynglŷn â bod y defnydd uned gwyliau yn codi prysurdeb y ffordd gul ac yn amharu ar fwynderau trigolion cyfagos. Ymgynghorwyd gyda'r uned drafnidiaeth ynglŷn â'r mater yma ac nid oedd gan yr uned wrthwynebiad ynglŷn â'r elfen yma o'r datblygiad. Adroddwyd bod llecynnau parcio wedi eu clustnodi ar gyfer yr uned wyliau a modurdy ar gyfer yr eiddo preswyl.
Er gofyn sawl tro i'r ymgeisydd am ddatganiad Iaith ni dderbyniwyd unrhyw ddatganiad. Nodwyd bod yr arweiniad a gynhwysir o fewn Atodiad 5 yn nodi y dylai pob datblygiad manwerthu, masnachol neu ddiwydiannol ble nad oes angen cyflwyno Datganiad/Asesiad iaith Gymraeg ddangos sut fo ystyriaeth wedi ei roi i'r iaith. Yn yr achos yma roedd polisïau'r cynllun yn cefnogi datblygiadau twristiaeth yn unol â meini prawf penodol sy'n ymwneud a gormodedd, ac felly ystyriwyd yn yr achos yma, a gan fod y bwriad yn cydymffurfio a gofynion y polisïau perthnasol, na fyddai'r bwriad yn debygol o gael effaith andwyol ar yr Iaith. Yn ogystal roedd modd gosod amod i sicrhau fod arwyddion dwyieithog yn cael eu defnyddio ar y safle ac felly'r bwriad yn dderbyniol o ran polisi PS1 a'r CCA perthnasol.
Cyfeiriwyd at nifer o bryderon a dderbyniwyd yn ystod yr ymgynghoriad cyhoeddus gyda rhai ohonynt tu hwnt i faterion cynllunio. Nid oes gan yr Awdurdod Cynllunio Lleol reolaeth ynglŷn â bod yr eiddo gwreiddiol ar y safle hefyd yn llety gwyliau oherwydd bod hawl ar hyn o bryd i newid defnydd o eiddo preswyl i lety gwyliau heb ganiatâd cynllunio. Pwysleisiwyd, yn yr achos yma mai'r cynlluniau sy'n destun y cais fydd yn cael eu cymeradwyo ac mai cyfrifoldeb yr ymgeisydd fydd sicrhau fod y datblygiad yn unol â'r hyn fydd yn cael ei benderfynu.
Ystyriwyd bod y bwriad yn cwrdd â gofynion y polisïau perthnasol ac yn dderbyniol i'w ganiatáu
b) Yn manteisio ar yr hawl i siarad, nododd gwrthwynebydd i'r cais y sylwadau canlynol:
* Bod esiamplau da o ysguboriau wedi eu trawsffurfio i'w cael, ond yn anffodus nid yw hwn yn un ohonynt
* Nid oes unrhyw fath o gydweithio / trafodaethau wedi digwydd yn ystod y datblygiad rhwng yr ymgeisydd a'r cymdogion
* Nid yw'r gymuned yn cytuno gyda'r bwriad – yn annerbyniol ac yn anghydweld gyda barn y swyddogion
* Ni fyddai gosod amodau yn cyfarch y pryderon
* Bod awgrym nad oedd angen caniatâd cynllunio yn anghywir
* Bod newid i faint ac uchder yr adeilad gwreiddiol – y datganiadau hyn yn anghywir
* Bod effaith ar breifatrwydd cymdogion – gyda'r gwydr ar flaen yr adeilad, mae'r holl adeilad yn ymddangos fel ei fod wedi goleuo i fyny – hyn yn groes i egwyddorion awyr dywyll
* Bod mynediad i'r eiddo ar hyd trac sy'n cael ei rannu - bod y gwrych yn 'agored' i'r trac ac felly'n rhoi argraff bod pobl yn busnesa o gwmpas y safle. Yr eiddew, oedd ar y gwrych gwreiddiol oedd yn sgrinio'r eiddo wedi ei waredu. Bydd sgrinio newydd yn cymryd blynyddoedd i aeddfedu
* Na ddefnyddiwyd adeiladwyr na deunyddiau lleol
* Bod defnydd o'r twba poeth yn creu sŵn – hon yn ardal dawel.
c) Yn manteisio ar yr hawl i siarad, nododd yr ymgeisydd y sylwadau canlynol;
* Bod yr ysgubor mewn cyflwr gwael
* Ei fod wedi buddsoddi lot o arian i gyflawni'r fenter
* Ei fod wedi addasu adeilad presennol yn AirBnB - o safon da mewn safle da
* Nid oedd wedi derbyn unrhyw gwynion
* Ei fod wedi gwneud adolygiad o'r nifer AirBnB yn yr ardal
* Ei fod yn cyflogi pobl leol i lanhau, garddio a golchi ffenestri
* Ei fod yn cyfarch y pryder 'gweld i mewn i'r eiddo' drwy addasu'r ffenestri a phlannu mwy o blanhigion i sgrinio'r eiddo yn well
* Ei ddymuniad oedd gweithio a byw yn lleol
ch) Yn manteisio ar yr hawl i siarad, nododd yr Aelod Lleol y sylwadau canlynol;
* Mai cais olweithredol oedd dan sylw
* Yr eiddo bellach wedi ei drosi o gwt allanol i adeilad moethus - y datblygiad wedi bod ar y gweill ers tro byd
* Sawl cwyn wedi ei dderbyn dros y blynyddoedd am y datblygiad – tarfu ar dawelwch cymdogion agos a dygymod a thrafferthion cludo deunyddiau i'r safle
* Amlwg o'r addasiadau bod angen caniatâd cynllunio
* Bod yr addasiadau yn sylweddol - to a ffenestri yn uwch na'r gwreiddiol - dylai cais llawn fod wedi ei gyflwyno
* Bod y Cyngor Cymuned wedi datgan eu gwrthwynebiad
* Angen lluniau o'r hen adeilad er mwyn cymharu maint
* Swyddogion gorfodaeth wedi ymweld â'r safle Tachwedd 2022 - dim gwybodaeth wedi ei dderbyn o'r ymweliad hwn
* Awgrymu i'r Pwyllgor Cynllunio ymweld â'r safle
d) Cynigwyd ac eiliwyd cynnal ymweliad safle i geisio gwell dealltwriaeth o effaith y datblygiad ar breifatrwydd cymdogion, ynghyd a gweld maint y datblygiad yn ei gyd-destun
dd) Yn ystod y drafodaeth ddilynol, nodwyd y sylwadau canlynol gan yr aelodau:
* Bod rheolau Cynllunio wedi eu gosod am resymau – diffyg parch yma
* Bod goredrych yn bryder
* Pryder am ddiffyg rhannu gwybodaeth a diystyru gohebiaeth
PENDERFYNWYD: Cynnal ymweliad safle
5.2 Cais Rhif C23/0864/04/LL Parc Y Derw Goed, Llandderfel, Gwynedd, LL23 7HG
Adeiladu annedd amaethyddol newydd (Ail-gyflwyniad)
Tynnwyd sylw at y ffurflen sylwadau hwyr oedd yn cynnwys sylwadau gan yr Uned Bioamrywiaeth a Cyfoeth Naturiol Cymru
a) Amlygodd Arweinydd Tîm Rheoli Datblygu, mai cais llawn ydoedd ar gyfer codi tŷ amaethyddol newydd a modurdy ar wahân ar lecyn o dir ym Mharc y Derw Goed, Llandderfel. Gorwedd y safle mewn lleoliad uchel ymhell tu allan i unrhyw ffin datblygu cydnabyddedig felly yn safle cefn gwlad agored. Gwasanaethir y safle gan drac cilffordd 'byway' a rhed llwybr cyhoeddus rhif 42 Llandderfel i'r gogledd o'r safle. Mae'r safle o fewn dynodiad Ardal Tirwedd Arbennig ac wedi ei adnabod fel Ardal Cadwraeth Arbennig (SAC) Ffosffad. Mae'r caeau i'r de o'r safle wedi eu hadnabod fel Safleoedd Bywyd Gwyllt Lleol.
Eglurwyd bod y cais yn ail gyflwyniad o gais C23/0409/04/LL am union yr un bwriad. Fe wrthodwyd y cais 17 Gorffennaf 2023, o dan hawliau dirprwyedig am nad oedd yr Awdurdod Cynllunio Lleol wedi eu hargyhoeddi fod y bwriad yn cwrdd ag anghenion lleoli annedd amaethyddol oherwydd ei bellter o'r fferm.
Cyflwynwyd Datganiad Dylunio a Mynediad, llythyrau o gefnogaeth gan NFU Cymru a Chyngor Amaeth Gwas ynghyd â Chynllun Busnes gan Gyswllt Ffermio (cyfrinachol) fel rhan o'r cais.
Cyflwynwyd y cais i'r Pwyllgor ar gais yr Aelod Lleol.
Adroddwyd, yn sgil yr angen i gynnal a gwarchod cefn gwlad, mae angen cyfiawnhad arbennig iawn dros ganiatáu adeiladu tai newydd yno ac felly dim ond mewn amgylchiadau arbennig y caniateir tai newydd yng nghefn gwlad. Mae'r amgylchiadau arbennig hynny lle y gellir caniatáu tai newydd yng nghefn gwlad yn cael eu cynnwys yn Nodyn Cyngor Technegol 6 (NCT6): Cynllunio ar gyfer Cymunedau Gwledig Cynaliadwy – Gorffennaf 2010 a baratowyd gan Lywodraeth Cynulliad Cymru.
Cyflwynwyd Cynllun Busnes fel rhan o'r cais oedd wedi ei baratoi gan Farming Connect yn cadarnhau fod yr ymgeisydd yn ffermio mewn partneriaeth gyda'i dad ers 2012. Nodwdy bod y Cynllun Busnes yn rhoi cefndir o'r fenter ynghyd â manylion am faint y daliad, niferoedd stoc, gofynion llafur a manylion ariannol am hyfywdra'r fenter. Byddai'r bwriad felly yn ail annedd ar fferm sefydledig, gyda'r ymgeisydd yn rhedeg y fferm gyda'i dad. Cyfeiriwyd at y meini prawf isod, gan nodi wrth ystyried yr angen;
a) bod angen swyddogaethol presennol clir wedi'i sefydlu;
b) bod yr angen yn ymwneud â gweithiwr llawn amser, nid â gofyniad rhan-amser;
c) bod y fenter dan sylw wedi'i sefydlu ers o leiaf tair blynedd, wedi gwneud elw yn ystod un ohonynt o leiaf, a bod y fenter a'r busnes sydd â'r angen am y swydd yn ariannol gadarn ar hyn o bryd a bod yna ragolwg clir y byddant yn parhau felly;
d) na ellir diwallu'r angen swyddogaethol gan annedd arall na thrwy drosi adeilad addas sydd eisoes ar y daliad tir lle mae'r fenter, neu unrhyw lety arall sydd eisoes yn bodoli yn yr ardal leol sy'n addas ac ar gael i'w feddiannu gan y gweithiwr dan sylw;
e) bod gofynion cynllunio arferol eraill, er enghraifft, lleoliad a mynediad, wedi'u bodloni.
Ymddengys o'r wybodaeth a gyflwynwyd fod yr ymgeisydd yn cyfarfod â gofynion profion a), b) a c) a nodir uchod ac fel y nodwdy, nid oes adeiladau traddodiadol addas a ellir eu haddasu i dŷ ar y daliad i gyfarfod prawf d).
Amlygwyd bod y safle dan sylw yn dir amaethyddol o ansawdd gwael, ble ceir trac presennol a chyflenwad dŵr a thrydan agos. Fe ddadleuir ei fod yn safle sy'n swatio'n naturiol tu ôl i fryncyn, wedi ei sgrinio'n dda a ble gellir gwella bioamrywiaeth. Ategwyd bod yr ymgeisydd eisiau osgoi lleoli'r tŷ mewn safle amlwg yn y dirwedd, gan ystyried hwn yn le cysgodol wedi ei sgrinio'n dda. Mae'r safle oddeutu 650 medr fel hed y fran i ffwrdd o dŷ fferm Derw Goed a'r adeiladau fferm gysylltiedig.
Tra'n gwerthfawrogir eglurhad, nid yw'r Awdurdod Cynllunio wedi eu llwyr argyhoeddi na fyddai posib datblygu ar rai o'r lleoliadau a ddiystyriwyd, megis ar dir ger y tŷ fferm neu ar leoliadau eraill na ddangoswyd yn y dyffryn yn agosach i'r fferm. Ystyriwyd bod opsiynau eraill ar gael i fonitro tir, megis camerâu cylch cyfyng. Ystyriwyd hefyd bod lleoliad y tŷ arfaethedig yn llechfeddiannu yn afresymol i gefn gwlad ac yn ormodol ar wahân o'r daliad fferm ble y byddai'n annog darnio'r fferm, ac felly yn groes i ofynion rhannau 4.7.1 a 4.12 o NCT 6.
Ni dderbyniwyd unrhyw brisiad marchnad agored (llyfr coch) fel rhan o'r cais. Mae polisi NCT 6 yn datgan dim ond mewn amgylchiadau arbennig y caniateir tai newydd yng nghefn gwlad. Nid yw'r Awdurdod Cynllunio wedi ein gwir argyhoeddi mai hwn yw'r lleoliad mwyaf addas i dŷ amaethyddol heb sicrwydd fod yr eiddo yn mynd i fod yn fforddiadwy i'r hir dymor. Mae'r bwriad felly yn groes i bolisïau PCYFF 1 a PS17 o'r Cynllun Datblygu Lleol ar y Cyd Gwynedd a Môn a rhannau 4.7.1 , 4.12 a 4.13 o Nodyn Cyngor Technegol 6 Cynllunio ar gyfer Cymunedau Gwledig Cynaliadwy (2010) sy'n sicrhau mai dim ond mewn amgylchiadau penodol ac eithriadol y gellir caniatáu tai newydd yng nghefn gwlad agored.
Nodwyd bod dyluniad a mwynderau gweledol, mwynderau preswyl, materion ffyrdd yn dderbyniol ac amodau wedi eu cynnig ar gyfer rheoli'r materion Bioamrywiaeth a goresgyn y materion draenio.
O ran casgliadau, nodwyd fod y bwriad yn parhau yn groes i ofynion lleoli NCT 6 gan y byddai'r tŷ amaethyddol yn ormodol ar wahân o'r fferm bresennol. Cwestiynwyd hefyd os yw'r lleoliad yn gallu sicrhau fod yr eiddo yn gallu bod yn fforddiadwy yn hir dymor, petai'r defnydd amaethyddol yn dod i ben. Gwrthodwyd y cais blaenorol am union yr un bwriad, ac er bod ychydig mwy o gyfiawnhad wedi ei gyflwyno ar y cais gerbron, nid oedd y swyddogion wedi ein gwir argyhoeddi mai'r lleoliad yma oedd y mwyaf addas i dŷ amaethyddol. Er bod rhai materion yn ymwneud â mwynderau a ffyrdd yn dderbyniol, nid oedd y bwriad yn cwrdd â'r holl ystyriaethau polisi perthnasol. Datganwyd y pryderon hyn mewn ymateb i ymholiad cyn cais ac yn y gwrthodiad blaenorol ond dewisodd yr ymgeisydd fwrw ymlaen gydag ail gyflwyno'r cais. Yr argymhelliad oedd gwrthod y cais.
b) Yn manteisio ar yr hawl i siarad, nododd asiant ar ran yr ymgeisydd y sylwadau canlynol;
* Bod y ffarm wedi bod o fewn perchnogaeth y teulu ers 80 mlynedd
* Bod lleoliad y cais wedi ei ystyried yn ofalus – achosion o gŵn yn lladd defaid ac o yrru dros y tir – byddai lleoliad y tŷ yn fodd o gadw llygad ar ddigwyddiadau 24awr
* Bod yr angen wedi cael ei brofi
* Bod y safle yn ganolog i dir y fferm – cadw llygad ar stoc sydd allan drwy'r flwyddyn
* Bod trac mynediad mewn bodolaeth
* Bod y safle mewn lle cysgodol
* Nad yw'r safle yn weledol o'r ffordd
* Bod y caeau sydd agosaf at y fferm yn gaeau cynhyrchiol (pori a silwair)
* Byddai adeiladu annedd yn lleihau'r angen i symud a theithio
* Bod y lleoliad yn galw am bresenoldeb i oresgyn problemau digwyddiadau ac yn darparu cartref i deulu ifanc, lleol
c) Yn manteisio ar yr hawl i siarad, nododd yr Aelod Lleol y sylwadau canlynol;
* Nad yw'r safle i'w weld o nunlle, ond o'r fferm
* Mater o farn yw'r lleoliad
* Bod yr ymgeisydd wedi cydymffurfio gyda materion bioamrywiaeth
* Bod cais arall wedi ei ganiatáu gyda 2 filltir rhwng y fferm a safle'r bwriad – sut bod y cais hwnnw felly o blaid y polisi a hwn yn erbyn?
ch) Cynigiwyd ac eiliwyd caniatáu'r cais yn groes i'r argymhelliad - bod y tŷ mewn lle delfrydol i warchod stoc ac i leihau ol troed carbon
d) Mewn yamteb i gwestiwn ynglŷn ag amod i sicrhau meddiannaeth amaethyddol nododd y Pennaeth Cynorthwyol y byddai rhaid gosod amod fyddai yn cyfyngu'r defnydd i amaethyddiaeth yn unig ynghyd ag amod fyddai'n cyd-fynd ag amodau tai fforddiadwy / pris fforddiadwy ac amodau safonol.
PENDERFYNWYD: Caniatáu y cais yn groes i'r argymhelliad, yn ddarostyngedig i'r amodau canlynol:
1. Yn unol gyda'r cynlluniau.
2. 5 mlynedd.
3. Deunyddiau / gorffeniadau
4. Amod defnydd menter wledig
5. Cyfyngu i ddefnydd C3 yn unig
6. Tirweddu
7. Gwelliannau Bioamrywiaeth.
8. Manylion ffens terfyn
9. Enw Cymraeg i'r datblygiad
Nodyn SUDS Gwarchod llwybr cyhoeddus
5.3 Cais Rhif C22/0585/22/LL
Tir gyferbyn Oxton Villa Ffordd Haearn Bach, Penygroes, LL54 6NY
Cais ar gyfer codi tŷ fforddiadwy gyda mynedfa a pharcio a thirweddu cysylltiol (cynllun diwygiedig).
Tynnwyd sylw at y ffurflen sylwadau hwyr oedd yn cynnwys sylwadau gan yr Uned Polisi
a) Amlygodd Arweinydd Tîm Rheoli Datblygu, mai cais llawn ydoedd ar gyfer codi un tŷ fforddiadwy gyda mynedfa a llecyn parcio ynghyd a thirweddu cysylltiol. Nodwyd bod y safle wedi ei leoli o fewn cae amaethyddol ar gyrion pentref Penygroes ar hyd ffordd gul sy'n troi i lwybr cyhoeddus yn y pen draw sy'n rhedeg rhwng y cae sy'n destun y cais a'r tŷ diwethaf yn y pentref (Glaslyn). Eglurwyd bod y cais yn ail-gyflwyniad o'r hyn a wrthodwyd o dan gyfeirnod C21/0430/22/LL, ac yn gynharach C20/0853/22/LL.
Tynnwyd sylw bod y cais gerbron yn cynnwys e-bost gan yr asiant dyddiedig 15.07.2022 yn amgáu llythyr gan Tai Teg dyddiedig 28 Tachwedd 2019 yn datgan fel a ganlyn: "Mae eich cais wedi ei gymeradwyo. Gallwch nawr fynd ati i chwilio am eiddo ar wefan Tai Teg ac i wneud cais os gwelwch eiddo sydd yn addas. Plîs noder:- pwysig eich bod yn darllen yr isod er mwyn deall yr hyn sydd angen eu cwblhau os am ymgeisio am yr eiddo". Nid yw'n ymddangos fod yr ymgeisydd wedi cael ei asesu'n fanwl ar gyfer codi eiddo fforddiadwy ei hun ac er bu i'r Cyngor ofyn am dystiolaeth bellach o angen yr ymgeisydd am dŷ fforddiadwy hunan-adeiladu gyda'r cais, ni dderbyniwyd ymateb yn oes y cais, a bod y trafodaethau hyn yn deillio yn ôl i fis Mawrth 2023
Nodwyd bod y cais gerbron y pwyllgor cynllunio ar ofyn yr Aelod Lleol.
Yng nghyd-destun egwyddor y datblygiad, eglurwyd bod y safle wedi ei leoli y tu allan i ffin datblygu Penygroes fel y'i nodir yn y CDLl. Nodai Polisi PCYFF 1 ('Ffiniau Datblygu') bydd cynigion yn cael eu gwrthod oni bai eu bod yn unol â pholisïau penodol y Cynllun neu bolisïau cynllunio cenedlaethol neu fod y cynnig yn dangos bod ei leoliad yng nghefn gwlad yn hanfodol. Mae Polisi TAI 16 'Safleoedd Eithrio' yn datgan os gellid dangos bod angen lleol wedi'i brofi am dai fforddiadwy na ellir ei gyfarch o fewn amserlen rhesymol ar safle marchnad tu mewn i'r ffin datblygu, fel eithriad caniateir cynigion am gynlluniau 100% tai fforddiadwy ar safleoedd sy'n union gerllaw'r ffiniau datblygu sy'n ffurfio estyniad rhesymegol i'r anheddle.
Ni ymddengys o'r wybodaeth a gyflwynwyd gyda'r cais fod safle'r cais yn cyffwrdd â'r ffin ddatblygu gyda bwlch rhwng y safle a'r ffin ddatblygu (sydd yn ymddangos yn llwybr cyhoeddus). Yn nhermau polisi cynllunio mae'r safle wedi ei ddiffinio fel lleoliad yng nghefn gwlad agored ac felly nid yw'n berthnasol i'w ystyried yn nhermau Polisi TAI 16, 'Safleoedd Eithrio' sy'n cael ei ategu yn y Canllaw Cynllunio Atodol 'Tai Fforddiadwy'.
Yn hyn o beth, mae paragraff 6.4.36 o'r CDLl yn nodi fod yn rhaid i ddatblygiadau yng nghefn gwlad agored fodloni polisi cenedlaethol a Nodyn Cyngor Technegol 6 o ran cwrdd â gofynion i fod yn dŷ menter wledig. Ni ymddengys fod cyfiawnhad o'r math hwn wedi ei gyflwyno gyda'r cais hwn.
Amlygwyd bod prisiau tai wedi codi yn sylweddol ers y cais blaenorol ac ar yr adeg hynny cadarnhaodd yr Uned Strategol Tai y byddai angen disgownt o 45% er mwyn gwneud yr eiddo yn fforddiadwy. Nodir byddai disgownt o 45% ar y prisiad £225,000 yn dod a phris i lawr i £123,750, a gellir ystyried hyn yn rhesymol ar gyfer eiddo newydd sengl ganolradd. Serch hynny mae pryder ynglŷn â phrisiau tai yn cynyddu, a gall pris yr eiddo / tir gynyddu yn sylweddol yn y dyfodol i lefel lle gellir dadlau na fyddai'r eiddo yn fforddiadwy ta waeth y lefel disgownt, a bydd posib derbyn cais i godi'r cytundeb 106. Nodwyd fod y CDLl ond yn cefnogi cynigion am unedau fforddiadwy ble gellir sicrhau eu bod yn aros yn fforddiadwy am byth.
Nodwyd hefyd fod safle'r cais (sydd yn cynnwys y tŷ bwriedig a'i gwrtil) yn fawr iawn, a bod pryder y byddai darparu cwrtil o'r maint yma yn debygol o godi gwerth yr eiddo yn y pen draw a allai olygu na fydd y tŷ yn fforddiadwy o ran ei bris. Ar sail hynny, ystyriwyd fod y bwriad yn groes i ofynion polisi TAI 15 o'r CDLl a CCA Tai Fforddiadwy o ran sicrhau uned fforddiadwy am byth a'r arwynebedd llawr sydd wedi ei ddangos.
Yng nghyd-destun materion bioamrywiaeth (cynnwys amodau os cais i'w ganiatáu), materion trafnidiaeth a mynediad, materion gweledol, preswyl a chyffredinol ynghyd a materion ieithyddol nodwdy bod y datblygiad yn dderbyniol, ond yn ei gyfanrwydd, ystyriwyd bod y bwriad arfaethedig ar gyfer codi un annedd fforddiadwy ar gyrion tref Penygroes yn annerbyniol, ac yn groes i ofynion polisïau PCYFF 1, TAI 15, TAI 16, CCA Tai Fforddiadwy a NCT 6 o ran priodoldeb y safle fel safle eithrio a'r angen am dŷ newydd yng nghefn gwlad agored, maint y cwrtil ynghyd a diffyg cadarnhad am nifer y llofftydd fyddai'n diwallu'r angen/maint yr eiddo; a meini prawf 1,2 a 3 o bolisi PCYFF 2 o ran cydymffurfio a pholisïau lleoli a chenedlaethol a dwysedd datblygu. Yr argymhelliad oedd gwrthod y cais.
b) Yn manteisio ar yr hawl i siarad, nododd asiant ar ran yr ymgeisydd y sylwadau canlynol;
* Bod y cais yn un am dy fforddiadwy gan yr un ymgeisydd ac o'r blaen
Bod y tir wedi ei roi iddo gan aelod o'r teulu
* Bod y cais wedi bod gerbron y Pwyllgor yn Rhagfyr 2021 ac roedd yr Aelod Lleol ar y pryd yn gefnogol
*
* Bod trafodaeth fanwl wedi bod ar y cais yn ystod y Pwyllgor a bod cynnig wedi ei wneud i ganiatáu gan ddatgan sylw nad oedd y cais mewn cefn gwlad agored
* Bod y safle wedi ei leoli tua 1.5m o'r ffin datblygu gyda llwybr cyhoeddus yn rhedeg rhwng y ffin a'r safle
* Bod pryder wedi ei amlygu bod y bwriad yn rhy fawr ei faint - yr ymgeisydd wedi lleihau maint arwynebedd y bwriad ac wedi ail gyflwyno cais
* Bod trafodaethau wedi eu cynnal gyda Tai Teg ond ymddengys bod y drafodaeth yn mynd rownd mewn cylchoedd oherwydd elfennau hunan adeiladu ac elfennau tai fforddiadwy - yr ymgeisydd yn ceisio ei orau i oroesi hyn
* Petai'r cais yn cael ei ganiatáu byddai cytundeb 106 yn aros ar y tŷ i'r dyfodol
* Bod yr ymgeisydd wedi ymateb i ofynion y Pwyllgor
c) Yn manteisio ar yr hawl i siarad, nododd yr Aelod Lleol y sylwadau canlynol;
* Ei fod yn annog i'r Pwyllgor fynd yn groes i'r argymhelliad, i sicrhau tegwch
* Bod hogyn ifanc lleol eisiau byw a magu teulu yn ei gymuned - bydd yn defnyddio gwasanaethau Gwynedd, ysgolion Gwynedd ac yn cefnogi'r economi leol
* Bod diffyg tai i bobl leol. Pan fydd opsiwn yn codi i gadw pobl yn lleol yn ein cymunedau ei fod yn awyddus o gefnogi hyn
* Nid yw'r safle yng nghanol cefn gwlad – mae rhwng dau dŷ – llenwi bwlch sydd yma
* Bod trac mynediad a gwasanaethau yno yn barod
* Nid yw'r ffin datblygu yn dilyn llinell syth
* Barn yn unig yw bod maint y tŷ yn rhy fawr
* Cais i'r Pwyllgor gefnogi y cais; i'r ymgeisydd aros yn lleol a magu teulu yn ei gynefin
ch) Cynigiwyd ac eiliwyd caniatáu'r cais, yn groes i'r argymhelliad.
Rhesymau:
* Nad yw'r llain tir 'yng nghanol cefn gwlad'
* Yn cydymffurfio gyda PCYFF1 TAI 15 a 16 - agosatrwydd at y ffin datblygu
Mewn yamteb nododd y Pennaeth Cynorthwyol, nad oedd tystiolaeth ddigonol wedi ei gyflwyno bod yr ymgeisydd yn gymwys ar gyfer tŷ fforddiadwy a bod y cais dan sylw yn un am dŷ mawr (nad oedd yn fforddiadwy). Ategodd hefyd nad oedd tystiolaeth ysgrifenedig wedi ei dderbyn o sefyllfa Tai Teg. Awgrymodd y gellid gohirio'r penderfyniad a cheisio eglurder o'r sefyllfa
d) Yn ystod y drafodaeth ddilynol, nodwyd y sylwadau canlynol gan yr aelodau:
* A fyddai modd gwahanu'r tir i ffwrdd o'r eiddo a gwneud y llain tir ar gyfer y datblygiad yn llai?
* A fuasai cais am dri llofft yn rhy fawr? Yn mynd dros y trothwy?
* A fuasai gosod tŷ ar y safle yma yn ymestyn y ffin?
* Pam y dylai tai fforddiadwy fod yn fach ei maint ar gyfer pobl leol
PENDERFYNWYD
* Gohirio'r cais er mwyn derbyn tystiolaeth ysgrifenedig o sefyllfa'r ymgeisydd gyda Tai Teg
* Ystyried lleihau arwynebedd maint y tŷ
* Ystyried opsiynau i wahanu'r tir / lleihau maint y llain tir
5.4 Cais Rhif C21/0564/23/LL
Tir Ger Glyntwrog Inn, Llanrug, Caernarfon, LL55 4AN
Cais ar gyfer codi 3 uned breswyl fforddiadwy (dau dy a byngalo)
Tynnwyd sylw at y ffurflen sylwadau hwyr oedd yn cynnwys sylwadau gan yr Uned Strategol Tai
a) Amlygodd y Rheolwr Cynllunio mai cais llawn ydoedd ar gyfer codi 3 tŷ fforddiadwy cymdeithasol, un pâr o dai deulawr ac un byngalo. Bwriedir adeiladu mynedfa newydd ar gyfer creu ffordd mynediad o fewn y safle ynghyd a darparu wyth llecyn parcio a man casglu biniau. Eglurwyd bod y cais yn wreiddiol am 4 tŷ deulawr, ond fe'i diwygiwyd i 3 yn dilyn gwrthwynebiadau cyhoeddus a phryderon swyddogion i'r cynllun. Cyflwynwyd y cais i'r pwyllgor oherwydd y diddordeb a gwrthwynebiad lleol i'r cais.
Yng nghyd-destun egwyddor y datblygiad, nodwyd bod y tai arfaethedig wedi eu lleoli rhwng safle tŷ tafarn a adnabyddir fel Glyntwrog a thŷ unllawr pâr a adnabyddir fel Bryn Siriol. Ategwyd bod y safle ar fymryn o lethr ac nad yw wedi ei ddynodi ar gyfer defnydd penodol; y safle tu allan i ffin ddatblygu Llanrug, ond yn cyffwrdd yn union â ffin ddatblygu Llanrug fel y'i diffinnir yn y CDLl . Eglurwyd bod Llanrug wedi ei adnabod fel Canolfan Gwasanaeth Lleol yn y CDLl, ond gan fod y safle tu allan i'r ffin datblygu, polisi TAI 16 ('Safleoedd Eithrio') sy'n berthnasol i'r bwriad. Mae Polisi TAI 16 yn galluogi datblygu tai ar safleoedd sydd y tu allan ond yn ffinio â ffiniau datblygu ond mae'n rhaid sicrhau fod y bwriad yn cydymffurfio yn effeithiol â gofyniad y Polisi.
Lefel cyflenwad dangosol o dai i Lanrug dros gyfnod y Cynllun, fel nodir yn Atodiad 5 y CDLl, yw 61 uned (sydd yn cynnwys 'lwfans llithro' o 10%, sydd yn golygu bod y modd o gyfrifo'r ffigwr wedi cymryd i ystyriaeth amgylchiadau posib na'u rhagwelwyd a allai ddylanwadu ar ddarparu tai e.e. materion perchnogaeth tir, cyfyngiadau seilwaith a.y.b.). Yn y cyfnod 2011 i 2023, mae cyfanswm o 51 uned wedi eu cwblhau yn Llanrug (37 ar safleoedd ar hap a 14 ar ddynodiadau tai T44 a T45). Roedd y banc tir ar hap h.y. safleoedd gyda chaniatâd cynllunio presennol ar safleoedd nad sydd wedi eu dynodi ar gyfer tai, yn Ebrill 2023 yn 5 o unedau. Mae un uned ar ddynodiad T44 (Cae'r Ysgol) yn parhau yn y banc tir (wedi cychwyn Ebrill 2023). Mae hyn yn golygu felly diffyg o 4 uned.
Ar sail y wybodaeth yma, a gan na fyddai'r datblygiad yn golygu y byddai Llanrug yn mynd dros ei lefel cyflenwad dangosol nid oedd angen cyfiawnhad ar sail y nifer o dai yn Llanrug. Serch hynny, gan fod y safle tu allan i'r ffin datblygu ac yn gallu cael ei ystyried fel safle eithrio gweledig, mae polisi PCYFF 1 a THAI 16 hefyd yn gofyn am gyfiawnhad.
Mae polisi TAI 15 a'r CCA TAI Fforddiadwy yn gofyn bod tai newydd o faint, graddfa a dyluniad sy'n gydnaws a thŷ fforddiadwy. Yn unol ag anghenion PCC, derbyniwyd cadarnhad gan yr asiant bydd yr unedau yn cwrdd gyda Safonau Ansawdd Dylunio Cymru a hefyd yn cwrdd gyda'r safonau tai am byth. Er bydd y byngalo o arwynebedd llawr mwy na'r hyn sy'n cael ei ganiatáu yn y CCA am uned fforddiadwy, oherwydd ei fod yn uned ar gyfer anghenion arbennig ystyrir fod cyfiawnhad rhesymol ar gyfer yr arwynebedd llawr ychwanegol. Gan fydd y tai yn cael ei ddarparu gan landlord cymdeithasol , bydd yr unedau yn cael eu gwarchod fel unedau fforddiadwy am byth ac mae modd sicrhau hynny trwy gytundeb 106.
Yng nghyd-destun llecynnau agored mwynderol, amlygwyd bod Polisi ISA 5 ('Darparu llecynnau agored mewn datblygiadau tai newydd') yn ceisio darpariaeth o lecynnau agored o fewn datblygiadau tai newydd o 10 neu fwy o unedau ble nad ydyw llecynnau agored presennol yn gallu bodloni anghenion y datblygiad tai arfaethedig. Gan fod y bwriad hwn o dan y trothwy a nodir yn y polisi, nid yw'n berthnasol ystyried yr agwedd yma.
Yng nghyd-destun materion gweledol nodwdy bod ffin datblygu pentref Llanrug wedi ei gosod mewn 2 ddarn ac mae'r patrwm datblygu yn eithaf tameidiog o gwmpas y safle. Lleolir y safle bwriedig ger clwstwr bach o dai wedi ei amgylchu gan ffin datblygu a thŷ tafarn Glyntwrog sydd tŷ allan i'r ffin datblygu. Mae'r adeiladau sydd gyferbyn y tŷ tafarn tu mewn i'r ffin. Mae'r cae ar hyn o bryd yn wag ac yn cyfrannu at deimlad o ardal agored rhwng y tai presennol a'r tŷ tafarn. Er hynny, nid yw'r gwagle yn un sylweddol ac mae natur y datblygiad yn dilyn patrwm datblygu'r ardal gyda'r tŷ tafarn a'r gyffordd yn ffin yn amlygu ymdeimlad o ddiwedd naturiol i'r pentref.
Yng nghyd-destun mwynderau cyffredinol a phreswyl, roedd pryder am effaith y cynllun gwreiddiol oherwydd uchder a lleoliad y tai yn amharu ar fwynderau tŷ cyfagos, Bryn Siriol. Yn dilyn trafodaethau, derbyniwyd cynlluniau diwygiedig gyda'r cynllun wedi lleihau i 3 tŷ gyda byngalo wrth ochor Bryn Siriol. Gyda'r tir yn rhedeg i fyny o'r briffordd ar lethr, dangoswyd lefelau ar y cynlluniau diwygiedig fod bwriad i leihau uchder y safle i'r cefn. O ganlyniad, bydd crib y byngalo tua'r un uchder a Bryn Siriol.
Yng nghyd-destun materion trafnidiaeth a mynediad, amlygwyd bod gan yr Uned Trafnidiaeth pryder am y cynlluniau gwreiddiol, ond wedi derbyn cynlluniau diwygiedig nid oedd ganddynt wrthwynebiad i'r bwriad. Ystyriwyd, gan fod y bwriad ond ar gyfer tri thŷ ychwanegol, na fydd y datblygiad o'r raddfa fach yma, yn creu symudiadau sylweddol ychwanegol yn y briffordd. Nodwdy hefyd, yn ystod y cyfnod ymgynghori, y derbyniwyd nifer fawr o bryderon am ddiogelwch yn y darn yma o'r pentref a'r faith bod nifer o ddamweiniau wedi bod yn y gorffennol. Ymddengys bod y pryderon yn deillio yn bennaf o gyflymder trafnidiaeth ar hyd y ffordd sirol gyfochrog ynghyd a cherbydau yn parcio ar y ffordd sirol. Bellach mae'r terfyn cyflymder wedi ei leihau i 20mya ac yn lliniaru'r pryderon.
Mynegwyd bod hwn yn gynnig am ddatblygiad tai fforddiadwy cymdeithasol sydd wedi ei lunio i gwrdd ag anghenion y farchnad dai lleol ac sydd wedi ei leoli ar safle sydd ger ffin datblygu'r pentref ac wedi ei ystyried y safle fel un eithrio gweledig addas. Er cydnabuwyd y sylwadau a dderbyniwyd, ystyriwyd bod y cynllun yn dderbyniol ar sail egwyddor a'i fod yn cydymffurfio â gofynion polisïau cynllunio lleol a chenedlaethol perthnasol.
b) Yn manteisio ar yr hawl i siarad, nododd gwrthwynebydd i'r cais y sylwadau canlynol;
* Ei fod wedi amlygu ei bryderon er nad yw'r rheiny yn cael eu hadlewyrchu yn yr adroddiad
* Byddai unrhyw waith cloddio yn amharu ar y system garthffosiaeth a safle'r tanc septig
* Bod y datblygiad yn orddatblygiad - nid yw'r gosodiad na'i ddyluniad yn cyfateb i batrwm nodweddiadol y pentref
* Byddai'r datblygiad yn creu argraff bod y pentref yn ymestyn
* Bod gosodiad y datblygiad yn agos at ffin Bryn Siriol - effaith ar breifatrwydd cymdogion
*
Nid yw'r mynediad yn cwrdd â safonau - byddai angen symud safle bws ac mae ffos gerllaw
* Bod y briffordd agos yn un prysur iawn. Nid oes mannau parcio.
c) Yn manteisio ar yr hawl i siarad, nododd yr ymgeisydd y sylwadau canlynol;
* Bod trafodaeth cyn cyflwyno cais wedi ei gyflwyno Awst 2019 am bedwar tŷ a bod y sylwadau a dderbyniwyd y pryd hynny wedi llunio'r cais dan sylw
* Byddai'r datblygiad yn llenwi bwlch rhwng Glyntwrog a Bryn Siriol – yn cynnig tri tŷ fforddiadwy – yn estyniad rhesymol ei faint.
* Bod y mathau tai yn ymateb i'r angen lleol
* Bod trafodaethau wedi eu cynnal gyda chymdogion i liniaru pryderon - hyn wedi arwain at leihau niferoedd tai o 4 i 3 fyddai'n lleihau ardrawiad a hefyd i leihau uchder y toa'u
* Bod cais o ail leoli'r system garthffosiaeth wedi ei gynnig, ond y cynnig wedi ei wrthod gan y cymdogion
* Bod y cynllun presennol wedi ei ddylunio o gwmpas y tanc septig - ffens o'i gwmpas a mynediad wedi ei sicrhau
* Ni fydd rhaid symud y safle bws – dim effaith yma
* Bod y datblygwr yn ddyn busnes lleol, yn cyflogi gweithwyr lleol
* Bod angen mawr am dai lleol
* Gwelededd yn dda i'r ffordd sirol
* Y cais yn darparu tri tŷ fforddiadwy i dri teulu lleol
ch) Yn manteisio ar yr hawl i siarad, nododd yr Aelod Lleol y sylwadau canlynol;
* Bod ymdeimlad o 'bentref llawn' – lot o ddatblygu diweddar
* Derbyn addasiad i'r tanc septig
* Bod gostyngiad terfyn cyflynder 20mya yn lleddfu pryderon
* Bod angen ffurfioli'r cynnig i roi'r system garthffosiaeth ar y brif system er mwyn tawelu pryderon trigolion Bryn Siriol
* Bod angen tai fforddiadawy / cymdeithasol yn yr ardal – y rhestr aros am dai cymdeithasol yn faith
* Derbyn bod posibilrwydd o drosglwyddo'r datblygiad dan law Cymdeithas Tai awgrym gosod amod i sicrhau hyn
* Croesawu cynnwys byngalo yn y cynlluniau a hwnnw wedi ei addasu ar gyfer anghenion anableddau
Mewn yamteb i'r sylwadau am y tanc septig, nododd y Rheolwr Cynllunio bod modd cynnwys amod i warchod lleoliad y tanc septig fyddai'n sicrhau dim datblygiad pellach.
d) Cynigiwyd ac eiliwyd caniatáu'r cais
dd) Yn ystod y drafodaeth ddilynol, nodwyd y sylwadau canlynol gan yr aelodau:
* Croesawu byngalo ar gyfer anghenion arbennig
* Croesawu datblygiad tai cymdeithasol
* Hapus gyda'r dymuniad a'r amodau
* A fyddai modd symud y tanc septig - nid yw'r lleoliad yn ddelfrydol
PENDERFYNWYD Dirprwyo'r hawl i'r Pennaeth Amgylchedd ganiatáu'r cais yn ddarostyngedig i gytundeb 106 i drosglwyddo'r unedau i gymdeithas tai ynghyd a'r amodau canlynol:
1. Yn unol gyda'r cynlluniau.
2. 5 mlynedd.
3. Draenio tir
4. Deunyddiau
5. Tynnu hawliau datblygu a ganiateir
6. Amod Dwr Cymru
7. Amodau priffyrdd (cwblhau'r fynedfa, parcio, lon stad a'r man casglu biniau)
8. Tirweddu
9. Gwelliannau Bioamrywiaeth.
10. Manylion ffens terfyn
11. Enw Cymraeg i'r datblygiad / lon stad a'r tai unigol.
12. Cyfyngu i ddefnydd C3 yn unig
13. Amod gwarchod ardal y carthbwll
Dechreuodd y cyfarfod am 13.00 a daeth i ben am 14:40
CADEIRYDD
|
cym_Latn
| 15,996
|
CC-MAIN-2024-22
| 0.999997
|
<urn:uuid:f02c0365-8326-4d01-9173-6041259f66df>
|
https://senedd.cymru/media/sjilziky/gen-ld15523-w.pdf
|
Ymateb Llywodraeth Cymru i adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ar drais ar sail rhywedd ac anghenion menywod mudol.
Trosolwg
Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol wedi cynnal ymchwiliad mewn perthynas â thrais ar sail rhywedd, sy'n cydnabod yr heriau ychwanegol y mae menywod mudol yn eu hwynebu. Cyhoeddwyd adroddiad y pwyllgor ar 26 Hydref 2022.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi holl ddioddefwyr a goroeswyr trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol (VAWDASV). Mae hyn yn cynnwys dioddefwyr mudol a'r rhai heb hawl i arian cyhoeddus. Mae'n rhaid inni sicrhau na fydd y grwpiau hyn yn wynebu unrhyw fylchau mewn strategaethau sydd â'r nod o gefnogi pobl sy'n cael eu cam-drin. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn croesawu'r adroddiad pwysig hwn.
Mae ffoaduriaid, mudwyr a cheiswyr lloches sy'n fenywod sy'n ffoi rhag trais a chamdriniaeth yn wynebu heriau a chaledi penodol, sydd wedi gwaethygu drwy'r pandemig. Gall y grwpiau hyn yn aml wynebu lefelau uwch o drais, nid yn unig yn ystod eu teithiau mudo, ond hefyd am fod rhwystrau megis oedran, iaith, ynysu, statws mewnfudo ansicr a thlodi yn ei gwneud yn fwy tebygol y byddant yn profi trais a chamdriniaeth ar ôl iddynt gyrraedd Cymru.
Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud ymrwymiad yn flaenorol i ddiogelu hawliau mudwyr a'r rhai yr effeithir arnynt gan VAWDASV ac mae wedi rhoi nifer o fframweithiau a darnau o ddeddfwriaeth ar waith i wneud hynny. Mae Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig i wneud Cymru yn Genedl Noddfa: mae cynllun Cenedl Noddfa yn cynnwys ymrwymiadau trawslywodraethol clir i leihau'r anghydraddoldebau a wynebir gan geiswyr noddfa; mae hyn yn cynnwys cefnogi goroeswyr VAWDASV.
Mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi cyhoeddi ei Strategaeth Genedlaethol ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn ddiweddar. Mae'n amlinellu sut y byddwn yn parhau i weithio gyda phartneriaid i fynd i'r afael â'r anghydraddoldeb rhwng y rhywiau, y casineb at fenywod a'r trais gan ddynion sy'n achosi ac yn arwain at drais a chamdriniaeth yn erbyn menywod. Mae'r strategaeth yn cydnabod nad yw effaith trais a chamdriniaeth o'r fath yn unffurf, sy'n effeithio ar bobl wahanol mewn ffyrdd gwahanol. Felly, mae deall yr effeithiau ar gydraddoldeb ar sail groestoriadol yn hanfodol er mwyn inni fynd i'r afael â'r broblem i bawb yng Nghymru.
Er bod cynnydd wedi cael ei wneud, mae angen cymryd camau gweithredu ychwanegol i ddiwallu anghenion y rhai Heb Hawl i Arian Cyhoeddus, meithrin gallu cyrff cyhoeddus i gefnogi dioddefwyr trais rhywiol a thrais ar sail rhywedd sydd wedi mudo dan orfod, a mynd i'r afael â'r ynysigrwydd a brofir gan fenywod sy'n fudwyr, yn ffoaduriaid neu'n geiswyr lloches yng Nghymru.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ystyried yr argymhellion a wnaed gan y Pwyllgor ac wedi nodi sut y gellir ystyried neu fabwysiadu mesurau ychwanegol, lle y bo'n briodol. Mae'r rhain yn cynnwys dull trawslywodraethol o sicrhau gwell canlyniadau i ddioddefwyr mudol trais ar sail rhywedd.
Crynodeb o'r ymatebion i argymhellion yr adroddiad
Argymhelliad
Ymateb
Argymhelliad 1
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru nodi'r ffordd y mae'n bwriadu mynd i'r afael â'r problemau sy'n cael eu hamlygu ynghylch iaith a darparu cyfieithu ar y pryd ar gyfer menywod mudol. Rhaid i hyn gynnwys nodi'r camau y bydd yn eu cymryd i atal asiantaethau statudol rhag defnyddio aelodau o'r teulu a/neu Bawso fel cyfieithwyr, heblaw mewn achosion brys neu argyfyngus. I gefnogi asiantaethau i wneud hynny, dylai Llywodraeth Cymru ystyried creu cyfeiriadur o gyfieithwyr ar y pryd cydnabyddedig hefyd.
Argymhelliad 2
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru ymgysylltu â goroeswyr trais rhywiol a thrais ar sail rhywedd o gymunedau mudol, a rhanddeiliaid eraill fel awdurdodau lleol, wrth ddatblygu strategaeth gymunedol ar godi ymwybyddiaeth ac atal, a all ffurfio canllawiau ar gyfer cyrff statudol.
Argymhelliad 3
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru sefydlu cronfa argyfwng y gall darparwyr gwasanaethau gael mynediad ati i gefnogi menywod mudol sy'n ddioddefwyr neu wedi goroesi Trais Rhywiol a Thrais ar Sail Rhywedd a Heb Hawl i Arian Cyhoeddus, gan ddefnyddio strategaeth 'Ending Destitution Together' Llywodraeth yr Alban fel enghraifft. Disgwyliwn y caiff y gwaith hwn ei gyflawni yn y chwe mis nesaf, gyda bwriad i sefydlu cronfa erbyn mis Gorffennaf 2023.
Argymhelliad 4
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru gyhoeddi diweddariadau blynyddol ar ei gwaith o ran pobl Heb Hawl i Arian Cyhoeddus, gan gynnwys gwaith y grŵp llywio Heb Hawl i Arian Cyhoeddus; cynnydd o ran opsiynau sy'n cael eu hystyried ar gyfer cefnogi menywod mudol Heb Hawl i Arian Cyhoeddus, a thrafodaethau gyda Llywodraeth y DU.
Argymhelliad 5
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru gynnal adolygiad o weithrediad Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 i weld pa effaith y mae wedi'i chael ar fenywod mudol Heb Hawl i Arian Cyhoeddus a'u plant. Dylid cynnal yr adolygiad o fewn y chwe mis nesaf a dylai edrych yn ofalus ar ffyrdd o sicrhau bod y Ddeddf yn cael ei rhoi ar waith yn gyson ledled Cymru.
Argymhelliad 6
Derbyn
Dylai'r adolygiad gynnwys gwerthusiad o'r canllawiau a ddarperir i awdurdodau lleol ar weithredu Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) a'u rôl o ran cefnogi menywod mudol a'u plant Heb Hawl i Arian Cyhoeddus, er mwyn sicrhau eu bod yn adlewyrchu'r sefyllfa gyfreithiol yn llawn. Dylai'r gwerthusiad hwn hefyd ystyried opsiynau ar gyfer cyflwyno canllawiau diwygiedig yn effeithiol, er mwyn sicrhau eu bod yn cael eu deall yn gyson ledled Cymru.
Argymhelliad 7
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru nodi sut y mae'n bwriadu gweithio gyda Llywodraeth y DU i ymateb i bryderon ynghylch darpariaeth cyngor cyfreithiol o ran statws mewnfudo i fenywod mudol yng Nghymru.
Argymhelliad 8
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru ystyried sut y gall sicrhau y gellir cael mynediad at
gyngor cyfreithiol o ansawdd da, drwy weithio gyda rhanddeiliaid i edrych ar enghreifftiau o arfer da, gan gynnwys JustRight Scotland, ac adrodd ar ei ganfyddiadau i'r Pwyllgor hwn erbyn mis Gorffennaf 2023.
Argymhelliad 9
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru nodi canllawiau ar gyfer hyfforddiant ar faterion penodol sy'n ymwneud â menywod mudol y gellir eu hymgorffori mewn hyfforddiant rheolaidd ledled Cymru, i wella dealltwriaeth ac i ddileu unrhyw ymddygiad gwahaniaethol posibl a ddangosir gan wasanaethau rheng flaen. Dylid cyhoeddi'r canllawiau hyn erbyn mis Gorffennaf 2023.
Argymhelliad 10
Derbyn yn rhannol
Dylai Llywodraeth Cymru ddefnyddio'r data newydd sydd ar gael drwy'r Unedau Tystiolaeth Cydraddoldeb, Hil ac Anabledd i sefydlu llinellau sylfaen i lywio'r gwaith o fonitro a thargedu cyngor a gwasanaethau yn y dyfodol. Dylid cyflawni'r gwaith hwn o fewn y chwe mis nesaf.
Argymhelliad 11
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru amlinellu sut y mae'n bwriadu sicrhau, pan fydd yn casglu data am fenywod mudol, bod ganddynt ddealltwriaeth glir o'r hyn sy'n digwydd gyda'u data, a sut y bydd eu data yn llywio'r gwaith o wneud penderfyniadau yn y dyfodol.
Argymhelliad 12
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru, mewn partneriaeth â'r Heddlu ac awdurdodau lleol, gymryd camau drwy ganllawiau i fynd i'r afael â phryderon ynghylch y berthynas rhwng rhannu data a pharodrwydd goroeswyr i geisio cymorth. Dylid rhannu'r canllawiau hyn yn eang â sefydliadau arbenigol, grwpiau cymunedol a'r cyhoedd ehangach a dylent fod ar gael mewn ieithoedd gwahanol.
Argymhelliad 13
Derbyn mewn egwyddor
Dylai Llywodraeth Cymru sefydlu mur gwarchod sy'n cyfyngu ar rannu data rhwng asiantaethau ar y rhai sy'n ceisio cymorth o ran Trais Rhywiol a Thrais ar Sail Rhywedd.
Argymhelliad 14
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru gynnwys Cyngor Ffoaduriaid Cymru fel aelod o'i Bwrdd Partneriaeth Cenedlaethol.
Argymhelliad 15
Derbyn
Dylai Llywodraeth Cymru ddiwygio ei Strategaeth ar Drais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol ar gyfer 2022-26 i gynnwys adran sy'n ymdrin yn benodol ag anghenion menywod mudol a phlant, a'r rhai sy'n destun yr amod Heb Hawl i Arian Cyhoeddus.
Nodir ymatebion manwl i argymhellion yr adroddiad isod:
Argymhelliad 1:
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru nodi'r ffordd y mae'n bwriadu mynd i'r afael â'r problemau sy'n cael eu hamlygu ynghylch iaith a darparu cyfieithu ar y pryd ar gyfer menywod mudol. Rhaid i hyn gynnwys nodi'r camau y bydd yn eu cymryd i atal asiantaethau statudol rhag defnyddio aelodau o'r teulu a/neu Bawso fel cyfieithwyr, heblaw mewn achosion brys neu argyfyngus. I gefnogi asiantaethau i wneud hynny, dylai Llywodraeth Cymru ystyried creu cyfeiriadur o gyfieithwyr ar y pryd cydnabyddedig hefyd.
Ymateb: Derbyn
Mae Llywodraeth Cymru yn deall y rhwystrau y mae menywod mudol yn eu hwynebu i gael gafael ar wasanaethau heb ddefnyddio cyfieithydd a sut y gall hyn wneud iddynt deimlo'n betrus ynglŷn â defnyddio gwasanaethau, yn enwedig i'r rhai sydd â statws mudo ansicr. Cyflwynwyd adroddiad ar argaeledd a digonolrwydd gwasanaethau cyfieithu ar y pryd mewn ieithoedd tramor i Lywodraeth Cymru yn ddiweddar fel rhan o Brosiect Integreiddio Mudwyr Cymru. Byddwn yn ystyried argymhellion a chanfyddiadau'r adroddiad ochr yn ochr â'r argymhelliad hwn a gwaith ein Fframwaith ar Integreiddio Mudwyr. Bydd gwaith yn y dyfodol yn ystyried sut y gellir dileu'r rhwystrau i fynediad, gan weithio gyda sefydliadau cyhoeddus a sefydliadau yn y trydydd sector i roi mynediad er mwyn i fenywod mudol esbonio eu hamgylchiadau. Byddwn hefyd yn ystyried ffyrdd newydd o weithio er mwyn sicrhau mynediad, a allai gael eu hymgorffori yn ein gwaith cyfathrebu ar Brosiect Integreiddio Mudwyr Cymru.
Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 2:
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru ymgysylltu â goroeswyr trais rhywiol a thrais ar sail rhywedd o gymunedau mudol, a rhanddeiliaid eraill fel awdurdodau lleol, wrth ddatblygu strategaeth gymunedol ar godi ymwybyddiaeth ac atal, a all ffurfio canllawiau ar gyfer cyrff statudol.
Ymateb: Derbyn
Mae Strategaeth Llywodraeth Cymru ar Drais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol yn amlinellu chwe amcan ar gyfer 2022-26. Mae strwythur glasbrint yn cael ei greu, sy'n nodi trefniadau llywodraethu a rennir, gyda ffrydiau gwaith a fydd yn cyflwyno adroddiadau ar waith a chamau gweithredu allweddol. Bydd yn hanfodol gwrando ar brofiadau goroeswyr, ac mae Panel Craffu a Chynnwys Lleisiau Goroeswyr yn cael ei sefydlu, a fydd yn cynnwys pobl sydd â
phrofiad bywyd, gan gynnwys o grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol. Bydd y panel yn rhychwantu'r holl ffrydiau gwaith ac yn gweithredu fel seinfwrdd ar gyfer cyngor polisi sydd wedi cael ei gyfeirio ato i'w ystyried. Bydd y Panel Craffu a Chynnwys Lleisiau Goroeswyr hefyd yn cael cyfle i ddatblygu cyngor polisi ar gynnwys defnyddwyr mewn prosesau gwneud penderfyniadau ac ymgysylltu.
Drwy ein hymgyrchoedd Byw Heb Ofn, byddwn yn parhau i godi ymwybyddiaeth o bob agwedd ar VAWDASV. Mae'r ymgyrchoedd hyn yn rhoi cyngor ymarferol i'r rhai a all fod yn cael eu cam-drin ac yn tynnu sylw at y cymorth sydd ar gael i alluogi ffrindiau, teulu a'r gymuned ehangach i adnabod achosion o gam-drin a chymryd camau gweithredu diogel. Yn hanesyddol, mae ein hymgyrchoedd Byw Heb Ofn yn dangos bod gan ddioddefwyr a chyflawnwyr nodweddion amrywiol. Gallant uniaethu â bod yn wrywaidd, yn fenywaidd neu'n anneuaidd, yn anabl neu ddim yn anabl, yn ifanc neu'n hen, yn wyn neu'n ddu neu'n unrhyw leiafrif ethnig arall, neu o'n cymuned LHDTC+. Byddwch yn gweld bod y grwpiau hyn yn cael eu cynrychioli yn y deunyddiau sy'n cefnogi ein hymgyrchoedd ar ein sianeli cyfryngau cymdeithasol ac ar ein gwefan. Yn y flwyddyn sydd i ddod, bydd ein hymgyrchoedd cenedlaethol yn parhau i ddangos mwy o enghreifftiau o gam-drin domestig a thrais rhywiol a brofir gan grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol a'r rhai sydd ag anghenion amrywiol ac mewn lleoliadau pellach fel y gweithle ac ar-lein.
Goblygiadau ariannol – Dim goblygiadau ariannol ychwanegol gan fod y gwaith yn mynd rhagddo'n unol â'r cynlluniau gwaith presennol
Argymhelliad 3:
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru sefydlu cronfa argyfwng y gall darparwyr gwasanaethau gael mynediad ati i gefnogi menywod mudol sy'n ddioddefwyr neu wedi goroesi Trais Rhywiol a Thrais ar Sail Rhywedd a Heb Hawl i Arian Cyhoeddus, gan ddefnyddio strategaeth 'Ending Destitution Together' Llywodraeth yr Alban fel enghraifft. Disgwyliwn y caiff y gwaith hwn ei gyflawni yn y chwe mis nesaf, gyda bwriad i sefydlu cronfa erbyn mis Gorffennaf 2023.
Ymateb: Derbyn
Mae swyddogion wrthi'n cwmpasu opsiynau ar gyfer cronfa a fyddai'n anelu at gefnogi dioddefwyr mudol VAWDASV heb hawl i arian cyhoeddus. Mae hyn yn unol â'n Cenedl Noddfa a'n dull gweithredu fel y'i nodwyd yn ein Strategaeth Genedlaethol ar Drais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol.
Bydd Llywodraeth Cymru yn ystyried cyfleoedd eraill i roi cyllid yn unol ag anghenion poblogaeth Cymru, gan ystyried unrhyw benderfyniadau arfaethedig ynglŷn â dyfodol Cynllun Cymorth i Ddioddefwyr Mudol Llywodraeth y DU.
Goblygiadau Ariannol – Mae swyddogion wrthi'n cwmpasu goblygiadau ariannol unrhyw gynllun o'r fath.
Argymhelliad 4
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru gyhoeddi diweddariadau blynyddol ar ei gwaith o ran pobl Heb Hawl i Arian Cyhoeddus, gan gynnwys gwaith y grŵp llywio Heb Hawl i Arian Cyhoeddus; cynnydd o ran opsiynau sy'n cael eu hystyried ar gyfer cefnogi menywod mudol Heb Hawl i Arian Cyhoeddus, a thrafodaethau gyda Llywodraeth y DU.
Ymateb: Derbyn
Mae gofyniad statudol ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi adroddiad blynyddol o dan Adran 12 o Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015. Mae'r adroddiad hwn yn tynnu sylw at y gwaith a wneir drwy gydol y flwyddyn yn unol â'r amcanion a nodwyd yn y strategaeth ar Drais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol. Mae hyn yn cynnwys datblygu polisïau ac ymgysylltu mewn perthynas â dioddefwyr mudol VAWDASV, gan gynnwys y rhai heb hawl i arian cyhoeddus.
Bydd y materion hyn yn parhau i gael eu cynnwys ym mhob adroddiad yn y dyfodol, a bwriedir i'r adroddiad ar gyfer 2021-2022 gael ei gyhoeddi erbyn diwedd 2022.
Goblygiadau Ariannol – Dim. Mae'r adroddiad blynyddol eisoes yn cael ei gyhoeddi fel rhan o gynllun gwaith y tîm VAWDASV.
Argymhelliad 5
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru gynnal adolygiad o weithrediad Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 i weld pa effaith y mae wedi'i chael ar fenywod mudol Heb Hawl i Arian Cyhoeddus a'u plant. Dylid cynnal yr adolygiad o fewn y chwe mis nesaf a dylai edrych yn ofalus ar ffyrdd o sicrhau bod y Ddeddf yn cael ei rhoi ar waith yn gyson ledled Cymru.
Ymateb: Derbyn
Fel y cadarnhaodd y Dirprwy Weinidog dros Wasanaethau Cymdeithasol yn ei thystiolaeth lafar, nid oes unrhyw faterion wedi cael eu codi gyda'r Byrddau Diogelu Cenedlaethol na Rhanbarthol ynglŷn â phryderon gan fenywod mudol yn ymwneud â rhyngweithio â gwasanaethau cymdeithasol neu eu defnyddio na phryderon bod eu plant yn wynebu risg o gael eu symud ymaith. Serch hynny, mae swyddogion eisoes wedi ymgysylltu eto â'r Byrddau Diogelu i rannu canfyddiadau'r Pwyllgor a sicrhau tystiolaeth ychwanegol o unrhyw brofiadau neu heriau yn eu hardaloedd. Bydd canlyniadau'r gwaith hwn yn helpu holl bartneriaid y Byrddau Diogelu i fyfyrio ar oblygiadau'r ymarfer casglu tystiolaeth a'u hystyried a rhoi sicrwydd iddynt hwy eu
hunain ynglŷn â'r cyfrifoldebau unigol ac ar y cyd y maent yn eu rhannu i ymateb mewn ffordd effeithiol a chynhwysfawr i unrhyw un sy'n cael ei gam-drin neu ei esgeuluso neu sy'n wynebu risg o hynny.
Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 6
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai'r adolygiad gynnwys gwerthusiad o'r canllawiau a ddarperir i awdurdodau lleol ar weithredu Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) a'u rôl o ran cefnogi menywod mudol a'u plant Heb Hawl i Arian Cyhoeddus, er mwyn sicrhau eu bod yn adlewyrchu'r sefyllfa gyfreithiol yn llawn. Dylai'r gwerthusiad hwn hefyd ystyried opsiynau ar gyfer cyflwyno canllawiau diwygiedig yn effeithiol, er mwyn sicrhau eu bod yn cael eu deall yn gyson ledled Cymru.
Ymateb: Derbyn
Bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y cyngor a roddir fel rhan o'r gwaith ar y rhai heb hawl i arian cyhoeddus yn cael ei ddiweddaru a'i adolygu'n rheolaidd. Gwnaethom ymrwymo i gynnal ymarfer gwerthuso chwe mis ar ôl ei ddyddiad cyhoeddi cyntaf, sef ym mis Rhagfyr 2022.
Caiff tystiolaeth a chanlyniadau'r ymarfer gwerthuso hwnnw a'r un sydd i'w gynnal mewn ymateb i Argymhelliad 5 eu defnyddio fel rhan o'r broses o lywio unrhyw newidiadau sydd eu hangen i'r Canllawiau ar Heb Hawl i Arian Cyhoeddus.
Mae hyfforddiant ar Hawliau Mudwyr wedi cael ei gyflwyno i staff rheng flaen awdurdodau lleol a'r trydydd sector, a fydd, ar ôl ei werthuso, hefyd yn ychwanegu at y wybodaeth sydd ar gael i'w defnyddio.
Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 7
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru nodi sut y mae'n bwriadu gweithio gyda Llywodraeth y DU i ymateb i bryderon ynghylch darpariaeth cyngor cyfreithiol o ran statws mewnfudo i fenywod mudol yng Nghymru.
Ymateb: Derbyn
Mae Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig i sicrhau bod Cymru yn Genedl Noddfa, gan adeiladu ar ein hanes hir o gefnogi mudwyr o bob cwr o'r byd er mwyn cael budd o'u sgiliau a'u diwylliant a gwella cymdeithas Cymru.
Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am loches a mudo, yn hytrach na Llywodraeth Cymru. Mae hyn yn golygu bod rhai o'r ffactorau allweddol i atal canlyniadau niweidiol, megis prosesau gwneud penderfyniadau amserol a da o benderfynu ar achosion lloches a
darparu cymorth cyfreithiol, y tu hwnt i'n rheolaeth. Fodd bynnag, byddwn yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i dynnu sylw at y materion allweddol sy'n effeithio ar allu mudwyr yng Nghymru i gael cyngor cyfreithiol, a mynd i'r afael â nhw lle y bo modd.
Mae ein cynllun Cenedl Noddfa yn nodi'r camau gweithredu y byddwn yn eu cymryd i sicrhau y darperir gwasanaethau cyngor, gwybodaeth ac eiriolaeth hygyrch o safon dda er mwyn galluogi ffoaduriaid a cheiswyr lloches i arfer eu hawliau a gwneud dewisiadau ar sail gwybodaeth.
Mae Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i adolygu canfyddiadau'r adroddiad a gyflwynwyd fel rhan o Brosiect Integreiddio Mudwyr Cymru sy'n ystyried digonolrwydd ac argaeledd cyngor cyfreithiol ar fewnfudo i fudwyr dan orfod yng Nghymru.
Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 8
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru ystyried sut y gall sicrhau y gellir cael mynediad at gyngor cyfreithiol o ansawdd da, drwy weithio gyda rhanddeiliaid i edrych ar enghreifftiau o arfer da, gan gynnwys JustRight Scotland, ac adrodd ar ei ganfyddiadau i'r Pwyllgor hwn erbyn mis Gorffennaf 2023.
Ymateb: Derbyn
Mae Llywodraeth Cymru wrthi'n ceisio sicrhau bod Fframwaith Integreiddio Mudwyr Cymru yn ystyried sut y darperir cyngor cyfreithiol i ddioddefwyr mudol trais ar sail rhywedd. Drwy weithredu'n drawslywodraethol rydym hefyd yn datblygu proses o sicrhau bod dioddefwyr mudol wedi'u cynnwys o dan y trefniadau adrodd perthnasol.
Bydd Llywodraeth Cymru yn ystyried canfyddiadau'r ymchwil i ddigonolrwydd ac argaeledd cyngor cyfreithiol i fudwyr dan orfod fel rhan o Brosiect Integreiddio Mudwyr Cymru. Bydd mynediad at gyngor cyfreithiol yn rhan o'r fframwaith a dangosyddion integreiddio. Byddwn yn ystyried sut y gallwn fynd i'r afael â'r bylchau daearyddol, yn ystyried sut y gellir meithrin gallu ac yn gweithio gyda grwpiau cymorth i greu adnoddau llythrennedd cyfreithiol i fudwyr a'r gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio yn y sector cymorth. Byddwn yn gweithio gyda sefydliadau sy'n cefnogi mudwyr er mwyn ystyried sut y gellir rhoi mynediad a gwybodaeth ynglŷn â chyngor cyfreithiol ac yn ystyried modelau arferion gorau.
Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 9
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru nodi canllawiau ar gyfer hyfforddiant ar faterion penodol sy'n ymwneud â menywod mudol y gellir eu hymgorffori mewn hyfforddiant rheolaidd ledled Cymru, i wella dealltwriaeth ac i ddileu unrhyw ymddygiad gwahaniaethol posibl a ddangosir gan wasanaethau rheng flaen. Dylid cyhoeddi'r canllawiau hyn erbyn mis Gorffennaf 2023.
Ymateb: Derbyn
Un o'r dulliau allweddol o roi Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 ar waith yw'r Fframwaith Hyfforddi Cenedlaethol. Mae'r rhai sy'n profi VAWDASV yn cael gafael ar amrywiaeth o wasanaethau cyhoeddus am lawer o resymau megis tai, gofal iechyd ac addysg. Mae'n rhaid i'r gwasanaethau hyn ddarparu llwybrau atgyfeirio i roi cymorth i ddioddefwyr. Mae'r Fframwaith Hyfforddi Cenedlaethol yn cynnig hyfforddiant cymesur i atgyfnerthu'r ymateb a roddir ledled Cymru i'r rhai sy'n profi'r problemau hyn. Mae'n nodi disgwyliadau uchelgeisiol a chlir ar gyfer safonau hyfforddi, canlyniadau a chynnwys ar VAWDASV. Mae cyfrifoldeb ar bob lefel o staff o fewn grwpiau 1-6 a nodwyd o dan y Fframwaith Hyfforddi Cenedlaethol i ymgymryd â'r hyfforddiant. Byddwn yn cynnal adolygiad o'r Fframwaith Hyfforddi Cenedlaethol yn 2023 a gallwn ymrwymo i sicrhau y caiff materion sy'n ymwneud â menywod mudol eu hystyried yn ystod y broses hon.
Er mwyn cydnabod bod achosion o VAWDASV wedi bod yn fwy cymhleth a bod risgiau wedi cynyddu o ganlyniad i ynysigrwydd yn ystod y pandemig, comisiynwyd hyfforddiant arbenigol ychwanegol yn ystod y cyfnod adrodd hwn i staff awdurdodau perthnasol a'r rhai nad ydynt yn berthnasol sy'n dod i gysylltiad â dioddefwyr a chyflawnwyr yn eu rolau o ddydd i ddydd. Roedd yr hyfforddiant ychwanegol hwn yn cwmpasu gweithio gyda dioddefwyr cam-drin ar sail anrhydedd; dioddefwyr gwryw; ac adnabod cyflawnwyr VAWDASV a gweithio gyda nhw. Drwy gynnig yr hyfforddiant arbenigol ychwanegol hwn i staff awdurdodau nad ydynt yn berthnasol mae hyn hefyd wedi arwain at sefyllfa lle mae amrywiaeth ehangach o weithwyr proffesiynol yn gallu adnabod VAWDASV ac ymateb iddo.
Mae gweld yr unigolyn a'i anghenion o flaen ei statws mewnfudo yn agwedd sylfaenol ar ddull y Genedl Noddfa. Mae'n hollbwysig bod swyddogion awdurdodau lleol yn ceisio nodi'r hyn y gallant ei wneud i helpu rhywun mewn angen, hyd yn oed os nad yw dulliau mwy cyffredin o gymorth ar gael am nad oes hawl i arian cyhoeddus.
Rydym yn nodi rhai argymhellion yn y Canllawiau ar Heb Hawl i Arian Cyhoeddus. Un ohonynt oedd bod awdurdodau lleol yn ymgorffori'r cysyniad hwn ym mhrosesau cynefino a hyfforddi eu staff.
Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 10
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru ddefnyddio'r data newydd sydd ar gael drwy'r Unedau Tystiolaeth Cydraddoldeb, Hil ac Anabledd i sefydlu llinellau sylfaen i lywio'r gwaith o fonitro a thargedu cyngor a gwasanaethau yn y dyfodol. Dylid cyflawni'r gwaith hwn o fewn y chwe mis nesaf.
Ymateb: Derbyn yn rhannol
Bydd Llywodraeth Cymru yn anelu at ddefnyddio data cadarn i lywio'r broses o ddatblygu polisïau yn y dyfodol, yn unol ag arferion gorau ar gyfer llunio polisïau ar sail tystiolaeth. Er nad yw'r Unedau Tystiolaeth Cydraddoldeb, Hil ac Anabledd yn dal unrhyw ddata newydd ar hyn o bryd, mae swyddogion polisi VAWDASV yn awyddus i weithio'n agos gyda dadansoddwyr Llywodraeth Cymru i ddeall sut y gall y data a ddelir eisoes gael eu datblygu a'u rhoi ar waith er mwyn gwella'r sylfaen dystiolaeth sydd ar gael ym mhob rhan o'r Llywodraeth, yn enwedig o ran VAWDASV.
Byddai angen ymarfer mapio er mwyn canfod pa ddata y mae gwasanaethau yn eu dal. Yna, efallai y bydd modd i Lywodraeth Cymru gael data o'r fath, ond dim ond os gellir rhoi cytundebau rhannu data ar waith. Byddai angen datblygu cytundebau rhannu data lle y delir data eisoes, a fydd yn cymryd amser i'w datblygu a'u rhoi ar waith er mwyn gwarantu bod yr holl ystyriaethau cyfreithiol a moesol yn cael eu hystyried. Mae hyn yn arbennig o heriol am nad oes gofyniad deddfwriaethol sy'n mynnu bod data penodol yn cael eu rhannu â Llywodraeth Cymru. Mae'r gwaith hwn yn debygol o gymryd mwy o amser na'r cyfnod o chwe mis a argymhellir.
Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 11
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru amlinellu sut y mae'n bwriadu sicrhau, pan fydd yn casglu data am fenywod mudol, bod ganddynt ddealltwriaeth glir o'r hyn sy'n digwydd gyda'u data, a sut y bydd eu data yn llywio'r gwaith o wneud penderfyniadau yn y dyfodol.
Ymateb: Derbyn
Bydd dadansoddwyr a swyddogion polisi Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag amrywiaeth o grwpiau rhanddeiliaid i ennyn ymddiriedaeth a chynnwys pobl drwy gydol y broses casglu data a'r broses gwneud penderfyniadau.
Bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y data a gesglir gan y gwasanaethau a ariennir ganddi yn cydymffurfio â'r Rheoliad Cyffredinol ar Ddiogelu Data (GDPR y DU) ac yn sicrhau bod y gwasanaethau hynny yn rhoi hysbysiadau preifatrwydd i bobl sy'n defnyddio eu gwasanaethau er mwyn iddynt ddeall sut y caiff eu data personol a'u data categori arbennig eu defnyddio. Fel rhan o GDPR y DU, yn achos data a reolir gan Lywodraeth Cymru, mae'n rhaid rhoi Hysbysiadau Preifatrwydd sy'n cwmpasu'r hyn sy'n digwydd i ddata unigolyn a sut y bydd ei ddata yn llywio penderfyniadau yn y dyfodol. Wrth roi Hysbysiadau Preifatrwydd i fenywod mudol o
fewn ein gwasanaethau a'n prosesau tystiolaeth, bydd swyddogion yn sicrhau bod unrhyw Hysbysiadau Preifatrwydd gan Lywodraeth Cymru mewn iaith briodol er mwyn sicrhau dealltwriaeth glir.
Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 12
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru, mewn partneriaeth â'r Heddlu ac awdurdodau lleol, gymryd camau drwy ganllawiau i fynd i'r afael â phryderon ynghylch y berthynas rhwng rhannu data a pharodrwydd goroeswyr i geisio cymorth. Dylid rhannu'r canllawiau hyn yn eang â sefydliadau arbenigol, grwpiau cymunedol a'r cyhoedd ehangach a dylent fod ar gael mewn ieithoedd gwahanol.
Ymateb: Derbyn
Mae plismona a mewnfudo yn wasanaethau nad ydynt wedi'u datganoli yng Nghymru. O fewn y terfynau y mae hyn eu gosod, bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid datganoledig ac annatganoledig i ddeall y materion sy'n codi ynglŷn â rhannu data a'r effaith ar ddioddefwyr mudol. Caiff y pwyntiau hyn eu hystyried fel rhan o'r gwaith cydweithredol sy'n mynd rhagddo i fynd i'r afael â VAWDASV yng Nghymru, gyda'r nod o gytuno ar gamau gweithredu priodol i roi mwy o hyder i oroeswyr geisio cymorth a'u rhoi ar waith.
Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 13
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru sefydlu mur gwarchod sy'n cyfyngu ar rannu data rhwng asiantaethau ar y rhai sy'n ceisio cymorth o ran Trais Rhywiol a Thrais ar Sail Rhywedd.
Ymateb: Derbyn mewn egwyddor
Rydym yn deall pwysigrwydd rhannu data weithiau rhwng adrannau'r llywodraeth a gwasanaethau cyhoeddus i sicrhau gwell canlyniadau i bobl. Fodd bynnag, mae'n amlwg hefyd, mewn rhai achosion sy'n ymwneud â VAWDASV, y gall rhannu data fod yn rhwystr sy'n atal pobl rhag cael gafael ar wasanaethau a chymorth. Gan fod llawer o'r sefydliadau sy'n dal data yn rhai annatganoledig, ni all Llywodraeth Cymru sefydlu mur gwarchod yn annibynnol. Fodd bynnag, gan adeiladu ar argymhelliad 12, byddwn yn gweithio gyda phartneriaid i ddod o hyd i gyfleoedd i wella'r prosesau presennol Llywodraethir pob asiantaeth, gan gynnwys heddluoedd, gan GDPR y DU, gyda'r Comisiynydd Gwybodaeth yn barod iawn i godi ac ymdrin ag unrhyw achosion o dor diogelwch data.
Yn unol ar Argymhelliad 12, bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid datganoledig ac annatganoledig i ddeall y materion sy'n codi ynglŷn â rhannu data a'r effaith ar ddioddefwyr mudol ac yn ystyried opsiynau ar gyfer mur gwarchod i gyfyngu ar rannu data rhwng asiantaethau.Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 14
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru gynnwys Cyngor Ffoaduriaid Cymru fel aelod o'i Bwrdd Partneriaeth Cenedlaethol.
Ymateb: Derbyn
Bydd y Bwrdd Partneriaeth Cenedlaethol a arweinir gan Weinidog yn arwain y trefniadau llywodraethu ar gyfer y glasbrint i gyflawni'r amcanion a nodwyd yn y Strategaeth Genedlaethol ar Drais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol ar gyfer 2022-26. Bydd swyddogion yn gwahodd Cyngor Ffoaduriaid Cymru i benodi cynrychiolydd i ymuno â'r bwrdd, er mwyn sicrhau anghenion menywod mudol yn cael eu hymgorffori ym mhob un o'r amcanion.
Goblygiadau Ariannol – Dim
Argymhelliad 15
Mae'r Pwyllgor yn argymell:
Dylai Llywodraeth Cymru ddiwygio ei Strategaeth ar Drais yn erbyn Menywod, Camdrin Domestig a Thrais Rhywiol ar gyfer 2022-26 i gynnwys adran sy'n ymdrin yn benodol ag anghenion menywod mudol a phlant, a'r rhai sy'n destun yr amod Heb Hawl i Arian Cyhoeddus.
Ymateb: Derbyn
Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei Strategaeth Genedlaethol pum mlynedd ar Drais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol ar 24 Mai a ddatblygwyd ochr yn ochr â grŵp o sefydliadau partner allweddol, gan gynnwys yr heddlu, sectorau arbenigol a goroeswyr. Mae'r Strategaeth yn amlinellu'r amcanion cyffredinol y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflawni mewn partneriaeth â rhanddeiliaid er mwyn hyrwyddo diben Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015.
Mae'r strategaeth eisoes yn mynd i'r afael â chefnogi dioddefwyr mudol VAWDASV, gan gynnwys y rhai heb hawl i arian cyhoeddus, fel un o'r blaenoriaethau allweddol y gellir ei fodloni o dan ein cynllun cyflawni, sy'n tynnu sylw at y ffordd y bydd Llywodraeth Cymru yn "Parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU a phartneriaid eraill i ddod o hyd i atebion priodol i ddiwallu anghenion goroeswyr trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol nad oes ganddynt unrhyw ffordd o gael gafael ar arian cyhoeddus oherwydd eu statws mewnfudo, yn unol â Chynllun
Gweithredu Cenedl Noddfa Llywodraeth Cymru". Bydd hyn yn parhau i fod yn ffocws polisi allweddol dros y pedair blynedd nesaf a chaiff unrhyw newidiadau i'r Strategaeth eu hystyried fel rhan o Ystyriaethau Ffrydiau Gwaith y Strategaeth.
|
cym_Latn
| 12,348
|
CC-MAIN-2024-18
| 1.000003
|
<urn:uuid:a9004ed1-8dd3-4c5a-9383-1d556c8f2b21>
|
https://www.swansea.ac.uk/media/Overarching-Admissions-Policy-2021_welsh.pdf
|
POLISI DERBYN PRIFYSGOL ABERTAWE
A Rhagarweiniad
B Strwythurau a Phrosesau
B1.Polisi Derbyn
B3.Y Pwyllgor Recriwtio a Derbyn
B2.Egwyddorion Derbyn Cyffredinol
B4.Ehangu Mynediad a defnyddio gwybodaeth gyd-destunol mewn derbyniadau
C Meini Prawf Derbyn
C1.Gofynion mynediad i Israddedigion Amser Llawn C2.
C3.Rhaglenni rhan-amser a galwedigaethol
Gofynion mynediad ôl-raddedig
C4. Gofynion Iaith Saesneg
C5.Amodau derbyn eraill
D Y Broses Ymgeisio
D1.Ceisiadau
D3.Y broses gwneud cynnig
D2.Dethol
D4.Derbyn ein cynnig
D6.Cadarnhau'r canlyniadau
D5 Polisi canslo
D7.Matriciwleiddio Ôl-raddedig
E Gwybodaeth i ymgeiswyr mewn amgylchiadau penodol
E1 Derbyn myfyrwyr dan oed
E2 Ymgeiswyr ag euogfarnau troseddol.
Ymgeiswyr ag anableddau
. Ymgeiswyr sy'n dymuno gohirio
. Ddysgu Blaenorol (RPL) Ymgeiswyr
E3 mynediad Cydnabyddiaeth am
E4 sy'n dymuno ailymgeisio
E5
. Ymgeiswyr y mae angen fisa arnynt i astudio yn y DU.
.
E6
E7.
F. Adborth, cwynion ac apeliadau
G. Gwybodaeth ffug neu gamarweiniol i gefnogi cais
H. Defnyddio data ymgeiswyr
I. Cyfrifoldeb ymgeiswyr yn y broses dderbyn
J.
Ymwadiad, tynnu'n ôl a diwygiadau i raglenni
A. RHAGARWEINIAD
Mae'r ddogfen hon yn amlinellu côd ymarfer y Brifysgol (gan gynnwys polisïau, gweithdrefnau a gwybodaeth gysylltiedig) ar gyfer derbyn myfyrwyr i raglenni israddedig ac ôl-raddedig (wedi'u haddysgu ac ymchwil). Mae'n darparu gwybodaeth am awdurdod a chyfrifoldebau'r sawl sy'n rhan o'r broses ac yn amlinellu sut bydd unrhyw anghydfod yn cael ei ddatrys.
Penderfyniad y Brifysgol yn unig yw derbyn myfyrwyr i'r Brifysgol.
Ein polisi pennaf ar dderbyn yw cefnogi Cenhadaeth ac Amcanion Strategol y Brifysgol (y mae copi ohoni yn https://www.swansea.ac.uk/the-university/vision/.
Bydd y Brifysgol bob amser yn ceisio gweithredu gweithdrefnau sy'n deg ac yn unol â chyfraith y Deyrnas Unedig, Siarter, Statudau, Ordinhadau a Rheoliadau'r Brifysgol, a rheolau cyfiawnder naturiol. Mae hyn yn cynnwys cydymffurfiaeth benodol â deddfwriaeth sy'n ymwneud â gwahaniaethu (e.e. Deddf Cydraddoldeb 2010, Y Ddeddf Cysylltiadau Hiliol (Diwygio), Y Ddeddf Gwahaniaethu ar sail Rhyw, y Ddeddf Gwahaniaethu ar sail, Anabledd, etc.)
Mae gweithdrefnau derbyn y Brifysgol yn rhoi sylw dyledus hefyd i'r arweiniad mewn perthynas ag arfer da a gyhoeddir gan gyrff eraill, gan gynnwys Côd Ymarfer yr Asiantaeth Sicrhau Ansawddac Adnoddau Arfer Da UCAS, a dogfennau a chyfarwyddebau a allai gael eu cyhoeddi gan y Llywodraeth, Cyngor Cyllido Addysg Uwch (Cymru) a'r Cynghorau Ymchwil.
B. Strwythurau a
Phrosesau B1. Polisi
Derbyn
Adolygir Polisi Derbyn y Brifysgol bob blwyddyn gan y Pwyllgor Recriwtio a Derbyn. Mae'r Polisi, fel y'i cymeradwywyd gan y Senedd, fel a ganlyn:
"Ein Polisi Derbyn yw annog cofrestriadau gan fyfyrwyr sydd â'r potensial i ennill ystod eang o sgiliau newydd a chymhleth; meistroli corff helaeth o wybodaeth uwch ac, yn anad dim, mynd drwy gyfnod o ddatblygiad deallusol, trwyadl, sy'n arwain at ddyfarnu cymhwyster Prifysgol.
Mae'r Brifysgol yn croesawu ceisiadau ac ymholiadau gan bobl waeth beth yw eu hoedran, eu tarddiad ethnig neu genedlaethol, eu hil, eu crefydd, eu rhyw, eu tueddfryd rhywiol, eu statws priodasol, eu cyfrifoldebau teuluol, eu hanabledd corfforol neu synhwyraidd, a'u credoau a'u gweithgareddau gwleidyddol neu grefyddol, oni bai bod y gweithgareddau hynny'n anghyfreithlon neu'n groes i bolisïau'r Brifysgol.
Wrth ystyried addasrwydd ymgeisydd ar gyfer mynediad, bydd y bobl y dirprwywyd iddynt y dasg o argymell myfyrwyr i'w derbyn yn rhoi ystyriaeth ddyledus, fel y bo'n briodol, i berfformiad academaidd blaenorol; dysgu drwy brofiad blaenorol; argaeledd (neu ddiffyg argaeledd) adnoddau a chyfleoedd dysgu addas; rhaglenni astudio presennol; asesiadau gan ganolwyr, seicolegwyr addysg neu ymarferwyr meddygol; cofnodion o gyflawniadau; tystiolaeth o ymrwymiad a chymhelliant; ansawdd gwaith ysgrifenedig; perfformiad mewn cyfweliad neu dan amodau arholiad. Bydd y detholwyr hefyd yn ystyried gallu'r ymgeisydd i gyfrannu at fywyd diwylliannol, chwaraeon neu gymdeithasol y Brifysgol a'r gymuned.
Rydym yn cydnabod, er ei bod yn bosib iawn y byddant yn bodloni rhai o'r meini prawf dethol neu bob un ohonynt , efallai y bydd rhaid gwrthod mynediad i rai ymgeiswyr oherwydd dwyster y gystadleuaeth am nifer gyfyngedig o leoedd."
B2. Egwyddorion Derbyn Cyffredinol
* y glynir wrth Bolisi Derbyn y Brifysgol;
* bod y Cofrestrydd yn gyfreithiol gyfrifol am dderbyn myfyrwyr;
* y caiff proses adolygu a gweithredu'r polisi hwn ei goruchwylio gan y Pwyllgor Recriwtio a Derbyn, wedi'i gadeirio gan y Deon Derbyn Myfyrwyr;
* y bydd yr Is-ganghellor yn dirprwyo awdurdod cyffredinol am faterion sy'n ymwneud â derbyn i Ddirprwy Is-ganghellor neu aelod arall o'r staff uwch a fydd yn gyfrifol am sicrhau uniondeb y broses dderbyn a bod y Brifysgol yn cyflawni ei thargedau derbyn;
* y dylai Pennaeth y Coleg/Ysgol benodi Tiwtoriaid Derbyn, sicrhau eu bod nhw'n deall ac yn cefnogi Polisi Derbyn y Brifysgol a'r sgiliau a'r rhinweddau sy'n addas ar gyfer rhaglenni perthnasol, ac y rhoddir amser, hyfforddiant ac adnoddau digonol iddynt i gyflawni eu cyfrifoldebau'n effeithiol;
* y caiff targedau derbyn Colegau/Ysgolion eu cytuno gan Benaethiaid Coleg/Ysgol mewn cydweithrediad â'r Uned Cynllunio a Phrosiectau Strategol ym mis Ionawr bob blwyddyn;
* y dylai'r Pennaeth Derbyn benodi tîm derbyn proffesiynol a fydd yn gyfrifol am roi'r broses ddethol ar waith ar gyfer rhaglenni unigol ar ran Colegau/Ysgolion;
* na chaniateir gwneud cynigion derbyn ffurfiol a datganiadau sy'n cadarnhau bod myfyriwr wedi'i dderbyn ond gan neu drwy'r Swyddog Derbyn perthnasol (fel y'i dirprwywyd gan y Cofrestrydd) neu gan aelodau staff priodol mewn digwyddiadau recriwtio tramor ar ôl ymgynghori â'r Swyddfa Dderbyn;
* cyfrifoldeb tiwtoriaid Derbyn a staff Marchnata, Recriwtio a Rhyngwladoli'r Coleg fydd gweithio gyda'r tîm derbyn i gytuno ar feini prawf dethol, rhoi cyngor ar benderfyniadau dethol priodol ac argymell newidiadau i'r polisi a'r weithdrefn ddethol yn sgil profiad;
* bod y Pennaeth Derbyn, neu ei gynrychiolydd, yn gyfrifol yn weinyddol am bob agwedd ar dderbyn ymgeiswyr yn ffurfiol, gan gynnwys pob cysylltiad â chyrff ac asiantaethau allanol sy'n ymwneud â derbyn myfyrwyr.
B3. Y Pwyllgor Recriwtio a Derbyn
Prif ddiben y Pwyllgor Recriwtio a Derbyn yw goruchwylio'r broses derbyn i'r Brifysgol a datblygu polisïau ar gyfer y Brifysgol o ran recriwtio a derbyn myfyrwyr newydd. Mae'r Pwyllgor Recriwtio a Derbyn yn adrodd i'r Senedd:
Mae prif gyfrifoldebau'r Pwyllgor yn cynnwys:
* Goruchwylio derbyniadau i'r Brifysgol;
* Datblygu strategaethau i recriwtio myfyrwyr;
* Adolygu'r polisi derbyn a'r egwyddorion derbyn bob blwyddyn i sicrhau eu bod yn galluogi'r Brifysgol i gyflawni ei nodau;
* Sicrhau bod y Tiwtoriaid Derbyn yn cael eu hyfforddi;
* Monitro derbyn myfyrwyr i sicrhau bod y polisi a'r egwyddorion derbyn yn cael eu gweithredu'n gywir;
* Annog cysondeb wrth wneud penderfyniadau ar dderbyn a sicrhau bod hyn yn ystyried polisïau perthnasol ar gyfle cyfartal sy'n gysylltiedig â myfyrwyr, e.e. anabledd, cydraddoldeb hiliol;
* Adolygu a datblygu polisïau a gweithdrefnau derbyn sy'n ymwneud ag ehangu cyfranogiad mewn cydweithrediad â SAILS;
* Rhoi cyngor i'r Uned Cynllunio a Phrosiectau Strategol ar osod targedau'r Brifysgol mewn perthynas â derbyn myfyrwyr newydd a thargedau penodol ar gyfer pob Ysgol/Coleg yn y Brifysgol.
Mae'r Pwyllgor yn cynnwys cynrychiolwyr o bob Ysgol/Coleg, o Wasanaethau Proffesiynol perthnasol ac o'r Pwyllgor Safonau ac Ansawdd Academaidd, y Bwrdd Rheoliadau ac Achosion Academaidd a'r Bwrdd Rheoli Rhaglenni; ynghyd â chynrychiolwyr myfyrwyr.
B4. Ehangu Mynediad
Fel sawl sefydliad arall, rydym yn gweithio i gynyddu cyfranogiad ac ehangu mynediad at addysg uwch gan fyfyrwyr heb brofiad teuluol blaenorol o addysg brifysgol a chan grwpiau dan anfantais. Mae pob cais yn parhau i gael ei ystyried yn ôl ei haeddiant i sicrhau tegwch a chysondeb.
a. Rydym yn gwarantu y rhoddir cynnig amodol i'r holl ymgeiswyr israddedig cartref (DU) astudio cwrs ym Mhrifysgol Abertawe* lle byddwn yn ystyried gwybodaeth yn y cais megis cyflawniadau blaenorol, datganiad personol, graddau a ragwelir, geirdaon a chymysgedd o bynciau i osod telerau pob cynnig. *nid yw hyn yn berthnasol i gyrsiau proffesiynol. Ceir rhagor o fanylion ar-lein: Cynigion Israddedig wedi'u Gwarantu – Prifysgol Abertawe
b. Camu i Fyny i Brifysgol Abertawe
Gall cwblhau'r rhaglen Camu i Fyny yn llwyddiannus arwain at gynnig is i ymgeiswyr ar gyfer rhaglenni Israddedig penodol.
DS Dylai ymgeiswyr sydd wedi cwblhau ysgol haf neu gwrs cryno tebyg gyda phrifysgol arall anfon y manylion llawn i'r Swyddfa Dderbyn i asesu a fyddent yn gymwys am yr un gostyngiad mewn pwyntiau.
c. Ymadawyr Gofal
https://www.swansea.ac.uk/cy/astudio/adran-gwasanaethau-cymorth-ifyfyrwyr/bywydcampws/cefnogaeth-i-bobl-sy%E2%80%99n-gadael-gofal/
Mae Prifysgol Abertawe'n ymrwymedig i ddarparu cymorth ar gyfer plant mewn gofal a'r rhai sy'n gadael gofal sydd am fynd ymlaen i addysg uwch. Mae'r pecyn cymorth i fyfyrwyr sydd wedi bod mewn gofal am fwy na 3 mis ac sydd â "Chynllun Llwybr" Ymadawyr Gofal yn cynnwys cymorth ariannol i fynychu diwrnodau agored neu gyfweliadau; rhoddir blaenoriaeth mynediad iddynt at y Gronfa Ariannol Wrth Gefn, sy'n darparu grant gwerth hyd at £1,000 y flwyddyn a allai arwain at gynnig is. Ceir rhagor o fanylion ar-lein:
C. Meini Prawf Derbyn
C1. Gofynion Mynediad i Israddedigion
Er mwyn dechrau ar gynllun astudio amser llawn i israddedigion, rhaid i ddarpar fyfyrwyr fodloni gofynion rhaglen (a bennir gan yr adran sy'n derbyn ac sy'n ymddangos yn y manylion am y pwnc unigol yn y Prosbectws i Israddedigion ac ar-lein) a rhaid iddynt feddu ar TGAU Saesneg neu Gymraeg gradd C neu uwch (neu gymhwyster cyfwerth).
Fel rheol, mynegir gofynion penodol ar gyfer rhaglenni israddedig ar ffurf tair Safon Uwch TAG (y gallai rhai ohonynt fod yn benodol) ar raddau penodol. Fodd bynnag, bydd y Brifysgol yn ystyried ystod eang o gymwysterau eraill, gan gynnwys Bagloriaethau Ewropeaidd, Rhyngwladol a Chymreig, Uwch Ddiploma, Irish Leaving Certificate, SQA Advanced Highers, BTEC, Diploma Mynediad at Addysg Uwch ac ystod o gymwysterau rhyngwladol.
Ceir tabl sy'n dangos pa gymwysterau sy'n cael eu derbyn yn y Prosbectws Israddedig ac ar-lein yn https://www.swansea.ac.uk/cy/israddedig/cyrsiau/gofynion-mynediad/
Yn ogystal â'r uchod, gall Colegau a rhaglenni unigol yn y Brifysgol bennu isafswm gofynion mynediad ar gyfer lefelau cyrhaeddiad mewn arholiadau TGAU neu gymhwyster cyfwerth, yn enwedig mewn Mathemateg. Bydd yr wybodaeth hon yn cael ei nodi'n glir mewn gofynion mynediad ar gyfer rhaglenni penodol ar-lein ac yn y prosbectws.
Mewn achosion arbennig, gellir eithrio ymgeiswyr o ofynion y rhaglen os argymhellir hynny gan adranl am eu bod wedi cyrraedd y safon mynediad angenrheidiol i'w galluogi i ddechrau ar y rhaglen gradd y gwnaethant gais amdani. Fel rheol, byddai hyn yn cael ei asesu trwy gyfweliad neu asesiad o ddarn o waith ysgrifenedig.
C2. Gofynion Mynediad Ôl-raddedig
Mae tudalennau gwe rhaglenni unigol yn manylu ar y gofynion mynediad ar gyfer rhaglenni ôlraddedig, ond y gofynion arferol yw cymhwyster gradd Baglor (cyfwerth ag o leiaf radd gyffredin y DU) gan sefydliad "cymeradwy" (fel y'i diffinnir gan NARIC UK) neu gymeradwyaeth flaenorol gan Banel Matriciwleiddio'r Brifysgol gyda:
* Gradd ail ddosbarth is (2.2) neu gyfwerth ar gyfer mynediad i radd Meistr a Addysgir neu radd Meistr drwy Ymchwil (gan gynnwys MRes)
Yn ogystal:
* Ail ddosbarth uwch (2.1) neu gyfwerth ar gyfer mynediad i raglen ymchwil sy'n arwain at radd MPhil/MD/PhD/EngD
* Mae rhai colegau'n gofyn bod ymgeiswyr am raglenni MPhil/MD/PhD/EngD wedi cwblhau gradd Meistr yn llwyddiannus cyn dechrau eu rhaglen ymchwil
* Yn achos rhai rhaglenni, bydd angen bodloni gofynion corff proffesiynol neu statudol yn ogystal â gofynion safonol y Brifysgol.
Gall ymgeiswyr ôl-raddedig nad oes ganddynt y cymwysterau uchod fodloni gofynion mynediad a matriciwleiddio'r Brifysgol drwy'r canlynol:
(i) Gradd cyn-feistr gan sefydliad cymeradwy i gael eu derbyn i raglen astudioh a addysgir gytunedig; Neu
(ii) Fynediad heb radd prifysgol (sy'n briodol i raglenni meistr a addysgir, Meistr drwy Ymchwil ac MRes yn unig): Rhaid i ymgeiswyr nad oes ganddynt radd Baglor feddu ar brofiad gwaith ôlcymhwyso sylweddol a pherthnasol neu brofiad arall sydd wedi'i asesu gan y Detholwyr Derbyn a phenderfynwyd ei fod yn briodol i dderbyn yr ymgeisydd i'r rhaglen dan sylw. Fel canllaw, gallai hyn fod o leiaf dair blynedd o brofiad amser llawn os mai Safon Uwch yw'r
cymwysterau uchaf, neu bum mlynedd os mai TGAU yw'r cymwysterau uchaf. Ystyrir perthnasedd y profiad i'r rhaglen dan sylw hefyd; neu
(iii) Drwy argymhelliad a gyflwynwyd i'r Panel Matriciwleiddio, ar gyfer ymgeiswyr nad ydynt yn bodloni gofynion matriciwleiddio arferol.
C3. Gofynion Mynediad ar gyfer rhaglenni rhan-amser BA yn y Dyniaethau
Nid oes gofynion mynediad ffurfiol ar gyfer y Rhaglen BA Ran-amser yn y Dyniaethau a gynigir ym Mhrifysgol Abertawe. Fodd bynnag, gellir gofyn i fyfyrwyr ddod i gyfweliad a chyflwyno datganiad personol ysgrifenedig i gefnogi eu cais.
C4. Gofynion mynediad iaith Saesneg
Mae'n rhaid i'r holl fyfyrwyr ddangos eu bod wedi cyrraedd safon Saesneg ysgrifenedig a llafar ofynnol cyn dechrau eu rhaglenni. Gall myfyrwyr nad Saesneg yw eu hiaith frodorol ddangos eu bod wedi bodloni'r gofyniad iaith Saesneg mewn dwy ffordd:
* Cwblhau Rhaglen Iaith Saesneg Gyn-sesiynol yn llwyddiannus yng Ngwasanaethau Hyfforddiant Iaith Saesneg Abertawe (ELTS) ar y lefel ofynnol cyn dechrau'r rhaglen academaidd. Mae rhagor o fanylion ar gael yn: www.swansea.ac.uk/elts
* Drwy brawf iaith Saesneg cymeradwy neu gymhwyster arall a restrir yn www.swansea.ac.uk/international/students/requirements/english-requirements
Er y byddai'r profion a'r cymwysterau uchod yn caniatáu i fyfyrwyr gael eu derbyn i'r Brifysgol, dylai ymgeiswyr rhyngwladol ddisgwyl sefyll prawf byr o'u hyfedredd Saesneg adeg cofrestru, er mwyn asesu a fyddai cymorth ychwanegol am ddim yn yr iaith Saesneg o fudd iddynt, ac i helpu i lywio'r polisi iaith Saesneg ar dderbynioldeb profion iaith Saesneg amgen.
Am fanylion llawn, darllenwch y polisi llawn ynghylch Gofynion Mynediad Iaith Saesneg yn: https://www.swansea.ac.uk/cy/astudio/derbyn-myfyrwyr/
C5. Amodau derbyn eraill
Ar gyfer rhaglenni sy'n cynnwys rhyngweithio â phlant a/neu oedolion sy'n agored i niwed, mae'r Brifysgol yn mynnu bod ymgeiswyr yn derbyn gwiriad datgeliad manwl boddhaol drwy'r Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd (DBS).
Yn ogystal, gofynnwn i ymgeiswyr ar gyfer rhai rhaglenni galwedigaethol neu broffesiynol (megis Nyrsio, Bydwreigiaeth a Meddygaeth) ddangos "ffitrwydd i ymarfer" meddygol cyn iddynt gael eu derbyn.
Mae'r gofynion mynediad manwl ar gyfer pob rhaglen (yn y prosbectws perthnasol neu dudalennau gwe'r rhaglen) yn nodi a oes unrhyw un o'r amodau hyn yn berthnasol. Bydd yr ymgeiswyr hefyd yn cael eu cynghori ar yr amodau ychwanegol hyn mewn cynnig am le.
D. Y Broses Ymgeisio
Mae Prifysgol Abertawe wedi ymrwymo i drin yr ieithoedd Cymraeg a Saesneg yn gyfartal ac i sicrhau y caiff y cyhoedd ddewis cyfathrebu â'r Brifysgol yn Gymraeg neu yn Saesneg a dewis ym mha iaith yr hoffent dderbyn gwasanaeth. Felly, mae croeso i ddarpar fyfyrwyr gyflwyno cais am le naill ai yn Gymraeg neu yn Saesneg. Yn ogystal, gofynnir i'r holl ddarpar fyfyrwyr nodi a hoffent dderbyn gohebiaeth yn Gymraeg neu yn Saesneg, ac anfonir gohebiaeth atynt yn yr iaith honno wedi hynny. Wrth gofrestru, gofynnir i fyfyrwyr gadarnhau eu dewis iaith at ddiben cyfathrebu yn y dyfodol.
D1. Ceisiadau
Mae tri phrif lwybr gwneud cais ar gyfer y rhan fwyaf o raglenni'r Brifysgol:
1. UCAS (Gwasanaeth Derbyn y Prifysgolion a'r Colegau) i fyfyrwyr o'r DU ac o'r UE sy'n gwneud cais am raglenni gradd israddedig amser llawn : www.ucas.com
2. Hyfforddiant Athrawon UCAS i'r rhai hynny sy'n dymuno gwneud cais am gyrsiau hyfforddiant athrawon ôl-raddedig: https://www.ucas.com/postgraduate/teachertraining/how-apply
3. Yn uniongyrchol i'r Brifysgol: https://apply.swan.ac.uk/#/home ar gyfer yr holl ymgeiswyr i raglenni ôl-raddedig a cheisiadau rhyngwladol i raglenni israddedig
Ac eithrio:
* Cwrs Ymarfer y Gyfraith (LPC) neu'r Diploma yn y Gyfraith i Raddedigion (GDL): dylid gwneud ceisiadau drwy Fwrdd Ceisiadau Canolog y Gyfraith (LawCAB): www.lawcabs.ac.uk/
* MSc mewn Gwaith Cymdeithasol ac MSc mewn Astudiaethau Cydymaith Meddygol: dylid cyflwyno ceisiadau drwy UCAS ynwww.ucas.com
* Rhaglenni gradd ar y cyd pan gaiff blwyddyn gyntaf y rhaglen ei haddysgu mewn sefydliad partner: dylai ceisiadau gael eu cyflwyno'n uniongyrchol i'r sefydliad perthnasol
Bydd yr holl geisiadau a ddaw i law erbyn y dyddiad perthnasol a gyhoeddwyd yn cael eu hystyried yn gyfartal. 15 Hydref ar gyfer Meddygaeth a 15 Ionawr i'r rhan fwyaf o raglenni israddedig eraill).
Os caiff cais ei dderbyn ar ôl y dyddiad cau perthnasol ac mae'r cwrs yn llawn, gellir ei wrthod neu ei ystyried ar gyfer y garfan nesaf sy'n cael ei derbyn.
D2. Dethol
Mae'r Brifysgol yn ymrwymedig i ddarparu system dderbyn deg. Ystyrir pob ymgeisydd am raglen yn unol â'r un meini prawf derbyn. Pan fydd nifer y lleoedd yn gyfyngedig, cynigiwn leoedd i'r ymgeiswyr hynny sy'n bodloni'n meini prawf dethol orau ac y mae'r detholwyr derbyniadau'n barnu bod ganddynt y potensial mwyaf i elwa o'u rhaglen ddethol.
8
Mae'r dulliau asesu ceisiadau'n amrywio rhwng rhaglenni a gallant gynnwys cyflawniad academaidd blaenorol a disgwyliedig, geirdaon, datganiadau personol neu gefnogol, cyfweliad, profion gallu a chynigion ymchwil. Gall y detholwyr hefyd ystyried unrhyw amgylchiadau unigol eithriadol neu rwystrau i ddysgu e.e. afiechydon estynedig, pan fydd yr wybodaeth hon wedi'i chynnwys mewn cais.
Pan fydd meini prawf dethol rhaglenni'n gofyn am gyfweliadau, profion neu waith ysgrifenedig ychwanegol , byddwn yn gwneud hyn yn amlwg i ymgeiswyr ar dudalennau'r rhaglenni perthnasol yn y prosbectws ac ar-lein.
Rydym yn ymdrechu i wneud penderfyniadau neu wahodd ymgeiswyr i gyfweliad o fewn 3 wythnos i dderbyn y cais (DS bydd y Tîm Derbyn perthnasol yn cysylltu ag ymgeiswyr Meddygaeth a Nyrsio'n uniongyrchol).
D3. Y broses gwneud cynnig
Pan fydd ymgeisydd wedi gwneud cais drwy UCAS, bydd y Brifysgol yn cadarnhau ein penderfyniad drwy sianeli swyddogol UCAS, ond caiff y cynnig ffurfiol, gan gynnwys y Telerau ac Amodau llawn, eu hanfon yn uniongyrchol at yr ymgeisydd.
Pan fydd ymgeisydd wedi gwneud cais uniongyrchol i'r Brifysgol, bydd penderfyniad ffurfiol yn cael ei wneud ac yn cael ei gyfleu'n uniongyrchol i'r ymgeisydd gan y staff Derbyn perthnasol.
Bydd cynnig, amodol neu ddiamod, yn cael ei wneud yn ddidwyll gan ystyried yr wybodaeth a ddarparwyd gan yr ymgeisydd a/neu ei ganolwr adeg y cais. Mewn rhai amgylchiadau, gall cynnig fod yn amodol ar ofynion anacademaidd e.e. archwiliad cofnodion troseddol trwy'r Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd a ystyrir yn foddhaol.
D4. Derbyn cynnig o le
Gan ddibynnu ar y dull ymgeisio, dylai'r ymgeisydd wneud y canlynol i dderbyn ei gynnig:
- Ceisiadau drwy UCAS Apply – dylid derbyn y cynnig drwy UCAS fel naill ai dewis cadarn (cyntaf) neu ddewis yswiriant (wrth gefn)
- Ceisiadau uniongyrchol neu'r rhai hynny a wnaed drwy Law CABS – dylid derbyn y cynigion yn uniongyrchol gyda'r Brifysgol fel yr amlinellir yn y llythyr cynnig
- Ceisiadau drwy hyfforddiant athrawon i raddedigion UCAS – dylid derbyn y cynnig drwy UCAS
Drwy dderbyn cynnig o le, bydd ymgeiswyr yn ymrwymo i gontract gyda Phrifysgol Abertawe ar sail yr amodau a thelerau a amlinellwyd yn y cynnig ac yn Amodau a Thelerau Prifysgol Abertawe. Mae manylion llawn ar gael yn y: https://www.swansea.ac.uk/cy/astudio/derbyn-myfyrwyr/
D5. Polisi Canslo
Ar ôl derbyn cynnig lle, gall ymgeiswyr ganslo'r cynnig a dderbyniwyd o fewn 14 diwrnod heb roi rheswm; fel arfer, caiff unrhyw flaendal, ffioedd gweinyddu neu ffioedd eraill a dalwyd ganddynt eu had-dalu'n llawn. Am ragor o fanylion, gweler: https://www.swansea.ac.uk/cy/astudio/derbynmyfyrwyr/
D6. Cadarnhau'r canlyniadau
Mae 'cadarnhad' yn cyfeirio at y cyfnod bob blwyddyn pan fydd y Brifysgol yn derbyn canlyniadau arholiadau'r ymgeiswyr sydd wedi derbyn cynigion Amodol. Mae lleoedd ymgeiswyr sy'n cyflawni gofynion eu cynnig Amodol yn cael eu cadarnhau'n awtomatig.
Adolygir ceisiadau gan ymgeiswyr nad ydynt wedi ennill y graddau angenrheidiol yn llawn a gall eu lleoedd gael eu cadarnhau os bydd lle ar gael, ond ni ellir sicrhau y bydd hyn yn bosib.
Rhaid bodloni holl amodau'r cynigion ar gyfer rhaglenni i israddedigion yn llawn erbyn canol dydd ar 31 Awst y flwyddyn dderbyn i warantu lle. Os caiff amodau eu bodloni ar ôl yr adeg hon, mae'n bosib y byddwn ni'n gallu cadarnhau lle ar gyfer y flwyddyn ganlynol.
Mae'r weithdrefn Gadarnhau ar gyfer y rhan fwyaf o ymgeiswyr israddedig yn cynnwys derbyn a phrosesu data electronig gan UCAS a fydd, yn ei dro, yn derbyn ac yn prosesu data canlyniadau electronig gan y byrddau arholi. Mae'r Brifysgol yn cadw'r hawl i ddiwygio'r cynnig os ceir gwall electronig.
Mae'r weithdrefn Gadarnhau ar gyfer ymgeiswyr ôl-raddedig a rhyngwladol yn cynnwys ysgrifennu at sefydliadau blaenorol i gael manylion y radd neu ganlyniadau eraill, gwirio canlyniadau profion Iaith Saesneg trwy wasanaethau gwirio ar-lein ac ysgrifennu at ganolwyr. Os nad yw'r wybodaeth ar gael yn uniongyrchol, cysylltir ag ymgeiswyr i'w hatgoffa o'r amodau sydd heb eu bodloni ac i ofyn iddynt gyflwyno'r dogfennau perthnasol .
Gellir gofyn i ymgeiswyr gyflwyno'u tystysgrifau gwreiddiol i'w harchwilio wrth gofrestru lle nad oedd modd i'r Brifysgol gael cadarnhad swyddogol o'r dyfarniad gan y corff neu'r sefydliad dyfarnu.*
*Addasiadau COVID-19: er na fydd hi'n bosib i ymgeiswyr gyflwyno dogfennau'n bersonol, mae'n ofynnol iddynt lanlwytho llun o'r dystysgrif wreiddiol i'w porth Ymgeisio pan na fydd y Brifysgol wedi gallu cael cadarnhad swyddogol o'r dyfarniad gan y corff/sefydliad dyfarnu.
D7. Matriciwleiddio Ôl-raddedig
Matriciwleiddio yw derbyn ymgeiswyr yn ffurfiol i raglen astudio sy'n arwain at radd neu ddyfarniad academaidd arall gan y Brifysgol. Rhaid i ymgeiswyr sydd heb fatriciwleiddio o'r blaen ddarparu tystiolaeth o'u gradd neu gymhwyster cyfatebol ar ffurf tystysgrif wreiddiol neu ddatganiad swyddogol gan y sefydliad dyfarnu neu gorff arall. Oni bai bod ymgeisydd yn matriciwleiddio, ni fydd yn gymwys i'w arholi a gallai gael ei atal gan y Brifysgol, rhag parhau â'r ymgeisiaeth ar adeg briodol yn y flwyddyn academaidd.
E. Gwybodaeth i ymgeiswyr mewn amgylchiadau
penodol. Derbyn myfyrwyr dan oed
Mae'r Brifysgol yn croesawu ceisiadau gan bobl o bob oed, a bydd ceisiadau'n cael eu hystyried yn ôl eu teilyngdod unigol. Os cynigir lle i ymgeisydd a fydd dan 18 oed adeg cofrestru, gall fod angen rhoi gweithdrefnau deddfwriaethol penodol ar waith er mwyn cyflawni dyletswydd gofal y Brifysgol i fyfyrwyr.
I ymgeiswyr rhwng 16 a 18 oed adeg cofrestru, bydd hyn yn golygu y bydd angen i riant neu warcheidwad yr ymgeisydd lofnodi datganiad adeg y cynnig. Caiff ymgeiswyr sy'n iau nag 16 oed adeg cofrestru eu hystyried yn unigol ac mae'n debygol y bydd angen i'r ymgeisydd ddod yng nghwmni rhiant neu warcheidwad.
Gellir darllen polisi llawn y Brifysgol ar Ddiogelu Grwpiau sy'n Agored i Niwed, sy'n cynnwys y polisi ar dderbyn myfyrwyr dan oed, ar-lein yn:
https://www.swansea.ac.uk/media/Safeguarding-Vulnerable-Groups-Policy-2018.docx
E2. Ymgeiswyr ag anableddau
Mae'r Brifysgol yn croesawu ceisiadau gan fyfyrwyr ag anableddau a/neu anghenion cymorth ychwanegol. Rydym yn annog ymgeiswyr i gysylltu â'r Swyddfa Anableddau neu'r Swyddfa Lles cyn gynted â phosib i holi pa fath o gymorth a allai fod ar gael iddynt a pha wybodaeth mae angen iddynt ei hanfon atom ni.
Bydd ymgeiswyr sy'n datgan anabledd yn cael eu hystyried yn unol â'r un egwyddorion ag ymgeiswyr eraill. Yna, pan fydd cynnig wedi'i wneud, bydd Gwasanaethau Cymorth Myfyrwyr yn anfon holiadur at ymgeiswyr yn gofyn am natur eu cyflwr ac unrhyw anghenion cymorth. Mae hyn er mwyn sicrhau bod y Brifysgol yn gallu rhoi unrhyw gefnogaeth ychwanegol ar waith a gwneud unrhyw addasiadau rhesymol a allai fod yn ofynnol yn brydlon ar ddechrau'r rhaglen. Os bydd ymgeiswyr yn dewis peidio â dweud wrthym am eu hanabledd, neu'n dewis darparu'r wybodaeth ar fyr rybudd cyn dyddiad dechrau eu rhaglen, neu os nad ydynt yn darparu gwybodaeth lawn amdano cyn eu rhaglen astudio, byddwn yn gwneud ein gorau i'w helpu, ond mae'n bosib na fyddwn yn gallu darparu'r ystod lawn o gymorth a allai fod ar gael fel arall, neu gallai fod oedi o ran darparu'r cymorth hwnnw.
Mae nifer fach o raglenni proffesiynol fel Nyrsio, Meddygaeth a Gwaith Cymdeithasol yn dyfarnu addasrwydd i ymarfer yn y proffesiwn perthnasol. O ganlyniad, mae gan y Brifysgol gyfrifoldeb i'r cyhoedd, cyflogwyr a'r proffesiynau i sicrhau y gall darpar fyfyrwyr gyflawni'r deilliannau dysgu a bennwyd gan y cyrff proffesiynol a statudol a'u bod yn "addas i ymarfer". Yn yr achosion hyn, byddai cynnig yn cael ei wneud yn "amodol ar gymeradwyaeth y Panel Addasrwydd i Ymarfer". Gellir dod o hyd i fanylion llawn ar y tudalennau gwe ar gyfer y rhaglenni perthnasol.
Dylai myfyrwyr a darpar fyfyrwyr o'r tu allan i'r DU fod yn ymwybodol nad yw myfyrwyr rhyngwladol yn gymwys am Lwfans i Fyfyrwyr Anabl y DU. Cynghorir myfyrwyr i gysylltu â'u Llywodraeth gartref am wybodaeth am unrhyw gyllid a allai fod ar gael iddynt fel myfyriwr anabl. Dylai myfyrwyr ar raglenni cyfnewid geisio cyllid gan eu sefydliad 'cartref'.
Mae myfyrwyr ar raglenni astudio byr hefyd yn annhebygol o dderbyn y Lwfans i Fyfyrwyr Anabl.
Mae'r Swyddfa Anableddau/Gwasanaeth Lles yn cynghori myfyrwyr Rhyngwladol a myfyrwyr ar raglenni astudio byr yn gryf i gysylltu â'r gwasanaeth perthnasol yn y Brifysgol cyn gwneud cais ffurfiol i'r Brifysgol. Bydd hyn yn rhoi amser i fyfyrwyr archwilio'n llawn a deall y gefnogaeth y bydd arnynt ei hangen ac i ba raddau y gall y Brifysgol ei darparu.
E3. Ymgeiswyr ag Euogfarnau Troseddol
Nod Prifysgol Abertawe yw hyrwyddo cyfleoedd cyfartal i bob ymgeisydd sydd â'r cyfuniad cywir o ddoniau, sgiliau a photensial ac, felly, mae Prifysgol Abertawe yn croesawu ceisiadau gan ymgeiswyr amrywiol.
Rydym yn gofyn i ymgeiswyr ddatgelu manylion troseddau perthnasol blaenorol fel y gall y Brifysgol asesu a yw hyn yn debygol o effeithio – ac i ba raddau – ar ddiogelwch a lles staff, myfyrwyr, ymwelwyr ac eraill sy'n defnyddio ein gwasanaethau neu ein cyfleusterau a/neu ar addasrwydd rhywun ar gyfer rhaglen. Ni fydd euogfarn droseddol o reidrwydd yn atal ymgeisydd rhag cael lle ar ei raglen ddewisol. Bydd hyn yn dibynnu ar y rhaglen ac amgylchiadau a chefndir y drosedd neu'r troseddau.
Gofynnir i ymgeiswyr ddweud wrth y Brifysgol am unrhyw euogfarnau troseddol a allai fod ganddynt ar adegau gwahanol o'r broses dderbyn, gan ddibynnu ar natur y rhaglen astudio:
E3.1 Rhaglenni Addysg/Astudiaethau Plentyndod, Meddygaeth a Gwaith Cymdeithasol
Gofynnir i ymgeiswyr sy'n gwneud cais am raglenni sy'n cynnwys gweithio gyda phlant a/neu oedolion sy'n agored i niwed ddatgan yr holl euogfarnau neu rybuddiadau (boed ar lafar neu'n ysgrifenedig) ar eu ffurflenni cais, gan gynnwys y rhai hynny yr ystyrir eu bod wedi'u '"disbyddu" o dan y Ddeddf Adsefydlu Troseddwyr; ar wahân i'r rhai hynny a fyddai'n cael eu "hidlo" yn unol â chanllawiau'r DBS a gyhoeddwyd yn 2013 (am wybodaeth am euogfarnau "a hidlwyd", gweler: http://hub.unlock.org.uk/wp-content/uploads/What-will-be-filtered-by-the- DBS.pdf )
Pe bai ymgeisydd yn llwyddiannus mewn cyfweliad ar ôl datgelu euogfarn, byddai unrhyw gynnig yn amodol ar asesiad o addasrwydd yr ymgeisydd ar gyfer y rhaglen gan y "Panel Addasrwydd i Ymarfer". Hefyd, byddai'n ofynnol i ymgeiswyr gwblhau gwiriad manwl o gofnodion troseddol drwy'r Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd (DBS)
E3.2 Rhaglenni Eraill
Ar ôl derbyn cynnig o le, gofynnir i ymgeiswyr am raglenni eraill ddatgelu unrhyw euogfarnau eraill "heb eu disbyddu" yr ystyrir eu bod yn "berthnasol".
Euogfarnau perthnasol yw'r rhai hynny sydd â goblygiadau i ddyletswydd gofal prifysgolion tuag at ddiogelwch eu myfyrwyr, eu staff a'u hymwelwyr. Mae hyn yn cynnwys euogfarnau sy'n ymwneud â thrais, troseddau rhywiol a chyflenwi cyffuriau; yn ogystal â throseddau sy'n ymwneud ag arfau tanio, llosgi bwriadol a therfysgaeth.
Nid oes rhaid i ymgeiswyr ddweud wrthym am euogfarnau 'sydd wedi'u disbyddu yn ôl y diffiniad yn Neddf Adsefydlu Troseddwyr 1974.
Os bydd angen rhoi ystyriaeth bellach i'r achos, bydd y Pennaeth Derbyn yn cyflwyno'r achos gerbron Panel Euogfarnau Troseddol y Brifysgol sy'n cynnwys cynrychiolwyr o uwch staff y Brifysgol o Wasanaethau Myfyrwyr, Gwasanaethau Academaidd a Derbyniadau ar gyfer cymorth
ysgrifenyddol.
Gan ddefnyddio'r wybodaeth a ddarparwyd, bydd y panel yn asesu'r risg i fyfyrwyr eraill, staff ac eraill y gall yr ymgeisydd fod mewn cysylltiad â nhw ac eiddo'r Brifysgol, gan ystyried:
* Natur y drosedd/troseddau ac a yw'n berthnasol i'r rhaglen astudio
* Yn achos mwy nag un drosedd, ystyrir a oedd pob un yn ddigwyddiad unigol neu'n rhan o gyfres o ddigwyddiadau tebyg
* Pa mor hir yn ôl digwyddodd y drosedd/troseddau
* Argymhellion canolwyr, amgylchiadau esgusodol ac amgylchiadau gwaethygol
Gan ddibynnu ar yr asesiad o'r risgiau sy'n gysylltiedig â'r euogfarn, gall y Brifysgol:
* Atodi amodau ychwanegol mewn perthynas â derbyn yr ymgeisydd/cofrestru ar y rhaglen; Neu
* Gadarnhau'r lle ar y rhaglen, ar yr amod bod yr ymgeisydd yn bodloni unrhyw amodau a bennir yn y cynnig;
* Ganslo'r cynnig a derbyniad y cynnig hwnnw.
Dylai unrhyw ymgeisydd sy'n cael rhybuddiad neu euogfarn ar ôl gwneud cais a chyn dyddiad cofrestru gyda'r Brifysgol roi gwybod i'r Swyddfa Dderbyn yn ddi-oed. Os caiff myfyriwr ei euogfarnu ar ôl cofrestru, dylai hysbysu Cyfarwyddwr y Gwasanaethau Academaidd ar unwaith.
Am ragor o fanylion, gweler y polisi llawn ar Recriwtio Myfyrwyr ag euogfarnau troseddol yn: https://www.swansea.ac.uk/cy/astudio/derbyn-myfyrwyr/
E4. Ymgeiswyr sy'n ceisio am fynediad gohiriedig
Ar y cyfan, mae'r Brifysgol yn croesawu ceisiadau gan fyfyrwyr sy'n bwriadu gohirio'u mynediad am flwyddyn (blwyddyn i ffwrdd). Fodd bynnag, ceir nifer fach o raglenni nad ydynt yn caniatáu mynediad gohiriedig oherwydd nifer gyfyngedig y lleoedd sydd ar gael. Ar hyn o bryd, mae'r rhain yn cynnwys Meddygaeth a Bydwreigiaeth. Cynghorir ymgeiswyr i edrych ar bolisïau derbyn yr adrannau i gael manylion derbynioldeb blynyddoedd i ffwrdd cyn cyflwyno cais neu cyn gofyn am fynediad gohiriedig.
Fel arfer, byddwn yn ystyried dau gais am fynediad gohiriedig. Os bydd yr ymgeisydd yn dymuno gohirio am drydydd tro, fel rheol gofynnir iddo gyflwyno cais newydd.
E5. Cydnabyddiaeth am Ddysgu Blaenorol (RPL)
Dylai ymgeiswyr israddedig ac ôl-raddedig a addysgir sy'n dymuno i'w dysgu blaenorol gael ei ystyried am eithriad rhannol o'u rhaglen gradd neu ôl-raddedig ddethol gysylltu â'r Detholwr Derbyn perthnasol yn y lle cyntaf.
Mae'r Brifysgol yn cydnabod 3 math o ddysgu blaenorol:
a) Trosglwyddo Credydau – lle dyfarnwyd y credydau neu'r cymhwyster gan sefydliad addysg uwch yn y DU fel rhan o gymhwyster ffurfiol neu gan sefydliad y tu allan i'r DU fel rhan o gymhwyster cyfwerth. Ni ellir trosglwyddo credydau oni bai bod y dysgu blaenorol yn ymdrin â'r un maes pwnc, a rhaid ei fod wedi'i gwblhau yn ystod y 5 mlynedd flaenorol;
b) Cydnabod dysgu tystysgrifedig blaenorol (RPcL) – dysgu blaenorol (megis dyfarniadau datblygiad proffesiynol neu ddyfarniadau sy'n seiliedig ar gyflogaeth) sydd ar lefel addysg uwch ond nad yw wedi arwain at ddyfarnu credydau neu gymhwyster addysg uwch;
c) Cydnabod Dysgu trwy Brofiad Blaenorol (RPeL) – lle mae dysgu a gyflawnir drwy brofiad yn cael ei asesu a'i gydnabod.
Yn achos ceisiadau am RPcL ac RPeL, codir ffi weinyddol a fydd gyfwerth â 10% ffi unrhyw fodiwl sy'n cael ei ystyried am RPL.
Yn achos rhaglenni israddedig, uchafswm nifer y credydai y gellir eu derbyn tuag at radd gychwynnol fydd:
*dim mwy na 240, h.y. rhaid i ymgeiswyr ddilyn isafswm o 120 o gredydau yn Abertawe fel arfer. Lle derbyniwyd uchafswm y credydau trosglwyddadwy, rhaid i weddill y credydau a ddilynir fod ar Lefel 6 neu yn uwch, neu
* uchafswm o 120 o gredydau drwy ddysgu "drwy brofiad" neu "dystysgrifedig" (h.y. cymwysterau proffesiynol)
Yn achos rhaglenni Ôl-raddedig, nid yw fel arfer yn bosib ennill mwy na thraean o gyfanswm credydau'r rhaglen drwy RPL (e.e. 60 credyd ar raglen MSc/MA). Fodd bynnag, mae rhai eithriadau'n berthnasol i raglenni unigol megis Cwrs Ymarfer y Gyfraith.
Am ragor o fanylion, gweler y polisi RPL llawn yn: https://www.swansea.ac.uk/cy/astudio/derbynmyfyrwyr/
E6. Ymgeiswyr sy'n dymuno ail-wneud cais
Y Detholwyr Derbyn fydd yn penderfynu a ddylid ystyried ail gais ac ni ddylid cymryd yn ganiataol y byddant yn ystyried ail gais bob tro. Mae'r Brifysgol yn cadw ei hawl i edrych ar wybodaeth o geisiadau blaenorol (gan gynnwys gohebiaeth, datganiadau personol, geirdaon a pherfformiad mewn cyfweliad) neu wybodaeth o unrhyw gyfnod cofrestru blaenorol yn y Brifysgol wrth asesu addasrwydd ymgeiswyr ar gyfer rhaglen.
Dylai ymgeiswyr sydd wedi methu rhaglen astudiaeth flaenorol ym Mhrifysgol Abertawe ac sy'n dymuno cyflwyno cais eto wneud cais yn y ffordd arferol (trwy UCAS neu ar-lein fel y bo'n briodol). Bydd ceisiadau'n cael eu hystyried gan y Detholwyr Derbyn, gan ystyried cymwysterau wedi'u cwblhau a gwybodaeth o'r cyfnod astudio blaenorol. Ni fyddai ymgeiswyr yn cael eu hystyried am yr un maes astudio neu faes astudio perthynol ond mewn amgylchiadau eithriadol, a byddai angen cymeradwyaeth y Deon Derbyn Myfyrwyr neu enwebai.
E7. Ymgeiswyr mae angen fisa arnynt i astudio yn y DU
I allu astudio yn y DU, bydd angen fisa ar y rhan fwyaf o ymgeiswyr rhyngwladol, ynghyd â chadarnhad o'u cynnig o le. Cyn i ni ddarparu'r Cadarnhad Derbyn i Astudio (CAS) bydd angen i'r ymgeiswyr gydymffurfio ag agweddau perthnasol ar arweiniad i noddwyr Llwybr Myfyriwr Swyddfa Gartref y DU ac arweiniad y Brifysgol ynghylch derbyn ymgeiswyr Llwybr Myfyriwr.
Os oes angen fisa Llwybr Myfyriwr ar ymgeiswyr i astudio yn y DU, bydd rhaid iddynt dalu blaendal o £4,000 cyn i ni ddarparu Cadarnhad Derbyn i Astudio (CAS). Y tu allan i'r cyfnod canslo o 14 diwrnod, ni fyddwn yn ad-dalu'r blaendal fel arfer, oni bai y gwrthodir fisa i astudio amser llawn yn y DU neu os bydd ymgeiswyr yn methu bodloni gofynion mynediad y Brifysgol. Gellir gohirio'r blaendal tan flwyddyn astudio yn y dyfodol. Mae hyn yn unol â pholisi'r Brifysgol ar Flaendaliadau Ffioedd Dysgu, sydd ar gael yn: https://www.swansea.ac.uk/cy/israddedig/ffïoedd-achyllid/ffïoedd-dysgu/polisiad-daliadau/
Mae'r System Mewnfudo ar Sail Pwyntiau yn gosod dyletswyddau a rhwymedigaethau ar y Brifysgol. Os bydd gofynion y fisa yn newid, neu os daw'n amlwg nad yw ymgeisydd yn gymwys am fisa (er enghraifft, os nad yw'n gallu bodloni gofynion Swyddfa Fisâu a Mewnfudo'r DU o ran dilyniant academaidd neu ofynion credadwyaeth) ar ôl i gynnig gael ei wneud, mae'n bosib y bydd rhaid i'r Brifysgol dynnu'r cynnig o le yn ôl.
F. Adborth, apeliadau a chwynion
Gall ymgeiswyr sy'n aflwyddiannus wrth sicrhau cynnig am le yn y Brifysgol ofyn am adborth ar y rhesymau dros wrthod trwy ysgrifennu at y Detholwr Derbyn o fewn 28 niwrnod i gael eu hysbysu am y penderfyniad. Bydd adborth yn cael ei ddarparu gan gyfeirio at y meini prawf dethol ar gyfer y rhaglen. Gall ymgeiswyr gyflwyno ail gais yn y flwyddyn ganlynol, ar ôl ystyried yr adborth.
Ymdrechwn i ystyried pob cais mewn modd teg ac effeithiol, yn unol â'n gweithdrefnau. Fodd bynnag, os bydd ymgeisydd yn anfodlon gyda chanlyniad neu ymdriniaeth cais, dylai godi'r pryderon gyda'r Swyddfa Dderbyn. Os bydd yr ymgeisydd yn parhau i fod yn anfodlon ar ôl hyn, gall ddefnyddio'r Polisi Cwyno ac Apelio ar gyfer Ymgeiswyr y gellir dod o hyd iddo ar-lein yn: https://www.swansea.ac.uk/admissions/complaintsandappeals/
G. Gwybodaeth ffug neu gamarweiniol
Ni ddylai ymgeiswyr hepgor unrhyw wybodaeth y gofynnwyd amdani neu wybodaeth berthnasol, gwneud unrhyw gamliwiad (er enghraifft, trwy lên-ladrad) na rhoi gwybodaeth ffug ar unrhyw adeg yn ystod y broses ymgeisio, gan gynnwys ar ôl i gynnig gael ei wneud. Os digwydd hyn, mae'r Brifysgol yn cadw'r hawl i ganslo cais, tynnu cynnig o le yn ôl a/neu ddirymu'r cofrestriad os daw gwybodaeth i'r amlwg ar ôl dechrau'r tymor. Gellir dod o hyd i ragor o fanylion ar-lein yn: https://www.swansea.ac.uk/cy/astudio/derbyn-myfyrwyr/gwybodaeth-anghywir/
H. Defnydd y Brifysgol o ddata ymgeiswyr
Bydd yr wybodaeth mewn cais yn cael ei defnyddio'n bennaf at ddibenion prosesu cais a chreu cofnod y myfyriwr. Caiff yr wybodaeth hon ei defnyddio i lunio adroddiadau statudol i gyrff megis yr Awdurdod Ystadegau Addysg Uwch (HESA) hefyd.
Caiff yr holl ddata ei ddal a'i brosesu'n unol â gofynion Rheoliad Cyffredinol ar Ddiogelu Data'r UE (a elwir yn "GDPR") a Deddf Diogelu Data 2018. Fel rheol, cedwir ceisiadau'n gyfrinachol rhwng yr ymgeisydd, y staff priodol yn y Brifysgol ac, yn achos ymgeiswyr rhyngwladol, Gwasanaeth Fisâu a Mewnfudo'r Deyrnas Unedig y Swyddfa Gartref. Mewn rhai achosion, gellir rhannu data o geisiadau â chyrff allanol hefyd lle datblygwyd rhaglenni ar y cyd â sefydliadau trydydd parti a lle mae gan staff y tu allan i'r Brifysgol rôl yn y broses dethol myfyrwyr i'w derbyn. Yn ogystal, er mwyn canfod ac atal twyll, mae gan y Brifysgol yr hawl i rannu gwybodaeth â sefydliadau allanol, megis yr Heddlu, awdurdodau lleol, cyrff arholi neu ddyfarnu, a'r Adran Gwaith a Phensiynau a'i hasiantaethau.
Ceir gwybodaeth lawn am sut mae'r Brifysgol yn casglu ac yn defnyddio data personol darpar fyfyrwyr, a'r cyfnodau cadw, ar-lein yn: https://www.swansea.ac.uk/cy/astudio/derbynmyfyrwyr/datganiad-preifatrwydd-data-ymgeiswyr/
Gellir dod o hyd i bolisi'r Brifysgol ar ddefnyddio a storio archwiliadau cofnodion troseddol y Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd ar-lein yn: https://www.swansea.ac.uk/cy/astudio/derbynmyfyrwyr/datganiad-preifatrwydd-data-ymgeiswyr/
I. Cyfrifoldeb yr ymgeiswyr yn y broses dderbyn
I1. Darparu gwybodaeth
Cyfrifoldeb yr ymgeiswyr yw darparu gwybodaeth lawn a chywir i gefnogi eu cais. Dylai ymgeiswyr hefyd roi gwybod i'r Swyddfa Dderbyn yn ddi-oed am unrhyw newidiadau neu gywiriadau i'r wybodaeth a gyflenwyd yn y cais gwreiddiol.
I2. Amodau a thelerau cynigion
Drwy dderbyn cynnig o le, bydd ymgeiswyr yn ymrwymo i gontract gyda Phrifysgol Abertawe ar sail yr amodau a thelerau a amlinellwyd yn y cynnig ac yn Amodau a Thelerau Prifysgol Abertawe: www.swansea.ac.uk/admissions
I3.Ffioedd a blaendaliadau
Mae'r myfyrwyr yn gyfrifol am dalu eu ffioedd a'u dyledion eu hunain. Gall y Brifysgol gytuno i gais
am anfonebu trydydd parti am ffi neu ddyled (er enghraifft y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr, Awdurdod Lleol, Cyngor Cyllido neu Noddwr arall). Nid yw hyn yn effeithio ar gyfrifoldeb y myfyriwr am dalu'r ffi neu'r ddyled yn y pen draw.
Gall rhai rhaglenni astudio ôl-raddedig ofyn i fyfyrwyr dalu ffioedd "mainc" ychwanegol (h.y. yn gysylltiedig â defnyddio'r labordy). Lle dyma yw'r achos, bydd y ffioedd ychwanegol yn cael eu hamlinellu yn y cynnig i dderbyn a byddant yn cael eu talu ar yr un sail â ffioedd dysgu safonol.
Mae'r Brifysgol yn cydymffurfio ag arweiniad y Swyddfa Gartref ar ddynodi myfyrwyr fel rhai "Cartref" neu "Dramor" at ddibenion ffioedd dysgu.
Ar gyfer rhai rhaglenni proffesiynol (e.e. Diploma Ymarfer y Gyfraith a'r Diploma yn y Gyfraith i Raddedigion), gall y Brifysgol, trwy ymgynghori â'r Ysgol/Coleg dan sylw, godi blaendal na chaiff ei ad-dalu, a fydd yn cael ei wrthbwyso yn erbyn y ffioedd dysgu, pan fydd ymgeisydd yn derbyn cynnig am le.
Er mwyn cydymffurfio ag arweiniad Fisâu a Mewnfudo'r DU ar dderbyn Myfyrwyr Rhyngwladol, mae'r Brifysgol yn gofyn i Fyfyrwyr Rhyngwladol dalu blaendal na chaiff ei ad-dalu tuag at eu ffioedd dysgu cyn y gellir rhoi iddynt y dogfennau angenrheidiol i'w galluogi i wneud cais am fisa myfyriwr i ganiatáu iddynt astudio yn y DU. Gellir dod o hyd i ragor o wybodaeth ar-lein yn: https://www.swansea.ac.uk/cy/astudio/derbyn-myfyrwyr/
I4. Ymddygiad Ymgeisydd
Mae Prifysgol Abertawe yn ymrwymedig i'n gwerthoedd proffesiynol yn ei holl ryngweithio â'i hymgeiswyr.
Yn ogystal, bydd y Brifysgol yn disgwyl i ymgeiswyr ryngweithio â'r Brifysgol a'i chymuned mewn ffordd barchus. Ni fydd y Brifysgol yn goddef ymddygiad amhriodol, sarhaus na difrïol yn ystod y broses dderbyn na chyfathrebu yr ystyrir ei fod yn faleisus ac sydd â'r potensial i ddwyn anfri ar enw da'r Brifysgol. Caiff unrhyw ymddygiad o'r fath ei ystyried yn ddifrifol a gallai gael effaith niweidiol pan ystyrir yr ymgeisydd at ddibenion derbyn, apêl neu gŵyn.
Fel arfer, bydd y Brifysgol yn rhybuddio ymgeisydd os bernir bod ei ymddygiad, ei ffordd o gyfathrebu neu ei ffordd o ryngweithio yn amhriodol cyn cymryd camau pellach, ond mewn achosion difrifol, gall weithredu'n ddirybudd. Gallai camau o'r fath gynnwys gwrthod cais a wnaed, neu dynnu cynnig a wnaed yn ôl. Gellir hefyd hysbysu'r awdurdodau perthnasol am ymddygiad troseddol .
J. Ymwadiad
Mae'r Brifysgol yn gwneud pob ymdrech resymol i sicrhau bod yr wybodaeth a ddarperir mewn prosbectysau, llyfrynnau ac ar-lein yn ddefnyddiol ac yn gywir ar ddyddiad ei chyhoeddi. Efallai y bydd rhai newidiadau yn angenrheidiol, fodd bynnag e.e. i raglenni, lleoliadau astudio, cyfleoedd am leoliad gwaith, cyfleusterau neu ffioedd, o ganlyniad i resymau staffio, ariannol, rheoleiddiol ac academaidd dilys. Byddwn bob amser yn ymdrechu i gadw newidiadau i leiafswm ac i hysbysu darpar fyfyrwyr yn briodol. Caiff newidiadau i'r wybodaeth sydd wedi'i chynnwys mewn prosbectysau a thudalennau gwe rhaglenni ar-lein ei diweddaru'n bob chwarter yn www.swansea.ac.uk/undergraduate- programme-changes a https://www.swansea.ac.uk/cy/olraddedig/newidiadau-rhaglen-ol-raddedig/
J1 Tynnu'n Ôl neu Newidiadau i Raglenni
Mewn amgylchiadau eithriadol, mae'n bosib y bydd rhaid i'r Brifysgol dynnu rhaglenni yn ôl neu eu gohirio. Ni fydd hyn yn digwydd llai na 5 mis cyn y dyddiad cofrestru. Os caiff eich rhaglen ei thynnu'n ôl neu os newidir ei helfennau sylfaenol ar ôl i chi dderbyn eich cynnig, bydd y Brifysgol yn cymryd camau rhesymol i roi gwybod i chi'n gynnar bod y rhaglen wedi cael ei thynnu'n ôl neu ei newid, ac i leihau'r effaith drwy gynnig rhaglen arall addas (os oes un ar gael ac os ydych yn bodloni'r gofynion mynediad), neu bydd yn eich helpu i ddod o hyd i raglen neu brifysgol arall. Yn ogystal, bydd gennych hawl i dynnu'n ôl o'ch rhaglen a gwneud cais am ad-daliad, neu ad-daliad rhannol, unrhyw ffioedd dysgu rydych wedi'u talu.
Crëwyd ym mis Mai 2009 Diweddarwyd ym mis Ionawr 2021
|
cym_Latn
| 17,777
|
CC-MAIN-2024-26
| 0.999994
|
<urn:uuid:d3f3ab13-8bec-44cf-95fc-f73e27aae291>
|
https://senedd.cymru/media/rzkfznto/sub-ld14831-em-w.pdf
|
Memorandwm Esboniadol ar gyfer Rheoliadau Addysg (Trefniadau ar gyfer Asesu yn y Cwricwlwm i Gymru) 2022
Lluniwyd y Memorandwm Esboniadol hwn gan Gyfarwyddiaeth Addysg Llywodraeth Cymru ac fe'i gosodir gerbron Senedd Cymru ar y cyd â'r isddeddfwriaeth uchod ac yn unol â Rheol Sefydlog 27.1.
Datganiad y Gweinidog
Yn fy marn i, mae'r Memorandwm Esboniadol hwn yn rhoi darlun teg a rhesymol o effaith ddisgwyliedig Trefniadau Asesu. Rwyf wedi fy modloni bod y manteision yn cyfiawnhau'r costau tebygol.
Jeremy Miles AS/MS Gweinidog y Gymraeg ac Addysg
11 Ionawr 2022
Cynnwys
RHAN 1 – Memorandwm Esboniadol
1. Disgrifiad
1.1 Mae Rheoliadau Addysg (Trefniadau ar gyfer Asesu yn y Cwricwlwm i Gymru) 2022 ("Rheoliadau 2022") yn gosod dyletswyddau statudol ar ysgolion a lleoliadau eraill i sicrhau bod y personau a nodir yn Rheoliadau 2022 yn gwneud, gweithredu, adolygu a diwygio trefniadau asesu fel rhan o'u gwaith o lunio a chynllunio cwricwlwm o dan Fframwaith y Cwricwlwm newydd i Gymru.
2. Materion o ddiddordeb arbennig i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad
2.1 Dim
3 Y cefndir deddfwriaethol
3.1 Pasiwyd Deddf 2021 yn y Senedd ar 9 Mawrth 2021 a chafodd Gydsyniad Brenhinol ar 29 Ebrill 2021.
3.2 Mae'r Deddf 2021 yn sefydlu fframwaith deddfwriaethol i helpu i weithredu'r trefniadau asesu a'r cwricwlwm seiliedig ar ddibenion newydd i Gymru, sydd yn fod i ddod i rym yn raddol o fis Medi 2022 ymlaen.
3.3 Gwneir Rheoliadau 2022 o dan adrannau 56 a 75 o Ddeddf 2021, i osod dyletswydd ar y personau a nodir yn y Rheoliadau i wneud, gweithredu ac adolygu trefniadau asesu ar gyfer Cwricwlwm mabwysiedig, sicredig neu ddiwygiedig o dan y Cwricwlwm i Gymru. Mae adran 56 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru wneud darpariaeth ynghylch trefniadau asesu.
3.4 Diffinnir "trefniadau asesu" o dan adran 56(2) o Ddeddf 2021 fel:
Trefniadau ar gyfer asesu mewn perthynas â'r cwricwlwm perthnasol–
a) y cynnydd a wnaed gan ddisgyblion a phlant;
b) y camau nesaf yn eu cynnydd, ac
c) yr addysgu a dysgu y mae ei angen i wneud y cynnydd hwnnw.
Y weithdrefn
3.5 Mae Rheoliadau 2022 yn cael eu gwneud o dan y weithdrefn penderfyniad negyddol.
4 Diben y ddeddfwriaeth a'r effaith y bwriedir iddi ei chael
4.1 Mae diben Rheoliadau 2022 a'r effaith y bwriedir iddynt ei chael yn uniongyrchol gysylltiedig â'r hyn a nodir yn y Memorandwm Esboniadol a'r Asesiad Effaith Rheoleiddiol ar gyfer Deddf 2021.
4.2 Mae Rheoliadau 2022 yn dilyn y weithdrefn negyddol ddrafft. Yn ddarostyngedig i'r weithdrefn hon yn y Senedd, daw Rheoliadau 2022 i rym yn raddol, gan ddechrau ar 1 Medi 2022. Er hyn, efallai y byddai'r Pwyllgor am nodi'r canlynol mewn perthynas â diweddaru canllawiau i ysgolion a lleoliadau.
4.3 Mae Cefnogi cynnydd dysgwyr: canllawiau asesu a gyhoeddwyd yn wreiddiol ar 28 Ionawr 2020 yn amlinellu prif egwyddorion a diben asesu yn y Cwricwlwm i Gymru. Mae'n rhoi cyfeiriad clir ac egwyddorion canllaw i ysgolion a lleoliadau wrth iddynt ddatblygu eu trefniadau asesu ochr yn ochr â'r gwaith o ddylunio eu cwricwlwm. Mae'r canllawiau hefyd yn ymdrin â'r prosesau allweddol sydd eu hangen i sicrhau cynnydd effeithiol i ddysgwyr, sef:
- sicrhau dealltwriaeth gyffredin o gynnydd
- symud ar hyd y continwwm 3 i 16
- cyfathrebu ac ymgysylltu â rhieni/gofalwyr
4.4 Mae angen diweddaru'r Canllawiau i adlewyrchu ymrwymiadau a wnaed gan Weinidogion Cymru yn ystod hynt Deddf y Cwricwlwm ac Asesu (Cymru) 2021 (Deddf 2021) yn gynharach yn 2021, ynghyd ag adlewyrchu adborth o'r ymgynghoriad a gafwyd yn ystod hydref 2021. Bydd y Canllawiau'n cael eu diweddaru a'u cyhoeddi ar 10 Ionawr 2022 a byddant yn dod yn statudol o dan adran 71 o Ddeddf 2021.
4.5 Mae Llywodraeth Cymru yn diweddaru'r Canllawiau yn unol â Rheoliadau 2022 i roi rhagor o amser i ysgolion a lleoliadau i ddefnyddio'r cyngor hwnnw i lywio'r gwaith o wneud eu trefniadau asesu ochr yn ochr â'u gwaith o ddylunio a chynllunio eu cwricwlwm yn ystod blwyddyn academaidd 2021/22.
4.6 Mae'r Rheoliadau'n nodi'r manylion ar gyfer asesu cynnydd dysgwyr mewn perthynas â'r cwricwlwm perthnasol mewn ysgol a gynhelir, ysgol feithrin a gynhelir, lleoliad addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir, Uned Cyfeirio Disgyblion neu lle darperir ar gyfer addysg heblaw yn yr ysgol ac eithrio mewn Uned Cyfeirio Disgyblion. Rhoddir ystyr "cwricwlwm perthnasol" yn adran 56(5) o Ddeddf 2021.
4.7 Mae Deddf 2021 yn caniatáu i Reoliadau 2022 mewn perthynas â threfniadau asesu gynnwys: manylion gweithredu trefniadau asesu, gan gynnwys pryd, sut a phwy ddylai eu gwneud a'u gweithredu; y meini prawf y mae rhaid i'r trefniadau eu bodloni; yr angen i werthuso
effeithiolrwydd y trefniadau asesu a sut y dylid gwneud hyn; a phrosesau adolygu a diwygio ar gyfer trefniadau asesu. Mae Rheoliadau 2022 yn gwneud y ddarpariaeth honno.
4.8 Mae Deddf 2021 hefyd yn caniatáu i Reoliadau 2022 ar drefniadau asesu gynnwys gofynion ynghylch darparu gwybodaeth (gan y person perthnasol) ynghylch trefniadau asesu a wneir neu a weithredir. Y bwriad oedd y byddai hyn yn caniatáu i Reoliadau ei gwneud yn ofynnol i gyhoeddi trefniadau asesu i adlewyrchu'r rhai ar gyfer cyhoeddi crynodeb o gwricwlwm. Ar hyn o bryd, er mwyn cyfyngu ar y gofynion gweinyddol a osodir ar ysgolion yn ystod y cam cyflwyno cychwynnol, nid ydym yn bwriadu defnyddio'r ddarpariaeth hon.
4.9 Mae Deddf 2021 yn cynnwys darpariaeth ynghylch gosod gofynion ar ysgolion i gyhoeddi crynodeb o gwricwlwm, ac mae manylion y gofynion hyn yn cael eu hystyried a disgwyliwn i'r rhain gynnwys cyfeiriad at drefniadau asesu ar gyfer blynyddoedd cyntaf y gwaith o gyflwyno'r cwricwlwm.
Cychwyn
4.10 Mae'r Cwricwlwm i Gymru yn cael ei gyflwyno'n raddol rhwng blynyddoedd academaidd 2022/23 a 2026/27. Mae rheoliad 1 yn darparu ar gyfer cychwyn y trefniadau asesu fesul grwpiau blwyddyn, i adlewyrchu'r ffordd y bwriedir cyflwyno'r Cwricwlwm i Gymru.
Asesu parhaus drwy gydol y flwyddyn ysgol
4.11 Diben trefniadau asesu yn y Cwricwlwm i Gymru yw deall a chefnogi cynnydd plentyn neu ddysgwr drwy gwricwlwm yr ysgol neu'r lleoliad a helpu i bennu eu camau nesaf o ran addysgu a dysgu er mwyn gwneud cynnydd. Bwriedir i'r trefniadau asesu helpu pob dysgwr i wneud cynnydd drwy helpu ymarferydd i ddeall anghenion dysgwr unigol fel y gall ddefnyddio'r ddealltwriaeth honno i helpu i gynllunio addysgu a dysgu a'r camau nesaf yng nghynnydd y dysgwr fel ei fod yn cael ei gefnogi a'i herio'n briodol.
4.12 Er mwyn cefnogi cynnydd dysgwyr yn effeithiol, mae angen ymgorffori asesiadau i arferion dydd i ddydd. Mae asesiadau o dan y Cwricwlwm i Gymru yn rhan annatod o ddysgu ac addysgu. Bydd ymarferwyr yn defnyddio'r wybodaeth a geir o asesiadau i ystyried sut i deilwra'r addysgu i sicrhau bod plentyn yn gwneud cynnydd, ac yn defnyddio'r wybodaeth honno i lywio'r camau nesaf yn y dysgu.
4.13 Mae rheoliad 3 o Reoliadau 2022 yn gosod dyletswydd ar bennaeth ysgol a gynhelir neu ysgol feithrin a gynhelir, darparwr addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir, yr athro neu'r athrawes â gofal, y pwyllgor rheoli ac awdurdod lleol Uned Cyfeirio Disgyblion a'r awdurdod lleol sy'n darparu Addysg Heblaw yn yr Ysgol y tu allan i Uned Cyfeirio Disgyblion, i wneud trefniadau asesu sy'n addas ar gyfer dysgwyr neu blant o wahanol
oedrannau, galluoedd a doniau, sy'n darparu ar gyfer asesu dysgwyr yn barhaus drwy gydol y flwyddyn ysgol, gyda'r bwriad o gefnogi cynnydd dysgwyr.
4.14 Mae trefniadau asesu yn rhan annatod o Ddylunio'r Cwricwlwm, gyda gwybodaeth o drefniadau asesu yn cael ei defnyddio i lywio addysgu a dysgu a'r camau nesaf i gefnogi cynnydd dysgwyr. Er mwyn sicrhau bod y trefniadau asesu a roddir ar waith a'r wybodaeth sy'n deillio o'r rhain yn cefnogi dealltwriaeth o gynnydd o yn y Cwricwlwm, mae Rheoliadau 2022 yn ei gwneud yn ofynnol i'r gwaith o gynllunio a gwneud trefniadau asesu ar gyfer cwricwlwm ysgol neu leoliad gael ei wneud ochr yn ochr â'r gwaith o ddylunio'r Cwricwlwm.
4.15 Mae rheoliad 3(6) o Reoliadau 2022 yn gwneud darpariaeth ar gyfer darparwyr addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir, sydd â'r ystyr a roddir yn adran 80(1)(a) o Ddeddf 2021, sy'n caniatáu iddynt fodloni gofynion asesu parhaus drwy fabwysiadu'r trefniadau asesu a gyhoeddwyd gan Weinidogion Cymru o dan reoliad 9. Fodd bynnag, nid oes rhaid i ddarparwyr addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir fabwysiadu'r cwricwlwm na'r trefniadau asesu a wneir gan un o Weinidogion Cymru ac, mewn amgylchiadau o'r fath, rhaid i ddarparwyr addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir sicrhau bod Cwricwlwm mabwysiedig yn bodloni gofynion y Cwricwlwm.
4.16 Er mwyn sicrhau bod pob dysgwr sy'n derbyn addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir yn cael cymorth i wneud cynnydd ar hyd eu cwricwlwm mabwysiedig, pan fo darparwr yn dewis peidio â mabwysiadu trefniadau asesu Gweinidogion Cymru, rhaid iddynt wneud, gweithredu, adolygu a diwygio eu trefniadau asesu eu hunain. Er mwyn sicrhau bod y trefniadau asesu yn cefnogi cynnydd ac yn llywio addysgu a dysgu, rhaid gwneud y rhain ar yr un pryd â'r gwaith o ddylunio'r cwricwlwm.
Rhoi Trefniadau Asesu ar Waith
4.17 Mae rheoliad 4 o Reoliadau 2022 yn gwneud darpariaeth ar gyfer gweithredu'r trefniadau asesu a wneir o dan reoliad 3. Mae'n gosod dyletswydd ar y "person perthnasol" fel y'i diffinnir gan Ddeddf 2021 i weithredu'r trefniadau asesu. Mae hyn yn rhoi cyfrifoldeb ar y cyd ar bennaeth a chorff llywodraethu ysgol a gynhelir neu ysgol feithrin a gynhelir i weithredu trefniadau asesu.
4.18 Ar gyfer lleoliadau eraill, mae'r rhai sy'n gyfrifol am wneud y trefniadau asesu hefyd yn gyfrifol am eu gweithredu.
Adolygu a Diwygio trefniadau asesu parhaus
4.19 Yn unol â'r dyletswyddau a osodir ar ysgolion a lleoliadau mewn perthynas â sicrhau bod cwricwlwm mabwysiedig yn cael ei adolygu a'i ddiwygio i sicrhau ei fod yn parhau i fodloni gofynion y Cwricwlwm, mae rheoliad 5 o Reoliadau 2022 yn gosod dyletswyddau ar ysgolion a lleoliadau i adolygu a diwygio trefniadau asesu er mwyn sicrhau eu bod yn parhau i fod yn berthnasol i'r Cwricwlwm mabwysiedig. Bwriad y ddarpariaeth hon yw sicrhau bod trefniadau asesu yn cyd-fynd â'r cwricwlwm ac yn parhau i
gefnogi cynnydd dysgwyr. Mewn ysgol a gynhelir neu ysgol feithrin a gynhelir, perchnogir y dyletswyddau hyn ar y cyd gan y pennaeth a'r corff llywodraethu.
Trefniadau ar gyfer Asesu Dechreuol
4.20 Er mwyn cynllunio a chefnogi plentyn neu ddysgwr yn briodol i wneud cynnydd mewn cwricwlwm, mae'n hanfodol cael dealltwriaeth o'u sefyllfa bresennol o ran eu dysgu. Er mwyn cefnogi hyn a sicrhau'r ddealltwriaeth hon o ddechrau taith dysgwr mewn ysgol neu leoliad, mae rheoliad 6 o Reoliadau 2022 yn ei gwneud yn ofynnol i'r person a nodir yn yr adran (pennaeth, darparwr, athro â gofal, pwyllgor rheoli, awdurdod lleol) wneud a gweithredu trefniadau asesu sy'n helpu i greu darlun o alluoedd a doniau'r dysgwr mewn perthynas â chwricwlwm yr ysgol neu'r lleoliad. Y bwriad yw mai'r asesiadau hyn yw'r cam cyntaf tuag at ddatblygu dealltwriaeth o ddysgwr, ei gryfderau, ei feysydd gwella, a lle mae angen mwy o ffocws neu gymorth, a bod yr wybodaeth hon wedyn yn cael ei defnyddio i gynllunio'r camau nesaf ac i deilwra addysgu a dysgu i alluogi cynnydd.
4.21 Er mwyn sicrhau bod gan ysgolion yr hyblygrwydd i sicrhau bod eu trefniadau ar gyfer asesu dechreuol yn cyd-fynd â'u cwricwlwm, ysgolion a lleoliadau fydd yn gyfrifol am bennu manylion y trefniadau hyn ar gyfer asesu dechreuol. Mae Rheoliadau 2022 yn ei gwneud yn ofynnol i'r asesiadau hyn fod yn addas ar gyfer dysgwyr neu blant o wahanol oedrannau, galluoedd a doniau a rhaid iddynt gwmpasu sgiliau rhifedd a llythrennedd, a datblygiad corfforol, cymdeithasol ac emosiynol plant a dysgwyr.
4.22 Wrth gydnabod bod plant a dysgwyr dechrau mewn ysgolion a lleoliadau ar wahanol adegau ar draws y continwwm 3-16, pa un a ydynt yn dechrau â darpariaeth feithrin a gynhelir neu addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir, yn dechrau mewn ysgol neu leoliad pan fyddant o oedran ysgol gorfodol, neu'n dechrau mewn ysgol neu leoliad ar ddechrau neu yng nghanol blwyddyn academaidd, ac i sicrhau bod yr wybodaeth a gesglir o'r asesiadau hyn yn cael ei defnyddio i gefnogi cynnydd dysgwyr, mae'r rheoliad yn ei gwneud yn ofynnol i gynnal asesiadau dechreuol o fewn 6 wythnos i blentyn neu ddysgwr ddechrau mewn ysgol neu leoliad, ac eithrio dysgwyr Blwyddyn 6 sy'n symud i Flwyddyn 7. Ar gyfer y grŵp hwn o ddysgwyr, dylid trosglwyddo gwybodaeth i gefnogi eu cynnydd ar hyd y continwwm dysgu fel rhan o drefniadau pontio a roddir ar waith rhwng ysgolion cynradd ac uwchradd.
Gweithredu'r trefniadau ar gyfer asesu dechreuol
4.23 Mae rheoliad 7 o Reoliadau 2022 yn gosod dyletswydd ar y "person perthnasol" i weithredu'r trefniadau ar gyfer asesu dechreuol.
Adolygu a diwygio'r trefniadau ar gyfer asesu dechreuol
4.24 Mae rheoliad 8 o Reoliadau 2022 yn ei gwneud yn ofynnol i'r trefniadau a roddir ar waith ar gyfer rhoi asesiadau dechreuol i ddysgwyr gael eu hadolygu, a'u diwygio os oes angen, gan y "person perthnasol". Diben hyn yw sicrhau bod y trefniadau ar gyfer asesu dechreuol yn caniatáu i ymarferwyr ddatblygu
dealltwriaeth o'r dysgwr mewn perthynas â'r cwricwlwm mabwysiedig a sicrhau eu bod yn parhau i fod yn addas i'r diben.
Dyletswydd Gweinidogion Cymru i gyhoeddi trefniadau asesu
4.25 Mae'r Cwricwlwm i Gymru yn gymwys i bob dysgwr rhwng 3 ac 16 oed mewn darpariaeth feithrin a gynhelir neu ddarpariaeth feithrin a gyllidir ond nas cynhelir. O dan adran 13 o Ddeddf 2021, rhaid i Weinidogion Cymru gyhoeddi cwricwlwm addas sy'n darparu ar gyfer addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir. Rhoddwyd y dyletswyddau hyn ar Weinidogion Cymru i gydnabod y gallai darparwyr addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir wynebu anawsterau wrth ddod o hyd i gapasiti i gynllunio eu cwricwlwm eu hunain. I gydnabod ymhellach y pryderon hyn ynghylch capasiti ac i gydnabod na fyddai'n rhesymol gofyn i leoliad addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir wneud trefniadau asesu ar gyfer Cwricwlwm nad ydynt wedi'i gynllunio, mae rheoliad 9 o Reoliadau 2022 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru wneud trefniadau asesu ar gyfer y Cwricwlwm y maent yn ei gyhoeddi o dan adran 13 o Ddeddf 2021.
4.26 Mae'r rheoliad hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru adolygu'r trefniadau asesu a'u diwygio os nad ydynt bellach yn bodloni'r gofynion asesu neu os yw'n briodol gwneud hynny.
4.27 Mae rheoliad 9 yn ei gwneud yn ofynnol i'r trefniadau asesu ar gyfer y cwricwlwm cyhoeddedig gael eu gwneud erbyn 1 Medi 2023. Bwriedir i drefniadau asesu drafft, a ddatblygir drwy drefniant cyd-awduro, fod ar gael o fis Medi 2021 i ganiatáu i ddarparwyr addysg feithrin a gyllidir ond nas cynhelir gyflawni eu dyletswyddau mewn perthynas â threfniadau asesu. Ni fydd y trefniadau asesu hyn yn cael eu cwblhau tan fis Medi 2022, er mwyn caniatáu ar gyfer cyfnod o ymgynghori a threialu.
4.28 Mae'r gofynion a osodir ar Weinidogion Cymru i wneud, adolygu a diwygio trefniadau asesu hefyd yn estyn i'r trefniadau ar gyfer asesu dechreuol ar gyfer plentyn sy'n dechrau mewn lleoliad. Amlinellir diben ac effaith arfaethedig asesu dysgwr wrth iddo ddechrau ym mharagraffau 4.12-4.14 uchod.
5 Ymgynghori
5.1 Datblygwyd y cynigion deddfwriaethol ar y cyd ag aelodau'r Grŵp Cynghori ar Asesu, grŵp arbenigol gyda chynrychiolwyr o ysgolion cynradd, ysgolion uwchradd ac ysgolion arbennig, academyddion, a chynrychiolwyr o'r haen ganol gan gynnwys Partneriaethau a Chonsortia Rhanbarthol ac Estyn. Roedd cyd-awduro'r polisi yn caniatáu inni ddefnyddio gwybodaeth ac arbenigedd y grŵp i ystyried effaith weithredol a goblygiadau cysylltiedig y cynigion polisi.
5.2 Mae Grŵp Cynghori ar Asesu wedi bod yn elfen allweddol wrth ddatblygu polisi asesu o fewn y Cwricwlwm i Gymru, wrth gyd-awduro'r Canllawiau Cefnogi Cynnydd Dysgwyr, yn ogystal â'r polisi manylach ar gyfer Rheoliadau 2022.
5.3 Cynhaliwyd ymgynghoriad ffurfiol 8 wythnos o hyd rhwng 6 Medi a 31 Hydref 2021 ar y cynigion ar gyfer trefniadau asesu yn y Cwricwlwm i Gymru. Cafodd yr ymgynghoriad ei hyrwyddo i gynulleidfa eang o randdeiliaid allweddol yn cynnwys ysgolion, lleoliadau, awdurdodau lleol, consortia rhanbarthol, Comisiynydd Plant Cymru, grwpiau plant, Estyn, undebau athrawon a rhanddeiliaid ehangach.
5.4 Roedd y strategaeth ymgysylltu i gefnogi'r ymgynghoriad yn cynnwys gwaith gyda Wavehill i ddarparu grwpiau ffocws penodol. Amcan cyffredinol y grwpiau ffocws oedd casglu ystod o wybodaeth ychwanegol i gefnogi ein dealltwriaeth o safbwyntiau grwpiau penodol ar y cynigion. Roedd hyn yn cynnwys cwestiynau manylach ar gynigion yn y ddogfen ymgynghori, yn ogystal â chwestiynau penodol yn ymwneud â grwpiau rhanddeiliaid unigol a amlinellir yn y gofynion. Gofynnodd y grwpiau ffocws am safbwyntiau plant a phobl ifanc, rhieni a gofalwyr, uwch-arweinwyr, llywodraethwyr a chynrychiolwyr o leoliadau addysg heblaw yn yr ysgol, gan gynnwys Unedau Cyfeirio Disgyblion.
5.5 Daeth 78 o ymatebion i law. Roedd nifer o'r ymatebion hyn yn gyflwyniadau manwl. Mae'r ddogfen ymgynghori a chrynodeb o'r ymatebion ar gael ar-lein yma: Trefniadau Asesu: is-ddeddfwriaeth yn deillio o Ddeddf Cwricwlwm ac Asesu (Cymru) 2021.
5.6 Roedd y prif bwyntiau a godwyd yn ymwneud yn bennaf ag adborth ehangach, a oedd yn estyn y tu hwnt i gynnwys Rheoliadau 2022. Fodd bynnag, helpodd yr adborth a gafwyd i ddiwygio'r drafft o Reoliadau 2022, er enghraifft i fynd i'r afael â rhai o'r pryderon a godwyd ynghylch natur grynodol bosibl asesiadau dechreuol, fel a gafwyd ar ddeall yn sgil y cynigion ymgynghori. Er mwyn sicrhau mwy o eglurder o ran bod yr asesiadau yn canolbwyntio ar lefel cwricwlwm ysgol/lleoliad, ac ar ystod o asesiadau yn defnyddio gwahanol dechnegau, rydym wedi addasu'r iaith i "Trefniadau ar gyfer Asesu Dechreuol" ac wedi rhoi mwy o eglurder o ran ffocws yr asesiadau hyn yn y Canllawiau Asesu.
5.7 Cafodd yr adborth ehangach, a oedd yn estyn y tu hwnt i gynnwys Rheoliadau 2022, ei gasglu ac mae eisoes yn llywio'r gwaith o ddatblygu polisi, rhaglenni a chanllawiau. Ceir isod grynodeb o'r prif themâu a godwyd:
* Nodi'r angen am ddeunydd ategol ychwanegol ac arferion da sy'n enghreifftio'r broses ymarferol o weithredu trefniadau asesu;
* Ymholiadau ynghylch sut y caiff cydraddoldeb o ran cynnydd ei gyflwyno'n genedlaethol gyda threfniadau cwricwlwm ac asesu a gynlluniwyd yn lleol;
* Galw am fwy o gefnogaeth i ddeall sut olwg fydd ar gynnydd o dan y Cwricwlwm i Gymru ar ôl dileu disgrifyddion lefelau y Cyfnod Sylfaen a'r Cyfnod Allweddol,
* Yr angen am ddysgu proffesiynol o ansawdd uchel i gefnogi ymarferwyr ac arweinwyr i allu gwneud, gweithredu ac adolygu trefniadau asesu sy'n addas i'r diben;
* Cydnabod y byddai angen ymrwymiad amser sylweddol i gyflawni'r cynigion ehangach a fyddai'n cael effaith ariannol gyfatebol i ryddhau ymarferwyr o'u hymrwymiadau addysgu;
* Angen am hyder yn y system y bydd treialu a diwygio dulliau o ymdrin â threfniadau cwricwlwm ac asesu yn cael eu cefnogi;
* Galw am well dealltwriaeth o rôl Estyn a sut y bydd trefniadau gwerthuso a gwella yn gweithredu pan na fydd asesu bellach yn cynhyrchu data er mwyn adrodd.
5.7 Fel y nodwyd gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg yn ei ddatganiad llafar ar 6 Gorffennaf 2021, mae gwaith ar y meysydd a gwmpesir gan yr adborth ehangach eisoes ar y gweill ar gyfer mis Medi 2021 ymlaen. Er enghraifft, mae adborth sy'n tynnu sylw at asesu a chynnydd wrth ddysgu fel meysydd cymorth allweddol, yn llywio'r gwaith o ddatblygu'r prosiect cynnydd Cymru gyfan, blaenoriaethau'r Rhwydwaith Cenedlaethol ar gyfer Gweithredu'r Cwricwlwm o fis Medi ymlaen, a rhagor o ddiweddariadau i'r canllawiau ar ddiwedd 2021.
Rhan 2 – Asesiad Effaith Rheoleiddiol
6. Trosolwg o'r Asesiad Effaith Rheoleiddiol
6.1 Mae'r trefniadau asesu'n ffurfio rhan annatod o Fframwaith y Cwricwlwm i Gymru sydd, ynghyd â dyletswyddau a gofynion eraill a roddir ar ysgolion a lleoliadau o dan Ddeddf 2021, yn rhoi eglurder a disgwyliadau cenedlaethol o ran y sut mae rhaid/sut y gellir datblygu cwricwlwm.
6.2 Fel y cydnabyddir yn yr adran Cynllunio eich Cwricwlwm o ganllawiau'r Cwricwlwm i Gymru, mae'r broses o ddatblygu'r cwricwlwm ac asesu o reidrwydd yn broses holistaidd. Mae angen iddi adlewyrchu amrywiaeth o ystyriaethau, sy'n cynnwys y trefniadau asesu y darperir ar eu cyfer o dan Reoliadau 2022, ynghyd â dyletswyddau a gofynion mandadol eraill o dan Ddeddf 2021, canllawiau cwricwlwm ehangach, ynghyd ag amgylchiadau lleol. O ganlyniad, nid ystyrir bod dadansoddiadau a chostau penodol ac ar wahân mewn perthynas ag effeithiau rhanedig elfennau penodol o'r Fframwaith yn ymarferol; neu, pe rhoddir cynnig ar hynny, y byddai'n arwain at ganlyniadau dadleuol o ystyried yr amrywiaeth eang o amrywiadau a chafeatau a fyddai'n gysylltiedig. Yn gryno, ni fyddai'n realistig ceisio dadansoddi, asesu ac adrodd ar effeithiau'r gofynion penodol a nodir ym mhroses ehangach gweithredu'r Cwricwlwm i Gymru mewn ysgolion a lleoliadau.
6.3 Lluniwyd gwybodaeth fanwl am y costau, y manteision a'r risgiau sy'n gysylltiedig â phroses asesu cwricwlwm ar gyfer ysgolion a lleoliadau. Nodir hyn yn y Memorandwm Esboniadol a'r Asesiad Effaith Rheoleiddiol ar gyfer Deddf 2021 a ddiweddarwyd yn ddiweddar ac s basiwyd yn y Senedd ar 9 Mawrth 2021, a gafodd Gydsyniad Brenhinol ar 29 Ebrill 2021 ac a gyhoeddwyd ym mis Ebrill 202. Yn ystod hynt Deddf 2021 ymrwymodd Llywodraeth Cymru i ddiweddaru'r Senedd ar y costau sy'n gysylltiedig â gweithredu Deddf 2021 a diwygio'r cwricwlwm. Mae'r diweddariad hwn yn cael ei ddarparu ym mis Ionawr 2022 fel rhan o waith craffu ar y gyllideb.
Asesiadau Effaith
6.4 Mae'r broses o asesu effaith mewn perthynas â'r Cwricwlwm i Gymru yn mynd rhagddi. O ganlyniad, mae eisoes amrywiaeth o asesiadau effaith sydd wedi'u cyhoeddi ac, mewn rhai achosion, sydd wedi'u diweddaru'n ddiweddar, yn ymwneud yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol â'r gofynion ar ysgolion a lleoliadau. Mae'r rhain yn cynnwys:
* Y Memorandwm Esboniadol a'r Asesiad Effaith Rheoleiddiol ar gyfer y Cod Datganiadau o'r Hyn sy'n Bwysig a'r Cod Cynnydd a gyhoeddwyd ym mis Medi 2021.
* Ym mis Ebrill 2021, cyhoeddwyd gwybodaeth fanwl am y costau, y manteision a'r risgiau sy'n gysylltiedig â'r broses o ddiwygio'r cwricwlwm ar draws y system ac ar gyfer ysgolion a lleoliadau, yn y Memorandwm Esboniadol a'r Asesiad Effaith Rheoleiddiol ar gyfer Deddf 2021. Fel y nodwyd ym mharagraff 6.3, mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi ymrwymo i ddiweddaru'r Asesiad Effaith Rheoleiddiol ymhellach erbyn diwedd 2021.
* Cyhoeddwyd asesiad effaith integredig o'r modd y byddai cynigion ar gyfer deddfwriaeth Cwricwlwm ac Asesu yn effeithio ar addysgu a dysgu ym mis Gorffennaf 2020.
* Cyhoeddwyd Sicrhau mynediad i'r cwricwlwm llawn: asesiad o'r effaith ar hawliau plant ym mis Gorffennaf 2020.
* Cyhoeddwyd Canllawiau ar gyfer Cwricwlwm i Gymru 2022: asesiad o'r effaith ar hawliau plant ym mis Gorffennaf 2020.
* Cyhoeddwyd Asesiad Effaith Integredig ar Gynigion ar gyfer Crefydd, Gwerthoedd a Moeseg ym mis Ebrill 2020.
* Cyhoeddwyd y ffurflen Nodi'r Effaith ar y System Gyfiawnder ym mis Ebrill 2018.
7. Yr opsiynau
7.1 Ystyriwyd opsiynau ynghylch y dull o drin trefniadau asesu yn y Cwricwlwm i Gymru (ac fe'u trafodwyd gan yr Aelodau yn y Senedd) yn ystod hynt Deddf 2021 rhwng 2020 a 2021. O ganlyniad, cwmpesir hyn yn y Memorandwm Esboniadol a'r Asesiad Effaith Rheoleiddiol ar gyfer Deddf 2021.
7.2 I grynhoi, ystyriwyd bod rhaid gwneud trefniadau asesu i gefnogi cynnydd dysgwyr yn y Cwricwlwm i Gymru ac y dylid nodi'r gofynion manwl ar gyfer y rhain yn Rheoliadau 2022.
7.3 Ystyriwyd opsiynau ynghylch a ddylai manylion y rhain gael eu hamlinellu mewn canllawiau, eu gosod ar wyneb Deddf 2021 neu eu nodi yn Rheoliadau 2022. Daethpwyd i'r casgliad bod y canllawiau'n fwy addas i fanylion yr egwyddorion a'r dull asesu yn y Cwricwlwm i Gymru. Er hyn, oherwydd natur gyfannol asesu yn y Cwricwlwm i Gymru, dylai bod gan ofynion manwl ar gyfer trefniadau asesu statws statudol. O ystyried natur fanwl y gofynion a'r dull asesu newydd, ystyriwyd na fyddai rhoi'r manylion ar wyneb Deddf 2021 yn darparu'r hyblygrwydd sydd ei angen i ymgymryd â newidiadau posibl yn y gofynion ar weithredu ac i ymateb iddynt. Daethpwyd i'r casgliad felly y dylid nodi'r gofynion yn Rheoliadau 2022.
7.4 Mae'r Rheoliadau'n rhoi'r sicrwydd angenrheidiol i ysgolion a lleoliadau ynghylch trefniadau asesu, gan ddarparu rhywfaint o gysondeb o ran deall a chefnogi cynnydd dysgwyr yn y Cwricwlwm i Gymru.
7.5 Wrth graffu ar Ddeddf 2021 pan oedd yn Fil, arweiniodd trafodaeth ar y Rheoliadau ar gyfer trefniadau asesu at basio gwelliant, gan newid y gofyniad i ganiatáu i Reoliadau ar drefniadau asesu gael eu gwneud, i ofyniad i osod dyletswydd ar Weinidogion Cymru yn ei gwneud yn ofynnol i Reoliadau ynghylch trefniadau asesu gael eu gwneud.
7.6 O ganlyniad, mae adran 56 o Ddeddf 2021 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru wneud Rheoliadau 2022.
7.7 Ymgynghorwyd ar yr egwyddorion a'r dull a fwriadwyd, ynghyd â'r cynigion deddfwriaethol i asesu yn y Cwricwlwm i Gymru, ym mis Ebrill 2019. Arweiniodd hyn at ddiwygiadau sylweddol i'r canllawiau Cefnogi Cynnydd Dysgwyr – Canllawiau Asesu a gyhoeddwyd ar ffurf drafft ym mis Ionawr 2020.
7.8 Mae'r Gweinidog wedi ymgynghori ar y cynigion ar gyfer trefniadau asesu a bennir yn Rheoliadau 2022 ac amlinellir crynodeb o'r adborth i'r ymgynghoriad yn y Memorandwm Esboniadol uchod.
8. Costau a manteision
8.1 Fel y nodir yn adran 6 uchod, ni chynhaliwyd unrhyw ddadansoddiad ar wahân o gostau a manteision yn benodol i elfennau Fframwaith y Cwricwlwm i Gymru a nodir yn Rheoliadau 2022 ar y sail yr ystyrir nad yw dadansoddiad o'r fath yn realistig. Fodd bynnag, nid ydym yn rhagweld y bydd unrhyw gostau ychwanegol i'r system addysg yn sgil y Rheoliadau hyn ar ben yr hyn a nodir yn yr Asesiad Effaith Rheoleiddiol y cyfeiriwyd ato ym mharagraff 6.3.
8.2 Heb Reoliadau 2022 ni fyddai gan ysgolion a lleoliadau unrhyw rwymedigaeth statudol i wneud na gweithredu trefniadau asesu i gefnogi eu Cwricwlwm. Heb ddyletswyddau statudol, gallai ysgolion a lleoliadau ddewis peidio â gwneud neu weithredu trefniadau asesu gan arwain at ddiffyg cefnogaeth a dealltwriaeth o gynnydd dysgwyr mewn cwricwlwm, ynghyd â bwlch cyfatebol mewn gwybodaeth hanfodol sydd ei hangen i lywio hunanarfarnu a gwella a chodi cyrhaeddiad dysgwyr.
9. Asesu'r gystadleuaeth
9.1 Prawf hidlo'r gystadleuaeth:
9.1 Ni fydd y darpariaethau yn Rheoliadau 2022 yn effeithio ar fusnesau, nac elusennau a/neu'r sector gwirfoddol mewn ffyrdd sy'n codi materion o ran cystadleuaeth. Ni chymhwyswyd y prawf hidlo'r gystadleuaeth.
9.2 Ni ddisgwylir i'r darpariaethau yn Rheoliadau 2022 gael unrhyw effaith ar gystadleuaeth na gosod unrhyw gyfyngiadau ar gyflenwyr newydd na chyflenwyr presennol. Fel y nodir yn yr Asesiad Effaith Rheoleiddiol y cyfeiriwyd ato ym mharagraff 6.3, disgwylir mai cyrff cyhoeddus, sydd eisoes yn talu'r costau hyn, fydd yn gorfod talu'r mwyafrif o'r costau sy'n gysylltiedig â'r ddeddfwriaeth.
9.3 Ni ddisgwylir i'r ddeddfwriaeth gael unrhyw effaith negyddol ar fusnesau bach a chanolig yng Nghymru.
10. Adolygu ar ôl gweithredu
10.1 Bydd y gwaith o weithredu'r Rheoliadau mewn ysgolion a lleoliadau yn mynd rhagddo rhwng mis Medi 2022 a blwyddyn academaidd 2026/27 wrth i'r Cwricwlwm i Gymru gael ei gyflwyno mewn ysgolion a lleoliadau. Bydd adolygiad o'r broses o'u gweithredu yn rhan o'r adolygiad gweithredu
ehangach a nodir yn yr Asesiad Effaith Rheoleiddiol y cyfeiriwyd ato ym mharagraff 6.3 uchod.
10.2 Nid yw'r rhaglen ehangach o werthuso diwygiadau i'r cwricwlwm (gweler: Cwricwlwm i Gymru: Cynllun gweithredu- Hwb (llyw.cymru)) wedi'i gynllunio fel asesiad ôl-weithredol unigol o effeithiau. Yn hytrach, mae'n broses ddysgu barhaus, gyda gwerthuso effeithiau yn rhan bwysig ohoni. Cynhelir gwerthusiad ffurfiannol yn ystod blynyddoedd cynnar y broses weithredu er mwyn deall llwyddiannau a heriau cynnar, a pha un a yw diwygiadau i'r cwricwlwm yn cael y canlyniadau y bwriadwyd iddynt eu cael. Bydd hyn yn sicrhau y gellir gwneud unrhyw newidiadau angenrheidiol i bolisïau er mwyn gwella eu heffeithiolrwydd. Bydd gwerthusiad o effaith yn ystyried canlyniadau diwygiadau wrth iddynt gael effaith ac ar ôl cyfnod digonol, i adael i ganlyniadau tymor hirach ddod i'r amlwg. Fel rhan o'r broses hon, caiff gwaith ei flaenoriaethu drwy'r Rhwydwaith Cenedlaethol ar gyfer gweithredu cwricwlwm ac asesu i gefnogi gwaith ysgolion a lleoliadau ar gynnydd dysgu ac i feithrin dealltwriaeth ar draws y system ac adolygu'r egwyddorion cysylltiedig dros amser.
|
cym_Latn
| 12,040
|
CC-MAIN-2024-18
| 1.000004
|
<urn:uuid:e4a3609e-5bca-4c5a-b71e-187cfce61e04>
|
http://dinesydd.com/blw2006/dinesydd307p.pdf
|
www.dinesydd.com
Ebrill 2006
Papur Bro Dinas Caerdydd a'r Cylch
CYCHWYN APÊL YR EISTEDDFOD
Côr Aelwyd Hamdden a Chor Unedig Ysgolion Gyfun yr ardal yn y cyngerdd yn Neuadd Dewi Sant ar 26 Mawrth. Hefyd cymerwyd rhan gan Gôrdydd, Côr Merched Canna, Côr Caerdydd, Côr CF1, a Pharti'r Wenallt.
Yr unadwyr oedd Alice Reed, Mali Llewelyn, Marged Jones a Lowri Wa l t on . Roedd y cyngerdd er budd Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd 2008.
YMATEB HWNNA YDI O
Ymateb hwnna ydy o. Golygydd y mis diwethaf yn codi nifer o bwyntiau a'r cyfryngau'n ymateb. Wedyn y Dinesydd yn ymateb i'r cyfryngau.
Golygydd y mis diwethaf yn datgan fod 32,000 o Gymry Cymraeg Caerdydd "yn methu cynnal papur bro Cymraeg bob mis ac nid yn ariannol yn unig. Mae cael pobl i gyfrannu fel cael gwaed o garreg, ac oni bai am glecs y capeli a'r ysgolion, fe fyddai'n dlawd iawn ar y papur."
Y BBC ym Mangor yn ymateb drwy gynnal rhaglen Taro'r Post brynhawn Llun diwethaf lle bu'r cyflwynydd Rhys Owen yn holi Dr E Wyn James, Cadeirydd Pwyllgor y Dinesydd am ei farn ar y sefyllfa. Wedyn ymatebodd Leah Jones, ysgrifenyddes Côr CF1, merch sydd wedi ei geni a'i magu yn y ddinas. Rhaglen ddiddorol ac fe ddaeth llawer pwynt i'r amlwg fel y Dinesydd yn llawn newyddion am yr ysgolion a'r capeli a ddim yn apelio at bobl ifanc dwy garfan o Gymry yng Nghaerdydd, bobl barhaol a phobl dros dro y bobl barhaol sy'n tueddi i gyfrannu at y Dinesydd pobl ifanc ddim yn gwybod am y Dinesydd copïau o'r Dinesydd ddim ar gael yn hawdd i'r bobl ifanc
Y realiti yw mae nifer fawr o Gymry Caerdydd yn gefnogol iawn i'r papur fel y mae eu haelioni'n cyfrannu bron i £5,000 mewn dau fis yn dangos. Pan mae'r papur mewn trafferthion ariannol mae'r gefnogaeth ariannol yna am nad oes gohebyddion penodedig i hel straeon mae'r papur yn dibynnu yn helaeth iawn ar y storïau a ddaw i law. 'Dydy Calendr y Dinesydd ddim yn rhestr ddigon llawn o weithgareddau Cymraeg y ddinas ag o'r tua 20 corff, sefydliad neu gymdeithas sy'n hysbysebu drwyddo ddim ond tua 4 sy'n adrodd yn ôl ar y gweithgaredd.
Beth allwn ni fel cefnogwyr a darllenwyr y Dinesydd ei wneud ?
Mae Cymry Caerdydd wedi dangos eu cefnogaeth drwy ymateb mor anhygoel i'r apêl ariannol. Mae'n rhaid i Bwyllgor y Dinesydd nawr ystyried y dyfodol yn ddwys iawn a dangos eu bod yn haeddu'r fath gefnogaeth.
I wneud papur diddorol mae'n rhaid cael erthyglau diddorol fel pytiau bach o newyddion am y gweithgareddau Cymraeg. Dim ond paragraff sydd ei angen erthyglau byr am Gaerdydd ei gorffennol, ei phresennol a'i dyfodol mae 200 o eiriau'n llawn ddigon llythyrau byr tua 40 gair sy'n cwyno, lleisio barn, gweld bai neu'n canmol rhywbeth yng Nghaerdydd rhywbeth fydd yn ennyn ymateb yn y rhifyn canlynol hanes chwaraeon oes yna agwedd Cymraeg neu Gymreig ar hynt a helynt Clybiau mawr a bach Chwaraeon y Ddinas mewn 60 gair ? erthyglau byr ar Gymry Cymraeg nodedig yn hanes Caerdydd tua 100 gair.
Dewch Gymry Caerdydd eich papur chi ydi o. Ar ôl rhoi eich llaw mor hael yn eich poced, rhowch eich pin ysgrifennu ar bapur hefyd.
TŶ'R CYMRY yn 70 OED
Bu dathlu penblwydd Tŷ'r Cymry yn 70 oed dros Ŵyl Dewi. Mae pwysigrwydd Tŷ'r Cymry yn hanes Cymry Cymraeg Caerdydd yn enfawr ac fe ddaeth hyn allan yn glir iawn yn sgyrsiau'r naw person a amlinellodd hanes y Tŷ hyd at yma. Robat ap Tomos, Llywydd Tŷ'r Cymry, a lywyddodd y noson a chyflwynwyd y siaradwyr gan Iorwerth Morgan, Ysgrifennydd y Tŷ.
Rhodd i Gymry Cymraeg Caerdydd oedd Tŷ'r Cymry gan Lewis Williams o'r Barri ym 1936. Ei fwriad oedd darparu cyfle i Gymry Cymraeg ymgynnull, i fudiadau Cymreig gyfarfod i hyrwyddo'r Gymraeg a'i diwylliant ac i weithio tuag at "statws dominiwn Cymraeg" i Gymru. Fe wireddwyd ei freuddwyd.
Yn Nhŷ'r Cymry y gwelwyd y cynnig cyntaf i sefydlu ysgol Gymraeg ei chyfrwng yn yr ardaloedd Seisnigedig. Ym 193738 'roedd Gwyn M Daniel ac eraill o griw Tŷ'r Cymry ar fin sefydlu'r ysgol yn y Tŷ. Ond ni sefydlwyd hi ar y pryd oherwydd bod y rhyfel yn nesáu ac i Arglwydd Faer Caerdydd fynnu mai cyfrifoldeb pwyllgor addysg y ddinas oedd sefydlu pob ysgol.
Parhad ar dudalen 3
Y Dinesydd
www.dinesydd.com
Golygydd y rhifyn hwn: Peter Gillard
Golygydd y rhifyn nesaf: Cen Wiliams
Anfonwch ddefnyddiau ar gyfer rhifyn Mai 2006 erbyn 24 Ebrill at:
Cen Wiliams, 27 Llantrisant Rise, Llandaf, Caerdydd CF5 2PG (ebost: firstname.lastname@example.org; ffôn: 0292057 5439).
neu at
Gadeirydd Pwyllgor Y Dinesydd:
Dr E. Wyn James, 16 Kelston Rd., Yr Eglwys Newydd, Caerdydd CF14 2AJ (ebost:email@example.com; ffôn: 02920628754).
CyhoeddirY Dinesyddgan BwyllgorY Dinesydd. Fe'i cysodir gan gweHendre a'i argraffu gan
Wasg Morgannwg, Mynachlog Nedd.
CALENDR
Anfonwch eitemau at Dr E. Wyn James. (Gweler uchod)
DERBYN A DOSBARTHU
Os ydych am dderbynY Dinesydd drwy'r post, neu am gynorthwyo gyda'r dosbarthu cysylltwch â CERI MORGAN, 24 Cwm Gwynlais, Tongwynlais, Caerdydd. CF15 7HU. Ffôn symudol: 07774 816209
ebost: firstname.lastname@example.org
HYSBYSEBU
Mae 3,000 o gopïau o bob rhifyn o'r Dinesyddyn cael eu dosbarthu. Mae'n gyfrwng hwylus i gyrraedd cyfran uchel o Gymry Cymraeg y brifddinas.
Os ydych am hysbysebu ynY Dinesyddcysylltwch â Siân Lewis: 029 20565658. email@example.com.
CYNORTHWYO'N OLYGYDDOL
Os ydych yn barod i gynorthwyo i gynhychu'rDinesydd trwy gasglu newyddion neu golygu rhifyn, etc. cysylltwch â Chadeirydd PwyllgorY Dinesydd(Gweler uchod).
CYFRANNU'N ARIANNOL
Mae parhadY Dinesyddyn dibynnu ar r o d d i o n g a n u n i g o l i o n a chymdeithasau. Rydym yn croesawu pob rhodd, bach a mawr. Anfonwch at: Trysorydd y Dinesydd, d/o Menter Caerdydd, Tŷ Avocet, 88 Heol yr Orsaf, Ystum Taf, Caerdydd. CF14 2FG .
CROESAIR Rhif 63 gan Rhian Williams
Ar Draws
Atebion i: 22, Heol Cae Rhys, Rhiwbina, Caerdydd. CF14 6AN i gyrraedd erbyn 20 Ebrill 2006.
I Lawr
1. Dilledyn llanc Duw yn Lloegr (7)
5. Talp o lo brig mewn afon dawel (5)
8. Mae'r Tyst o Faldwyn yn dal yr edafedd (5)
9. Cân y fam am y cynulliad (7)
10. Cerdded a chadw oed mewn tir diffaith er dim (7)
11. Mae blinder yn lledu o gwmpas diwedd Tachwedd (5)
12. Os gall cant fod yn fwdlyd (6)
14. Nôd y tad yw dal Geraint bach rywsut yn ei freichiau (6)
18. Cig i'r cŵn da i hela (5)
20. 'Adenydd _____ pe cawn Ehedwn a chrwydrwn ymhell (7) (T.W.)
22. A yw ôl llaw dde yn bwysig? (7)
23. Cael hyd i loches mewn anodd fan (5)
24. 'Tu cefn i len ragluniaeth ddoeth Mae'n ___ wyneb Tad.' (5) (C.L.E.)
25. Sail y truan rhyfedd. (7)
1. Llwy gynt yn creu awel (7)
2. Perfformio mae Catrin ar yn ail i'r dim. (5)
3. Poeni am ddistrywio ogof Idi (7)
4. A yw Richard yn hapus neu yn dal dig? (6)
5. Annog Cymru fach i fod yn hanner gwell (5
6. Mae'n flin, gan iddi lithro o gwmpas diwedd y lôn (7)
7. Gwisg Albanaidd i'r parti (5)
13. Aderyn yn cael lwc dda rywsut er i'r cyw golli'i gwt yn y canol (7)
15. Troi atat lan i'r lle hwn (7)
16. 'Cyfiawnder mae'n disgleirio'n ___ Wrth faddau yn nhrefn y cymod rhad (7) (A.G)
17. Lle o addysg ar y we efallai i astudio'r amgylchedd (6)
18. Creadur o'r môr, un mympwyol efallai (5)
19. Barnu'r gwawrio. (5)
21. 'Enaid gwan paham yr ofni? Cariad yw
_____ Duw;
Cofiai'i holl ddaioni (5) (H.E.L)
Atebion Croesair Rhif 62
Ar draws:1 Cocraeth. 4 Tlawd. 7 Unlliw. 8 Canolig. 9 Troedio. 10 gwern. 11 Gwaelu. 13 Bywiog. 17 Gefell. 19 Newidfa. 21 Arennau. 22 Gwelw. 23 Truan. 24 Clebran.I Lawr:1 Clustog. 2 Callio. 3 Anwadal. 4 Tonig. 5 Arloesi. 6 Digon. 8 Cnoi. 12 Arfaethu. 14 Y gwagle. 15 Gwanwyn. 16 Cnau. 17 Gwallt. 18 Llinyn. 20 Daear.
Derbyniwyd 11 ymgais a 9 ohonynt yn gywir. Danfonir y tocyn y tro hwn i Buddug Roberts, 14 Coryton Cres, Yr Eglwys Newydd. Cafwyd yr atebion cywir eraill gan Megan Griffiths, Gaenor Hall, Heledd Hall, Gwenda Hopkins, H.O.Hughes, Margaret Jones, Dilys PritchardJones a James Wiegold.
TŶ'R CYMRY yn 70 OED (Parhad o dudalen 1)
Cofiai Nia Royles, un o dair merch Gwyn Daniel, am Dŷ'r Cymry fel ail gartref ei thad. Ac eithrio'r Ysgol Sul, yn Nhŷ'r Cymry y cawsai'r ychydig addysg Gymraeg yn ei phlentyndod. Yno, hefyd, 'roedd Nia ac Ethni yn cynnal Uwch Adran yr Urdd bob nos Wener adran a ddechreuwyd gan eu tad yn y tridegau cynnar.
'Roedd y Tŷ wedi datblygu'n ganolfan i ddegau o athrawon hyd yn oed cyn diwedd y tridegau ac yno y sefydlwyd UCAC ym 1940. Y llywydd oedd Dr Gwenan Jones Aberystwyth, yr is lywydd, D J Williams Abergwaun, yr Ysgrifennydd Cyffredinol oedd Gwyn Daniel. Hywel J Thomas oedd y trysorydd a Victor HampsonJones oedd yr Ysgrifennydd Adran Gyfraith. Roedd Gruff Hughes, Ysgrifennydd Cyffredinol presennol UCAC, yn cydnabod na fyddai UCAC yn bodoli oni bai am Dŷ'r Cymry. Gan amlinellu ystod gwaith yr undeb erbyn hyn, mynnai ef fod y Tŷ wedi gwneud cymwynas amhrisiadwy â Chymru wrth ddarparu'r cyfle i sefydlu UCAC a'i gynnal am ddeugain mlynedd drwy ei bencadlys yn y Tŷ.
Heb argoel am ysgol Gymraeg penderfynodd criw Tŷ'r Cymry sefydlu Ysgol Gymraeg Fore Sadwrn yn y Tŷ. Ym 1943 oedd hynny ac er iddi ddirwyn i ben ym 1947 bu'n symbyliad i sefydlu ysgolion bach tebyg ac roedd nifer o blant Ysgol Tŷ'r Cymry yn blant cyntaf Ysgol Gynradd Gymraeg Caerdydd ym 1949.
Mynegodd y Dr Elunis Goodfellow a Janie Jones eu profiadau yn Ysgol Tŷ'r Cymry a chael eu cludo yno gan Hywel J Thomas, chwech ohonyn nhw mewn Morris 8. Mam Dr Elunis, Caroline Gibbs, oedd un o'r chwe athrawes a roddodd eu Sadyrnau am ddim gydol blynyddoedd y rhyfel. Mynnai Janie Jones fod Uwch Adran yr Urdd wedi parhau yn y Tŷ am ddegawd wedyn.
Enillodd Côr Cydadrodd Tŷ'r Cymry yn yr Eisteddfod Genedlaethol bum mlynedd o'r bron, gan roi'r gorau iddi pan ddyfarnodd y beirniad 99/100 o farciau iddo ac awgrymu mai teg fyddai rhoi cyfle i eraill yn y dyfodol. Yn bresennol ac yn cofio'r cyfnod yn iawn oedd Wynne Lloyd, arweinydd y Tŷ ddiwedd y pedwardegau a dechrau'r pumdegau.
Cofiai Gwilym E Roberts y pumdegau yn Nhŷ'r Cymry, hefyd, ac fel oedd yr ystafell fawr yn orlawn hyd y drws bob nos Sul am wyth.
Roedd Gwilym, fel Owen John Thomas, ynglŷn â sefydlu'r ysgol feithrin gyntaf yng Nghaerdydd. Yn festri hen Eglwys y Crwys oedd hynny, ond cyn hir symudodd i Dŷ'r Cymry, lle pery'n llewyrchus o hyd. Braf oedd cael cwmni dwy o brifathrawesau'r Feithrin yn Nhŷ'r Cymry Elaine Griffiths a fu'n brifathrawes am ddeunaw mlynedd a Jan Rees y brifathrawes bresennol. Hefyd Ann Williams a fu'n eu cynorthwyo am chwe blynedd tra 'roedd ei thair merch yn y Feithrin a hithau nawr yn drysorydd y Tŷ ac yn ymddiriedolwraig.
Roedd Gwilym Williams, Cricieth, yn llywydd y Tŷ mewn cyfnod o argyfwng a bu Eric Evans, Pontypridd, yn ysgrifennydd y Tŷ am flynyddoedd. Mae Dafydd HampsonJones yn gadeirydd ers blynyddoedd ar un o'r elusennau, sef Ymddiriedolaeth Bryntaf, sy'n defnyddio Tŷ'r Cymry fel ei swyddfa gofrestredig. Clywsai Dafydd am bwysigrwydd Tŷ'r Cymry gan ei dad, Victor HampsonJones.
Y Dr E Wyn James a arweiniai Eglwys Efengylaidd Gymraeg pan oedd yn cynnal ei hoedfaon yn Nhŷ'r Cymry. "Cawsom hwylustod a chefnogaeth i gynnal ein cyrddau yn y Tŷ" meddai. "Tyfu y gwnaethom ni fel cynulleidfa yn Nhŷ'r Cymry nes i'r ystafell fynd yn rhy fach inni." Mae'n galondid i Bwyllgor y Tŷ bod yr Eglwys Efengylaidd Gymraeg llewyrchus erbyn hyn, yn cofio am ei blynyddoedd yn Nhŷ'r Cymry.
Bu Cymdeithas yr Iaith yn y Tŷ am dros 30 mlynedd ac fe soniodd Gareth Kiff a gynrychiolai Gymdeithas yr Iaith, am y degawd y bu'n llafurio o'i swyddfa ar lawr ucha'r Tŷ fel swyddog i Gell Caerdydd. Am flynyddoedd roedd waliau Tŷ'r Cymry wedi eu papuro â thoriadau o bapurau newydd yn olrhain gweithgarwch aelodau'r Gell. Soniodd Gareth am y dosbarthiadau dysgwyr fyrdd a drefnai'r Gell yn y Tŷ ddiwedd yr wythdegau ac yn y nawdegau. Cynhelid chwe dosbarth yr wythnos ar gyfer gwahanol lefelau o ddysgwyr ac ugeiniau yn cofrestru bob dechrau tymor. Gareth, hefyd, a ddechreuodd Fenter Iaith Caerdydd yn Nhŷ'r Cymry.
Elusen arall sy'n defnyddio'r Tŷ'n gyson yw CAG / WEA. Bu'n cynnal dosbarthiadau llenyddiaeth a hanes Cymru, Cymdeithaseg a Sefydliadau Cymreig ers pymtheng mlynedd. Un o ffyddloniaid y dosbarthiadau a Chymdeithas y Tŷ yw Dewi Wyn Thomas a gyfarchodd y Tŷ ar ran yr
3
elusen addysgol.
Mudiad arall a ddefnyddiodd Dŷ'r Cymry fel ei swyddfa genedlaethol oedd Mudiad Addysg Gristnogol Cymru. Y Parch. Casi Jones, gweinidog y Tabernacl y Barri nawr, oedd ei ysgrifennydd gweithgar tra bu yn y Tŷ.
Alan Jobbins oedd olynydd John Osmond a Robin Reeves yn y swydd o ysgrifennydd Ymgyrch Senedd i Gymru. Tŷ'r Cymry oedd pencadlys yr Ymgyrch am tua degawd ac oddi yno y trefnwyd y frwydr amhleidiol gan drefnu cyfarfodydd a dosbarthu cannoedd o filoedd o daflenni. Roedd gan Dŷ'r Cymry ei le yn y frwydr i ennill inni'r Senedd, oedd i'w hagor yn swyddogol drannoeth.
Cadwyd Owen John Thomas AC hyd yr olaf, er ei fod ef yn gysylltiedig â Thŷ'r Cymry dros ddegawdau. Gweithiai'n ddiflino dros gynifer o weddau ar y Gymraeg yng Nghaerdydd a hynny am ddeugain mlynedd. Ac ef a'i swyddfa etholaeth yn y Tŷ yw prif noddwr Tŷ'r Cymry ers chwe blynedd. Mae ef hefyd yn un o ymddiriedolwyr hynaf y Tŷ. Yn ei sylwadau hanesyddol ar Gymreictod Caerdydd, cyfiawnhaodd eto ei gyflwyniad fel gwleidydd gwir ddiwylliedig ein Senedd.
Dylan Jones
Gwasanaeth adeiladu a dylunio gerddi.
Ffon gartref : 20512567
Symudol : 07890134514
Calendr y Dinesydd
Llun, 10 Ebrill
Gwener–Sadwrn, 28–29 Ebrill
Merched y Wawr, Cangen Caerdydd. 'Noson i'n synnu a'n rhyfeddu. Cyfarfod Blynyddol', yn festri Eglwys Minny Street, Cathays, am 7.30pm.
Llun, 10 Ebrill
Cymdeithas Gymraeg Rhiwbina. Noson yng nghwmni'r Parch. Aled Edwards yn festri Bethany, Rhiwbina am 7.30pm.
Mercher, 12 Ebrill
Amgueddfa Werin Cymru, Sain Ffagan. Taith dywys drwy gyfrwng y Gymraeg. Dewch i Sain Ffagan i ddysgu am draddodiadau'r Pasg, am 12 o'r gloch.
Gwener, 14 Ebrill
Cyngor Eglwysi Cymraeg Caerdydd. Gwasanaeth Gwener y Groglith dan ofal y Parch. Gwynn ap Gwilym yn Eglwys Dewi Sant am 2.00pm.
Mercher, 19 Ebrill
Cymdeithas Tŷ'r Cymry. Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol, yn Nhŷ'r Cymry, 11 Heol Gordon, am 7.00pm.
Sadwrn, 22 Ebrill
Cynhadledd Undydd i ddathlu canmlwyddiant sefydlu Cymdeithas Alawon Gwerin Cymru, yn Sefydliad Oakdale, Amgueddfa Werin Cymru, Sain Ffagan. Sgyrsiau gan Beth Thomas ar gasgliadau'r Amgueddfa Werin; D. Roy Saer ar ganu'r Fari Lwyd; Rhiannon Ifans ar draddodiad y canu plygain; ac E. Wyn James ar y faled ym Morgannwg, ynghyd â datganiad gan Delwyn Siôn: 'Canu Gwlad Morgan'. Manylion pellach: Dr E. Wyn James 029 20628754; firstname.lastname@example.org;
www.canugwerin.org). Bydd cyfieithu ar y pryd i'r Saesneg. Mynediad yn rhad ac am ddim. Croeso cynnes i bawb.
Mawrth, 25 Ebrill
Darlith Goffa Islwyn (dan nawdd Ysgol y Gymraeg, Prifysgol Caerdydd) gan Robert Rhys (Prifysgol Cymru, Abertawe) yn Adeilad y Dyniaethau, Safle Rhodfa Colum, Prifysgol Caerdydd, am 5.30pm. Croeso cynnes i bawb.
Mawrth, 25 Ebrill
Cyfarfod i goffáu hilladdiad yr Armeniaid. Yn y Deml Heddwch, Parc Cathays (y siambr, llawr cyntaf) am 7.00pm. Croeso i bawb. Cyfle i gyfarfod yn anffurfiol â chymuned Armenaidd Caerdydd. Bydd lluniaeth.
Mercher, 26 Ebrill
Cerddorfa Camerata Wales o dan arweiniad Owain Arwel Hughes yn perfformio yn Neuadd Dewi Sant am 7.30pm.
Iau, 27 Ebrill
Darlith gan Lois Dafydd ar y testun 'Helen Rowlands a'r Genhadaeth i'r India', yn yr Eglwys Efengylaidd Gymraeg, Rhymney St, Cathays, am 7.30pm. Croeso cynnes i bawb.
Gwener, 28 Ebrill
Cymrodorion Caerdydd yn ymuno â Chymrodorion y Barri mewn noson o adloniant yng nghwmni Ryland Teifi i ddathlu canmlwyddiant sefydlu Cymdeithas Cymrodorion y Barri. Yn festri'r Eglwys Annibynnol Gymraeg, Sgwâr y Brenin, Y Barri am 7.00pm.
Theatr Bara Caws yn cyflwyno 'Camp a Rhemp', drama newydd gan Tony Llewelyn, yn Neuadd Llanofer. Manylion pellach: 01286676335. Tocynnau: 02920304400.
Mercher, 3 Mai
Merched y Wawr, Cangen Bro Radur. Noson y Llywydd, Rhiannon A. Evans, 'Brethyn Cartref – Fy Milltir Sgwâr', yn festri Capel y Methodistiaid Saesneg, Windsor Road, Radur, am 7.30pm.
Mercher, 3 Mai a Iau, 4 Mai
Theatr Genedlaethol Cymru yn perfformio Esther, Saunders Lewis. Yn Theatr y Sherman, Caerdydd.
Sadwrn, 6 Mai
Côr Philharmonic Caerdydd yn perfformio 'Missa Solemnis' (Haydn) yn Neuadd Gyngerdd Prifysgol Caerdydd, Heol Corbett, am 7.30pm. Tocynnau: £6.
Llun, 8 Mai
Merched y Wawr, Cangen Caerdydd. Allan i de prynhawn, yn y Bae.
Iau, 11 Mai
Cyngor Eglwysi Cymraeg Caerdydd. 'Herio Caethwasiaeth' dan ofal y Parch. Denzil John yn y Tabernacl, Yr Ais, am 7.30pm.
Sadwrn, 13 Mai
Cymdeithas Carnhuanawc. Taith o amgylch sir Frycheiniog dan arweiniad Brynach Parri. Manylion pellach: Nans Couch (2075 3625) neu Catherine Jobbins (2062 3275).
Llun, 15 Mai
Cymdeithas Gymraeg Rhiwbina. Noson ym myd y theatr yng nghwmni Arthur Morris Jones yn festri Bethany, Rhiwbina am 7.30pm.
Llun, 15 Mai
Cymdeithas Wyddonol Cylch Caerdydd. 'Y Wiwer Goch.' Darlith gan Bethan Jones (Cyfeillion Gwiwerod Coch Môn), yn Ystafell G77 ym Mhrif Adeilad Prifysgol Caerdydd, Parc Cathays, am 7.30pm. Croeso
Yn priodi cyn bo hir?
Wedi trefnu'r adloniant? Naddo?
Felly,
Gwasanaethau 007
amdani!
DISGO DWYIEITHOG ASIANT TWMPATH SYSTEM SAIN I AREITHIAU RIG GOLEUO I GRWPIAU BYW
Cysylltwch â Ceri ar 07774 816209 neu 029 2020813812
email@example.com
Ar gael dros Gymru benbaladr a thu hwnt
Côr Hamdden Aelwyd Caerdydd yn symud
Oherwydd problemau parcio o gwmpas Capel Minny Street lle y cynhaliwyd ymarferion y Côr penderfynwyd symud oddi yno i gynnal yr ymarferion yng Nghapel Bethel Rhiwbeina a bu'r cyfarfod cyntaf yn y man ymarfer newydd ar 8 Mawrth. Mae dros drigain o aelodau yn y Côr ac mae croeso i ragor ymuno a'r Côr. Cynhelir yr ymarferion unwaith bob pythefnos rhwng 2 a 4 y prynhawn. Am ragor o fanylion cysylltwch â'r arweinydd Eilonwy Jones ar 2069 1685. Oedd ymddangosiad diweddaraf y Côr mewn Cyngerdd Mawreddog yn Neuadd Dewi Sant Caerdydd ar nos Sul 26 Mawrth i ddechrau'r paratoadau ar gyfer croesawu Eisteddfod Genedlaethol Cymru i'r brifddinas yn 2008.
i bobl nad ydynt yn 'arbenigwyr' gwyddonol.
Mawrth, 16 Mai
Cymdeithas Cymrodorion y Barri. Noson y Llywydd, Islwyn Jones, yn festri'r Eglwys Annibynnol Gymraeg, Sgwâr y Brenin, Y
Barri am 7.15pm.
Mercher, 17 Mai
Cymdeithas Tŷ'r Cymry. Anerchiad ar 'Y Cynulliad a'i Lywodraeth' gan Owen John Thomas, AC, yn Nhŷ'r Cymry, 11 Heol Gordon, am 7.00pm.
Anfonwch fanylion ar gyfer y Calendr at Dr E. Wyn James, 16 Kelston Rd., Yr Eglwys Newydd, Caerdydd CF14 2AJ (Ffôn: 2062 8754;
Ebost:firstname.lastname@example.org).
Mae Calendr y Dinesydd hefyd ar wefan Menter Caerdydd: www.echlysur.com
OWAIN ARWEL HUGHES A CAMERATA WALES YNG NGHAERDYDD
Am 7.30pm ar nos Fercher 26 Ebrill fe fydd Camerata Wales sef cerddorfa fwyaf newydd Cymru a sefydlwyd gan Owain Arwel Hughes, yn perfformio eto yn Neuadd Dewi Sant. 'Roedd y cyngerdd cyntaf fis Medi diwethaf yn llwyddiant mawr gyda'r beirniaid cerdd leol yn canmol y gerddorfa i'r cymylau. Y rhaglen y tro yma ydy Agorawd y Silken Ladder gan Rossini, Sea Sketches gan Grace Williams, Concerto i'r Corn Ffrengig gan Mozart a Symffoni Rhif 3 (yr Eroica) gan Beethoven. Dewch yn llu a byddwch yn siŵr o gael gwledd.
CODI ARIAN I GYNNAL Y DINESYDD
Mae Cymry Caerdydd wedi dangos eu cefnogaeth syfrdanol i'r Dinesydd yn y ffordd fwyaf hael y gallasai Pwyllgor y Dinesydd amgyffred drwy gyfrannu bron i £5,000 mewn dau fis. Ar ôl y fath ymateb mae'n ddyletswydd ar y Pwyllgor i wneud yn siŵr fod y papur yn aros yn ddiddyled i'r dyfodol drwy gael incwm da bob mis. Mae tair ffordd y gall cwmnïau neu unigolion helpu.
1
hysbysebueu cwmni yn y papur tudalen am £300, ½ tudalen am £160, ¼ tudalen am £80
neu
2 noddirhifyn £200 neu fwy ! Fe fydd noddwr yn cael ei gydnabod a'i ddiolch mewn lle amlwg yn y rhifyn. neu
3 roirhodduniongyrchol un ai am un tro neu yn rheolaidd fisol, chwarterol neu flynyddol. Mae hwn yn ffordd dda o dalu am y Dinesydd fesul blwyddyn yn hytrach na fesul rhifyn drwy archeb banc blynyddol am £10.
Fe fuasai Pwyllgor y Dinesydd yn ddiolchgar iawn i chi pe buasai cwmnïau neu unigolion yn ystyried gweithredu yn un o'r tair ffordd uchod i helpu cadw'r Dinesydd yn fyw.
Os am hysbysebu a fuasech gystal â chysylltu â Siân Lewis ar 02920565658 email@example.com
Os am noddi a fuasech gystal â chysylltu â Peter Gillard ar 01446 760007 firstname.lastname@example.org
Os am roi rhodd a fuasech gystal â'i yrru at Drysorydd y Dinesydd, d/o Menter Caerdydd, Tŷ Avocet, 88 Heol yr Orsaf, Ystum Taf, Caerdydd CF14 2FG
Apêl y Dinesydd
Daeth rhagor o gyfraniadau i law Gwilym Roberts ers cyhoeddi rhifyn Mis Mawrth o'r Dinesydd mewn ymateb i'r apêl ariannol. Gweler isod enwau caredigion yr achos ac rydym yn ddiolchgar iawn iddyn' nhw ac i bawb arall sydd wedi cyfrannu. Mae'r cyfanswm i fyny at £4,430 erbyn hyn!!
Alun a Linda Thomas Arthur Morris Jones Ysgol Gymraeg Pwll Coch Cylch Cinio Cymraeg Caerdydd Mansel a Kathleen Jones Eirian Edwards
CYMDEITHAS CARNHUANAWC
Ar nos Fercher, 8 Mawrth 'roedd un o'r ystafelloedd Canolfan Chapter yn llawn i wrando ar Yr Arglwydd Dafydd Elis Thomas yn traddodi Darlith Flynyddol Carnhuanawc ar y testun 'Dau ddeallusydd diwylliant Carnhuanawc a Raymond Williams'. Roedd y ddarlith yn agoriad teilwng iawn i flwyddyn arall o ddigwyddiadau amrywiol sydd wedi cael eu trefnu gan Gymdeithas Ca rnhuan a wc (gwel er h tt p: // u k . g e o c i t i e s . c o m / a j c o u c h / Carnhuanawc.)
Yr achlysur nesaf yw taith o amgylch Aberhonddu dan arweiniad Brynach Parri ar ddydd Sadwrn, 13 Mai. Os hoffech ymuno â ni, cysylltwch â Nans Couch (2075 3625) neu Catherine Jobbins (2062 3275).
BRAWDGARWCH CYMRUARMENIA
Mae gwahoddiad cynnes i ddarllenwyr Y Dinesydd i'r Deml Heddwch ar nos Fawrth, 25 Ebrill am 7pm i goffauHil laddiad yr Arminiaidmewn cyfarfod yn y siambr ar y llawr cyntaf. Bydd cyfle i gyfarfod yn anffurfiol a chymuned Arminaidd Caerdydd. Rydym hefyd yn awyddus i glywed gan gynrychiolwyr capeli etc a fyddai'n fodlon gwerthu nwyddau o Armenia yn eu h egl wysi , er m wyn codi ym wybyddi a eth o'r gwar cha e economaidd ar y wlad o du Twrci. Cofier fod cysylltiad hen iawn rhwng Cymru ac Armenia. Canodd y bardd Gwyndud yn 1896 fel hyn:
"Ti fwyn Gymru Gristionogol, Tros yr iawn bob amser gaed, Cod dy lais at Dduw a dynion Dros Armenia yn ei gwaed."
John a Beryl Hall Rhisiart Arwel Sandra de Pol Gareth Edwards Gwyneth Samuel M Griffiths Beti a Terry Williams Cor Meibion Taf D Arfon Williams Phil ac Angharad Ellis Glyn a Helen Evans John a Valmai Davies Alma, Richard a Rhys Carter Alun a Mair Treharne E Gwenllian Rokkan Ysgol Bro Morgannwg
5
Cydymdeimlo
Cydymdeimlwn â . . .
Meifis Griffiths, Llangoedmor, Aberteifi, a'i theulu ar golli ei gŵr Trevor wedi cystudd hir, yn ei gartref ar 19 Chwefror. Magwyd Trevor yng Nghaerdydd a bu'n ddisgybl yn Ysgol Uwchradd Howardian ac yn aelod selog o Aelwyd yr Urdd Caerdydd. Deintydd oedd wrth ei alwedigaeth a bu'n gynghorydd ac yn Faer tref Aberteifi. Bu'r angladd yng Nghapel Mair Aberteifi a 4 Mawrth ac yn dilyn ym mynwent Capel Saron, Llangeler.
theulu'r diweddar Gwynn Jones, Rhiwbeina a fu farw'n sydyn yn ei gartref ar 31 Ionawr. Bu'r angladd yn Amlosgfa'r Ddraenen. Llanisien ar 10 Chwefror. Brodor o Dalybont, Aberystwyth oedd Gwynn a bu'n athro yn Ysgol Gyfun Ystradgynlais cyn ymddeol a dod i fyw i Riwbeina.
Alun Thomas a'r teulu ar golli ei dad Les Thomas yn "Cartref", Lake Road East, ar 6 Mawrth. Bu'r angladd yng Nghapel Minny Street ar 10 Mawrth ac yn dilyn ym mynwent yr Hen Fethel, Garnant.
theulu'r diweddar Gwenhwyfar Jones, Rhiwbeina a fu farw yn Ysbyty'r Brifysgol ar 17 Mawrth. 'Roedd yr angladd yng Nghapel Bethel, Rhiwbeina ar 24 Mawrth ac yn dilyn yn Amlosgfa'r Ddraenen, Llanisien. Bu Mrs Gwenhwyfar Jones yn hynod o ffyddlon i Fethel ers iddi ddechrau dod i'r oedfaon rhyw flwyddyn yn ôl. Roedd yn 81 oed, yn frodor o Cross Keys ac yn athrawes wrth ei galwedigaeth. Bu ei diweddar phriod, Haydn yn aelod o Gôr Hamdden Caerdydd ac yn ysgrifennydd Cymdeithas Gymraeg Rhiwbeina.
AWDUR YN CYFLWYNO'I GYFROL GYNTAF
Roedd nifer o ddarllenwyr brwd i'w gweld yng Nghanolfan Gelfyddydau'r Chapter yn Nhreganna, Caerdydd ar Ddiwrnod y Llyfr, nos Iau, Mawrth 2. Roeddent wedi ymgasglu ynghyd ar gyfer achlysur o gyhoeddi cyfrol newydd gan awdur ifanc. "Ffawd, Cywilydd a Chelwyddau" (Y Lolfa, £7.95) yw nofel gyntaf Llwyd Owen, sydd wedi ei eni a'i fagu yn y brifddinas.
Cafwyd darlleniad o'r gyfrol, yn ogystal â chyfle i wrando ar sesiwn holi ac ateb byr gyda'r awdur ei hun. Diweddwyd y noson gydag adloniant gan Fflur Dafydd a cherddoriaeth bellach gan DJs Gardd Edam.
Mae'r gyfrol yn rhoi darlun cignoeth o fywyd dinesig a byd y cyfryngau gan fynd i grombil enaid ifanc sydd ar goll mewn swydd wael yng Nghaerdydd. Dyn sy'n cael ei gorddi gan ei orffennol a'i bresennol anobeithiol ac sy'n boddi ei ofidiau yn yr isfyd dinesig.
Mae hi eisoes wedi denu cryn dipyn o sylw oherwydd ei natur feiddgar, ddigyfaddawd. Yn wir, gwrthododd y beirniaid wobrwyo'r llyfr yng Ngwobr Goffa Daniel Owen yn Eisteddfod Genedlaethol Eryri a'r Cyffiniau'r llynedd am sawl rheswm. 'Roedd amheuon am ieithwedd y nofelydd ac am fod y nofel "yn mynd tu hwnt i derfynau diogel cyhoeddi arferol". Ar y llaw arall dywed y beirniaid mai gan yr awdur oedd y "meddwl praffaf ac athrylith fwyaf" yn y gystadleuaeth a disgrifio'r awdur fel "nofelydd athrylithgar a chanddo stori wefreiddiol i'w hadrodd".
Yn ôl Lefi Gruffudd o'r Lolfa mae amryw sydd eisoes wedi darllen y nofel wedi ymateb yn hynod ffafriol gan ddweud mai dyma'r nofel Gymraeg difyrraf iddyn nhw ei ddarllen ers blynyddoedd maith. Mae'n sicr yn torri tir newydd yn y Gymraeg ac yn ddarlleniad difyr sy'n adleisio rhywfaint o Catcher in the Rye a llyfrau Irvine Welsh.
Yn ôl Llwyd ei hunan, "Er mod i'n croesawu'r cyhoeddusrwydd, fedra i ddim deall pam bod cymaint o stŵr wedi codi. Maen nhw yn dweud wrthoch chi am ysgrifennu am yr hyn yr ych chi'n gwybod... felly croeso i'm byd! Does ond gobeithio y cyrhaedda'r nofel ei chynulleidfa darged ac yn annog rhywfaint o'r 'genhedlaeth goll' o ddarllenwyr Cymraeg ifanc yn ôl i
ORIAU HAPUS
Ers dros pedair blynedd nawr yn ystod 'Yr Awr Hapus' bob bore Llun rhwng 11 a 12 ym mar Salingers yng Ngwesty'r Pentref, Coryton, mae'r dysgwyr yn cyfarfod i ymarfer eu Cymraeg. Yn ystod mis Mawrth buont yn darllen a chyfieithu taflenni Cwmni BT a'i wasanaethau trwy gyfrwng y Gymraeg a llythyr apêl ariannol (llwyddiannus!) i'r Dinesydd Gwilym E Roberts, Rhiwbeina.
Bu cyfarfod 'Pnawn Sul Misol Hapus' am yr ail waith yn nhŷ John a Thelma, 8 Heol Santes Marged. Bydd cyfarfod Ebrill ar Sul y Pasg Bach sef 23 Ebrill o 2.45 tan 4.00 o'r gloch pan fyddem yn trafod hanes y disgybl Tomos yr Anghredadun, yn Efengyl Ioan. Croeso cynnes i bawb. Am ragor o fanylion cysylltwch â Gwilym Dafydd ar 2065 7108 neu ebostiwch email@example.com
CÔR PHILHARMONIC CAERDYDD
Mae Côr Philharmonic Caerdydd yn estyn croeso cynnes i aelodau newydd i ymuno â ni yn ein hymarferion bob nos Fercher am 7.30 yn Neuadd Gyngerdd y Brifysgol, Heol Corbett. Yn arbennig byddai'n dda gennym groesawu TENORIAID i'n plith. Ar hyn o bryd mae'r côr, dan arweiniad Alun Guy, yn ymarfer ar gyfer cyngerdd ar Mai 6 2006 pan fyddwn yn perfformio un o weithiau Haydn Missa Solemnis.
Am fanylion pellach ffoniwch Gwenda Francis ar 02920626779.
lenyddiaeth Cymraeg."
Mae Llwyd Owen yn gynddisgybl o Ysgol Gyfun Glantaf ac yn fab i Arwel a Non Owen, Cyncoed. Mae o'n briod â Lisa ac mae dau o blant ganddyn' nhw.
Genedigaethau
Llongyfarchiadau i Siân a Dean Williams, Meisgyn, ar enedigaeth eu mab, Ioan Rhys, brawd bach i Hanna, ar 6 Chwefror yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Mae Ioan yn ŵyr i Sheila a'r diweddar Karl Williams, Tonyrefail ac i Merhis a Brian Davies, Radur.
Llongyfarchiadau i Prys a Sioned Dafydd, Pontcanna ar enedigaeth Lewys, eu cyntafanedig ar 20 Chwefror. Ŵyr i Elinor Davies, Llandaf a Gwyn ac Eryl Evans Llandre.
Llongyfarchiadau i Tomos a Rebecca Edwards Llundain ar enedigaeth eu mab Archie Llywelyn Edwards Owen ar 16 Ionawr yn Ysbyty St Margaret's Llundain. Un o'i neiniau ydy Elinor Talfan gynt o Gaerdydd.
MERCHED Y WAWR, BRO RADUR
Da oedd gweld cynifer o aelodau Merched y Wawr, dan lywyddiaeth Mrs. Marian Evans, yn ein cyfarfod ar 8 Mawrth. Ar ôl y materion busnes a'r cyhoeddiadau, croesawyd Mrs Eirlys Roberts, o Aberystwyth, fel aelod newydd.
'Roedd yn bleser croesawu'r Dr Dafydd Huws, ein siaradwr gwadd. "O Kakamega i Gaerffili" oedd testun ei sgwrs. Pam Kakamega, meddech chi? Dyma'r pentref yn Affrica ble treuliodd gyfnod bore oes, ble roedd ei dad yn gweithio.
Fe symudasant fel teulu, i Landre, Sir Aberteifi wedyn eu milltir sgwâr. Ar ôl dyddiau ysgol aeth i'r Coleg Meddygaeth yng Nghaerdydd. Hyd ei ymddeoliad bu'n feddyg yn Ysbyty Eglwys Newydd Caerdydd. Mae ei gartref yng Nghaerffili. 'Roedd yn flaenllaw yng ngwaith Plaid Cymru, a bu'n ymgeisydd seneddol dros y Blaid. Roedd yn amlwg fod pawb wedi mwynhau'r noson yn fawr iawn.
Ar ôl y cyfarfod cawsom baned a chacen gri, ac aeth yr elw o £85 i gronfa Bopath Cymru.
Mae'r cyfarfod nesa' ar Ebrill 5ed. "Sampleri" gyda Mrs. Marian Evans croeso cynnes i bawb.
www.mentercaerdydd.org 029 20565658
Cynllun Gofal Gwyliau'r Pasg
Fe fydd Cynllun Gofal y Fenter yn cael ei gynnal yn ystod gwyliau'r Pasg ar y dyddiadau canlynol
Dydd Llun, Ebrill y 10fed – Dydd Iau, Ebrill y 13eg
Dydd Mawrth, Ebrill y 18fed – Dydd Gwener, Ebrill yr 21ain
(Ni fydd Cynllun Berllan Deg na Melin Gruffydd ar agor Ddydd Mawrth Ebrill y 18fed).
Fe fydd teithiau i'r Sinema ac i Amgueddfa Werin Sain Ffagan.
Croeso i blant mewn ysgolion Cymraeg o ddosbarth derbyn hyd at flwyddyn 6. Cost dyddiol o £14.50 y plentyn. Dyddiad cau i gofrestru: Dydd Llun, Ebrill y 3ydd. Mae lle i nifer cyfyngedig o blant, felly cofrestrwch yn gynnar rhag cael eich siomi.
Am fanylion pellach neu ffurflen gais ffoniwch y swyddfa ar 029 20 56 56 58 neu ebostiwch firstname.lastname@example.org
MIRI MEITHRIN
Fe fydd Miri Meithrin yn cael ei gynnal dros wyliau'r Pasg yng Nghanolfan Channel View yn Grangetown. Dyma'r dyddiadau o dan sylw:
Dydd Mawrth, Ebrill 11, 10 – 11.30yb Dydd Iau, Ebrill 20, 10yb – 11.30yb. Addas ar gyfer plant 04 oed a'u rhieni. Mynediad yn £1.50 y plentyn.
Nid oes angen cofrestru o flaen llaw.
TRYDANWR
gyda dros 20 mlynedd o brofiad
Wedi'i gofrestru gyda NICEIC i arolygu a gosod systemau trydan a chawodydd yn unol â Rheoliadau Adeiladu Adran "P"
Prisiau Rhesymol
Ffoniwch Caerwyn Davies
(T/A Davies Electrical) ar 029 20868208 neu 07967 558664
Taith Sgïo Menter Caerdydd i Awstria!
Aeth 16 ar daith Sgïo Menter Caerdydd i Alternmakt, Awstria fis Mawrth. Cafodd y criw amser gwych a digon o eira, sgïo, cymdeithasu a chanu! Y bwriad yw cynnal taith eto fis Mawrth 2007!
Cwis Cymraeg
Fe fydd cwis cymraeg nesaf y Fenter yn cael ei gynnal Nos Sul, Ebrill y 30ain yn y Mochyn Du am 8yh. £1 y person
Sesiynau Cerddoriaeth Meithrin
Yn dilyn llwyddiant Miri Meithrin, mae Menter Caerdydd yn mynd ati i g yn n a l s e s i yn a u cerddorol i blant 18 mis i 4 mlwydd oed a'u rhieni.
Mae'r sesiynau yn cael eu cynnal yng Nghanolfan Gymunedol Maes y Coed, Jubilee Gardens, Y Waun. Dydd Mawrth Ebrill 25 a Dydd Mawrth Mai 23. Am wybodaeth bellach, cysylltwch â Rachael Evans 029 20 56 56 58 email@example.com
TAFWYL – Gwyl Gymraeg
Caerdydd – Mehefin 1725, 2006 Eleni, am y tro cyntaf, mae Menter Caerdydd ynghyd â nifer o bartneriad a chymdeithasau Cymraeg y ddinas yn mynd ati i drefnu wythnos o weithgareddau Cymraeg o dan faner TAFWYL– Gwyl Gymraeg Caerdydd. Dyddiadau'r Wyl eleni bydd 1725 o Fehefin. Yn ystod yr wythnos, fe fydd y gweithgareddau'n cynnwys Ffair Tafwyl, Cymanfa Ganu, Sesiynau Chwaraeon i blant, Cystadleuthau Pel Droed a Rygbi i Oedolion, Miri Meithrin, Twrnament Golff, Gigs, Noson Lenyddol, Noson Gomedi, Gwyl Ifan, Sadwrn Siarad i Ddysgwyr, Cwis Cymraeg a llawer mwy!!! Os hoffech wirfoddoli i helpu gyda'r trefniadau neu am fwy o wybodaeth cysylltwch â ni yn y swyddfa ar 029 20 56 56 58.
7
Newyddion o'r Eglwysi
Minny Street, Caerdydd
Capel Bethel, Penarth
Cydymdeimlo
Cydymdeimlwn yn ddiffuant iawn â theuluoedd a chyfeillion dau o'n haelodau fu farw yn ystod yr wythnosau diwethaf, sefMr Leslie Thomas (Manor Way gynt er yn "Cartref", Parc y Rhath ers peth amser bellach) aMrs Gwenhwyfar Jones(Rhiwbeina). Cofiwn yn annwyl a diolchgar am eu cyfraniadau.
Bedyddio
Braint a hyfrydwch, ar fore Sul, 19 Mawrth, oedd cael tystio i fedyddElin Mared Roberts, merch Non ac Aled (Gabalfa). Dymunwn bob bendith i'r teulu.
Y Gymdeithas
Cynhaliwyd Cinio Gŵyl Ddewi'r Gymdeithas yng Nghlwb Golff Llanisien. Fel arfer ni chafodd neb eu siomi gyda'r bwyd blasus a'r gwmnïaeth ddifyr. Eleni, y gwestai gwadd oedd yr Athro Glyn a Mrs Gwladys Jones. Cawsom glywed Glyn yn sôn am ei brofiadau yn ardal Epynt wrth iddo fynd o amgylch cartrefi yn casglu a chofnodi ieithwedd arbennig yr ardal.
Cafwyd noson arbennig arall bythefnos wedyn wrth i bedair o "Famau Minis Minny" ein tywys drwy eu diddordebau, magwraeth a'u gwaith. Cawsom gip olwg yn ôl ar gapel Minny Street drwy lygaid un a fagwyd yn ei chymdeithas, ynghyd â blas ar weithgarwch ein llysoedd, gan Rhian Williams. Dysgu ychydig o Gatalaneg wnaethom gyda chymorth Siân Edwards a meddwl am y doreth ffyrdd o ddefnyddio saws tomato a winwns i greu prydau bwyd blasus, maethlon a deniadol i blant dan arweiniad Nia Evans. Cipolwg difyr ar fagwraeth gwraig Gweinidog wedi ei blethu'n gywrain â barddoniaeth a chaneuon gawsom gan Lona Evans. Diolch i'r pedair am adael y plant yng ngofal eu gwŷr am noson a rhoi orig gwerth chweil i'r Gymdeithas.
Pythefnos Masnach Deg
Penderfynwyd gwneud ymdrech arbennig eleni i hyrwyddo Pythefnos Masnach Deg, ac fel rhan o'n gweithgarwch cynhaliwyd Egwyl Goffi wedi'r oedfa foreol ddydd Sul 12 Mawrth. Gwahoddwyd ein cymdogion (preswylwyr ac eglwysi) yn y Waun Ddyfal i ymuno â ni am baned a
Mae Cyngor y capel yn brysur yn trefnu gweithgareddau'r flwyddyn gyda syniadau diddorol a chyffrous yn dod i law. Bu sôn am daith gerdded, cyngerdd, cymun yn yr awyr agored ym Mharc Cosmeston a nifer o bethau eraill. Fel y dywed y Sais, "Watch this space".
O ddechrau Ebrill ymlaen mae'r capel yn mynd i drefnu cyfnodau o 10:30 hyd 12:30 ar y Dydd Mercher cyntaf a thrydydd o'r mis lle bydd y capel ar agor er mwyn rhoi croeso i bwy bynnag a ddaw ar draws y rhiniog er mwyn paned a chlonc. Nid ar gyfer aelodau'r capel yn unig y bydd y drysau ar agor. Estynnwn groeso i unrhyw un a ddaw i Benarth am dro.
Mae Cylch Meithrin Bethel yn awr yn swyddogol ac wedi'i gofrestru i gymryd 18 o blant rhwng 2 flwydd a hanner i 4 mlwydd oed ac mae'r gofrestr yn llawn. Mae'n gweithredu o Ddydd Llun i Ddydd Gwener rhwng 9:15 a 11:45 y bore. Cafwyd yr arolwg cyntaf ac adroddiad cadarnhaol a chanmoladwy wedi'r achlysur.
Fel sy'n amlwg yn y Cwrdd Plant misol mae'r Ysgol Sul yn mynd o nerth i nerth dan arweiniad Catrin Evans a Sara Gwilym.
Er nad oes Bugail gyda ni mae'r praidd yn frwdfrydig yn y gorlan a'r newidiadau megis sefydlu Cyngor i gymryd drosodd cyfrifoldebau'r Diaconiaid yn cynyddu bwrlwm bywyd Bethel. Mae'r oedfaon yn dechrau am ddeg y bore a chwech yr hwyr ac os galwch draw bydd croeso twymgalon i chi yn ein plith.
chacennau amrywiol wedi eu paratoi gan yr aelodau drwy ddefnyddio ffrwythau, siwgr a nwyddau eraill Masnach Deg. Hyfryd oedd cael croesawu cynrychiolwyr o dair eglwys gyfagos rhai ohonynt wedi byw yn Y Waun Ddyfal am dros 40 mlynedd ond heb fod erioed i mewn yng nghapel Minny Street.
Tabernacl, Yr Ais
Llongyfarchiadau
Llongyfarchiadau i Geraint a Laura Williams ar enedigaeth Elinor, chwaer fach i Megan ac wyres ddiweddaraf Margaret Williams a chyfnither i Tomos, Hannah a Rhodri.
Estynnwn ein cyfarchion cynnes i Mrs Antony Lewis ar ddathlu ei phen blwydd yn 90 oed yn ddiweddar. Hi yw mam Anton a Sue Lewis
Daeth y newyddion hyfryd bod Hannah Sennit a Nia Mclean ar gyrraedd sgwad tîm hoci Cymru (dan 13 oed). Llongyfarchiadau cynnes i'r ddwy ohonyn nhw.
Aeth Bethan Pickard i Efrog Newydd ddiwedd mis Mawrth gyda Band Chwyth Caerdydd a'r Fro i gymryd rhan mewn cystadleuaeth yn Carnegie Hall. Yn ffodus roedd ei mam, Shân a'i modryb Ann yn medru mynd i gefnogi Bethan.
Cydymdeimlo
Bu farw mam Huw Thomas, sef Mrs Lilian Thomas, o San Clêr ganol mis Chwefror, ac estynnwn i'r teulu cyfan ein cydymdeimlad mwyaf didwyll. Bu Mrs Thomas, fel ei phriod Bryn, yn amlwg eu cyfraniad ym mywyd yr eglwys a chofiwn am ei hynawsedd didwyll a'i balchder yn ei theulu. Braint oedd ei hadnabod.
Cydymdeimlwn hefyd gyda Mr Alan Patten ar achlysur marwolaeth ei briod Mary. Gwelsom hwy yn cefnogi boreau coffi'r Tabernacl bron bob Sadwrn yn ddiffael.
Oedfa o Fawl.
Diolch i Euros Rhys Evans am drefnu oedfa o fawl ym mis Chwefror. Roedd y canu yn hyfryd a hwyliog. Diolch i Aled John (allweddellau) a Siôn Llwyd (gitâr fâs) am eu cyfeiliant bywiog.
Estyn Dwylo: Prosiect Codi Clinig yn Lesotho
Ffocws ein prosiect yn Lesotho yn 2006 yw helpu i adeiladu clinig sy'n costio £16,000. Mae aelodau Tabernacl wedi cyfrannu £4,000 eisoes a daeth dros £530 i law yn dilyn cinio ysgafn yng nghartref Non a Gwenallt Rees.
Cyngerdd Côr y Tabernacl
Bydd y gyngerdd eleni ar nos Fawrth, 4 Ebrill pan fydd y côr yn cyflwyno Offeren y Coroni gan W A Mozart. Yr unawdwyr gwadd fydd Siriol Burford
Salem, Treganna
Swper Gŵyl Ddewi
Cawsom noson hwyliog yn y Churchills i ddathlu gŵyl ein Nawddsant, gyda'n siaradwr gwadd R. Alun Evans.
Bedydd
Bedyddiwyd Ela a Gruffydd, plant Nia a Steve Tough ddechrau Mawrth yn Salem. Rydym yn dymuno'r gorau iddynt fel teulu.
Clwb Llyfrau
Cyfarfu'r Clwb Llyfrau yn ystod y mis i drafodThe Small Island.
Blwyddyn 7 Plasmawr yn ymweld â Salem
Digwyddiad blynyddol bellach yw ymweliad blwyddyn saith Plasmawr â Salem, fel rhan o'u hastudiaethau crefyddol. Roedd y disgyblion yn llawn diddordeb ac wrth eu boddau'n holi pob math o gwestiynau i Evan. Cawsant gyfle i dalu sylw i'r adeilad fel man addoli, ac i holi am swydd Evan fel gweinidog a phwrpas a rôl Salem fel capel yn Nhreganna. Am fod cymaint o blant ym mlwyddyn saith eleni, bu'n rhaid gwneud 2 sesiwn. Diolch i blant Plasmawr am eu diddordeb ac am eu bwrlwm mor braf oedd gweld cymaint o ieuenctid yn llenwi Salem.
Clwb y Bobl Ifanc
Bu Clwb y Bobl Ifanc yn Bowlio Deg ddiwedd Mawrth.
Tabernacl, Yr Ais (parhad)
(Soprano), Martha McLaurien (Contralto), Aled Hall (Tenor) a Craig Yates (Bâs). Gobeithiwn weld cynulleidfa eang yno i fwynhau'r wledd. Croeso!
Cymdeithas Nos Fawrth
Cafwyd noson ddiddorol yng nghwmni Sioned Davies, Athro'r Gymraeg ym Mhrifysgol Caerdydd. Ei thestun oedd Y Mabinogi. Wedyn cafwyd noson yng nghwmni Margaret a Glyn Rees yn siarad am 'Ardaloedd ein Magwraeth'. Yna wythnos yn ddiweddarach trefnwyd Noson Eidalaidd Côr Meibion Cymry Caerdydd o dan arweinyddiaeth Rob Nicholls oedd a gofal am y noson. Yn ystod y gyngerdd, eisteddodd pawb wrth y ford i fwynhau pryd o fwyd Eidalaidd ac fe godwyd dros £400 tuag at gronfa Lesotho.
Ebeneser, Heol Siarl
Gwasanaeth Gŵyl Ddewi
Ar Sul cyntaf mis Mawrth cynhaliwyd gwasanaeth Gŵyl Ddewi'r plant. Eto eleni roedd y plant yn gwisgo un ai gwisg draddodiadol neu grys rygbi. Cawsant stori i ddangos mai'r un yw pobl o oes i oes a dangoswyd llun o ddiaconiaid Ebeneser ym 1914 iddynt a gofyn beth oedd yn wahanol am y lluniau. Pwyslais y stori oedd mai'r un yw'r bobl o oes i oes.
Gŵyl Bregethu hanner blynyddol
Croesawyd Euros Wyn Jones, Llangefni i'n plith i'n harwain mewn dwy oedfa. Cafodd y plant stori weledol am yr amrywiaeth yng nghreadigaeth Duw. Yn codi o'r testun oedd y dylem ni fyth fod â chywilydd o'n cydgristnogion nag Iesu Grist ond y dylem achub ar bob cyfle i roi tystiolaeth i'r Arglwydd. Yn oedfa'r nos wedyn soniodd am glyfrwch dyn dros y canrifoedd ond heb ein bod yn ufuddhau a gwasanaethu Duw, ofer yw'r cyfan.
Y Gymdeithas
Cawsom noson i giniawa a dathlu Gŵyl Ddewi yn Sipros. Y gŵr gwadd oedd y cyn gweinidog, Parch D H Edwards, sydd yn adnabyddus i lawer fel trefnydd teithiau i wledydd fel yr Aifft ac Israel ac fe gawsom flas ar beth o'r anturiaethau a'r hwyl yr oedd yn ei gael gyda'i gyddeithwyr wrth ymweld â'r amrywiol wledydd.
www.ebeneser.ik.com
Wyddoch chi fod gennym wefan? Mae'r wefan sy'n araf ddatblygu gyda nifer o dudalennau yn cynnwys ein gweithgarwch a'n hanes. Gallwch bellach wrando ar wasanaethau'r Sul, edrych ar ein Digwyddiadur, cael straeon Cristnogol i blant, lawrlwytho tryloywon'PowerPoint'addoliad neu ar emynwyr os mynnwch. Dowch, tarwch heibio i gael blas o'n gweithgarwch.
Lobïo'r Cynulliad
Diolch i bawb, aelodau a chyfeillion, a anfonodd lythyron at swyddfa Adran Ffyrdd y Cynulliad. Ni wyddom eto beth fydd y cam nesaf yn yr hanes hwn. Bu'r swyddogion yn cydweithio'n agos gyda'n cyfreithwyr, ac mae'r Awdurdod Lleol a'r Cwmni Datblygu yn awyddus i drafod y camau nesaf gyda ni.
Eglwys y Crwys
Dyweddïad
Llongyfarchiadau i Mr Alun Tudwal Jones ar ei ddyweddïad â Miss Carina Spere.
Y Gymdeithas
Dathlwyd Gŵyl Ddewi mewn cinio yng Nghlwb Golff Caerdydd ar nos Wener 24 Chwefror gydag anerchiad pwrpasol gan Mr Wynford Ellis Owen a seiniau caniadau'r 'bur hoff bau' gan y delynores wadd, Branwen Hefin. Fe estynnwyd croeso i bawb gan Lywydd y Gymdeithas am eleni Arthur Evans ac fe ddiolchwyd i bawb gan y Gweinidog y Parchedig Glyn Tudwal Jones.
Y Gorlan
Siaradwr gwadd y Gorlan brynhawn Dydd Mercher 8 Mawrth oedd Mr Ifan Roberts o Bentyrch. Bu Ifan yn gwasanaethu'r cyfryngau rhwng Caerdydd a Bangor am y rhan fwyaf o'i yrfa a chafwyd peth o flas ei brofiadau difyr yn ystod yr orig a dreuliwyd yn ei gwmni.
Yr Ysgol Sul
Rhoddodd y plant wasanaeth o fyfyrdod, mawl a chryn hwyl ar fore Sul 5 Mawrth. Cafwyd anerchiad cyfoethog ar werth 'y pethau bychain' gan Mr Hefin Griffiths ac roedd y cyfanwaith o dan ofal David Jones. Enillodd y timau pêlrwyd a phêl droed gryn glod yng nghystadlaethau chwaraeon yr Ysgolion Sul yn Aberdâr.
Bore Sul 7 Mai trefnwyd taith gerdded i aelodau'r Ysgol Sul ym Mharc Gwledig Cosmeston, Penarth. Bydd y daith yn cychwyn o'r capel am 11 o'r gloch.
Y Gymdeithas Drama
Mae'r Gymdeithas Ddrama ar hyn o bryd yn paratoi dwy ddrama fer a lwyfennir yn fuan yn Theatr Crwys, sef 'O Law i Law' addasiad Huw Roberts o nofel enwog T Rowland Hughes a'r 'Ymadawedig' cyfieithiad R E Jones o'r ddrama Saesneg.
Y Grŵp Merched
Nos Lun 13 Mawrth cafodd aelodau'r Grŵp Merched noson ddifyr iawn yn gwrando ar Mr Peter Gillard yn cyflwyno anerchiad grymus ar ei ymweliad a rhai o wledydd y Dwyrain Pell a fu'n amlwg dros y canrifoedd yn y fasnach sidan, sbeis a gweithiau metal gwerthfawr. Fe'i cyflwynwyd gan y Cadeirydd Mrs Babs Evans a thalwyd diolchiadau gan Mrs Catherine Jobbins.
9
YSGOL PWLL COCH
Llwyddiant mawr yr Eisteddfodau
Bu plant yr ysgol yn llwyddiannus iawn mewn sawl eisteddfod sef
Eisteddfod yr ysgol lle buont yn canu, llefaru ac actio o flaen gwraig llysgennad Ciwba.
Eisteddfod Celf a Chrefft (Caerdydd a'r Fro) hefyd lle 'roedd plant yr ysgol yn amlwg iawn.
Eisteddfod Dawns yng Nganolfan y Mileniwm lle 'roedd dawnswyr disgo'r ysgol wedi dod yn drydedd yn y gystadleuaeth boblogaidd yma
Eisteddfod Gylch lle roedd cystadlu brwd a chryn lwyddiant eto i'r ysgol a gymerodd rhan mewn naw cystadleuaeth gwahanol ac ennill pedair.
Diwrnod Gwyddoniaeth
Fel rhan o Wythnos Cenedlaethol Gwyddoniaeth fe gafon ni ddiwrnod o weithgareddau Gwyddoniaeth Difyr lle roedd llosgfynyddoedd yn ffrwydro hylif coch, rasys balwnnau, cwpanau papur, slwtsh, ciwbiau iâ gwahanol yn ymdoddi a llawer o bethau diddorol arall.
Diwrnod rhyngwladol y llyfr
Dathlodd y plant a'r athrawon drwy wisgo fel cymeriadau o'u hoff lyfrau. Croesawyd nifer o ffrindiau'r ysgol i ddarllen stori a diolch o galon i Gwen Emyr, Rhiannon Evans, Catrin Hughes, Siw Hughes, Beth Jones, Huw Garmon, Dr Goodfellow, Evan Morgan, Geraint Morgan, Huw Morris, Jonathon Nefydd a Betsan Roberts am roi eich hamser.
Pêldroed
Chwaraeodd y bechgyn gêm yn erbyn Ysgol Lansdowne, ond colli 41 oedd y canlyniad. Fe chwaraeodd y merched eu gêm gyntaf erioed hefyd yn erbyn Ysgol Lansdowne ond colli 40 oedd y canlyniad eto. Serch y canlyniadau 'roedd perfformiad y ddau dîm yn wych.
Rygbi
Ar 17 Mawrth chwaraeodd y tîm yn erbyn Ysgol Bro Eirwg. Mewn gêm galed iawn fe dangosodd y tîm llawer o ysbryd ond colli yn y diwedd. Mae'r disgyblion nawr yn cael gwersi rygbi gan Mr John Huw Williams sy'n gysylltedig â chlwb rygbi Caerdydd ac fe fydd y sgiliau'n gwella o hyn ymlaen.
Bywyd iach blwyddyn 4
Ar 22 Mawrth daeth pobl o 'Smoke Bugs' i siarad a phlant blwyddyn 4 am
YSGOL PLASMAWR
Cerddor Ifanc Ysgol Plasmawr
Yng Nghystadleuaeth Cerddor Ifanc yr ysgol llongyfarchiadau mawr i Stephanie Dyer am ennill y brif wobr am chwarae'r trombôn ac i Manon Roberts am gipio'r wobr iau am chwarae'r clarinét.
Taith cyfnewid y Rennes
Bu grŵp o ddisgyblion y chweched dosbarth sy'n astudio Ffrangeg i Rennes yn Llydaw ar daith gyfnewid. Fe wnaethon nhw ddysgu dawns draddodiadol Llydaweg, ymweld â thri abaty, fynd ar daith o amgylch adeiladau prydferth Rennes a llawer o weithgareddau hwylus gyda'r nos heb yr athrawon!
Cynllun Comeniws y Gymuned Ewropeaidd
Cafodd cais yr ysgol ei dderbyn ar gynllun Comeniws y Gymuned Ewropeaidd. Plasmawr fydd yr unig ysgol yng Nghymru a fydd yn rhan o beryglon ysmygu. Cafodd y plant cyflwyniad diddorol a gwers hynod o bwysig.
Hybu Cig Cymru
Derbynnwyd gwahoddiad oddi wrth 'Hybu Cig Cymru' i rai o blant Pwll Coch i'r lansiad o gêm gyfrifiadurol newydd yn Senedd Cynulliad Cymru ar 4 Ebrill.
Ymweliadau.
Bu'r plant ar ymweliadau i Techniquest, Amgueddfa y Glannau yn Abertawe, Amgueddfa Sain Ffagan, Amgueddfa Lleng Rhufeinig yn Caerllion, Castell Cyfarthfa, Llancaiach Fawr ac i Ganolfan Gymunedol Treganna i weld arddangosfa 'Croeso' am fywyd Paul Robeson.
Ysgol Pwll Coch yn troi'n wyrdd
Rydym am ddod yn ysgol eco ac rydym wedi ymuno a'r 'Ymgyrch Sothach Sbwriel'.
Catrin Finches y dyfodol!
Llongyfarchiadau mawr i 5 o ferched yr ysgol sydd wedi gynrhychioli'r Sir mewn cyfres o gyngherddau yn Neuadd Dewi Sant yn ddiweddar ac mae'r 5 wedi bod yn rhan o gôr telynau y sir ac wedi rhoi perfformiadau ardderchog!
bartneriaeth gydag ysgolion yn Ewrop. Bydd dwy ysgol yn ardal y Lot yn Ffrainc ac ysgol yn Utrecht yn yr Iseldiroedd yn gweithio gyda ni ar y cyd ar brosiect ar gofebion y Rhyfel Cyd Cyntaf. Hoffem ofyn yn garedig i holl ddarllenwyr Y Dinesydd os oes gan unrhyw un wybodaeth leol ddiddorol am gofeb yn yr ardal neu'n genedlaethol i roi gwybod i Mathew Evans neu Catrin Jones yn yr ysgol ar 02920405499. Diolch.
Blas o'r Plas
'Roedd perfformiad Blas o'r Plas yn neuadd yr ysgol yn lwyddiant mawr gyda detholiadau allan o'r sioeau cerdd Nia Ben Aur a Judas a drama Gwenlyn Parry, 'Y Tŵr' a llawer iawn o berfformiadau eraill yn amrywio o unawdau ar y clarinét a'r delyn i ddawnsio, jazz a chomedi.
Ymweliad Gwion Hallam
Fel un o weithgareddau Diwrnod y Llyfr ar Fawrth yr ail daeth yr awdur Cymraeg Gwion Hallam i'r ysgol ar Ddydd Gŵyl Dewi. Awdur y nofel Creadyn yw Gwion Hallam ac roedd ef yn yr ysgol i gynnal gweithdy ysgrifennu gyda ni ddisgyblion blwyddyn 9. Ar y diwrnod cawsom siawns i wrando, siarad a rhannu syniadau gyda'r awdur.
Llongyfarchiadau
i'r disgyblion a fydd yn mynd ymlaen i gystadlu yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Ddinbych ar ddiwedd mis Mai
i Mr Gareth Hall Williams, Pennaeth Cynorthwyol yn yr ysgol a'i wraig Mrs Caryl Hall Williams ar enedigaeth eu gefeilliaid, Tom a Greta ar Chwefror 20fed.
i Mr Siôn Davies, Pennaeth yr Adran Addysg Gorfforol, a'i wraig Mrs Awel Emlyn ar enedigaeth eu mab, Ifan Emlyn ar Fawrth 9fed.
i'r disglybion a enillodd ysgoloriaethau i wahanol prifysgolion
Dathlu Gŵyl Ddewi
Bu gorymdaith o dros dau gant o bobl yn cychwyn o flaen Y Mochyn Du brynhawn Gŵyl Ddewi i gerdded i'r Amgueddfa Genedlaethol ym Mharc Cathays.
Yna gyda'r nos â'r Mochyn Du dan ei sang cafwyd adloniant gan Gôr Merched Canna. Bu'n noson lwyddiannus dros ben.
YSGOL GYFUN GLANTAF
Dathlu penblwydd yn 21
Eleni mae cynllun cyfnewid Ffrangeg Glantaf yn dod i oed! Un mlynedd ar hugain o deithiau pleserus a chysylltu ag ysgol St Sébastien yn Landerneau, tref fechan yng ngogledd orllewin Llydaw. Mae sawl cenhedlaeth o ddisgyblion Glantaf wedi elwa o'r profiad o gael aros yng nghartrefi a chymdeithasu â Llydäwyr ifanc Landerneau, wrth wella eu Ffrangeg llafar yr un pryd. Rydym ninnau yng Nglantaf wedi mwynhau ymweliadau blynyddol disgyblion ac athrawon St Sébastien.
I ddathlu'r penblwydd pwysig, cawsom barti yn yr ysgol yn ystod ymweliad y Llydäwyr a chacen enfawr. Daeth y ddwy oedd yn gyfrifol am gychwyn y cyfnewid, sef Mrs Bethan Lewis, cyn bennaeth Ffrangeg Glantaf a Mme Ségalen, athrawes Saesneg yn St Sébastien i dorri'r gacen a mawr fu'r dathlu a'r bwyta.
Ymlaen i'r ugain nesaf – vive l'échange!
Rhai o 6ed Glantaf yn llwyddo i ennill eu Dug Caeredin
Fe lwyddodd grŵp o saith o chweched Glantaf i gwblhau gwobr Dug Caeredin yn ddiweddar. Roedd yn rhaid dysgu sgiliau mynydda a darllen map ac ennill cymhwyster cymorth cyntaf. Y llwyddiant mwyaf i'r grŵp oedd cerdded dros 40 km ar hyd Penrhyn Gŵyr yn cario'r holl offer, bwyd a nwyddau a oedd angen arnynt ar y daith 3 diwrnod ac mewn seremoni wobrwyo ym mis Chwefror 2006, fe gyflwynwyd tystysgrifau iddynt gan seren rygbi Dreigiau Casnewydd Gwent, Gareth Baber.
Gŵyl Glantaf 2006
Unwaith eto eleni roedd yr ŵyl yn lwyddiant mawr. 'Roedd ein diwrnod chwaraeon, gyda disgyblion yr ysgol gyfan yn cystadlu o bêlrwyd i bêl droed, o rygbi i denis bwrdd, o sboncen i'r pwll nofio, pawb yn mwynhau! Wedyn daeth diwrnod yr Eisteddfod! Cawsom fore llawn hwyl wrth i aelodau'r pedwar llys fynd ati i arddangos eu talentau, boed hynny ar ffurf unawdau cerddorol, dawns, gymnasteg, caneuon ieithoedd modern neu hyd yn oed yn bartïon chwibanu. Roedd yr ôl baratoi yn amlwg, a chawsom berfformiadau lliwgar a chofiadwy.
CURADUR BYWYD GWERIN SAIN FFAGAN YN YMDDEOL
Brodor o Langwm yn yr hen Sir Ddinbych ydy Dr Robin Gwyndaf, Llandaf a ddechreuodd ar ei waith ym myd Llên Gwerin a hanes llafar yn Sain Ffagan nôl yn 1964. Bu'n casglu a didoli a chofnodi ers y dyddiau hynny gan greu corff archifol sylweddol a phwysig ym myd llên gwerin a fydd yn adnodd hynod o gyfoethog i ymchwilwyr y dyfodol. Yn ystod ei yrfa, mae Dr Gwyndaf wedi cyfweld â thua 3000 o bobl yng Nghymru, gyda thros 450 o'r rheini wedi'u recordio ar dâp. Ceir dros 700 awr o atgofion a hanesion yn yr Archif yn Sain Ffagan, gyda'r rhan fwyaf yn ymwneud â straeon gwerin, traddodiadau a chredoau. Mae'n fardd ac awdur toreithiog sydd wedi cyhoeddi dros 300 o erthyglau ar ddiwylliant gwerin Cymru, ac mae'i ddwsin o lyfrau yn cynnwysChwedlau Gwerin Cymru (1989) aTeulu, Bro a Thelyn(1997). Ymddeoliad hapus a hir iddo.
Marged Jones o flwyddyn deuddeg oedd arwres Llys Dyfrig wrth iddi gyrraedd brig y gystadleuaeth a chael ei choroni yn Brifardd teilwng iawn ar yr Eisteddfod. Mewn meysydd eraill, llwyddodd Siôn Young i ennill y Fedal Ddrama, Rhian Morgan gipiodd y Tlws Saesneg ac Illtud a lwyddodd i blesio ein beirniad, Branwen Gwyn, a chipio teitl pencampwyr y Côr Llys.
CYDNABYDDIR CEFNOGAETH
I’R CYHOEDDIAD HWN
www.bwrddyriaith.org
YSGOL Y BERLLAN DEG
Ymweliad Mrs Molapo o Lesotho
Ym mis Ionawr cawsom ymwelydd arbennig o Lesotho, Mrs. Memaleloko Molapo, pennaeth ysgol St. Paul's Primary yn ButheButhe ble y bu Miss Grisdale yn ymweld mis hydref diwethaf. Daeth draw i sefydlu'r cysylltiad rhwng ein hysgol ni a'i hysgol hi. Cafodd Mrs. Molapo groeso arbennig gan y disgyblion, rhieni, llywodraethwyr a'r staff a dysgodd y disgyblion gymaint amdani hi a'i gwlad fel yr oedd yn brofiad fyth gofiadwy iddynt.
Eisteddfod
Cawsom gystadlu brwd unwaith eto yn Eisteddfod yr ysgol ar ddydd Gŵyl Dewi, gyda'r enillwyr yn mynd i gynrychioli'r ysgol yn eisteddfod yr Urdd.
Chwaraeon
O'r diwedd mae ein tîm Pêlrwyd a Phêldroed wedi cael eu sefydlu. Mae'r tîm Pêlrwyd wedi chwarae 3 gem erbyn hyn ac yn mynd o nerth i nerth.
Diwrnod y Llyfr
Dathlwyd Diwrnod y Llyfr gyda phenwisgoedd o bob lliw a llun i gynrychioli ein hoff gymeriadau mewn llyfr. Aeth y disgyblion hynaf i lawr at y dosbarthiadau yn y babanod a'r blynyddoedd cynnar i ddarllen llyfrau i'r plant. Daeth Myrddin ap Dafydd i'r ysgol gyda myfyrwyr UWIC. Gan ddefnyddio dychymyg disgyblion blynyddoedd 4,5 a 6 creuwyd dwy gerdd ddiddorol a digri. Roedd yn ddiwrnod diddorol i bawb.
Codi arian
Mae Ffrindiau Ysgol y Berllan Deg wedi bod yn brysur iawn yn hel arian ar gyfer yr ysgol. Cynhaliwyd parti Virgin Vie yn yr ysgol ar gyfer y rhieni gyda arbenigwraig yn cynnal y parti. Noson hwyliog iawn oedd y Noson Cwis a Chyri, gyda'r athrawon yn gystadleuol iawn!
Pob lwc
. . . i'n Dirprwy Bennaeth, Mari Phillips sydd wedi mynd ar antur i'r Ariannin i ddysgu yn yr ysgol Gymraeg yn y Gaiman ym Mhatagonia.
. . . Miss Hopper sydd yn dysgu blwyddyn 2 yn mynd ar ei antur ei hun i Ganada.
11
Newyddion
Cyrraedd y nod i Elis
Mae Elis, mab pedair oed Hefin a Nia Gruffudd, Llandaf yn dioddef o'r clefyd Cerebral Palsy. Yn ystod y misoedd diwethaf bu ymgyrch ar ei ran i godi £18,000 i gael Ystafell Sensori iddo yn ei gartref i'w ddiddori a'i ysgogi. Mae tad Elis yn athro yn Ysgol Gyfun Glantaf a'r Hydref diwethaf fe redodd fil o ddisgyblion yn yr ysgol ras nawdd gan godi deng mil o bunnoedd ar gyfer y fenter. Cafwyd £500 trwy law Bryn Terfel gan "Hogiau Chwarae Golff Dydd Mawrth" yng Ngogledd Cymru. Hefyd fe redodd Jonathan Davies a'i wraig Helen ras hanner marathon Caerdydd a rhedodd eraill ym Marathon Eryri ac felly rhwng pawb fe gyrhaeddwyd y nod. Llongyfarchiadau i bawb am eu hamser a'u haelioni.
Lwc dda i Paul
Yn ddiweddar cyhoeddwyd enwau pedwar o gantorion i gystadlu am yr anrhydedd o gynrychioli Cymru yng nghystadleuaeth y BBC Canwr y Byd a gynhelir yng Nghaerdydd y flwyddyn nesaf. Un o'r cystadleuwyr ydy'r bariton ifanc Paul Carey Jones gynt o Riwbeina. Dymunir yn dda iddo yn ei ymgais i gynrychioli Cymru yn y gystadleuaeth. Cynhelir y prawf terfynol ar 5 Mehefin yn Neuadd Dewi Sant.
Mathew Rhys mewn ffilm ar gyfer y teledu
Mathew Rhys fydd yn portreadu'r bardd Arglwydd Byron mewn ffilm a gynhyrchir ar gyfer y teledu o'r enw "Beau Brummell". Ffilmiwyd nifer o'r golygfeydd yng Nghaerfaddon.
Ymgynghorydd Creadigol
Llongyfrachiadau i Dylan Griffith a benodwyd yn Ymgynghorydd Creadigol i S4C lle bydd yn adolygu pob agwedd o
6 10 Romilly Crescent, Treganna, Caerdydd CF11 9NR
Cinio 1200 – 1430 Llun – Sadwrn
Cinio Nos 1830 – 2230 Llun – Sadwrn 'Cinio Cynnar' Llun – Iau (archebu 1800 – 1830)
Dewch a'r hysbyseb yma efo chi pob dydd Llun 12.00 – 14.30 i fanteisio ar ostyngiad o 20% (bwrdd i fyny at 4 person)
Ffôn 029 20 341264 Ffacs 029 20 237911
ebost: info@legalloisycymro.com http://www.legalloisycymro.com
Llwyddiant yn Melbourne
L l on g yf a r c h i a d a u m a wr i 'n mabolgampwyr ar eu llwyddiant yn Chwaraeon y Gymanwlad yn Awstralia. Yn arbennig i . . .
. . . David Davies y Barri ar ennill medalau aur ac efydd yn ei rasys nofio
. . . David Phelps yr Eglwys Newydd ar ennill medal aur am saethu .
. . . Geraint Thomas, Llwynbedw ar ennill medal efydd yn y seiclo
. . . Griff Morgan Llysfaen a David Phelps yr Eglwys Newydd ar ennill medalau efydd am saethu
. . . Johanne Brekke y Rhath ar ennill medal efydd eto am saethu
Mae'n eithaf clir y bod yna saethwyr da yng Nghaerdydd !
ddelwedd y Sianel cyn cynnig awgrymiadau am newidiadau. Cafodd Dylan ei fagu yng Nghaerdydd ac mae'n gynddisgybl o Ysgol Gyfun Glantaf. Pob llwyddiant yn ei swydd newydd.
Amgueddfa newydd i Gaerdydd
Mae Cyngor Caerdydd yn trafod bellach y syniad o sefydlu Amgueddfa i olrhain hanes Caerdydd a'i sefydlu yn yr Hen Lyfrgell yn yr Ais. Bydd y gost o gwmpas pedair miliwn o bunnoedd a'r nod yw ei hagor erbyn 2010. Yn wir, mae'n syndod fod dinas mor fawr â Chaerdydd heb Amgueddfa yn barod ac mae llawer o gefnogaeth i'r syniad.
Arweinydd Newydd i Gôr Meibion Treorci
Un o wyrion y diweddar gerddor a chyfansoddwr Arwel Hughes ydy arweinydd newydd Côr Meibion Treorci sef Meuryn Hughes. Cafodd ei eni a'i fagu yng Nghaerdydd. Eleni bydd y Côr yn dathlu ei benblwydd yn drigain oed ac fel rhan o'r dathliadau bwriedir cynnal cyngerdd mawreddog yng Nghanolfan y Mileniwm ym mis Mehefin hefo'r Côr a Max Boyce. Llongyfarchiadau i Meuryn a phob llwyddiant iddo yn y dyfodol.
Arglwydd Faer Nesaf Caerdydd
Y Cynghorydd Ceidwadol dros ardal Rhiwbeina sef Gareth Neale fydd Arglwydd Faer nesaf Caerdydd. Cyn ymddeol bu'n bennaeth Coleg Addysg Bellach Glyn Ebwy. Brodor o'r Barri ydy ac yn briod hefo dau o blant.
|
cym_Latn
| 30,392
|
CC-MAIN-2017-30
| 0.999991
|
<urn:uuid:cf060863-79a5-4617-b3c5-6e2cee4e9057>
|
https://gggc.gig.cymru/files/cyhoeddiadau/digital-inc-guide-0619-cymraeg-pdf1/
|
Canllawiau Cynhwysiant Digidol
ar gyfer iechyd a gofal yng Nghymru
Gorffennaf 2019
1
Cyflwyniad
Negeseuon allweddol
Mae'r GIG yng Nghymru wedi ymrwymo i alluogi pobl i ddefnyddio technolegau digidol i reoli'u hiechyd, eu lles a'u gofal eu hunain.
Fodd bynnag, y llu o'r bobl a allai elwa fwyaf o gael gwasanaethau digidol yw'r rhai lleiaf tebygol o fod ar-lein.
Mae 11% o boblogaeth Cymru (300,000 o bobol) wedi'u hallgáu'n ddigidol. Mae'r rhain y debygol o fod yn hŷn, wedi cael llai o addysg ac yn waelach eu hiechyd na gweddill y boblogaeth.
Pobl sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol yw rhai o'r bobl hynny sy'n defnyddio gwasanaethau iechyd a gwasanaethau cymdeithasol fwyaf, felly mae perygl iddynt gael eu gadael ar ôl yn y chwyldro iechyd digidol.
Sut gall y canllawiau hyn helpu
Mae'r canllawiau hyn ar gyfer sefydliadau gofal iechyd yng Nghymru yn benodol, ond dylent fod yn ddefnyddiol i bartneriaid hefyd, gan gynnwys awdurdodau lleol a sefydliadau gwirfoddol.
Diben y canllawiau yw eich helpu i ddeall:
* beth a olygwn gan gynhwysiant digidol
* pam mae cynhwysiant digidol yn bwysig mewn iechyd a gofal
* pwy sy'n debygol o gael eu hallgáu'n ddigidol a'r rhwystrau y gallent eu hwynebu
* manteision cynorthwyo pobl i fynd ar-lein
* adnoddau ar gyfer datblygu sgiliau digidol staff iechyd a gofal, gofalwyr a chleifion
* camau ymarferol y gallwch eu cymryd i gefnogi cynhwysiant digidol yn lleol
Ceir polisi cyhoeddus a rhesymau cydraddoldeb clir dros wella cynhwysiant digidol, yn ogystal ag achos busnes cryf.
Gall sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol weithio gydag ystod o bartneriaid cymunedol i wella cynhwysiant digidol.
Mae'r canllawiau hyn yn cynnwys ystod o adnoddau sy'n gallu helpu sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol i weithredu'n lleol.
Astudiaeth Achos
Mae'r astudiaeth achos hon yn dangos sut y gall darparu cymorth cynhwysiant digidol gael buddion pendant gwirioneddol, i unigolion ac i wasanaethau iechyd a gofal.
Astudiaeth achos: Cartref Gofal Woffington House
Mae Woffington House yn gartref gofal arloesol i bobl hŷn yn Nhredegar. Mae'r cartref gofal wedi datblygu partneriaeth gydag ysgolion cynradd lleol lle bydd plant ysgol yn ymweld â thrigolion yn rheolaidd. Mae plant o Ysgol Gynradd Georgetown wedi bod yn Arwyr Digidol, yn cyfeillio â thrigolion a dangos iddynt sut i ddefnyddio technoleg, gan ddefnyddio llechi wedi'u benthyg gan Cymunedau Digidol Cymru.
Gan ddefnyddio iPad a sbectol Rhith-wirionedd, mae Ken wedi gallu ailymweld ag Aberystwyth ym 1965, yn ogystal â mynd ar reidiau ffigar-êt. Mae Ken hefyd wrth ei fodd yn chwilio am ganeuon ar YouTube. Mae iechyd a lles Ken wedi gwella'n ddramatig, ac mae dyddiau'r meddyginiaethau gwrthseicotig wedi hen ddiflannu.
Mae Ken (nid ei enw iawn) wedi bod yn byw yn Woffington House ers dros ddwy flynedd. Nid oes ganddo deulu, ac nid oes neb yn ymweld ag ef. Mae'n dioddef o orbryder, iselder ysgafn ac yn byw gyda dementia. Ar brydiau, byddai'n cnoi ei figyrnau ac yn taro fframiau'r drysau oherwydd ei rwystredigaethau. Roedd yn cael Lorazepam ar bresgripsiwn yn ôl yr angen.
Mae profiad Ken yn nodweddiadol yn y cartref gofal, lle mae'r defnydd o feddyginiaethau gwrthseicotig "yn ôl y galw" wedi lleihau 100%. Mae nifer yr achosion o gwympo wedi lleihau yn sylweddol hefyd, ac mae nifer y galwadau am ambiwlans (sy'n costio £300 y tro i'r GIG) wedi lleihau 28%. At hynny, mae morâl y staff wedi gwella – ac mae plant o'r ysgolion cynradd yn dweud eu bod am weithio yn y proffesiynau gofal pan fyddant yn hŷn.
2
Ynglŷn â chynhwysiant digidol
Defnyddiwch yr adran hon i ddeall beth a olygwn gan gynhwysiant digidol, y rhwystrau a wynebir gan bobl rhag mynd ar-lein, a phwy sy'n fwyaf tebygol o gael eu hallgáu. Defnyddiwch y dolenni at Arolwg Cenedlaethol Cymru a ffynonellau data eraill i gael mwy o fanylion.
Beth a olygwn gan gynhwysiant digidol?
Mae'r twf cyflym mewn technolegau digidol yn dod â chyfleoedd trawsffurfiol, ond mae hefyd yn bygwth dyfnhau'r rhaniad digidol rhwng y defnyddwyr gweithredol a all ecsbloetio technolegau sy'n gwella'n barhaus, a'r rheiny sy'n cael anhawster o ran goresgyn y rhwystrau rhag mynd ar-lein.
Mae cynhwysiant digidol yn golygu cael y cymhelliant, y sgiliau a mynediad i elwa'n llawn ar fanteision technoleg ddigidol. Gall pobl heb un o'r rhain, neu gyfuniad ohonynt, gael eu hallgáu'n ddigidol ac mae perygl iddynt gal eu gadael ar ôl mewn cymdeithas fwyfwy digidol lle mae mwy a mwy o wasanaethau, gan gynnwys gwasanaethau cyhoeddus hanfodol, yn mynd ar-lein. 1
Cynhwysiant digidol yng Nghymru
Yng Nghymru heddiw, mae 89% o bobl yn defnyddio'r rhyngrwyd. Mae hwn yn welliant calonogol ar ffigur y llynedd, sef 85%. Ond mae hynny'n dal i olygu nad yw 11% o bobl (300,000 o bobl) ar-lein (Arolwg Cenedlaethol Cymru 2018-19).
Pwy sy'n debygol o gael eu hallgáu'n ddigidol?
Yn gyffredinol, mae 11% o oedolion yng Nghymru wedi'u hallgáu'n ddigidol, ond mae rhai rhannau o'r boblogaeth yn fwy tebygol o gael eu hallgáu'n ddigidol nag eraill.
Mae Arolwg Cenedlaethol Cymru 2017-18 yn dangos bod y rhai sy'n cael eu hallgáu'n ddigidol yn fwy tebygol o fod:
* Yn hŷn (40% o bobl dros 75 oed sy'n defnyddio'r rhyngrwyd, o gymharu â 97% o'r rhai 16-49 oed)
* Wedi cael llai o addysg (53% o'r rhai heb gymwysterau sy'n defnyddio'r rhyngrwyd, o gymharu â 95% o'r rhai â chymwysterau addysg uwch)
* Ag anabledd neu gyflwr hirdymor (74% o bobl ag anabledd neu gyflwr hirdymor sy'n defnyddio'r rhyngrwyd, o gymharu â 90% o'r rhai hebddynt)
I gael mwy o wybodaeth am boblogaethau sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol yn y DU, gweler y cyhoeddiad blynyddol UK Consumer Digital Index from Lloyds Bank 2 . Mae Mynegai Digidol Defnyddwyr 2019 yn dangos:
* Nad oes gan 11.9m o bobl (22% o'r boblogaeth) y sgiliau digidol sydd eu hangen ar gyfer bywyd bob dydd yn y DU
* Bod pobl ag anabledd 35% yn llai tebygol o fod â sgiliau digidol hanfodol ar gyfer bywyd
* Erbyn 2030, rhagwelir y bydd 4.5m o bobl (8% o'r boblogaeth) yn parhau wedi'u hymddieithrio'n ddigidol
Rhwystrau rhag cynhwysiant digidol
Ceir nifer o rwystrau pwysig rhag cynhwysiant digidol, a gall fwy nag un effeithio ar unigolion ar unrhyw un adeg.
* Diffyg cymhelliant (gan gynnwys diddordeb ac ymddiriedaeth)
* Diffyg mynediad (gan gynnwys cysylltedd â band eang, fforddiadwyedd a hygyrchedd)
* Diffyg sgiliaus gan gynnwys sgiliau sylfaenol a hyder)
Heddiw, mae llawer mwy o bobl yn defnyddio technolegau digidol, a chynorthwyir hynny gan offer rhatach, rhyngwynebau sgrin gyffwrdd sy'n haws i'w defnyddio, a chyflymderau band eang cyflymach. Fodd bynnag, mae rhwystrau i'w cael o hyd i niferoedd sylweddol o bobl, sy'n eu hatal rhag cyfranogi gyda'r byd digidol.
Datgelodd arolwg ail-gysylltu 3 o'r rhai nad ydynt yn defnyddio'r rhyngrwyd o Arolwg Cenedlaethol Cymru 2013-14 (cyhoeddwyd ym Mai 2015) raddfa'r rhwystrau niferus sy'n atal pobl rhag mynd ar-lein. Nododd 90% o'r rhai nad ydynt yn defnyddio'r rhyngrwyd ddiffyg diddordeb, gyda 75% ohonynt yn nodi diffyg hyder, a phryderon yn ymwneud â phreifatrwydd a diogelwch.
Mae'r Good Things Foundation wedi adroddiad 4 llawn gwybodaeth ar ddeall cymhellion y rhai nad ydynt yn defnyddio'r rhyngrwyd.
Yn ychwanegol at Arolwg Cenedlaethol Cymru, mae Ofcom 5 a data'r Swyddfa Ystadegau Gwladol6yn darparu'r ffigurau diweddaraf ar fynediad i'r rhyngrwyd ar gyfer y Deyrnas Unedig gyfan, gan gynnwys Cymru. Gallwch weld y data diweddaraf (Mai 2019) gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar ddefnyddio'r rhyngrwyd yn y DU yma7.
Technoleg ac iechyd yng Nghymru
Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cyhoeddi'r astudiaeth gynrychioliadol genedlaethol gyntaf i archwilio lefelau technoleg ddigidol at ddibenion iechyd yng Nghymru. Darllenwch yr adroddiad llawn yma Iechyd y boblogaeth yn yr oes ddigidol8.
4
CANLLAWIAU CYNHWYSIANT DIGIDOL AR GYFER IECHYD A GOFAL YNG NGHYMRU
Mae'r penawdau o'r astudiaeth yn cynnwys y canlynol:
* Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yng Nghymru wedi defnyddio technoleg ddigidol i gefnogi'u hiechyd
* Mae traean o'r boblogaeth wedi defnyddio technoleg iechyd fel dyfeisiau y gellir eu gwisgo i fonitro ymddygiad iechyd
* Mae mwy o fenywod (71%) na dynion (65%) wedi gwneud hynny
* Mae'r defnydd o dechnoleg ddigidol yn lleihau gydag oedran, amddifadedd a statws iechyd isel
* Mae'r defnydd o dechnoleg ddigidol yn lleihau gydag ymddygiadau sy'n niweidio iechyd (fel ysmygu, yfed, anweithgarwch corfforol)
Daw'r adroddiad i'r casgliad:
"Mae anghydraddoldebau o ran mynediad i'r rhyngrwyd yn y cartref yn parhau i fod yn amlwg yng Nghymru, gyda mynediad is ymhlith poblogaethau hŷn, poblogaethau mwy difreintiedig a'r rhai mewn iechyd gwaeth. Mae ymdrechion parhaus drwy Cymunedau Digidol Cymru ac eraill i fynd i'r afael â chynhwysiant digidol yn hollbwysig, ond rhaid iddynt ymestyn y tu hwnt i gysylltedd a sgiliau'r rhyngrwyd. Bydd deall cymhellion sylfaenol a rhwystrau sy'n atal pobl rhag cymryd rhan mewn gweithgareddau sy'n gysylltiedig ag iechyd drwy dechnoleg ddigidol, a mynd i'r afael â gwahaniaethau ar draws grwpiau'r boblogaeth, yn helpu i sicrhau y gall pawb elwa ar ddatblygiadau ym maes iechyd digidol".
5
CANLLAWIAU CYNHWYSIANT DIGIDOL AR GYFER IECHYD A GOFAL YNG NGHYMRU
Ffynhonnell: Davies AR, Sharp CA, Homolova L, Bellis MA (2019). Iechyd y boblogaeth mewn oes ddigidol: Y defnydd o dechnoleg ddigidol i gefnogi a monitro iechyd yng Nghymru. Iechyd Cyhoeddus Cymru a Phrifysgol Bangor.
https://icc.gig.cymru/files/research/iechyd-y-boblogaeth-mewn-oes-ddigidol/
© Ymddiriedolaeth GIG Iechyd Cyhoeddus Cymru. © 2019 Prifysgol Bangor Gellir atgynhyrchu'r deunydd a gynhwysir yn y ddogfen hon o dan delerau'r Drwydded Llywodraeth Agored (OGL) http://www.nationalarchives.gov.uk/doc/open-government-licence/
Sut mae Cymru'n mynd i'r afael ag allgáu digidol
Defnyddiwch yr adran hon i weld beth mae Llywodraeth Cymru a'i phartneriaid yn gwneud i fynd i'r afael ag allgáu digidol, a sut mae cynhwysiant digidol yn cefnogi cyflawni amcanion polisi ar draws y gymdeithas ehangach.
Strategaeth Cynhwysiant Digidol yng Nghymru
Cynhyrchodd Llywodraeth Cymru Fframwaith Strategol Cynhwysiant Digidol 9 yn 2010 a gafodd ei ddiweddaru yn 2016. Mae'r Fframwaith Strategol yn amlinellu gweledigaeth o ddatblygiadau digidol cadarnhaol yn y gymdeithas drwyddi draw, law yn llaw â'r angen am weithredu i sicrhau nad yw unrhyw un yn cael ei adael ar ôl trwy gynllun gweithredu 15 pwynt:
"Mae bod â mynediad at y rhyngrwyd, a'r cymhelliant a'r sgiliau i'w defnyddio'n effeithiol, yn bwysicach yn awr nag erioed gyda'r rhan fwyaf o bobl bellach yn ystyried mai'r rhyngrwyd yw'r pedwerydd cyfleustod. Rydym yn byw mewn 'cymdeithas ddigidol' ac mae datblygiadau technolegol yn parhau i gyflymu. Fodd bynnag, i'r rhai sy'n dal wedi'u hallgáu o'r byd digidol, mae hyn yn anfantais go iawn gyda phobl yn teimlo'n gynyddol eu bod yn cael eu gadael ar ôl, wrth i fwy a mwy o wasanaethau, gan gynnwys gwasanaethau cyhoeddus hanfodol, fynd ar-lein". (Rhagair y Gweinidog)
Rhagolwg Cynhwysiant Digidol
Cyhoeddwyd Adroddiad Cynnydd a Rhagolwg 10 Cynhwysiant Digidol yn 2018. Pwysleisiodd yr Adroddiad Cynnydd yr angen parhaus am gymorth cynhwysiant digidol, a thynnodd sylw at y camau ymarferol sy'n cael eu cyflawni drwy Cymunedau Digidol
Cymru 11 (CDC). CDC yw rhaglen cynhwysiant digidol bwrpasol Llywodraeth Cymru, a reolir gan Ganolfan Cydweithredol Cymru 12 .
Gweithio gydag iechyd a gofal cymdeithasol
Mae'r Rhagolwg Cynhwysiant Digidol yn nodi cyfleoedd ar gyfer cynnydd ym maes iechyd a gofal cymdeithasol:
* Trwy Cymunedau Digidol Cymru byddwn yn amcanu at rannu gwersi a ddysgwyd o waith cychwynnol gyda Byrddau Iechyd ac archwilio'r potensial ar gyfer dyblygu gweithgareddau ledled Cymru.
* Byddwn yn parhau i archwilio ffyrdd o godi ymwybyddiaeth o gynhwysiant digidol yn y sector iechyd, gan gynnwys hybu cynhwysiant digidol mewn cynadleddau Iechyd, ond nid dim ond hynny.
* Byddwn yn amcanu at ymgysylltu â GIG Cymru i roi anogaeth i gynnal rhagor o weithgareddau cynhwysiant digidol ar draws ystod o leoliadau iechyd.
* Byddwn yn annog y sector iechyd a gofal cymdeithasol i fuddsoddi mewn hyfforddiant sgiliau digidol sylfaenol ar gyfer yr holl staff er mwyn cefnogi dinasyddion gyda'r newid parhaus i wasanaethau digidol. Gallai hyn gynnwys hyfforddi staff gweinyddol gyda phractisau cyffredinol ledled Cymru i gynorthwyo cwsmeriaid i gofrestru a rheoli eu hapwyntiadau ar-lein
7
CANLLAWIAU CYNHWYSIANT DIGIDOL AR GYFER IECHYD A GOFAL YNG NGHYMRU
Cynhwysiant digidol yn cefnogi polisïau eraill
Mae creu cymdeithas fwy cynhwysol yn ddigidol yn ganolog i gyflawni prif feysydd polisi ar gyfer Llywodraeth Cymru, gan gynnwys Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol 13 ,Strategaeth ar gyfer Pobl Hŷn 14 a strategaethau ar unigrwydd, dementia ac iechyd meddwl.
Wrth lansio'r Fframwaith Strategol Cynhwysiant Digidol yn 2016, gwnaeth y Gweinidog Cymunedau a Threchu Tlodi y cysylltiad â Chenedlaethau'r Dyfodol:
"Gall creu cymdeithas sy'n fwy cynhwysol yn ddigidol wneud cyfraniad sylweddol at gyflawni'r saith nod yn ein deddfwriaeth arloesol, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru)".
Bydd cyflawni pob un o'r Nodau Llesiant yn fwy tebygol os yw pobl yn hyderus yn ddigidol ac wedi'u hymgysylltu'n ddigidol.
4
Pam mae cynhwysiant digidol yn bwysig i iechyd a gofal
Defnyddiwch yr adran hon i ddeall pam mae cynhwysiant digidol yn arbennig o bwysig i iechyd a gofal, a sut gall cynorthwyo pobl i fynd ar-lein fod yn hanfodol i gyflawni blaenoriaethau.
Mae cynhwysiant digidol yn bwysig
Mae cynhwysiant digidol yn bwysig i sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol oherwydd:
* Mae'n ganolog i egwyddorion gofal iechyd darbodus
* Ceir ymrwymiadau polisi clir
* Mae'n rhag-amod cynyddol ar gyfer cyflawni blaenoriaethau iechyd a gofal
Gofal iechyd darbodus
Mae gwasanaethau iechyd a gofal yng Nghymru wedi'u seilio ar egwyddorion gofal iechyd darbodus 15 . Mae gofal iechyd darbodus yn lasbrint ar gyfer cydgynhyrchu gwasanaethau iechyd a gwasanaethau cymdeithasol gwell a mwy integredig, drwy nodi a blaenoriaethu angen, dewis triniaethau yn ddoeth, a lleihau amrywio amhriodol.
* Mae'n fater sy'n ymwneud â chydraddoldeb
Drwy adnabod a gweithredu ar allgáu digidol, gall sefydliadau iechyd a gofal ddangos sut maen nhw'n cyflawni pedair egwyddor gofal iechyd darbodus.
* Mae gweithio gyda chleifion a gofalwyr er mwyn deall a diwallu eu hanghenion iechyd digidol yn enghraifft wirioneddol o gydgynhyrchu
yn galluogi hunanofal a hunanreoli priodol fel y byddwn ond yn gwneud yr hyn sydd ei angen
* Golyga cynhwysiant digidol nad yw'r rhai â'r anghenion iechyd mwyaf yn cael eu gadael ar ôl mewn system gofal iechyd gynyddol ddigidol
* The digital divide is an inappropriate variation, where increasingly some sections of society and some parts of Wales will have less access to care
* Mae sicrhau y gall cleifion gael gafael ar adnoddau iechyd digidol, a datblygu'r sgiliau a'r hyder i'w defnyddio,
* Mae'r rhaniad digidol yn amrywiad amhriodol, lle y bydd gan rai rhannau o gymdeithas a rhai rhannau o Gymru, lai a llai o fynediad at ofal
9
CANLLAWIAU CYNHWYSIANT DIGIDOL AR GYFER
IECHYD A GOFAL YNG NGHYMRU
Cynhwysiant digidol a chydraddoldebau
Mae anghydraddoldeb iechyd yn fater tra chyfarwydd yng Nghymru. Amlinellodd Julian Tudor Hart 16 ei Ddeddf Gofal Gwrthgyfartal ym Mhort Talbot yn 1971, gan ddadlau bod argaeledd gofal iechyd da yn amrywio'n wrthgyfartal gydag angen. Heddiw, mae perygl gwirioneddol y bydd deddf gofal gwrthgyfartal ddigidol newydd lle bydd y dinasyddion hynny sydd â'r angen mwyaf am wasanaethau digidol newydd yn cael eu gadael ar ôl eto, oherwydd eu diffyg sgiliau digidol a mynediad at ddigidol.
Wrth i wybodaeth am iechyd a gwasanaethau iechyd gael eu cyflwyno'n ddigidol mwy a mwy, mae'r gallu i ddefnyddio technolegau digidol yn ffurf ar lythrennedd iechyd yn gynyddol. Ceir tystiolaeth dda 17 bod deilliannau iechyd gwaeth gan bobl â lefel is o lythrennedd iechyd.
Mewn byd mwyfwy digidol, mae pobl sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol mewn perygl o gael mynediad gwaeth at wasanaethau a deilliannau iechyd gwaeth. Mae pobl â chanddynt nodweddion a warchodir o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 (oedran, anabledd, hil) yn llai tebygol o fod â mynediad at y rhyngrwyd, a'r sgiliau i'w defnyddio. Ystyriwch hyn wrth gynnal Asesiadau o'r Effaith ar Gydraddoldeb. Gwiriwch Ganolfan Arferion Asesu Effeithiau ar Gydraddoldeb yng Nghymru 18 i gael arweiniad ar gynnal Asesiadau llwyddiannus o'r Effaith ar Gydraddoldeb, gan gynnwys dyletswyddau sy'n benodol i Gymru.
Ymrwymiadau polisi
Mae'r angen i sicrhau y gall pawb elwa ar dechnoleg ddigidol yn nodwedd sy'n rhedeg drwy bolisïau iechyd a gofal yng Nghymru.
Iechyd a Gofal Gwybodus 19
Yr amcan strategol yw:
Galluogi pobl Cymru i ofalu am eu hiechyd a'u lles eu hunain gyda chymorth mynediad at wybodaeth ar-lein a'u cofnodion, cynnal amrywiaeth o drafodion iechyd gan ddefnyddio technoleg, a defnyddio offer digidol ac apiau i gefnogi hunanofal a monitro eu hiechyd er mwyn dal i fyw yn annibynnol.
Ond cydnabyddir hefyd yr angen i weithredu i sicrhau nad oes unrhyw un yn cael ei allgáu:
"Mae'n hanfodol fod y system iechyd a gofal cymdeithasol a'i staff hefyd yn cydnabod anghenion pobl sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol, a bod y dinasyddion hynny'n cael yr un gefnogaeth a'u galluogi i gael mynediad at wasanaethau a chymorth".
Cymru Iachach 20
Mae Cymru Iachach yn gweld digidol fel "galluogwr allweddol ar gyfer trawsnewid", ond mae hefyd yn cydnabod na fydd pawb yn gallu cael mynediad at wasanaethau digidol:
"Bydd technolegau a systemau digidol newydd yn rhan bwysig o'n trefn system gyfan ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol yn y dyfodol, ond rhan yn unig. Ni fydd modd i rai pobl gyrraedd at wasanaethau digidol, a bydd eraill yn dewis peidio. Mae cysylltiad dynol wyneb yn wyneb yn hynod o werthfawr ac yn rhan gwbl hanfodol o ofal a thriniaeth. Mae nifer fawr o bethau na ellir eu darparu yn ddigidol na thrwy dechnoleg. Pobl fydd sylfaen gwasanaethau iechyd a gofal o ansawdd uchel o hyd".
Blaenoriaethau iechyd a gofal
Mae sicrhau bod gan bobl fynediad at offer a thechnolegau digidol, a'r sgiliau a'r hyder i'w defnyddio, yn rhag-amod cynyddol ar gyfer cyflawni blaenoriaethau, gan gynnwys:
* Atal salwch
* Rhoi mwy o reolaeth i bobl a'u galluogi i gymryd rhan weithredol yn eu hiechyd a'u lles eu hunain
* Cynorthwyo pobl i reoli eu hiechyd a'u lles eu hunain
* Helpu pobl i wneud dewisiadau gwybodus am eu triniaeth, gofal a chymorth
* Darparu gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn agosach at y cartref
* Galluogi pobl i fyw'n annibynnol cyhyd ag y gallant
5
Dadlau'r achos dros gynhwysiant digidol
Defnyddiwch yr adran hon i ganfod tystiolaeth i helpu adeiladu'r achos busnes dros gynhwysiant digidol.
Cynhwysiant digidol a deilliannau
Manteision iechyd digidol
Yn ogystal â pholisi cadarn a rhesymau tegwch dros gefnogi cynhwysiant digidol, ceir rhesymau busnes da hefyd.
Mae yna dystiolaeth 21 gynyddol o fanteision iechyd digidol.
Mae'r manteision i gleifion a gofalwyr yn cynnwys:
* Hunanofal gwell ar gyfer mân anhwylderau
* Gwelliant yn y niferoedd sy'n defnyddio offer a gwasanaethau iechyd digidol
* Hunanreolaeth well o gyflyrau hirdymor
* Amser a arbedir drwy fynd at wasanaethau'n ddigidol
* Llai o unigrwydd ac unigedd
* Arian a arbedir drwy fynd at wasanaethau'n ddigidol
A cheir manteision i'r system iechyd a gofal, gan gynnwys:
* Cost is cyflenwi gwasanaethau'n ddigidol
* Cleifion yn cydymffurfio'n well â meddyginiaethau a thriniaethau
* Defnydd mwy priodol o wasanaethau, gan gynnwys gofal sylfaenol a gofal brys
Mae'r rheiny sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol mewn perygl o golli allan ar fanteision iechyd digidol i unigolion. Ac ni fydd gwasanaethau iechyd a gofal yn cyflawni arbedion ac yn trawsnewid gwasanaethau oni bai eu bod yn ymgysylltu â'r un o bob deg o'u poblogaeth nad ydynt arlein – a nhw yw'r rhain sy'n defnyddio gwasanaethau iechyd a gofal fwyaf.
Gall fod yn anodd dangos deilliannau y gellir eu mesur sy'n codi o fentrau cynhwysiant digidol. Er enghraifft, mae'n debygol y bydd nifer o resymau dros newidiadau mewn ffordd o fyw neu o ran defnyddio gwasanaethau, ac efallai na fydd modd nodi priodoliad uniongyrchol gyda mynediad neu sgiliau digidol gwell.
Roedd y Gwerthusiad o Cymunedau Digidol Cymru 22 yn 2016 yn canolbwyntio'n bennaf ar gyflawni dangosyddion perfformiad allweddol, ymwybyddiaeth o fentrau cynhwysiant digidol, ac effaith ar sefydliadau partner. Fodd bynnag, roedd rhywfaint o dystiolaeth o ddeilliannau iechyd cadarnhaol ar gyfer defnyddwyr gwasanaeth unigol, gan gynnwys:
* Mwy o hyder wrth ddefnyddio technoleg ddigidol
* Gwell gweithgarwch corfforol
* Gwell rhyngweithio cymdeithasol, a llai o deimladau o unigedd
* Gwell mynediad at wasanaethau
Gwerthuso'r rhaglen 'Widening Digital Participation' yn Lloegr
Mae Gwerthuso Cam Un o'r rhaglen NHS Widening Digital Participation programme 23 yn Lloegr yn darparu rhywfaint o'r dystiolaeth orau sydd i'w chael ar effaith cynyddu cynhwysiant digidol ar iechyd. O'r rheiny a gafodd gymorth gan y rhaglen:
* Teimlai 59% yn fwy hyderus wrth ddefnyddio gwybodaeth ar-lein am iechyd
* Teimlai 52% yn llai unig neu'n llai ynysedig
* Mae 21% wedi cael llai o ymweliadau â'u meddyg teulu am fân anhwylderau
* Mae 39% wedi arbed amser trwy gynnal trafodion iechyd ar-lein
* Mae 22% wedi symud ymlaen i fwcio apwyntiadau meddyg teulu ar-lein, ac 20% i archebu presgripsiynau ar-lein
Mae'r gwerthusiad hwn yn amcangyfrif elw ar fuddsoddiad o £6.40 am bob £1.00 sy'n cael ei gwario gan y GIG ar gymorth cynhwysiant digidol.
Darllenwch yr adroddiad gwerthuso 24 yn llawn yma.
Elw ar fuddsoddiad
Daw'r dadansoddiad mwyaf diweddar o effaith economaidd cynhwysiant digidol mewn adroddiad a baratowyd gan Cebr 25 (Y Ganolfan Economeg ac Ymchwil Busnes) ar gyfer Good Things Foundation, ac a gyhoeddwyd ym mis Medi 2018. Mae hwn yn awgrymu gwerth presennol net o ddarparu sgiliau digidol i bawb yn y DU o £21.9 biliwn. Mae arbedion erbyn 2028 yn cynnwys:
* Arbedion amser wrth ymgymryd â thrafodion llywodraeth a thrafodion ariannol ar-lein - £1.1 biliwn
* Buddion cyfathrebu o gadw mewn cysylltiad, lleihau unigedd a chymryd rhan mewn gweithgareddau hamdden a diwylliannol - £400 miliwn
* Buddion trafodaethol o siopa ar-lein - £1.1 biliwn
Buddion i'r gymdeithas ehangach
Mae cynyddu cynhwysiant digidol yn creu buddion i'r gymdeithas gyfan yn ogystal ag i'r GIG. Mae'n bwysig ystyried y buddion hyn wrth ystyried yr effeithiau ar gyfer iechyd y cyhoedd.
Mae dadansoddiad yn 2016 o ddata'r Alban a gynhaliwyd gan Ipsos MORI ar gyfer Ymddiriedolaeth Carnegie DU 26 yn dangos
sut mae buddion cymdeithasol ehangach defnyddio'r rhyngrwyd yn gysylltiedig â gwell iechyd a lles. Mae'r rheiny sy'n defnyddio'r rhyngrwyd yn fwy tebygol o fod wedi bod i ddigwyddiad diwylliannol, wedi ymweld â'r awyr agored ar gyfer gweithgarwch hamdden, wedi cymryd rhan mewn chwaraeon neu wirfoddoli. I'r gwrthwyneb, mae'r rheiny nad ydynt ar-lein yn fwy tebygol o fod wedi ymweld â'u meddyg unwaith y mis neu fwy.
Astudiaethau achos
Gall astudiaethau achos ddarparu ffynhonnell gyfoethog o dystiolaeth ansoddol ar gyfer effaith cymorth cynhwysiant digidol ar unigolion. Ceir dwsinau o astudiaethau achos dadlennol sy'n berthnasol i iechyd a gofal ar wefan Cymunedau Digidol Cymru 27
Sut allwn ni werthuso cymorth cynhwysiant digidol?
Gallai ystod o ddulliau meintiol ac ansoddol fod yn briodol ar gyfer gwerthuso cynhwysiant digidol. Mae'r rhain yn cynnwys mesurau gweithgarwch (fel niferoedd wedi ymgysylltu neu hyfforddi), arolygon, cyfweliadau â defnyddwyr, cyfweliadau â rhanddeiliaid, arsylwi, ac astudiaethau achos.
Mae'r Adran dros Ddigidol, Diwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon wedi pecyn cymorth ymarferol 28 ar werthuso mentrau cynhwysiant digidol er mwyn dangos effaith gymdeithasol. Mae'r Pecyn Cymorth Gwerthuso Cynhwysiant Digidol yn cynnwys amryw o adnoddau y gallech eu defnyddio i fesur effaith mentrau cynhwysiant digidol.
Edrychwch ar y Digital Health Lab 29 i weld sut mae gwahanol ddulliau gwerthuso wedi'u defnyddio mewn cynlluniau braenaru Ehangu Cyfranogiad Digidol yn Lloegr.
Gweithredwch ar gynhwysiant digidol yn lleol
6
Defnyddiwch yr adran hon i ystyried camau gweithredu ymarferol y gallwch eu cymryd i gefnogi cynhwysiant digidol yn lleol.
2. Sicrhau bod egwyddorion cynhwysiant digidol yn cael eu hymgorffori yn ein gweithgareddau bob dydd
Get Board level commitment
Ym mis Gorffennaf 2018, fe wnaeth Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg (Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe erbyn hyn) ddangos y ffordd gyda chymeradwyaeth y Bwrdd i set newydd o fwriadau ar gynhwysiant digidol 30 .
3. Annog a chynorthwyo staff a gwirfoddolwyr i helpu pobl eraill i fynd ar-lein ac i fagu'r hyder i ddatblygu sgiliau digidol sylfaenol, a helpu sefydliadau eraill i ddefnyddio offer digidol
* ABMU yn dod yn llofnodyddion i'r Siarter Cynhwysiant Digidol
* Datblygu Hyrwyddwyr Digidol yn holl unedau ABMU ac ymhlith grwpiau staff mwy
* Archwilio cyfleoedd i sicrhau cydlynydd cynhwysiant digidol ar gyfnod prawf
* Comisiynu cymorth ar gyfer cynhwysiant digidol gan bartneriaid sy'n meddu ar y sgiliau gofynnol i'n cefnogi ni wrth gynorthwyo ein cleifion a'n staff
Mynnwch gael cymorth ar lefel Bwrdd i weithredu ar gynhwysiant digidol.
Llofnodwch y Siarter Cynhwysiant Digidol
Gyda chefnogaeth ystod eang o sefydliadau ledled Cymru, mae'r Siarter Cynhwysiant Digidol 31 yn hyrwyddo helpu pobl i ddatblygu sgiliau digidol sylfaenol. Gofynnir i sefydliadau ymrwymo i Chwe Egwyddor gan gynnwys rhoi'r cyfle i holl aelodau staff a gwirfoddolwyr i ddysgu am dechnolegau newydd:
1. Sicrhau bod pob aelod o'n staff a gwirfoddolwr yn cael cyfle i ddysgu sgiliau digidol sylfaenol, a'u bod nhw'n manteisio ar y cyfle hwn
5. Rhannu arfer gorau a gweithgareddau sy'n gysylltiedig â chynhwysiant digidol gyda Chymunedau Digidol Cymru er mwyn gallu cydlynu ein gweithgareddau i gael yr effaith fwyaf a'i mesur yn gyson
4. Ymrwymo cymorth ac adnoddau ar gyfer gweithgareddau a mentrau cynhwysiant digidol yng Nghymru ym mha ffyrdd bynnag y gallwn
6. Edrych i ddatblygu partneriaethau lleol ymysg sefydliadau sydd eisiau rhannu syniadau a chyd-drefnu gweithgareddau gydag eraill yn eu maes
Hyd yma, mae dros 300 o sefydliadau wedi llofnodi'r Siarter. Mae Byrddau Iechyd Prifysgol Abertawe, Hywel Dda, Aneurin Bevan, a Chaerdydd a'r Fro wedi llofnodi erbyn hyn hefyd.
Eiriolwch am i'ch sefydliad iechyd neu ofal lofnodi'r Siarter Cynhwysiant Digidol, ac i gyflawni ar ei hegwyddorion.
Ymgorfforwch cymorth cynhwysiant digidol mewn rhaglenni iechyd digidol
Mae rhoi mwy o reolaeth i bobl fel eu bod yn gallu cymryd rhan fwy gweithredol yn eu hiechyd a'u lles eu hunain yn ganolog i weledigaeth Cymru Iachach ac Iechyd a Gofal Gwybodus. Ar lefel genedlaethol, mae Fy Iechyd Ar-lein yn rhoi'r cyfleustra i gleifion i fwcio apwyntiadau meddyg teulu
ac archebu presgripsiynau ar-lein. Ar lefel leol, mae Byrddau Iechyd yn cynnal peilot o offer digidol arloesol fel 'Patients Know Best' sy'n grymuso cleifion trwy gael mynediad i'w cofnod iechyd eu hunain a chyfathrebu gyda gweithwyr iechyd proffesiynol a gofalwyr.
Mae rhai Byrddau Iechyd wedi ymgorffori cymorth cynhwysiant digidol yn eu rhaglenni iechyd digidol ar gyfer y cyhoedd. Er enghraifft:
Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe yn gweithio gyda Chymunedau Digidol Cymru i gyfeirio cleifion at lyfrgelloedd neu adnoddau cymunedol eraill lle gallant gael mynediad i gyfrifiadur a chymorth gyda sefydlu e-bost ac ati, fel eu bod yn gallu ymuno â Patients Know Best os dymunant wneud hynny. Gwyliwch fideo 32 byr am hyn yma.
Mae Clwstwr Meddygon Bae Abertawe yn gweithio gyda Chymunedau Digidol Cymru i ddarparu hyfforddiant i staff rheng flaen anghlinigol i ddatblygu sgiliau i gynorthwyo pobl i ddefnyddio Fy Iechyd Ar-lein.
Siaradwch gyda Chymunedau Digidol Cymru ynglŷn â gweithio gyda'ch rhaglenni iechyd digidol.
Darparwch hyfforddiant sgiliau digidol
Mae gan Gymunedau Digidol Cymru raglen hyfforddi 33 sefydledig a ddarperir yn rhad ac am ddim i sefydliadau sy'n gweithio gyda phobl sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol. Gellir hyfforddi staff rheng flaen a gwirfoddolwyr fel bod yr hyder ganddynt i ddangos i bobl sut i ddefnyddio technoleg.
Mae hyfforddiant sy'n arbennig o berthnasol i iechyd a gofal yn cynnwys:
* Arwyr Digidol
* Apiau iechyd a lles
* Cyfeillion Digidol
* Annog gweithgareddau digidol
Mae Learn My Way 34 yn set o gyrsiau rhad ac am ddim ar-lein sy'n helpu pobl i ddatblygu sgiliau digidol i wneud y gorau o'r byd ar-lein, o ddechreuwyr digidol i gyrsiau sy'n canolbwyntio ar destunau penodol. Mae 22 o fodiwlau 'Learn My Way' ar gael yn ddwyieithog yn Gymraeg a Saesneg erbyn hyn, a bydd modiwlau ychwanegol yn ymdrin â thestunau iechyd yn cael eu datblygu.
Siaradwch â Chymunedau Digidol Cymru ynglŷn â darparu hyfforddiant sgiliau digidol i staff, gwirfoddolwyr neu ddefnyddwyr gwasanaethau.
Datblygwch Hyrwyddwyr Digidol yn eich sefydliad
Mae'r Rhwydwaith Hyrwyddwyr Digidol 35 a gynhelir gan Digital Unite yn darparu ystod eang o gyrsiau hunanastudio ar-lein i ddatblygu set sgiliau Hyrwyddwr Digidol a diwallu gwahanol anghenion dysgwyr. Mae pob un o'r cyrsiau yn gysylltiedig â'r cynlluniau cenedlaethol Bathodynnau Agored i ddangos tystiolaeth o ddatblygiad personol a phroffesiynol. Ceir Canolfan Adnoddau strwythuredig hefyd sy'n casglu dros 500 o adnoddau hyfforddi ac addysgu parod-i'w-defnyddio, ac ap gwe sy'n galluogi Hyrwyddwyr Digidol i gofnodi rhyngweithiadau'u dysgwyr yn gyflym a rhwydd.
Mae Cymunedau Digidol Cymru yn aelod o'r Rhwydwaith ac yn defnyddio'r adnoddau i hyfforddi 500 o hyrwyddwyr digidol 36 mewn sefydliadau ledled Cymru.
Edrychwch ar wefan yr Hyrwyddwyr Digidol i weld yr adnoddau sydd ar gael.
Sefydlwch gynllun cyfeillio Arwyr Digidol
Gall pobl iau sydd wedi'u magu yn yr oes ddigidol fod yn adnodd gwych i gyflwyno pobl hŷn i ddyfeisiau digidol a'r holl bethau y gallent eu gwneud ar-lein. Mae'r rhaglen
15
CANLLAWIAU CYNHWYSIANT DIGIDOL AR GYFER IECHYD A GOFAL YNG NGHYMRU
Arwyr Digidol 37 a gyflwynir gan Gymunedau Digidol Cymru wedi hyfforddi dros 3,000 o blant a phobl ifanc i gyfeillio â phobl hŷn a'u cyflwyno i gyfleoedd digidol.
Mae'r fideo 38 sysbrydoledig hwn yn dangos sut mae plant o ysgol gynradd yn Nhredegar wedi cyfeillio gyda chartref gofal lleol. Mae ymweliadau gan y plant ysgol wedi tanio brwdfrydedd trigolion hŷn ynglŷn â thechnoleg ddigidol, ac wedi arwain at ostyngiadau y gellir eu mesur mewn meddyginiaeth a chodymau yn y cartref gofal.
Mae Bwrdd Iechyd Caerdydd a'r Fro wedi gweithio gyda Chymunedau Digidol Cymru i roi Arwyr Digidol ar wardiau ysbyty. Mae cleifion ac Arwyr Digidol yn siarad am hyn yn y fideo 39 Hwn.
Siaradwch â Chymunedau Digidol Cymru ynglŷn â sefydlu cynllun Arwyr Digidol yn eich ardal chi.
Sefydlwch gynllun Cyfeillion Digidol ar gyfer pobl hŷn
Nod y cynllun Cyfeillion Digidol 40 , a gyflwynir gan Gymunedau Digidol Cymru, yw harneisio ewyllys da a sgiliau pobl sy'n hapus yn defnyddio'r rhyngrwyd, a'u hannog i gyfeillio â rhywun nad yw'n hapus i wneud hynny. Bydd y fenter newydd yn gweithio ochr yn ochr â gwasanaethau a sefydliadau gofal anstatudol sy'n helpu pobl oedrannus sy'n byw'n annibynnol – cyfeillachwyr, gofalwyr, cludiant cymunedol, pryd ar glud ac ati.
Ar y dechrau, bydd y fenter Cyfeillion Digidol yn rhedeg mewn partneriaeth a Bwrdd Iechyd Hywel Dda a Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan. Prosiect Enghreifftiol Bevan 41 yw hwn, a gefnogir gan Gomisiwn Bevan. Ar ôl cynnal peilotau o'r ymagwedd hon yn yr ardaloedd hyn, y bwriad yw ei gyflwyno fesul cam ledled Cymru.
Siaradwch â Chymunedau Digidol Cymru ynglŷn â sefydlu cynllun Cyfeillio Digidol yn eich ardal chi.
Darparwch wi-fi cyhoeddus yn rhad ac am ddim
Mae mynediad i wi-fi yn alluogwr allweddol ar gyfer cynhwysiant digidol. Ceir ymrwymiad mewn Iechyd a Gofal Gwybodus y bydd "pobl fydd yn mynychu'r holl leoliadau gofal iechyd mawr, fel ysbytai acíwt ac ysbytai cymunedol, yn cael mynediad at wasanaeth wi-fi cyhoeddus yn rhad ac am ddim".
Mae wi-fi rhad ac am ddim i gleifion wrthi'n cael ei osod mewn safleoedd y GIG yng Nghymru, er nad ym mhob man, a cheir mwy o gynnydd mewn lleoliadau ysbytai na meddygfeydd teulu. Mae'r cyfweliad 42 hwn gyda Hamish Laing, Cyfarwyddwr Meddygol yn ABMU ar y pryd, yn disgrifio manteision wi-fi rhad ac am ddim i gleifion a'r GIG.
Gall mynediad i wi-fi rhad ac am ddim fod yn hanfodol yn arbennig i bobl a allai fod yn ei chael hi'n anodd fforddio costau data ar eu dyfais ddigidol. Mae llecynnau wifi cyhoeddus rhad ac am ddim ar gael yn gynyddol o amgylch trefi a dinasoedd (er bod llai ohonynt mewn ardaloedd gwledig). Mae'r rhan fwyaf o lyfrgelloedd cyhoeddus yn darparu wi-fi cyhoeddus rhad ac am ddim yn ogystal â chyfrifiaduron y gall pobl eu defnyddio. Mae'r canllaw 43 defnyddiol hwn yn nodi ble gall pobl ddod o hyd i Wi-Fi rhad ac am ddim a sut i gael mynediad iddo, beth i gadw golwg amdano wrth ei ddefnyddio, a'r opsiynau Wi-Fi rhad ac am ddim i gael mynediad iddynt drwy ddarparwr ffôn symudol neu fand eang.
Darparwch wi-fi cyhoeddus rhad ac am ddim mewn safleoedd iechyd a gofal lle bynnag y bo'n ymarferol, a hyrwyddwch ymwybyddiaeth o'r ffaith ei fod ar gael.
Anogwch ddefnydd arloesol o dechnoleg
Gall defnydd arloesol o dechnoleg ddarparu ffyrdd newydd o ymgysylltu â chynulleidfaoedd gwahanol â'r byd digidol. Nid oes un ymagwedd 'sy'n addas i bawb' at ymgysylltiad digidol, a gall pobl wahanol ymateb i dechnolegau gwahanol e.e. dyfeisiau clyfar, setiau pen rhith-wirionedd, tracwyr gweithgarwch ac ati.
Gall monitro iechyd personol fod yn ysgogwr gwirioneddol i bobl fynd ar-lein. Mae Cymunedau Digidol Cymru wedi bod yn gysylltiedig â nifer o brosiectau 44 lle mae pobl wedi cael dyfeisiau monitro ffitrwydd y gellir eu gwisgo. Gan ddefnyddio dyfeisiau Fitbit ar fenthyg, mae pobl wedi cael eu cyflwyno i ddefnyddio technoleg mewn ffordd anffurfiol sy'n hwyl, a'u hannog i ddefnyddio technoleg i wella'u hiechyd a'u lles cyffredinol.
Yng Nghlwstwr Meddygon Teulu Bae Abertawe, darparodd Cymunedau Digidol Cymru nifer o ddyfeisiau Fitbit i'r clwstwr a gafodd eu benthyg wedyn i grŵp bach o gleifion. Hefyd, dyfeisiodd Cymunedau Digidol Cymru gwrs iechyd digidol pum wythnos yr oedd modd ei gyflwyno i'r bobl y cynigiwyd dyfeisiau Fitbit iddynt. Darllenwch fwy am y prosiect yma. 45
Siaradwch â Chymunedau Digidol Cymru ynglŷn â defnyddio technolegau digidol priodol mewn ffyrdd arloesol.
Defnyddiwch dechnoleg hygyrch
Efallai y gall pobl hŷn a phobl ag anableddau ddefnyddio technolegau hygyrch a chynorthwyol i'w helpu i aros yn annibynnol a rheoli eu bywydau bob dydd. Mae technolegau'n cynnwys teleiechyd a theleofal, systemau monitro o bell, dyfeisiau y gellir eu gwisgo a dyfeisiau cartref clyfar. Mae'r adolygiad 46 hwn gan y Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd yn rhoi trosolwg o dechnolegau cynorthwyol a'r
16
CANLLAWIAU CYNHWYSIANT DIGIDOL AR GYFER IECHYD A GOFAL YNG NGHYMRU
ymchwil ddiweddaraf i'r defnydd ohonynt.
Gallai rhai pobl ei chael hi'n anodd defnyddio bysellfwrdd cyfrifiadur oherwydd bod eu golwg wedi dirywio neu ddiffyg sgiliau a hyder digidol. Gall systemau a ysgogir gan y llais 47 or "virtual assistants" neu "rith-gynorthwywyr" fel Amazon Echo (Alexa) a Google Home agor cyfleoedd newydd i bobl a allai fel arall gael eu hallgáu'n ddigidol. Erbyn hyn gellir cael mynediad i 12,000 o ddarnau gwybodaeth y llywodraeth 48 gan ddefnyddio seinyddion clyfar a ysgogir gan y llais.
Mae Innovate Trust 49 yn gweithio gyda chyllid gan gronfa Arloesi i Arbed Llywodraeth Cymru i dreialu'r defnydd o gynorthwywyr personol deallus yng nghartrefi pobl ag anableddau dysgu.
Edrychwch ar Ganolfan Adnoddau Technoleg am Oes RNIB 50 fam ganllawiau i gynhyrchion a gwasanaethau gwahanol sydd ar gael. Mae'r fideo 51 hwn yn dangos sut mae cymorth gan RNIB (Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall) a Chymunedau Digidol Cymru wedi galluogi dynes 92 oed i ddefnyddio Amazon Echo i reoli ei hiechyd.
Siaradwch â Innovate Trust, RNIB Cymru a Chymunedau Digidol Cymru ynglŷn â defnyddio technolegau hygyrch.
Defnyddiwch bresgripsiynu cymdeithasol
Mae presgripsiynu cymdeithasol, y cyfeirir ato weithiau fel atgyfeirio cymunedol, yn fodd o alluogi meddygon teulu, nyrsys a gweithwyr gofal sylfaenol proffesiynol eraill i atgyfeirio pobl at ystod o wasanaethau lleol, anghlinigol (fel garddwriaeth, ymarfer corff, rhaglenni colli pwysau, celfyddydau cymunedol neu gyngor ar hawliau lles). Ceir llawer o wahanol fodelau ar gyfer presgripsiynu cymdeithasol, ond mae'r rhan fwyaf ohonynt yn golygu bod gweithiwr cyswllt neu lywiwr yn gweithio gyda phobl i gael mynediad i ffynonellau cymorth yn lleol.
IECHYD A GOFAL YNG NGHYMRU
Mae Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cynhyrchu map tystiolaeth presgripsiynu cymdeithasol 52 ac mae gwefan datblygu gofal sylfaenol Cymru Gofal Sylfaenol Un 53 yn cynnwys ardal presgripsiynu cymdeithasol erbyn hyn.
Mae'n ddyddiau cynnar ar yr arfer o bresgripsiynu cymdeithasol i hyfforddiant sgiliau digidol neu gymorth cynhwysiant digidol arall, ond mae'n cynnwys cryn botensial. Yn Lloegr, mae Good Things Foundation wedi cynhyrchu canllaw-suti-wneud 54 ar ddefnyddio presgripsiynu cymdeithasol ar gyfer cynhwysiant digidol mewn iechyd.
Siaradwch â Chymunedau Digidol Cymru ynglŷn â chymhwyso ymagwedd presgripsiynu cymdeithasol at gysylltu â chymorth cynhwysiant digidol.
Mynnwch wella sgiliau digidol staff
Nid yw'r wybodaeth a'r hyder gan staff iechyd a gofal bob amser i ddefnyddio adnoddau iechyd digidol eu hunain. Golyga hyn eu bod yn annhebygol o weithredu fel hyrwyddwyr digidol ac argymell offer digidol i'w cleifion. Gall hyn fod yn un o'r rhwystrau mwyaf rhag cynhwysiant digidol, yn enwedig pan gall gweithio'n ddigidol olygu newid diwylliant go iawn.
Bydd y rhan fwyaf o adrannau TG Byrddau Iechyd ac awdurdodau lleol yn gallu darparu hyfforddiant sgiliau digidol i staff, neu fod â chysylltiadau â cholegau Addysg Bellach lleol.
Ffurfiwyd Sefydliad Gwybodaeth Ddigidol Cymru 55 fel rhan o bartneriaeth strategol rhwng Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru a Phrifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant. Ei nod yw creu cyfleoedd a meithrin talent newydd mewn gwybodeg iechyd. Mae Prentisiaeth Uwch (lefel 4) a Phrentisiaeth Gradd Ddigidol (lefelau 4 i 6) ar gael erbyn hyn i bobl ifanc sydd eisiau hyrwyddo gyrfa mewn TG iechyd.
Mae Gwasanaethau Llyfrgell GIG Cymru 56 yn cefnogi datblygiad proffesiynol ac yn hyrwyddo arfer yn seiliedig ar dystiolaeth trwy ddarparu gwybodaeth o safon am iechyd i gefnogi gofal cleifion, addysg, hyfforddiant ac ymchwil. Mae Mae e-Lyfrgell Iechyd GIG Cymru 57 yn darparu mynediad i ystod eang o adnoddau iechyd digidol.
Gan adeiladu ar eu llwyddiant yn hyfforddi hyrwyddwyr digidol gyda sefydliadau eraill, mae Cymunedau Digidol Cymru yn dechrau hyfforddi staff anghlinigol y GIG fel hyrwyddwyr digidol hefyd. Mae hyn yn digwydd gyda staff ymarfer cyffredinol yng Nghlwstwr Meddygon Teulu Bae Abertawe a staff ysbyty yn ABMU i gefnogi pobl i ddefnyddio'r porth Cleifion sy'n Gwybod Orau/Patients Know Best. Ceir cryn botensial i ymestyn yr ymagwedd hon yn ehangach drwy'r GIG yng Nghymru.
Siaradwch ag adran TG eich sefydliad ynglŷn â hyfforddiant sgiliau digidol ar gyfer staff, a'ch llyfrgell ynglŷn â gwasanaethau gwybodaeth a hysbysrwydd sydd ar gael.
Cynyddwch ymwybyddiaeth
Mae llawer o bobl nad ydynt yn ymwybodol o'r cymorth sydd ar gael iddynt fynd ar-lein a gwella'u sgiliau digidol. Gall sefydliadau iechyd a gofal ddod yn gysylltiedig ag ymgyrchoedd cynyddu ymwybyddiaeth, gan gynnwys y digwyddiad blynyddol ledled y DU Get Online Week 58 a gynhelir bob fis Hydref.
Mae gan Gymunedau Digidol Cymru ganolfan deunyddiau marchnata 59 sy'n cynnwys taflenni, posteri a delweddau y gellir eu lawrlwytho.
Siaradwch â Chymunedau Digidol Cymru neu ewch i'r ganolfan deunyddiau marchnata i weld ffyrdd o hyrwyddo mentrau ac ymgyrchoedd cynhwysiant digidol.
Gweithiwch gyda phartneriaid
Awdurdodau lleol
Mae cynhwysiant digidol yn flaenoriaeth ar gyfer awdurdodau lleol yng Nghymru. Daw Gwaelodlin Digidol Awdurdodau Lleol 60 Llywodraeth Cymru i'r casgliad fod strategaethau digidol awdurdodau lleol yn "gadarn o ran cynhwysiant digidol gan mwyaf" ac mae'n cynnwys cynhwysiant digidol fel un o'i 6 Dimensiwn Digidol. Mae'r Gwaelodlin Digidol yn amlinellu sut beth ddylai ymagwedd dda at gynhwysiant digidol fod ar gyfer awdurdodau lleol.
Mae strategaeth trawsnewid digidol Rhondda Cynon Taf, Digital Vision 2020 6 1 , yn cynnwys datblygu Hyrwyddwyr Digidol mewn adrannau amrywiol yr awdurdod lleol. Yng Nghanolfan Adnoddau Tegfan i bobl â dementia, â namau ar y synhwyrau a phobl eiddil oedrannus, mae staff wedi cael hyfforddiant mewn gweithgareddau digidol ysgogol, mae'r awdurdod lleol wedi gosod wi-fi cwmwl ac offer gan gynnwys setiau pen rhith-wirionedd ac mae Amazon Echodot wedi'i ddarparu i'w ddefnyddio gan drigolion.
Mae Cymunedau Digidol Cymru wedi bod yn gweithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Abertawe i ddarparu hyfforddiant gweithgareddau digidol ysgogol i staff mewn canolfannau dydd a chartrefi preswyl. Trwy'r prosiect Arwyr Digidol, mae ysgolion cynradd a gwirfoddolwyr o'r grŵp Discovery ym Mhrifysgol Abertawe wedi'u cysylltu â chanolfannau dydd Darpariaeth Gwasanaethau Oedolion.
Sefydliadau gwirfoddol
Mae sefydliadau gwirfoddol yn bartneriaid pwysig mewn cymorth cynhwysiant digidol. Mae Cymunedau Digidol Cymru wedi gweithio gyda nifer o sefydliadau gwirfoddol gan gynnwys Mind, RNIB, ac Age Cymru.
Er enghraifft, mae Cymunedau Digidol Cymru wedi darparu hyfforddiant i nifer o staff Age Cymru Powys Mae'r cwrs, a elwir yn
'Gweithgareddau Digidol Ysgogol / Inspiring Digital Activities', yn helpu mynychwyr i ddatblygu dealltwriaeth well o ddefnyddio offer digidol i ymgysylltu â phobl hŷn. 62
Darllenwch fwy o enghreifftiau yn yr astudiaethau achos 63 hyn.
Canolfannau Ar-lein
Mae'r Rhwydwaith Canolfannau Ar-lein / On-line Centres Networkk 64 yn cynnwys dros 5,000 o sefydliadau lleol sy'n gweithio i fynd i'r afael ag allgáu digidol trwy ddarparu'r sgiliau a'r hyder i bobl y mae eu hangen arnynt i ddefnyddio technolegau digidol. Mae rhai yn gweithredu mewn llyfrgelloedd, lleoliadau cymunedol, canolfannau hamdden neu ganolfannau siopa, yn ogystal ag mewn lleoliadau mwy anghyffredin fel tafarndai a chaffis. Mae llawer o ganolfannau yn cynnal sesiynau allgymorth hefyd, mewn mannau fel cartrefi gofal neu gymdeithasau tenantiaid. Dewch o hyd i'ch Canolfan Ar-lein leol a siaradwch â nhw am gymorth sydd ar gael i bobl leol gan ddefnyddio'r Chwiliad Canolfannau Ar-lein / On-line Centre search. 65
Llyfrgelloedd cyhoeddus
Mae llyfrgelloedd yn fannau cymunedol y gellir ymddiried ynddynt, y mae eu buddion unigryw yn cynnwys mynediad digidol â chymorth, gwybodaeth am iechyd, adnoddau a gwasanaethau, a'r cyfleoedd gwirfoddoli a hamdden y maent yn eu darparu. Gallant ddarparu ystod o fuddion iechyd a lles i gymunedau lleol gan gynnwys y rheiny nad ydynt efallai yn defnyddio gwasanaethau eraill fel arfer.
Mae'r fframwaith ansawdd ar gyfer safonau llyfrgelloedd cyhoeddus yng Nghymru, Llyfrgelloedd Cysylltiedig ac Uchelgeisiol 66 , , wedi cyflwyno dangosydd ansawdd penodol ar gyfer gwybodaeth am iechyd a lles a chyfeirio mewn llyfrgelloedd.
19
CANLLAWIAU CYNHWYSIANT DIGIDOL AR GYFER IECHYD A GOFAL YNG NGHYMRU
Mae llyfrgelloedd yng Nghymru wedi bod yn gweithio gyda Chymunedau Digidol Cymru i ddarparu hyfforddiant sgiliau digidol a chynorthwyo llythrennedd gwybodaeth. Datblygwyd cwrs hyfforddi hanner diwrnod ar gynhwysiant digidol ar gyfer staff a gwirfoddolwyr mewn llyfrgelloedd, yn ogystal â chwrs deuddydd llawnach ar gyfer hyrwyddwyr digidol. Erbyn hyn mae rhai llyfrgelloedd yng Nghymru yn cynnal Dyddiau Gwener Digidol, lle caiff defnyddwyr eu cyflwyno i dechnoleg ac offer digidol. Mae gwaith yn mynd rhagddo i gynyddu nifer y llyfrgelloedd sy'n cymryd rhan. Darllenwch sut mae Cymunedau Digidol Cymru wedi gweithio gyda Llyfrgelloedd Sir Benfro 67 a sut mae Llyfrgelloedd Merthyr Tudful 68 wedi coleddu'r Siarter Ddigidol.
Grŵp Ffocws Anghenion a Phrofiad Defnyddwyr GIG Cymru
Gymru. Mae'n cynnwys arbenigwyr mewn cydgynhyrchu, profiad cleifion, cynhwysiant digidol, arloesi, rhwydweithio, cyngor, iechyd hygyrch, eiriolaeth, gofal penodol i gyflwr, sicrwydd, profion defnyddwyr, cysylltu â'r cyhoedd a chleifion, a grwpiau cynrychiolwyr cleifion. Mae'r grŵp yn profi gofynion defnyddwyr mewn prosiectau cyfredol e.e. Fy Iechyd Ar-lein, rhestrau gwirio gwybodaeth cleifion, profiadau a gofnodir gan gleifion a chanlyniadau a adroddir gan gleifion, porthol gig.cymru. Mae hefyd yn gwerthuso safonau gwybodaeth, llywodraethu gwybodaeth, a rheoli cynnwys. Mae'r Grŵp yn cynnal ymwybyddiaeth o brosiectau a datblygiadau, gan gynnwys Dewis Fferyllfa, Gwybodaeth i Rieni a Phlant (Pob Plentyn), Gofal iechyd yn seiliedig ar werth, ac Ecosystem Iechyd Digidol Cymru.
Cysylltwch â Joanna Dundon (firstname.lastname@example.org) yng Ngwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru i gael mwy o wybodaeth.
Grŵp sicrwydd yw hwn i'r Ffrwd Waith Gwybodaeth i Chi [Information for You] ar gyferIechyd a Gofal gwybodus : strategaeth iechyd a gofal cymdeithasol ddigidol i
7
Crynodeb: yr ymagwedd at wirfoddoli digidol sy'n cynnwys tair elfen
O fis Gorffennaf 2019 ymlaen, bydd Cymunedau Digidol Cymru yn cynnig ymagwedd â thair elfen at weithio gyda sefydliadau lleol:
Arwyr Digidol (hyfforddiant 2 awr) – gwirfoddoli rhwng cenedlaethau lle mae plant a phobl ifanc yn trosglwyddo'u sgiliau i oedolion y mae arnynt angen cymorth gyda thechnoleg. Caiff sesiynau Arwyr Digidol eu cynnal yn aml mewn ysgolion cynradd, clybiau ieuenctid a cheir Her Gymuned Bagloriaeth Cymru hefyd mewn perthynas â'r gweithgarwch hwn. Mae Arwyr Digidol yn cael eu hannog i weithio gyda lleoliadau cymunedol, cartrefi gofal neu ysbytai fel bod defnydd da yn cael ei wneud o'u dysgu.
Cyfeillion Digidol (hyfforddiant 2-3 awr): math o gymorth cyfoedion i gyfoedion i gynorthwyo pobl i gael profiad o'r we. Y nod yw cynorthwyo rhywun nad yw ar-lein i gael profiad cyntaf/mynediad cadarnhaol o'r we. Oddi yno, gellir datblygu'r ymgysylltiad i ganfod cysylltiadau ymarferol yn ymwneud ag iechyd rhwng y sawl sy'n cael cymorth a'r rhyngrwyd. Gallai'r ymgysylltiad cychwynnol i fagu hyder ymwneud â hobïau, diddordeb cefndir neu gysylltiadau â theulu sy'n byw i ffwrdd.
Hyrwyddwyr Digidol(1 x diwrnod hyfforddi llawn): ar gyfer defnyddwyr technoleg fwy cymwys a hyderus, sy'n esmwyth yn rhaeadru ei sgiliau i grwpiau o bobl yn y gymuned neu fel arweinydd tîm mewn lleoliad gwaith.
Digital Champions (1 x full day training): for more competent and confident users of technology, who are comfortable in cascading his or her skills on to groups of people in the community or as a team leader in a work setting.
Mwy o wybodaeth
I gael mwy o fanylion, gweler yr adroddiad Cynhwysiant Digidol mewn Iechyd a Gofal yng Nghymru 69 a gyhoeddwyd gan Ganolfan Cydweithredol Cymru gydag Ymddiriedolaeth Carnegie DU.
I gymharu â Lloegr, gweler Digital Inclusion Guide for Health and Care 70 a gyhoeddwyd gan NHS Digital. Mae'r fformat a rhai o'r adnoddau yma wedi'u seilio ar ganllawiau Lloegr gyda diolch.
Dolenni 8
1 Sicrhau cynhwysiant digidol: fframwaith strategol ar gyfer Cymru. Llywodraeth Cymru https://gweddill.gov.wales/docs/dsjlg/publications/ comm/160316-digital-inclusion-strategicframework-en.pdf
2 UK Consumer digital index. Lloyds Bank www.lloydsbank.com/banking-with-us/whatshappening/consumer-digital-index.asp
3 Arolwg ailgysylltu cynhwysiant digidol (Saesneg yn unig) https://llyw.cymru/sites/default/files/statistics-andresearch/2019-05/arolwg-cenedlaethol-cymrucynhwysiant-digidol-arolwg-ailgysylltu-2013-14.pdf
4 Understanding the motivation of non-users of the internet. Good Things Foundation https://www.goodthingsfoundation.org/researchpublications/understanding-motivations-non-usersinternet
5 Agweddau oedolion a'u defnydd o gyfryngau. Ofcom https://www.ofcom.org.uk/__data/assets/pdf_ file/0015/113235/Adroddiad-ar-agweddau-oedolionau-defnydd-o-gyfryngau.pdf
6 Internet access- households and individuals. Swyddfa Ystadegau Gwladol https://bit.ly/2ISDAgr
7 Internet users UK 2019. Swyddfa Ystadegau Gwladol https://www.ons.gov.uk/businessindustryandtrade/ itandinternetindustry/bulletins/internetusers/2019
8 Iechyd y boblogaeth mewn oes ddigidol: y defnydd o dechnoleg ddigidol i gefnogi a monitro iechyd. Iechyd Cyhoeddus Cymru
https://research.bangor.ac.uk/portal/files/23674796/ PHW_Digital_Tech_Report2019_Cym.pdf
9 Sicrhau cynhwysiant digidol: fframwaith strategol ar gyfer Cymru
https://gweddill.gov.wales/docs/dsjlg/publications/ comm/160316-digital-inclusion-strategic-frameworkcy.pdf
10 Gwella bywydau pobl drwy dechnolegau digidol: adroddiad cynnydd a rhagolwg cynhwysiant digidol https://gweddill.gov.wales/docs/det/ publications/180418-digital-inclusion-progressreport-and-forward-look-2018-cy.pdf
11 Cymunedau Digidol Cymru https://www. digitalcommunities.gov.wales/cy/
12 Canolfan Cydweithredol Cymru https://wales.coop/
13 Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015; Yr hanfodion
https://gweddill.gov.wales/docs/dsjlg/ publications/150623-guide-to-the-fg-act-cy.pdf
14 Y Strategaeth ar gyfer pobl hŷn 2013-23. Llywodraeth Cymru
https://gweddill.gov.wales/docs/dhss/ publications/130521olderpeoplestrategycy.pdf
15
http://www.bevancommission.org/cy/prudenthealthcare.htm
Gofal Iechyd Darbodus
16 Tudor Hart, J The inverse care law. Lancet https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/ PIIS0140-6736(71)92410-X/fulltext
17 Health literacy: the solid facts. Sefydliad Iechyd y Byd
http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_ file/0008/190655/e96854.pdf
18 Canolfan Arferion Asesu Effeithiau ar Gydraddoldeb yng Nghymru http://www.eiapractice.wales.nhs.uk/hafan
19 Iechyd a gofal gwybodus: strategaeth iechyd a gofal cymdeithasol ddigidol ar gyfer Cymru https://gweddill.gov.wales/docs/dhss/ publications/151211reportcy.pdf
20 Cymru Iachach: ein cynllun ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol
publications/180608healthier-wales-mainen.pdf https://gov.wales/docs/dhss/
21 Delivering the benefits of digital health care. Ymddiriedolaeth Nuffield.
https://www.nuffieldtrust.org.uk/research/deliveringthe-benefits-of-digital-health-care
22 Gwerthusiad o'r Rhaglen Cymunedau Digidol Cymru
https://gweddill.gov.wales/docs/caecd/ research/2016/16124-evaluation-digitalcommunities-wales-cy.pdf
23 Widening Digital Participation. Good Things Foundation https://nhs.goodthingsfoundation.org/
24 Health and digital: reducing inequalities, improving society. Good Things Foundation https://nhs.goodthingsfoundation.org/wp-content/ uploads/2016/07/Improving_Digital_Health_Skills_ Report_2016.pdf
25 The economic impact of digital inclusion in the UK. Cebr for Good Things Foundation https://www.goodthingsfoundation.org/researchpublications/economic-impact-digital-inclusion-uk
26 The role of digital exclusion in social exclusion.
Ymddiriedolaeth Carnegie DU https://www.carnegieuktrust.org.uk/publications/ role-digital-exclusion-social-exclusion-2/
27 Astudiaethau achos. Cymunedau Digidol Cymru https://www.digitalcommunities.gov.wales/cy/casestudies/
28 Pecyn cymorth gwerthuso cynhwysiant digidol https://www.gov.uk/government/publications/ digital-inclusion-evaluation-toolkit
29 Digital Health Lab https://digital-health-lab.org/
30 Cynhwysiant Digidol, GIG Cymru a Phrifysgol Abertawe a Bro Morgannwg
July%202018%203iv%20Digital%20Inclusion%20
http://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/863/
NHS%20Wales%20&%20ABMU.pdf
31 Siarter Cynhwysiant Digidol http://digitalcommunities.gov.wales/siarter/
32
Cymunedau Digidol Cymru
Digital inclusion support for Patients Know Best.
https://www.youtube.com/watch?v=jGSz_RS-qM8
33 Trosolwg o'r hyfforddiant. Cymunedau Digidol Cymru https://www.digitalcommunities.gov.wales/cy/ trosolwg-or-hyfforddiant/
34 Learn My Way https://cymru.learnmyway.com/
35 Digital Champions Network. Digital Unite https://www.digitalchampionsnetwork.com/content/ learn-share-change-lives
36 Y rhwydwaith Hyrwyddwyr Digidol ar fin mhynt ati i hyfforddi 500 o hyrwyddwyr digidol yng Nghymru. Cymunedau Digidol Cymru
https://www.digitalcommunities.gov.wales/ cy/2018/01/09/y-rhwydwaith-hyrwyddwyr-digidolar-fin-mynd-ati-i-hyfforddi-500-o-hyrwyddwyrdigidol-yng-nghymru/
22
CANLLAWIAU CYNHWYSIANT DIGIDOL AR GYFER IECHYD A GOFAL YNG NGHYMRU
37 Arwyr digidol. Cymunedau Digidol Cymru https:// www.digitalcommunities.gov.wales/cy/arwyr-digidol/
38 Cartref Gofal Woffington House. Cymunedau Digidol Cymru
studies/cartref-gofal-woffington-house/
https://www.digitalcommunities.gov.wales/cy/case-
39 Arwyr Digidol yn ymweld â Ward Sam Davies yn Ysbyty'r Barri http://bit.ly/BroMorgannwgDigitalHeroes
40 Cyfeillion Digidol. Cymunedau Digidol Cymru https://www.digitalcommunities.gov.wales/cy/ cyfeillion-digidol/
41 Enghreifftiau o Dechnoleg Iechyd / Health Technology Exemplars 2019. Comisiwn Bevan http://www.bevancommission.org/en/healthtechnology-exemplars-2019
42 Time with Hamish Laing https://www.drdoctor.co.uk/blog/time-with-hamishlaing
43 Free wi-fi. Money Saving Expert https://www.moneysavingexpert.com/phones/freewifi/
44 Tracwyr gweithgareddau yn helpu pobl i ddysgu sgiliau digidol newydd wrth wella ffitrwydd https://www.digitalcommunities.gov.wales/cy/ case-studies/tracwyr-gweithgareddau-yn-helpupobl-i-ddysgu-sgiliau-digidol-newydd-wrth-wellaffitrwydd/
45 Clwstwr Meddygon Teulu Bae Abertawe yn defnyddio Fitbit i wella iechyd cleifion. Cymunedau Digidol Cymru
https://www.digitalcommunities.gov.wales/cy/casestudies/clwstwr-meddygon-teulu-bae-abertawe/
46 Help at home: use of assistive technology for older people. Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd. https://www.dc.nihr.ac.uk/themed-reviews/ research-on-assistive-technology.htm
47 How does Amazon Echo help people with visual impairment. RNIB
amazon-echo-help-disabled-people https://www.rnib.org.uk/nb-online/how-does-
48 Government uses Alexa and Google Home to make services easier to access. GOV.UK https://www.gov.uk/government/news/governmentuses-alexa-and-google-home-to-make-serviceseasier-to-access
49 Intelligent personal assistants. Innovate Trust https://www.innovate-trust.org.uk/our-work/ intelligent-personal-assistants
50 Technology for life. RNIB https://www.rnib.org.uk/practical-help/technology-hub
23
CANLLAWIAU CYNHWYSIANT DIGIDOL AR GYFER
IECHYD A GOFAL YNG NGHYMRU
51
wellbeing. Cymunedau Digidol Cymru
Pat uses Amazon Echo and her iPad to boost her https://www.digitalcommunities.gov.wales/case-
ipad-to-boost-her-wellbeing/
studies/92-year-old-pat-uses-amazon-echo-and-
52 Map tystiolaeth presgripsiynu cymdeithasol. Arsyllfa Iechyd y Cyhoedd https://bit.ly/321fCZq
53 Social prescribing. Primary Care One http://www.primarycareone.wales.nhs.uk/socialprescribing
54 How to guide: social prescribing. Good Things Foundation Digital Health Lab https://digital-health-lab.org/sheffield
55 Datblygu'r gweithlu gwybodeg. NWIS https://gggc.gig.cymru/gweithio-i-ni/datblygurgweithlu-gwybodeg/
56 Gwasanaethau Llyfrgell GIG Cymru https://www.nhswls.org/
57 e-Lyfrgell GIG Cymru ar gyfer Iechyd http://www.wales.nhs.uk/sitesplus/878/home
58
Get Online Week https://www.getonlineweek.com/
59 Canolfan adnoddau marchnata. Cymunedau Digidol Cymru
marketing-materials/
https://www.digitalcommunities.gov.wales/cy/
60 Llywodraeth Cymru. Sylfaen ddigidol awdurdodau lleol
https://gov.wales/digital-baseline-local-authorities-0
61 Digital Vision 2020. Cyngor Rhondda Cynon Taf https://www.rctcbc.gov.uk/EN/Council/ CouncillorsCommitteesandMeetings/ Meetings/Cabinet/2017/06/22/Reports/ AgendaItem5CouncilsDigitalStrategy201718to201920.pdf
62 Defnyddio cyfrifiaduron llechen er mwyn lleihau achosion o allgáu cymdeithasol ymhlith pobl hŷn ym Mhowys
https://www.digitalcommunities.gov.wales/casestudies/tablets-used-to-remedy-digital-exclusionfor-older-people-in-powys/
63 Astudiaethau achos. Cymunedau Digidol Cymru https://www.digitalcommunities.gov.wales/cy/casestudies/
64
https://www.onlinecentresnetwork.org/
Online Centres Network
65
https://www.onlinecentresnetwork.org/ournetwork/ find-centre#/map
Find an Online Centre
66 Llyfrgelloedd cysylltiedig ac uchelgeisiol: fframwaith ansawdd ar gyfer safonau llyfrgelloedd cyhoeddus Cymru 2017-20 https://gweddill.gov. wales/topics/culture-tourism-sport/museumsarchives-libraries/libraries/public-librarystandards/?lang=en
67 Llyfrgelloedd Sir Benfro. Cymunedau Digidol Cymru
https://www.digitalcommunities.gov.wales/cy/casestudies/llyfrgelloedd-sir-benfro/
68 How Merthyr Tydfil libraries have embraced the Digital Inclusion Charter. Cymunedau Digidol Cymru https://www.digitalcommunities.gov.wales/casestudies/pembrokeshire-libraries/
69 Cynhwysiant digidol mewn iechyd a gofal yng Nghymru. https://cymru.coop/adroddiadcynhwysiant-digidol-2018/
70 Digital inclusion guide for health and social care. NHS Digital
https://digital.nhs.uk/about-nhs-digital/our-work/ digital-inclusion
|
cym_Latn
| 22,375
|
CC-MAIN-2019-30
| 0.946531
|
<urn:uuid:82f89c36-1fb6-45a6-b428-6e6dcb338ef4>
|
http://cps.gov.uk/publications/docs/code_2013_accessible_welsh.pdf
|
Y Côd ar gyfer Erlynwyr y Goron
Cynnwys
Cyflwyniad
1.1 Cyhoeddir y Cod ar gyfer Erlynwyr y Goron (y Cod) gan y Cyfarwyddwr Erlyniadau Cyhoeddus (DPP) dan adran 10 o Ddeddf Erlyn Troseddau 1985. Dyma seithfed argraffiad y Cod ac mae'n disodli'r fersiynau blaenorol.
1.2 Y Cyfarwyddwr Erlyniadau Cyhoeddus yw pennaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron, sef y prif wasanaeth erlyniadau cyhoeddus yng Nghymru a Lloegr. Mae'r Cyfarwyddwr Erlyniadau Cyhoeddus yn gweithredu'n annibynnol, dan oruchwyliaeth y Twrnai Cyffredinol sy'n atebol i'r Senedd am waith y CPS.
1.3 Mae'r Cod yn rhoi arweiniad i erlynwyr am yr egwyddorion cyffredinol i'w hystyried wrth wneud penderfyniadau am erlyniadau. Cyhoeddir y Cod yn bennaf ar gyfer erlynwyr yng Ngwasanaeth Erlyn y Goron. Ond mae erlynwyr eraill yn dilyn y Cod un ai drwy gonfensiwn neu oherwydd bod yn rhaid iddynt wneud hynny yn ôl y gyfraith.
1.4 Yn y Cod hwn, defnyddir y term "y sawl a ddrwgdybir" i ddisgrifio unigolyn nad yw eto yn destun achos troseddol ffurfiol; defnyddir y term "diffynnydd" i ddisgrifio unigolyn sydd wedi cael ei gyhuddo neu ei wysio; a defnyddir y term "troseddwr" i ddisgrifio unigolyn sydd wedi cyfaddef ei fod yn euog i swyddog o'r heddlu neu erlynydd neu ymchwilydd arall, neu sydd wedi'i gael yn euog mewn llys barn.
Egwyddorion Cyffredinol
2.1 Mae'r penderfyniad i erlyn neu i argymell ymdrin â'r achos y tu allan i'r llys yn gam difrifol sy'n effeithio ar y rhai a ddrwgdybir, y dioddefwyr,tystion a'r cyhoedd, a rhaid gwneud y penderfyniad hwnnw â'r gofal mwyaf.
2.2 Mae'n ddyletswydd ar erlynwyr i sicrhau bod yr unigolyn iawn yn cael ei erlyn am y trosedd iawn a dod â throseddwyr gerbron eu gwell ble bynnag y bo modd. Mae penderfyniadau gwaith achos a wneir yn deg, yn ddiduedd ac yn onest yn helpu i sicrhau cyfiawnder i ddioddefwyr, tystion, diffynyddion a'r cyhoedd. Rhaid i erlynwyr sicrhau bod y gyfraith yn cael ei gweithredu'n briodol; bod tystiolaeth berthnasol yn cael ei chyflwyno gerbron y llys; ac y cydymffurfir â dyletswyddau datgelu.
2.3 Er bod yn rhaid ystyried pob achos yn ôl ei ffeithiau ei hun ac yn ôl ei rinweddau ei hun, y mae yna egwyddorion cyffredinol sy'n berthnasol ymhob achos.
2.4 Rhaid i erlynwyr fod yn deg, yn annibynnol ac yn wrthrychol. Rhaid iddynt beidio â gadael i unrhyw farn bersonol am darddiad ethnig neu genedlaethol, rhywedd, anabledd, oed, crefydd neu gred, daliadau gwleidyddol, cyfeiriadedd rhywiol neu hunaniaeth o ran rhywedd y sawl a ddrwgdybir, y dioddefwr neu unrhyw dyst ddylanwadu ar eu penderfyniadau. Ni ddylai pwysau amhriodol neu ormodol o unrhyw ffynhonnell ychwaith effeithio ar erlynwyr. Rhaid i erlynwyr weithredu bob amser er budd cyfiawnder, ac nid dim ond er mwyn cael rhywun yn euog.
2.5 Mae'r CPS yn awdurdod cyhoeddus at ddibenion deddfwriaeth gydraddoldeb berthnasol, gyfredol. Mae erlynwyr yn gorfod cydymffurfio â'r dyletswyddau a nodir yn y ddeddfwriaeth hon.
2.6 Rhaid i erlynwyr weithredu egwyddorion y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol, yn unol â Deddf Hawliau Dynol 1998, ar bob cam o achos.Hefyd mae rhaid i erlynwyr gydymffurfio ag unrhyw ganllawiau a gyhoeddir gan y Twrnai Cyffredinol; â'r Rheolau Gweithdrefn Droseddol sydd mewn grym ar hyn o bryd; ac ystyried yr ymrwymiadau sy'n codi o gonfensiynau rhyngwladol.Mae rhaid iddynt ddilyn polisïau a chyfarwyddyd y CPS a gyhoeddir ar ran y DPP ac sydd ar gael i'r cyhoedd i'w gweld ar wefan y CPS http://www.cps.gov.uk
Y Penderfyniad P'un ai i Erlyn neu Beidio
3.1 Mewn achosion mwy difrifol neu gymhleth, erlynwyr sy'n penderfynu a ddylid cyhuddo rhywun o gyflawni trosedd ac, os dylid, pa drosedd sy'n briodol. Maent yn gwneud eu penderfyniadau yn unol â'r Cod hwn a Chanllawiau'r Cyfarwyddwr Erlyniadau Cyhoeddus ar Gyhuddo. Mae'r heddlu'n gweithredu'r un egwyddorion wrth benderfynu a ddylid cychwyn achos troseddol yn erbyn unigolyn yn yr achosion hynny y maent hwy'n gyfrifol amdanynt.
3.2 Yr heddlu ac ymchwilwyr eraill sy'n gyfrifol am gynnal ymholiadau i unrhyw drosedd honedig ac am benderfynu sut i ddefnyddio'u hadnoddau. Mae hyn yn cynnwys penderfyniadau i gychwyn ymchwiliad neu i barhau ag ymchwiliad ac ar gwmpas yr ymchwiliad. Mae erlynwyr yn aml yn cynghori'r heddlu ac ymchwilwyr eraill am ymholiadau posibl a gofynion tystiolaeth, ac yn helpu gyda'r gweithdrefnau cyn cyhuddo. Mewn ymchwiliadau mawr efallai y gofynnir i'r erlynydd roi cyngor ar y strategaeth ymchwilio gyffredinol, gan gynnwys penderfyniadau i fireinio neu gwtogi cwmpas yr ymddygiad troseddol a nifer y rhai a ddrwgdybir sy'n destun ymchwiliad. Gwneir hyn er mwyn helpu'r heddlu ac ymchwilwyr eraill i gwblhau'r ymchwiliad mewn amser rhesymol ac i sicrhau bod gan yr erlyniad yr achos mwyaf effeithiol. Fodd bynnag, ni chaiff erlynwyr gyfarwyddo'r heddlu ac ymchwilwyr eraill.
3.3 Dylai erlynwyr nodi gwendidau yn y dystiolaeth ac, os oes modd, eu cywiro, ond, yn amodol ar y Prawf Trothwy (gweler adran 5), dylent weithredu ar unwaith i atal achos nad yw'n bodloni cam tystiolaeth y Prawf Cod Llawn (gweler adran 4) ac na ellir ei gryfhau drwy ragor o ymchwilio, neu lle mae'n amlwg nad oes yn rhaid cael erlyniad er lles y cyhoedd (gweler adran 4). Er bod erlynwyr yn ystyried y dystiolaeth a'r wybodaeth a ddarperir gan yr heddlu ac ymchwilwyr eraill yn bennaf, caiff y sawl a ddrwgdybir neu'r rheini sy'n gweithredu ar ei ran hefyd gyflwyno tystiolaeth neu wybodaeth i'r erlynydd drwy gyfrwng yr heddlu neu ymchwilwyr eraill, cyn cyhuddo, i helpu'r erlynydd i wneud ei benderfyniad.
3.4 Dim ond pan fydd yr achos wedi pasio dau gam y Prawf Cod Llawn (gweler adran 4) y caiff erlynwyr gychwyn neu barhau ag erlyniad. Yr eithriad yw pan ellir gweithredu'r Prawf Trothwy (gweler adran 5) lle cynigir gwneud cais i'r llys i gadw'r sawl a ddrwgdybir yn y ddalfa ar ôl ei gyhuddo, ac nad yw'r dystiolaeth sy'n ofynnol i weithredu'r Prawf Cod Llawn ar gael eto.
3.5 Ni ddylai erlynwyr gychwyn neu barhau ag erlyniad y byddai'r llysoedd yn ei ystyried fel un gormesol neu annheg sy'n camddefnyddio proses y llys.
3.6 Mae erlynwyr yn adolygu pob achos y maent yn ei dderbyn gan yr heddlu neu ymchwilwyr eraill. Mae adolygu'n broses barhaus a rhaid i erlynwyr dalu sylw i unrhyw newid mewn amgylchiadau sy'n digwydd wrth i'r achos ddatblygu, gan gynnwys yr hyn sy'n dod yn hysbys ynghylch achos yr amddiffyniad. Lle bo modd, dylent siarad â'r ymchwilydd pan fyddant yn ystyried newid y cyhuddiadau neu atal yr achos. Mae erlynwyr ac ymchwilwyr yn
cydweithio'n agos, ond mae'r cyfrifoldeb yn y pen draw am benderfynu p'un ai a ddylai achos fynd yn ei flaen neu beidio'n aros gyda'r CPS.
3.7 Mae'r Senedd wedi penderfynu mai dim ond gyda chytundeb y Cyfarwyddwr Erlyniadau Cyhoeddus y dylai nifer cyfyngedig o droseddau gael eu dwyn i'r llys. Fe'u gelwir yn achosion caniatâd. Yn y fath achosion mae'r DPP neu erlynwyr sy'n gweithredu ar ei ran ef neu hi yn defnyddio'r Cod wrth benderfynu p'un ai a ddylid rhoi caniatâd i erlyn neu beidio. Hefyd dim ond gyda chaniatâd y Twrnai Cyffredinol y dylai rhai troseddau gael eu dwyn i'r llys. Rhaid i erlynwyr ddilyn y canllawiau cyfredol wrth gyfeirio unrhyw achosion o'r fath at y Twrnai Cyffredinol. Hefyd, bydd y Twrnai Cyffredinol yn cael gwybod yn gyson am rai achosion fel rhan o'i rôl yn goruchwylio Gwasanaeth Erlyn y Goron a'i atebolrwydd i'r Senedd am ei weithredoedd. Ar ben hynny, bydd y Twrnai Cyffredinol yn dal i gael ei hysbysu o achosion penodol fel rhan o'i oruchwyliaeth ef neu hi o'r CPS ac atebolrwydd i'r Senedd am ei weithredoedd.
Y Prawf Cod Llawn
4.1 Mae dau gam i'r Prawf Cod Llawn: (i) y cam tystiolaeth; yn cael ei ddilyn gan (ii) y cam lles y cyhoedd.
4.2 Yn y rhan fwyaf o achosion, dim ond ar ôl i'r ymchwiliad gael ei gwblhau ac ar ôl adolygu'r holl dystiolaeth sydd ar gael y dylai'r erlynwyr benderfynu a ddylid erlyn neu beidio. Fodd bynnag, mewn rhai achosion bydd yn amlwg, cyn casglu ac ystyried yr holl dystiolaeth debygol, nad oes angen erlyn er lles y cyhoedd. Yn yr amgylchiadau hyn, efallai y bydd erlynwyr yn penderfynu na ddylai'r achos barhau.
4.3 Dim ond pan fyddant yn fodlon bod ehangder cyffredinol y troseddoldeb wedi'i bennu ac y gallant wneud asesiad cwbl gytbwys o les y cyhoedd ddylai erlynwyr wneud penderfyniad o'r fath. Os nad oes gan erlynwyr ddigon o wybodaeth i wneud penderfyniad o'r fath, dylai'r ymchwiliad fynd yn ei flaen a phenderfynu'n ddiweddarach yn unol â'r Prawf Cod Llawn a ddisgrifir yn yr adran hon.
Y Cam Tystiolaeth
4.4 Rhaid i erlynwyr fod yn fodlon bod digon o dystiolaeth ar gael i roi gobaith realistig o euogfarn yn erbyn pob un o'r rhai a ddrwgdybir ar bob cyhuddiad. Mae rhaid iddynt ystyried beth all achos yr amddiffyniad fod, a sut mae'n debygol o effeithio ar y posibilrwydd o ennill euogfarn. Ni ddylai achos nad yw'n pasio'r cam tystiolaethol hwn fynd yn ei flaen, waeth pa mor sensitif neu ddifrifol ydyw.
4.5 Mae'r casgliad bod gobaith realistig y ceir euogfarn yn seiliedig ar asesiad gwrthrychol yr erlynydd o'r dystiolaeth, gan gynnwys effaith unrhyw amddiffyniad ac unrhyw wybodaeth arall y mae'r sawl a ddrwgdybir wedi'i gyflwyno neu y gall ef neu hi fod yn dibynnu arno. Mae'n golygu y byddai rheithgor neu fainc o ynadon neu farnwr sy'n gwrando achos ar ei ben ei hun mewn modd gwrthrychol, diduedd a rhesymol, ar ôl cael eu cyfarwyddo'n briodol ac yn gweithredu yn unol â'r gyfraith, yn fwy tebygol na pheidio o gael y diffynnydd yn euog o'r cyhuddiad honedig. Mae hwn yn brawf gwahanol i'r prawf y mae'n rhaid i'r llysoedd troseddol eu hunain ei ddefnyddio. Dim ond os yw'n sicr fod y diffynnydd yn euog y gall llys roi euogfarn.
4.6 Wrth benderfynu a oes digon o dystiolaeth i erlyn, dylai erlynwyr ofyn y canlynol iddynt eu hunain:
A ellir defnyddio'r dystiolaeth yn y llys?
Dylai erlynwyr ystyried a oes unrhyw amheuon ynghylch derbynioldeb tystiolaeth benodol.Wrth wneud hynny, dylai erlynwyr asesu:
a) y tebygolrwydd y bydd y dystiolaeth honno'n annerbyniadwy i'r llys; a
b) phwysigrwydd y dystiolaeth honno mewn cysylltiad â'r dystiolaeth fel cyfanwaith.
Ydy'r dystiolaeth yn ddibynadwy?
Dylai erlynwyr ystyried a oes unrhyw resymau i amau bod y dystiolaeth yn ddibynadwy, cywirdeb neu uniondeb y dystiolaeth.
Ydy'r dystiolaeth yn gredadwy?
Dylai erlynwyr ystyried a oes unrhyw resymau i amau credadwyedd y dystiolaeth.
Cam Lles y Cyhoedd
4.7 Ym mhob achos pan fo tystiolaeth ddigonol i gyfiawnhau erlyniad, mae'n rhaid i erlynyddion fynd yn eu blaenau i ystyried a oes angen erlyniad neu beidio er lles y cyhoedd.
4.8 Nid yw erioed wedi bod yn rheol y bydd erlyniad yn digwydd fel mater o drefn ar ôl cwrdd â'r cam tystiolaethol. Bydd erlyniad fel arfer yn digwydd oni bai fod yr erlynydd yn sicr fod yna ffactorau lles y cyhoedd yn erbyn erlyn sy'n drech na'r rhai sydd o blaid. Mewn rhai achosion efallai y bydd yr erlynydd yn fodlon y gellir gwasanaethu lles y cyhoedd yn gywir trwy gynnig cyfle i'r diffynnydd gael delio â'r mater gyda phenderfyniad tu allan i'r llys yn hytrach na dwyn erlyniad.
4.9 Wrth benderfynu ar les y cyhoedd, dylai erlynwyr ystyried pob un o'r cwestiynau isod ym mharagraff 4.12 a) i g) er mwyn canfod a phennu'r ffactorau lles y cyhoedd perthnasol sy'n cyfrannu at y penderfyniad i erlyn neu beidio. Dylai'r ffactorau hyn, ynghyd ag unrhyw ffactorau lles y cyhoedd a gyflwynir mewn cyfarwyddyd neu bolisi perthnasol a gyhoeddir gan y DPP, alluogi erlynwyr i ffurfio asesiad cyffredinol ynghylch lles y cyhoedd.
4.10 Mae'r testun esboniadol o dan bob cwestiwn ym mharagraffau 4.12 a) i g) yn rhoi arweiniad i erlynwyr wrth ystyried pob cwestiwn a phenderfynu a yw'n nodi ffactorau lles y cyhoedd o blaid neu yn erbyn erlyn. Nid yw'r cwestiynau'n gynhwysfawr ac efallai nad yw bob cwestiwn yn berthnasol ymhob achos. Bydd y pwysiant i'w roi i bob un o'r cwestiynau, a'r ffactorau a bennir, yn amrywio hefyd yn unol â ffeithiau a rhinweddau pob achos.
4.11 Mae'n ddigon posibl y gallai un ffactor lles y cyhoedd gario mwy o bwysau na nifer o ffactorau eraill sy'n ffafrio'r trywydd arall. Er y gall fod ffactorau lles y cyhoedd yn ffafrio peidio ag erlyn mewn achos penodol, dylai erlynwyr ystyried a ddylid bwrw ymlaen â'r erlyniad beth bynnag a chyflwyno'r ffactorau hynny gerbron y llys i gael eu hystyried wrth ddedfrydu.
4.12 Dylai erlynwyr ystyried pob un o'r cwestiynau canlynol:
a) Pa mor ddifrifol yw'r trosedd a gyflawnwyd? Po fwyaf difrifol y trosedd, mwyaf tebygol yw hi y bydd angen erlyniad.
Wrth benderfynu ar lefel difrifoldeb y trosedd a gyflawnwyd, ymysg y ffactorau i'w hystyried dylai erlynwyr gynnwys beiusrwydd y sawl a ddrwgdybir a'r niwed i'r dioddefwr drwy ofyn cwestiynau b) ac c) iddynt hwy eu hunain.
b) Beth yw lefel beiusrwydd y sawl a ddrwgdybir?
Po fwyaf yw beiusrwydd y sawl a ddrwgdybir, mwyaf tebygol yw hi y bydd angen erlyniad.
Mae'n debyg y bydd beiusrwydd yn cael ei bennu gan lefel ymwneud y sawl a ddrwgdybir; i ba raddau oedd y trosedd wedi'i ragfwriadu a/neu ei gynllunio; a oes ganddo euogfarnau troseddol blaenorol a/neu faterion wedi cael sylw y tu allan i'r llys ac a fu'n troseddu tra oedd ar fechnïaeth; neu tra'n destun gorchymyn llys; a oedd neu a yw'r troseddu'n debygol o barhau, gael ei ailadrodd neu ddwysáu; ac oed neu aeddfedrwydd y sawl a ddrwgdybir (gweler paragraff d) isod ar gyfer y rhai o dan 18).
Wrth ystyried beiusrwydd, dylai erlynwyr hefyd ystyried a yw neu a oedd y sawl a ddrwgdybir yn dioddef o unrhyw salwch corfforol neu feddyliol sylweddol adeg y trosedd gan y gall hyn mewn rhai amgylchiadau olygu ei bod yn llai tebygol y bydd angen erlyniad. Fodd bynnag, bydd angen i erlynwyr hefyd ystyried pa mor ddifrifol oedd y trosedd, a yw'n debygol y bydd yn cael ei ailadrodd a'r angen i ddiogelu'r cyhoedd neu'r rheini sy'n darparu gofal i'r cyfryw bobl.
c) Beth yw amgylchiadau'r dioddefwr a beth yw'r niwed a achoswyd iddo?
Mae amgylchiadau'r dioddefwr yn berthnasol iawn. Po fwyaf yw bregusrwydd y dioddefwr, mwyaf tebygol yw hi y bydd angen erlyniad. Mae hyn yn cynnwys lle mae sefyllfa o ymddiriedaeth neu awdurdod yn bodoli rhwng y sawl a ddrwgdybir a'r dioddefwr.
Mae erlyniad yn fwy tebygol hefyd os yw'r trosedd wedi'i gyflawni yn erbyn dioddefwr a oedd ar y pryd yn gwasanaethu'r cyhoedd.
Rhaid i erlynwyr hefyd ystyried a gafodd y trosedd ei ysgogi gan wahaniaethu o unrhyw fath yn erbyn tarddiad ethnig neu genedlaethol, rhyw, anabledd, oed, crefydd neu gred, daliadau gwleidyddol, cyfeiriadedd rhywiol neu hunaniaeth o ran rhywedd y dioddefydd; neu os yw'r sawl a ddrwgdybir wedi bod yn elyniaethus tuag at y dioddefydd ar sail unrhyw rai o'r nodweddion hynny. Mae presenoldeb gelyniaeth neu ysgogiad o'r fath yn golygu ei bod yn fwy tebygol y bydd angen erlyniad.
Wrth benderfynu a oes angen erlyniad er lles y cyhoedd, dylai erlynwyr ystyried unrhyw farn a fynegir gan y dioddefydd am yr effaith y mae'r trosedd wedi'i chael arno. Mewn achosion priodol, gall hyn hefyd gynnwys barnau teulu'r dioddefwr.
Rhaid i erlynwyr hefyd ystyried a fydd erlyniad yn debygol o gael effaith andwyol ar iechyd corfforol neu feddyliol y dioddefydd, gan gadw difrifoldeb y trosedd mewn cof ar bob adeg. Os oes tystiolaeth y bydd erlyniad yn debygol o gael effaith andwyol ar iechyd y dioddefwr, efallai y bydd hyn yn gwneud erlyniad yn llai tebygol, gan ystyried safbwynt y dioddefwr.
Fodd bynnag, nid yw'r CPS yn gweithredu ar ran dioddefwyr neu eu teuluoedd yn yr un modd ag y mae cyfreithwyr yn gweithredu ar ran eu cleientiaid, ac mae'n rhaid i'r erlynwyr sefydlu barn gyffredinol o'r achos lles y cyhoedd.
d) A oedd y sawl a ddrwgdybir o dan oedran 18 ar adeg y trosedd?
Dan y gyfraith, mae plant a phobl ifanc yn cael eu trin yn wahanol i oedolion a rhaid rhoi cryn bwys ar oed y sawl a ddrwgdybir os yw yn blentyn neu berson ifanc o dan 18 oed.Rhaid i fuddiannau a lles gorau'r plentyn neu berson ifanc gael eu hystyried gan gynnwys a fydd erlyniad yn debygol o gael effaith andwyol ar ei ragolygon/rhagolygon i'r dyfodol sy'n anghymesur â difrifoldeb y troseddu. Rhaid i erlynwyr ystyried prif nod y system cyfiawnder ieuenctid sef atal troseddu gan blant a phobl ifanc. Hefyd mae rhaid i erlynwyr ystyried yr ymrwymiadau sy'n codi dan Gonfensiwn 1989 y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn.
Fel man cychwyn, po ieuengaf yw'r sawl a ddrwgdybir, lleiaf tebygol yw hi y bydd angen erlyniad.
Ond, efallai y ceir amgylchiadau sy'n golygu bod erlyniad er lles y cyhoedd er gwaetha'r ffaith bod y sawl a ddrwgdybir o dan 18. Mae'r rhain yn cynnwys trosedd difrifol, record flaenorol y sawl a ddrwgdybir yn awgrymu nad oes dewis addas arall ond erlyniad, neu lle mae diffyg cyfaddefiad yn golygu nad oes modd datrys yr achos y tu allan i'r llys drwy ddulliau a allai fod wedi rhoi sylw i ymddygiad troseddol.
e) Beth yw'r effaith ar y gymuned?
Po fwyaf yw effaith y troseddu ar y gymuned, mwyaf tebygol yw hi y bydd angen erlyniad. Wrth ystyried y cwestiwn hwn, dylai erlynwyr ystyried y ffaith bod cymuned yn derm cynhwysol ac nas cyfyngir i gymunedau a ddiffinir gan leoliad.
f) Ydy erlyniad yn ymateb cymesur?
Dylai erlynwyr hefyd ystyried a yw erlyniad yn gymesur â'r canlyniad tebygol, ac wrth wneud hynny efallai y bydd y canlynol yn berthnasol i'r achos dan sylw:
- Y gost i'r CPS a'r system cyfiawnder troseddol ehangach, yn enwedig lle gellid ystyried bod y gost yn ormodol o'i gymharu ag unrhyw gosb debygol. (Ni ddylai erlynwyr wneud penderfyniad ynghylch lles y cyhoedd ar sail y ffactor hwn yn unig. Mae'n hanfodol hefyd fod ystyriaeth yn cael ei rhoi i'r ffactorau lles y cyhoedd a fydd yn cael eu pennu wrth ystyried y cwestiynau eraill ym mharagraff 4.12 a) i g), ond mae cost yn ffactor perthnasol wrth wneud asesiad cyffredinol o les y cyhoedd.)
- Dylid gallu erlyn achosion mewn ffordd sy'n gyson ag egwyddorion rheoli achosion yn effeithiol. Er enghraifft, mewn achos sy'n cynnwys nifer o bobl a ddrwgdybir, efallai y gellid erlyn y prif gyfranogwyr yn unig er mwyn osgoi achos rhy hir a chymhleth.
g) A oes angen diogelu ffynonellau gwybodaeth?
Mewn achosion lle nad yw imiwnedd lles y cyhoedd yn gymwys, dylid cymryd gofal arbennig wrth ddwyn erlyniad lle efallai y bydd angen rhoi manylion i'r cyhoedd a allai niweidio ffynonellau gwybodaeth, cysylltiadau rhyngwladol neu ddiogeledd cenedlaethol. Mae'n hanfodol y cedwir y fath achosion dan adolygiad parhaus.
Y Prawf Trothwy
5.1 Bydd y Prawf Trothwy yn cael ei ddefnyddio dim ond os yw'r sawl a ddrwgdybir yn cyflwyno risg mechnïaeth sylweddol ac nid yw'r holl dystiolaeth ar gael ar yr adeg pan fydd yn rhaid ei ryddhau o'r ddalfa oni bai y'i cyhuddir.
Pryd y gellir defnyddio'r Prawf Trothwy
5.2 Mae rhaid i erlynwyr benderfynu a fodlonir yr amodau dilynol:
a) nid oes digon o dystiolaeth ar gael ar hyn o bryd i weithredu cam tystiolaeth y Prawf Cod Llawn; ac
b) mae sail resymol dros gredu y bydd rhagor o dystiolaeth ar gael o fewn cyfnod rhesymol o amser; ac
c) mae difrifoldeb neu amgylchiadau'r achos yn cyfiawnhau gwneud penderfyniad cyhuddo ar unwaith; ac
d) mae sail sylweddol barhaus i wrthod mechnïaeth yn unol â'r Ddeddf Mechnïaeth 1976 ac yn holl amgylchiadau'r achos mae'n gywir i wneud felly.
5.3 Ble na fodlonir unrhyw un o'r amodau uchod, ni ellir gweithredu'r Prawf Trothwy ac ni ellir cyhuddo'r sawl a ddrwgdybir. Rhaid i swyddog y ddalfa benderfynu a ellir parhau i gadw'r unigolyn dan glo neu ei ryddhau ar fechnïaeth, gydag amodau neu hebddynt.
5.4 Mae dwy ran i broses ystyried tystiolaeth y Prawf Trothwy.
Rhan gyntaf y Prawf Trothwy – a oes amheuaeth resymol?
5.5 Mae rhaid i erlynwyr fod yn fodlon fod yna o leiaf amheuaeth resymol fod yr unigolyn i'w gyhuddo wedi cyflawni'r trosedd.
5.6 Wrth benderfynu hyn, rhaid i erlynwyr ystyried y dystiolaeth sydd ar gael ar y pryd. Gall hyn fod ar ffurf datganiadau gan dystion, deunydd neu wybodaeth arall, ar yr amod fod yr erlynydd yn fodlon:
a) ei fod yn berthnasol; ac
b) y gellir ei roi ar ffurf dderbyniadwy i'w gyflwyno yn y llys; ac
c) y gellid ei ddefnyddio yn yr achos.
5.7 Os bodlonir hyn, dylai'r erlynydd wedyn ystyried ail ran y Prawf Trothwy.
Ail ran y Prawf Trothwy - a oes modd casglu tystiolaeth ychwanegol i gael siawns realistig o euogfarn?
5.8 Maerhaid i erlynwyr fod yn fodlon fod sail resymol dros gredu y bydd yr ymchwiliad sy'n parhau yn darparu rhagor o dystiolaeth o fewn cyfnod rhesymol o amser, fel y bydd yr holl dystiolaeth gyda'i gilydd yn gallu rhoi siawns realistig o euogfarn yn unol â'r Prawf Cod Llawn.
5.9 Rhaid i'r dystiolaeth ychwanegol fod yn dystiolaeth y gellir ei dynodi ac nid dim ond yn ddamcaniaethol.
5.10 Wrth ddod i'r penderfyniad hwn rhaid i erlynwyr ystyried:
a) natur ac ehangder unrhyw dystiolaeth ychwanegol debygol, ac a fydd yn cael ei chaniatáu, a'r effaith a gaiff ar yr achos;
b) y cyhuddiadau y bydd yr holl dystiolaeth yn eu cefnogi;
c) y rhesymau pam nad yw'r dystiolaeth eisoes ar gael;
d) yr amser sydd ei angen i gael y dystiolaeth ychwanegol ac a fydd unrhyw oedi o ganlyniad yn rhesymol dan yr holl amgylchiadau.
5.11 Os bodlonir dwy ran y Prawf Trothwy, rhaid i erlynwyr weithredu cam lles y cyhoedd y Prawf Cod Llawn ar sail yr wybodaeth sydd ar gael bryd hynny.
Adolygu'r Prawf Trothwy
5.12 Rhaid parhau i adolygu'r penderfyniad i gyhuddo dan y Prawf Trothwy. Rhaid asesu'r dystiolaeth yn rheolaidd er mwyn sicrhau bod y cyhuddiad yn dal yn briodol a bod cyfiawnhad dros barhau i wrthwynebu mechnïaeth. Rhaid gweithredu'r Prawf Cod Llawn cyn gynted â'i bod yn rhesymol ymarferol ac yn sicr cyn i'r cyfyngiad amser perthnasol ar gadw yn y ddalfa ddod i ben.
Dewis Cyhuddiadau
6.1 Dylai erlynwyr ddewis cyhuddiadau sydd:
yn adlewyrchu difrifoldeb a maint y troseddu a gefnogir gan y dystiolaeth; yn rhoi pwerau addas i'r llys gael dedfrydu a gosod gorchmynion priodol ar ôl euogfarnu; ac yn sicrhau bod yr achos yn cael ei gyflwyno yn glir a syml.
6.2 Golyga hyn na fydd erlynwyr bob amser yn dewis neu barhau â'r cyhuddiad mwyaf difrifol ble mae dewis.
6.3 Ni ddylai erlynwyr fyth fwrw ymlaen â mwy o gyhuddiadau nag sy'n angenrheidiol dim ond er mwyn annog diffynnydd i bledio'n euog i ychydig o gyhuddiadau. Yn yr un modd, ni ddylent fyth fwrw ymlaen â chyhuddiad mwy difrifol dim ond er mwyn annog diffynnydd i bledio'n euog i gyhuddiad llai difrifol.
6.4 Ni ddylai erlynwyr newid y cyhuddiad dim ond oherwydd y penderfyniad a wnaed gan y llys neu'r diffynnydd ynghylch ble y gwrandawir yr achos.
6.5 Rhaid i erlynwyr ystyried unrhyw newid perthnasol mewn amgylchiadau wrth i'r achos ddatblygu wedi'r cyhuddiad.
Ymdrin ag Achosion y Tu Allan i'r Llys
7.1 Gellir ymdrin ag achosion y tu allan i'r llys yn hytrach nag erlyn mewn llys os yw hynny'n ymateb priodol i'r troseddwr a/neu ddifrifoldeb a chanlyniadau'r troseddu.
7.2 Rhaid i erlynwyr ddilyn unrhyw ganllawiau perthnasol pan ofynnir iddynt roi cyngor ar rybuddiad syml, rhybuddiad amodol, unrhyw achos rheoleiddio priodol, cosb sifil neu gosbol, neu benderfyniad arall. Dylent sicrhau y cwrddir â'r safon briodol o dystiolaeth ar gyfer y penderfyniad penodol y tu allan i'r llys gan gynnwys, lle fo angen, addefiad o euogrwydd, ac y byddai'r fath benderfyniad yn bodloni lles y cyhoedd yn gywir.
Dull y Treial
8.1 Rhaid i erlynwyr dalu sylw i'r canllawiau cyfredol ar ddedfrydu a dyrannu wrth wneud argymhellion i'r llys am ble y dylid cyflwyno achos yn erbyn y diffynnydd.
8.2 Wrth ofyn i achos gael aros yn y llys ynadon, ni ddylid gwneud hynny o safbwynt cyflymdra yn unig. Ond dylai erlynwyr ystyried effaith unrhyw oedi tebygol os anfonir achos i Lys y Goron, a'r effaith bosibl ar unrhyw ddioddefwr neu dyst os ceir oedi gyda'r achos.
Lleoliad ar gyfer treial mewn achosion yn ymwneud â phobl ifanc
8.3 Rhaid i erlynwyr gofio y dylid clywed achosion yn ymwneud â phobl ifanc yn y llys ieuenctid, os oes modd. Dyma'r llys mwyaf addas i fodloni eu hanghenion penodol hwy. Dim ond ar gyfer yr achosion mwyaf difrifol neu lle dylid gwrando achos person ifanc ar y cyd ag oedolyn er budd cyfiawnder y dylid clywed achos person ifanc yn Llys y Goron.
Derbyn Pleon Euog
9.1 Mae'n bosib y bydd diffynyddion eisiau pledio'n euog i rai cyhuddiadau, ond nid i'r holl gyhuddiadau. Neu, mae'n bosib y byddant eisiau pledio'n euog i gyhuddiad gwahanol, cyhuddiad llai difrifol o bosib, oherwydd eu bod yn cyfaddef i ran o'r trosedd yn unig.
9.2 Ni ddylai erlynwyr dderbyn ple'r diffynnydd oni bai eu bod o'r farn y gall y llys roi dedfryd sy'n cyfateb i ddifrifoldeb y trosedd, yn enwedig os oes nodweddion sy'n gwaethygu'r trosedd. Ni ddylai erlynwyr byth dderbyn ple euog dim ond oherwydd bod hynny'n gyfleus.
9.3 Wrth ystyried a yw'r pleon a gynigir yn dderbyniol, dylai erlynwyr sicrhau yr ystyrir buddiannau a, lle bo modd, safbwyntiau'r dioddefydd, neu mewn achosion priodol safbwyntiau teulu'r dioddefydd, wrth benderfynu a yw derbyn y ple er lles y cyhoedd. Fodd bynnag, yr erlynydd sy'n gyfrifol am y penderfyniad.
9.4 Rhaid esbonio i'r llys ar ba sail y cyflwynir ac y derbynnir unrhyw ble. Mewn achosion lle bydd diffynnydd yn pledio'n euog i'r cyhuddiadau ond ar sail ffeithiau sy'n wahanol i achos yr erlyniad, a ble gall hyn effeithio'n sylweddol ar y ddedfryd, fe ddylid gwahodd y llys i wrando tystiolaeth er mwyn penderfynu'r hyn a ddigwyddodd, ac yna ddedfrydu ar sail hynny.
9.5 Os bydd diffynnydd wedi nodi cyn hynny y bydd yn gofyn i'r llys gymryd trosedd i ystyriaeth wrth ddedfrydu, ond yna'n gwrthod cyfaddef y trosedd yn y llys, bydd erlynwyr yn ystyried a oes angen erlyn am y trosedd hwnnw. Dylai erlynwyr esbonio i adfocad yr amddiffyniad ac i'r llys y gallai erlyn y trosedd hwnnw fod yn destun adolygiad pellach,gan ymgynghori â'r heddlu neu ymchwilwyr eraill ble bynnag y bydd yn bosibl.
9.6 Rhaid bod yn arbennig o ofalus wrth ystyried pleon a fyddai'n galluogi'r diffynnydd i osgoi'r ddedfryd orfodol leiaf. Pan gynigir pleon, rhaid i erlynwyr gofio hefyd y gellir gwneud gorchmynion ategol gyda rhai troseddau ond nid gydag eraill.
Ailystyried Penderfyniad i Erlyn
10.1 Fe ddylai pobl allu dibynnu ar benderfyniadau'r CPS. Fel arfer, os yw'r CPS yn dweud wrth y sawl a ddrwgdybir neu ddiffynnydd na fydd erlyniad, neu fod yr erlyniad wedi ei atal, ni fydd yr achos yn ailgychwyn. Ond o bryd i'w gilydd efallai bod rhesymau dros benderfyniad y CPS i wyrdroi penderfyniad i beidio ag erlyn neu i ymdrin â'r achos y tu allan i'r llys neu pan fydd yn ailgychwyn yr erlyniad, yn arbennig os yw'n achos difrifol.
10.2 Mae'r rhesymau hyn yn cynnwys:
a) achosion pan fydd golwg newydd ar y penderfyniad gwreiddiol yn dangos ei fod yn anghywir ac, er mwyn cynnal hyder yn y system cyfiawnder troseddol, dylid erlyn er gwaethaf y penderfyniad cynharach;
b) achosion sy'n cael eu hatal er mwyn casglu a pharatoi rhagor o dystiolaeth [sy'n debygol o fod ar gael yn y dyfodol cymharol agos]. Yn yr achosion hyn, bydd yr erlynydd yn dweud wrth y diffynnydd ei bod hi'n bosib y gallai'r erlyniad ddechrau eto;
c) achosion sy'n cael eu hatal oherwydd diffyg tystiolaeth ond lle daw rhagor o dystiolaeth arwyddocaol i'r golwg yn ddiweddarach; ac
d) achosion yn ymwneud â marwolaeth ble mae adolygiad o ganlyniad i gasgliadau cwest yn dod i'r casgliad y dylid erlyn, er gwaethaf unrhyw benderfyniad cynharach i beidio ag erlyn.
Mae'r ddogfen hon ar gael ar ffurf electronig o'n gwefan www.cps.gov.uk
Mae copïau pellach o'r Cod ar gyfer Erlynwyr y Goron a gwybodaeth am ieithoedd a fformatau amgen ar gael gan y CPS.
Cysylltwch â email@example.com neu drwy'r post yn:
CPS Communication Division Rose Court 2 Southwark Bridge Llundain, SE1 9HS
|
cym_Latn
| 11,215
|
CC-MAIN-2017-09
| 0.999991
|
<urn:uuid:4a55f225-1a50-4d06-916c-ec2e65adbc1c>
|
https://yfc.wales/app/uploads/2022/08/RHEOLAU-RULES-Gwledd-o-Adloniant-Entertainment-Feast.pdf
|
CYNNWYS – CONTENTS
| CYSTADLEUAETH | COMPETITION | RHIF TUDALEN | PAGE NUMBER |
|---|---|---|---|
| ADLONIANT ADRAN GYMRAEG WELSH LANGUAGE ENTERTAINMENT | 3 | | |
| ADLONIANT ADRAN SAESNEG ENGLISH LANGUAGE ENTERTAINMENT | 10 | | |
| AELOD IAU Y FLWYDDYN JUNIOR MEMBER OF THE YEAR | 17 | | |
| AELOD HYN Y FLWYDDYN SENIOR MEMBER OF THE YEAR | 20 | | |
2
ADLONIANT ADRAN GYMRAEG WELSH LANGUAGE ENTERTAINMENT
3
Anfonir copïau o reoliadau'r theatr at y timau, a rhaid cadw at y rheolau hynny.
Copies of the theatre regulations will be sent to teams and must be adhered to.
TREFN
Gall Adloniant gynnwys canu, canu â symudiadau, dawnsio o unrhyw fath, drama, sgetsys, hiwmor naill ai gweledol neu lafar (gan gofio y byddai unrhyw beth o natur amheus yn cael ei gosbi) – hud a lledrith neu gonsurio, perfformiadau offerynnol, meimio ac ati – mae'r rhestr yn ddiddwedd. Ond, yn union fel gwneud cacen, rhaid pwyso a chydbwyso'r cynhwysion, a'u cymysgu a'u cyfuno i greu cyfanrwydd.
Ni ellir cynnwys drama fel Adloniant. (Gellir diffinio drama fel dilyn stori o'i dechrau i'w diwedd).
Os defnyddir gwaith sydd wedi'i gyhoeddi o fewn y cynhyrchiad, bydd rhaid i'r tîm ddarparu copïau gwreiddiol o'r sgript a'r sgript wedi'i addasu i'w defnyddio gan y beirniaid ym mhob cam o'r gystadleuaeth. Bydd trefnwyr rowndiau'r gystadleuaeth yn eich hysbysu ynghylch sawl copi sydd ei angen yn ystod bob cam. Os gwneir unrhyw newidiadau i'r gwreiddiol neu os tynnir unrhyw ddarnau o'r sgript, rhaid amlygu'r rhain gan ddangos y darnau gwreiddiol a'r newidiadau a wnaed.
Cyfrifoldeb y tîm yw sicrhau fod y breindaliadau priodol yn cael eu talu am bob perfformiad.
Cosbir deunydd o natur amheus. Dylai timau gofio y byddant yn perfformio o flaen cynulleidfa deuluol.
ASESU RISGIAU
Fel rhan o'r gystadleuaeth, bydd rhaid i bob Tîm gyflwyno asesiad manwl o risgiau'r Cynhyrchiad 14 diwrnod ymlaen llaw, a dylai'r asesiad gwmpasu gweithgareddau ar ac oddi ar y llwyfan.
Bydd timau sy'n cystadlu yn gyfrifol am lunio Asesiad o Risgiau sy'n ddigonol ac yn addas ar gyfer pob gweithgaredd sy'n rhan o'r cynhyrchiad.
Ni ddyfernir marciau am yr Asesiad o Risgiau, ond os na dderbynir yr Asesiad erbyn y dyddiad cau, sef 14 diwrnod cyn y Rownd Derfynol Ranbarthol neu'r
PROCEDURE
An Entertainment may include straight singing, singing with movement, dancing of any kind, drama, sketches, humour - either visual or spoken (though anything of a dubious nature would be penalised) - magic or conjuring, instrumental performances, mime etc. - the list is endless. But, like making a cake, the ingredients must be weighed and balanced, mixed and blended to make the whole performance.
A play is not to be included in Entertainments. (A play can be defined as following a story from beginning to end).
Where published works are used within the production, the team must provide original copies of the script and the adapted script for use by the judges at all stages of the competition. The competition round organisers will advise on the quantities required at each stage. If any amendments/ cuts have been made to the original, these must be highlighted with both the original wording and the new amendments.
It is the responsibility of the team to ensure the correct Royalties are paid for each performance.
Material of a questionable nature will be penalised. Members are asked to bear in mind that they are performing to a family audience.
RISK ASSESSMENT
All productions MUST, as part of the competition, submit 14 days in advance a detailed Risk Assessment of the production that covers all activities both on and off the stage.
Teams entered are responsible for producing a Risk Assessment that is adequate and suitable for all activities within the production.
There are no marks awarded for the Risk Assessment but if it is not forthcoming by the deadline of 14 days before the Regional Final or National Final, that team will be disqualified.
4
Rownd Derfynol Genedlaethol, diarddelir y tîm hwnnw.
Bydd gan reolwr neu reolwyr y llwyfan a'r theatr yr hawl, dan y rheolau hyn, i wrthod unrhyw weithgaredd sydd ddim yn cyflawni safonau diogelwch presennol. Mae gan y rheolwr llwyfan a staff y theatr awdurdodiad llawn i stopio cynhyrchiad sydd ddim yn ddiogel.
Rhaid i'r holl dimau gadw at Reoliadau Iechyd a Diogelwch a rheoliadau tân y theatr. Rhaid i'r holl olygfeydd ar y llwyfan fod yn wrthdan. Anfonir copïau o reoliadau'r theatr at y timau, a rhaid cadw at y rheolau hynny.
Mae templed Asesu Risgiau ar gael o Ganolfan CFfI Cymru.
AMSERU
Rhaid i'r amser ar y llwyfan fod yn 30 munud. Rhaid i hyn gynnwys gosod a chlirio'r set. Os treulir mwy na 30 munud ar y llwyfan, bydd timau yn colli dau bwynt o'u sgôr terfynol am bob munud neu ran o funud dros neu dan yr amser hwnnw.
CEFN LLWYFAN
Caniateir hyd at 6 cynorthwyydd nad oes rhaid iddynt fod o fewn oedran aelodaeth. Nid oes cyfyngiad ar nifer y cynorthwywyr sydd o oedran aelodaeth. Rhaid i'r holl gynorthwywyr y gellir eu gweld ar y llwyfan fod yn aelodau CFfI dan 28 mlwydd oed.
Daliwch sylw: os defnyddir cofweinydd, bydd yn rhaid iddo ef neu iddi hi fod o fewn oedran aelodaeth y CFfI.
Cynhyrchydd
Rhaid i bob cynhyrchiad gael un cynhyrchydd penodol; nid oes unrhyw gyfyngiad o ran aelodaeth yn ymwneud â'r gwaith hwn, h.y. nid oes rhaid iddo/iddi fod â cherdyn aelodaeth.
Person cyswllt tîm
Rhaid penodi un ar gyfer pob cynhyrchiad; fel aelod o'r cast, bydd y person hwn yn gwneud penderfyniadau ar ran y tîm.
RHAID i unrhyw gyfeiliant cerddorol byw gael ei ddarparu gan aelod(au) sydd o fewn oedran aelodaeth y CFfI (nid aelodau cyswllt) a gall y cyfeilydd neu'r cyfeilyddion fod ar neu oddi ar y
The stage and theatre manager(s) hold the right, under these rules, to refuse an activity that does not meet current safety standards. The stage manager and theatre staff have full authority to stop a production that is not safe.
All teams must abide by the Health & Safety and fire safety Regulations of the theatre. All stage scenery must be fireproofed. Copies of the any theatre regulations will be sent to teams. Note this information should be recorded in the Risk Assessments
The Risk Assessment template is available from the Wales YFC Centre.
TIMING
Platform time allowed will be up to 30 minutes. This must include setting and striking the set. If the total platform time exceeds 30 minutes, teams will have marks deducted at the rate of two points per minute, or part thereof, from the overall score.
BACKSTAGE
A maximum of six helpers who need not be of membership age will be allowed. There is no restriction to the number of helpers who are of membership age. All helpers who are visible on stage must be YFC members under the age of 28.
To note: If using a prompt they must be of membership age.
Producer
Each production must have one appointed; there are no restrictions of membership which applies to this position. i.e. they do not require a membership card.
Team liaison person
Each production must have one appointed; as a member of the cast, this person will make decisions on behalf of the team.
Live musical accompaniment MUST be by an in age YFC member(s) with valid membership card (not Associate Member) and can be sited on or off stage. Taped sound effects/music is permitted. (Wales YFC
5
6
Bydd rhaid i dimau sy'n cystadlu lunio cynllun a'i anfon at Ganolfan CFfI Cymru 14 diwrnod cyn y Gystadleuaeth, yn dangos trefn y llwyfan. Dylai manylion unrhyw fewnosodiadau i'w cynnwys o fewn gosodiad y llenni, cefnlenni, rhestr o ddodrefn sylfaenol, rhestr o giwiau goleuo a gwybodaeth am unrhyw wisgoedd/celfi ac ati sydd wedi cael eu paratoi gan yr aelodau gael eu cynnwys gyda rhestr y cast i'w cynnwys yn y rhaglen.
Teams competing must prepare and submit a plan to the Wales YFC Centre fourteen days prior to the Competition, showing the stage setting. Details of any inserts to be included in the curtain setting, back-cloths, a list of basic furniture, a lighting cue sheet and any information about costumes/props, etc., that have been prepared by the members should be attached together with a cast list for inclusion in the programme.
Rhaid i'r holl dimau gadw at Reoliadau Iechyd a Diogelwch a rheoliadau tân y theatr. Rhaid i'r holl olygfeydd ar y llwyfan fod yn wrthdan. Anfonnir copïau o reoliadau'r theatr at y timau, a rhaid cadw at y rheolau hynny.
GWOBRAU
Bydd y tîm buddugol yn derbyn tlws.
Bydd y tîm buddugol, y perfformiwr mwyaf addawol a'r berfformwraig fwyaf addawol yn cael tlysau.
Cyflwynir tlws am 'Lwyddiant Technegol'.
TREFN Y CYSTADLU
Tynnir enwau o het i bennu trefn y cystadlu yng nghyfarfod y Pwyllgor Cystadlaethau ym mis Ragfyr. Rhaid anfon blaendal o £250 i Swyddfa CFfI Cymru erbyn 30ain o Dachwedd. Bydd unrhyw dîm sy'n tynnu'n ôl o'r gystadleuaeth yn colli'r blaendal.
CYFFREDINOL
Ni fydd CFfI Cymru yn gyfrifol am unrhyw gostau a ddaw i ran cystadleuwyr nac am drefniadau llety.
Bydd penderfyniad y beirniaid yn derfynol.
Mae CFfI Cymru yn cadw'r hawl i newid neu ganslo unrhyw un o'r rheolau uchod.
SYLWER: Bydd marciau'r gystadleuaeth hon yn cyfrif at Dlws y Western Mail.
All teams must abide by the fire regulations of the theatre. All stage scenery must be fireproofed. Copies of the theatre regulations will be sent to teams.
AWARDS
The winning team will receive a trophy.
The first placed team and most promising male and female performer will receive trophies.
A trophy will be awarded for 'Technical Achievements'.
ORDER OF COMPETING
The draw for order of competing will be undertaken at the Competitions meeting in December. A deposit of £250 must be received by the Wales Centre by the 30 th November. Any team wishing to withdraw from the competition will lose their deposit.
GENERAL
Wales YFC will not be responsible for any expenses incurred by competitors nor for arrangements for accommodation.
The adjudicators' decision will be final.
Wales YFC reserves the right to amend or cancel any of the foregoing rules.
NOTE: This competition will carry points towards the Western Mail Trophy.
7
NODIADAU
NOTES
GWERTH ADLONIANT A GWREIDDIOLDEB
Caiff gwerth unrhyw Adloniant ei asesu ar sail ei amrywiaeth, ei ergyd, a'r bywyd a'r afiaith mae'n eu cyfleu wrth gyflawni a chynnal safon uchel. Dylai'r Sioe fod yn wreiddiol a dylai apelio at y gynulleidfa. Dylai'r eitemau a gyflwynir fod yn fywiog ac yn amrywiol, a dylent symud yn gyflym o'r naill eitem i un arall, ac yn ddelfrydol, dylid eu cysylltu â phrif thema neu syniad. Dylai'r sioe fod yn ffraeth a lliwgar a dylid ei chyflwyno yn gywir a chyflym, a dylid mwynhau ei pherfformio.
CYFLWYNIAD
Mae hyn yn cwmpasu ffactorau fel trefn y llwyfan, celfi, goleuadau, gwisgoedd, colur ac effeithiau sain. Dylai beirniaid werthfawrogi'r anawsterau sydd ynghlwm â pherfformio dan amgylchiadau dieithr mewn neuadd ddieithr. O fewn cyfyngiadau'r neuadd, bydd y Beirniad yn chwilio am gyffyrddiadau bychan a fydd yn rhoi awyrgylch i gynhyrchiad. Bydd hefyd yn chwilio am werthfawrogiad o werth goleuadau fel rhywbeth heblaw dull o oleuo. Rhoddir cydnabyddiaeth hefyd am addasrwydd gwisgoedd a cholur y cymeriadau a'u perfformiad, yn ogystal â sut y cawsant eu cynllunio a'u gwneud.
DEFNYDD O'R LLWYFAN GAN BERFFORMWYR
Mae'r pennawd yn disgrifio hyn i'r dim. Bydd Beirniad yn chwilio am gynhyrchiad sy'n cwmpasu bob agwedd o'r llwyfan trwy symudiadau a grwpiou. Bydd y defnydd o rostra a grisiau yn amrywio'r uchder ac yn ychwanegu dimensiwn arall i'r llwyfan. Yn ogystal â'r lle sydd ar gael o ochr chwith y llwyfan i'r ochr dde, ac o flaen y llwyfan i'w gefn, bydd y rostra yn amrywio'r lefelau sydd ar gael o rai uchel i rai isel. Rhaid i batrymau symud a siapiau grwpiau amrywio a newid yn unol â gofynion y sioe.
AMRYWIAETH A CHYDBWYSEDD
Mewn sioe adloniant, ceir sawl math o berfformiad y gellir eu cynnwys, a gall y rhain gael eu perfformio gan y cast cyfan, gan grŵp, neu gan unigolion dawnus, os bydd rhai. Mae'r dewis yn helaeth, ond dylai rhaglen gytbwys fod yn amrywiol, yn cynnwys llawer o wahanol eitemau sy'n gysylltiedig â phrif thema neu syniad sy'n cysylltu'r Sioe gyfan.
Gall Adloniant gynnwys canu, canu â symudiadau, dawnsio o unrhyw fath, drama, sgetshis, hiwmor naill ai gweledol neu lafar (gan gofio y byddai unrhyw beth o natur amheus yn cael ei gosbi) - hud a lledrith neu gonsurio, perfformiadau offerynnol, meimio ac ati - mae'r rhestr yn ddiddwedd. Ond, yn
ENTERTAINMENT VALUE AND ORIGINALITY
The value of an Entertainment is assessed by its variety, attack, and the life and zest it shows in achieving and maintaining a high standard. The Show should have originality and audience appeal. The items presented should be lively and varied and should move swiftly from one item to another, preferably linked by a main theme or idea. Design should be bold and colourful, and the Show should be presented with precision, speed and enjoyment.
PRESENTATION
This covers such factors as stage setting, properties, lighting, costumes, make-up and sound effects, Adjudicators should appreciate the difficulties of presenting a performance under strange conditions in a strange hall. Within the limitations of the hall, the Adjudicator will look out for touches of detail, which give atmosphere to a production. They will also look for an appreciation of the value of lighting other than as a means of illumination. Credit will be given for the aptness of costume and make-up to the characters and the performance, as well as to the manner in which they have been designed and made.
USE OF STAGE BY PERFORMERS
This is exactly what the heading states. An Adjudicator will look for a production that involves all aspects of the stage through movement and grouping. The use of rostra and steps giving varying degrees of height adds another dimension to the stage. Not only does the space available run from stage left to stage right, from upstage to downstage, but elevation from rostra varies the levels available from high to low. Movement patterns and grouping shapes must vary and change as the Show demands.
VARIETY AND BALANCE
In an Entertainment, there are many types of performance that can be included and these may be performed either by the whole company, by a group or, if available, by talented individuals. The choice is great, but a balanced programme should be varied, including many different items, combining together around a main theme or idea which links the whole Show together.
An Entertainment may include straight singing, singing with movement, dancing of any kind, drama, sketches, humour - either visual or spoken (though anything of a dubious nature would be
8
union fel gwneud cacen, rhaid pwyso a chydbwyso'r cynhwysion, a'u cymysgu a'u cyfuno i greu cyfanrwydd.
EFFAITH GYFFREDINOL
penalised) - magic or conjuring, instrumental performances, mime etc. - the list is endless. But, like making a cake, the ingredients must be weighed and balanced, mixed and blended to make the whole.
Mae'r adran hon yn ymwneud yn bennaf ag argraff gyffredinol y perfformiad ar y Beirniad. Ystyrir y math o Sioe a gyflwynir, neu'r math o ddrama a ddewisir. Yn achos yr olaf o'r rhain, beirnadir ei rhinweddau dramatig ac addasrwydd y ddrama i'r cast. Ond yn achos y ddau fath o berfformiad, asesir gwreiddioldeb, gwaith tîm a'r ymdrech a wneir gan y cast yn eu perfformiad, yn ogystal â'r safon a gyflawnir.
OVERALL EFFECT
This section is mainly concerned with the general impression made on the Adjudicator by the performance. Consideration will be given to the kind of Show presented, or the type of play chosen. With the latter, its dramatic merit, and the suitability of the play to the cast, will be judged. But, with both types of performance, the originality, the teamwork and the endeavour shown by the cast in their performance, as well as the standard attained, will be assessed.
9
ADLONIANT ADRAN SAESNEG ENGLISH LANGUAGE ENTERTAIMENT
Anfonir copïau o reoliadau'r theatr at y timau, a rhaid cadw at y rheolau hynny.
Copies of the theatre regulations will be sent to teams and must be adhered to.
TREFN
Gall Adloniant gynnwys canu, canu â symudiadau, dawnsio o unrhyw fath, drama, sgetsys, hiwmor naill ai gweledol neu lafar (gan gofio y byddai unrhyw beth o natur amheus yn cael ei gosbi) – hud a lledrith neu gonsurio, perfformiadau offerynnol, meimio ac ati – mae'r rhestr yn ddiddwedd. Ond, yn union fel gwneud cacen, rhaid pwyso a chydbwyso'r cynhwysion, a'u cymysgu a'u cyfuno i greu cyfanrwydd.
Ni ellir cynnwys drama fel Adloniant. (Gellir diffinio drama fel dilyn stori o'i dechrau i'w diwedd).
Os defnyddir gwaith sydd wedi'i gyhoeddi o fewn y cynhyrchiad, bydd rhaid i'r tîm ddarparu copïau gwreiddiol o'r sgript a'r sgript wedi'i addasu i'w defnyddio gan y beirniaid ym mhob cam o'r gystadleuaeth. Bydd trefnwyr rowndiau'r gystadleuaeth yn eich hysbysu ynghylch sawl copi sydd ei angen yn ystod bob cam. Os gwneir unrhyw newidiadau i'r gwreiddiol neu os tynnir unrhyw ddarnau o'r sgript, rhaid amlygu'r rhain gan ddangos y darnau gwreiddiol a'r newidiadau a wnaed.
Cyfrifoldeb y tîm yw sicrhau fod y breindaliadau priodol yn cael eu talu am bob perfformiad.
Cosbir deunydd o natur amheus. Dylai timau gofio y byddant yn perfformio o flaen cynulleidfa deuluol.
ASESU RISGIAU
Fel rhan o'r gystadleuaeth, bydd rhaid i bob Tîm gyflwyno asesiad manwl o risgiau'r Cynhyrchiad 14 diwrnod ymlaen llaw, a dylai'r asesiad gwmpasu gweithgareddau ar ac oddi ar y llwyfan.
Bydd timau sy'n cystadlu yn gyfrifol am lunio Asesiad o Risgiau sy'n ddigonol ac yn addas ar gyfer pob gweithgaredd sy'n rhan o'r cynhyrchiad.
Ni ddyfernir marciau am yr Asesiad o Risgiau, ond os na dderbynir yr Asesiad erbyn y dyddiad cau, sef 14 diwrnod cyn y Rownd Derfynol Ranbarthol neu'r
PROCEDURE
An Entertainment may include straight singing, singing with movement, dancing of any kind, drama, sketches, humour - either visual or spoken (though anything of a dubious nature would be penalised) - magic or conjuring, instrumental performances, mime etc. - the list is endless. But, like making a cake, the ingredients must be weighed and balanced, mixed and blended to make the whole performance.
A play is not to be included in Entertainments. (A play can be defined as following a story from beginning to end).
Where published works are used within the production, the team must provide original copies of the script and the adapted script for use by the judges at all stages of the competition. The competition round organisers will advise on the quantities required at each stage. If any amendments/ cuts have been made to the original, these must be highlighted with both the original wording and the new amendments.
It is the responsibility of the team to ensure the correct Royalties are paid for each performance.
Material of a questionable nature will be penalised. Members are asked to bear in mind that they are performing to a family audience.
RISK ASSESSMENT
All productions MUST, as part of the competition, submit 14 days in advance a detailed Risk Assessment of the production that covers all activities both on and off the stage.
Teams entered are responsible for producing a Risk Assessment that is adequate and suitable for all activities within the production.
There are no marks awarded for the Risk Assessment but if it is not forthcoming by the deadline of 14 days before the Regional Final or National Final, that team will be disqualified.
Rownd Derfynol Genedlaethol, diarddelir y tîm hwnnw.
Bydd gan reolwr neu reolwyr y llwyfan a'r theatr yr hawl, dan y rheolau hyn, i wrthod unrhyw weithgaredd sydd ddim yn cyflawni safonau diogelwch presennol. Mae gan y rheolwr llwyfan a staff y theatr awdurdodiad llawn i stopio cynhyrchiad sydd ddim yn ddiogel.
Rhaid i'r holl dimau gadw at Reoliadau Iechyd a Diogelwch a rheoliadau tân y theatr. Rhaid i'r holl olygfeydd ar y llwyfan fod yn wrthdan. Anfonir copïau o reoliadau'r theatr at y timau, a rhaid cadw at y rheolau hynny.
Mae templed Asesu Risgiau ar gael o Ganolfan CFfI Cymru.
AMSERU
Rhaid i'r amser ar y llwyfan fod rhwng 30 a 60 munud. Rhaid i hyn gynnwys gosod a chlirio'r set. Os treulir mwy na 60 munud ar y llwyfan, neu lai na'r isafswm gofynnol o 30 munud, bydd timau yn colli dau bwynt o'u sgôr terfynol am bob munud neu ran o funud dros neu dan yr amser hwnnw.
CEFN LLWYFAN
Caniateir hyd at 6 cynorthwyydd nad oes rhaid iddynt fod o fewn oedran aelodaeth. Nid oes cyfyngiad ar nifer y cynorthwywyr sydd o oedran aelodaeth. Rhaid i'r holl gynorthwywyr y gellir eu gweld ar y llwyfan fod yn aelodau CFfI dan 28 mlwydd oed.
Daliwch sylw: os defnyddir cofweinydd, bydd yn rhaid iddo ef neu iddi hi fod o fewn oedran aelodaeth y CFfI.
Cynhyrchydd
Rhaid i bob cynhyrchiad gael un cynhyrchydd penodol; nid oes unrhyw gyfyngiad o ran aelodaeth yn ymwneud â'r gwaith hwn, h.y. nid oes rhaid iddo/iddi fod â cherdyn aelodaeth.
Person cyswllt tîm
Rhaid penodi un ar gyfer pob cynhyrchiad; fel aelod o'r cast, bydd y person hwn yn gwneud penderfyniadau ar ran y tîm.
RHAID i unrhyw gyfeiliant cerddorol byw gael ei ddarparu gan aelod(au) sydd o fewn oedran aelodaeth y CFfI (nid aelodau cyswllt) a gall y
The stage and theatre manager(s) hold the right, under these rules, to refuse an activity that does not meet current safety standards. The stage manager and theatre staff have full authority to stop a production that is not safe.
All teams must abide by the Health & Safety and fire safety Regulations of the theatre. All stage scenery must be fireproofed. Copies of the any theatre regulations will be sent to teams. Note this information should be recorded in the Risk Assessments
The Risk Assessment template is available from the Wales YFC Centre.
TIMING
Platform time allowed will be up to 30 minutes. This must include setting and striking the set. If the total platform time exceeds 30 minutes, teams will have marks deducted at the rate of two points per minute, or part thereof, from the overall score.
BACKSTAGE
A maximum of six helpers who need not be of membership age will be allowed. There is no restriction to the number of helpers who are of membership age. All helpers who are visible on stage must be YFC members under the age of 28.
To note: If using a prompt they must be of membership age.
Producer
Each production must have one appointed; there are no restrictions of membership which applies to this position. i.e. they do not require a membership card.
Team liaison person
Each production must have one appointed; as a member of the cast, this person will make decisions on behalf of the team.
Live musical accompaniment MUST be performed by an in age YFC member(s) with valid membership card (not Associate Member) and can
manylion unrhyw fewnosodiadau i'w cynnwys o fewn gosodiad y llenni, cefnlenni, rhestr o ddodrefn sylfaenol, rhestr o giwiau goleuo a gwybodaeth am unrhyw wisgoedd/celfi ac ati sydd wedi cael eu paratoi gan yr aelodau gael eu cynnwys gyda rhestr y cast i'w cynnwys yn y rhaglen.
any inserts to be included in the curtain setting, back-cloths, a list of basic furniture, a lighting cue sheet and any information about costumes/props, etc., that have been prepared by the members should be attached together with a cast list for inclusion in the programme.
Rhaid i'r holl dimau gadw at Reoliadau Iechyd a Diogelwch a rheoliadau tân y theatr. Rhaid i'r holl olygfeydd ar y llwyfan fod yn wrthdan. Anfonnir copïau o reoliadau'r theatr at y timau, a rhaid cadw at y rheolau hynny.
GWOBRAU
Bydd y tîm buddugol yn derbyn tlws.
Bydd y tîm buddugol, y perfformiwr mwyaf addawol a'r berfformwraig fwyaf addawol yn cael tlysau.
Cyflwynir tlws am 'Lwyddiant Technegol'.
TREFN Y CYSTADLU
Tynnir enwau o het i bennu trefn y cystadlu yng nghyfarfod y Pwyllgor Cystadlaethau ym mis Ragfyr. Rhaid anfon blaendal o £250 i Swyddfa CFfI Cymru erbyn 30ain o Dachwedd. Bydd unrhyw dîm sy'n tynnu'n ôl o'r gystadleuaeth yn colli'r blaendal.
CYFFREDINOL
Ni fydd CFfI Cymru yn gyfrifol am unrhyw gostau a ddaw i ran cystadleuwyr nac am drefniadau llety.
Bydd penderfyniad y beirniaid yn derfynol.
Mae CFfI Cymru yn cadw'r hawl i newid neu ganslo unrhyw un o'r rheolau uchod.
SYLWER: Bydd marciau'r gystadleuaeth hon yn cyfrif at Dlws y Western Mail.
NODIADAU
GWERTH ADLONIANT A GWREIDDIOLDEB
Caiff gwerth unrhyw Adloniant ei asesu ar sail ei amrywiaeth, ei ergyd, a'r bywyd a'r afiaith mae'n eu cyfleu wrth gyflawni a chynnal safon uchel. Dylai'r Sioe fod yn wreiddiol a dylai apelio at y gynulleidfa. Dylai'r eitemau a gyflwynir fod yn
All teams must abide by the fire regulations of the theatre. All stage scenery must be fireproofed. Copies of the theatre regulations will be sent to teams.
AWARDS
The winning team will receive a trophy.
The first placed team and most promising male and female performer will receive trophies.
A trophy will be awarded for 'Technical Achievements'.
ORDER OF COMPETING
The draw for order of competing will be undertaken at the Competitions meeting in December. A deposit of £250 must be received by the Wales Centre by the 30 th November. Any team wishing to withdraw from the competition will lose their deposit.
GENERAL
Wales YFC will not be responsible for any expenses incurred by competitors nor for arrangements for accommodation.
The adjudicators' decision will be final.
Wales YFC reserves the right to amend or cancel any of the foregoing rules.
NOTE: This competition will carry points towards the Western Mail Trophy.
NOTES
ENTERTAINMENT VALUE AND ORIGINALITY
The value of an Entertainment is assessed by its variety, attack, and the life and zest it shows in achieving and maintaining a high standard. The Show should have originality and audience appeal. The items presented should be lively and varied and
fywiog ac yn amrywiol, a dylent symud yn gyflym o'r naill eitem i un arall, ac yn ddelfrydol, dylid eu cysylltu â phrif thema neu syniad. Dylai'r sioe fod yn ffraeth a lliwgar a dylid ei chyflwyno yn gywir a chyflym, a dylid mwynhau ei pherfformio.
should move swiftly from one item to another, preferably linked by a main theme or idea. Design should be bold and colourful, and the Show should be presented with precision, speed and enjoyment.
CYFLWYNIAD
Mae hyn yn cwmpasu ffactorau fel trefn y llwyfan, celfi, goleuadau, gwisgoedd, colur ac effeithiau sain. Dylai beirniaid werthfawrogi'r anawsterau sydd ynghlwm â pherfformio dan amgylchiadau dieithr mewn neuadd ddieithr. O fewn cyfyngiadau'r neuadd, bydd y Beirniad yn chwilio am gyffyrddiadau bychan a fydd yn rhoi awyrgylch i gynhyrchiad. Bydd hefyd yn chwilio am werthfawrogiad o werth goleuadau fel rhywbeth heblaw dull o oleuo. Rhoddir cydnabyddiaeth hefyd am addasrwydd gwisgoedd a cholur y cymeriadau a'u perfformiad, yn ogystal â sut y cawsant eu cynllunio a'u gwneud.
DEFNYDD O'R LLWYFAN GAN BERFFORMWYR
Mae'r pennawd yn disgrifio hyn i'r dim. Bydd Beirniad yn chwilio am gynhyrchiad sy'n cwmpasu bob agwedd o'r llwyfan trwy symudiadau a grwpiou. Bydd y defnydd o rostra a grisiau yn amrywio'r uchder ac yn ychwanegu dimensiwn arall i'r llwyfan. Yn ogystal â'r lle sydd ar gael o ochr chwith y llwyfan i'r ochr dde, ac o flaen y llwyfan i'w gefn, bydd y rostra yn amrywio'r lefelau sydd ar gael o rai uchel i rai isel. Rhaid i batrymau symud a siapiau grwpiau amrywio a newid yn unol â gofynion y sioe.
AMRYWIAETH A CHYDBWYSEDD
Mewn sioe adloniant, ceir sawl math o berfformiad y gellir eu cynnwys, a gall y rhain gael eu perfformio gan y cast cyfan, gan grŵp, neu gan unigolion dawnus, os bydd rhai. Mae'r dewis yn helaeth, ond dylai rhaglen gytbwys fod yn amrywiol, yn cynnwys llawer o wahanol eitemau sy'n gysylltiedig â phrif thema neu syniad sy'n cysylltu'r Sioe gyfan.
Gall Adloniant gynnwys canu, canu â symudiadau, dawnsio o unrhyw fath, drama, sgetshis, hiwmor naill ai gweledol neu lafar (gan gofio y byddai unrhyw beth o natur amheus yn cael ei gosbi) - hud a lledrith neu gonsurio, perfformiadau offerynnol, meimio ac ati - mae'r rhestr yn ddiddwedd. Ond, yn union fel gwneud cacen, rhaid pwyso a chydbwyso'r cynhwysion, a'u cymysgu a'u cyfuno i greu cyfanrwydd.
EFFAITH GYFFREDINOL
Mae'r adran hon yn ymwneud yn bennaf ag argraff
EFFECTIVENESS OF SET
This covers such factors as stage setting, properties, lighting, costumes, make-up and sound effects, Adjudicators should appreciate the difficulties of presenting a performance under strange conditions in a strange hall. Within the limitations of the hall, the Adjudicator will look out for touches of detail, which give atmosphere to a production. They will also look for an appreciation of the value of lighting other than as a means of illumination. Credit will be given for the aptness of costume and make-up to the characters and the performance, as well as to the manner in which they have been designed and made.
USE OF STAGE BY PERFORMERS
This is exactly what the heading states. An Adjudicator will look for a production that involves all aspects of the stage through movement and grouping. The use of rostra and steps giving varying degrees of height adds another dimension to the stage. Not only does the space available run from stage left to stage right, from upstage to downstage, but elevation from rostra varies the levels available from high to low. Movement patterns and grouping shapes must vary and change as the Show demands.
VARIETY AND BALANCE
In an Entertainment, there are many types of performance that can be included and these may be performed either by the whole company, by a group or, if available, by talented individuals. The choice is great, but a balanced programme should be varied, including many different items, combining together around a main theme or idea which links the whole Show together.
An Entertainment may include straight singing, singing with movement, dancing of any kind, drama, sketches, humour - either visual or spoken (though anything of a dubious nature would be penalised) - magic or conjuring, instrumental performances, mime etc. - the list is endless. But, like making a cake, the ingredients must be weighed and balanced, mixed and blended to make the whole.
gyffredinol y perfformiad ar y Beirniad. Ystyrir y math o Sioe a gyflwynir, neu'r math o ddrama a ddewisir. Yn achos yr olaf o'r rhain, beirnadir ei rhinweddau dramatig ac addasrwydd y ddrama i'r cast. Ond yn achos y ddau fath o berfformiad, asesir gwreiddioldeb, gwaith tîm a'r ymdrech a wneir gan y cast yn eu perfformiad, yn ogystal â'r safon a gyflawnir.
OVERALL EFFECT
This section is mainly concerned with the general impression made on the Adjudicator by the performance. Consideration will be given to the kind of Show presented, or the type of entertainment chosen. With the latter, its dramatic merit, and the suitability of the play to the cast, will be judged. But, with both types of performance, the originality, the teamwork and the endeavour shown by the cast in their performance, as well as the standard attained, will be assessed.
AELOD IAU Y FLWYDDYN JUNIOR MEMBER OF THE YEAR
TREFN
PROCEDURE
RHAN 1 – FFURFLEN CRYNODEB
PART 1 – SYNOPSIS FORM
28 DIWRNOD cyn Rownd Derfynol CFfI Cymru, bydd yn ofynnol i gystadleuwyr gyflwyno ffurflen crynodeb wedi'i llenwi (ar gael o CFfI Cymru) na ddylai fod yn hwy na dwy ochr o ddalen A4, yn amlinellu eu gweithgarwch yn y CFfI. (Dylid rhoi pwyslais arbennig ar eu gweithgarwch ar lefel Clwb).
RHAN 2 – CYFLWYNIAD A CHYFWELIAD FFURFIOL
Gofynnir i'r Cystadleuydd baratoi cyflwyniad gan ddefnyddio meddalwedd Microsoft PowerPoint, yn cynnwys eu profiad yn y CFfI ar lefelau'r Clwb a'r
28 DAYS prior to the Wales YFC Final competitors will be required to submit a completed synopsis form (available from Wales YFC) to be no more than 2 sides of A4, detailing their YFC activities. (Special emphasis should be placed on their involvement at Club level).
PART 2 – PRESENTATION & FORMAL INTERVIEW
The Competitor is requested to prepare a presentation using Microsoft power point software to include the competitors experiences gained at YFC Club, County and including activities outside of YFC.
Ffederasiwn Sirol, a dylid cynnwys gweithgareddau oddi allan i'r CFfI.
Dylai'r cyflwyniad fod yn seiliedig ar brofiadau a gafwyd yn y 12 mis cyn rownd derfynol y gystadleuaeth. Disgwylir felly i gystadleuwyr ddatblygu'r cyflwyniadau a wneir ganddynt yn rownd Sirol y gystadleuaeth yn gynharach yn y flwyddyn.
Bydd y cyflwyniad hwn yn ategu eich Ffurflen Crynodeb.
Amseru – ddim llai na 3 munud a ddim mwy na 10 munud.
Gwneir y cyflwyniad o flaen y beirniaid yn unig.
Pan gwblheir y cyflwyniad, bydd y beirniaid yn holi cwestiynau ynghylch y Ffurflen Crynodeb, ynghylch gwybodaeth y cystadleuydd o'r CFfI a/neu faterion cyfoes neu newyddion sy'n ymwneud â phobl ifanc.
The presentation should be based on experiences gained in the 12 months before the competition final. Competitors are therefore expected to build on the presentations they give at the County round of the competition held earlier in the year.
This presentation is to compliment your Synopsis Form
Timing – no less than 3 and no more than 10 minutes.
The presentation will be made to the judges only.
On completion of the presentation judges will ask questions on the Synopsis Form, on the competitor's knowledge of YFC and/or current issues or news relating to young people.
Darperir gliniadur a thaflunydd yn Rownd Derfynol CFfI Cymru.
At the Wales YFC Final a laptop and projector will be provided.
CYFFREDINOL
GENERAL
Ni fydd CFfI Cymru yn gyfrifol am unrhyw gostau a ddaw i ran cystadleuwyr nac am drefniadau llety.
Bydd penderfyniad y beirniad yn derfynol.
Mae CFfI Cymru yn cadw'r hawl i newid neu ganslo unrhyw un o'r rheolau uchod.
SYLWER:
Fe FYDD marciau'r gystadleuaeth hon yn cyfrif at Dlws Beynon Thomas.
Wales YFC will not be responsible for any expenses incurred by competitors nor for arrangements for accommodation.
The adjudicator's decision will be final.
Wales YFC reserves the right to amend or cancel any of the foregoing rules.
NOTE:
This competition will carry points towards the Beynon Thomas Trophy.
AELOD HŶN Y FLWYDDYN SENIOR MEMBER OF THE YEAR
the
RHAN 3
PART 3
Bydd gofyn i'r cystadleuwyr fynychu'r rowndiau terfynol Adloniant lle gofynnir dau gwestiwn iddynt ar y llwyfan, un yn cael ei ofyn yn flaenorol yn y cyfweliad ac un arall yn seiliedig ar gyfraniad y cystadleuydd i fudiad y CFfI.
Cyhoeddir y canlyniad terfynol yn ystod noson y Wledd o Adloniant.
AMCANION
Amcan y gystadleuaeth yw dewis aelod sydd wedi dangos ei fod yn cyfranogi ym mhob agwedd o fudiad y CFfI. Bydd y beirniaid yn edrych am:
* Weithgarwch ar lefel clwb yn ystod y cyfnod aelodaeth.
* Gweithgarwch cyffredinol yn y CFfI. (h.y. ar lefelau clwb, sir, rhanbarth neu genedlaethol)
* Cyfranogiad penodol mewn gweithgareddau yn ystod y 12 mis blaenorol. (cadwraeth, cystadlaethau, recriwtio, trefnu rhaglen, elusen, chwaraeon, swyddog clwb)
* Ymroddiad cyffredinol i'r CFfI - ymwybyddiaeth o ddiddordeb cyd-aelodau yn y CFfI a barn wrthrychol am ddyfodol y sefydliad.
Competitors will be required to attend the Entertainment finals during which they will be asked two questions on stage, one previously asked in the interview stage and another based on the competitor's contribution to the YFC movement.
The overall result will be announced during the evening of the Entertainment Feast.
OBJECTIVES
The objective of the competition is to select a member who has shown that they are involved in all aspects of the YFC Movement. Judges will be looking for:
* Involvement at club level for period of membership.
* Overall YFC involvement. (i.e. club, county, area or national)
* Specific involvement in activities in the previous 12 months. (conservation, competitions, recruitment, programming, charity, sport, club officer)
* General commitment to YFC - awareness of fellow members' interests in YFC and objective view of the future of the organisation.
* Gwybodaeth o'r CFfI ar lefelau Clwb, Sir, Rhanbarth a Chenedlaethol a bod wedi rhannu'r wybodaeth honno dros y cyfnod 12 mis cyn y rownd derfynol.
* Knowledge of the YFC at Club, County, Area and National levels and to share that knowledge over the 12 month period following the final.
GWOBRAU
AWARDS
Gwahoddir yr aelod a ddewisir i gynrychioli CFfI Cymru yn y Rownd Derfynol Genedlaethol. (Siroedd sy'n Aelodau Cyswllt o FfCCFfI).
Dyfernir Tlws Welsh Royal Crystal i'r cystadleuydd buddugol.
The selected member will be invited to represent Wales in the National Final. (Counties affiliated to NFYFC).
A Welsh Royal Crystal Trophy will be awarded to the winning competitor.
CYFFREDINOL
GENERAL
Ni fydd CFfI Cymru yn gyfrifol am unrhyw gostau a ddaw i ran y cystadleuwyr nac am drefniadau llety.
Bydd penderfyniad y beirniaid yn derfynol. Mae CFfI Cymru yn cadw'r hawl i addasu neu ddiddymu unrhyw rai o'r rheolau hyn.
SYLWER:
Bydd canlyniadau'r gystadleuaeth hon yn cyfrif tuag at Dlws y Western Mail.
Wales YFC will not be responsible for any expenses incurred by competitors nor for arrangements for accommodation.
The adjudicator's decision will be final. Wales YFC reserves the right to amend or cancel any of the foregoing rules.
NOTE:
This competition will carry points towards the Western Mail Trophy.
|
cym_Latn
| 11,630
|
CC-MAIN-2022-49
| 0.943745
|
<urn:uuid:de09f6f6-4dad-4d32-99bb-29226a4a3545>
|
https://businesswales.gov.wales/tourism/sites/tourism/files/documents/Guest-accomm-criteria-WG49317-Serviced-Accomm-CY.pdf
|
Canllaw i'r Cynllun Graddio Seren
LLETY GWESTEION Â GWASANAETH
Cynnwys
2.5 Ystafelloedd Ymolchi ac Ystafelloedd Cawod En-Suite a Chyfleusterau Preifat
2.5.1
Cyffredinol
2.5.2 Ansawdd Cyffredinol En-suites (Yn Gymwys i Bob Math o Ystafelloedd Ymolchi neu Gawod)
2.5.3 Darpariaeth En-suite
2.5.4 Cyfleusterau ystafelloedd ymolchi a chawod preifat
2.5.5 Darnau gosod a gosodiadau ar gyfer pob ystafell ymolchi/cawod (Cyhoeddus, Preifat neu En-suite)
2.5.6 Ystafelloedd ymolchi cyhoeddus/a rennir
2.5.7 Toiledau Gwesteion (a rennir)
2.5.8 Basnau ymolchi mewn Ystafelloedd Gwely
2.6 Prydau Bwyd Gwesteion
2.6.1 Brecwast
2.6.2 Cinio gyda'r nos – Pan y'i darperir
2.7 Ardaloedd Cyhoeddus
2.7.1 Lolfeydd, Bariau, Ardaloedd Bwyta, Tai Bwyta, Cynteddau, Grisiau, Coridorau a Pen Grisiau
2.8 Atodiadau
2.9 Ardaloedd Allanol (Fel sy'n Gymwys)
3.0 Canllawiau Ansawdd
4.0 Cod Ymddygiad
5.0 Amodau Cyfranogiad
6.0 Newid Perchnogaeth
7.0 Arwyddion
8.0 Beth i'w Wneud os Ydych yn Anghytuno â'r Radd Sêr a Roddwyd
1.0 Cyflwyniad Cyffredinol
1.1 Cyflwyniad
1.1.1 Safonau Cyffredinol ar draws Prydain
Yn dilyn adolygiad ansawdd eang oedd yn cynnwys yr holl bartneriaid safonau cyffredin, mae set newydd o feini prawf wedi eu datblygu ar gyfer Llety Gwesteion.
Nawr bydd Croeso Cymru yn defnyddio'r gofynion safonau cyffredinol newydd yma er mwyn pennu Gradd Sêr ar gyfer eich sefydliad. Bydd eich gradd yr un fath os byddwch yn dewis Croeso Cymru neu'r AA i gynnal eich asesiad. Wrth gwrs, gallwch ddewis cael eich asesu gan fwy nag un sefydliad a bydd pob sefydliad yn rhoi'r un radd sêr a dynodwr i chi. Nid yw gwobrau marchnata ychwanegol ar gyfer bwyd, cyfforddusrwydd a gwasanaeth e.e. Gwobr Aur Croeso Cymru, yn rhan o'r cytundeb yma.
1.1.2 Y Gofynion
Rydym wedi seilo gofynion y graddau sêr ar safonau presennol yr holl sefydliadau. Rydym hefyd wedi ymgynghori â'r diwydiant lletygarwch. Mae'r adborth yr ydym wedi ei dderbyn gan y diwydiant yn dangos cefnogaeth gref i safonau ansawdd cyffredinol ar gyfer llety â gwasanaeth drwy'r gwledydd ble rydym yn gweithredu'r cynlluniau. Ein nod mewn perthynas â'r safon ansawdd cyffredinol diwygiedig yma yw gweithio'n barhaus â'r diwydiant er mwyn ymdrechu gyda'n gilydd i godi safonau ansawdd yn unol â disgwyliadau'r cwsmeriaid sy'n esblygu'n barhaus.
1.1.3 Eithriadau
Efallai y byddir yn caniatáu eithriadau mewn perthynas â rhai gofynion unigol penodol y safonau ansawdd, cyn belled â bod yr holl ofynion a'r lefelau ansawdd eraill ar gyfer y radd honno yn cael eu bodloni neu y rhagorir arnynt. Bydd yr hyblygrwydd hwnnw yn cael ei bennu fesul achos. Bydd unrhyw eithriadau yn golygu y bydd angen cynnydd cymesur mewn ansawdd mewn agweddau eraill er mwyn digolledu am yr elfen y ceisir eithrio mewn perthynas â hi.
1.1.4 Sut mae'r System Asesu yn Gweithio?
Yn gryno, mae yna dair elfen i'r broses.
Cam 1 – Mae Ymgynghorydd Ansawdd (QA) Croeso Cymru yn rhoi sgôr ansawdd i'r busnes cyfan.
Cam 2 – Yna mae'r QA yn gwirio bod elfennau penodol o'r busnes yn bodloni'r hyn a elwir yn 'Gymwysyddion Adrannol' o ran ansawdd.
Cam 3 – Yn olaf, mae'r QA yn gwirio bod gofynion o ran cyfleusterau a gwasanaethau, sy'n briodol i'r Radd Sêr, yn bodoli ac ar gael.
Cam 1
Mae'r ymweliad yn dechrau wrth i'r Ymgynghorydd Ansawdd gynnal asesiad gwrthrychol, ansoddol o bob agwedd o'ch busnes, o gyflwr yr adeilad ei hun, y celfi, dodrefn ayyb. i'r gwasanaethau a gynigir i'r gwesteion. Yn ei hanfod, rhoddir sgôr i bob elfen a asesir, a mae'r sgôr hwnnw yn cyfateb i ddisgrifiad lefel ansawdd. Defnyddir graddfa o 1 i 5, felly os oes ansawdd rhagorol i rywbeth, mae'n cael 5 pwynt; os ystyrir ei fod yn Dderbyniol rhoddir sgôr o 1. Er mwyn sicrhau bod yr asesu'n ddiduedd, mae ein Ymgynghorwyr Ansawdd yn cael hyfforddiant ac yn dilyn canllawiau penodol. Mae'r gwahanol bwyntiau gwerth yn arwydd o lefelau ansawdd cynyddol, sef:
— Ansawdd rhagorol – 5 pwynt
— Ansawdd da iawn – 4 pwynt
— Ansawdd da – 3 phwynt
— Ansawdd eithaf da – 2 bwynt
— Ansawdd derbyniol – 1 pwynt
Ar ôl cwblhau'r adroddiad yma a dyrannu sgoriau, byddant yn creu cyfanswm, a bydd sgôr cyfartalog ar gyfer ansawdd yr holl fusnes yn cael ei gyfrifo. Drwy edrych ar ystod canrannau bandiau sêr, mae'r Ymgynghorydd Ansawdd yn ystod y cam yma yn cael awgrym o beth allai'r Radd Sêr derfynol fod.
Gradd Sêr
Canrannau Lefel Mynediad
Fodd bynnag, cyn penderfynu ar y canlyniad terfynol, mae yna ddau gam arall.
Cam 2
Nawr mae'n rhaid i'r QA wirio cysondeb ansawdd gan ddefnyddio'r hyn yr ydym yn ei alw'n 'Gymwysyddion Adrannol'. Pwrpas hyn yw sicrhau nad yw un elfen o'r busnes sydd wedi bod yn sgorio'n uchel wedi codi'r marc canrannol cyffredinol i'r lefel Gradd sêr nesaf, fydd yn rhoi camargraff i'r gwesteion ynghylch yr ansawdd yn gyffredinol, ac mae ymchwil wedi dangos bod ansawdd elfennau penodol mewn busnes yn arbennig o bwysig i westeion. Os bydd yr elfennau hynny yn is na disgwyliadau'r gwesteion ar lefel Gradd Sêr benodol, maent yn debygol o fod yn gwsmeriaid siomedig. Felly, mae'n bwysig iawn bod ansawdd yr elfennau critigol yma yn cyfateb i radd gyffredinol y busnes.
Yr elfennau allweddol yw Glendid, Lletygarwch, Ystafelloedd Gwely, Ystafelloedd Ymolchi a Brecwast, ac mae'r sgoriau a roddir yn y meysydd yma yn cael eu defnyddio i gadarnhau'r Radd Sêr derfynol. Mae gan bob un o'r meysydd cymhwyso yma isafswm sgôr canrannol ar bob lefel, ond os na chyrhaeddir yr isafswm sgôr ar gyfer 1 Seren, ni fydd Gradd Sêr yn cael ei rhoi.
Isod ceir yr isafswm sgôr canrannol ar bob lefel.
Cam 3
Yn olaf, mae'n rhaid gwirio a sicrhau bod unrhyw gyfleusterau/gwasanaethau ychwanegol sy'n ofynnol ar bob lefel benodol yn bodoli ac ar gael, yn ogystal â'r rhai sy'n ofynnol ar yr holl lefelau Sêr blaenorol.
Pam Fod Ansawdd Yn Bwysig
Mae Croeso Cymru yn deall bod ansawdd yn allweddol i lwyddiant y diwydiant lletygarwch. Er mwyn cynnal enw da Cymru yn rhyngwladol am ddarparu croeso cyfeillgar a chynnes i ymwelwyr, mae'n bwysig ein bod yn parhau i gynorthwyo busnesau ymwelwyr i barhau i fod yn gystadleuol a gwella'r cynnyrch sydd ganddynt i'w gynnig; dyluniwyd y cynllun Sicrhau Ansawdd er mwyn helpu busnesau i wneud hynny.
Nid yw ansawdd byth yn mynd allan o ffasiwn – mae eich sêr rhagoriaeth yn helpu i ymwelwyr wneud penderfyniadau ar sail gwybodaeth, i roi hyder yn lefel y gwasanaeth a'r ansawdd yr ydych yn eu darparu ac yn galluogi eich busnes i ddisgleirio gyda rhagoriaeth.
Mae nifer sylweddol o weithredwyr twristiaeth yng Nghymru eisoes yn cymryd rhan yn y cynllun. Mae'r busnesau hyn yn derbyn cyngor diduedd ac arbenigol er mwyn hysbysu eu penderfyniadau buddsoddi – gan wella ansawdd a chreu swyddi. Wrth asesu ansawdd, mae Croeso Cymru yn ystyried y canlynol:
— Ansawdd cynhenid – ansawdd cynhenid eitem penodol.
— Cyflwr – edrychiad eitem a sut mae'n cael ei gynnal a'i gadw. A yw'n addas i'r diben?
— Cyfforddusrwydd corfforol a phersonol – a yw ansawdd eitem mewn unrhyw ffordd yn effeithio ar gyfforddusrwydd y defnyddiwr?
— Sylw i fanylder – y gofal amlwg a gymerwyd i sicrhau bod profiad y gwesteion yn rhagori ar ddisgwyliadau.
— Dewis i'r gwesteion a rhwyddineb defnyddio – mae profiad y gwesteion yn cael ei gyfoethogi drwy gynnig dewis, boed hynny'n ddewis o diodydd yn yr ystafell neu ddewis tymheredd yr ystafell. Mae hynny yn cael ei gyfoethogi ymhellach gan pa mor hawdd yw hi i'r gwestai ddefnyddio'r ystafell a'i chynnwys.
— Cyflwyniad – y ffordd y mae'r ystafell a'i chynnwys yn cael eu cyflwyno ar gyfer cyrhaeddiad y gwesteion a thrwy gydol eu harhosiad.
Gwasanaeth a lletygarwch
Mae gwên, diddordeb annwyl a didwyll a pharodrwydd i blesio a gwasanaethu cwsmeriaid yn ofyniad cyffredin, ac mae'n ddisgwyliedig ar gyfer pob gradd sêr.
Ystafelloedd Gwely ac Ystafelloedd Ymolchi
Beth bynnag fo steil neu gysyniad yr ystafelloedd gwely a'r ystafelloedd ymolchi, ansawdd a chyfforddusrwydd yw'r hyn y bydd gwesteion a'n haseswyr yn ei ddisgwyl, yn benodol:
— Ansawdd a chyfforddusrwydd y gwely.
— Ansawdd y dillad gwely.
— Pa mor hawdd yw rheoli a defnyddio'r systemau goleuo a gwresogi.
— Ansawdd gosodiadau'r ystafell ymolchi, tyweli a pethau ymolchi.
— Technoleg a chysylltedd yn yr ystafell.
Glendid
Mae glendid yn eithriadol bwysig i bob cwsmer ar bob lefel sêr. Mae'n ddisgwyliedig y bydd pob busnes Llety Gwesteion yn lân ym mlaen y tŷ a chefn y tŷ.
Naws am Le
Er nad yw ansawdd fyth yn mynd allan o ffasiwn, bydd ychwanegu naws am le i brofiad yr ymwelydd yn cyfrannu llawer at sicrhau y bydd yr arhosiad yn un cofiadwy.
Gall fod yn rhywbeth syml, fel ychwanegu arwyddion, cynnyrch, neu nodwedd o'ch busnes er mwyn ychwanegu ychydig o flas lleol. Neu gallwch ganfod ychydig o wybodaeth ddiddorol am eich ardal sy'n ychwanegu at eich gwybodaeth ranbarthol, a throsglwyddo hynny i'ch ymwelwyr. Mae 'croeso' yn unig yn rhoi argraff gyntaf neilltuol a bendigedig.
Bwyd a Diod
Mae bwyd a diod yn mynd law yn llaw â lletygarwch a thwristiaeth yng Nghymru. Mae bwyd yn gynyddol yn ddylanwad pwysig ar benderfyniad pobl i ymweld â Chymru. Erbyn hyn mae ymwelwyr yn fwy craff, ac yn cymryd diddordeb yn nharddiad bwyd a beth sy'n digwydd ar hyd y daith i'w plât.
Os ydych yn cyfuno bwyd tymhorol a safon a chynhwysion lleol, llefydd diddorol i fwyta ac aros ynddynt, a rhai o gogyddion gorau'r byd, rydych yn diffinio'r sector lletygarwch yng Nghymru a'i enw da haeddiannol am ragoriaeth.
Er mwyn helpu i fusnesau ddatblygu'r hyn maent yn ei gynnig o ran bwyd, rydym wedi datblygu pecynnau hawdd i'w defnyddio.
Pecyn Twristiaeth Bwyd – Awgrymiadau, cyngor, sampl o fwydlenni ac arferion gorau fydd yn ddefnyddiol i'ch busnes.
Ewch i https://businesswales.gov.wales/ foodanddrink/sites/foodanddrink/files/ Pecyn%20Cymorth%20Twristiaeth%20Bwyd. pdf i gael mwy o wybodaeth.
1.2 Categori
1.2.1 Math o Ddynodwyr
Rydym wedi datblygu Dynodwyr sydd yn is gategorïau er mwyn helpu i ddefnyddwyr ddeall y gwahanol fathau o lety gwesteion â gwasanaeth sydd ar gael. Bydd pob busnes Llety Gwesteion yn cael eu gosod mewn un o'r dynodwyr disgrifiadol canlynol.
— Gwely a Brecwast
— Tŷ Llety
— Ffermdy
— Tafarn
— Bwyty â Lloftydd
— Llety Gwesteion
1.2.2 Disgrifiad Cyffredinol
Dylai sefydliadau ym mhob un o'r Dynodwyr yma fodloni holl ofynion Llety Gwesteion.
Gwely a Brecwast
Llety a ddarperir mewn tŷ preifat, gaiff ei redeg gan y perchennog gyda dim mwy na chwech o westeion sydd yn talu.
Tŷ Llety
Llety a ddarperir ar gyfer mwy na chwech o westeion sydd yn talu gaiff ei redeg yn fwy masnachol na Gwely a Brecwast. Mwy o wasanaethau fel arfer, er enghraifft cinio gyda'r nos wedi ei ddarparu gan y staff yn ogystal â'r perchennog.
Ffermdy
Llety gwely a brecwast neu lety gwesteion a ddarperir ar fferm/tyddyn.
Tafarn
Mae tafarn yn sefydliad sydd â thrwydded lawn. Mae'n agored i gwsmeriaid preswyl a dibreswyl, mae'r bwyd a'r diod yn rhan sylweddol o'r gweithgaredd, gyda bar/tŷ bwyta ar gael yn ystod amser cinio a gyda'r nos. Bydd llety yn rhan gymharol fach o'r gweithgaredd o'i gymharu. Bydd gan y cyfleusterau/ gwasanaethau a ddarperir ar gyfer y gwesteion fwy yn gyffredin â gweithgaredd dull gwely a brecwast. Bydd y 'tafarndai' hynny sydd yn darparu llety a gwasanaeth dull gwesty traddodiadol yn gymwys i dderbyn dynodiad 'Gwesty'.
Bwyty â Lloftydd
Tŷ bwyta sydd yn gyrchfan sydd yn cynnig llety dros nos, gyda'r tŷ bwyta'n brif ran y busnes, sydd hefyd yn agored i gwsmeriaid dibreswyl. Dylai'r tŷ bwyta gynnig bwyd a gwasanaeth tŷ bwyta o ansawdd uchel o leiaf 5 noson yr wythnos. Mae trwydded gwirodydd a hyd at 12 ystafell wely yn angenrheidiol.
Llety Gwesteion
Mae unrhyw sefydliad sydd yn bodloni'r gofynion mynediad sylfaenol yn gymwys ar gyfer yr is gategori cyffredinol yma.
1.3 Pennu Gradd Sêr
— Mae'n rhaid bodloni'r holl ofynion perthnasol.
— Mae'n rhaid i'r sgôr ganrannol gyffredinol ar gyfer ansawdd gyrraedd y band priodol.
— Yr ansawdd safon perthnasol yn y pum maes critigol a nodir isod.
Mae yna wyth maes asesu allweddol. Y pump mwyaf critigol yw:
— Glendid
— Lletygarwch a Chyfeillgarwch
— Ystafelloedd gwely
— Ystafelloedd ymolchi
— Brecwast
Mae'n rhaid bodloni'r lefel gradd sêr ar gyfer y pum maes yma er mwyn cyrraedd gradd sêr benodol. Y tri maes arall yw: y tu allan, ardaloedd cyhoeddus, ystafell fwyta/tai bwyta.
1.4 Gofynion Mynediad Sylfaenol
1.4.1 Gofynion Mynediad Sylfaenol Allweddol
Y gofynion mynediad sylfaenol allweddol ar gyfer derbyn gradd Llety Gwesteion.
Un Seren
— Brecwast poeth neu frecwast cyfandirol sylweddol yn cael ei weini.
— Perchennog a/neu staff ar gael pan fo'r gwesteion yn cyrraedd, gadael ac yn ystod pob amser bwyd.
— Ar ôl cofrestru, dylai gwesteion preswyl gael mynediad i'r sefydliad drwy'r adeg.
— Mae'n rhaid i bob elfen o'r gweithgaredd fodloni'r gofynion mynediad sylfaenol o ran ansawdd ar gyfer glendid, cynnal a chadw a lletygarwch, yn ogystal â chyfleusterau a'r gwasanaethau a ddarperir.
— Mae'n rhaid i chi gyflawni'r holl rwymedigaethau statudol presennol a darparu sicrwydd yswiriant Atebolrwydd Cyhoeddus.
Dwy Seren
— Ni ellir rhannu ystafelloedd ymolchi ac ystafelloedd cawod gyda'r perchnogion.
Tair Seren
— Basn ymolchi ym mhob ystafell gwesteion yn yr ystafelloedd hynny nad oes ganddynt gyfleusterau en-suite neu breifat.
Pedair Seren
— 75% o'r ystafelloedd gwely yn en-suite neu gyda chyfleusterau preifat.
Pum Seren
— Yr holl ystafelloedd gwely yn en-suite neu gyda chyfleusterau preifat.
2.0 Gofynion Manwl
2.1 Safonau Cyffredinol
2.1.1 Rhwymedigaethau Statudol
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren) Pob Gradd
Yswiriant Atebolrwydd Cyhoeddus: er nad yw'n ofyniad statudol, mae'n ofynnol er mwyn cymryd rhan yn y cynllun hwn. Efallai y byddir yn gofyn i berchnogion ddarparu tystiolaeth bod Yswiriant Atebolrwydd Cyhoeddus yn cael ei gynnal a bod y gofynion yn cael eu bodloni.
Cyflawni pob rhwymedigaeth statudol perthnasol yn cynnwys, ond nid yn gyfyngedig i:
— Asesiad risg tân: cydymffurfio â Gorchymyn Diwygio Rheoliadau Tân (Diogelwch Tân) 2005.
— Diogelwch/hylendid bwyd.
— Iechyd a Diogelwch: gweithredu'n ddiogel gan roi sylw dyledus i ddeddfwriaeth iechyd a diogelwch.
— Cynllunio: cydymffurfio â rheoliadau cynllunio lleol.
— Trwyddedu: cydymffurfio â'r holl reoliadau trwyddedu lleol.
— Deddf Perchnogion Gwestai.
— Deddf Diogelu Data/Rheoliadau Diogelu Data Cyffredinol (Mai 2018).
— Rheoliadau Diogelu Defnyddwyr rhag Masnachu Annheg 2008.
— Deddf Cydraddoldeb 2010.
2.1.2 Diogelwch Personol a Diogelwch Eiddo
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Dylai'r prif fynedfa fod yn amlwg ac wedi ei goleuo.
— Dylid cynnal lefel uchel o ddiogelwch cyffredinol. Dylai'r holl wybodaeth am weithdrefnau mewn achos brys fod yn gyfredol.
— Dylid cael manylion wedi eu hargraffu ym mhob ystafell wely sydd yn egluro i'r gwesteion sut mae galw am gymorth os bydd achos brys yn ystod y nos.
— Os bydd y perchennog neu'r staff oddi ar y safle dros dro neu ddim yn byw yn yr eiddo,
mae'n rhaid darparu ffordd i'r gwesteion alw am gymorth personol 24 awr y dydd, heb fod angen iddynt ddefnyddio eu ffonau symudol eu hunain. Mae'n rhaid i weithredwyr (neu eu cynrychiolwyr dynodedig) fod ar gael i fynychu'r eiddo yn amserol mewn achos brys.
— Dylech gymryd gamau digonol er mwyn sicrhau diogelwch gwesteion a'u heiddo. Yn benodol, mae angen i chi ystyried diogelwch gwesteion sydd yn aros mewn ystafelloedd gwely ar y llawr isaf.
— Er diogelwch y gwesteion, dylai'r holl feysydd parcio fod wedi eu goleuo'n ddigonol.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Gall defnyddio bylbiau golau a gosodiadau ynni effeithlon, wedi eu cyfuno â rheolyddion priodol er mwyn sicrhau nad yw goleuadau ymlaen yn ddiangen, leihau costau yn sylweddol. Gellir defnyddio synwyryddion golau dydd (celloedd ffoto), synwyryddion symudiad (PIR) ac amseryddion ar oleuadau allanol. Gellir rheoli goleuadau mewn ardaloedd a choridorau cyhoeddus â synwyryddion symudiad ac amseryddion, er enghraifft. Fel arfer gellir gostwng goleuadau allanol ar ôl hanner nos, yn arbennig pam mae'n olau addurniadol.
— Sicrhewch eich bod bob amser yn cynnal lleiafswm lefelau golau fel nad ydych yn cyfaddawdu safonau iechyd a diogelwch.
— Gall nifer o fusnesau greu arbedion ychwanegol drwy ddefnyddio deuod allyrru golau (LED) neu arwyddion Allanfeydd ymoleuol.
2.1.3 Y Tu allan a Chyflwr Adeiladau ac Offer
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Adeiladau, mae'n rhaid cynnal darnau gosod, gosodiadau a décor allanol a mewnol mewn cyflwr cadarn a glân, ac mae'n rhaid iddynt fod yn addas i'r diben. Dylai'r holl offer trydanol neu nwy gael eu cynnal yn ddiogel a bod mewn cyflwr da.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Sicrhau bod offer megis boeleri, oergelloedd a systemau awyru a thrapiau saim mewn ceginau, yn cael eu cynnal a'u cadw a'u glanhau a'u gwasanaethu yn briodol a rheolaidd, fel eu bod yn gweithio'n effeithlon a'u bod yn para'n hirach. Bydd sefydlu
amserlen cynnal a chadw offer syml yn arbed ynni a chostau.
— Gall trefnu i staff fynd i gerdded o gwmpas yr adeiladau ar adegau gwahanol o'r dydd gyda rhestr wirio fod yn gyfle gwych i gofnodi unrhyw broblemau ynghylch cynnal a chadw ac er mwyn cael syniad o ble mae ynni'n cael ei wastraffu drwy beidio â diffodd goleuadau ac offer.
— Gall oergelloedd ddefnyddio llawer o ynni, a gall dilyn cyngor syml arwain at arbedion cost sylweddol: sicrhau bod seliau drysau yn cael eu gwirio a'u newid os ydynt yn ddiffygiol; sicrhau nad oes llwch ar goiliau cyddwysyddion ac anweddyddion; mae llenni stribedi yn cael eu gosod ar oergelloedd a rhewgelloedd y gellir cerdded i mewn iddynt, a bod rhewgelloedd yn cael eu dadmer yn rheolaidd. Sicrhau bod staff yn cael eu hyfforddi i ddiffodd golau mewn mannau wedi eu hoeri; peidio â chadw drysau'n agored am yn hirach nag sydd yn wirioneddol angenrheidiol; peidio â gorlenwi unedau.
— Ewch ati i gofnodi a deall eich defnydd o ynni. Cofnodwch ddarlleniadau mesuryddion unwaith y mis a gwirio hynny yn erbyn eich anfonebau er mwyn sicrhau bod eich biliau yn gywir. Gall perthnasu eich data defnyddio ynni â mesuriadau eraill, er enghraifft cyfrifo defnydd ynni am bob noson mewn gwely, roi gwybodaeth hyd yn oed mwy defnyddiol i chi. Bydd hynny yn rhoi gwell dealltwriaeth i chi o sut y mae ynni yn cael ei ddefnyddio, yn eich helpu i gadw golwg ar fuddion camau arbed ynni a gymerwyd a chanfod unrhyw newidiadau anarferol. Mae systemau darllen mesuryddion awtomatig ar gael ac maent yn ffordd syml a chost effeithiol o gasglu data manwl ar ynni.
— Os oes gennych fesurydd dŵr, bydd monitro eich defnydd o ddŵr yn rheolaidd yn eich helpu i reoli defnydd a chost a chanfod unrhyw ollyngiadau yn gyflym.
— Gall gwybod pa fath o wastraff a faint ohono a gynhyrchir, ac ym mha rannau o'r busnes, eich helpu i dargedu meysydd ar gyfer lleihau gwastraff. Gweithiwch gyda'ch contractwr gwastraff er mwyn sicrhau eich bod yn derbyn gwybodaeth fanwl ar faint o wastraff sy'n cael ei ailgylchu, sy'n mynd i dirlenwad neu a brosesir fel arall. Bydd hynny yn eich galluogi i bennu a monitro targedau er mwyn cynyddu ailgylchu a lleihau'r gwastraff a gynhyrchir yn gyffredinol.
— Rhannwch y canlyniadau monitro gyda staff er mwyn eu cynnwys, a'u hymgysylltu ag ymdrechion i arbed ynni a dŵr a lleihau gwastraff.
2.1.4 Glendid
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
Oherwydd bod glendid llety gwesteion ar bob gradd seren yn holl bwysig i'r cwsmer, mae safonau glendid cyson yn hanfodol. Dylid rhoi sylw penodol i eitemau a ddaw i gysylltiad uniongyrchol â'r gwesteion yn cynnwys:
— Dillad gwelyau, llieiniau a thyweli.
— Baddonau, cawodydd, basnau ymolchi a thoiledau.
— Lloriau a seddi.
— Llestri, cyllyll a ffyrc a gwydrau yfed.
— Pob ystafell ymolchi a ystafell gawod yn cael eu glanhau'n ddyddiol a'u gwirio er mwyn sicrhau safonau glendid priodol.
— Ystafelloedd ymolchi ac ystafelloedd cawod yn lân ac yn arogli'n ffres. Sylw penodol yn cael ei roi i doiledau, tyllau plwg, llenni cawodydd, drychau a ffannau echdynnu.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Sicrhau nad yw staff cymhennu yn symud dodrefn ac eitemau personol yn yr ystafell ymolchi na'r ystafell wely, oherwydd yn y rhan fwyaf o'r achosion maent yn cael eu gosod mewn llefydd sy'n hygyrch i'r gwesteion.
— Sicrhau nad yw troliau cymhennu yn achosi rhwystr ar goridorau.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Sicrhau bod yr holl staff perthnasol wedi cael eu hyfforddi'n briodol o ran defnyddio a dogni cemegau glanhau. Annog staff i leihau'r ynni a'r dŵr a ddefnyddir wrth lanhau ystafelloedd, er enghraifft drwy fflysio'r tolied unwaith yn unig ar ôl gorffen glanhau, diffodd goleuadau ac offer adloniant ac addasu rheolyddion gwresogi.
— Ystyried defnyddio cynhyrchion glanhau amgylcheddol gyfeillgar a di-glorin, megis cadachau micro ffibr, sy'n lleihau faint o hylif glanhau sydd ei angen.
— Mae glanhau a chynnal a chadw darnau gosod, gosodiadau, deunyddiau ac offer yn rheolaidd yn golygu eu bod yn para yn hirach, sy'n lleihau'r angen i'w newid.
— Mae goleuadau yn hanfodol er mwyn creu profiad dymunol i'r gwesteion, felly mae'n bwysig cadw ffenestri, ffenestri to a gosodiadau goleuo yn lân, er mwyn manteisio'n llawn ar y golau sydd ar gael.
2.2 Gwasanaeth ac Effeithlonrwydd – Lletygarwch a Chyfeillgarwch
2.2.1 Archebu a Gwybodaeth Cyn Cyrraedd
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Dylai gwesteion a darpar westeion gael disgrifiad cywir o'r amwynderau, cyfleusterau a'r gwasanaethau a ddarperir gan eich sefydliad – mewn unrhyw hysbyseb, taflen neu unrhyw gyfrwng argraffedig neu electronig a ddefnyddir.
— Dylech egluro i'r gwesteion beth yn union sydd yn gynwysedig yn y prisiau yr ydych yn eu dyfynnu ar gyfer eich llety, prydau bwyd a lluniaeth. Mae'n rhaid i chi gynnwys cost gwasanaeth, trethi a gordaliadau. Yn gyfreithiol, ni ddylech godi mwy na'r pris yr ydych yn cytuno arno ar adeg archebu. Dylech egluro'n fanwl unrhyw gostau am wasanaethau ychwanegol neu gyfleusterau sydd ar gael a'r telerau canslo, os yn gymwys. Os bydd angen blaendal, bydd angen i chi ddweud wrth westeion pan fyddant yn archebu ac egluro sut y bydd hynny yn cael ei gymryd, ac a yw'n ad-daladwy os byddant yn canslo.
— Pan fyddwch yn derbyn archebiad dylech egluro'n fanwl unrhyw bolisïau sydd gan y sefydliad e.e. polisi dim ysmygu, dulliau talu, cyfyngiadau mynediad.
— Os bydd darpar westeion yn gofyn am gael gweld y llety cyn archebu, mae'n rhaid i chi ei ddangos iddynt.
— Mae'n rhaid i chi ddweud wrth yr holl ddarpar ymwelwyr am unrhyw waith adnewyddu allai effeithio ar eu harhosiad.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Sicrhau bod staff yn gofyn i'r gwesteion a oes ganddynt anghenion mynediad.
— Mae'n rhaid croesawu cŵn tywys (mae hynny yn ofyniad cyfreithiol). Mae nifer o bobl anabl yn dibynnu ar gŵn tywys i roi annibyniaeth iddynt. Gweld y ci fel rhan o'r unigolyn.
— Sicrhau bod gwesteion sy'n nodi eu bod yn anabl e.e. rhai â nam ar y golwg, yn cael cynnig taith ymgyfarwyddo.
— Sicrhau bod manylion strategaeth gwacau a gweithdrefnau allanfeydd argyfwng ar gael i bobl anabl. Cofiwch, efallai na fydd gwesteion â nam ar y clyw yn clywed rhywun yn curo ar y drws. Cofnodwch leoliad ystafelloedd ac unrhyw ofynion penodol a throsglwyddo hynny i'r staff wrth newid shifftiau.
— Ystyriwch dysgu cyfathrebu drwy gyfrwng Iaith Arwyddion Prydeinig (BSL).
— Cynigiwch ddewis i'r gwesteion o ran sut y gellir cysylltu â chi e.e. Ffôn, ffacs, llythyr, e-bost, ac ewch ati i gael gwybodaeth am Text Relay a ddefnyddir gan bobl â nam ar y clyw yn www.relayuk.bt.com (Saesneg yn unig).
— Gofynnwch bob amser a oes gan yr ymholwr neu unrhyw un o'r gwesteion yn y parti, unrhyw ofynion mynediad penodol.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Ystyriwch ddrafftio a hyrwyddo polisi amgylcheddol, sy'n nodi'r camau amgylcheddol a rheoli cynaliadwy y mae eich busnes wedi eu cymryd.
— Gallai gwybodaeth am sut mae mynd o gwmpas yr ardal ar gludiant cyhoeddus, pan fo'n briodol, yn arbennig i atyniadau allweddol, fod yn ddefnyddiol, ac anogwch rai gwesteion i ddefnyddio llai ar eu ceir.
— Ystyriwch sefydlu proses archebu a bilio di bapur er mwyn arbed arian ar offer swyddfa a chostau postio a lleihau gwastraff. Gallai'r cynhyrchion papur a ddefnyddir yn y swyddfa ddod o stoc papur wedi ei ailgylchu.
— Dylech gynnwys opsiynau cludiant cyhoeddus er mwyn cyrraedd yr eiddo yn eich gwybodaeth hyrwyddo a gwybodaeth archebu. Gallai gwybodaeth gyffredinol am yr arosfeydd a'r gorsafoedd agosaf a theithio o gwmpas ar gludiant cyhoeddus yn yr ardal, pan fo'n briodol, fod yn fuddiol hefyd, ac anogwch rai gwesteion i ddefnyddio llai ar eu ceir neu hyd yn oed adael eu ceir adref.
— Hysbyswch y gwesteion am yr atyniadau a'r digwyddiadau naturiol a diwylliannol yn yr ardal leol. Hysbyswch hwy am weithgareddau yn yr ardal e.e. cerdded a seiclo, a chynnig syniadau neu deithlenni ar eich gwefan cyn iddynt archebu. Efallai y bydd hynny yn eu hannog i aros am gyfnod hirach.
— Yn ystod yr adegau tawelach y tu allan i'r tymor gwyliau, gallech ddarparu cynigion arbennig a chreu pecynnau â busnesau eraill yn yr ardal leol, megis atyniadau, tai bwyta a darparwyr gweithgareddau.
2.2.2 Pan fo'r Gwesteion yn Cyrraedd, y Croeso a'r Mynediad
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Dylai'r perchennog neu'r staff fod ar ddyletswydd yn ystod y prif gyfnodau cyrraedd a gadael ac yn ystod amseroedd bwyta. Mae'n derbyniol i'r fynedfa fod wedi ei chloi a bod raid i'r gwesteion efallai ganu'r gloch neu gnocio i gael mynediad.
— Cofrestru pob gwestai wrth gyrraedd (gofyniad cyfreithiol).
— Ar ôl i'r gwesteion gofrestru, dylent gael mynediad i'r sefydliad a'u hystafelloedd gwely bob amser oni bai y dywedwyd wrthynt ymlaen llaw am unrhyw waharddiadau. Gellir rhoi allwedd neu god diogelwch ar gyfer y prif fynedfa.
— Dylech ddarparu gwasanaeth sydd yn briodol i'r math o lety, a delio'n amserol â phob ymholiad, cais, archebiad, gohebiaeth a chwynion gan westeion.
— Mae'n rhaid cael ffordd effeithiol i westeion alw am sylw'r perchennog neu'r staff, ac mae angen iddynt fod ar gael ar bob adeg o fewn rheswm (fel uchod). Os bydd y perchennog neu'r staff oddi ar y safle dros dro neu ddim yn byw yn yr eiddo, mae'n rhaid darparu ffordd i'r gwesteion alw am gymorth personol 24 awr y dydd, heb fod angen iddynt ddefnyddio eu ffonau symudol eu hunain. Mae angen arddangos y rhif ffôn yn amlwg. Os croesawir gwesteion o dramor, mae'n rhaid ystyried y ffyrdd gorau o'u helpu i ddeall y wybodaeth hon, o bosibl drwy ddefnyddio symbolau a/neu ddiagramau.
— Mae'n rhaid i weithredwyr (neu eu cynrychiolwyr dynodedig) fod ar gael i fynychu'r eiddo yn amserol mewn achos brys.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Gwasanaeth bagiau yn cael ei gynnig.
— Darparu cloc larwm sy'n dirgrynu ar gyfer gwesteion â nam ar y clyw.
— Darparu gwybodaeth am eich busnes mewn amrywiaeth o fformatau e.e. Print bras, Braille, lluniau, lawrlwythiadau MP3 a disgrifiadau sain ar wefannau.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Mae darparu papur newydd am ddim i bob ystafell wrth y drws yn arferiad cyffredin, a dylid gofyn yn benodol i'r gwesteion a
fyddent yn hoffi cael un neu beidio er mwyn osgoi gwastraff.
— Gwnewch y defnydd gorau o wybodaeth leol i ymwelwyr yn eich llenyddiaeth hyrwyddo, ar y wefan a'r wybodaeth i ymwelwyr yn yr ystafelloedd gwely.
— Gallai gwybodaeth gynnwys, er enghraifft, hyrwyddo atyniadau treftadaeth naturiol a diwylliannol yn yr ardal, arbenigedd lleol megis bwyd a diod a'r celfyddydau a chrefftau, cyfleoedd i gerdded a seiclo a chyngor ar gludiant cyhoeddus.
— Os yw'r busnes yn cefnogi unrhyw elusennau lleol neu'n cymryd rhan mewn rhaglen rhodd ymwelwyr, gellir hyrwyddo hynny hefyd mewn mannau perthnasol.
2.2.3 Gwesteion yn Gadael/Talu
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Mae'n rhaid egluro'r dulliau talu i'r gwesteion h.y. sut ac ym mhle maent yn talu. Os byddir yn gofyn am daliad wrth gyrraedd, dylid egluro hynny ar yr adeg archebu, yn arbennig os mai dim ond arian parod a dderbynnir.
— Dylech ddarparu manylion ysgrifenedig o daliadau dyledus a rhoi derbynneb i unrhyw ymwelydd sydd yn gofyn am un. Bydd angen i chi nodi'n glir yr elfen TAW ar y bil pan fo'n gymwys.
2.3 Brecwast
2.3.1 Gofyniad Cyffredinol
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Brecwast poeth llawn neu frecwast cyfandirol sylweddol ar gael.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Ceisiwch fod yn hyblyg ynghylch amseroedd bwyta er mwyn helpu i bobl ddiabetig reoli eu siwgr gwaed.
— Sicrhewch fod byrddau yn sefydlog ac yn gallu cynnal pwysau pobl sy'n codi o'u cadeiriau.
— Sicrhewch fod y llestri yn cyferbynnu â'r lliain bwrdd neu wyneb y bwrdd er mwyn cynorthwyo gwesteion â nam ar y golwg.
— Mae byrddau bwyta yn ddigon uchel neu wedi eu dylunio mewn ffordd sy'n golygu bod mynediad â chadair olwyn yn hawdd.
— Cynigiwch ddewis i'r gwesteion o ran lleoliad i eistedd. Darparwch ddetholiad o gadeiriau sydd â breichiau neu heb freichiau.
— Darparu bwydlen print bras (lleiafswm maint ffont o 16) mewn ffont clir megis Arial.
— Darparu ar gyfer gwahanol ofynion dietegol e.e. heb gynnyrch llaeth, gwenith, lactos a chnau.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Gall ceginau ddefnyddio llawer iawn o ynni, a dyma un o'r ardaloedd sydd hefyd yn cynhyrchu'r swm mwyaf o wastraff.
— Gall cynnal a chadw a glanhau offer yn rheolaidd gynyddu effeithlonrwydd ynni a lleihau costau.
— Gweithiwch gyda'ch cyflenwyr er mwyn lleihau gwastraff bwyd ac optimeiddio pecynnau, megis defnyddio pecynnau y gellir eu dychwelyd.
— Yn ôl y gyfraith ni ddylech gael gwared ag olew coginio gyda gweddill eich gwastraff arlwyo neu i lawr draeniau dŵr budr. Dylech gasglu yr olew coginio sydd wedi ei ddefnyddio mewn cynwysyddion addas sydd wedi eu selio'n gyfan gwbl a'u storio'n ddiogel. Mae'n rhaid i chi gael gwared â'r holl olew coginio drwy ddefnyddio gwasanaeth cariwr gwastraff awdurdodedig, ac mae nifer ohonynt yn cynnig gwasanaeth am ddim.
— Dylai staff sy'n delio â gwasanaeth bwyd a diod gael eu briffio'n llawn ynghylch ffynhonnell, nodweddion ac arwyddocâd cynhyrchion bwyd a diod lleol sy'n cael eu gweini.
— Pan fo'n bosibl, caffael cynhyrchion bwyd a diod yn lleol. Meithrin perthynas â chynhyrchwyr a masnachwyr lleol.
— Gall bwydlenni sy'n amlygu bwydydd lleol arbennig helpu i wneud yr hyn yr ydych yn ei gynnig fod yn wahanol i'r hyn a gynigir gan gystadleuwyr. Ymgorfforwch ddisgrifiad byr o ble y daw'r cynhwysion, pwy yw'r cynhyrchydd a pham eich bod wedi eu dewis.
— Cynlluniwch faint dognau yn ofalus er mwyn lleihau gwastraff, yn arbennig os ydych yn cynnig bwffe. Rhowch opsiynau i'r gwesteion ynghylch faint o fwyd maent ei eisiau a phryd. Er enghraifft, wrth weini brecwast, gallwch osgoi gwastraffu bara drwy ofyn a yw'r gwesteion eisiau tost neu beidio, ac os ydynt eisiau, holwch faint a pha bryd.
— Pan na ellir ei osgoi, dylid gwahanu gwastraff bwyd oddi wrth wastraff arall, boed hynny ar gyfer ei gasglu nei ei gompostio ar y safle.
2.4 Ystafelloedd Gwely
2.4.1 Maint ac Ehangder Ystafelloedd Gwely
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Dylai pob ystafell wely fod yn ddigon mawr i westeion allu symud yn rhwydd o gwmpas yr ystafell. Pan ydym yn asesu maint ystafell wely, rydym yn ystyried y gofod defnyddiadwy sydd ar gael o gwmpas dodrefn a gosodiadau. I gael gradd ansawdd uwch, bydd disgwyl i'r ystafelloedd fod yn helaeth eu maint.
— Mae'n annhebygol y bydd ystafelloedd gwely sydd yn llai na'r meintiau canlynol yn bodloni'r gofynion sylfaenol:
— I gael gradd ansawdd uwch, bydd disgwyl i'r ystafelloedd fod yn llawer mwy na'r meintiau sylfaenol yma.
— Mae angen i uchder nenfwd prif ran yr ystafell fod yn ddigon i berson 6tr symud o gwmpas heb orfod plygu. Mae bargodion a nenfydau sy'n goleddfu yn dderbyniol cyn belled nad ydynt yn cyfyngu ar symudiad y gwesteion i raddau annerbyniol.
— Dylai fod yn bosibl agor drysau a droriau yn llawn heb orfod symud celfi eraill.
— Mae angen i ystafelloedd ar gyfer teuluoedd fod yn sylweddol fwy.
Sengl
5.6 m 2 /60 tr 2
Dwbl
8.4 m 2 /90 tr 2
Dau wely sengl 10.2 m 2 /110 tr 2
Noder – Pan fo mynediad i un ochr o wely dwbl yn unig, gellir ond rhoi gradd hyd at Dair Seren, ac mae'n rhaid hysbysu gwesteion am hynny pan fyddant yn archebu.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Ceisiwch ddarparu ystafell wely ar y llawr isaf.
— Pan ofynnir am hynny, dylid addasu gosodiad dodrefn yr ystafell wely. Mae hynny'n gwella hygyrchedd a defnyddioldeb yr ystafell wely.
2.4.2 Gwelyau a Dillad Gwelyau – Maint ac Ansawdd
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Lleiafswm maint gwelyau:
Sengl: 190 cm x 90 cm (6 tr 3 mod x 3 tr)
Dwbl: 190 cm x 137 cm (6 tr 3 mod x 4 tr
6 mod)
122 Bydd gwelyau 4tr yn cael eu nodi fel rhai sengl.
— Bydd gwelyau 183 cm x 75 cm (6 tr x 2 tr 6 mod) ond yn dderbyniol ar gyfer plant a gellir ond eu defnyddio fel rhan o ystafell i deulu.
— Bydd gwelyau 190 cm x 122 cm (6 tr 3 mod x 4 tr) ond yn dderbyniol ar gyfer ystafelloedd sengl yn unig.
— Nid yw ystafelloedd gyda gwelyau bync yn dderbyniol ar gyfer oedolion.
— Dylai'r holl fatresi fod yn gyfforddus gyda chanol o sbrings neu sbwng neu debyg. Dylai'r holl fatresi gael gorchuddion gwarchod. Nid yw gwarchodwyr gwelyau plastig neu rwber yn dderbyniol ar eithrio ar gyfer plant bach.
— Dylai'r holl welyau a matresi fod mewn cyflwr da gyda phen gwely cadarn neu rywbeth cyfatebol.
NB – Dylai gwelyau bync gael lleiafswm o 75 cm (30 mod) o ofod clir rhwng matres y gwely isaf ac ochr isaf y gwely uchaf. Cyfeirnod: Rheoliadau Gwelyau Bync (Peryglon Caethiwo) (Diogelwch) 1987.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Darparwch welyau sip a chysylltu fel y gall gwestai a phartner neu westai a gofalwr ddefnyddio'r ystafell, yn arbennig mewn ystafelloedd hygyrch.
— Darparwch flociau fel y gellir addasu uchder gwelyau.
2.4.3 Ansawdd a Darpariaeth Dillad Gwelyau
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Dylai'r holl welyau gael eu cymhennu'n ddyddiol.
— Dylai'r holl ddillad gwely fod yn lân a digon ohonynt ar gael, yn unol â'r tymor ac anghenion y gwesteion.
— Fel canllaw, dylai pob gwely naill ai gael:
a) Dwy gynfas, dwy flanced a chwrlid neu
b) Duvet a gorchudd duvet ac un neu ddwy gynfas.
— Os darperir duvet, dylai dillad gwelyau eraill fod ar gael ar gais.
— Dylech ddarparu dau obennydd mewn gorchuddion gobennydd unigol i bob person (mae un obennydd yn dderbyniol ar gyfer un seren). Os defnyddir duvet neu obennydd plu, dylai dewis analegrenig fod ar gael ar gais.
— Dylai'r holl ddillad gwelyau (cynfasau, gorchuddion gobennydd ayyb.) fod yn ffres
ar gyfer pob gwestai newydd. Dylid eu newid o leiaf unwaith yr wythnos ar gyfer gwesteion.
— Dylai blancedi a gobennydd sbâr fod ar gael ar gais.
— Fel ymarfer gorau, rydym yn awgrymu eich bod yn defnyddio gwarchodwyr gobennydd a bod unrhyw obennydd a dillad gwelyau sbâr yn lân, ffres ac wedi eu lapio yn ddelfrydol.
— Dillad gwelyau o ansawdd da ac mewn cyflwr da.
Noder – nid yw cynfasau sydd yn 100% annaturiol yn dderbyniol.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Darparu dillad gwelyau hypoalergenig.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Nid oes rhaid lapio dillad gwelyau dros ben mewn bagiau plastig; gellir eu gosod mewn bag cotwm neu ffabrig y gellir ei ailddefnyddio.
— Mae'n dderbyniol cael un set o obennydd ar y gwely yn unig, a set arall ar gael yn yr ystafell wely i'r gwesteion eu defnyddio e.e. yn y cwpwrdd dillad. Gall hynny leihau faint o ddillad gwely sydd angen eu golchi ac amser y staff ar gyfer newid dillad gwelyau.
— Mae'n gyffredin sefydlu polisi tyweli a llieiniau, fel y gall gwesteion gytuno â'u newid yn llai aml. Gallai hynny leihau'r defnydd o ynni, dŵr, a glanedyddion, a chostau o ganlyniad i hynny, yn ogystal â'r effaith ar yr amgylchedd.
— Mae'n bwysig hyfforddi staff ynglŷn â'r polisi tyweli a llieiniau a sicrhau eu bod yn cadw at ddewis y gwesteion i'w hailddefnyddio. Mae newid tyweli beth bynnag fo dewis y gwestai yn debygol o roi'r neges anghywir a lleihau cefnogaeth y gwestai i weithgareddau cynaliadwyedd eraill y busnes.
2.4.4 Celfi, Dodrefn a Gosodiadau
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
Dylai pob ystafell wely gael:
— Bwrdd ymyl gwely, cabinet neu silff ar gyfer pob gwely er y gall dau wely sengl rannu ac mae gwelyau bync 75cm/2tr 6 mod wedi eu heithrio.
— Bwrdd gwisgo, desg ysgrifennu, bwrdd bach neu gyfatebol, gyda drych gerllaw.
— Cadair neu stôl.
— Os nad oes lolfa ar gael, dylid darparu cadair esmwyth gyfforddus yn yr ystafell wely i'r gwesteion ei defnyddio i ddarllen ayyb. (Gall eithriadau fod ar gael ar gyfer ystafelloedd unigol, pan fo diffyg lle yn atal hynny).
— Cwpwrdd dillad neu fan hongian dillad gyda digon o gambrenni. (Nid yw cambrenni weiren yn dderbyniol). Mae alcof gyda rheilen yn dderbyniol, ond nid yw standiau cotiau, bachau ar waliau neu y tu ôl i ddrysau.
— Drôr neu silff ddigonol. Dylai'r droriau agor a chau yn rhwydd.
— Llenni, bleindiau a chaeadau didraidd ar bob ffenestr yn cynnwys paneli gwydr mewn drysau, a ffenestri to a ffenestri linter fel bod gan westeion breifatrwydd a'u bod yn gallu rhwystro unrhyw olau o du allan i'r ystafell.
Noder – Pan fo ystafelloedd gwelyau ar y llawr isaf, dylech ystyried darparu mwy o breifatrwydd gyda llenni rhwyd neu fleind.
2.4.5 Ffenestri ac Awyru
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Mae'n rhaid i bob ystafell wely gael o leiaf un ffenestr sydd yn agor gyda gwydr clir er mwyn darparu golau naturiol a digon o awyriad. Fel arfer nid yw ystafelloedd heb ffenestri yn dderbyniol. (Gall eithriadau fod ar gael ar gyfer ystafelloedd penodol, ond dim ond os gosodir system tymheru aer). Os bydd y ffenestri wedi eu selio, dylid darparu system awyru a gymeradwyir gan yr Awdurdod Cynllunio Lleol.
— Dylai ffenestri fod wedi eu gosod yn dda, yn hawdd i'w agor a chau ac sy'n aros yn agored.
— Gosodiadau diogelwch ar holl ffenestri ystafelloedd gwely ble gellid cael mynediad o'r tu allan – er enghraifft drysau patio neu ddrysau Ffrengig, ffenestri llawr isaf a ffenestri sy'n edrych dros ddiangfeydd tân.
— Dylech ymdrechu i inswleiddio rhag sŵn allanol.
— Dylech ddarparu polyn ar gyfer agor ffenestri to math 'Velux' uchel, pan mai'r rhain yw'r unig ffenestri sydd yn agor.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Sicrhewch y gall eich gwesteion gyrraedd ffenestri a llenni a'u bod yn hawdd i'w hagor a'u cau.
11
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Gall adeilad arferol golli cymaint â 26% o'i wres drwy'r ffenestri. Bydd sicrhau bod ffenestri yn ddi-ddrafft nid yn unig yn arbed ynni, ond hefyd yn wella cyfforddusrwydd y gwesteion.
— Gall cau llenni, bleindiau neu gaeadau ar ddiwedd y dydd yn ystod misoedd y gaeaf leihau drafftiau a chadw mwy o wres. Gallai hynny fod yn rhan o'r gwasanaeth tynnu i lawr, os darperir hynny.
— Gall leinin thermol neu leinin tywyllu ar lenni wella cyfforddusrwydd gwesteion a lleihau faint o wres a gollir.
— Erbyn hyn mae ffenestri dwbl yn ofyniad sylfaenol o dan y rheoliadau adeiladu wrth osod ffenestri newydd. Mae ffenestri dwbl a threbl effeithlon iawn ar gael. Er na fydd ffenestri dwbl neu drebl safonol yn briodol ym mhob achos, fel arfer bydd yna rywbeth y gellir ei wneud i wella perfformiad thermol y ffenestri, hyd yn oed mewn adeiladau traddodiadol.
2.4.6 Goleuo
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Ystafelloedd gwely wedi'u goleuo'n dda. Mae bwlb golau ynni isel yn dderbyniol.
— Gorchudd ar gyfer pob bwlb golau, oni bai eu bod yn addurniadol.
— O leiaf un golau a reolir o'r drws.
— Golau darllen wrth ymyl y gwely ar gyfer pob person, y gellir eu rheoli o'r gwely, yn ychwanegol at y golau a reolir gan switsh ger y drws. Fodd bynnag, gall dau wely sengl rannu golau rhwng y gwelyau.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Galluogwch y gwesteion i addasu lefelau goleuo gan ddefnyddio switsh pylu a/neu ddarparu mwy o lampau ymyl y gwely/ bwrdd ysgrifennu.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Mae lampau ynni isel modern yn ddeniadol ac yn darparu allbwn goleuo da iawn. Dylid defnyddio mwy o fylbiau golau arbed ynni, megis rhai fflwroleuol cryno (CFL) ac LED, sydd yn defnyddio hyd at 80% yn llai o ynni, a gallent bara hyd at 50 gwaith yn hirach. Mae CFL yn cynhesu i'w disgleirdeb llawn
yn eithaf cyflym (llai na munud fel arfer), ond gallai hynny amrywio yn ddibynnol ar ansawdd y bwlb golau a'r tymheredd o'u cwmpas.
— Cofiwch bod angen storio goleuadau fflwroleuol, yn cynnwys lampau fflwroleuol cryno (CFL) yn ddiogel er mwyn sicrhau nad ydynt yn torri, a'u bod yn cael eu gwaredu ar wahân oherwydd eu bod yn wastraff arbennig. Yn aml bydd eich cyflenwr yn cymryd rhai hen yn eu hôl.
— Gellir defnyddio arwyddion er mwyn gofyn i westeion ddiffodd goleuadau pan nad ydynt yn cael eu defnyddio. Mae rheolyddion sy'n gysylltiedig â meddiannaeth sy'n diffodd goleuadau ac offer trydanol arall yn opsiwn hefyd, megis systemau cardiau allwedd neu rai a reolir o ddesg y dderbynfa.
— Mae'n bolisi i baratoi ystafelloedd y gwesteion cyn iddynt gyrraedd drwy adael y goleuadau ymlaen, felly ystyriwch wneud hynny yn llawer hwyrach yn y dydd. Dylid defnyddio bylbiau arbed ynni, yn arbennig yn achos y rhai hynny sy'n cael eu gadael ymlaen.
2.4.7 Gwresogi
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Dylid darparu gwres digonol yn yr ystafelloedd.
— Dylai gwres ychwanegol fod ar gael ar gais.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Mae yna amrywiaeth o reolyddion gwresogi ar gael megis amseryddion, thermostatau, a rheolyddion parthau. Mae rheolyddion da nid yn unig yn arbed ynni, ond maent hefyd yn cynnal amgylchedd sy'n gyson o gyfforddus ar gyfer y gwestion a'r staff, ac yn lleihau costau cynnal a chadw offer.
— Dylai staff gael eu hyfforddi ar sut mae gweithredu rheolyddion gwresogi. Fel rhan o'r weithdrefn gymhennu, dylid sicrhau bod y gwres ar lefel gyfforddus (19-21°C) ac y gellir ei addasu pan fo angen.
— Sicrhewch bod yna wybodaeth glir ar gael i westeion ynglŷn â sut mae gweithredu'r rheolyddion gwresogi.
— Gall swm sylweddol o wres ddianc drwy doeau a waliau sydd heb eu hinswleiddio, a gall hynny ychwanegu cannoedd o bunnau bob blwyddyn i'ch bil gwresogi. Mae inswleiddio gofod mewn toeau a waliau ceudod allanol gwag yn ffordd effeithiol a rhad o leihau'r gwres a gollir.
Mae gwelliannau yn fwy effeithiol yn ystod prosiectau adnewyddu a dylid ystyried hynny bob amser pan fo'r cyfle'n bodoli.
— Gellir gwneud arbedion ariannol ac arbedion carbon sylweddol drwy ddefnyddio tanwydd gwresogi mwy effeithlon – er enghraifft, newid o olew i LPG neu fiomas neu osod thermol solar er mwyn cynhesu dŵr poeth a gwrthbwyso'r defnydd o danwydd.
Mae yna amrywiaeth o gyngor arbenigol ar gael ar yr opsiynau mwyaf addas ar gyfer eich safle, ac unrhyw gymorth ariannol a gynigir megis benthyciadau di-log neu log isel a chymhelliannau eraill.
2.4.8 Lloriau
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Dylai'r ystafelloedd gwelyau fod wedi eu carpedu'n llawn neu gael llawr caled.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Dylech osgoi carpedi peil dwfn allai achosi bagladau neu ei gwneud yn anodd i gadair olwyn symud.
2.4.9 Cyfleusterau Gwneud Diodydd
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Cyfleusterau gwneud te a choffi ar gael ac yn hygyrch 24 awr y dydd naill ai mewn ystafelloedd gwely neu mewn mannau cyhoeddus (Mae opsiynau hunanwasanaeth/ peiriannau gwerthu yn dderbyniol mewn ardaloedd cyhoeddus).
— Cynhwysion hunanwasanaeth ar gyfer gwneud diodydd poeth i gael eu darparu, a'u hailgyflenwi. Dylent fod wedi eu lapio neu fod mewn cynwysyddion â chaead.
— Ni ddylid gorfod defnyddio tegellau mewn ystafelloedd gwely ar lefel y llawr.
— Dylai llaeth ffres fod ar gael ar gais.
Arferion Gorau
— Cynhwysion hunanwasanaeth ar gyfer gwneud diodydd poeth wedi eu lapio neu eu cadw mewn cynwysyddion â chaead.
— Llaeth ffres ar gael ar gais.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Sicrhewch bod hambyrddau lletygarwch ar uchder sy'n hygyrch i bob gwestai. Dylai tegelli fod yn rhai diwifr, a dylid darparu amrywiaeth o gwpanau/mygiau yfed, neu dylent fod ar gael ar gais.
— Dylai tegelli maint teithio fod ar gael.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Yn achos eitemau ar hambyrddau lletygarwch, gellid defnyddio nwyddau a gynhyrchir yn lleol, neu gynhyrchion Masnach Deg (e.e. Te, coffi, siwgr, siocled poeth).
— Gall darparu tegelli llai mewn ystafelloedd gwely, ar gyfer 1-2 gwpan, leihau'r ynni a ddefnyddir ac mae'n annog y gwesteion i ferwi'r dŵr sydd ei angen yn unig.
2.4.10 Ffonau mewn Ystafelloedd Gwely
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Pan ddarperir ffonau, mae cerdyn costau yn cael ei arddangos yn yr ystafell sy'n dangos costau nodweddiadol galwadau lleol, pellter hir, rhyngwladol, rhyngrwyd, defnyddio cardiau ffôn a chysylltu â ffonau symudol.
— Mae costau galwadau sampl yn ofynnol, wedi eu prisio yn ôl y funud.
2.4.11 Gofynion Amrywiol
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
Dylai pob ystafell wely gael:
— Ffordd o ddiogelu drysau ystafelloedd gwely o'r tu mewn a thu allan, a dylai allwedd fod ar gael.
— Cynhwysydd papur gwastraff. Dylai fod yn wrth-fflamau os caniateir ysmygu.
— Un gwydr yfed i bob gwestai. Dylai hwnnw fod yn wydr neu o fath y gellir ei daflu, ac wedi ei lapio.
— Socedi pŵer digonol wedi eu lleoli yn gyfleus sy'n caniatáu defnyddio'r holl offer trydanol a ddarperir yn ddiogel.
— Cyngor wedi ei argraffu ar sut mae cael cymorth mewn achos brys yn ystod y nos. Mae angen arddangos hynny yn amlwg rhywle yn yr ystafell wely.
— Cyngor ysgrifenedig ar sut mae cysylltu â'r perchennog mewn achos brys, yn arbennig yn ystod y nos. Gallai hynny fod yn gloch, ffôn tŷ neu gyffelyb. Os nad yw'r perchennog/
rheolwr yn cysgu ar y safle, dylid darparu rhif ffôn 24 awr. Ystyriwch sut y byddai gwestai yn cysylltu â chi pe na fyddai ganddynt ffôn symudol neu os nad oes signal ffôn.
— Argaeledd haearn a bwrdd smwddio ar gael ar gais, a hynny'n cael ei hysbysebu yn yr ystafell wely.
— Galwadau cynnar y bore ar gael ar gais neu gloc larwm yn cael ei ddarparu.
— Ar gyfer ystafelloedd gwely heb en-suite neu ystafell ymolchi breifat, dylid darparu rheilen dyweli neu gyfatebol gydag un tywel llawn ac un tywel baddon i bob person. Dylai sebon ffres fod ar gael ar gyfer pob cwsmer newydd. Os ydych yn darparu cynwysyddion sebon hylif, bydd angen i chi roi sylw penodol i'w glendid a'u hylendid.
Fel ymarfer gorau, anogir pob sefydliad i arddangos cyfarwyddiadau tân clir pan fo'n briodol.
2.5 Ystafelloedd Ymolchi, Ystafelloedd Cawod a Chyfleusterau En-suite
2.5.1 Cyffredinol
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
Mae'n rhai i bob sefydliad ddarparu:
— Dŵr poeth bob amser o fewn rheswm.
— Pan fo gan sefydliad welyau i bedwar neu lai o westeion sy'n talu, mae'n dderbyniol bod ystafell ymolchi neu ystafell gawod yn cael eu cyfuno â basn ymolchi a thoiled.
— Os oes yna unrhyw ystafelloedd gwely i westeion sydd heb fasnau ymolchi, dylai fod yna fasn golchi dwylo yn y toiled.
— Hefyd, pan nad yw mwyafswm y gwesteion sydd yn preswylio mewn sefydliad, yn cynnwys y perchnogion, yn fwy na chwech, mae'n dderbyniol bod cyfleusterau yn cael eu rhannu rhwng gwesteion a pherchnogion. Ond, bydd hynny yn cyfyngu ar y radd y gellir ei chyrraedd i Ddwy Seren.
— Pan fo trefniant rhannu yn bodoli, dylai perchnogion a'u teuluoedd osgoi gorddefnyddio'r ystafell ymolchi yn ystod y cyfnod o ben bore i ganol bore. Hefyd, dylent gael gwared o'u heiddo personol o'r ystafell ymolchi.
2.5.2 En-Suites
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren) Beth yw en-suite?
— Mae cyfleuster en-suite yn cynnwys baddon neu gawod, toiled a basn mewn ystafell ar wahân, wedi eu cysylltu i ystafell wely y gellir cael mynediad uniongyrchol iddi.
— Mae'n rhaid i'r toiled bob amser fod yn ei ystafell ei hun sydd wedi ei hawyru'n briodol. Os yw'r gawod wedi ei lleoli yn yr ystafell wely dylid ychwanegu awyriad ychwanegol er mwyn rhoi ystyriaeth i hynny.
— Mae'n dderbyniol i'r basn ymolchi fod yn yr ystafell wely, cyn belled bod y toiled mewn ystafell ar ei ben ei hun, o fewn yr ystafell wely. Mae llety gyda chawodydd yn yr ystafelloedd gwely yn annhebygol o gael gradd ansawdd uchel.
— Os yw'r baddon neu gawod wedi ei lleoli yn yr ystafell wely, mae'n rhaid dweud hynny wrth y gwesteion pan fyddant yn archebu. Ni ddylid disgrifio hynny fel cyfleusterau en-suite.
2.5.3 Darpariaeth En-suite
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Un i Dair Seren – nid oes gofyniad sylfaenol ar gyfer cyfleusterau en-suite. Ond, pan maent yn cael eu darparu, bydd eu hansawdd yn cael ei asesu fel rhan o'r asesiad o ansawdd yr ystafell ymolchi.
— I gyrraedd gradd Pedair Seren, bydd angen i chi ddarparu o leiaf 75% o'r ystafelloedd gyda chyfleuster en-suite neu faddon/cawod preifat.
— I gyrraedd gradd Pum Seren, bydd raid i bob ystafell wely gael en-suite neu faddon preifat a/neu gyfleuster cawod.
2.5.4 Cyfleusterau Ystafelloedd Ymolchi a Chawod Preifat
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren) Beth yw cyfleuster preifat?
— Mae ystafell ymolchi breifat yn un pan fo'r baddon neu'r gawod, toiled ac efallai basn ymolchi wedi eu dyrannu ar gyfer defnydd y rhai sydd yn preswylio mewn un ystafell wely benodol yn unig. Dylai'r ystafell ymolchi fod ar yr un llawr a bod yn gymharol agos i'r ystafell wely. Dylid gallu ei chloi, ac allwedd yn cael ei ddarparu. Nid yw mynediad i'r ystafelloedd ymolchi a/neu gawod drwy lolfa, ystafell fwyta ayyb. yn dderbyniol.
Beth yw cyfleuster cyhoeddus?
— Cyfleuster cyhoeddus yw un y gellir ei rannu gan breswylwyr mwy nag un ystafell wely, ac efallai y perchennog a'r teulu. Nid yw mynediad i'r ystafelloedd ymolchi a/neu gawod drwy lolfa, ystafell fwyta etc. yn dderbyniol.
2.5.5 Darnau Gosod a Gosodiadau ar gyfer pob Ystafell Ymolchi/Cawod (Cyhoeddus, Preifat neu En-suite)
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
Dylai pob ystafell ymolchi/cawod gael:
— Baddon neu gawod. Os darperir cawod, dylid darparu sgrîn neu lenni, oni bai ei bod wedi ei dylunio mewn ffordd sy'n golygu nad oes angen hynny.
— Toiled gyda chaead arno.
— Daliwr papur toiled gyda phapur toiled.
— Sebon ffres yn cael ei ddarparu i bob gwestai newydd. Os ydych yn darparu cynwysyddion sebon hylif, bydd angen i chi roi sylw penodol i'w glendid a'u hylendid.
— Bin â gorchudd/bin agored gyda bagiau gwaredu glanweithiol.
— Clo/bollt mewnol. Mae ystafelloedd preifat ar wahân angen allwedd a chlo fel mai dim ond y gwesteion all ei defnyddio ac y gallent adael eu heiddo yn ddiogel yn yr ystafell ymolchi.
— Llawr priodol. Mae ymarfer gorau yn awgrymu bod llawr y gellir ei olchi yn fwy hylan na charped.
— Llenni neu fleindiau didraidd ar ffenestri i sicrhau preifatrwydd a chyfforddusrwydd.
— Ffan echdynnu i sicrhau digon o awyriad neu ffenestr sydd yn agor.
— Digon o wres. Mae angen gwresogi penodol ar gyfer pob ystafell ymolchi sydd â ffenestr allanol.
— Bachyn ar gyfer dillad.
— Dylai mat baddon gwrth-lithro fod ar gael pan nad yw gwaelod cawodydd a baddonau yn wrth-lithro.
— Rheilen dyweli neu gyffelyb. Nid yw rheiddiadur yn dderbyniol, ond mae cylch tyweli neu rac hongian ar reiddiadur.
— Tywel dwylo a baddon glân i bob gwestai. Oni bai fod yna bolisi amgylcheddol a hysbysebir yn glir, dylid eu newid o leiaf bob tri diwrnod.
— Mat baddon glân ar gyfer pob cwsmer newydd.
— Pwynt eillio trydanol neu addaswr o fewn cyrraedd yn rhwydd i'r drych. Gellir lleoli
hynny mewn ystafell wely neu ystafell ymolchi.
— Mae angen i bob ystafell ymolchi fod wedi eu goleuo'n dda gyda golau wedi ei orchuddio.
— Dylai dŵr poeth ar gyfer baddon fod ar gael bob amser o fewn rheswm.
2.5.6 Ystafelloedd Ymolchi Cyhoeddus/a Rennir
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Nid yw mynediad i'r ystafelloedd ymolchi a/ neu gawod drwy lolfa, ystafell fwyta etc. yn dderbyniol.
— Yn ychwanegol at y gofynion a restrir eisoes yn 2.5.5, Darnau Gosod a Gosodiadau ar gyfer pob Ystafell Ymolchi/Cawod, mae'n rhaid i bob ystafell ymolchi a/neu gawod gael.
— Gwres.
— Mat baddon a newidir yn ddyddiol.
— Sebon yn ychwanegol at y sebon a ddarperir yn yr ystafelloedd gwely.
— Cyfleusterau sychu dwylo.
— Mae angen i bob ystafell ymolchi gyhoeddus fod wedi eu goleuo'n dda.
2.5.7 Toiledau Gwesteion (a rennir)
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Nid yw mynediad i doiledau gwesteion drwy lolfa, ystafell fwyta etc. yn dderbyniol.
Darnau Gosod a Gosodiadau
Mae angen i bob toiled gwesteion gael:
— Toiled gyda chaead arno
— Daliwr papur toiled gyda phapur toiled.
— Bin â gorchudd/bin agored gyda bagiau gwaredu glanweithiol.
— Basn golchi dwylo (nid basn ymolchi o reidrwydd) a dŵr poeth, sebon a thywel dwylo/cyfleusterau sychu, os nad oes gan yr holl ystafelloedd fasn ymolchi.
— Golau wedi ei orchuddio.
— Ffan echdynnu i sicrhau digon o awyriad neu ffenestr sydd yn agor.
— Llenni neu fleindiau didraidd ar ffenestri i sicrhau preifatrwydd a chyfforddusrwydd.
— Clo/bollt mewnol.
2.5.8 Basnau ymolchi mewn Ystafelloedd Gwely
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— I gyrraedd gradd Tair Seren mae angen basn ymolchi ym mhob ystafell wely – naill ai'n sefyll ar ei draed ei hun neu fel rhan o uned (oni bai ei fod mewn en-suite).
Darnau Gosod a Gosodiadau
— Y maint sylfaenol a argymhellir yw 36 cm x 24 cm/14 mod x 9.5 mod. Bydd ei addasrwydd yn dibynnu ar ei siâp, lleoliad tapiau etc.
Pan ddarperir basn ymolchi mewn ystafell ymolchi, dylid cael:
— Drych gyda golau uwch ei ben neu gerllaw.
— Rheilen dyweli neu gyffelyb. Nid yw rheiddiadur yn dderbyniol, ond mae cylch tyweli neu rac hongian ar reiddiadur gerllaw.
— Gofod silff yn agos at y basn ymolchi, wedi ei leoli'n ddiogel.
— Tywel llaw glân neu gyfleuster sychu dwylo.
— Sebon ffres. Mae cynhwysydd sebon hylif yn dderbyniol.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Dylai bob cyflenwad dŵr poeth gael falf gymysgu ar bob gosodiad, wedi eu rheoli i beidio â mynd dros 41°C er mwyn arbed sgaldio.
— Darparwch ddetholiad o gyfarpar megis seddi baddon, codwyr uchder seddi toiled a chadeiriau cawodydd. Darparwch reilen gymorth ger darnau gosod y gawod.
— Darparwch dyweli sydd â lliw sy'n cyferbynnu â'r waliau a'r llawr er mwyn cynorthwyo gwesteion sydd â nam ar y golwg.
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Mae darpariaeth dŵr poeth yn hanfodol ond gall arwain at golli ynni sylweddol. Mae'n bosibl arbed costau dŵr ac ynni drwy roi camau effeithlonrwydd rhad ar waith.
— Mae gorboethi dŵr yn wastraffus a gallai sgaldio staff a gwesteion. Y tymheredd delfrydol ar gyfer storio dŵr yw 60°C, sy'n ddigonol i ladd bacteria clefyd y lleng filwyr, ac mae'n ddigon cynnes i'r staff a gwesteion ei ddefnyddio. Gallwch adolygu, ac addasu'r thermostat ar eich tanc dŵr poeth pan fo angen.
— Gellid defnyddio gosodiadau arbed dŵr megis tapiau arbed dŵr a thoiledau fflysh deuol. Hefyd gellir lleihau fflysh toiledau drwy ddadleoli dŵr, yn syml drwy osod potel o faint priodol wedi ei selio sy'n llawn tywod neu ddŵr yn y seston, er enghraifft. Sicrhewch bod beth bynnag a ddefnyddir i ddadleoli dŵr yn eistedd yn ddiogel ar waelod y seston ac nad yw'n ymyrryd â'r mecanwaith fflysio.
— Argymhellir defnyddio arwydd ('Ei fagio a'i finio!') er mwyn annog gwesteion i ddefnyddio'r biniau a ddarperir ac i beidio â chael gwared ag eitemau anaddas i lawr y toiled, yn arbennig os yw'r eiddo yn defnyddio tanc septig.
— Nid oes angen i sebonau a chynhyrchion am ddim eraill fod wedi eu lapio'n unigol neu fod mewn cynwysyddion bach – gellir cyflwyno'r rhain mewn cynwysyddion deniadol addas y gellir eu hailddefnyddio. Mae aseswyr yn gwirio ansawdd y cynhyrchion a gynigir a steil y cyflwyniad.
— Nid oes raid i'r cwpan/gwydr yfed fod yn blastig neu wedi ei lapio.
— Er y gall darparu cyfleusterau cawod helpu i leihau'r defnydd o ddŵr, cofiwch y gall cawodydd pŵer ddefnyddio mwy o ddŵr na baddon. Felly, ystyriwch ddefnyddio pennau cawod lleihau llif neu gawodydd disgyrchiant pan fo'n bosibl. Gall y rhain leihau defnydd heb effeithio ar brofiad y cwsmer, cyn belled â bod pwysedd y dŵr yn ddigonol. Byddwch hefyd yn arbed ynni oherwydd y bydd llai o ddŵr cynnes yn cael ei ddefnyddio.
— Mae defnyddio rheolyddion thermostatig ar reiddiaduron neu reiliau tyweli wedi eu gwresogi yn helpu i reoli eich defnydd o ynni. Gellir gosod amserydd ar gyfer cynhesu rheiliau tyweli trydanol am un neu ddwy awr, er mwyn sicrhau nad ydynt ymlaen yn ddiangen.
— Dylid defnyddio mwy ar fylbiau golau arbed ynni, megis bylbiau fflwroleuol cryno (CFL) ac LED.
— Gellir gwneud arbedion ariannol ac arbedion carbon sylweddol drwy ddefnyddio tanwydd gwresogi mwy effeithlon – er enghraifft, newid o olew i LPG neu fiomas neu osod thermol solar er mwyn cynhesu dŵr poeth a gwrthbwyso'r defnydd o danwydd. Mae yna gyngor arbenigol ar gael ar yr opsiynau mwyaf addas ar gyfer eich safle, ac unrhyw gymorth ariannol a gynigir megis benthyciadau di-log neu log isel a chymhelliannau eraill.
— Gellid defnyddio arwydd cytundeb defnyddio tyweli er mwyn annog gwesteion
i ailddefnyddio eu tyweli. Mae'n well gosod hwnnw ger y tyweli yn yr ystafell ymolchi.
— Dylid hyfforddi staff yn briodol er mwyn cydymffurfio â'r polisi tyweli er mwyn osgoi newid tyweli pan fo gwesteion wedi cytuno i'w hailddefnyddio.
— Mae'n dderbyniol gosod un set o dyweli yn unig mewn ystafell a feddiannir gan un person, a bod mwy o dyweli ar gael ar gais.
— Dewis amgen i ddefnyddio sebonau wedi eu lapio'n unigol a chynhyrchion eraill am ddim yw cyflwyno'r rhain mewn cynhwysyddion deniadol addas y gellir eu hailddefnyddio. Mae aseswyr yn gwirio ansawdd y cynhyrchion a gynigir a steil y cyflwyniad.
2.6 Prydau Bwyd Gwesteion (Noder: Ddim yn Gymwys i Ddynodwr Ystafell yn Unig)
2.6.1 Brecwast
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Mae'n rhaid i'r holl fwyd gael ei goginio'n briodol a'i baratoi a'i gyflwyno'n ofalus. Dylai brecwast poeth neu frecwast cyfandirol sylweddol fod ar gael. Os nad oes brecwast poeth ar gael, mae'n rhaid i chi hysbysu gwesteion am hynny pan fyddant yn archebu a chyfeirio at hynny ar wefan y sefydliad ac ar wefannau trydydd partïon. Er mwyn cyrraedd y graddau sêr uwch, disgwylir mwy o ddewis a gwell ansawdd.
— Dylai'r perchennog a/neu staff fod ar gael amser brecwast er mwyn ymateb i anghenion y gwesteion e.e. clirio llestri, ailgyflenwi bwffe a chynnig mwy o de neu goffi.
— Pan fo brecwast yn cael ei weini yn yr ystafelloedd gwely, dylai'r gwasanaeth fod cystal neu well na'r gwasanaeth yn yr ystafell frecwast. Mae hynny yn cynnwys gweini diodydd poeth.
— Mae'n dderbyniol cynnig brecwast poeth dull bwffe.
2.6.2 Cinio Gyda'r Nos – Pan y'i Darperir
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Mae'n rhaid i'r holl fwyd gael ei goginio'n briodol a'i baratoi a'i gyflwyno'n ofalus.
— Os gofynnwyd am hynny ar yr adeg archebu, mae'n rhaid i o leiaf un opsiwn llysieuol fod ar gael.
2.7 Ardaloedd Cyhoeddus
2.7.1 Lolfeydd, Bariau, Ardaloedd Bwyta, Tai Bwyta, Cynteddau, Grisiau, Coridorau a Pen Grisiau.
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren)
— Dylai fod yna ystafell fwyta neu ardal frecwast ar gael, oni bai fod prydau bwyd ond yn cael eu gweini yn yr ystafelloedd gwely, ac yn yr achos hwnnw bydd angen dweud hynny wrth y gwesteion pan fyddant yn archebu, a dylid cyfeirio at hynny ar wefan y sefydliad ac ar wefannau trydydd parti.
— Pan na ddarperir teledyddion yn yr ystafelloedd gwely, dylid cael mynediad i lolfa sydd â chadeiriau esmwyth cyfforddus a theledu lliw am ddim cost ychwanegol. Os oes gennych bolisi 'Heddwch a Thawelwch' gaiff ei hysbysebu'n amlwg yn eich taflen/ ar eich gwefan, ac yr hysbysir gwesteion am hynny pan maent yn archebu, gellir caniatáu eithriadau yn ddibynnol ar ddisgresiwn y corff asesu.
— Dylai coridorau a grisiau fod mewn cyflwr da ac yn ddirwystr.
— Dylai lefelau golau yn yr holl ardaloedd cyhoeddus fod yn ddigonol i sicrhau diogelwch a chyfforddusrwydd.
— Dylai grisiau a phen grisiau hefyd gael digon o olau gyda'r nos.
— Dylai'r holl ardaloedd cyhoeddus gael digon o wres.
Arferion Da o ran Hygyrchedd
— Darparwch amrywiaeth o seddi: isel, uchel, cadarn, meddwl, gyda a heb freichiau.
— Ar bob gris neu newid lefel, darparwch stribed ar yr ymylon sy'n cyferbynnu â lliw y llawr.
— Darparwch o leiaf un canllaw di-dor ar risiau a ble ceir newid lefel.
— Darparwch arwyddion clir. Gweler y canllawiau dylunio arwyddion: www. signdesignsociety.co.uk (Saesneg yn unig).
Arferion Da o ran Cynaliadwyedd
— Décor – gellid defnyddio gwaith artistiaid lleol, printiau a/neu ffotograffau a ddelweddau sy'n darlunio golygfeydd lleol a delweddau sy'n gysylltiedig â hanes a threftadaeth – mae'r cyfan yn ychwanegu at roi gwell naws am le i'r ymwelwyr.
— Pan fo biniau gwastraff ar gael i'r gwesteion, gall fod yna finiau ar wahân wedi eu marcio'n glir ar gyfer gwastraff y gellir ei ailgylchu (e.e. papur, caniau, a phlastig).
— Gall defnyddio goleuadau ynni effeithlon a gwella rheolyddion mewn ardaloedd cyhoeddus, yn ogystal ag yng nghefn y tŷ, greu arbedion cost sylweddol.
— Dylai goleuadau mewn coridorau a phyllau grisiau, sydd ymlaen am gyfnodau hir, fod yn rhai ynni isel e.e. rhai fflwroleuol cryno (CFL) ac LED. Hefyd gall newid tiwbiau fflwroleuol hŷn â rhai newydd teneuach a mwy effeithlon greu arbedion ynni.
— Gellid gosod rheolyddion megis synwyryddion meddiannaeth neu olau dydd mewn ardaloedd priodol er mwyn osgoi i oleuadau fod ymlaen yn ddiangen.
2.8 Atodiadau
2.8.1 Diogelwch Personol a Diogelwch Eiddo
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Os ydych yn cynnig llety gwesteion mewn atodiad ar wahân neu sydd â mynediad ar wahân, mae'n rhaid i chi eu hysbysu pan maent yn archebu. Hefyd maen rhaid i chi eu hysbysu os bydd unrhyw newidiadau i archebiad sydd yn ymwneud ag atodiad neu fynediad allanol ar wahân. Hefyd dylech ddweud wrthynt ble mae'r atodiad.
— Mae'n rhaid i lwybrau i'r atodiad fod mewn cyflwr da, ac wedi eu goleuo'n ddigonol.
2.9 Ardaloedd Allanol (Fel sy'n Gymwys)
Gofynion Mynediad Sylfaenol (Un Seren)
— Adeiladau, mae'n rhaid cynnal darnau gosod, gosodiadau a décor allanol a mewnol mewn cyflwr cadarn a glân, ac mae'n rhaid iddynt fod yn addas i'r diben. Dylai'r holl offer trydanol neu nwy gael eu cynnal yn ddiogel a bod mewn cyflwr da.
3.0 Canllawiau ar Ansawdd
3.1 Cyffredinol
3.2 Glendid
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Holl wynebau ystafelloedd yn y sefydliad drwyddo draw i fod yn lân a heb lwch. Oherwydd bod glendid ar bob gradd seren yn holl bwysig i'r cwsmer, mae safonau glendid cyson yn hanfodol.
— Pob ystafell i gael ei hwfro'n ddyddiol.
— Ardaloedd cyhoeddus i gael eu cadw'n daclus.
Dwy Seren
— Safon eithaf da yn gyffredinol, er y gellir diystyru rhai meysydd.
Tair Seren
— Peth tystiolaeth o roi sylw i fanylder yn arbennig i lanhau llwch ar lefelau uchel ac isel ac ardaloedd allai ddod i gysylltiad uniongyrchol â gwesteion e.e. dillad gwelyau a llestri, toiledau a baddonau.
— Dodrefn meddal a charpedi mewn cyflwr da.
— Pob man yn daclus.
— Pob man yn arogli'n ffres a glân.
Pedair Seren
— Wynebau glân wedi eu caboli.
— Dodrefn meddal a charpedi yn cael eu glanhau yn drylwyr yn rheolaidd.
— Mwy o sylw i fanylder a safonau uchel yn gyffredinol.
— Blancedi a gobennydd dros ben wedi eu cadw'n hylan yn yr ystafelloedd gwely.
Pum Seren
— Gorffeniad caboledig amlwg.
— Wynebau yn disgleirio. Dim olion na marciau. Tystiolaeth o lanhau trylwyr.
— Dodrefn meddal a charpedi perffaith lân.
— Dillad gwely yn weledol lân a gloyw.
3.3 Lletygarwch a Chyfeillgarwch
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Cyswllt a rhyngweithio cyfyngedig â gwesteion.
Dwy Seren
— Delio gyda phob gwestai yn amserol ac mewn ffordd gwrtais a defnyddiol.
Tair Seren
— Agwedd gadarnhaol a chyfeillgar gan berchnogion a staff trwsiadus a glân.
— Argraff gyntaf ac olaf dda gyda gwên groesawgar.
Pedair Seren
— Gwasanaeth sylwgar, mwy personol gyda lefelau da iawn o ofal cwsmeriaid megis defnyddio enw gwesteion.
— Ymagwedd rhagweithiol tuag at westeion gan ymdrechu i ryngweithio'n gymdeithasol ac i sgwrsio.
— Gwneud i westeion deimlo'n gartrefol gyda chroeso llawen wrth iddynt gyrraedd.
Pum Seren
— Gwesteion yn cael eu cyfarch yn bersonol wrth iddynt gyrraedd.
— Ymwybyddiaeth o anghenion gwesteion unigol, a rhagdybio hynny, a dim byd yn ormod o drafferth.
— Cynnig gwasanaethau ychwanegol megis llaeth ffres, defnydd o'r ffôn, gwybodaeth am yr ardal ac argymhellion o ran bwyta allan etc.
— Argraff gyntaf ac olaf ragorol.
3.4 Gwasanaeth ac Effeithiolrwydd
3.4.1 Archebu a Chyrraedd
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Manylion sylfaenol am y gwesteion yn cael eu cofnodi wrth archebu.
— Efallai y bydd mynediad wrth gyrraedd yn gyfyngedig.
— Cofrestru gwesteion ad hoc.
— Cyfeirio gwesteion i'w hystafelloedd.
Dwy Seren
— Dull priodol o siarad ar y ffôn wrth gymryd archebiadau gyda gwell ystod o fanylion yn cael eu cofnodi e.e. enwau gwesteion, cyfeiriadau, rhifau ffôn, dyddiadau aros, nifer yr ystafelloedd sengl/dwbl sydd eu hangen ayyb.
— Hysbysu gwesteion am unrhyw gyfyngiadau o ran mynediad pan maent yn archebu.
— Gweithdrefnau cofrestru cadarn.
Tair Seren
— Dull trefnus o ddelio ag ymholiadau gwesteion, archebiadau, gohebiaethau, cwynion ayyb.
— Parodrwydd i helpu gwestion wrth iddynt gyrraedd.
Pedair Seren
— Gweithdrefn archebu effeithiol ac effeithlon a chyfarwyddiadau yn cael eu cynnig.
— Gwesteion yn cael eu tywys i'w hystafelloedd a dangos ble mae'r ardaloedd cyhoeddus.
— Cynnig cymorth gyda bagiau.
Pum Seren
— Fel arfer dim mwy na phum caniad cyn bod y ffôn yn cael ei ateb.
— Archebiadau yn cael eu trin mewn ffordd broffesiynol sydd yn gwneud i westeion deimlo croeso ac sy'n rhoi hyder bod manylion wedi eu cofnodi'n gywir.
— Llythyr cadarnhau a chyfarwyddiadau yn cael eu hanfon drwy'r post/e-bost/testun.
— Gwesteion yn cael eu tywys i'w hystafelloedd a chymorth i gario bagiau. Cyfleusterau'r llety a'r ystafell wely yn cael eu hegluro.
— Defnydd priodol o enw'r gwestai.
— Lluniaeth ysgafn yn cael ei gynnig wrth gyrraedd.
3.4.2 Cinio gyda'r nos (pan fo'n cael ei weini) a Gwasanaethau Cyffredinol
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Sgiliau cymdeithasol a gwasanaethu digonol.
— Byrddau wedi eu gosod yn briodol ar gyfer y pryd bwyd a weinir.
Dwy Seren
— Gwasanaeth effeithiol gydag agwedd garedig.
— Gwybodaeth resymol am fwyd a diod.
Tair Seren
— Ymateb amserol i geisiadau am wasanaethau ychwanegol megis haearn a bwrdd smwddio, llaeth ffres ayyb.
— Mewn sefydliadau mwy, ymdrinnir yn effeithiol â phob cais ac unrhyw gysylltiad â'r dderbynfa neu'r bar, ac mewn ffordd amserol a phroffesiynol.
— Pan na weinir pryd bwyd gyda'r nos, mae cymorth yn cael ei roi, ar gais, i ganfod lle i fwyta/yfed.
— Pan weinir pryd bwyd gyda'r nos, mae eglurhad llafar neu ysgrifenedig o'r prydau bwyd ar gael.
— Gwybodaeth dda am fwyd a diod.
— Gwasanaeth bwyd ar gyflymder da.
Pedair Seren
— Parodrwydd i ddarparu gwasanaethau ychwanegol megis darparu llaeth ffres ar gais neu ar yr hambwrdd te.
— Help yn cael ei gynnig i ganfod lle i fwyta ac yfed.
— Gwybodaeth o safon uchel am fwyd a diod.
— Gwasanaeth mwy sylwgar megis cynnig bara a dŵr, clirio byrddau yn amserol a gwirio bodlonrwydd.
Pum Seren
— Pan na weinir pryd bwyd gyda'r nos, darperir gwybodaeth fanwl a/neu fwydlenni am opsiynau bwyta lleol.
— Gwasanaethau ychwanegol yn cael eu cynnig yn rhagweithiol e.e. cynhesu a goleuo ystafell wely yn ystod y gaeaf cyn i westeion gyrraedd. Gwasanaeth effeithlon gyda lefelau uchel o sgiliau technegol a rhagdybio anghenion gwesteion.
— Disgrifiadau cynhwysfawr o'r prydau bwyd sydd ar gael ac amseru da o ran gweini'r gwahanol gyrsiau.
— Perchnogion a staff yn gallu rhoi cyngor i'r gwesteion ar y fwydlen a'r rhestr winoedd (pan y'u darperir).
3.4.3 Brecwast
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Sgiliau cymdeithasol a gwasanaethu digonol.
— Byrddau wedi eu gosod yn briodol ar gyfer y pryd bwyd a weinir.
Dwy Seren
— Gwasanaeth effeithiol gydag agwedd garedig, ymwybyddiaeth amserol o pryd y bydd gwesteion yn cyrraedd yr ystafell frecwast.
— Gwybodaeth resymol am yr hyn gaiff ei gynnig.
Tair Seren
— Eitemau brecwast bwffe yn cael eu hailgyflenwi'n barhaus.
— Eglurhad llafar neu ysgrifenedig o'r dewis o frecwast sydd ar gael.
— Gwybodaeth dda am y cynnyrch.
— Gwasanaeth bwyd ar gyflymder da.
Pedair Seren
— Dewis eitemau brecwast safonol yn y bore wrth y bwrdd brecwast, nid y diwrnod cynt. Gwybodaeth o safon uchel am fwyd. Gwasanaeth mwy sylwgar e.e. cynnig diodydd poeth a thost.
— Clirio byrddau yn amserol a gwirio bodlonrwydd.
Pum Seren
— Bwydlenni glân wedi eu cyflwyno'n dda.
— Gwasanaeth effeithlon gyda lefelau uchel o sgiliau technegol a rhagdybio anghenion gwesteion.
— Disgrifiadau cynhwysfawr o'r prydau bwyd sydd ar gael ac amseru da o ran gweini'r gwahanol gyrsiau.
— Gwasanaeth sylwgar iawn a diodydd poeth ffres, a thost ayyb. yn cael eu cynnig.
3.4.4 Gwesteion yn Gadael
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Gwasanaeth digonol wrth adael gyda chyswllt cyfyngedig â'r gwesteion.
— Bil yn cael ei ddarparu ar gais.
Dwy Seren
— Dim oedi diangen i'r gwestai wrth adael.
— Perchnogion a staff yn barod i gynorthwyo os bydd y bil yn aneglur neu'n anghywir.
Tair Seren
— Gweithdrefnau effeithlon ar gyfer delio â gwesteion sydd yn gadael.
— Bil cywir wedi ei baratoi cyn i'r gwestai adael.
Pedair Seren
— Sylw amserol pan elwir amdano.
— Perchnogion a staff yn gyfarwydd iawn â dulliau talu pan fo'n briodol.
— Cyfnewid cyfarchion wrth adael.
Pum Seren
— Ymwybyddiaeth bod gwesteion sydd yn gadael yn barod i dalu, a bod y perchnogion neu staff yn sicrhau eu bod ar gael.
— Holl fanylion y bil yn gywir ac wedi eu cyflwyno a'u hegluro yn glir.
— Gofyn i'r gwesteion a ydynt wedi mwynhau eu harhosiad.
— Cynnig cymorth gyda chario bagiau, a chynnig cyfarwyddiadau i'r gyrchfan nesaf.
3.5 Y Tu Allan
3.5.1 Adeiladau, Edrychiad a Chyflwr
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Tu allan i adeiladau yn cael eu cynnal mewn cyflwr da a glân.
— Eiddo yn cael ei gynnal yn ddigonol yn gyffredinol.
Dwy Seren
— Taclusrwydd cyffredinol, yn cynnwys bocsys ffenestri, basgedi crog, tybiau ayyb. pan fo'n briodol.
— Arwyddion o heneiddio a diffygion yn gyfyngedig i nifer fechan o feysydd.
— Adeiladau allanol yn edrych yn daclus.
Tair Seren
— Eiddo ac adeiladau allanol yn cael eu cynnal yn dda. Peth ôl tywydd yn bresennol efallai.
— Defnydd deniadol o focsys ffenestri, basgedi crog a thybiau pan fo'n briodol.
— Arwyddion yn cael eu cynnal mewn cyflwr da, pan y'u defnyddir.
Pedair Seren
— Gwaith cerrig a phaent yn cael eu cynnal yn dda, er bod peth ôl tywydd yn dderbyniol.
— Rhai nodweddion allanol ychwanegol er mwyn gwella'r edrychiad. Mae hynny yn cynnwys bocsys, yn arbennig mewn eiddo heb ardd.
Pum Seren
— Safonau rhagorol o ran cynnal a chadw allanol yn cynnwys adeiladau allanol ac arwyddion, o ystyried oed yr adeilad.
— Paent ffres, wedi ei gynnal yn dda, mewn adeilad newydd. Dim staenau neu waith cerrig hyll mewn adeiladau hŷn.
— Ychwanegu nodweddion megis tybiau blodau a bocsys ffenestri pan fo'n briodol.
— Nodweddion pensaernïol ac addurniadau deniadol.
— Wedi ei oleuo'n dda gydag arwyddion clir.
3.5.2 Tiroedd/Gerddi/Ffryntiad
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Argraff gyntaf dda e.e. biniau ysbwriel ac ardaloedd storio wedi eu lleoli heb fod yn amlwg ac yn cael eu cadw'n daclus.
— Llwybrau diogel.
— Rhodfa wedi ei chynnal yn ddigonol.
Dwy Seren
— Biniau ysbwriel ac ardaloedd storio wedi eu lleoli heb fod yn amlwg.
— Tystiolaeth o fwy o ymdrech i wneud y gerddi'n fwy deniadol, taclus a heb ysbwriel.
— Dim peryglon baglu ar y llwybrau.
Tair Seren
— Tiroedd, rhodfeydd a llwybrau ayyb. wedi eu cynnal yn dda.
— Edrychiad deniadol yn gyffredinol.
— Goleuo ac arwyddion effeithiol pan fo'u hangen e.e. rhodfa hir.
— Mynediad rhwydd. Wyneb wedi ei gynnal yn dda.
Pedair Seren
— Ardal biniau ddim yn weledol ac wedi ei sgrinio yn ddelfrydol.
— Safonau cynnal a chadw uchel yn yr ardd. Gwelyau blodau, llwybrau a gwrychoedd yn gyffredinol daclus a'r coed a'r prysg wedi eu trin yn dda.
— Tystiolaeth o beth sylw i fanylder e.e. rhodfeydd â wyneb da, heb dyllau, borderi lliwgar a llwybrau llydan a gwastad.
Pum Seren
— Borderi neu brysg wedi eu cynnal yn ddeniadol, llwybrau ac ymylon taclus, lawntiau mewn cyflwr da ac wedi eu torri'n dda, gwrychoedd wedi eu tocio ac ymdrech gyffredinol i gynnal edrychiad deniadol drwy gydol y flwyddyn.
— Sylw da i fanylder, yn cynnwys tirlunio, rhodfeydd, darparu dodrefn gardd neu nodweddion pensaernïol e.e. gasebo, pergola, tŷ haf ayyb.
— Goleuadau ac arwyddion rhagorol wedi eu lleoli'n dda.
3.5.3 Parcio – Pan y'i darperir
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Maes parcio cymharol rwydd, diogel ac yn cael ei gynnal yn ddigonol.
— Mewn gwely a brecwast, gall darpariaeth parcio llai ffurfiol fod yn briodol.
Dwy Seren
— Peth ymdrech i reoli trefniadau parcio.
Tair Seren
— Mynediad da a rhwydd gydag arwyddion fel bo'n briodol.
— Digon o oleuadau.
— Dull mwy strwythuredig o barcio ar gyfer sefydliadau sydd yn derbyn cwsmeriaid dibreswyl.
Pedair Seren
— Ardal barcio neu lefydd parcio wedi eu diffinio'n glir. Arwyddion yn atal dryswch i westeion wrth gyrraedd. Gallai hynny fod yn anffurfiol.
Pum Seren
— Digon o lefydd parcio, gydag arwyddion clir.
— Goleuadau da wedi eu lleoli'n dda.
— Ystyriaeth wedi ei roi i ddiogelwch ceir y gwesteion.
— Llwybrau a stepiau wedi eu goleuo'n dda gyda'r nos.
3.6 Ardaloedd Cyhoeddus Eraill
3.6.1 Derbynfa – Ansawdd a Chyflwr y Grisiau, Coridorau, Cynteddau a Phen Grisiau – Ansawdd a Chyflwr Mannau Hamdden/Toiledau Cyhoeddus ayyb. – Ansawdd a Chyflwr
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Addurniadau, celfi, dodrefn, gosodiadau a lloriau o ansawdd a chyflwr derbyniol.
— Darpariaeth gyfyngedig ond digonol o gelfi, dodrefn a gosodiadau priodol o ran ansawdd.
— Digon o le i'r gwesteion fod yn gyfforddus.
— Amgylchedd derbyniol i westeion heb lefelau sŵn, cerddoriaeth, arogleuon, anifeiliaid anwes ayyb. allai amharu ar westeion.
— Unrhyw gyfleusterau hamdden mewn cyflwr derbyniol.
Dwy Seren
— Addurniadau, celfi, dodrefn, gosodiadau a lloriau o ansawdd a chyflwr eithaf da.
— Digon o le sydd yn galluogi i westeion gofrestru a thalu eu biliau.
— Unrhyw gyfleusterau hamdden mewn cyflwr gaiff ei gynnal yn dda.
Tair Seren
— Addurniadau, celfi, dodrefn, gosodiadau a lloriau o ansawdd a chyflwr da.
— Celfi o ansawdd da, llenni sylweddol gyda leinin, defnydd da o gydweddu a llawr o ansawdd da wedi ei osod yn dda.
— Grisiau, pen grisiau a choridorau wedi eu goleuo'n arbennig o dda.
— Gofod da er mwyn caniatáu i westeion fod yn gyfforddus.
— Rhai cyffyrddiadau personol e.e. llyfrau, cylchgronau, gwybodaeth hanesyddol lleol ayyb.
— Toiledau cyhoeddus wedi eu cadw'n lân ac wedi eu hawyru'n dda.
Pedair Seren
— Addurniadau, celfi, dodrefn, gosodiadau a lloriau o ansawdd a chyflwr da iawn.
— Gorchudd waliau a gwaith paentio o ansawdd da iawn. Defnyddio lluniau pan fo'n briodol, yn arbennig ar waliau plaen.
— Gofod sydd yn caniatáu desg dderbynfa fach/ ardal ble gall gwesteion gofrestru a thalu eu biliau yn rhwydd.
— Cyfleusterau hamdden, os oes rhai, mewn cyflwr da iawn.
Pum Seren
— Addurniadau, celfi, dodrefn, gosodiadau a lloriau o ansawdd a chyflwr rhagorol. Defnydd atyniadol o luniau, printiau a nodweddion addurniadol eraill priodol.
— Lefel uchel o gyfforddusrwydd gyda wyneb gwastad eang i westeion gofrestru a thalu eu biliau.
— Cydweddu rhagorol rhwng celfi a ffabrigau.
— Lefelau goleuo rhagorol ym mhob man.
— Awyrgylch ffres a glân yn yr ardal ble derbynnir y gwesteion.
— Toiledau cyhoeddus a chyfleusterau hamdden, pan y'u darperir, mewn cyflwr rhagorol.
3.7 Ystafelloedd Gwely – Ansawdd a Chyflwr
3.7.1 Addurno
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Addurno ymarferol a chydweddu cyfyngedig.
— Lluniau ac eitemau cyfyngedig ar y waliau.
Dwy Seren
— Efallai bod yr addurno'n hen, ond nid wedi ei ddifrodi, ei sgriffio na'i rwygo.
Tair Seren
— Addurno mewnol wedi ei gydlynu.
— Gorchuddion waliau a gwaith paent o ansawdd da ac wedi ei orffen yn dda.
— Gorchuddion waliau a nenfydau wedi eu gosod yn dda.
— Defnyddio lluniau ayyb. pan fo'n briodol, yn arbennig ar waliau plaen.
Pedair Seren
— Addurno o safon dda iawn gyda defnydd helaeth o luniau a phrintiau pan fo'n gymwys.
— Peth ymdrech wedi ei wneud i guddio pibellau a gwifrau ar yr wyneb.
Pum Seren
— Dyluniad mewnol rhagorol, gyda sylw mawr i fanylder. Patrymau, lliwiau a gweadau wedi eu cydlynu'n feddylgar.
— Gorchuddion waliau o ansawdd uchel gyda gorffeniad proffesiynol i bob elfen o'r addurno.
— Defnydd atyniadol o luniau, printiau a nodweddion addurniadol eraill.
— Gellir rhoi ystyriaeth i eiddo hanesyddol ac adeiladau rhestredig.
3.7.2 Celfi, Dodrefn a Gosodiadau
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Ystod gyfyngedig o gelfi, dodrefn a gosodiadau o ran ansawdd ac amrediad.
— Celfi, dodrefn a gosodiadau wedi eu cydlynu'n gyfyngedig.
— Gosodiadau golau a gwresogi o ansawdd ddigonol ac o ran diogelwch ar gyfer math, maint a siâp yr ystafell wely. Holl orchuddion ffenestri wedi eu gosod yn gywir, gyda digon o led ac uchder i'w cau ar draws y ffenestr gyfan.
Dwy Seren
— Mwy o ddodrefn yn cael ei ddarparu, nad ydynt efallai yn gyfoes ond yn gadarn ac yn addas i'r diben. Neu, efallai bod y dodrefn o ansawdd rhagorol, ond erbyn hyn yn dangos arwyddion o heneiddio a thraul.
— Dim cyfforddusrwydd mawr i westeion.
— Llenni o ansawdd gwell, sydd yn lân ac yn hawdd i'w cau.
— Gosodiadau golau a gwresogi o ansawdd eithaf da ac mewn cyflwr eithaf da.
Tair Seren
— Celfi o ansawdd da, mewn cyflwr cadarn a defnyddiadwy.
— Defnydd da o gydlynu.
— Maint a swm y dodrefn yn gymesur â'r gofod sydd ar gael.
— Goleuadau wedi eu lleoli'n dda sydd yn rhoi lefelau da o olau.
— Gosodiadau golau da gydag arlliwiau priodol.
— Llenni sylweddol gyda leinin.
Pedair Seren
— Celfi, dodrefn a gosodiadau o ansawdd uchel. Ddim yn newydd o reidrwydd, ond bydd y celfi yn dal yn cynnig cyfforddusrwydd sylweddol.
— Llenni llawn, o bosibl gydag elfennau ychwanegol megis cortynnau clymu'n ôl.
Pum Seren
— Ansawdd rhagorol i gelfi modern neu hynafol. Gall rhai celfi hynafol rhagorol ddangos arwyddion o draul nad yw'n effeithio ar eu gwychder (yn ddibynnol ar faint y dirywiad).
— Ystod mwy eang o gelfi sydd yn cynnig mwy o gyfforddusrwydd a gwell ansawdd yn cynnwys o leiaf dwy gadair gyfforddus.
— Dodrefn meddal o ansawdd gynhenid uchel wedi eu cydlynu'n rhagorol, gyda nodweddion ychwanegol.
— Llenni yn dynodi elfen o foethusrwydd gyda phelmetau a chortynnau clymu'n ôl, hyd a lled digonol. Llenni gyda leinin llawn er mwyn cadw gwres ac atal golau.
— Gosodiadau golau o ansawdd rhagorol. Arlliwiau yn ychwanegu at thema cyffredinol yr addurno.
— Dylai gosodiadau gwresogi, megis rheiddiaduron, fod mewn cyflwr rhagorol, ac efallai eu bod wedi eu cuddio gan luniau neu orchuddion rheiddiaduron.
3.7.3 Lloriau
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Lloriau digon cyfforddus, Ychydig o arwyddion o draul efallai.
— Heb ei gosod yn broffesiynol o reidrwydd.
Dwy Seren
— Lloriau o ansawdd eithaf da, ond efallai bod y carpedi yn cynnwys canran uchel o ffibrau annaturiol.
Tair Seren
— Lloriau o ansawdd da, wedi eu gosod yn dda, mewn cyflwr da ac yn gyfforddus dan draed.
— Lloriau pren mewn cyflwr da.
— Peth isgarped.
Pedair Seren
— Lloriau o ansawdd uchel, ond ddim yn newydd o reidrwydd ac efallai yn dangos arwyddion o draul. Neu o ansawdd mwy
cymedrol ond mewn cyflwr gwych. Wedi ei osod yn broffesiynol fel arfer.
Pum Seren
— Carpedi o ansawdd uchel wedi eu gosod yn broffesiynol (e.e. canran uchel o wlân, mewn cyflwr rhagorol), gydag isgarped sylweddol.
— Llawr coed wedi eu caboli, neu laminad o ansawdd uchel.
3.7.4 Gwelyau/Dillad Gwelyau
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Ansawdd derbyniol, ond efallai bod y matresi yn denau a'r ffrâm yn fas. Pen gwelyau neu rywbeth cyfatebol yn lân a diogel.
— Gwelyau wedi eu cyflwyno'n ddigonol gyda dillad gwely glân a gorchuddion gwelyau mewn cyflwr da.
— Ystod digonol o ddillad gwelyau, yn cynnwys digon o flancedi.
Dwy Seren
— Gwelyau a dillad gwelyau o ansawdd eithaf da. Gwelyau a matresi yn cael eu cynnal yn dda.
— Efallai bod y dillad gwely yn colli eu lliw, ond peth ymdrech i gydlynu.
Tair Seren
— Gwely cyfforddus o ansawdd da. Matres gadarn a ffrâm gadarn.
— Efallai bod y fframiau gwely mewn hen steil, ond mewn cyflwr da.
— Gwelyau wedi eu cyflwyno'n dda gyda chynfasau a dillad gwely o ansawdd da, wedi eu golchi'n ffres ac wedi eu cydlynu.
— Dillad gwely ychwanegol yn lân a ffres, wedi eu lapio'n ddelfrydol, yn ystafelloedd y gwesteion.
Pedair Seren
— Matresi cadarn/dwfn da iawn a fframiau cadarn. Pen gwelyau yn cynnig peth cyfforddusrwydd.
— Cynfasau o ansawdd da iawn wedi eu cydlynu â'r dillad gwelyau a'r thema addurno. O bosibl, dewis o obennydd e.e. ffibr gwag neu blu.
— Gallai cyflwyniad rhai mathau o welyau elwau o ddefnyddio falens.
— Dillad gwely ychwanegol yn cael ei ddarparu yn ystafelloedd y gwesteion, ac wedi eu lapio.
Pum Seren
— Gwely o ansawdd rhagorol e.e. matres sbrings a ffrâm o ansawdd uchel. Pen gwely glân yn cynnig lefel uchel o gyfforddusrwydd.
— Cynfasau wedi eu golchi'n ddisglair ac sydd yn cydlynu, gaiff eu newid bob dau ddiwrnod o leiaf. Dewis o ddillad gwely ar gael e.e. cwilt trwchus neu gwrlid a blancedi o'r un ansawdd, neu duvet gyda gradd tog priodol.
— Yr holl welyau a dillad gwely o ansawdd uchel ac yn cydlynu â décor yr ystafell wely a dodrefn meddal arall.
— Y cyflwyniad cyffredinol o ansawdd uchel. Defnydd priodol o falensau, gobennydd a chlustogau.
3.7.5 Goleuo/Gwresogi/Awyru – Ansawdd y Ddarpariaeth
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Lefelau goleuo digonol ar gyfer math, maint a siâp yr ystafell wely.
— Gwresogi effeithiol yn yr ystafelloedd bob amser o fewn rheswm.
— Lefel gwresogi yn briodol i faint yr ystafell wely, efallai ddim yn awtomatig neu'n sefydlog.
Dwy Seren
— Lefelau goleuo eithaf da. Prif olau efallai ac un golau wrth y gwely.
— Gall y gwresogi fod yn uned ar ei phen ei hun, ond efallai y caiff ei reoli yn awtomatig neu â thermostat.
Tair Seren
— Goleuadau wedi eu lleoli'n dda sydd yn rhoi lefelau da o olau y mae'n hawdd eu rheoli gyda'r nos.
— Digon o olau naturiol.
— Lefelau gwres digonol yn darparu tymheredd cyson yn gyffredinol.
— Gwresogyddion wedi eu gosod yn briodol ac a reolir gan thermostat.
Pedair Seren
— Lefelau da iawn o olau gyda mynediad rhwydd at y rheolyddion. Gellir defnyddio gwahanol fathau o oleuadau am resymau ymarferol neu esthetig e.e. lawroleuadau halogen, lampau safonol neu oleuadau lluniau.
— Gwresogyddion awtomatig wedi eu gosod yn briodol sydd efallai yn cael eu rheoli â thermostat.
Pum Seren
— Amrywiaeth o oleuadau o safon, wedi eu lleoli'n dda ac yn effeithiol at pob diben e.e. darllen ac wrth y bwrdd gwisgo.
— Goleuadau y gellir eu rheoli, yn rhoi lefelau amrywiol o olau fel sy'n briodol. Gallai hynny gynnwys prif olau'r ystafell wely yn cael ei reoli wrth y drws a'r gwely.
— Gwresogyddion yn gael eu rheoli'n unigol gan thermostat. Efallai na fydd rhai gwresogyddion storio yn bodloni'r gofynion yma.
— Ffannau ar gyfer cyfforddusrwydd y gwesteion ar gais mewn tywydd poeth.
3.7.6 Ategolion Ystafelloedd Gwely
Cyffredinol
NID yw'r rhain yn ofynnol, ond os byddant yn cael eu darparu bydd eu hansawdd, ystod, cyflwyniad a pha mor rhwydd yw eu defnyddio yn cael ei ystyried yn yr asesiad.
Mae enghreifftiau yn cynnwys: cynhwysion ac offer ar gyfer gwneud diodydd poeth, teledu digidol, doc iPod, Wi-Fi, radio, sychwr gwallt, gwybodaeth yn yr ystafell, ffôn, ffrwythau, melysion, dŵr potel am ddim, blodau ffres neu blanhigion, deunydd darllen, brwshys dillad, pecynnau trwsio, bisgedi, poteli dŵr poeth, oergell fach, hancesi papur ayyb.
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Cyfyngedig iawn o ran ystod ac ansawdd.
Dwy Seren
— Ystod fechan ond o ansawdd eithaf da.
Tair Seren
— Ystod ac ansawdd da.
Pedair Seren
— Ystod sylweddol o ategolion o ansawdd da iawn.
Pum Seren
— Ystod rhagorol o ategolion o ansawdd da iawn.
3.7.7 Lle, Cyfforddusrwydd a Defnydd Rhwydd
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Dylid gallu agor drysau a droriau yn llawn, heb orfod symud celfi eraill.
— Ystafell yn ddigon mawr i gynnwys yr holl gelfi angenrheidiol, ond dim llawer o feddwl wedi ei roi i'r gosodiad.
— Mae'n darparu lle rhesymol i symud yn rhwydd heb drawstiau isel ymwthiol yn cyfyngu ar hynny. Celfi mawr o bosibl yn llenwi'r ystafell, sydd yn golygu ei bod yn llai defnyddiadwy.
— Inswleiddio sŵn rhesymol gydag ychydig iawn o sŵn ymwthiol o'r gwaith plymio, coridorau ayyb.
Dwy Seren
— Bydd angen i faint yr ystafelloedd fod yn fwy, gyda gofod defnyddiadwy sylweddol fwy o gwmpas y celfi a'r gosodiadau.
— Ystafelloedd taclus.
— Cadeiriau derbyniol ar gyfer y math o lety.
Tair Seren
— Digon o le i ganiatáu i'r gwesteion symud yn rhwydd, a lefel dda o gyfforddusrwydd.
— Gellir defnyddio holl gyfleusterau'r ystafell wely yn rhwydd.
— Y celfi wedi eu gosod yn gyfleus ar gyfer defnydd ymarferol.
— Y teledu, pan y'u darperir, yn weledol o'r ardal eistedd neu'r gwely.
— Mynediad da i ddwy ochr gwely dwbl.
— Cadeiriau ymarferol a chyfforddus.
— Digon o socedi trydan ar gyfer yr holl offer a ddarperir.
Noder. Pan fo gan welyau dwbl 4tr 6mod fynediad i un ochr yn unig, gellir ond rhoi hyd at dair seren.
Pedair Seren
— Celfi wedi eu gosod a'u cynllunio'n dda er mwyn gwneud y mwyaf o'r gofod gwag. Gall ystafelloedd fod yn llai, ond mae cynllunio ystyriol yn golygu bod y gofod gwag yr un mor ddefnyddiadwy.
— Mynediad da iawn i ddwy ochr gwely dwbl.
— Un gadair i bob gwestai yn cael ei darparu o bosibl.
— Socedi trydan sbâr a hygyrch sydd wedi eu lleoli'n dda i bob defnyddiwr.
— Ychydig iawn o sŵn.
Pum Seren
— Ystafell eang wedi ei chynllunio'n dda gyda chelfi mewn llefydd addas a chyfleus er mwyn caniatáu lefel uchel o gyfforddusrwydd. Ardal ar gael ar gyfer storio bagiau heb wneud yr ystafell yn flêr a rhwystro mynediad.
— Defnydd hawdd a chyfleus o gyfleusterau e.e. Defnydd o wynebau heb orfod symud yr
hambwrdd te, neu'r teledu (pan y'u darperir) yn cyrraedd plygiau trydan ayyb.
— Cadeiriau esmwyth cyfforddus.
— Lefelau priodol o wynebau gwastad, clir sydd yn addas i'r farchnad e.e. efallai y bydd sefydliadau sydd yn denu pobl fusnes angen darparu gofod gweithio.
— Mynediad helaeth i ddwy ochr gwely dwbl.
— Dim sŵn ymwthiol.
3.8 Ystafelloedd Ymolchi/ En-Suites/Toiledau – Ansawdd a Chyflwr
3.8.1 Addurno
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Addurno a theils ymarferol. Dim gwir gydlynu.
Dwy Seren
— Efallai bod yr addurno'n hen, ond nid wedi ei ddifrodi, ei sgriffio na'i rwygo.
Tair Seren
— Gorchuddion waliau a gwaith paent o ansawdd da ac wedi ei orffen yn dda.
— Gorchuddion waliau a nenfydau wedi eu gosod yn dda.
Pedair Seren
— Addurno o safon da iawn, efallai wedi ei ailaddurno'n ddiweddar ond nid o'r safon uchaf. Neu ansawdd rhagorol gyda pheth heneiddio.
— Peth ymdrech wedi ei wneud i guddio pibellau a gwifrau ar yr wyneb.
Pum Seren
— Dyluniad allanol rhagorol, gyda sylw sylweddol i fanylder, a phopeth mewn cyflwr gwych.
— Gorffeniad proffesiynol i bob elfen o'r addurno gyda décor a theils o ansawdd uchel. Sêl a growtio yn berffaith lân.
— Defnydd atyniadol o luniau, printiau a nodweddion addurniadol eraill priodol.
3.8.2 Darnau Gosod a Gosodiadau
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Gosodiadau o ansawdd derbyniol.
— Gorchuddion ffenestri priodol wedi eu gosod yn briodol.
— Darparu wyneb gwastad ar gyfer eiddo'r gwesteion.
— Goleuadau a gosodiadau gwresogi o ansawdd digonol.
— Darpariaeth rheiliau tywel cyfyngedig ond digonol.
Dwy Seren
— Gosodiadau o ansawdd eithaf da, ond efallai eu bod yn hen gydag ôl defnydd.
— Efallai nad yw'r cyfleusterau glanweithiol yn cydweddu ac efallai eu bod yn cynnwys basnau ymolchi, gwaelod cawodydd plastig ayyb.
Tair Seren
— Offer cadarn, o ansawdd da, sy'n cyweddu ac wedi eu gosod yn dda. Cyfleusterau glanweithiol yn cydweddu.
— Dim baddonau bach neu gawodydd bach gyda mynediad cyfyngedig.
— Gosodiadau golau o ansawdd da.
— Gorchuddion ffenestri wedi eu gosod yn dda, gyda digon o led ac uchder i'w cau ar draws y ffenestr gyfan.
— Gofod silffoedd da ar gyfer eiddo'r gwesteion.
Pedair Seren
— Baddon a basn ymolchi o faint da. Sgrîn cawod neu len cawod o ansawdd da.
— Baddon neu waelod cawod o ansawdd da iawn – seramig/enamel neu gomposit o bosibl.
— Gosodiadau o ansawdd uchel yn gyffredinol drwyddi draw gyda dim ond ychydig o ôl defnydd. Yr holl gyfleusterau glanweithiol mewn cyflwr da, dim craciau, sgriffiadau neu orffeniadau llwm.
— Tapiau a chawodydd o ansawdd uchel gyda llif dŵr cryf ac adfywiol, sydd yn hawdd ei reoli.
Pum Seren
— Gosodiadau cadarn o wneuthuriad da ac o ansawdd uchel sydd yn gweithio'n dda, a phopeth yn cydweddu.
— Baddon cadarn o haearn bwrw neu ddur ac enamel. Ciwbiclau neu sgriniau cawod o ansawdd uchel.
— Cawodydd pŵer neu gosodiadau o ansawdd uchel sydd yn adweithiol, wedi eu rheoli â thermostat ac yn hawdd i'w defnyddio.
— Digon o ddŵr poeth bob amser.
— Rheiliau tyweli helaeth.
— Rheiliau tyweli wedi eu gwresogi, neu reilen tywel wedi ei gosod uwch ben rheiddiadur.
3.8.3 Lloriau
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Lloriau digon cyfforddus, ychydig o arwyddion o draul efallai.
— Efallai heb eu gosod yn broffesiynol. Mae ymarfer gorau yn awgrymu bod llawr y gellir ei olchi yn fwy hylan na charped.
Dwy Seren
— Lloriau o ansawdd eithaf da, ond efallai bod y carpedi yn cynnwys canran uchel o ffibrau annaturiol.
— Ni ddylai lloriau finyl neu deils gael llawer o ddifrod.
Tair Seren
— Lloriau o ansawdd da, wedi eu gosod yn dda, mewn cyflwr da ac yn gyfforddus dan draed.
— Lloriau pren mewn cyflwr da.
— Peth isgarped.
Pedair Seren
— Lloriau o ansawdd uchel, ond ddim yn newydd o reidrwydd ac efallai yn dangos arwyddion o draul. Neu o ansawdd mwy cymedrol ond mewn cyflwr gwych.
— Wedi ei osod yn broffesiynol fel arfer.
Pum Seren
— Carpedi, teils, finyl neu laminad o ansawdd uchel wedi eu gosod yn broffesiynol.
— Llawr coed wedi eu caboli, neu laminad o ansawdd uchel gyda rygiau.
— Pan fo'r llawr wedi ei deilio, mae'r growtio a'r sêl mewn cyflwr rhagorol.
3.8.4 Goleuo, Gwresogi ac Awyru
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Lefelau goleuo digonol ar gyfer math, maint a siâp yr ystafell ymolchi.
— Gwresogi digonol ar gyfer maint yr ystafell bob amser o fewn rheswm, efallai nad yw'n awtomatig, ond dylai fod yn sefydlog er diogelwch.
— Awyru effeithiol. Ffenestri'n unig o bosibl.
Dwy Seren
— Lefelau goleuo eithaf da. Prif olau yn unig o bosibl.
— Gwresogi yn cynnig lefel dda o wres allai fod yn awtomatig neu a reolir â thermostat.
Tair Seren
— Goleuadau wedi eu lleoli'n dda sydd yn rhoi lefelau da o olau, yn arbennig ger y drych. Digon o olau naturiol.
— Lefelau gwresogi cyfforddus, sydd yn briodol i faint yr ystafell ac sydd yn darparu tymheredd cyson yn gyffredinol.
Pedair Seren
— Lefelau da iawn o olau yn arbennig uwch ben neu wrth ymyl drych.
— Gwahanol fathau o olau yn cael ei ddefnyddio o bosibl am resymau ymarferol neu esthetig e.e. lawroleuadau halogen.
— Gwresogyddion awtomatig wedi eu gosod yn briodol ac a reolir gan thermostat.
Pum Seren
— Goleuadau o ansawdd da wedi eu lleoli'n dda sydd yn rhoi lefelau da o olau at wahanol ddibenion e.e. eillio, rhoi colur ayyb.
— Gwresogi awtomatig, adweithiol a reolir gan thermostat. Efallai na fydd rhai gwresogyddion storio yn bodloni'r gofynion yma. Ffynhonnell wresogi, rheilen dyweli wedi ei wresogi o bosibl neu wres dan llawr.
— Pan fo ffenestr yn yr ystafell, disgwylir ffan echdynnu yn ogystal â'r ffenestr.
3.8.5 Tyweli a Pethau Ymolchi – Ansawdd, Amrediad a Chyflwyniad
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— O ansawdd derbyniol, gyda thyweli cyfyngedig o ran amrywiaeth a maint.
— Dim ond sebon yn cael ei ddarparu. Efallai wedi eu lapio neu mewn cynhwysydd o ansawdd derbyniol.
— Dim tystiolaeth mewn ystafelloedd ymolchi cyhoeddus/a rennir o eiddo personol y perchnogion.
Dwy Seren
— Tyweli ychydig mwy trwchus efallai ac yn cydweddu.
— Efallai bod y sebon o ansawdd cymedrol, ond wedi ei lapio o bosibl. Ategolion ychwanegol – os o gwbl – efallai yn elfennol o ran ansawdd a chyflwyniad.
Tair Seren
— Gwell amrywiaeth o dyweli o ansawdd da.
— Tyweli yn cael eu newid o leiaf bob tri diwrnod ac eithrio, fel rhan o bolisi amgylcheddol, y gwahoddir gwesteion i gytuno i'w newid yn llai aml.
— Papur tolied o ansawdd da ac amrywiaeth o bethau ymolchi o safon yn cynnwys sebon wedi ei lapio, siampŵ ayyb. Mae poteli mawr o frandiau priodol yn dderbyniol ond dylid eu hailgyflenwi'n barhaus.
Pedair Seren
— Tyweli meddal a braf a ansawdd uchel, sydd yn arogli'n lân a ffres. Efallai y gellir cynnwys cadach wyneb.
— Pethau ymolchi o ansawdd uwch gyda phecynnu a cyflwyniad gwell – pob eitem efallai o'r un amrediad.
Pum Seren
— Amrywiaeth gwell o dyweli o safon e.e. tyweli baddon, gynau baddon a gwlanenni.
— Tyweli yn cael eu newid bob dau ddiwrnod ac eithrio, fel rhan o bolisi amgylcheddol, y gwahoddir gwesteion i gytuno i'w newid yn llai aml.
— Papur tolied moethus ac amrywiaeth dda iawn o bethau ymolchi o ansawdd rhagorol wedi eu cyflwyno'n dda e.e. sebon, siampŵ, sebon cawod, cyflyrydd gwallt, hancesi papur, peli cotwm, ffyn cotwm o ansawdd uchel ayyb.
3.8.6 Lle, Cyfforddusrwydd a Defnydd Rhwydd
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Digon o le gyda gosodiad derbyniol a digon o le i symud yn rhwydd.
— Pwysedd dŵr digonol a draenio derbyniol.
— Wyneb gwastad ar gael ar gyfer eiddo gwesteion.
Dwy Seren
— Lefelau cyfforddusrwydd eithaf da. Gofod cyfyngedig o bosibl ond dylai gwesteion allu defnyddio'r cyfleusterau'n gyfforddus gyda mynediad cyfleus i'r baddon, cawod a'r toiled.
Tair Seren
— Digon o le sydd yn caniatáu mynediad rhwydd at y cyfleusterau.
Pedair Seren
— Cyfleusterau glanweithiol a gosodiadau wedi eu cynllunio'n dda er mwyn yr hwylustod gorau posibl.
— Darpariaeth dda iawn o ofod silffoedd ar gyfer pethau ymolchi gwesteion ayyb.
Pum Seren
— Lle helaeth sydd yn caniatáu mynediad rhwydd at y cyfleusterau.
— Darpariaeth helaeth ar gyfer gosod pethau ymolchi, offer eillio a hongian dillad. Gosodiad cyfleus.
— Ychydig iawn o sŵn o'r gwaith plymio.
3.9 Yr Holl Ardaloedd Cyhoeddus yn Cynnwys Lolfeydd, Bariau, Cynteddau, Grisiau, Pen Grisiau a Thoiledau Cyhoeddus – Ansawdd a Chyflwr
3.9.1 Addurno
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Darpariaeth gyfyngedig ond digonol o gelfi, dodrefn a gosodiadau o ran ansawdd a'r nifer.
— Décor ymarferol a chydweddu cyfyngedig. Lluniau ac eitemau cyfyngedig ar y waliau.
Dwy Seren
— Efallai bod yr addurno'n hen, ond nid wedi ei ddifrodi, ei sgriffio na'i rwygo.
— Mwy o ymdrech i gydlynu.
Tair Seren
— Addurno mewnol wedi ei gydlynu.
— Gorchuddion waliau a gwaith paent o ansawdd da ac wedi ei orffen yn dda.
— Gorchuddion waliau a nenfydau wedi eu gosod yn dda.
— Defnyddio lluniau ayyb. pan fo'n briodol, yn arbennig ar waliau plaen.
Pedair Seren
— Addurno o safon dda iawn gyda defnydd helaeth o luniau a phrintiau pan fo'n gymwys.
— Peth ymdrech wedi ei wneud i guddio pibellau a gwifrau ar yr wyneb.
Pum Seren
— Dyluniad mewnol rhagorol gyda sylw mawr i fanylder. Patrymau, lliwiau a gweadau wedi eu cydlynu'n feddylgar.
— Gorchuddion waliau o ansawdd uchel gyda gorffeniad proffesiynol i bob elfen o'r addurno.
— Defnydd atyniadol o luniau, printiau a nodweddion addurniadol eraill.
3.9.2 Celfi, Dodrefn a Gosodiadau
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Celfi, dodrefn a gosodiadau o ansawdd, amrywiaeth a chydlyniant cyfyngedig.
Dwy Seren
— Mwy o ddodrefn yn cael ei ddarparu, nad ydynt efallai yn gyfoes ond yn gadarn ac yn addas i'r diben. Neu, efallai bod y dodrefn wedi bod yn rhagorol, ond erbyn hyn yn dangos arwyddion o heneiddio a thraul.
— Llenni o ansawdd gwell, yn lân a heb staenau.
Tair Seren
— Celfi ymarferol o ansawdd da mewn cyflwr da.
— Amrywiaeth o soffas a/neu gadeiriau breichiau o ansawdd da yn y lolfeydd.
— Gosodiadau golau da gydag arlliwiau priodol.
— Llenni sylweddol gyda leinin, wedi eu cydlynu'n dda.
— Rhai cyffyrddiadau personol e.e. cylchgronau, gwybodaeth hanesyddol lleol
ayyb. ar gael yn y lolfeydd.
Pedair Seren
— Celfi, dodrefn a gosodiadau o ansawdd uchel – ddim yn newydd o reidrwydd, ond yn dal yn cynnig cyfforddusrwydd sylweddol. Neu gelfi o ansawdd da mewn cyflwr newydd a rhagorol.
— Gosodiadau golau amrywiol ac o ansawdd da iawn ac mewn cyflwr da iawn.
— Llenni llawn ac efallai gyda nodweddion ychwanegol megis cortyn clymu'n ôl.
Pum Seren
— Lolfa gyfforddus, fel arfer ar wahân i'r ystafell fwyta.
— Ansawdd a chyflwr yr holl gelfi yn rhagorol. Gallai hynny fod yn gelfi modern neu hynafol.
— Amrywiaeth mwy eang o gelfi yn cynnig mwy o ddewis o ran opsiynau eistedd.
— Dodrefn meddal o ansawdd gynhenid uchel wedi eu cydlynu'n rhagorol, gyda nodweddion ychwanegol megis clustogau gwasgar.
— Llenni yn dynodi elfen o foethusrwydd gyda defnydd da o belmetau a chortynnau clymu'n ôl, gyda hyd a lled digonol. Llenni gyda leinin llawn er mwyn cadw gwres ac atal golau.
— Gosodiadau golau o ansawdd rhagorol o amrywiol fathau. Arlliwiau yn ychwanegu at thema cyffredinol yr addurno.
— Dylai gosodiadau gwresogi, megis rheiddiaduron, fod mewn cyflwr rhagorol, ac efallai eu bod wedi eu cuddio gan luniau neu orchuddion rheiddiaduron.
3.9.3 Lloriau
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Lloriau o ansawdd derbyniol. Ychydig o arwyddion o draul efallai.
— Efallai heb eu gosod yn broffesiynol.
Dwy Seren
— Lloriau o ansawdd eithaf da, ond efallai bod y carpedi yn cynnwys canran uchel o ffibrau annaturiol.
Tair Seren
— Lloriau o ansawdd da, wedi eu gosod yn dda, mewn cyflwr da ac yn gyfforddus dan draed.
— Lloriau pren, cerrig neu deils mewn cyflwr da.
— Peth isgarped.
Pedair Seren
— Lloriau o ansawdd uchel, ond ddim yn newydd o reidrwydd ac efallai yn dangos arwyddion o draul. Neu o ansawdd mwy cymedrol ond mewn cyflwr gwych. Wedi ei osod yn broffesiynol fel arfer.
Pum Seren
— Carpedi o ansawdd uchel wedi eu gosod yn broffesiynol e.e. canran uchel o wlân, mewn cyflwr rhagorol gydag isgarped sylweddol.
— Llawr coed wedi eu caboli, neu laminad o ansawdd uchel, gyda rygiau neu fatiau pan yn briodol.
3.9.4 Goleuo a Gwresogi – Ansawdd y Ddarpariaeth
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Lefelau goleuo digonol ar gyfer math, maint a siâp yr ystafell.
— Gwresogi effeithiol yn yr ystafelloedd bob amser o fewn rheswm.
— Lefelau gwresogi yn briodol i faint yr ystafell. Efallai ddim yn awtomatig nac yn sefydlog.
Dwy Seren
— Lefelau goleuo eithaf da.
— Gall y gwresogi fod yn uned ar ei phen ei hun, ond efallai y caiff ei reoli yn awtomatig neu â thermostat.
Tair Seren
— Goleuadau wedi eu lleoli'n dda sydd yn rhoi lefelau da o olau.
— Lefelau gwres digonol yn darparu tymheredd cyson yn gyffredinol.
— Gwresogyddion wedi eu gosod yn briodol ac a reolir gan thermostat.
Pedair Seren
— Lefelau da iawn o oleuo ble defnyddir gwahanol fathau o oleuadau am resymau ymarferol, esthetig neu i greu awyrgylch e.e. lawroleuadau halogen, lampau safonol neu oleuadau lluniau.
— Gwresogyddion awtomatig wedi eu gosod yn briodol sydd efallai yn cael eu rheoli â thermostat.
Pum Seren
— Amrywiaeth o fathau o oleuadau yn rhoi lefelau da o olau ar gyfer pob diben ymarferol megis darllen bwydlen a rhestr winoedd yn y bariau ayyb.
— Ymdrech bositif yn cael ei gwneud i sicrhau bod y gwresogi yn bodloni anghenion y gwesteion. Gwresogyddion yn debygol o fod yn awtomatig, wedi eu gosod yn briodol ac a reolir gan thermostat. Efallai na fydd rhai gwresogyddion storio yn bodloni'r gofynion yma. Ffynhonnell wresogi wrth gefn ar gyfer tywydd oer iawn, allai gynnwys tannau agored pan yn briodol, neu dannau glo/nwy/ effaith coed.
3.9.5 Lle, Cyfforddusrwydd a Defnydd Rhwydd
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Ystafell yn ddigon mawr i gynnwys yr holl gelfi angenrheidiol. Ychydig o feddwl wedi mynd i'r gosodiad, ond digon o le i'r gwesteion fod yn gyfforddus.
— Celfi mawr o bosibl yn llenwi'r ystafell, sydd yn golygu ei bod yn llai defnyddiadwy.
— Amgylchedd derbyniol i westeion heb lefelau sŵn, cerddoriaeth, arogleuon, anifeiliaid anwes, mwg ayyb. allai amharu.
Dwy Seren
— Bydd angen i faint yr ystafelloedd fod yn fwy, gyda gofod defnyddiadwy sylweddol fwy.
— Ystafelloedd taclus.
— Dim cyfforddusrwydd mawr i westeion.
Tair Seren
— Dylai lolfa a rennir gyda'r perchnogion fod yn daclus fel y gall y gwesteion ei defnyddio'n gyfforddus.
— Gofod digonol er mwyn caniatáu i westeion fod yn gyfforddus.
Pedair Seren
— Ardaloedd cyhoeddus, yn cynnwys y lolfa pan ddarperir un, wedi ei dynodi ar gyfer ei defnyddio gan westeion o bosibl.
— Celfi wedi eu gosod a'u cynllunio'n dda er mwyn gwneud y mwyaf o'r gofod gwag. Gall ystafelloedd fod yn llai ond mae cynllunio ystyriol yn golygu bod y gofod gwag yr un mor ddefnyddiadwy.
— Ychydig iawn o sŵn ymwthiol.
Pum Seren
— Ystafell eang wedi ei chynllunio'n dda gyda chelfi mewn llefydd addas a chyfleus er mwyn caniatáu lefel uchel o gyfforddusrwydd. Gellir defnyddio'r cyfleusterau yn rhwydd a chyfleus.
— Cadeiriau esmwyth cyfforddus. Lle helaeth.
— Awyrgylch ffres ac awyrog.
3.10 Ystafell Fwyta neu Dŷ Bwyta – Ansawdd a Chyflwr
3.10.1 Addurno
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Addurno ymarferol a chydweddu cyfyngedig.
— Lluniau ac eitemau cyfyngedig ar y waliau.
Dwy Seren
— Efallai bod yr addurno'n hen, ond nid wedi ei ddifrodi, ei sgriffio na'i rwygo. Dim olion bwyd.
Tair Seren
— Addurno mewnol wedi ei gydlynu.
— Gorchuddion waliau a gwaith paent o ansawdd da ac wedi ei orffen yn dda.
— Gorchuddion waliau a nenfydau wedi eu gosod yn dda.
— Defnyddio lluniau ayyb. pan fo'n briodol, yn arbennig ar waliau plaen.
Pedair Seren
— Addurno o safon dda iawn gyda defnydd helaeth o luniau a phrintiau pan fo'n gymwys.
— Peth ymdrech wedi ei wneud i guddio pibellau a gwifrau ar yr wyneb.
Pum Seren
— Dyluniad mewnol rhagorol, gyda sylw mawr i fanylder. Patrymau, lliwiau a gweadau wedi eu cydlynu'n feddylgar.
— Gorchuddion waliau o ansawdd uchel gyda gorffeniad proffesiynol i bob elfen o'r addurno.
— Defnydd atyniadol o luniau, printiau a nodweddion addurniadol eraill.
3.10.2 Celfi, Dodrefn a Gosodiadau
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Celfi a dodrefn yn ddigonol o ran ansawdd ac amrywiaeth. Cydlynu cyfyngedig. Efallai nad yw celfi'r ystafell fwyta yn cydweddu.
— Gosodiadau golau a gwresogi o ansawdd derbyniol ac o ran diogelwch ar gyfer math, maint a siâp yr ystafell.
— Holl orchuddion ffenestri wedi eu gosod yn gywir, gyda digon o led ac uchder i'w cau.
Dwy Seren
— Celfi, dodrefn a gosodiadau o ansawdd eithaf da, yn gadarn ac yn addas i'r diben. Neu, efallai bod y dodrefn o ansawdd rhagorol, ond erbyn hyn yn dangos arwyddion o heneiddio a thraul.
— Llenni o ansawdd gwell, sydd yn lân ac yn hawdd i'w cau.
— Gosodiadau golau a gwresogi o ansawdd eithaf da ac mewn cyflwr eithaf da.
Tair Seren
— Celfi o ansawdd da ac mewn cyflwr da. Maint a swm y dodrefn yn gymesur â'r gofod sydd ar gael.
— Defnydd da o gydlynu.
— Gosodiadau golau o ansawdd da, heb olion rhuddo.
— Llenni sylweddol gyda leinin.
Pedair Seren
— Celfi, dodrefn a gosodiadau o ansawdd uchel ac mewn cyflwr da iawn. Celfi ddim yn newydd o reidrwydd ond yn dal yn cynnig cyfforddusrwydd sylweddol.
— Llenni llawn, o bosibl gydag elfennau ychwanegol megis cortynnau clymu'n ôl.
Pum Seren
— Ansawdd a chyflwr yr holl gelfi yn rhagorol. Celfi modern neu hynafol. Gall rhai celfi hynafol rhagorol ddangos ôl defnydd nad yw'n effeithio ar eu cyflwr rhagorol.
— Dodrefn meddal o ansawdd gynhenid uchel wedi eu cydlynu'n rhagorol.
— Llenni â leinin gyda digon o led ac uchder. Yn edrych yn foethus. O bosibl gyda phelmetau a chortynnau clymu'n ôl.
— Gosodiadau golau o ansawdd rhagorol o amrywiol fathau. Arlliwiau yn ychwanegu at thema cyffredinol yr addurno.
— Gosodiadau gwresogi mewn cyflwr rhagorol. Rheiddiaduron o bosibl wedi eu cuddio gan orchuddion rheiddiaduron neu luniau.
3.10.3 Lloriau
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Lloriau digon cyfforddus, ychydig o arwyddion o draul efallai.
— Efallai heb eu gosod yn broffesiynol.
Dwy Seren
— Lloriau o ansawdd eithaf da, ond efallai bod y carpedi yn cynnwys canran uchel o ffibrau annaturiol.
Tair Seren
— Lloriau o ansawdd da, wedi eu gosod yn dda, mewn cyflwr da ac yn gyfforddus dan draed.
— Lloriau pren, cerrig neu deils mewn cyflwr da.
— Peth isgarped.
Pedair Seren
— Lloriau o ansawdd uchel, ond ddim yn newydd o reidrwydd ac efallai yn dangos arwyddion o draul. Neu o ansawdd mwy cymedrol ond mewn cyflwr gwych. Wedi ei osod yn broffesiynol fel arfer.
Pum Seren
— Carpedi o ansawdd uchel wedi eu gosod yn broffesiynol e.e. yn cynnwys canran uchel o wlân, mewn cyflwr rhagorol gydag isgarped sylweddol.
— Lloriau coed wedi eu caboli, neu laminad o ansawdd uchel ayyb. gyda rygiau.
3.10.4 Goleuo a Gwresogi – Ansawdd y Ddarpariaeth
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Lefelau goleuo digonol ar gyfer math, maint a siâp yr ystafell.
— Gwresogi effeithiol yn yr ystafelloedd bob amser o fewn rheswm.
— Lefelau gwresogi yn briodol i faint yr ystafell. Efallai ddim yn awtomatig nac yn sefydlog.
Dwy Seren
— Lefelau goleuo eithaf da.
— Gall y gwresogi fod yn uned ar ei phen ei hun, ond efallai y caiff ei reoli yn awtomatig neu â thermostat.
Tair Seren
— Goleuadau wedi eu lleoli'n dda sydd yn rhoi lefelau da o olau.
— Digon o olau naturiol.
— Lefelau gwres digonol yn darparu tymheredd cyson yn gyffredinol.
— Gwresogyddion wedi eu gosod yn briodol ac a reolir gan thermostat.
Pedair Seren
— Lefelau da iawn o olau gyda mynediad rhwydd at y rheolyddion. Gellir defnyddio gwahanol fathau o oleuadau am resymau ymarferol neu esthetig e.e. lawroleuadau halogen, lampau safonol neu oleuadau lluniau.
— Gwresogyddion awtomatig wedi eu gosod yn briodol sydd efallai yn cael eu rheoli â thermostat.
Pum Seren
— Amrywiaeth o oleuadau o safon wedi eu lleoli'n dda ac yn effeithiol at pob diben e.e. darllen bwydlen ayyb.
— Gwresogyddion yn cael eu rheoli'n unigol gan thermostat. Efallai na fydd rhai gwresogyddion storio yn bodloni'r gofynion yma.
3.10.5 Gosodiad Byrddau – Ansawdd a Chyflwr
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Gosodiad byrddau o safon derbyniol e.e. ysgafn, dur gwrthstaen a napcynau papur un haen.
— Bwydlenni, os y'u darperir, wedi eu hysgrifennu â llaw o bosibl ar gerdyn, ond yn lân ac yn rhoi gwybodaeth elfennol.
Dwy Seren
— Y llestri a'r cyllyll a ffyrc yn cydweddu'n gyffredinol a napcyn o well ansawdd. Eitemau brecwast elfennol megis llaeth a siwgr ar gael ar y byrddau a digon ar gael ar gyfer y niferoedd sydd yn eistedd.
— Cynwysyddion halen a phupur llawn ar y byrddau ar gyfer pob pryd bwyd.
Tair Seren
— Byrddau wedi eu gosod yn dda gyda llestri a chyllyll a ffyrc yn cydweddu.
— Napcynau papur o ansawdd da.
— Bwydlenni, os y'u darperir, yn lân ac wedi eu cyflwyno'n dda.
Pedair Seren
— Llestri a chyllyll a ffyrc o ansawdd da iawn. Napcynau lliain neu bapur ansawdd da a matiau bwrdd a/neu liain bwrdd.
— Blodau neu addurniadau priodol eraill ar y byrddau.
Pum Seren
— Gosodiad bwrdd o'r safon uchaf, ategolion a gwydrau o safon.
— Llieiniau a napcynau o ansawdd uchel neu fyrddau coed wedi eu cyflwyno'n dda gyda matiau.
— Nodweddion ychwanegol o ansawdd uchel e.e. canhwyllau neu flodau ffres fel sy'n briodol.
— Bwydlenni wedi eu cyflwyno'n ddeniadol ayyb. gan ddefnyddio gosodiad clir ac esboniadol a disgrifiadau buddiol.
3.10.6 Lle, Cyfforddusrwydd a Defnydd Rhwydd
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Ystafell yn ddigon mawr i gynnwys yr holl gelfi angenrheidiol, ond dim llawer o feddwl wedi ei roi i'r gosodiad.
— Dim sŵn ymwthiol.
— Byrddau o faint digonol gyda lle digonol i gylchdroi.
— Byrddau a chadeiriau wedi eu lleoli yn gyfleus.
Dwy Seren
— Bydd angen i faint yr ystafelloedd fod yn fwy, gyda gofod defnyddiadwy sylweddol fwy o gwmpas byrddau a chelfi eraill. Gall yr ystafell fod yn llai ond mae cynllunio ystyriol yn golygu bod y gofod gwag yr un mor ddefnyddiadwy.
— Ystafelloedd taclus.
Tair Seren
— Gosodiad da a gofod digonol i gylchdroi er mwyn galluogi i staff a chwsmeriaid fynd heibio ei gilydd heb anghyfleuster.
— Uchder bwrdd a chadeiriau priodol. Cadeiriau ymarferol a chyfforddus.
Pedair Seren
— Celfi wedi eu gosod a'u cynllunio'n dda er mwyn gwneud y mwyaf o'r gofod gwag.
Pum Seren
— Ystafell eang wedi ei chynllunio'n dda gyda chelfi mewn llefydd addas a chyfleus.
— Lefel uchel o gyfforddusrwydd, cadeiriau wedi eu gosod yn dda, byrddau eang.
— Gosodiad y byrddau a'r cadeiriau yn dangos y rhoddwyd ystyriaeth lawn i gyfforddusrwydd y gwesteion.
3.11 Ansawdd Bwyd
3.11.1 Cinio Gyda'r Nos (Pan y'i Darperir) – Ansawdd, Tymheredd a Ffresni Bwydydd, Cyflwyniad Cinio Gyda'r Nos (Pan y'i Darperir) – Edrychiad Bwyd
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Bwydlen benodol o bosibl ond gyda dewis arall ar gael ar gais.
— Garnaisiau neu addurniadau cyfyngedig. Bwffe neu garferi wedi eu cyflwyno'n syml.
Dwy Seren
— Bwyd wedi ei weini ar y tymheredd cywir, ar blât boeth neu oer fel sy'n briodol.
— Dewis cyfyngedig ar gael.
— Prydau wedi eu paratoi gyda lefel dda o ofal.
Tair Seren
— Bwyd wedi ei goginio'n ffres o gynhwysion o ansawdd da wedi ei gyflwyno'n dda. Tystiolaeth o rai cynhwysion ffres yn cael eu defnyddio.
— Sylw penodol i ansawdd bwyd yn hytrach na dewis helaeth.
Pedair Seren
— Defnydd amlwg o gynhwysion ffres wedi eu coginio â lefel uchel o ofal a sylw i fanylder.
Pum Seren
— Coginio rhagorol gyda phwyslais ar gynhwysion ffres, tymhorol a lleol ac wedi eu coginio â sgil.
—Pwyslais mawr ar ansawdd bwyd cyson.
— Gofal amlwg a sylw i fanylder ac edrychiad gyda garnaisiau ac addurniadau deniadol fel sy'n briodol, sydd yn gwneud i'r bwyd edrych yn flasus.
3.11.2 Brecwast – Ansawdd, Tymheredd a Ffresni Bwydydd, Cyflwyniad Brecwast – Amrywiaeth y Prydau ac Edrychiad y Bwyd
Gofynion Mynediad Sylfaenol Un Seren
— Bwydlen benodol o bosibl gyda, er enghraifft sudd, grawnfwyd, cig moch ac wy, tost, coffi a the.
— Yr holl fwyd poeth wedi ei goginio a'i gyflwyno'n briodol.
— Gofelir bod y suddon yn oer, y tost yn grisbin a bod y te a'r coffi wedi ei wneud yn ffres.
Dwy Seren
— Bwyd wedi ei weini ar y tymheredd cywir, ar blât boeth neu oer fel sy'n briodol.
— Dewis cyfyngedig ar gael.
— Prydau wedi eu paratoi gyda lefel dda o ofal.
Tair Seren
— Dewis o eitemau o ansawdd da ar gael e.e. ffrwythau, dewis o rawnfwyd, selsig, tomato, tost gwyn neu frown ac amrywiaeth o gyffeithiau.
— Bwffe deniadol (os y'i darperir).
— Eitemau wedi eu coginio'n ffres wedi eu gweini ar y tymheredd cywir. Wyau wedi eu coginio fesul archeb.
— Sylw penodol i ansawdd bwyd yn hytrach na dewis helaeth.
Pedair Seren
— Mwy o ddewis o eitemau ar gael, o bosibl yn cynnwys 'eitemau arbennig y tŷ' megis pysgod wedi eu mygu.
— Defnydd amlwg o gynhwysion ffres wedi eu coginio a'u cyflwyno â lefel uchel o ofal a sylw i fanylder.
Pum Seren
— Cynhwysion ffres o ansawdd uchel a dewis eang o eitemau e.e. suddon ffrwythau ffres, coffi mâl ffres, dewis o de, cawsiau a chigoedd oer, eitemau o ansawdd da o'r becws a chyffaith cartref.
— Bwydydd arbenigol lleol a/neu eitemau cartref.
— Defnydd da o gynnyrch ffres lleol/cartref pan fo hynny ar gael.
4.0 Cod Ymddygiad
Mae'n ofynnol i'r perchennog/rheolwyr ddilyn a chydffurfio â'r Cod Ymddygiad canlynol:
— Cynnal safonau gofal gwesteion, glendid a gwasanaeth sy'n briodol i'r math o sefydliad.
— Disgrifio'n gywir mewn unrhyw hysbyseb, llawlyfr neu unrhyw gyfrwng printiedig neu electronig arall, y cyfleusterau a'r gwasanaethau a ddarperir.
— Egluro i'r ymwelwyr beth yn union sy'n gynwysedig ym mhris y llety, yn cynnwys trethi ac unrhyw ordaliadau eraill. Dylid hefyd egluro manylion am gostau unrhyw wasanaethau/cyfleusterau ychwanegol.
— Datganiad polisi clir ar ganslo i'r gwesteion ar adeg archebu h.y. Dros y ffôn, ffacs, e-bost, yn ogystal â rhoi gwybodaeth mewn fformat printiedig.
— Cadw at y prisiau a ddyfynnwyd ar adeg archebu am y llety a gwasanaethau eraill, a pheidio â chodi mwy na hynny.
— Hysbysu ymwelwyr ar adeg archebu ar ac ôl hynny am unrhyw newid, os bydd y llety yn cael ei gynnig mewn atodiad ar wahân neu gyffelyb a dangos lleoliad y cyfryw lety ac unrhyw wahaniaeth mewn cyfforddusrwydd a/neu amwynderau â'r hyn a geir yn y prif adeilad.
— Rhoi manylion am y taliad sy'n ddyledus a derbynneb, os oes angen, i bob ymwelydd ar gais.
— Delio'n brydlon a chwrtais â phob ymholiad, cais, archebiadau a chyfathrebiadau gan ymwelwyr.
— Sicrhau bod gweithdrefn delio â chwynion wedi ei sefydlu ac yr ymchwilir i gwynion a dderbynnir yn brydlon a chwrtais a bod yr hyn sy'n deillio o hynny yn cael ei gyfathrebu i'r ymwelydd.
— Rhoi sylw dyledus i ofynion ymwelwyr ag anableddau ac anghenion arbennig, a chynnig darpariaeth addas pan fo'n gymwys.
— Darparu yswiriant Atebolrwydd Cyhoeddus neu drefniant cyffelyb a chydymffurfio â'r holl rwymedigaethau cynllunio, diogelwch ac arall sydd mewn grym yn statudol.
— Caniatáu mynediad rhesymol i gynrychiolydd Croeso Cymru i'r sefydliad, ar gais, er mwyn cadarnhau y cydymffurfir yn llawn â'r Cod Ymarfer.
5.0 Amodau Cyfranogiad
Mae'n ofynnol i bob sefydliad sy'n cyfranogi yng nghynlluniau graddio Croeso Cymru i:
— Fodloni neu ragori ar ofynion lefel mynediad sylfaenol Croeso Cymru o ran Cyfleusterau, Gwasanaethau ac ansawdd.
— Cydymffurfio â Chod Ymddygiad Croeso
Cymru.
— Cael eu hasesu, ac yn achos cwynion, gan gynrychiolydd Croeso Cymru.
— Talu ffi cyfranogi blynyddol.
— Darparu datganiad mynediad/canllawiau hygyrchedd.
6.0 Newid Perchnogaeth
Pan fo sefydliad yn cael ei werthu, ni ellir trosglwyddo'r radd sy'n bodoli i'r perchennog newydd. Mae'n ofynnol i'r perchennog newydd wneud cais i gyfranogi yng nghynllun graddio sêr Croeso Cymru.
7.0 Arwyddion
Pan fo sefydliad, am ba bynnag reswm, yn peidio â chyfranogi yng nghynllun graddio Croeso Cymru, mae'n rhaid tynnu'r holl arwyddion a'r deunydd print i lawr yn syth.
Dylai'r defnydd o radd sêr gael ei ategu bob amser â logo Croeso Cymru a dynodwr swyddogol Croeso Cymru pan yn briodol.
Gall methu â chydymffurfio â'r amodau hyn olygu y gall sefydliad fod yn anghymwys i arddangos ardystiad Croeso Cymru mewn unrhyw ffordd.
8.0 Beth i'w Wneud os Ydych yn Anghytuno â'r Radd Sêr a Roddwyd
Os ydych yn teimlo bod gennych reswm i anghytuno â'r radd sêr a roddwyd i'ch eiddo, neu eich bod yn anghytuno â rhai agweddau o adroddiad yr Aseswr Ansawdd, cysylltwch â ni cyn gynted â phosibl ar ôl i chi dderbyn eich adroddiad ysgrifenedig.
Gallwch ffonio ein tîm yn Aberystwyth ar 03000 622418 neu ein e-bostio at email@example.com a byddwn yn ymdrechu i ddatrys eich pryderon.
Neu, gallwch ysgrifennu atom yn: Yr Adran Sicrwydd Ansawdd, Croeso Cymru, Llywodraeth Cymru, Rhodfa Padarn, Aberystwyth, Ceredigion. SY23 3UR.
Yr Adran Sicrhau Ansawdd Croeso Cymru Llywodraeth Cymru Rhodfa Padarn Llanbadarn Fawr Aberystwyth Ceredigion, SY23 3UR
Ymholiadau Ffôn: 03000 622418
Ffacs: 03000 622081
E-bost: firstname.lastname@example.org
|
cym_Latn
| 49,025
|
CC-MAIN-2024-22
| 0.99992
|
<urn:uuid:00e49b16-b5c1-4dd8-85b7-2edffd6dd825>
|
https://www.rctcbc.gov.uk/CY/Council/EqualityandDiversity/relateddocuments/AnnualEqualityReport20172018.pdf
|
Cyngor Rhondda Cynon Taf
Adroddiad Cydraddoldeb Blynyddol
2017–2018
Mae'r adroddiad hwn ar gael mewn iaith a diwyg gwahanol. I wneud cais, ffoniwch 01443 444529 neu anfonwch ebost i email@example.com
Cynnwys
ATODIADAU
Atodiad 1
Data Monitro Cyflogaeth
1. Cyflwyniad
Mae'n bleser i mi gyflwyno'r adroddiad cydraddoldeb. Mae'r adroddiad yn nodi dulliau gweithredu'r Cyngor o ran darparu gwybodaeth am ei waith ynghylch cydraddoldeb ac amrywiaeth.
Mae'n ofynnol i'r Cyngor, yn unol â Dyletswyddau Cydraddoldeb Cymru, gadw adroddiad blynyddol ynglŷn â sut mae e wedi cyflawni'r Ddyletswydd Cydraddoldeb Gyffredinol sydd wedi'i nodi yn Neddf Cydraddoldeb 2010. Mae'r ddogfen yma'n cynnwys yr wybodaeth sydd angen er mwyn i'r Cyngor fodloni'r dyletswyddau yma.
Bydd cyhoeddi'r wybodaeth am yr holl ofynion mewn un adroddiad, yn ei gwneud hi'n haws i'r grwpiau sydd â diddordeb, weld sut mae'r Cyngor yn cyflawni ei ymrwymiad i gydraddoldeb, ei oblygiadau cyfreithiol, a'r camau gweithredu sydd ynghlwm wrth y Cynllun Cydraddoldeb Strategol.
Mae pob rhan o'r adroddiad yn cynnwys crynodeb o gynnydd y Cyngor. Mae'r adran olaf yn cynnwys manylion ynglŷn â'r gwaith y mae angen i'r Cyngor ei wneud yn y dyfodol.
Unwaith eto, mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf wedi parhau i wneud ein Bwrdeistref Sirol yn lle mwy cyfartal i fyw, gweithio a defnyddio gwasanaethau ynddi. Serch hynny, rydyn ni'n cydnabod bod meysydd i'w gwella, a bydd meysydd i'w gwella yn y dyfodol. Bydd cyhoeddi'r Adroddiad Blynyddol yma nid yn unig yn helpu'r Cyngor i fodloni ei rwymedigaethau o dan Ddyletswyddau Cydraddoldeb Penodol Cymru, ond fe fydd hefyd yn eich helpu chi, a chithau'n drigolion y sir, i nodi'r meysydd yma ac i fonitro'u cynnydd.
Y Cynghorydd Maureen Webber Dirprwy Arweinydd / Aelod o'r Cabinet ar faterion Busnes y Cyngor
2. Pwy ydyn ni
Mae Cyngor Rhondda Cynon Taf yn ymestyn ar draws ardal ddaearyddol fawr ac mae ganddo boblogaeth o dros 234,000 o bobl. Cyngor Rhondda Cynon Taf yw cyflogwr pennaf yr ardal leol a'r trydydd awdurdod lleol mwyaf yng Nghymru ac mae'n cyflogi'r nifer fwyaf o bobl yn yr ardal leol. Mae dros 80% o'i weithwyr hefyd yn byw o fewn ffiniau'r Cyngor.
Mae'r Cyngor yn ymrwymo i egwyddorion cydraddoldeb ac amrywiaeth ac rydyn ni'n gweithio i sicrhau bod hyn yn cael eu mynegi yn narpariaeth ein gwasanaethau ac ein harferion cyflogaeth.
Dyma flaenoriaethau'r Cyngor sydd wedi'u hamlinellu yn y Cynllun Corfforaethol:
- Economi – adeiladu economi gref
- Pobl – hyrwyddo annibyniaeth a bywydau cadarnhaol i bawb
- Lle – Creu cymdogaethau mae pobl yn falch o gael byw a gweithio ynddyn nhw.
Mae'r cynllun yn rhoi'r trigolion wrth galon yr hyn rydyn ni'n ei wneud.
Mae'r Cyngor yn cael ei lywodraethu gan 75 o aelodau etholedig ac mae'n gweithredu system Cabinet. Mae gan y Cyngor Garfan Rheolwyr Corfforaethol sy'n cael ei harwain gan y Prif Weithredwr, ac mae Uwch Gyfarwyddwyr yn mynychu ei chyfarfodydd. Mae dros 10,000 o weithwyr wedi'u cyflogi mewn amryw o feysydd gwasanaeth a swyddi yn rhan o'r cyfadrannau canlynol:
- Prif Weithredwr
- Gwasanaethau Cymuned a Gwasanaethau i Blant
- Gwasanaethau Corfforaethol a Rheng Flaen
- Gwasanaeth Addysg a Dysgu Gydol Oes
3. Adrodd am Gydraddoldeb
Prif ddiben yr Adroddiad Blynyddol hwn yw cyflawni gwahanol ddyletswyddau a rhwymedigaethau cyfreithiol y Cyngor er mwyn cofnodi ei gynnydd o ran cyflawni Dyletswyddau Cydraddoldeb Cyffredinol a Phenodol.
Mae Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus yn mynnu bod pob un o'r awdurdodau cyhoeddus sy'n cael eu trin dan ddyletswyddau penodol Cymru, yn cyhoeddi adroddiad cydraddoldeb blynyddol erbyn 31 Mawrth bob blwyddyn. Mae'r adroddiad hwn yn sôn am y cyfnod 1 Ebrill 20147 hyd at 31 Mawrth 2018.
Mae'r rheoliadau yn mynnu'r canlynol:
Rhaid bod adroddiad 2017/18 yn nodi:
- Camau y mae'r awdurdod wedi'u cymryd er mwyn nodi a chasglu'r wybodaeth berthnasol
- Sut mae'r awdurdod wedi defnyddio'r wybodaeth yma wrth gwrdd â 3 nod y ddyletswydd gyffredinol
- Unrhyw resymau dros beidio â chasglu'r wybodaeth berthnasol
- Datganiad ar ba mor effeithiol yw trefniadau'r awdurdod ar gyfer nodi a chasglu'r wybodaeth berthnasol
- Gwybodaeth benodol ynglŷn â chyflogaeth, gan gynnwys gwybodaeth am hyfforddiant a chyflog.
- Cynnydd o ran cyflawni pob un o'i hamcanion cydraddoldeb yr awdurdod
- Datganiad o ba mor effeithiol yw camau gweithredu'r awdurdod tuag at gyflawni pob un o'u hamcanion cydraddoldeb.
4. Dyletswydd Cydraddoldeb Gyffredinol
Cyflwynodd Deddf Cydraddoldeb 2010 ddyletswydd gyffredinol newydd ar y Cyngor (a sefydliadau'r sector cyhoeddus) wrth wneud penderfyniadau a darparu gwasanaethau fel eu bod nhw'n rhoi sylw dyledus i'r canlynol:
- Cael gwared â gwahaniaethu, aflonyddu, erledigaeth ac unrhyw ymddygiad arall sy'n cael ei wahardd o dan y Ddeddf.
- Hyrwyddo cyfleoedd cyfartal rhwng pobl sy'n rhannu nodweddion gwarchodedig penodol a phobl sydd ddim yn eu rhannu (disgrifiad o'r nodweddion gwarchodedig i'w gweld isod).
- Hybu perthynas dda rhwng pobl sy'n rhannu nodweddion gwarchodedig perthnasol a phobl sydd ddim yn eu rhannu.
Nodweddion Gwarchodedig
Dyma'r term sy'n cael ei ddefnyddio yn y Ddeddf Cydraddoldeb i nodi'r gwahanol bethau sy'n gallu effeithio ar sut y caiff pobl eu trin, a gall olygu y bydd pobl yn dioddef gwahaniaethu. Diben y gyfraith yw diogelu'r nodweddion gwarchodedig canlynol:
- Oedran
- Anabledd
- Ailbennu Rhywedd
- Beichiogrwydd a Mamolaeth
- Hil
- Crefydd neu Gred
- Rhyw
- Tuedd Rywiol
Mae hefyd angen rhoi sylw dyledus ar gael gwared ar wahaniaethu mewn perthynas â phriodasau a phartneriaethau sifil.
Wrth feddwl am sut i hyrwyddo cyfleoedd cyfartal rhwng pobl sy'n rhannu'r nodweddion gwarchodedig perthnasol a rhai sydd ddim yn eu rhannu, rhaid i'r Cyngor hefyd feddwl am yr angen i:
- Cael gwared ag anfanteision, neu'u lleihau, sy'n wynebu pobl sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol ac sy'n gysylltiedig â'r nodwedd honno
- Diwallu anghenion pobl sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol sy'n wahanol i anghenion y bobl hynny dydyn nhw ddim yn eu rhannu
- Annog pobl sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol i fod yn rhan o fywyd cyhoeddus neu unrhyw weithgaredd arall lle mae niferoedd y bobl o'r fath sy'n cymryd rhan yn anghymesur o isel.
Rhaid i'r Cyngor hefyd feddwl yn arbennig am sut y bydd e'n mynd i'r afael â rhagfarn ac yn hyrwyddo dealltwriaeth. Mae'r adroddiad hwn yn cynnwys gwybodaeth ynglŷn â'r hyn mae'r Cyngor wedi'i wneud i fodloni gofynion y Ddyletswydd Gyffredinol.
5. Sut rydyn ni'n cyflawnir Ddyletswydd Cydraddoldeb Gyffredinol
Caiff gwybodaeth berthnasol ei hystyried i ddangos sut mae'r Cyngor wedi cyflawni'r Dyletswyddau Cyffredinol a Phenodol. Gall gwybodaeth gynnwys data o ffynhonellau lleol ac/neu fewnol megis arolygon i gwsmeriaid, fforymau cymunedol neu Asesiadau o'r Effaith ar Gydraddoldeb, yn ogystal â data o ffynhonellau cenedlaethol ac/neu allanol megis gwybodaeth cyfrifiad, adroddiadau ymchwil ac ystadegau ynghylch troseddau casineb.
Nodi a Chasglu Gwybodaeth Berthnasol
Wrth ystyried pa wybodaeth a ddylai gael ei chynnwys yn yr adroddiad, edrychodd y Cyngor ar yr wybodaeth a gafodd ei hystyried yn ystod cyfnod datblygu'r Cynllun Cydraddoldeb Strategol. Galluogodd hyn i'r Cyngor fyfyrio a monitro p'un ai fod y wybodaeth dal yn briodol wrth ei gynorthwyo i ddarparu Dyletswyddau Cyffredinol a Phenodol.
Wrth adolygu'r amcanion cydraddoldeb, edrychwyd ar ddeilliannau monitro chwarterol a materion a thueddiadau sy'n dod i'r amlwg o adroddiadau cydraddoldeb blynyddol blaenorol i nodi a oedd yr amcanion yn dal yn berthnasol.
Am fanylion llawn, ewch i'r Cynllun Cydraddoldeb Strategol ar wefan y Cyngor:
http://www.rctcbc.gov.uk/CY/Council/EqualityandDiversity/StrategicEqualityPlan.asp x
Mae'r wybodaeth sydd wedi'i nodi yn dal i fod yn berthnasol i ddarpariaeth y Dyletswyddau Cyffredinol a Phenodol. Mae dogfennau mewnol yn nodi'r wybodaeth ystadegol sy'n gallu cael ei defnyddio er mwyn penderfynu ar gamau gweithredu neu at ddibenion cymharu er mwyn nodi gwelliannau neu feysydd ar gyfer gwella. Mae strategaethau mewnol a'u cynlluniau gweithredu yn rhoi gwybodaeth ar sut mae'r Cyngor yn darparu ei flaenoriaethau. Mae gwybodaeth allanol, gan gynnwys gwybodaeth sydd â chyd-destun cenedlaethol, yn darparu data i'r Cyngor sy'n gallu cynorthwyo wrth ddatblygu polisiau a dulliau gweithredu priodol a pherthnasol.
Mae'r Cyngor yn cydnabod nad dim ond y Cynllun Cydraddoldeb Strategol sy'n gallu dod o hyd i'r wybodaeth berthnasol. Er ei fod yn ddefnyddiol iawn, bydd gan feysydd gwasanaeth yr wybodaeth briodol hefyd a allai cynorthwyo'r Cyngor i nodi sut maen nhw'n cyflawni'r Dyletswyddau Cyffredinol a Phenodol. I gasglu'r wybodaeth hon, cynhaliwyd arolwg i gael gwybodaeth berthnasol o feysydd gwasanaeth.
Mae gan y Cyngor Asesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb ac mae ei ganlyniadau yn cyfrannu at yr wybodaeth sydd yn yr adroddiad hwn.
Yn ogystal â hyn, mae data monitro cyflogaeth o system Adnoddau Dynol y Cyngor (sef Vision ac e-recruitment) wedi cael ei gynnwys yn rhan o'r wybodaeth berthnasol. Noder bod gwybodaeth monitro cyflogaeth yn cynnwys athrawon a phawb sy'n gweithio mewn ysgol.
Defnydd o Wybodaeth
Wrth ystyried pa wybodaeth y dylid ei defnyddio, roedd yn bwysig nodi arferion da ar draws y meysydd gwasanaeth er mwyn dangos bod ymrwymiad i gydraddoldeb yn y Cyngor. Mae'r Cyngor hefyd yn cydnabod y bydd meysydd i'w gwella a bydd y rhain yn cael eu cynnwys yn adran 'gwaith pellach' yr adroddiad hwn.
Mae'r wybodaeth yn yr adroddiad hwn yn cynnwys:
- Cynllun Corfforaethol y Cyngor (2016–2020)
- Gwerthusiad Hunanwasanaeth o'r Meysydd Gwasanaeth (2017/2018)
- Darpariaeth Gwasanaethau/Prosiectau (2017/2018)
- Arferion cyflogi
- Rhaglen Ymgynghori ac Ymgysylltu
- AEGau (2017/2018)
- Gwybodaeth monitro cyflogaeth (2017/2018)
- Monitro a Darparu'r Cynllun Cydraddoldeb Strategol (2017/2018).
Gwybodaeth ar Gydraddoldeb gan Feysydd Gwasanaeth
Mae engreifftiau o arfer da i'w gweld mewn nifer o feysydd gwasanaeth, a gynorthwyodd y Cyngor i fodloni dyletswyddau cydraddoldeb y sector cyhoeddus. Mae'r wybodaeth ganlynol yn cynnwys 'cipolwg' o'r gwaith sy'n cael ei gyflawni drwy'r Cyngor.
Mae'r Cyngor yn parhau gyda'i ymrwymiad at y Cyfamod Cymunedol. Mae'r Cyfamod Cymunedol yn ddatganiad gwirfoddol o gydgefnogaeth rhwng cymuned sifil Rhondda Cynon Taf a'r Gymuned Lluoedd Arfog lleol. Mae'r addewid yn cydnabod y parch deuol rhwng y Cyngor, ei asiantaethau partner, ei gymunedau a'n Personél Lluoedd Arfog (gwasanaethu ac ymddeol) a'u teuluoedd.
I gael rhagor o wybodaeth, dilynwch y ddolen isod: http://www.rctcbc.gov.uk/CY/GetInvolved/ArmedForcesCovenant/Communitycovena ntgeneralinformation.aspx
Mae'r Swyddog Cyswllt Cyfamod y Lluoedd Arfog, a gafodd ei benodi ym mis Tachwedd 2017, wedi datblygu perthnasau ag elusennau'r Lluoedd Arfog, yn ogystal â grwpiau i gyn-filwyr yn y gymuned.
Mae Swyddog Addysg LlEM wedi bod yn ei swydd ers mis Awst 2015. Mae'r swydd yma wedi bod yn hanfodol o ran nodi plant y lluoedd arfog sy'n derbyn addysg yn y fwrdeistref, ac mae hyn wedi galluogi'r Swyddog i gynnig gwybodaeth a chymorth i'r teuluoedd yma.
Mae Gwasanaeth y Celfyddydau wedi paratoi Cynllun Cydraddoldeb Strategol ei hun sy'n amlinellu'i ymrwymiad i ddarparu gweithgareddau cynhwysol a phenodol o fewn y gwasanaethau sy'n cael eu cynnig, yn enwedig yn y theatrau.
Maen nhw'n parhau i fod yn aelod o'r Cynllun Hynt, ac mae'r wybodaeth yn cael ei harddangos ar y wefan ac yn llyfryn y theatrau. Mae'r cynllun cenedlaethol yma'n galluogi'r rheiny sy'n gymwys i gael gafael ar docynnau am ddim ar gyfer eu cynhalwyr er mwyn eu helpu i ddod i achlysuron byw neu i fynd i'r sinema.
Mae'r Garfan Cydraddoldeb ac Amrywioldeb yn parhau i gynorthwyo'r gwasanaeth o ran hygyrchedd yn y theatrau a gwneud addasiadau rhesymol sy'n gwella mynediad ar gyfer defnyddwyr y gwasanaeth.
Drwy ddatblygu ardal berfformio fach ym Mar y Lolfa, Theatr y Parc a'r Dâr, bydd hyn yn cynnig lle hygyrch ar gyfer y gynulleidfa a'r perfformwyr. Yn unol â Chynllun Corfforaethol Cyngor Celfyddydau Cymru, bydd hefyd modd i ni gynyddu nifer y cyfleoedd ar gyfer artistiaid a thrigolion sydd ag anableddau.
Cafodd arddangosiad ffilm LHDT+ ei gynnig yn gynharach eleni yn Theatr y Parc a'r Dâr, gyda chymorth gan Rwydwaith LHDT+ y Cyngor. Cafodd y ddwy theatr eu goleuo er mwyn dathlu 'Pride'.
Caiff rhaglenni Daytime Delights eu cynnig yn y theatrau ar gyfer pobl hŷn, gan gynnwys Concerts and Cakes amser cinio (mewn partneriaeth â Live Music Now), arddangosiadau sinema, a pherfformiadau byw gyda'r prynhawn.
Mae'r gwasanaeth yn parhau i gynnig arddangosiadau a pherfformiadau hamddenol ar gyfer teuluoedd yn y naill theatr, gan gynnwys Clwb i Blant misol yn Theatr y Colisëwm. Mae eu hartistiaid preswyl 'Flossy and Boo' yn cynorthwyo'r theatr er mwyn datblygu cynulleidfaoedd sy'n deuluoedd drwy gyd-gynhyrchu gwaith sy'n addas ar gyfer y grŵp targed yma.
Mae swyddogion yn parhau i gynnig hyfforddiant a chymorth mentora, ac yn eu darparu ar gyfer pobl sy'n rhan o'r grwpiau sydd â nodweddion gwarchodedig yn ein theatrau a charfan y celfyddydau a'r diwydiannau creadigol.
Mae'r gwasanaeth yn creu astudiaethau achos er mwyn dangos yr effaith gymdeithasol sydd gan y celfyddydau yn unol â 7 Amcan Lles Deddf Lles Cenedlaethau'r Dyfodol, a'n cynorthwyo ni i werthuso'n darpariaeth a chasglu adborth gan bartneriaid a'r sawl sy'n cymryd rhan.
Mae'r gwasanaeth yn gweithio gyda'r Garfan Ymgynghori er mwyn deall ein cymunedau'n well er mwyn pennu perthnasedd y gwasanaethau sy'n cael eu cynnig,
yn enwedig rhaglenni'r theatrau ynghyd â dulliau sy'n annog trigolion i fod yn fwy gweithredol creadigol.
Mae'r rhaglenni hyfforddiant 'GofaliWaith' a 'Camu i'r Cyfeiriad Cywir' yn parhau i fynd o nerth i nerth. Rydyn ni wedi gweld canlyniadau llwyddiannus iawn yn 2017/18, gan gynnwys:
GofaliWaith
- 104 o bobl ifainc yn cael eu cyfeirio at y Rhaglen GofaliWaith
- 85 o bobl ifainc wedi cofrestru ar gyfer y Rhaglen GofaliWaith, ac ymgysylltu â hi
- 15 o bobl ifainc wedi ennill swydd
- 65 o bobl ifainc wedi ymgymryd ag addysg bellach a/neu hyfforddiant
- 5 o bobl ifainc wedi ymgymryd â gwaith gwirfoddol
Camu i'r Cyfeiriad Cywir
- 18 o unigolion dan hyfforddiant wedi'u penodi
- 3 o unigolion dan hyfforddiant wedi ennill swydd
- 6 o unigolion dan hyfforddiant wedi cyflawni cymhwyster
- 3 o unigolion dan hyfforddiant yn gweithio tuag at gymhwyster ar hyn o bryd
- 4 o unigolion dan hyfforddiant wedi gadael y cynllun cyn diwedd y contract ddwy flynedd.
Cafodd Amcanion Cydlyniant Cymunedol eu pennu ar gyfer 2014. Mae'r rhain yn gyfuniad o nodweddion cyffredin ar draws cynlluniau gweithredu cyfredol Rhondda Cynon Taf a Merthyr Tudful. Mae'r amcanion wedi'u nodi isod:
Amcan 1 – Adeiladu rhwydwaith gadarn o weithgorau i reoli a darparu Strategaeth Cydlyniant Cymunedol Cwm Taf.
Cafodd nifer o grwpiau strategol eu sefydlu er mwyn mynd i'r afael â materion cydlyniant yng Nghwm Taf. Mae'r rhain yn cynnwys y Grŵp Cydlynu Cymuned Cwm Taf. Mae'r grŵp yma'n cwrdd bob chwarter er mwyn datblygu dulliau newydd o integreiddio cydlyniant yn y gymuned i fod rhan o ddarpariaeth gwasanaethau'r prif ffrwd ac i nodi grwpiau lleol sydd â lefelau cynhwysiant neu gydlyniant isel, a chynorthwyo'r grwpiau yma.
Amcan 2 – Cydlyniant Cymunedol Prif Ffrwd drwy gysylltu â strategaethau allweddol lleol ar draws Cwm Taf, a bod yn rhan ohonyn nhw.
Mae gwaith eisoes wedi mynd rhagddo er mwyn cynorthwyo'r Cyngor i ymgorffori blaenoriaethau cydlyniant cymunedau lleol a rhanbarthol yn rhan o strategaethau
lleol allweddol. Erbyn hyn mae pwyslais uwch gan Gynllun Lles Cwm Taf ar ymgysylltu â phobl/grwpiau yn y gymuned a oedd ddim wedi ymgysylltu â gwasanaethau'r Cyngor yn y gorffennol, ac a gafodd eu nodi oherwydd perygl o lefelau cynhwysiant a chydlyniant isel; roedd hyn yn cynnwys pobl â nodweddion gwarchodedig penodol. Y flaenoriaeth o ran cydlyniant yw bod gan drigolion bwyslais cadarn ar berthyn a theimlo'n rhan o'r gymuned, ac mae hyn yn rhan o amcanion Cynllun Lles Cwm Taf.
Amcan 3 – Rhoi gwybodaeth ynghylch pynciau sy'n gysylltiedig â chydlyniant cymunedol ar draws Cwm Taf.
Cafodd diwrnodau ymgyrchoedd cenedlaethol, er enghraifft Diwrnod Coffau'r Holocost, eu defnyddio er mwyn hyrwyddo materion cydlyniant yn y gymuned i drigolion y fwrdeistref. Yn ystod yr achlysuron yma, cafodd gweithdai eu darparu i blant yn yr ysgolion lleol yn trafod pynciau fel ystrydebu negyddol.
Mae gwaith strategol a lleol hefyd yn parhau er mwyn torri unrhyw rwystrau at gynhwysiant ac integreiddio ar gyfer grwpiau penodol sydd wedi'u nodi yn y Cynllun Darparu Cydlyniant yn y Gymuned. Caiff hyn ei weithredu drwy weithio'n agos â meysydd gwasanaeth, er enghraifft yr Asesiad Llety i Bobl sy'n Sipsiwn neu'n Deithwyr, drwy sicrhau bod anghenion y gymuned yn cael eu diwallu. Yn ogystal â hyn, caiff ei weithredu drwy gydweithio â chydweithwyr ar y Cynllun Ailsefydlu Ffoaduriaid Syria er mwyn sicrhau bod unrhyw anghenion sy'n codi, neu unrhyw faterion cydlyniant, yn cael eu diwallu.
Amcan 4 – Gwella cyfleoedd i adrodd am densiynau yn y gymuned, sy'n cynnwys profiadau o drosedd casineb a pha mor ymatebol ydy unigolion a grwpiau i radicaliaeth.
Mae gwaith yn parhau i gynyddu cyfleoedd o roi gwybod am densiynau yn y gymuned drwy gyfarfodydd strategol fel Panel 'Channel' Cwm Taf a Bwrdd 'Contest' Cwm Taf.
Mae ein Gwasanaethau Cyfathrebu a'n Gwasanaethau Llywodraethol yn cydweithio â'r Garfan Cydraddoldeb ac Amrywioldeb ym mhob agwedd o'i gwaith sy'n helpu i lywio penderfyniadau yn ogystal â dylanwadu ar staff ac Aelodau o'r Cabinet. Mae nifer o aelodau o'r garfan yn rhan weithredol o rwydweithiau cydraddoldeb staff y Cyngor.
Caiff trigolion a rhanddeiliaid gyfle i roi eu barn mewn sawl iaith a diwyg. Yn ystod ymgynghoriadau, mae'r gwasanaeth yn ymdrechu i ymgysylltu â'r ystod ehangaf posibl o bobl, gan gasglu barn pob grŵp sy'n byw yn y fwrdeistref, gyda'r nod o gynrychioli pob barn a phob pryder. Mae'r garfan yn mynychu fforymau ar gyfer pobl ag anableddau, yn ogystal â fforymau ar gyfer grwpiau lleiafrifol er mwyn cofnodi'u
barn. Mae'r gwasanaeth yn cydnabod y gallai fod materion penodol yn effeithio ar y grwpiau yma. Mae cwestiwn ymgynghori ychwanegol wedi'i ychwanegu at ymgynghoriadau ynghylch newidiadau i wasanaethau sy'n galluogi'r Cyngor i asesu effaith unrhyw newid ar grwpiau sydd wedi'u gwarchod.
Mae'r Garfan Ddigidol a Chyfathrebu yn weithredol o ran hyrwyddo a diogelu hawliau'r bobl mewn grwpiau lleiafrifol. Dros y flwyddyn, mae'r gwasanaeth wedi cefnogi sawl achos a hyrwyddo hawliau'r holl nodweddion gwarchodedig - mae hyn wedi bod ar sail mewnol ac allanol, ac wedi'u hymgorffori mewn achlysuron, cyfryngau cymdeithasol, y wasg, areithiau ac mewn fideo.
Mae adran y Gwasanaethau Llywodraethol wedi bod yn gweithio gydag Asiantaeth Llywodraeth Leol Cymru er mwyn cynyddu amrywiaeth cyn etholiadau lleol 2022. Mae Carfan y Gwasanaeth Cymorth i Lywodraethwyr yn darparu gwybodaeth berthnasol ar gyfer yr Asesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb ynghylch busnes y Cyngor er mwyn cefnogi'r broses o wneud penderfyniadau effeithiol.
Mae'r Garfan Cyfathrebu a Chysylltiadau Cyhoeddus yn helpu i gynorthwyo asesiadau effaith ar gydraddoldeb y Cyngor, a helpu'r Garfan Cydraddoldeb ac Amrywioldeb drwy ddarparu tystiolaeth a hyrwyddo gwasanaethau.
Cafodd ein Gwasanaeth Llesiany a Chydnerthedd y Gymuned ei greu yn 2018, ac mae wedi'i gyfansoddi o sawl carfan benodol sy'n cynnig cymorth i deuluoedd a phobl ifainc.
Mae'r Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid (YEPS) yn hwyluso Fforwm Ieuenctid y Fwrdeistref ynghyd â fforymau ieuenctid lleol ledled RhCT. Mae 70 sedd yn Fforwm Ieuenctid y Sir. Er mwyn sicrhau bod y fforwm yn hollol gynrychioliadol, maen nhw wedi'u pennu fel a ganlyn:
* 2 Gynrychiolydd ar gyfer y 21 cyngor ysgol yn RhCT (17 ysgol prif ffrwd a 4 ysgol arbennig)
* 7 Cynrychiolydd o'r Fforymau Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid Lleol (Fforymau Ieuenctid Cwm Rhondda, Cwm Cynon a Thaf Elái)
* 2 Sedd ar gyfer Aelodau RhCT o Senedd Ieuenctid Prydain sy'n cael eu hethol gan y Fforwm Ieuenctid Sirol
* 5 sedd ar gyfer grwpiau diddordeb arbennig (Fforymau Plant sy'n Derbyn Gofal, y Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid, Fforwm Pobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig (BAME) a'r Fforwm Cynhalwyr Ifainc ac ati).
Roedd y grwpiau diddordeb arbennig a'r fforymau cymdogaeth ieuenctid yn hanfodol o ran datblygiad y Fforwm Ieuenctid Sirol ac o ran sicrhau bod pobl ifainc sy'n wynebu rhwystrau at gyfranogiad yn derbyn cymorth, a bod eu lleisiau'n cael eu clywed.
Fforwm Pobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig (BAME)
Cafodd yr achlysur cyntaf ar gyfer pobl ifainc y gymuned Pobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig ei drefnu mewn ymateb i'r wybodaeth a oedd ar gael yn ystod sesiynau Gwybodaeth, Cyngor ac Arweiniad yng nghlybiau ieuenctid y Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid, gyda chymorth gan yr ymgyrch 'Show Racism the Red Card'. Daeth dros 100 o bobl ifainc o ledled RhCT i'r Achlysur BAME. O ganlyniad i'r achlysur, roedd yn amlwg bod angen rhagor o waith er mwyn mynd i'r afael â'r materion y mae pobl ifainc BAME yn eu hwynebu. Felly, daeth y penderfyniad i ddatblygu Fforwm BAME cyntaf RhCT er mwyn edrych ar y materion yma. O ganlyniad i anawsterau cludiant ar gyfer y bobl ifainc, roedd y grŵp wedi penderfynu bod y fforwm yn mynd i fod yn un sy'n gweithredu ar-lein yn bennaf, y cyntaf o'i fath i ni. Mae grŵp ar gyfer y fforwm wedi'i sefydlu, gyda chymorth gan y Swyddog Hawliau'r Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid. Drwy'r fforwm yma, bydd pobl ifainc yn dechrau prosiectau a gwaith yr hoffen nhw eu gwneud er mwyn diwallu'u blaenoriaethau. Bydd grwpiau lleol yn cwrdd i fod yn fforymau llai er mwyn cyflawni prosiectau gwahanol. Bydd y grŵp yn cwrdd mewn person fel rhan o'r Fforwm Ieuenctid Sirol, a hefyd pob blwyddyn er mwyn trafod eu prosiectau a'u blaenoriaethau lleol.
Cynhalwyr Ifainc
Mae gan y Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid Gytundeb Lefel Gwasanaeth gyda grŵp Cynhalwyr Ifainc RhCT hefyd er mwyn sicrhau bod y bobl ifainc yn derbyn cymorth er mwyn cael gwared ar y rhwystrau ymarferol a allai fod yn eu hatal rhag manteisio ar y gwasanaethau ieuenctid, a'u galluogi nhw i fynychu darpariaeth ieuenctid agored y Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid. Yn 2017/2018, darparodd y Prosiect Cynhalwyr Ifainc 30 sesiwn a oedd wedi galluogi 45 o bobl ifainc â chyfrifoldebau gofal i fanteisio ar ddarpariaeth gwaith ieuenctid.
Prosiect 'Becoming Independent'
Dechreuodd y Prosiect 'Becoming Independent' yn 2017 fel prosiect prawf yn Ysgol Hen Felin yn rhan o'r cymorth ôl 16 yn cael ei gynnig gan Swyddog Ymgysylltu a Chynnydd Ieuenctid yng Nghwm Rhondda. Drwy ymgynghori â'r grŵp o bobl ifainc, roedd yn glir bod yna bryderon ynghylch bod yn oedolyn yn brif fater iddyn nhw. Felly, daeth y penderfyniad i ddarparu Prosiect 'Becoming Independent' a oedd yn canolbwyntio ar faterion a oedd wedi'u codi ymhlith y grŵp. Roedd ystod o gymorth ar gael drwy'r rhaglen, gan gynnwys; perthnasau iach, ymddygiad priodol, rheoli emosiynau, diogelwch ar y rhyngrwyd a hyfforddiant ar deithio. Roedd y prosiect yn lwyddiant ymhlith y bobl ifainc, a phob un wedi tyfu o ran hyder ac annibyniaeth. Roedd Ysgol Hen Felin yn gwbl gefnogol, ac roedden nhw mor falch o chanlyniadau'r prosiect. O ganlyniad i hynny roedden nhw wedi gofyn bod rhaglen arall yn cael ei chynnal ar gyfer grŵp newydd o bobl ifainc 16 oed a hŷn. Felly,
cafodd rhaglen 10 wythnos ei datblygu, ac mae modd ei haddasu ar gyfer pob grŵp unigol.
Tlodi Misglwyf
Yn gynharach eleni, cefnogodd y Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid 784 o feched yn RhCT i gwblhau holiadur ar-lein ynghylch argaeledd nwyddau glanweithiol mewn ysgolion, a sut mae cyfnod y misglwyf yn effeithio arnyn nhw. Yn dilyn yr ymgynghoriad ar-lein, derbyniodd 12 o ferched wahoddiad i fynychu'r Gweithgor Craffu Plant a Phobl Ifainc i rannu eu barn ar y ddarpariaeth o nwyddau glanweithiol yn eu hysgolion. O ganlyniad i hyn, mae'r Cabinet wedi cytuno i ddarparu nwyddau glanweithiol am ddim yn nhoiledau pob ysgol uwchradd yn RhCT. Rhondda Cynon Taf yw'r Cyngor cyntaf yng Nghymru i wneud y penderfyniad yma.
Pobl Lesbiaidd, Hoyw, Ddeurywiol a Thraws+ (LHDT+)
Mae gan y Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid Swyddog Ymgysylltu Ieuenctid. Mae modd i'r Swyddog gynnig cymorth a chyngor arbenigol i bobl ifainc sy'n LHDT+. Mae'r cymorth arbenigol yma'n cynnwys gweithio gyda phobl ifainc sy'n mynd drwy'r broses o drawsnewid, a'u teuluoedd a'r ysgolion er mwyn sicrhau bod cynlluniau unigryw a chadarn yn eu lle er mwyn cynnig cymorth ymarferol ac emosiynol drwy gydol y broses. Mae'r Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid wedi gweld cynnydd yn nifer y bobl sy'n cael eu hatgyfeirio ar gyfer cymorth LHDT+. Felly, mae'r gwasanaeth wedi sicrhau bod pob aelod o staff wedi derbyn hyfforddiant ar faterion LHDT+.
Is-grŵp Gwrth-fwlio
Cyflwynodd yr adran Addysg bolisi gwrth fwilio newydd ei ddiweddaru, ac mae wedi ymgynghori â pobl ifainc ar ei gynnwys er mwyn sicrhau ei fod yn addas i'w ddiben. Nod y polisi yw gwella sut y mae achosion o fwlio'n cael eu cofnodi er mwyn llywio ymyriadau a dulliau gwell ar gyfer gwrth-fwlio. Diwygiodd y bobl ifainc y polisi, ac ychwanegi delweddau iddo er mwyn ei wneud yn fwy addas i bobl ifainc.
Is-grŵp Iechyd Meddwl
Roedd y bobl ifainc eisiau mynd i'r afael â'r stigma sy'n gysylltiedig ag iechyd meddwl, a chodi ymwybyddiaeh o'r cymorth sydd ar gael i bobl ifainc sy'n profi materion iechyd meddwl. Roedd aelodau'r grŵp wedi canolbwyntio ar wella'u sgiliau a chael hyfforddiant. Cwblhaodd y bobl ifainc Hyfforddiant Cymorth Cyntaf - Iechyd Meddwl, ynghyd â hyfforddiant siarad yn gyhoeddus i'w paratoi ar gyfer codi'r materion yma ymhlith eu cyfoedion. Cam nesaf eu gwaith oedd paratoi adnodd y mae modd ei ddefnyddio i gyflwyno sesiynau am y materion yma mewn ysgolion a chlybiau ieuenctid ledled RhCT. Felly, mae'r bobl ifainc wedi gweithio gyda gweithwyr proffesiynol i ddatblygu DVD. Mae'r DVD yn codi ymwybyddiaeth o'r brwydrau y mae pobl ifainc yn eu hwynebu, ynghyd â nodi sut y mae modd iddyn nhw gael cymorth. Mae yna becyn adnoddau sy'n cynnwys cynlluniau gwersi sy'n
mynd llaw yn llaw â'r DVD, sy'n addas ar gyfer y grwpiau oedran sy'n eu defnyddio. Felly, mae modd addasu'r adnodd er mwyn diwallu angenion y grwpiau unigol. Y nod yw y bydd y DVD a'r pecyn adnoddau'n cael eu lansio yn hydref 2018.
Gwasanaeth Teuluoedd Cydnerth - Gwasanaeth i Blant ag Anghenion Ychwanegol
Yn ystod y cyfnod o werthuso gwaith y Gwasanaethau i Blant a'r Prosiect Pobl Agored i Niwed, cafodd ei nodi fod y teuluoedd hynny sydd â phlentyn ag anabledd neu anghenion cymorth ychwanegol yn llawer mwy agored i niwed, ac yn wynebu sawl rhwystr at ymgysylltu. Wrth sefydlu'r Gwasanaeth Teuluoedd Cydnerth, cafodd y Garfan Plant ag Anghenion Ychwanegol ei chynnwys yn y strwythur er mwyn sicrhau bod y teuluoedd yma'n gallu manteisio'n llawn ar y ymyriadau cymorth i deuluoedd i wella'u lefelau gwydnwch. Mae'r garfan yn canolbwyntio ar gynorthwyo teuluoedd lle mae angenion corfforol, dysgu neu niwroddatblygiadol y plentyn yn effeithio ar fywyd teuluol, er mwyn deall unrhyw angenion ychwanegol yn well, ac i wella perthnasau yn y teulu. Gan nad oes meini prawf trothwy yn rhwystro'r garfan Plant ag Anghenion Ychwanegol, mae modd iddi sicrhau bod y teuluoedd sydd â'r angen uchaf yn derbyn cymorth priodol. Mae'r Garfan Plant ag Anghenion Ychwanegol yn gweithredu'n wahanol i drefniadau blaenorol y Garfan o Amgylch y Teulu. Maen nhw'n gweithio gyda'r Garfan Plant ag Anableddau er mwyn sicrhau bod pecynnau cymorth integredig yn eu lle er mwyn manteisio'r teuluoedd.
Fframwaith Rhianta Cyffredinol
Mae Fframwaith Rhianta Cyffredinol RhCT yn darparu ymyriadau rhianta cyffredinol ledled RhCT, yn hytrach na chanolbwyntio'r cymorth ar yr ardaloedd daearyddol sy'n gymwys ar gyfer gwasanaeth Dechrau'n Deg, sef y drefn flaenorol. Mae'r fframwaith wedi'i ddylunio er mwyn diwallu angenion i deuluoedd ar bob cam, o Lefel 1 - sef cynnig gwybodaeth a chyfeirio'n anffurfiol, hyd at Lefel 5, sef ymyrraeth yn seiliedig ar berthynas therapiwtig. Mae'r Garfan Rhianta yn gweithio gyda sawl partner, gan gynnwys grwpiau cymorth gwirfoddol wedi'u harwain gan rieni, er mwyn darparu ystod o sesiynau ffurfiol ac anffurfiol mewn lleoliadau yn y gymuned ac mewn cartrefi'r teuluoedd.
Pecyn Proffilio
Dechrewyd Proffilio Grwpiau Agored i Niwed yn y fwrdeistref yn 2006 mewn ymateb i'r wybodaeth brin a oedd gan ysgolion am y ffactorau a oedd yn effeithio ar ddisgyblion o ran eu teulu â'u cymuned. Mae proffilio pobl sy'n agored i niwed wedi'i seilio ar ymchwil y 'Joseph Rowntree Foundation' ar effaith tlodi ar ganlyniadau addysgol. Nod y proffilio yw darparu dull adnabod cynnar y plant a phobl ifainc sydd mewn perygl o ddatgysyllrtu o'u haddysg o ganlyniad i rwystrau economaiddcymdeithasol y maen nhw'n eu hwynebu tu allan i amgylchedd yr ysgol.
Mae proffilio pobl sy'n agored i niwed yn ein galluogi ni i symud y tu hwnt i'r dull traddodiadol o gategoreiddio plant a phobl ifainc sydd mewn perygl o ymgysylltu oherwydd maen nhw'n perthyn i grŵp penodol sy'n agored i niwed, er enghraifft cynhalwyr ifainc, Plant sy'n Derbyn Gofal, plant sydd wedi'u heffeithio oherwydd bod rhiant yn y carchar, troseddwyr ifainc ac ati. Yn lle hynny, mae'n ein galluogi ni i edrych ar sawl nodwedd er mwyn sefydlu diffiniad ehangach o'r hyn y mae bod yn agored i niwed yn ei olygu yn nhermau sicrhau canlyniadau addysgol. Trwy wneud hyn, mae modd i ni gynllunio a darparu gwasanaethau sydd wedi'u seilio ar lefel yr effaith sydd gan eu sefyllfa ar eu hymgysylltiad ag addysg, yn hytrach na darparu ymyriadau sy'n canolbwyntio ar y grŵp y maen nhw'n perthyn iddo. Mae hefyd yn ein galluogi ni i ddarparu ymateb cyson i ystod anghenion eang, lle nad yw'r mynediad yn ddibynnol ar ddatgelu ailadroddus, ac felly'n lleihau'r cyfle posib o stigma neu osod labeli ar bobl.
Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae hyn wedi'i ddatblygu y tu hwnt i'r cylch gwaith 'Addysg', i nodi teuluoedd y mae angen ymyrraeth gynnar arnyn nhw er mwyn ceisio osgoi'u hanghenion rhag cynyddu i gyfnod lle mae angen ymyrraeth statudol gan y Gwasanaethau i Blant. Mae hefyd yn cael ei ddatblygu er mwyn cynhyrchu 'Proffil y Gymuned' er mwyn cefnogi ein hymrwymiad rhanbarthol i Blant yn Gyntaf drwy greu 'Parthau i'r Gymuned'. Ar hyn o bryd, rydyn ni'n creu proffil pobl agored i niwed y Blynyddoedd Cynnar fel rhan o Brosiect Cyd-adeiladu'r Blynyddoedd Cynnar gyda Llywodraeth Cymru. Ein nod yw sefydlu dull cyson o ddefnyddio'r Proffilio Pobl sy'n Agored i Niwed fel adnodd adnabod er mwyn cynllunio, datblygu a darparu gwasanaethau ar gyfer unigolion, teuluoedd a chymunedau yn RhCT.
GofaliChwarae
Cafodd y Gwasanaeth GofaliChwarae ei sefydlu er mwyn disodli'r Cynllun Hwyl yn ystod y Gwyliau blaenorol er mwyn ehangu argaeledd y gwasanaeth. Weithiau fydd plant a phobl ifainc ddim yn cael cyfleoedd chwarae o ganlyniad i'w hamgylchiadau personol neu deuluol. Mae Gofal i Chwarae yn wasanaeth sy'n cynnig cymorth i blant a phobl ifainc 0-25 oed gael mynediad i gyfleoedd chwarae a gweithgareddau ieuenctid, a/neu gymryd rhan ynddyn nhw. Natur y Gwasanaeth yw sicrhau bod gan bob plentyn a pherson ifanc fynediad at gyfleoedd sy'n briodol i'w hanghenion, a bod y rhain yn cael eu darparu fel rhan o ddarpariaeth gyffredinol prif ffrwd lle bynnag y bo modd. Mae tri math o gyfle ar gael drwy'r Gwasanaeth Gofal i Chwarae:
* Mae yna leoliadau gofal plant ar gael i blant 0-4 oed. Bydd plant yn cael eu rhoi yng ngofal darparwyr gofal oriau dydd neu warchodwyr plant.
* Mae lleoliadau sy'n darparu cyfleoedd chwarae ar gael i blant a phobl ifainc 5-14 oed. Lle bynnag y bo modd, bydd plant a phobl ifainc yn cael eu lleoli gyda darparwyr chwarae sy'n cynnig gweithgareddau chwarae rhydd fel rhan o gynlluniau chwarae yn ystod y dydd yn ystod gwyliau'r ysgol. Serch hynny, er mwyn diwallu anghenion datblygiadol neu feddygol plentyn neu berson ifanc,
efallai y bydd angen ei leoli gyda darparwyr gofal oriau dydd neu warchodwyr plant lle bo angen.
* Mae gweithgareddau ar gael i bobl ifainc 11-25 oed. Mae'r elfen yma yn cael ei darparu mewn partneriaeth â Gwasanaeth Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid y Cyngor. Bydd gan bobl ifainc gyfle i gymryd rhan mewn sawl math o weithgareddau a theithiau yn ystod cyfnod gwyliau'r ysgol, yn ogystal â Darpariaeth Estynedig gyda'r hwyr.
* Ers mis Medi 2017, mae 221 o blant a phobl ifainc wedi cael mynediad i gyfleoedd chwarae â chymorth drwy GofaliChwarae.
Hyblygrwydd Cyllid
Mae ein hymagwedd tuag at Hyblygrwydd Cyllid wedi'i seilio ar fynediad cyfartal i bawb at wasanaethau, gan gynnwys mynd i'r afael â rhwystrau y mae grwpiau penodol yn eu hwynebu. Bydd yr ymagwedd gynhwysol at gael un pwynt mynediad hefyd yn hwyluso'r tegwch o ran darparu gwasanaethau, yn ogystal â'r dull nodi anghenion mewn modd ymatebol a rhagymatebol. Mae ein gweledigaeth o ddarparu'r gwasanaethau cywir i'r bobl gywir ar yr adeg gywir yn cefnogi'r ddarpariaeth o wasanaethau sy'n seiliedig ar anghenion yn deg. Rydyn ni wedi ymgymryd â gwaith o ran sefydlu mynediad cyffredinol i gymorth rhianta ac ymyrraeth arbenigol gan ymwelwyr iechyd drwy'r Gwasanaeth Teuluoedd Gwydn drwy ddefnyddio cyllid yn hyblyg. Mae hyn yn ein galluogi ni i ddarparu gwasanaethau ymatebol a chynhwysol i'r rhai sydd eu hangen.
Caiff asesiadau effaith ar gydraddoldeb eu cwblhau ar gyfer unrhyw gynnig i newid gwasanaeth sy'n cael ei gyflwyno i'r Cabinet i'w ystyried.
Drwy ddefnyddio'r rhaglen 'Capita One', mae modd dadansoddi'r data o gysylltu ac ymgysylltu yn ôl nodweddion gwarchodedig y defnyddwyr gwasanaeth os oes angen.
Mae ein Gwasanaeth Gofal i Gwsmeriaid yn parhau i ddarparu gwasanaeth hollgynhwysol, ac mae pawb yn cael gwybod am y lleoliadau a'r amseroedd agor. Mae rhai o'n prosesau allweddol ni'n mynd ati'n uniongyrchol i hyrwyddo darpariaeth deg e.e. mae'r wefan yn helpu pobl sydd wedi colli'u golwg, mae Bathodynnau Glas yn helpu pobl sydd ag amrywiaeth o anableddau ac ati.
Mae ein Gwasanaeth Cynghori yn cynnig ystafelloedd cyngor sydd â system ddolen sain er mwyn gwella'r sain ar gyfer pobl sydd â nam ar eu clyw. Rydyn ni'n cefnogi cyfieithu a dehongli, gan gynnwys Iaith Arwyddion Prydain, gyda chymorth gan Wasanaeth Dehongli a Chyfieithu Cymru. Mae'r Ganolfan Alwadau yn mabwysiadu'r 'Canllawiau Galwadau Di-rwystr' gan y Business Disability Forum. Rydyn ni'n cynnig llinell synhwyraidd, ac yn ei hyrwyddo - "ffôn neges destun" y Ganolfan Alwadau ar gyfer pobl fyddar neu sydd â nam ar eu clyw.
Mae cofnodion ein gwasanaeth Llinell Fywyd yn cynnwys hanes meddygol, iaith, cred neu grefydd, ac anghenion unigol fel bod modd i ni gynnig y cymorth priodol i gwsmeriaid, ac ymateb yn briodol. Mae ein gwasanaeth Llinell Fywyd yn cefnogi 98 o gwsmeriaid sydd mewn perygl o oddef trais domestig ac sy'n flaenoriaeth gan yr Heddlu.
Cafodd ein Huned Cymorth i Fusnesau ei hail-drefnu yn ddiweddar, ac mae'n gweithio'n uniongyrchol â'r Garfan Drawsnewid yn y Learning Curve er mwyn penodi gwirfoddolwyr sydd ag anableddau ac sy'n chwilio am swydd amser llawn. Mae hyn yn eu galluogi i ennill profiad gwaith gwerthfawr er mwyn gwella'u sgiliau mewn amgylchedd gwaith.
Cafodd y Cylch Trafod Materion Anabledd ei sefydlu o ganlyniad i adborth o'r Gynhadledd Anabledd Estyn Allan yn 2003. Mae'r Cylch Trafod yn monitro'r broses o gyflwyno Cynllun Gweithredu y Cynllun Cydraddoldeb Strategol ac yn cyfrannu'n rheolaidd at ystod eang o ymgynghoriadau e.e. y broses pennu'r gyllideb ar gyfer y Cyngor a mentrau Llywodraeth Cymru.
Mae'r Garfan Cydraddoldeb ac Amrywiaeth hefyd yn rhoi gwybod i aelodau o'r cylch am eitemau a all fod o ddiddordeb iddyn nhw. Mae hyn wedi arwain at aelodau yn cyfrannu at faterion lleol.
Ym mis Hydref 2017, cynhalion ni gynhadledd ar gyfer cynhalwyr a phobl ag anableddau er mwyn cynnig cyngor, cymorth, gweithdai a gweithgareddau i'r cyhoedd ar ystod o bynciau perthnasol.
Mae Grŵp ar gyfer Swyddogion Materion Anabledd yn parhau i gwrdd. Mae'r gweithgor yn cynnwys swyddogion sydd un ai'n darparu gwasanaethau i bobl anabl yn uniongyrchol neu'n cyfrannu at sicrhau gwasanaethau sy'n fwy hygyrch, neu fod elfen o'u swydd yn cynnwys delio â materion anabledd. Mae'r grŵp yn cwrdd bob chwarter er mwyn rhannu gwybodaeth, nodi arferion gorau a hyrwyddo cyfathrebu mewnol.
Mabwysiadodd y Cyngor y Siarter 'Dying to Work'. Mae'r ymgyrch yma gan y TUC yn gofyn bod salwch terfynol yn cael ei ystyried yn 'nodwedd warchodedig' fel bod modd i weithwyr sydd â salwch terfynol fwynhau 'cyfnod gwarchodedig' lle nad oes modd i'w swydd ddod i ben o ganlyniad i'w salwch. Drwy fabwysiadu'r siarter yma yn ei bolisïau a'i weithdrefnau, mae'r Cyngor yn sicrhau ei fod yn cefnogi ei weithwyr yn ystod y cyfnodau anoddaf.
Rydyn ni wedi datblygu gwasanaeth newydd, sef y Gwasanaeth Cyflogaeth a Sgiliau. Mae gan y gwasanaeth yma ddiwylliant cynhwysol, ynghyd â dealltwriaeth dda o'r rhwystrau y mae unigolion yn eu hwynebu a'r camau gweithredu sydd eu
hangen er mwyn gwneud y gwasanaethau'n fwy hygyrch a theg. Caiff arfer dda ei rhannu ym mhob maes y Gwasanaeth Cyflogaeth a Sgiliau, yn fewnol a thu hwnt i'r Cyngor, er mwyn cadw cysondeb ar draws y meysydd darpariaeth gwahanol.
Prosiectau'r Gronfa Gymdeithasol Ewrop
Mae ein dull Cyfathrebu a Marchnata strategol yn sicrhau bod trigolion yn effro i'r holl brosiectau. Rydyn ni'n darparu prosiectau ym mhob adeilad cymunedol ledled y sir fel bod pob un yn hygyrch yn ddaearyddol. Mae staff ein prosiectau'n ymgymryd ag ymweliadau â chartrefi'r sawl sy'n cymryd rhan er mwyn cynnig cymorth i'r sawl efallai nad oes modd iddyn nhw adael eu cartrefi ar ddechrau'r prosiect. Cafodd ein prosiectau 'Ignite' a 'Platform 1' eu datblygu'n arbennig ar gyfer y sawl sydd ag anghenion ychwanegol ac anableddau.
Cymunedau am Waith a Mwy (CaW+)
Cyn daeth y grant Cymunedau yn Gyntaf i ben, cafodd asesiad effaith ar gydraddoldeb ei gynnal a'i ddefnyddio er mwyn llywio'r dull Ymgysylltu â'r Gymuned ar gyfer y ddwy raglen newydd wedi'u hariannu gan y grant, CaW+ a Gwaddol.
Mae'r rhaglen CAW+ bellach yn cynnwys y fwrdeistref gyfan, yn hytrach na bod yn wasanaeth sy'n benodol i gôd post, ac mae modd i'r rhaglen weithio gydag unrhywun nad oes modd iddyn nhw gael mynediad at gymorth oddi wrth unrhyw grant Cronfa Gymdeithasol Ewrop arall. Felly, mae cymorth cyflogaeth ar gael i unrhyw un sy'n byw yn y fwrdeistref, o gam 1 i gam 4 o'r llwybr i gyflogaeth. Mae pob aelod o staff eisoes wedi derbyn hyfforddiant cydraddoldeb, ac wedi cynhyrchu'r llyfryn 'PARCH' mewn partneriaeth â Charfan Cydraddoldeb ac Amrywioldeb y Cyngor.
Mae Swyddog Lleoli Gwaith newydd y gwasanaeth CaW+ wedi llwyddo dod o hyd i gyfle am leoliad yn Swyddfa Cyngor Cymru i Bobl Fyddar ym Mhontypridd. Caiff Cronfa Ataliol ei defnyddio er mwyn talu costau cludiant, dogfennau adnabod er mwyn i gwsmeriaid allu cadarnhau pwy ydyn nhw, a gwiriadau'r Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd. Mae'r hyfforddiant sy'n cael ei gynnig am ddim ar yr adeg cyflwyno.
Addysg i Oedolion
Datblygiad newydd fu ymrwymiad darparu profiad ar gyfer cleientiaid Elite yng Nghanolfan Dysgu Gydol Oes Garth Olwg. Ar hyn o bryd, mae 3 lle wedi'u llenwi gan unigolion sydd ag anawsterau dysgu. Mae Garth Olwg wedi derbyn gwobr yn cydnabod ei fod yn adeilad sy'n addas i bobl â dementia, ac mae pob aelod o staff wedi ymgymryd â hyfforddiant dementia a gweithgareddau wedi'u hwyluso gan bobl â dementia a'u cynhalwyr.
Rydyn ni wedi sicrhau cyllid ar gyfer gweithgareddau'r Prosiect Ymgysylltu â Dementia a'i Grymuso, ac wedi gallu cynnig cyrsiau ar gyfer pobl sydd â gorbryder ac iselder cymedrol drwy fodel rhagnodi cymdeithasol mewn partneriaeth â'r Bwrdd Iechyd Lleol. Cafodd 24 o ddysgwyr eu cyfeirio drwy eu Meddyg lleol, a buon nhw'n cymryd rhan mewn sawl cwrs gan gynnwys coginio ar gyfer dull byw iachus a rhaglen ymarfer corff a ffitrwydd. Yn ogystal â hyn, cafodd unigolion eu cyfeirio at grŵp cymorth ar gyfer pobl sydd ag Alzheimer a phobl sy'n gofalu am rywun ag Alzheimer. Mae sesiynau dawnsio wythnosol wedi'u datblygu er mwyn targedu unigedd cymdeithasol ymhlith pobl hŷn.
Daeth 12 person ar gyrsiau bod yn effro i gwympo, gan ganolbwyntio ar atal damweiniau i bobl hŷn neu anabl.
Mae'r Grant Dysgu yn y Gymuned a'r Cytundebau Masnachfraint yn gofyn bod y gwasanaeth yn anelu'i ddarpariaeth at grwpiau penodol sydd dan anfantais. Yn aml, bydd y rhwystrau y mae'r dysgwyr yma'n eu hwynebu yn gymhleth, ac mae dulliau traddodiadol o addysgu wedi methu ag ymgysylltu â nhw, neu'u cadw nhw mewn addysg. O ganlyniad i hyn, mae'r gwasanaeth wedi datblygu dulliau newydd o weithio er mwyn hwyluso datblygiad y dysgwyr, a'u cynorthwyo i gyflawni canlyniadau llwyddianus.
Mae darpariaeth yn parhau i gael ei chyflwyno i ddysgwyr sydd ag anableddau dysgu difrifol a chymhedrol. Yn 2017/18, cafodd 12 cwrs Sgiliau i Fyw'n Annibynnol eu darparu, gyda chyfanswm o 124 o ddysgwyr yn ymgymryd â nhw. Caiff y ddarpariaeth yma ei chyflwyno gan diwtor penodol sydd â phrofiad penodol o ddysgu dysgwyr a sawl math o anabledd. Mae'r ddarpariaeth yn un eang iawn, sy'n cynnwys modiwlau ar Hanes Cymru, sgiliau hanfodol a byw'n iach. Caiff y cyflawniadau eu cydnabod gyda seremoni wobrwyo flynyddol.
Mae'r Gwasanaeth Rheoli Cerbydau'r Cyngor yn gweithio mewn modd teg a chyfartal, gan ymdrechu i ddiwallu anghenion unigolion lle bod modd gwneud hynny. Caiff cerbydau eu prynu dim ond ar ôl ystyriaeth fanwl o'u haddasrwydd ar gyfer yr angen. Rydyn n'n cwrdd â defnyddwyr pan fyddwn ni'n ystyried cerbydau er mwyn sicrhau eu bod nhw'n diwallu eu hanghenion, er enghraifft hygyrchedd i gadeiriau olwyn ar gerbydau'r Llyfrgelloedd, ynghyd â silffoedd is a chysylltiadau ar gyfer iPads. Yn ogystal â hyn, mae gan y cerbydau hongiad y mae modd ei godi neu'i ostwng er mwyn galluogi mynediad i ragor o ardaloedd nag oedden nhw'n flaenorol.
Bob blwyddyn, mae'r Cyngor yn nodi Diwrnod Coffáu'r Holocost. Ym mis Ionawr 2018, roedd achlysur cyhoeddus yn Llyfrgell Rhydfelen. Roedd hwn yn achlysur cyfoes a oedd yn gysylltiedig â throseddau casineb rydyn ni'n eu gweld heddiw. Yma, codwyd ymwybyddiaeth am sut i adrodd am Droseddau Casineb yn Rhondda Cynon Taf. Daeth disgyblion o nifer o'n hysgolion er mwyn cyfrannu at yr achlysur. Cymerodd disgyblion o Ysgol Gynradd Heol y Celyn ran mewn gweithdy a oedd yn
archwilio ystrydebau. Cefnogodd Gwasanaeth y Llyfrgelloedd Ddiwrnod Coffáu'r Holocost drwy drefnu arddangosfeydd llyfrau yn ymwneud â'r Holocost.
Mae Strategaeth Ddigidol yr Adran TGCh yn helpu'r agenda hollgynhwysol, ac mae'r adran yn chwarae rhan allweddol yn y gwaith o gefnogi a chynnal mentrau 'Dydd Gwener Digidol' ym mhob un o'n llyfrgelloedd, a'r gwasanaeth prawf newydd ar gyfer cwsmeriaid sydd ddim yn gallu gadael eu cartrefi. Y nod yw rhoi cymorth ac arweiniad i unigolion er mwyn gwella eu sgiliau Technoleg Gwybodaeth, eu hyder a'u galluoedd. Drwy ddarparu mynediad i gyfrifiaduron a'r rhyngrwyd, rydyn ni wedi galluogi mynediad at wasanaethau. Drwy gynnig cysylltiad di-wifr am ddim i'r cyhoedd yn ein llyfrgelloedd, canofannau hamdden, safleoedd CaW+ a'n theatrau, mae modd i drigolion gysylltu â'r rhyngrwyd drwy ddefnyddio dyfeisiau eu hunain.
Drwy drafodaethau contractau ffônau symudol, rydyn ni wedi helpu i wella mynediad at ddata 4G, a hyrwyddo Microsoft Office 365 am ddim ar gyfer pob disgybl yn ein hysgolion.
Mae ein Gwasanaethau Cyfreithiol a Llywodraethol yn cynnig gwybodaeth a chyhoeddiadau hygyrch. Mae'n gweithio'n agos â'r Garfan Cydraddoldeb ac Amrywioldeb er mwyn sicrhau bod gofynion y ddyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus wedi'u hadlewyrchu yn ei brosesau a'n fframweithiau, er enghraifft Asesiadau o'r Effaith ar Gydraddoldeb.
Mae'r Gwasanaeth Crwner canolog newydd ym Mhontypridd wedi gosod sawl dews er mwyn gwella hygyrchedd i bob cwsmer.
Mae gwaith datblygu cyfleusterau'r Gwasanaethau Hamdden wedi cynnwys gosod ardaloedd toiledau sy'n niwtral o ran rhywedd, yn ogystal â gosod cyfarpar ffitrwydd hygyrch.
Mae gweithio mewn partneriaeth wedi datblygu cyfleoedd gwirfoddoli sy'n cysylltu ag 'Employability Plus', gan roi cyfleoedd profiad gwaith, gyda'r potensial i fudiadau gwirfoddol gyfrannu fel partner cyflenwi.
Mae ein hadran Datblygu Chwaraeon yn parhau i ddarparu'r Cynllun 'Get Out and Get Active' mewn partneriaeth â Chwaraeon Anabledd Cymru, ac wedi trefnu 2 gwrs hyfforddiant ar gyfer staff a darparwyr gweithgareddau allanol ar y pwnc 'Cynhwysiant o ran Anabledd'. Mae hyn yn parhau i fod ar y trywydd iawn er mwyn cyflawni'r safon Arian ar gyfer 'Insport' erbyn mis Mawrth 2019. Mae'r gwasanaeth yn parhau i fuddsoddi er mwyn datblygu ac adnewyddu ardaloedd chwarae awyr agored sy'n cynnwys darparu offer chwarae cynhwysol. Mae cyfres o weithgareddau sy'n addas ar gyfer pobl â dementia wedi cael eu datblygu a'u darparu.
Mae gan bob llyfrgell yn y Gwasanaeth i Lyfrgelloedd gyflenwad o lyfrau sy'n ymwneud ag iechyd a lles. Cafodd yr arwyddion yn y llyfrgelloedd eu gwella er mwyn helpu defnyddwyr i ganfod stoc yn haws. Anogir staff i greu arddangosiadau iechyd a lles, a cymerodd y gwasanaeth ran mewn achlysur iechyd a lles 'Blue Monday'. Roedd yr achlysur wedi gweld llyfrgelloedd ledled de-ddwyrain Cymru yn hyrwyddo iechyd a lles ar ddiwrnod mwyaf trist y flwyddyn.
Mae'r gwasanaeth yn parhau i gadw eitemau sy'n ymwneud â chynllun Presgripsiwn Llyfrau Cymru a'r cynllun Llyfrau Llesol, a chaiff staff eu hannog i hyrwyddo'r stoc yma. Mae nifer o sefydliadau sy'n ymwneud â hyrwyddo dull byw iach a lles yn manteisio ar gyfleusterau'r llyfrgelloedd, ac mae staff yn hysbysebu'r gwasanaethau yma a chyfeirio defnyddwyr at y sefydliad priodol os oes angen.
Mae'r gwasanaeth yn awyddus iawn i helpu pobl leol i gael swyddi a phrofiad gwaith er mwyn gwella eu sgiliau, ni waeth beth fo lefel eu gallu. Ar ben penodi Prentis a Swyddog Graddedig, mae'r gwasanaeth hefyd yn manteisio ar wirfoddolwyr er mwyn cefnogi'i staff. Eleni, bu cynnydd sylweddol yn nifer yr oriau gwirfoddoli a gafodd ei gyflawni; o 1,333 y llynedd i 2,442 eleni. Rydyn ni'n annog pobl o bob cenfdir i wirfoddoli.
Hyfforddi staff
Derbyniodd staff hyfforddiant yn ymwyneud â'r Gymraeg, sydd wedi cynnwys codi ymwybyddiaeth o sawl mater cydraddoldeb. Ar ben hynny, mae staff yn derbyn hyfforddiant ar hyn o bryd er mwyn bod yn Hyrwyddwyr Dementia. Byddan nhw hefyd yn derbyn hyfforddiant ar gyfer cyflwyniad i Gredyd Cynhwysol, a'u swyddogaeth o ran cynnig cymorth i unigolion a'u cyfeirio at yr asiantaethau perthnasol.
Adeiladau
Mae hygyrchedd y llyfrgelloedd yn dda, fodd bynnag, oherwydd oedran a lleoliad ambell adeilad mae yna rhai meysydd sy'n achosi problemau. Cafodd cwynion eu derbyn yn ymwneud â Llyfrgell Tonypandy yn benodol. O ganlyniad, cafodd newidiadau i'r mynediad i bobl anabl eu hychwanegu i'r cynllun ailgynllunio'r adeilad er mwyn ei wneud yn fwy addas ar gyfer y defnyddwyr. Mae'r cynllun wedi bod yn destun cais llwyddiannus am gyllid oddi wrth Adran Amgueddfeydd, Archifau a Llyfrgelloedd Llywodraeth Cymru.
Yn gynharach eleni, gwelodd Llyfrgell Pont-y-clun waith gwella yn mynd rhagddo er mwyn mynd i'r afael â phroblem a gafodd ei nodi gan berson ag anabledd.
Y Gwasanaeth Llyfrgell Gartref
Mae'r Gwasanaeth Caeth i'r Tŷ bellach wedi'i newid a'i ailenwi i fod yn y Gwasanaeth Llyfrgell Gartref. Drwy ehangu meini prawf cymhwysedd y Gwasanaeth, mae'n sicrhau bod gan bobl sydd â salwch hir dymor, problemau symudedd, neu sy'n gynhalwyr amser llawn fodd i ddefnyddio'r gwasanaeth. Yn flaenorol, dim ond y sawl a oedd yn gaeth i'w cartrefi oherwydd salwch oedd yn cael manteisio ar y gwasanaeth. Nod ailfrandio'r gwasanaeth yw lleihau'r stigma sy'n cyd-fynd â'r gwasanaeth, ac felly'n rhoi modd i ddiwallu anghenion rhagor o bobl sy'n agored i niwed. Cafodd Cynllun Gweithredu ei ddatblygu er mwyn sicrhau bod anghenion y bobl sy'n agored i niwed yn cael eu monitro yn ystod y cyfnod y bydd y gwasanaeth presenol yn newid i'r gwasanaeth Symudol a'r Gwasanaeth Llyfrgell Gartref newydd.
Caiff data yn ymwneud â phobl eraill sydd â nodweddion gwarchodedig ei gasglu yn rhan o'r adran monitro cydraddoldeb mewn arolygon boddhad cwsmeriaid ac arolygon ymgynghori.
Mae llyfrgelloedd yn cynnal dosbarthiadau Saesneg ar gyfer y sawl sy'n siarad ieithoedd eraill, ac mae yna enghraifft o grŵp LHDT+ yn cwrdd mewn llyfrgell.
Mae'r Gwasanaeth Diogelu'r Cyhoedd yn gweinyddu'r Grant Pobl Hŷn. Caiff y ffurflenni cais a'r canllawiau eu hanfon at grwpiau a sefydliadau i bobl hŷn yn y fwrdeistref er mwyn eu gwahodd i wneud cais am gyllid i'w helpu nhw i roi themâu Heneiddio'n Dda yng Nghymru ar waith. Wrth weinyddu'r grant, daethon ni'n effro i'r grwpiau eraill yn y gymuned ddim wedi'u cynnwys yn ein cronfa ddata. O ganlyniad i hyn, cafodd y gronfa ddata ei diweddaru a bydd pob grŵp rydyn ni'n effro iddyn nhw yn yr ardal yn cael eu gwahodd i wneud cais mewn unrhyw rowndiau pennu cyllid. Nod hyn yw sicrhau bod y broses yn hollgynhwysol, yn gyfartal ac yn cynnig cyfle teg i gyflwyno cais ar gyfer pob unigolyn hŷn.
Aeth Swyddogion Trwyddedu Tacsis i Gynhadledd Pobl ag Anableddau a'u Cynhalwyr yn 2017, a darparon nhw gyflwyniad yn trafod y rhwymedigaethau sydd gan yrrwyr tacsis o ran defnyddwyr cadeiriau olwyn. Mae'r Adran Drwyddedu wedi cynnal ymarferion prynu ar brawf er mwyn sicrhau bod gyrrwyr tacsis yn cyflawni eu rhwymedigaethau o ran cludo defnyddwyr cadeiriau olwyn.
Llwyddodd y Garfan Iechyd a Diogelwch Bwyd mewn cais am arian cronfa oddi wrth yr Asiantaeth Safonau Bwyd er mwyn galluogi swyddogion i ddarparu hyfforddiant un i un i fusnesau yn RhCT sydd â sgôr hylendid bwyd o 2 neu'n is er mwyn eu helpu nhw i wella'r meysydd a gafodd eu nodi'n 'wael' yn ystod yr archwiliad. Y gobaith yw y bydd hyn yn fanteisiol i'r busnesau erbyn yr archwiliad nesaf.
Caiff dyraniadau tai drwy'r Gofrestr Tai Cyffredin eu monitro er mwyn sicrhau eu bod nhw'n cynrychioli'r aelwydydd hynny sy'n aros am dai ar y gofrestr yn ogystal â phoblogaeth y fwrdeistref. Hyd yma, mae'r dyraniadau wedi cynrychioli'r ddau beth yma. Pan fydd pobl yn cyflwyno cais am dai, rydyn ni'n gofyn cwestiynau am eu
nodweddion gwarchodedig yn unol â Deddf Cydraddoldeb 2010. Yn 2017, cysylltodd y Gwasanaethau Tai â Chymunedau yn Gyntaf er mwyn galluogi'r sawl sydd angen cymorth i ddefnyddio 'Homefinder' drwy'r wefan (www.homefinderrct.org.uk) i wneud hynny yn rhan o'r cynllun Dydd Gwener Digidol; mae'r fenter yma'n gweithio'n dda.
Rydyn ni'n gweithio â 'Tai Pawb' a Charfan Cydraddoldeb ac Amrywioldeb y Cyngor er mwyn sicrhau bod y gwasanaethau tai yn ymateb i anghenion pob grŵp, a bod ein Cynllun digartrefedd yn holl gynhwysol.
Mae gwerthusiad effaith y cynelau newydd yn Hope Rescue, Llanharan yn dangos tystiolaeth o wasanaeth tu allan i oriau arferol sy'n well drwy dderbyn cŵn crwydr mewn sefyllfaoedd argyfwng. Yn ogystal â hyn, mae modd trefnu bod perchnogion y cŵn yn gallu'u casglu y tu allan i oriau gwaith arferol os oes angen, os nad oes modd iddyn nhw gyrraedd y cynelau; mae hyn yn gwella hygyrchedd yn ogystal â lles y cŵn.
Caiff Gwasanaeth Dehongli a Chyfieithu Cymru ei ddefnyddio'n helaeth ym mhob rhan o'r gwasanaeth er mwyn helpu i drin tystion a phobl dan amheuaeth yn deg wrth ymchwilio i droseddau.
Mae'r rhaglen Hyrwyddwyr Amrywiaeth Stonewall yn fforwm arferion da i gyflogwyr ynghylch tueddiad rhywiol. Daeth y Cyngor yn Hyrwyddwyr Amrywiaeth yn 2013. Mae'r Garfan Cydraddoldeb ac Amrywioldeb yn parhau i weithio'n agos gyda charfan gweithle Stonewall er mwyn datblygu arferion sy'n cefnogi gweithwyr LHDT, yn ogystal â chael effaith ar y gymuned. Roedd y Cyngor wedi'i nodi ymhlith y 100 Cyflogwr Uchaf ar Restr Stonewall o Gydraddoldeb yn y Gweithle 2018.
Mae'r Gwasanaeth Gofal y Strydoedd yn darparu amrywiaeth o wasanaethau i bob trigolyn a phob rhan o'r gymuned. Mae staff y gwasanaeth yn ymdrechu i ddarparu gwasanaethau mewn modd teg a chyfartal, yn ogystal â mynd gam ymhellach i ddiwallu anghenion pobl lle y bo hynny'n briodol. Dechreuodd hyfforddiant diogelu eisoes ymhlith rhannau o'r staff rheng flaen, ac mae ymgyrchoedd ymwybyddiaeth a llythyron ar gael.
Mae'r gwasanaeth yn darparu cymorth ychwanegol i drigolion sydd angen addasiadau rhesymol, megis casgliadau sbwriel â chymorth i drigolion sydd ag anawsterau symudedd, a chaniatáu rhagor o fagiau duon i drigolion sydd methu â didoli eu gwastraff oherwydd anhawsterau fel nam ar eu golwg. Mae'r gwasanaeth wedi gwella'r modd y mae trigolion yn cael gafael ar fagiau ailgylchu. Caiff bagiau ailgylchu eu dosbarthu i gartrefi unigol y trigolion sydd ag anawsterau symudedd er mwyn annog pawb i gymryd rhan yn yr ymgyrch ailgylchu.
Mae gan y gwasanaeth Cludiant effaith uchel ar nifer y grwpiau sydd wedi'u gwarchod, ac mae'r effaith yn un gadarnhaol iawn. Mae'r Gwasanaeth yn sicrhau
bod ei bolisïau'n deg, yn rhesymol, ac yn cydymffurfio â'r ddyletswydd cydraddoldeb cyffredinol a gafodd ei chyflwyno gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, a'r dyletswyddau cydraddoldeb penodol ar gyfer y sector cyhoeddus.
Mae'r Adnodd Asesu Effaith y Gwasanaeth Bysiau bellach yn rhan o'r drefn flynyddol, ac mae'n cael ei ddefnyddio i flaenoriaethu a llywio amcanion y gwasanaeth. Mae'r adnodd yn archwilio nifer y defnyddwyr ar bob taith, cost ar gyfer pob teithiwr, argaeledd y gwasanaethau amgen, yr effaith ar y rhwydwaith, gweithwyr sifft, gofal iechyd, ymweld ag ysbytai, addysg a hyfforddiant. Mae wedi'i brofi'i hun i fod yn gwasanaeth tryloyw, a thrwy Asesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb ar y cyd wedi llwyddo nodi problemau posibl, a lliniaru'u heffaith.
Yr hyn sy'n helpu gyda diwygiadau cost isel i amserlenni yw siarad â Chynghorwyr, defnyddwyr a fforymau, er enghraifft 'Bus User Surgeries', yn ogystal â gwasanaethau ffonio ar gyfer cludiant mewn ardaloedd sydd heb gludiant cyhoeddus fel Bryntirion, Glancynon, Carnetown ac ardal Moel yn y Pentre. Caiff rhain eu hariannu gan Gronfa Cludiant yn y Gymuned y Cyngor o fis Tachwedd 2018.
Y tro diwethaf i'r Cyngor gyhoeddi canlyniadau ei Arolwg Ymgysylltu â Thrigolion oedd ym mis Chwefror 2017. Roedd yr ymatebion i'r adran am drafnidiaeth gyhoeddus yn gadarnhaol iawn ar y cyfan, yn enwedig yr ymatebion gan y rheiny sy'n gymwys i ddefnyddio trafnidiaeth am ddim. Caiff mwy na 90% o'r rhwydwaith ei ddarparu'n fasnachol, a chafodd ei ddisgrifio fel rhwydwaith "rhagorol", "a gaiff ei ddefnyddio'n gyson", "yn dda iawn i bobl hŷn" a dywedodd rhywun eu bod nhw'n "dwlu ar yr agwedd gymdeithasol o deithio ar y bws". Er i'r ffigur o ran pobl sy'n fodlon â'r rhwydwaith cyffredinol gynyddu i 81% (o 80%), cynyddodd y ffigur o ran y rheiny oedd yn fodlon ar ddibynadwyedd y bysiau i 87% (o 72%). Bydd y cwestiynau'n cael eu hailadrodd yn 2019.
Mae modd i bob trigolyn sy'n hŷn na 60 oed hawlio tocyn bysiau gostyngol ac mae 54,893 o bobl wedi manteisio ar y cynnig yma. Caiff 5,081 o docynnau ychwanegol eu cyflwyno i bobl sydd o dan 60 oed ond sy'n anabl.
Yn dilyn ymgynghoriad â Grŵp Mynediad Lleol, mae'r gwasanaeth wedi sicrhau cyllid gan sawl ffynhonnell er mwyn ymgymryd â gwaith gwella arosfannau bysiau sydd ar hyd llwybr bysiau. Mae'r gwaith yn cynnwys gosod cysgodfannau newydd (os bydd digon o le ar y llwybr), polion a baneri newydd mewn safleoedd bysiau, cerbiau newydd sydd wedi'u codi, gydag ymylon graddedig, fel bod modd camu ar y bysiau heb ddefnyddio gris (does dim gris ar y bysiau), yn ogystal â gosod wyneb newydd ar y man sefyll i gwsmeriaid ac adnewyddu'r marciau ar y safleoedd bysiau. Mae'r buddsoddiad mewn seilwaith gorsafoedd bysiau wedi bod yn sylweddol, ac erbyn diwedd 2017/18 llwyddodd y gwasanaeth i osod cerbiau hygyrch wedi'u codi yn 49.2% o'i 1,192 safle bws. Mae'r awdurdod bellach yn y 2il safle yng Nghymru o ran hyn.
Er mwyn mynd i'r afael â phryderon y trigolion am barcio anwahaniaethol yn ei wneud yn anodd i fysiau stopio yn agos at y cwrbyn, ac yn effeithio ar lif y traffig, mae'r adran gorfodi â chamerâu symudol wedi llwyddo i gadw manau croesi i gerddwyr, mynedfeydd ysgolion ac arosfannau bysiau yn glir rhag cerbydau sydd wedi'u parcio'n anghyfreithlon.
Mae rhwydwaith y priffyrdd, a'r llwybrau cerdded diogel, yn datblygu drwy'r amser o ganlyniad i waith gwella fel mannau croesi newydd, datblygiadau a nodweddion diogelwch ar y ffyrdd. Mae modd i'r newidiadau yma effeithio ar gymhwysedd ar gyfer cludiant am ddim i'r ysgol, ac felly mae'n ddoeth adolygu effaith y newidiadau yma o bryd i'w gilydd, a diweddaru cymhwysedd unigol, gan sicrhau bod meini prawf cymhwysedd y Cyngor yn cael ei weinyddu mewn modd teg. Mae meini prawf y Cyngor ymhlith y rhai mwyaf hael yng Nghymru. Yr adolygiad diweddaraf o ran darpariaeth cludiant ysgol oedd ym mis Mehefin 2017. Derbyniodd gadarnhad y Cabinet ar 28 Medi 2017.
Caiff y ddarpariaeth o ran cludiant i bobl sydd ag Anghenion Dysgu Ychwanegol ei theilwra i anghenion unigol y dysgwr gan garfan arbenigol yn y gwasanaeth. Mae hyn yn adlewyrchu'r amrywiaeth o ran galluedd corfforol yn y gymuned, ac mae gan 914 o'r 12,186 o ddysgwyr a gaiff eu cludo anghenion dysgu ychwanegol. Yn ogystal â hynny, trefnodd y gwasanaeth hyfforddiant arbennig ar gyfer gyrwyr a chynorthwywyr teithio ym maes ymwybyddiaeth o awtistiaeth ac epilepsi, cymorth cyntaf, yn ogystal â deall ymddygiad heriol a'i reoli.
Mae'r gwasanaeth yn gweithio gyda'r Gwasanaethau Ymgysylltu a Chyfranogiad Ieuenctid a'r Garfan Bontio o fewn y Gwasanaethau Gofal yn y Gymuned a'r Gwasanaethau i Blant er mwyn helpu pawb o bob oed, gallu ac â phob angen sydd â diffyg ymwybyddiaeth o ddiogelwch ar y ffyrdd, ac sy chwaith ddim yn gwybod sut i deithio ar gludiant cyhoeddus. Mae hyfforddiant ar sut i deithio'n cael ei ystyried yn fanteisiol o ran helpu pobl ag anghenion ychwanegol i gael mynediad teg ac annibyniaeth. Mae'n helpu o ran goresgyn heriau, yn cael gwared ar rwystrau i deithio'n annibynnol ac yn rhoi mynediad well at swyddi, gwasanaethau a rhwydweithiau cymdeithasol. Mae'n eu hysgogi nhw o ganlyniad i'r sgiliau newydd ac i fanteisio ar y cyfleoedd sydd yn eu cymunedau.
Mae'r Cyngor yn bartner yng Ngwasanaeth Dehongli a Chyfieithu Cymru (WITS) ac mae gydag e Gytundeb Lefel Gwasanaeth ar gyfer darparu'r gwasanaeth priodol drwy Gyngor Caerdydd. Yn ystod 2017/18, cafodd 345 trefniant eu gwneud drwy'r gwasanaeth. Cafodd 19 o ieithoedd eu defnyddio, yn ogystal â dehonglwyr Iaith Arwyddion Prydain.
Y pum iaith a gafodd eu ceisio fwyaf yn ystod 2017/18 oedd Lithwaneg, Mandarin, Cwrdeg / Sorani, Portiwgaleg ac Arabeg.
Trwy ddarparu gwasanaeth cyfieithu ar y pryd, mae'r Uned Gwasanaethau Cymraeg wedi galluogi trigolion i fanteisio ar achlysuron a fyddai wedi bod yn amhosib iddyn nhw fod yn bresennol ynddyn nhw o ganlyniad i rwystr iaith. Dylai pwysigrwydd hyn ddim cael ei danbrisio, yn enwedig o ran creu cymunedau cydlynol.
Mae dau aelod o'r Uned Gwasanaethau Cymraeg yn rhan o Rwydwaith Cynghreiriaid y staff ac roedden nhw'n bresennol yng Ngorymdaith 'Pride Cymru', gyda'u pennaeth gwasanaeth, yng Nghaerdydd eleni. Mae'r rhwydwaith yma yn fodd pwysig o gefnogi unrhyw aelod o staff sydd yn profi anhawsterau yn y gwaith, neu sy'n cael problemau ymgartrefi ar ôl penodi; system cyfaill yw hyn yn y bôn. Mae'r staff sydd yn rhan o'r rhwydwaith yn derbyn cynigion i gyfleoedd hyfforddiant sy'n canolbwyntio ar faterion cydraddoldeb fel bod ganddyn nhw ddealltwriaeth dda o faterion LHDT+, a'r rhwystrau y gallai staff â nodweddion gwarchodedig eu hwynebu.
Cyflawni Strategaethau'r Cyngor
Mae'r Cyngor yn ymgynghori ac yn ymgysylltu â'i drigolion er mwyn casglu gwybodaeth ar gyfer cynllunio, blaenoriaethu a nodi meysydd i'w gwella a gwasanaethau i'w newid, pennu a monitro safonau perfformiad a mesur ansawdd y gwasanaethau rydyn ni'n eu darparu.
Mae'r Cyngor wedi parhau i ddatblygu dull wyneb yn wyneb er mwyn ymgysylltu â thrigolion yn 2018. Ei nod yw cynnal sgwrs â'n trigolion sy'n ein galluogi ni i edrych ar eu hymatebion gwreiddiol yn fwy manwl. Mae'n helpu'r Cyngor a'i bartneriaid i ddeall beth yw barn trigolion am y lle maen nhw'n byw a'r gwasanaethau maen nhw'n eu derbyn.
Aeth y Garfan Ymgynghori i achlysuron a fforymau er mwyn ymgymryd ag ymarferion ymgynghori wyneb yn wyneb, gan gynnwys y Fforwm i Bobl Anabl, Fforwm i Bobl Hŷn, a Fforwm Ieuenctid RhCT gyfan. Roedden ni hefyd wedi ymgymryd ag ymchwil ymgysylltu â thrigolion a oedd yn cynnwys sawl achlysur mewn llyfrgelloedd, parciau a chanolfannau hamdden. Yn ogystal â hynny, gofynnon ni i bobl wneud sylwadau ar amrywiaeth o Wasanaethau'r Cyngor a disgrifio'u profiadau o ran defnyddio'r gwasanaethau yn ystod ein hymarfer ymgysylltu blynyddol mewn perthynas â'r gyllideb. Yn rhan o hyn, parhaon ni i sgwrsio â thrigolion mewn sioeau teithio canol tref, canolfanau hamdden a llyfrgelloedd. Defnyddion ni system efelychu cyllideb ar-lein er mwyn galluogi trigolion i roi cynnig ar osod cyllideb y Cyngor eu hunain, ynghyd ag ymgyrch cyfryngau cymdeithasol gan ddefnyddio cwestiynau a systemau pleidleisio er mwyn casglu ymatebion. Cynhalion ni sesiwn ymgynghori brawf gyda disgyblion ysgolion cynradd er mwyn sicrhau bod eu lleisiau'n cael eu clywed yn ystod y broses. Roedd y gwasanaethau
yma yn seiliedig ar flaenoriaethau/buddsoddiadau presennol y Cyngor neu feysydd lle roedd angen i ni gael barn ein trigolion.
Rydyn ni wedi parhau i ymgysylltu â thrigolion ar-lein a thrwy'r cyfryngau cymdeithasol er mwyn casglu barn trigolion a hyrwyddo ymgynghoriadau. Rydyn ni wedi defnyddio system bleidleisio Twitter er mwyn gofyn cwestiynau yn ystod yr ymgynghoriad ar gyllideb.
Rydyn ni wedi parhau i feithrin cydberthnasau â thrigolion sy'n 50 oed neu'n hŷn drwy ymgysylltu â'r Cylchoedd Trafod i Bobl Hŷn, a bellach rydyn ni'n eitem reolaidd ar agenda'r Cylch Trafod Materion Anabledd.
Rydyn ni wedi parhau i ddatblygu Fforwm Ieuenctid ledled Rhondda Cynon Taf sy'n gysylltiedig â Fforymau Ieuenctid Rhanbarthol y Cyngor yn ogystal â chynrychiolwyr o gynghorau ysgolion.
Mae'r Garfan Ymgynghori hefyd wedi cefnogi sawl ymgynghoriad gan feysydd gwasanaeth eraill yn 2017/2018, gan gynnwys; achlysuron, hamdden, cynllunio, addysg, adnewyddu canol trefi, gorchymyn diogelu mannau cyhoeddus, twristiaeth, llyfrgelloedd a chludiant. Mae'r ymgynghoriadau yma'n helpu'r gwasanaeth i wella a newid ar sail anghenion y gymuned.
Rydyn ni wedi datblygu ein dull o gasglu data monitro cydraddoldeb drwy ymgynghoriadau, ac rydyn ni'n cynnwys cwestiynau perthnasol yn yr holl arolygyon rydyn ni'n eu cyflawni. Yn ystod ymgynghoriadau newid gwasanaethau, rydyn ni'n gofyn cwestiwn am nodweddion gwarchodedig, sy'n gofyn i'r ymatebwyr p'un a oes modd iddyn nhw gael eu heffeithio gan gynnig neu newid o ganlyniad i'w nodweddion gwarchodedig.
Er mwyn rhoi adroddiadau a gwybodaeth gyson i'n Carfan Cydraddoldeb ac Amrywiaeth, rydyn ni wedi gwella ein harolwg 'Cynllunio Ymgynghoriadau' a'n taenlen, fel bod modd nodi'r hyn sydd wedi'u gynllunio, beth oedd canlyniadau' ymgynghoriad a'r data monitro cydraddoldeb a gafodd ei nodi.
Caiff dulliau ar y cyd tuag at ymgynghori ac ymgysylltu eu cydlynu drwy Grŵp Cynhwysiant, Cyfathrebu ac Ymgysylltu ar y cyd sy'n atebol i Fwrdd Cydweithio Cwm Taf. Nod y grŵp yw darparu dull effeithiol ac effeithlon o ymgynghori ac ymgysylltu ar draws partneriaid Rhondda Cynon Taf a Merthyr Tudful. Yr hyn sy'n ganolog i ddarpariaeth y cynllun yma yw bod pob partner yn dilyn Egwyddorion Cenedlaethol 'Participation Cymru' o ran Ymgysylltu â'r Cyhoedd a Safonau Cyfranogiad Cenedlaethol Plant a Phobl Ifainc Cymru. Mae ymgysylltu â'r cyhoedd yn ymwneud â gweithio gyda'n gilydd i wella gwasanaethau.
Cyflawniad y Cyngor
Prif gynllun strategol y Cyngor yw ei Gynllun Corfforaethol - Y Ffordd Ymlaen. Mae'r cynllun yma'n amlinellu blaenoriaethau'r Cyngor ar gyfer y pedair blynedd rhwng 2016 a 2020. Caiff y camau gweithredu manwl er mwyn cyflawni'r blaenoriaethau yma eu hamlinellu mewn cynlluniau sy'n destun monitro a chraffu gan y Cynghorwyr bob chwarter. Mae hyn yn rhan o Adroddiadau Cyflawniad y Cyngor i'r Cabinet. Ar ddiwedd y flwyddyn, caiff y cynlluniau eu herio, eu hadolygu a'u gwerthuso yn fwy manwl. Wedyn, caiff y canlyniadau eu cynnwys yn Adroddiad Cyflawniad Corfforaethol y Cyngor.
Diffyg Gwybodaeth ac Effeithiolrwydd
Er y cafodd llawer o wybodaeth ei chasglu ar gyfer yr adroddiad hwn, rydyn ni'n cydnabod ei bod hi'n anodd casglu a monitro pob darn o wybodaeth o fewn Cyngor maint Rhondda Cynon Taf. Mae nifer o rwydweithiau traws-Gyngor, e.e. y Grŵp Swyddogion Anabledd, eisoes yn gweithredu er mwyn sicrhau bod gwybodaeth ac arferion da yn cael eu monitro a'u rhannu. Ond, rydyn ni'n cydnabod bod angen gwneud rhagor i sicrhau dull cyson tuag at rannu gwybodaeth.
Mae nifer o enghreifftiau o arfer da lle mae gan feysydd gwasanaeth ddarpariaeth ar gyfer pobl sydd â nodweddion gwarchodedig. Serch hynny, mae angen gwella'r sefyllfa gyffredinol o ran cysondeb yr wybodaeth a gaiff ei chasglu. I weld sut rydyn ni'n mynd i'r afael â hyn, ewch i adran 'camau pellach' yr adroddiad hwn.
6. Amcanion Cydraddoldeb
Cafodd amcanion cydraddoldeb eu cynllunio i'n helpu i arwain a chyflawni'n well mewn perthynas â'r Ddyletswydd Cydraddoldeb Gyffredinol. Mae ein hamcanion cydraddoldeb fel a ganlyn:
- Achosion 'Troseddau Casineb' a 'Mynd i'r Afael ag Agweddau ac Ymddygiad Negyddol'
- Datblygu Trefniadau Monitro Mwy Cadarn
- Cyflog y Rhywiau
Achosion 'Troseddau Casineb' a 'Mynd i'r Afael ag Agweddau ac Ymddygiad Negyddol'
Beth rydyn ni wedi'i gyflawni
Trosedd Casineb
Rydyn ni eisoes wedi nodi ein bod ni wedi datblygu Strategaeth Troseddau Casineb ar gyfer Rhondda Cynon Taf. Yn rhan o'r strategaeth, cafodd Grŵp Adolygu Troseddau Casineb ei sefydlu yn ardal Cwm Taf. Mae'r grŵp yn cynnwys carfanau heddlu lleol, y Cydlynydd Cydlyniant yn y Gymuned, Swyddogion Cymorth i Ddioddefwyr a'r Uned Eithafiaeth a Gwrthderfysgaeth Cymru. Mae'r grŵp yn cwrdd bob mis ac yn trafod tensiynau a thueddiadau yn y gymuned. Caiff adolygiad o holl achosion trosedd casineb yn yr ardal o'r mis BLaenorol ei dadansoddi, a chaiff diweddariad ei ddarparu ar yr holl gynlluniau gweithredu ar droseddau casineb sy'n weithredol yn y rhanbarth.
Mae gwaith wedi canolbwyntio ar godi ymwybyddiaeth o droseddau casineb drwy weithio mewn partneriaeth agos ag aelodau o'r gymuned sydd fwyaf agored i niwed, ac ymgysylltu â nhw. Yn ystod Wythnos Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb, cafodd sawl gweithgaredd codi ymwybyddiaeth eu trefnu ledled y fwrdeistref, gydag asiantaethau partner fel Heddlu De Cymru a Chymorth i Ddioddefwyr. Cafodd stondinau ymgysylltu eu harddangos yn y colegau, yr ysbytai, y llyfrgelloedd ac yn yr archfarchnadoedd mawr. Drwy ymgysylltu â'r cyhoedd, roedd modd i ni ddangos i'r gymuned beth oedd Trosedd Casineb, sut i roi gwybod amdano, ac amlygu'r gwasanaethau cymorth sydd ar gael i ddioddefwyr.
Mae gweithgareddau ymgysylltu hefyd wedi canolbwyntio ar fusnesau lleol, o ran rhoi gwybod am droseddau casineb a monitro tensiynau.
Cafodd cyfarfodydd eu cynnal gyda phob cymdeithas tai yn Rhondda Cynon Taf er mwyn eu cynghori ar eu gweithdrefnau a'u polisïau yn ymwneud â throseddau casineb, ac i gefnogi'r sefydliadau o ran rhoi gwybod am droseddau casineb a thensiynau.
Mynd i'r afael ag Agweddau ac Ymddygiad Negyddol
Herio Ymddygiad
Rydyn ni'n cynnig ystod o gyrsiau hyfforddiant, gan gynwys Urddas a Pharch, Agweddau Negyddol ac Ymwybyddiaeth o Gydraddoldeb. Mae pob un yn cynnwys pynciau fel cyfrifoldebau'r Cyngor o dan y Ddeddf Cydraddoldeb, herio ystrydebau, iaith ac ymddygiad anaddas, bwlio ac aflonyddu. Mae'r mwyafrif o'n sesiynau hyfforddi yn rhyngweithiol ac yn cynnig llawer o gyfleoedd i gyfranogwyr herio'u rhagdybiaethau. Mynychodd dros 400 o weithwyr, aelodau etholedig a disgyblion sesiynau hyfforddiant yn ystod 2017/2018. Mae adborth o'r hyfforddiant yn dal i fod yn bositif. Nododd y rhan fwyaf o'r cyfranogwyr y byddan nhw'n myfyrio ar y sesiwn ac yn newid eu hymddygiad yn y gweithle. Yn ogystal â hynny, rydyn ni'n annog pobl i lofnodi Ymgyrch #DimAnwybyddu Stonewall, sy'n annog cydweithwyr i herio iaith ac ymddygiad anaddas.
Rydyn ni wedi parhau i gynnal nifer o foreau coffi ar brif safleoedd y Cyngor, ac mae ein rhwydwaith Cynghreiriaid wedi'u cefnogi er mwyn codi ymwybyddiaeth ynglŷn â gwahanol grwpiau o bobl.
Rydyn ni wedi sefydlu Rhwydwaith i Weithwyr sydd ag Anableddau neu sy'n Gynhalwyr. Mae yna aelodaeth fach ar hyn o bryd sy'n ystyried ei chylch gorchwyl a'i feysydd o ddiddordeb.
Rydyn ni'n bresennol ar safle mewnrwyd y Cyngor (Inform) er mwyn codi ymwybyddiaeth o amrywiaeth o wahanol ddyddiau:
- Diwrnod y Lluoedd Arfog a Diwrnod y Milwyr Wrth Gefn
-
Mis Hanes Pobl Dduon
- Diwrnod Rhyngwladol y Merched
- Mis Hanes Pobl Lesbiaidd, Hoyw, Ddeurywiol a Thrawsrywiol
- Diwrnod Rhyngwladol Pobl Anabl
- Diwrnod Coffa Pobl Drawsryweddol
-
Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd
- Diwrnod Crefydd y Byd
Ymrwymiad i Raglen Hyrwyddwyr Amrywiaeth Stonewall
Mae'r Cyngor yn parhau i ymrwymo i Raglen Amrywiaeth Stonewall ac yn gwneud rhagor o gynnydd yn y maes yma. Rydyn ni'n cefnogi nifer o fentrau, gan gynnwys y canlynol:
- 'Perthyn', rhwydwaith Pobl Lesbiaidd, Hoyw, Ddeurywiol a Thraws*+ cynaledig.
- Parhau i dyfu Rhwydwaith Cynghreiriaid y staff.
- Uwch eiriolwr Pobl Lesbiaidd, Hoyw, Ddeurywiol a Thrawsrywiol amlwg.
- Gwella ffurflenni monitro er mwyn casglu data sy'n gysylltiedig â chyfeiriadedd rhywiol.
- Mynd i Pride Cymru ac ymgysylltu â thrigolion, mewn partneriaeth â Chynghorau eraill o Gymru.
- Rhannu gwybodaeth am gyfeiriadedd rhywiol ar Inform ac ar wefan y Cyngor yn rheolaidd, gan gynnwys blogiau gan staff sy'n aelodau o'r rhwydwaith.
- Chwifio Baner yr Enfys ar gyfer Mis Hanes Pobl Lesbiaidd, Hoyw, Ddeurywiol a Thrawsrywiol, Diwrnod Rhyngwladol yn erbyn Homoffobia a Thrawsffobia ac yn ystod wythnos Pride.
- Cefnogi ein theatrau ar gyfer achlysuron Mis Hanes Pobl Lesbiaidd, Hoyw, Ddeurywiol a Thrawsrywiol.
- Cafodd lluniau 'Eiconau a Chynghreiriaid' Pride Cymru eu harddangos ym Mharc Treftadaeth Cwm Rhondda a Llyfrgell Pontypridd.
- Hyrwyddo'r Ymgyrch Lasys Enfys.
- Annog pobl i gefnogi'r ymgyrch #DimAnwybyddu.
Roedd y Cyngor wedi cefnogi sefydliad y grŵp cymunedol LHDT+ Cwm Rhondda 'Cymoedd Balch', ac mae'n parhau i gefnogi'r grŵp ar sawl menter.
Ymrwymiad i Addewid Amser i Newid Cymru: Addewid Sefydliadol
Ym mis Rhagfyr 2014, llofnododd y Cyngor Addewid Sefydliadol Amser i Newid Cymru. Drwy lofnodi'r Addewid, rydyn ni wedi ymrwymo i fynd i'r afael â stigma a gwahaniaethu mewn perthynas ag iechyd meddwl yn y gweithle.
Mae'r Garfan Cydraddoldeb ac Amrywioldeb yn cynnal sesiynau 'Amser i Siarad' rheolaidd ar safleoedd y Cyngor. Cafodd sesiynau eu cynnal mewn sawl lleoliad y Cyngor, yn ogystal â mewn rhai ysgolion uwchradd. Mae'r rhain yn sesiynau galw heibio sy'n annog staff i ddechrau sgwrs ynghylch iechyd meddwl. Ar Ddiwrnod 'Amser i Siarad' ym mis Chwefror, roedd ymgyrch mewnol ac allanol o ran cyfryngau er mwyn codi ymwybyddiaeth o'r ymgyrch ac annog sgyrsiau.
Datblygu Trefniadau Monitro Mwy Cadarn
Llwyddodd Carfan Rheoli Cyflawniad y Cyngor i gasglu gwybodaeth berthnasol o bob maes gwasanaeth yn rhan o broses Hunanwerthuso Hunanwasanaeth y Cyngor, er mwyn ei chynnwys yn yr adroddiad yma.
Cafodd sgyrsiau eu cynnal â rhai meysydd gwasanaeth er mwyn casglu data monitro, a chaiff hyn ei ddatblygu ymhellach. Byddwn ni'n parhau i weithio gyda'r Meysydd Gwasanaeth i adolygu pa wybodaeth a gaiff ei chasglu gan ddefnyddwyr gwasanaeth a'i monitro.
Cyflogau'r Rhywiau
Y Gwahaniaeth yng Nghyflogau'r Rhywiau
Ystyr y gwahaniaeth yng nghyflogau'r rhywiau yw'r gwahaniaeth rhwng cyfraddau cyflogaeth cyfartalog dynion a menywod mewn sefydliad. Mae modd ei gyfrifo drwy rannu cyfradd gyflog gyfartalog menywod gyda chyfradd gyflog gyfartalog dynion.
Mae rhaid i'r Cyngor gyhoeddi'r gwahaniaeth yng nghyflogau'r rhywiau rhwng gweithwyr sy'n ddynion ac yn fenywod. Yn ogystal â hynny, mae gofyn iddo gyhoeddi'r data yma ar wahân ar gyfer gweithwyr ym maes Addysg (staff dysgu).
Mae'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn awgrymu'n gryf y dylai sefydliadau gyhoeddi'r gwahaniaeth yng nghyflogau'r rhywiau ar gyfer staff llawn amser a staff rhan amser ar wahân. Caiff unrhyw wahaniaeth o 5% neu fwy yng nghyflogau'r rhywiau ei ystyried yn wahaniaeth sylweddol, a bydd hyn yn gofyn am ragor o ddadansoddi.
Nododd Archwiliad Cyflogau Cyfartal 2018 y gwahaniaethau canlynol:
Ystyr cymedr y gwahaniaeth yng nghyflogau'r rhywiau yw'r gwahaniaeth rhwng cymedr y gyfradd fesul awr ar gyfer gweithwyr llawn amser perthnasol sy'n ddynion a'r cymedr y gyfradd fesul awr ar gyfer gweithwyr llawn amser perthnasol sy'n ferched. Mae ffigur positif yn dangos bod gwahaniaeth sy'n ffafriol i weithwyr sy'n ddynion. Mae ffigur negyddol yn dangos bod gwahaniaeth sy'n ffafriol i weithwyr sy'n ddynion.
Yn gyffredinol, mae'r bwlch cyflog rhwng rhyweddau wedi gostwng i 13.17% o 14.06% yn 2017. Mae'r Cyngor wedi bod yn rhagweithiol o ran ei ymdrechion i ostwng y bwlch, ond mae angen cynnal dadansoddiad pellach er mwyn pennu pa fentrau sydd wedi cael effaith ar y gostyngiad yma.
Ymrwymiad i Brosiect Menywod yn Ychwanegu Gwerth at yr Economi (WAVE)
Mae'r Cyngor wedi bod yn rhan o brosiect arloesol WAVE mewn partneriaeth â Phrifysgol Caerdydd er mwyn cyflawni'r amcanion o ran Cyflogau'r Rhywiau. Rydyn ni wedi dadansoddi'r data ynglŷn â' gweithlu yn drylwyr ac wedi nodi meysydd anghydfod o ran cyflogau'r rhywiau. Mae'r meysydd anghydfod yn cynnwys merched a gaiff eu cyflogi ar raddau 1 i 3.
Mae'r adroddiad cyflawniad yn cael ei ailddylunio, a'i gyflwyno i staff ar bob gradd, gan gydnabod bod angen i fenywod sydd wedi'u cyflogi ar raddau 1 i 3 yn benodol gael cyfle i drafod eu datblygiad yn y gweithle a chyfleoedd dilyniant.
Mae cyfleoedd i weithio'n hyblyg yn parhau i gael eu cyflwyno ar draws adrannau'r Cyngor yn dilyn cynllun prawf llwyddiannus. Yn yr ardaloedd prawf, bu gwelliant amlwg o ran cynhyrchiant gweithwyr, ac mae'r hyblygrwydd a'r cydbwysedd rhwng eu bywyd a'u gwaith wedi gwella. Mae desgiau gwag (hot desks) wedi'u gosod drwy gydol adeiladau'r Cyngor, ac maen nhw'n cael eu defnyddio'n llawn.
Cyflwynon ni 'gynllun i brynu gwyliau blynyddol ychwanegol', sydd eto'n rhoi rhagor o hyblygrwydd i weithwyr.
Mae adolygiad o brosesau ac arferion penodi'r Cyngor wedi'i gynnwys yn Cynllun Darparu AD, oherwydd yn ystod sesiwn hyfforddiant rhagfarn anymwybodol cafodd ei nodi bod modd gwella hysbysebion swyddi a swydd ddisgrifiadau er mwyn annog rhagor o amrywioldeb mewn ymgeiswyr, yn enwedig mewn swyddi sydd ag ystrydebau o ran rhywedd.
Cynnydd Cyffredinol
Fel y gwelir uchod, mae'r camau'n datblygu'n dda a chân nhw eu monitro drwy ddulliau amrywiol a gan Garfan Rheoli Cyflawniad y Cyngor.
7. Asesiadau o'r Effaith ar Gydraddoldeb
Mae'r Cyngor wedi cynnal proses Asesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb ers sawl blynedd. Mae'r broses yn cael ei chynnal o dan yr amgylchiadau canlynol:
- wrth ddatblygu polisïau neu arferion newydd (gan gynnwys cynlluniau corfforaethol, cynlluniau busnes blynyddol a'r gyllideb flynyddol)
- wrth gynnig gwneud newidiadau i bolisïau neu arferion cyfredol, ac wrth gynnal adolygiadau o wariant a gwerthuso rhaglenni
- os oes cynigion i atal neu roi'r gorau i bolisi neu arfer cyfredol
- os yw'r broses Cynllunio Busnes wedi nodi perthnasedd neu oblygiadau i gydraddoldeb
Caiff y broses ei hadolygu'n rheolaidd ac mae eisoes yn ystyried y nodweddion gwarchodedig a nodwyd yn Neddf Cydraddoldeb 2010.
Dechreuodd y Cyngor broses sgrinio ym mis Ionawr 2012. Ei fwriad yw sicrhau bod y broses mor effeithiol â phosib a bod yr wybodaeth sy'n cael ei chasglu yn ystod y cam sgrinio yn gallu cael ei defnyddio os oes angen cynnal Asesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb. Er hynny, mae'r Cyngor yn cynnal Asesiad llawn o'r Effaith ar Gydraddoldeb yn awtomatig.
Mae'r tabl isod yn cynnig cip olwg o Asesiadau o'r Effaith ar Gydraddoldeb a gafodd eu cynnal yn 2017/2018.
Asesiadau o'r Effaith ar Gydraddoldeb
Mae modd gweld manylion llawn y penderfyniadau sydd wedi'u cynnwys yn adroddiadau'r Cabinet drwy'r ddolen ganlynol:
http://www.rctcbc.gov.uk/CY/Council/CouncillorsCommitteesandMeetings/Committee s/Committees.aspx
8. Data Monitro Cyflogaeth
Rhaid i'r Cyngor gasglu a chyhoeddi'r data canlynol bob blwyddyn:
- nifer y bobl sy'n cael eu cyflogi gan yr awdurdod ar 31 Mawrth bob blwyddyn yn ôl eu nodweddion gwarchodedig
- nifer y dynion a menywod sy'n cael eu cyflogi, yn ôl eu:
- swydd
- graddfa (lle bod system graddio yn berthnasol)
- cyflog
- math o gytundeb (gan gynnwys cytundebau parhaol a chyfnod penodol)
- patrymau gwaith (gan gynnwys amser llawn, rhan amser a phatrymau gwaith hyblyg eraill)
- nifer y bobl sydd wedi ceisio am swyddi â'r awdurdod dros y flwyddyn ddiwethaf
- nifer y gweithwyr sydd wedi gwneud cais i newid eu swydd o fewn yr awdurdod, a nodi sawl oedd yn llwyddiannus yn eu cais a sawl oedd ddim
- nifer y gweithwyr sydd wedi gwneud cais am hyfforddiant a sawl un sydd wedi llwyddo
- nifer y gweithwyr a gyflawnodd hyfforddiant
- nifer y gweithwyr a oedd wedi dilyn y weithdrefn gwynion, un ai drwy wneud cwyn neu drwy fod yn destun i'r cwyn
-
nifer y gweithwyr sy'n destun i weithdrefnau disgyblu
- nifer y gweithwyr sydd wedi gadael swydd o fewn yr awdurdod
Rhaid i'r holl wybodaeth uchod gael ei chyflwyno yn ôl pob un o'r grwpiau gwarchodedig gwahanol. Yr eithriad i'r gofyniad hwn yw'r data ynglŷn â swydd, graddfa, cyflog, a math o gytundeb a phatrwm gwaith. Rhaid i'r rhain gael eu trefnu yn ôl menywod a dynion.
Gweler y wybodaeth ynghlwm wrth Atodiad 1 - Data Monitro Cyflogaeth
9. Caffael
Mae'r Cyngor yn gweithredu'r Gronfa Ddata Gwybodaeth am Gymwysterau Cyflenwyr (SQuID) sy'n rhan o'r wefan gaffael genedlaethol - www.Sell2Wales.co.uk
Mae SQuID yn cynnwys cwestiynau craidd sy'n codi'n aml yn ystod y cam dethol. Mae'n cynnwys cronfa ddata o atebion y cyflenwyr at ddibenion eu hailddefnyddio a chynorthwyo prynwyr i greu holiadur drwy ddefnyddio dewin ar sail risg ar gyfer pob cynllun caffael. Y bwriad yw y bydd y pethau yma yn sicrhau'r canlynol:
- Gwell effeithlonrwydd i gyflenwyr a phrynwyr, drwy alluogi bod cwestiynau ac atebion safonol yn cael eu cadw i'w defnyddio yn y dyfodol, drwy gwtogi'r nifer o gwestiynau, a thrwy annog prynwyr i ofyn am wybodaeth os ydyn nhw'n gallu esbonio'n glir sut bydd y wybodaeth yn cael ei defnyddio yn unig.
- Safoni'r cam dethol yn well, a chaniatau ar gyfer addasu cwestiynau i gwrdd â gofynion penodol y caffaeliad.
- Eglurder o ran y cam dethol a'r ffordd y bydd atebion yn cael eu gwerthuso. Bydd hyn yn sicrhau bod cyflenwyr yn gallu penderfynu'n hawdd os ydyn nhw am wneud cynnig am gyfle penodol neu beidio, sut i wneud y gorau o'u cynnig a sut i'w cyflwyno mewn ffordd effeithiol.
- Cyfleoedd gwell i fusnesau bach a chanolig a busnesau lleol allu cystadlu'n deg o ganlyniad i osod cwestiwn sydd wedi'i ystyried yn ofalus. Bydd hyn yn cael gwared â rhai rhwystrau iddyn nhw.
Mae SQuID yn cynnwys adran ynglŷn â chyfleoedd cyfartal sy'n unol â chanllawiau caffael Y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol www.equalityhumanrights.com/wales/
10. Gwybodaeth Hygyrch
Mae'r cyngor yn darparu gwybodaeth mewn amryw o ffurfiau yn ôl angen. Mae meysydd gwasanaeth yn cofnodi ceisiadau am ffurfiau gwahanol gan ddefnyddwyr gwasanaeth er mwyn sicrhau eu bod nhw'n cael eu darparu.
Mae canllawiau ar hygyrchedd ar gael i weithwyr ar ryngrwyd fewnol y Cyngor. Mae'r rhain yn cynnig gwybodaeth ar y math o wybodaeth sydd ar gael, beth mae'r wybodaeth yn ei gwneud, ac yn cynnwys rhestr o gyflenwyr fel bod gweithwyr yn gallu dod o hyd i ffynhonnell y ffurfiau maen nhw wedi gofyn amdanyn nhw.
Mae'r Cyngor wedi mabwysiadau Canllawiau Print Eglur yr RNIB i wella dibynadwyedd ei ddogfennau.
11. Gwaith y Dyfodol
Bydd gwaith tuag at gyflawni'r camau gweithredu sydd wedi'u hamlinellu yn y Cynllun Cydraddoldeb Strategol cyfredol yn parhau, gan gynnwys:
- ymgysylltu ac ymgynghori ag adrannau gwahanol o'n cymuned er mwyn sicrhau bod ein gwasanaethau'n diwallu'u hanghenion penodol.
- bodloni ein cyfrifoldebau o dan y cynllun Hyderus am Anableddau.
- parhau â'n hymrwymiad i'r addewid Amser i Newid Cymru, rhaglen Hyrwyddwyr Amrywiaeth Stonewall a Mynegai Addysg Cydraddoldeb Stonewall.
- parhau i ddarparu hyfforddiant Urddas a Pharch i gydweithwyr ym mhob rhan o'r Cyngor a rhoi gwybod iddyn nhw am eu cyfrifoldebau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, gan eu hannog nhw i herio agweddau negyddol.
- ehangu rhwydweithiau ein gweithwyr er mwyn sicrhau bod eu lleisiau'n cael eu clywed ynghylch y materion sy'n effeithio arnyn nhw.
- parhau i ddatblygu'r prosiect WAVE, gan ganolbwyntio'n benodol ar nifer y gweithwyr sy'n fenywod a pha radd sydd ganddyn nhw mewn swyddi uwch rheoli.
Bydd angen i'r Cyngor nodi amcanion cydraddoldeb newydd, a datblygu Cynllun Cydraddoldeb Strategol newydd ar gyfer 2018. Byddwn ni yn ymgymryd â gweithgaredd ymgysylltu â'r cyhoedd ynghylch yr amcanion cydraddoldeb arfaethedig. Bydd hyn yn cynnwys cwrdd â grwpiau yn y gymuned sy'n cynrychioli'r nodweddion gwarchodedig sydd wedi'u cynnwys yn Neddf Cydraddoldeb 2010. Bydd y Garfan Cydraddoldeb ac Amrywioldeb yn gweithio'n agos gyda meysydd gwasanaeth unigol er mwyn datblygu amcanion cydraddoldeb sy'n adlewyrchu anghenion y gymuned yn Rhondda Cynon Taf.
12. Manylion Cyswllt
Bydd Rhondda Cynon Taf yn croesawu sylwadau ynghylch unrhyw agwedd o'r adroddiad hwn, boed yn sylwadau ar y cynnwys neu'r hyn sydd ddim yn eglur ynglŷn
â'r camau gweithredu a chynnydd o ran cydraddoldeb a chael gwared ar wahaniaethu.
Os oes gennych chi unrhyw sylwadau, neu os hoffech chi ragor o wybodaeth ynglŷn â'r gwaith y mae'r Cyngor yn ei wneud, cysylltwch â:
Melanie Warburton Cydraddoldeb ac Amrywioldeb Cyngor Rhondda Cynon Taf Tŷ Elái Ystad Ddiwydiannol Dinas Isaf Williamstown Tonypandy CF40 1NY
Rhif Ffôn: 01443 444531
E-bost: firstname.lastname@example.org
ATODIAD 1
Data Monitro Cyflogaeth
Mae gwybodaeth monitro cydraddoldeb yn cael ei chadw yn erbyn cofnodion pob gweithiwr sydd ar restr gyflogau'r Cyngor a'r system wybodaeth adnoddau dynol (Vision) Gofynnir am y wybodaeth yn ystod y cam recriwtio ac mae'n cael ei chofnodi ar yr adeg honno.
Mae'r Cyngor yn annog ei holl weithwyr i ddarparu'r wybodaeth yma. Mae arolwg monitro cydraddoldeb yn cael ei gynnal bob 2 flynedd ar gyfer pob gweithiwr sydd heb wybodaeth ar ei ffeil. er mwyn ceisio cael rhagor o wybodaeth.
Wrth baratoi ar gyfer cyflwyno'r gofynion estynedig ar gyfer monitro gweithwyr yn rhan o Ddeddf Cydraddoldeb 2010, cynhaliodd y Cyngor arolwg monitro cydraddoldeb o'i holl weithwyr yn 2011. Roedd yr arolwg yn cynnwys cwestiynau a oedd yn ymdrin â phob un o'r nodweddion gwarchodedig heblaw am feichiogrwydd. Ni chafodd y cwestiwn yma ei ofyn oherwydd mae'n debygol y bydd gwybodaeth ynghylch beichiogrwydd a mamolaeth eisoes ar gofnodion y gweithwyr, a gall y cyfnod ar gyfer dychwelyd i'r gwaith olygu fod y wybodaeth ddim yn ddiweddar.
Mae'r Garfan Cydraddoldeb ac Amrywiaeth wedi gweithio gyda meysydd gwasanaeth eraill i ddod o hyd i ragor o wybodaeth ddefnyddiol. Roedd hyn wedi arwain at greu holiadur a oedd yn cynnwys adrannau ynglŷn â'r defnydd o iaith arwyddion Brydeinig, gallu o ran y Gymraeg ac os oedd gan weithiwr ddyletswyddau gofal. Cafodd y wybodaeth yma ei darparu yn ystadegol i'r meysydd gwasanaeth yn gymorth i'w gwaith a'u strategaethau.
Mae dadansoddiad ystadegol o'r wybodaeth yn cael ei chynnwys yn y tablau canlynol. Mae'n ymdrin â holl weithwyr y Cyngor gan gynnwys athrawon a staff ysgolion.
Pobl sydd wedi'u cyflogi yn ôl nodweddion gwarchodedig
Cafodd y wybodaeth ganlynol ei darparu drwy ddefnyddio rhifau yswiriant pob gweithiwr. Mae hyn yn sicrhau y bydd manylion yn cael eu cynnwys unwaith yn unig lle bod gan weithiwr mwy nag un swydd. Mae hyn yn osgoi bod gwybodaeth yn cael ei dyblu. Mae'r wybodaeth yn cynnwys athrawon a staff ysgol. Bydd rhai cymariaethau yn cael eu gwneud â demograffig lleol Rhondda Cynon Taf am fod 80% o weithwyr yn byw yn ardal y Cyngor.
Rhywedd
Mae'r tabl isod yn dangos gwybodaeth yn ôl rhywedd y gweithwyr:
Mae'r tabl yn dangos yn glir bod y rhan fwyaf o weithlu'r Cyngor yn fenywod. Mae hyn wedi bod yn wir am sawl blwyddyn.
Oedran
Mae'r tabl isod yn dangos gweithwyr yn ôl grŵp oedran:
Fel y llynedd, mae'r tabl hwn yn nodi bod dros hanner o weithwyr y Cyngor rhwng 35 a 54 oed. Mae hyn yn cael ei adlewyrchu gan 40% o boblogaeth Rhondda Cynon Taf, sydd rhwng 30 a 59 oed.
Anabledd
Mae'r tabl isod yn dangos gweithwyr yn ôl anabledd a dim anabledd:
Mae gwybodaeth yn cael ei chadw am 82% o weithwyr. Nododd canran isel o weithwyr eu bod nhw'n anabl, ond efallai fod hyn ddim yn rhoi'r gwir bortread o anabledd yn y gweithle. Er bod yr holiadur cydraddoldeb staff yn diffinio anabledd, mae'n bosib fydd rhai gweithwyr sydd ag anabledd 'diffiniedig' ddim yn nodi fod ganddyn nhw anabledd.
Hunaniaeth Genedlaethol ac Ethnigrwydd
Mae'r tabl isod yn dangos gweithwyr yn ôl eu tras/ethnigrwydd:
Mae hyn yn gynrychioladol o ddemograffig Rhondda Cynon Taf, lle mae 1% o'i bobl yn nodi bod ganddyn nhw dras heblaw am: Gwyn – Prydeinig, Cymro/Cymraes, Saes/Saesnes neu Albanwr/Albanes.
Mae'r tabl isod yn dangos gweithwyr yn ôl eu hunaniaeth genedlaethol:
Mae gyda ni wybodaeth am 64% o weithwyr. Mae'r mwyafrif o weithwyr yn nodi eu bod nhw'n 'Gwyn – Cymro/Cymraes'. Roedd 'Gwyn – Prydeinig' yn dilyn hyn.
Crefydd neu Gred
Mae'r tabl isod yn dangos gweithwyr yn ôl eu crefydd/ cred:
Mae gyda ni wybodaeth am 51% o weithwyr sy'n nodi eu bod nhw'n Gristnogion. Mae 50% o'r boblogaeth leol yn nodi eu bod nhw'n Gristnogion ac mae 40% yn nodi eu bod nhw ddim yn dilyn crefydd.
Tuedd Rywiol
Mae'r tabl isod yn dangos gweithwyr yn ôl eu cyfeiriadedd rhywiol:
Mae gwybodaeth yn cael ei chadw am 37% o weithwyr. Mae cynnydd o 1% wedi bod yn y ffigur yma ers y llynedd. Yn rhan o Raglen Hyrwyddwyr Amrywiaeth Stonewall, bydd gwaith yn parhau i gael ei gyflawni i annog rhagor o weithwyr i gwblhau'r categori yma ar ffurflenni monitro cydraddoldeb.
Beichiogrwydd a Mamolaeth
Ar 31 Mawrth 2018 roedd 152 o weithwyr ar gyfnod mamolaeth. Yn ystod 2017/18, roedd 348 o weithwyr yn absennol ar gyfnod mamolaeth.
Ailbennu Rhywedd
Does dim gwybodaeth benodol wedi'i chyhoeddi oherwydd y posibilrwydd o enwi unigolion. Mae gan y Cyngor Bolisi Ailbennu Rhywedd, a gafodd ei ddatblygu rhai blynyddoedd yn ôl oherwydd bod gweithiwr wedi gofyn am gymorth. Ers hynny, mae'r polisi wedi cael ei ddefnyddio ac mae cymorth wedi cael ei ddarparu yn ôl angen y gweithwyr.
Rheoliad 9 – Gwybodaeth am ryw
Mae Rheoliad 9 o Ddyletswyddau Cydraddoldeb Penodol Cymru yn mynnu bod y wybodaeth benodol ganlynol yn cael ei darparu mewn perthynas â rhyw:
Nifer y gweithwyr sydd wedi'u cyflogi ar 31 Mawrth 2018 yn ôl y canlynol:
- Swydd
- Graddfa
- Cyflog
- Math o gytundeb
- Patrwm gwaith.
Cafodd yr wybodaeth ei darparu ar sail y nifer o swyddi, fel bod y gweithwyr hynny sydd â mwy nag un swydd yn cael eu cynnwys yn ôl y swyddi sydd ganddyn nhw. Felly, mae'n bosib y bydd y niferoedd yn wahanol i'r rhai yn yr adran flaenorol. Mae'r wybodaeth yn cynnwys athrawon a staff sy'n gweithio mewn ysgol.
Mae'r tablau isod yn dangos y wybodaeth benodol sydd ei hangen:
Gweithwyr yn ôl eu rhyw a'u swydd
Mae dros fil o wahanol deitlau swyddi yn bodoli yn y Cyngor. Felly, mae'r swyddi wedi cael eu trefnu yn ôl categorïau o fewn y fframwaith cymwyseddau.
Yn debyg i'r flwyddyn ddiwethaf, mae'r mwyafrif o fenywod yn gweithio mewn meysydd sy'n 'draddodiadol i fenywod', yn enwedig mewn lleoliadau Cymunedol a Gofal Cymdeithasol. Bydd hyn yn cael ei archwilio'n fwy trylwyr yn rhan o Amcan Cyflogau'r Rhywiau y Cynllun Cydraddoldeb Strategol.
Gweithwyr yn ôl rhyw a graddfa
Mae'r Cyngor yn gweithredu'r systemau graddio canlynol (diweddarwyd 31 Mawrth 2017):
- Prif Swyddogion (Pennaeth y Gwasanaeth ac uwch)
- Cyd-Gyngor Cenedlaethol
- Athrawon/Addysg
Mae'r tablau isod yn dangos gweithwyr yn ôl eu rhyw a'u graddfa:
Gweithwyr yn ôl rhyw a Graddfa - Prif Swyddogion
Does dim newid wedi bod ers y flwyddyn ddiweddaf. Mae rhan fwyaf o swyddi'r Prif Swyddogion yn cael eu cyflawni gan ddynion. Mae'r menywod sy'n Brif Swyddogion yn is ar y raddfa yn bennaf.
Gweithwyr yn ôl rhyw a Graddfa - Cyd-Gyngor Cenedlaethol
Er bod 75% o weithlu'r Cyngor yn fenywod, mae'r wybodaeth yn nodi mai menywod sy'n dominyddu'r raddfa gyflog is. Bydd hyn yn cael ei archwilio o dan Amcan Cyflog y Rhywiau y Cynllun Cydraddoldeb Strategol.
Gweithwyr yn ôl rhyw a Graddfa - Athrawon/Addysg
Mae'r ffigurau uchod yn dangos mai menywod yw'r mwyafrif yn y proffesiwn addysg (74%).
Mae crynhoi graddau cyflog unigol ym maes Addysg yn broses yn gymhleth, ac felly yn eithaf anodd ei chrynhoi. Ond, mae rhaniad eithaf cyfartal rhwng dynion/menywod ar hyd y pwyntiau cyflogaeth. Does dim anghysonderau amlwg o ran eu gallu i symud drwy'r graddfeydd. Mae'r graddfeydd a'r pwyntiau cyflog yn seiliedig ar raddfeydd cyflog cenedlaethol cytûn. Mae gofynion penodol ynghlwm wrth bob graddfa a'r ffordd y mae gweithwyr yn symud drwyddyn nhw.
Gweithwyr yn ôl math o gytundeb / patrwm gwaith
Mae'r dadansoddiad o aelodau parhaol o staff sy'n fenywod/dynion yn debyg i'r gweithlu cyffredinol. Er bod 74% o'r gweithlu cyffredinol yn fenywod, mae canran uwch o'r menywod yn gweithio swyddi rhan amser neu yn ystod tymor yr ysgol o gymharu â dynion.
Ymgeiswyr ar gyfer Swyddi neu Ddyrchafiad
Cafodd 371 o swyddi gwag eu hysbysebu yn ystod y flwyddyn 2017/2018. Mae'r tabl isod yn nodi canlyniadau monitro recriwtio o'r un cyfnod.
Ymgeiswyr am Swyddi a Dyrchafiad yn ôl nodweddion gwarchodedig
Hyfforddiant
Mae'r broses monitro cydraddoldeb yn cael ei chynnal yn ôl pwy sy'n mynychu cyrsiau hyfforddiant mewnol yn unig. Mae'r broses hefyd wedi cael ei chynnal drwy ddefnyddio ffurflenni monitro cydraddoldeb sydd nawr yn monitro holl nodweddion gwarchodedig. Ychwanegwyd cyfeiriadedd rhywiol, beichiogrwydd a mamolaeth yn ystod 2014/15.
Rydyn ni'n adnabod yr angen am hyfforddiant, dysgu a datblygiad drwy systemau adolygu cynlluniau a pherfformiad gweithlu'r Cyngor.
Yn ystod cyfweliadau datblygiad personol, bydd rheolwyr yn trafod anghenion hyfforddiant, dysgu a datblygu â gweithwyr. Mae'r rhain yn cyd-fynd â'r adolygiadau perfformiad a chymwyseddau'r swydd. Mae'r canlyniadau yn cael eu cynnwys mewn cynllun hyfforddiant adrannol neu ranbarthol.
Nid yw'r Cyngor yn monitro ceisiadau hyfforddiant sy'n cael eu gwrthod. Caiff hyn ei ystyried.
Cafodd 211 o ffurflenni monitro eu cyflwyno yn 2017/18.
Hyfforddiant yn ôl Rhywedd
Cyfanswm
5
115
23
36
32
211
Hyfforddiant yn ôl Oedran
5
115
23
36
32
211
Hyfforddiant yn ôl Ethnigrwydd
Cyfadran
Prif
Weithredwr
Gwasanaet hau
Cymuned
a
Gwasanaet hau i Blant
Gwasanaet hau
Corfforaeth ol a Rheng
Flaen
Addysg a
Dysgu
Gydol Oes
Heb ei nodi
Cyfanswm
Cyfa nsw
m
5
115
23
36
32
211
Hyfforddiant yn ôl Crefydd neu Gred
5
115
23
36
32
211
Hyfforddiant yn ôl Beichiogrwydd a Mamolaeth
5
Hyfforddiant yn ôl Cyfeiriadedd Rhywiol
Disgyblu a Chwynion
Mae achosion disgyblu a chwynion yn cael eu cofnodi a'u monitro drwy System Vision. Roedd 376 o achosion yn ymdrin â disgyblu, cwynion ac urddas yn y gwaith a chamau gweithredu disgyblu yn ymwneud ag absenoldebau oherwydd salwch yn 2017/2018. Mae'r tablau isod yn dangos gwybodaeth monitro cydraddoldeb yn ôl y canlynol:
Rhywedd
Mae cynnydd sylweddol wedi bod yn nifer yr achosion o absenoldebau oherwydd salwch sydd wedi symud ymlaen i gamau gweithredu pellach. Mae hyn yn gyson â'r newid i flaenoriaeth sy'n cael ei rhoi i roi gwybod am absenoldebau oherwydd salwch, a'u monitro.
Oedran
Mae'r tabl uchod yn nodi bod y rhan fwyaf o achosion disgyblu a salwch yn digwydd rhwng oedrannau 45-54 yn 2017/2018.
Anabledd
Ethnigrwy dd
Crefydd neu Gred
Tuedd Rywiol
Ailbennu rhyw a Beichiogrwydd a Mamolaeth
Roedd 2 o'r gweithwyr yn y categoriau yma'n destun i achosion disgyblu, salwch neu gwynion.
Gadael Cyflogaeth
Mae'r wybodaeth a gasglwyd o System Vision yn dangos bod 1,121 o weithwyr wedi eu diswyddo. Dylid nodi bod y gweithwyr yma yn gweithio mewn ysgol. Ysgolion, yn gadael eu swyddi yn y Cyngor yn 2017/2018, gan gynnwys 24 o weithwyr a gafodd unol â Rheoliadau Llywodraethu Ysgolion, sy'n penderfynu ar ddiswyddo staff. Mae'r tablau isod yn dangos y niferoedd a adawodd yn 2017/18 a'u rhesymau dros
adael:
Rhesymau am adael yn ôl rhyw
Mae rhyw y bobl sy'n gadael cyflogaeth yn adlewyrchu rhyw cyffredinol y Cyngor.
Rheswm dros adael yn ôl oedran
Gadawodd y rhan fwyaf o'r gweithwyr oherwydd cytundeb yn dod i ben neu o wirfodd. Gadawodd y rhan fwyaf o bobl dros 55 oed oherwydd cyfleoedd i gymryd Ymddeoliad Cynnar Gwirfoddol.
Rheswm dros adael yn ôl Anabledd
Mae'r tabl yn nodi bod nifer o staff ag anableddau wedi trosglwyddo i Gyngor arall. Roedd hyn o ganlyniad i Vision Products yn trosglwyddo o'i gangen yng Nghasnewydd i Gyngor Sir Ddinbych.
Rheswm dros adael yn ôl tras ethnig
4
5
3
4
Rheswm dros adael yn ôl Crefydd neu Gred
`
Rheswm dros adael yn ôl cyfeiriadedd Rhywiol
|
cym_Latn
| 38,322
|
CC-MAIN-2021-21
| 1.000002
|
<urn:uuid:db39d4e5-9b12-4af5-b466-e1cded77c4dd>
|
https://creativelearning.arts.wales/sites/default/files/2019-12/Polisi%20Preifatrwydd%20Rhagfyr%202019.pdf
|
Polisi Preifatrwydd 2018/19
Rhagfyr 2019
Mae Cyngor Celfyddydau Cymru yn ymrwymedig i ddarparu gwybodaeth mewn print bras, Braille, ar dâp sain ac ar ffurf Iaith Arwyddion Prydain. Byddwn yn ceisio darparu gwybodaeth mewn ieithoedd ar wahân i'r Gymraeg a'r Saesneg ar gais.
Mae Cyngor Celfyddydau Cymru yn gweithredu polisi cyfle cyfartal.
Cynnwys
Cyflwyniad
5
5
5
Cyflwyniad
Mae'r polisi hwn yn sefydlu sut mae Cyngor Celfyddydau Cymru yn trin y wybodaeth:
* a gasglwn oddi wrthych drwy ein prosesau cais, gan gynnwys ceisiadau am grant ac ymgeisio am swyddi
* a ddysgwn amdanoch pan ymwelwch â'n gwefan
* a goladwn drwy'n trafodion gan gynnwys caffael, rheoli a gweinyddu ein staff a thaliadau i gyflenwyr a derbynwyr grant
* a gasglwn drwy unrhyw broses arall gan gynnwys cofrestru am ddigwyddiadau, rhestri o gysylltiadau, gweithgareddau ymchwilio a gohebiaeth
Cymeradwyir y polisi hwn gan y Prif Weithredwr a'r Uwch-dîm Arwain. Cyhoeddwyd ef yn gyntaf yn Ebrill 2005 ac adolygwyd ef yn Nhachwedd 2019.
Mae amddiffyn preifatrwydd a data personol ein cleientiaid a'n hymwelwyr o'r pwys mwyaf inni. Mae diogelu eich preifatrwydd a'ch data personol yn agwedd bwysig ar y ffordd y crëwn, y trefnwn ac y cynhaliwn ein gweithgareddau ar-lein ac all-lein.
Mae arferion penodol y polisi preifatrwydd hwn yn berthnasol i holl weithgareddau Cyngor Celfyddydau Cymru, gan gynnwys Celfyddydau Rhyngwladol Cymru a Noson Allan.
Mynediad i'ch data personol
Gellwch ofyn inni a ydym yn cadw data personol amdanoch, a gellwch hefyd ofyn am gael copi o'r data personol hwnnw. Cyn inni anfon unrhyw ddata personol atoch, gofynnwn ichi ddarparu prawf o bwy ydych. Os na ellwch ddarparu prawf, cadwn yr hawl i wrthod eich cais.
Gwnawn bob ymdrech i ymateb yn brydlon i'ch cais neu gywiro gwallau yn eich gwybodaeth bersonol. Gellwch ar unrhyw adeg ofyn inni ddileu neu gywiro eich gwybodaeth bersonol sydd yn ein cofnodion. Ar gyfer ceisiadau o'r fath, cyfeiriwch at y manylion cyswllt dan Gymorth Preifatrwydd
Cymorth Preifatrwydd
Os oes gennych unrhyw ymholiadau am ein datganiad o breifatrwydd neu os gofynnwch am gael gweld eich data personol, cysylltwch â'r:
Rheolwr Cynllunio, Perfformiad a Chydymffurfio Cyngor Celfyddydau Cymru, Plas Bute, Caerdydd CF10 5AL
firstname.lastname@example.org
Cyfrinachedd/diogelwch
Bwriadwn warchod ansawdd ac uniondeb eich gwybodaeth bersonol. Rhoesom dechnolegau a pholisïau diogelwch ar waith i ddiogelu data personol ein defnyddwyr sydd wedi'i storio gennym rhag mynd iddo heb awdurdod, ei ddefnyddio'n amhriodol, ei newid, ei ddinistrio'n anghyfreithlon neu'n ddamweiniol a'i golli'n ddamweiniol. Parhawn i wella ein gweithdrefnau diogelwch wrth i dechnoleg newydd ddod i'r fei.
Rhaid i staff y Cyngor ac unrhyw un a allai brosesu data ar ein rhan ac sydd â mynediad at ddata personol barchu preifatrwydd ein hymwelwyr a chyfrinachedd eu data personol.
Sicrhawn na ddatgelir eich data personol i sefydliadau eraill heb awdurdod ac eithrio os yw gwneud hynny'n ofynnol dan y gyfraith neu reoleiddiad arall. Mae gan y Cyngor ddyletswydd i ddiogelu'r arian cyhoeddus ac felly gallem ddefnyddio'r wybodaeth a ddarperir at ddiben atal a chanfod twyll. Gallem hefyd rannu gwybodaeth â chyrff eraill sy'n gyfrifol am weinyddu arian cyhoeddus at y dibenion hyn. Cynnwys hyn gasglu a rhannu data gydag Archwilydd Cyffredinol Cymru o ran ei waith archwilio a'i astudiaethau.
Mae rhagor o wybodaeth am sut y rheolwn ddata personol ar gyfer pob un o'r meysydd canlynol isod.
1. Ein llwyfannau ar-lein
2. Gweithio i'r Cyngor
3. Arian grant
4. Noson Allan
5. Cynllun Casglu
6. Contractau caffael a chyflenwyr
7. Ymchwil
8. Cysylltiadau, gan gynnwys cylchlythyrau a chofrestru am ddigwyddiadau
Eich hawliau
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol (UE) 2016/679 a'r Ddeddf Diogelu Data, 2018 mae gennych nifer o hawliau o ran eich data personol. Mae gennych hawl i ofyn inni am gael gweld, cywiro neu, mewn rhai amgylchiadau, ddileu eich data personol, a hawl i gyfyngu ar brosesu neu wrthwynebu ei brosesu a'r hawl i drosglwyddo eich data.
Os rhoesoch ganiatâd inni brosesu eich data, mae gennych yr hawl (mewn amgylchiadau penodol) i dynnu'n ôl y caniatâd hwnnw ar unrhyw adeg, ac ni fydd yn effeithio ar gyfreithlondeb y prosesu a ddigwyddodd cyn ichi dynnu eich caniatâd. Gellwch dynnu
eich cydsyniad drwy ddatdanysgrifio o'r rhestr bostio neu drwy gysylltu â email@example.com
Mae gennych yr hawl i gwyno wrth Swyddfa'r Comisiynwyr Gwybodaeth os credwch nad ydym wedi cydymffurfio â gofynion y Rheoliad Diogelu Data Cyffredinol neu Ddeddf Diogelu Data, 2018 o ran eich data personol.
Pwy yw'r Rheolwr a Swyddog Diogelu Data a beth yw ei fanylion cyswllt?
Cyngor Celfyddydau Cymru yw rheolwr a phrosesydd y data at ddibenion y Ddeddf Diogelu Data, 2018 a'r Rheoliad Diogelu Data Cyffredinol.
Os oes gennych unrhyw bryderon ynghylch sut y prosesir eich data, cysylltwch â'r:Rheolwr Cynllunio, Perfformio a Chydymffurfio: firstname.lastname@example.org neu ysgrifennwch atom: Cyngor Celfyddydau Cymru, Plas Bute, Caerdydd, CF10 5AL
1. Ein llwyfannau ar-lein
Ymweld â'n gwefan
Rydym yn rhagweithiol o ran preifatrwydd ein defnyddwyr a sicrhawn y cymerir y camau angenrheidiol i ddiogelu preifatrwydd yr ymwelwyr â'n gwefan a'n defnyddwyr drwy gydol eu hymweliad. Mae ein gwefan yn cydymffurfio â holl gyfreithiau a gofynion preifatrwydd defnyddwyr ym Mhrydain.
Casglu data a manyleb o ddiben
Yn gyffredinol gellwch bori drwy'n gwefan heb ddatgelu unrhyw wybodaeth bersonol amdanoch eich hun.
Drwy'n gwefan gellwch bostio gwybodaeth a fydd ar gael i eraill, os cymeradwywn hynny. Pan wnewch hynny, gall ymwelwyr eraill gasglu'r data a gyflwynasoch.
Nid ydym yn cofnodi'n awtomatig ddata personol na chysylltu'n awtomatig wybodaeth a gofnodir drwy ddulliau eraill â data personol unigolion penodol.
Defnyddiwn gwcis i storio data personol. Ni chysylltwn wybodaeth amhersonol a storir mewn cwcis â data personol unigolion penodol. Rhown ragor o wybodaeth am gwcis yn yr adran nesaf.
Casglwn ddata personol a wirfoddolwch wrth ddefnyddio ein gwasanaethau. Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol, coledir a phrosesir y data hwn ar sail gydsyniad.
Ni chasglwn wybodaeth am ein hymwelwyr oddi wrth ffynonellau eraill, megis cofnodion neu gyrff cyhoeddus neu sefydliadau preifat.
Gallem gasglu a defnyddio'r data personol ar gyfer y diben ychwanegol o boblogi'r rhestri postio. Os ydym am ddefnyddio eich data personol at ddiben newydd, rydym yn cynnig ichi ffordd o gydsynio â'r diben newydd hwn drwy nodi hynny mewn blwch ar y wefan lle y cesglir data personol. Gallech dynnu'r caniatâd yn ôl ar unrhyw adeg gan ddatdanysgrifio drwy gysylltu â'n gwefan neu e-bostio email@example.com
Defnyddio cwcis
Beth yw cwcis?
Cwcis yw ffeiliau bychain a gedwir ar yriant caled cyfrifiadur y defnyddiwr sy'n olrhain, arbed a storio gwybodaeth am ymwneud y defnyddiwr â'r wefan. Drwyddynt gall y wefan, drwy ei gweinydd, roi i'r defnyddwyr brofiad wedi'i deilwra o'r wefan.
Pam y defnyddiwn gwcis?
Weithiau y casglwn wybodaeth ddienw oddi wrth yr ymweliadau â'n gwefan i ddarparu gwasanaeth gwell. Er enghraifft, efallai y cadwn lygad ar y gwefannau y daw pobl
ohonynt neu y mesurwn weithgarwch ymwelwyr ar ein gwefan ni. Ond gwnawn hynny mewn ffyrdd sy'n cadw'r wybodaeth honno'n ddienw. Defnyddiwn y wybodaeth a gasglwn i fesuro nifer yr ymwelwyr i wahanol ardaloedd o'n gwefan, ac i'n helpu i wneud ein gwefan yn fwy defnyddiol i ymwelwyr. Dadansoddwn y cofnodion hyn o dro i dro i fesuro'r traffig drwy'n gweinyddion, nifer y tudalennau yr ymwelwyd â hwy a lefel y galw am dudalennau a phynciau o ddiddordeb. Gellir cadw'r cofnodion hyn am gyfnod amhenodol a'u defnyddio ar unrhyw adeg ac mewn unrhyw ffordd i atal achosion o dorri diogelwch a sicrhau cywirdeb y data sydd ar ein gweinyddion.
Gallem ddefnyddio cwcis i gofio gosodiadau personol a ddewisasoch ar ein gwefan. Ni ddefnyddiwn gwcis mewn unrhyw gyd-destun arall i gasglu gwybodaeth sy'n datgelu pwy ydych. Caiff y rhan fwyaf o'r cwcis a osodwn eu dileu'n awtomatig o'ch cyfrifiadur pan ewch o'n gwefan neu'n fuan wedyn.
Defnyddia ein gwefan feddalwedd olrhain i fonitro ymwelwyr inni ddeall yn well sut y defnyddir ein gwefan. Google Analytics sy'n darparu'r feddalwedd sy'n defnyddio cwcis i olrhain y defnydd gan ymwelwyr. Bydd y feddalwedd yn cadw cwci yn yriant caled eich cyfrifiadur er mwyn olrhain a monitro eich defnydd o'r wefan, ond ni fydd yn storio, arbed neu gasglu gwybodaeth bersonol.
Pe hoffai defnyddwyr wrthod defnyddio ac arbed cwcis o'n gwefan ar eu gyriant caled, dylent gymryd y camau angenrheidiol i'w hatal yng ngosodiadau diogelwch eu porwr i rwystro pob cwci.
Y cyfryngau cymdeithasol
Rydym ni'n derbyn ystadegau cyfunol a dienw am bobl sy'n ymweld â thudalennau'r cyfryngau cymdeithasol drwy:
* Facebook Insights (https://en-gb.facebook.com/policy)
* Twitter Analytics (https://twitter.com/en/privacy)
* Instagram (https://help.instagram.com/402411646841720)
* Sprout Social (https://sproutsocial.com/privacy-policy)
* Hootsuite (https://hootsuite.com/en-gb/legal/privacy)
* Cision / Gorkana (https://www.gorkana.com/about-gorkana/privacy-policy )
Mae'r rhain yn fodd inni ddeall sut mae pobl yn defnyddio ein cynnwys.
Gwybodaeth bersonol
Wrth ddefnyddio ein gwefan, cymwysiadau ein meddalwedd neu'n gwasanaethau, efallai y bydd yn rhaid ichi ddarparu gwybodaeth bersonol (enw, cyfeiriad, e-bost, manylion cyfrif, ac ati). Defnyddiwn y wybodaeth hon i weinyddu ein gwefan, ein ceisiadau, cronfeydd data ein cleientiaid a'n deunydd marchnata. Sicrhawn y cedwir unrhyw wybodaeth bersonol a ddarperir yn ddiogel yn unol â Rheoliad Diogelu Data Cyffredinol a aeth yn gyfraith gwlad ym Mhrydain yn Neddf Amddiffyn Data 2018. Ymhellach, drwy ddarparu manylion ffôn ac e-bost, rhowch ganiatâd inni gysylltu â chi drwy'r dulliau hyn. Mae gennych yr hawl i ofyn am gopi o'r wybodaeth bersonol amdanoch sydd gennym a hynny ar unrhyw adeg. Os hoffech dderbyn copi felly, neu am gael eich tynnu o'n cronfa ddata, datdanysgrifiwch neu cysylltwch â ni: firstname.lastname@example.org
Mae cofrestru ar ein gwefan yn ddewisol. Os dewiswch i beidio â chofrestru neu ddarparu gwybodaeth bersonol, gellwch o hyd ddefnyddio'n gwefan.
2. Gweithio i'r Cyngor
Ymgeisio am swyddi
Lle bynnag bo hynny'n bosibl, gwna ymgeiswyr gais am swydd drwy lenwi'r templed safonol. Gellid addasu'r broses hon mewn rhai achosion i fynd i'r afael ag unrhyw ofynion arbennig sydd gan ymgeisydd. Fodd bynnag, yn yr achosion hyn, cesglir yr un manylion ag a wneir ar gyfer pob ymgeisydd.
* Manylion personol – enw, cyfeiriad, manylion cyswllt, dewis iaith a hunanasesiad hyfedredd ieithyddol
* Perthynas ag unrhyw aelod neu gyflogai o'r Cyngor
* Statws cyfreithiol o ran gweithio ym Mhrydain
* Collfarnau troseddol heb eu gwario
* Addysg, cymwysterau proffesiynol a hyfforddiant gan gynnwys aelodaeth o unrhyw gyrff proffesiynol
* Profiad a chyflawniadau o ran y wybodaeth, profiad a nodweddion penodedig am y swydd
* Manylion cyflogaeth bresennol a blaenorol – gan gynnwys enw'r cyflogwr, ei gyfeiriad, eich swydd yno, y rheswm ichi ymadael a'ch cyflog terfynol
* Geirdaon - enw, cyfeiriad, manylion cyswllt a dewis iaith ar gyfer 2 ganolwr
* Holiadur monitro cydraddoldebau – a gedwir ar wahân gan Adnoddau Dynol yn unol â'r cyfnodau cadw sydd wedi'u hamlinellu isod ac nas rhennir gyda'r panel cyfweld
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol coledir a phrosesir y data hwn oherwydd bod y swyddogaeth yn un gyhoeddus.
Am ba hyd y cadwn eich data?
Cedwir ffurflenni cais a geirdaon (os gofynnir amdanynt) am 12 mis rhag ofn y cwyd hawliadau, a dinistrir hwy wedyn, oni bai ichi ofyn yn benodol iddynt gael eu dinistrio yn gynharach. Trinnir pob gwybodaeth yn gyfrinachol a dim ond y rhai sy'n cymryd rhan yn y broses benodi a recriwtio fydd yn ei gweld. Dinistrir unrhyw gopïau a wneir ar ôl y cyfweliad. Os llwydda'r ymgeisydd, cedwir y cais yn electronig yn ffeil bersonél yr adran Adnoddau Dynol. Ni ddaliwn afael ar unrhyw gopïau eraill. Dinistrir nodiadau a wneir adeg tynnu rhestr fer ar ôl gorffen y cyfweliadau. Yr unig wybodaeth a gedwir ar ôl y cyfweliad fydd y rheswm pam na phenodwyd ymgeisydd. Croeso i'r rhai y cyfwelwyd â hwy gysylltu â'r adran Adnoddau Dynol i ofyn am adborth ynghylch eu cyfweliad. Felly cedwir y wybodaeth hon am 12 mis a'i dinistrio wedyn gyda'r cais.
Gwybodaeth staff
A ninnau'n gyflogwr ichi, rhaid i'r Cyngor gasglu, cadw a phrosesu gwybodaeth amdanoch at ddibenion cyflogaeth arferol. Defnyddir y wybodaeth a gadwn ac a broseswn at ein dibenion rheoli a gweinyddu ac felly arferwn yr un mesurau i atal mynediad heb awdurdod. Cadwn a defnyddiwn y wybodaeth i redeg y busnes a rheoli ein perthynas â chi'n effeithiol, yn gyfreithlon ac yn briodol, yn ystod y broses recriwtio, eich cyfnod o weithio gyda ni, adeg pan ddaw eich cyflogaeth i ben ac ar ôl ichi ymadael. Mae hyn yn cynnwys defnyddio'r wybodaeth i'n galluogi i gydymffurfio:
* â'r contract cyflogaeth
* ag unrhyw ofynion cyfreithiol
* â gwireddu buddiannau cyfreithlon y Cyngor
* ag amddiffyn ein sefyllfa gyfreithiol os bydd achos cyfreithiol
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol, caiff y data hwn ei goladu a'i brosesu ar sail cyflawni neu lunio contract.
Os na ddarperwch y data hwn, efallai y methwn mewn rhai amgylchiadau â chydymffurfio â'n rhwymedigaethau a rhown wybod ichi am oblygiadau eich penderfyniad.
Pan broseswn ddata gyda'ch caniatâd, mae gennych yr hawl i dynnu'n ôl y caniatâd hwnnw ar unrhyw adeg. Gellwch wneud hyn drwy gysylltu ag email@example.com
Yn ein gwaith beunyddiol, weithiau efallai y bydd rhaid inni brosesu eich data i hyrwyddo ein buddiannau busnes cyfreithlon, er enghraifft i atal twyll, at ddibenion gweinyddol neu adrodd am droseddau posibl. Dyma natur ein buddiannau dilys o ran cyflogaeth a recriwtio:
* cynnal y berthynas gyflogaeth
* recriwtio a phrosesau ceisiadau am swyddi'n fewnol
* gweinyddu'r gyflogres
* gweinyddu pensiynau (lle bo'n berthnasol)
* gofynion adrodd statudol megis archwiliadau a gynhelir gan Gyllid a Thollau EM
* atal twyll
* adrodd am droseddau posibl
Ni phroseswn byth eich data ar sail buddiannau ein busnes dilys lle bo'ch buddiannau neu'ch hawliau sylfaenol chi, sy'n mynnu amddiffyn eich data, yn drech na hwy.
Bydd llawer o'r wybodaeth sydd gennym yn wybodaeth yr ydych wedi'i darparu, ond efallai y bydd ychydig yn dod o ffynonellau mewnol eraill, megis eich rheolwr neu, mewn rhai achosion, o ffynonellau allanol, megis canolwyr.
Dyma'r math o wybodaeth sydd gennym:
* ffurflen gais a geirdaon
* contract eich cyflogaeth ac unrhyw welliannau iddo
* gohebiaeth gyda chi neu amdanoch, er enghraifft, llythyrau atoch am godiad cyflog neu, ar eich cais, lythyr at eich darparwr morgais i gadarnhau swm eich cyflog
* gwybodaeth sy'n ofynnol o ran y gyflogres, budd-daliadau a threuliau
* manylion cyswllt a manylion cyswllt mewn argyfwng
* cofnodion o'ch gwyliau, eich salwch, eich mamolaeth, eich absenoldeb rhiant a rennir a'ch absenoldeb arall
* gwybodaeth ofynnol ar gyfer monitro cyfle cyfartal (yr adroddir amdano bob tro'n ddienw)
* gwybodaeth ofynnol am fonitro safonau'r Gymraeg
* cofnodion am hanes eich gyrfa, megis cofnodion hyfforddiant, gwerthusiadau, mesurau perfformiad eraill a chofnodion disgyblu a chwyno (lle y bo'n briodol)
* buddiannau datganedig ar eich cyfer chi'ch hun ac aelodau o'ch teulu
Seilir y cyfnodau cadw gwybodaeth a amlinellir yn y meysydd uchod ar y cyfnodau cadw a argymhellir gan yr Archifau Cenedlaethol. Maent i'w gweld yn ein Polisi Rheoli Cofnodion.
Wrth gwrs y cyfeirir atoch yn ddigon anochel mewn llawer o gofnodion a dogfennau'r Cyngor a gynhyrchir gennych a chan eich cydweithwyr yn eu gwaith bob dydd. Fodd bynnag, ac eithrio eich enw a'ch manylion cyswllt, mae'n annhebygol y bydd unrhyw wybodaeth bersonol amdanoch. Dylech gyfeirio at bolisi'r Rheoliad Diogelu Data Cyffredinol sydd ar gael yn y Knowledgebase neu oddi wrth y Rheolwr Cynllunio, Perfformio a Chydymffurfio.
Lle bo angen, gallwn gadw gwybodaeth am eich iechyd, a allai gynnwys eich rhesymau dros absenoldeb ac adroddiadau a nodiadau oddi wrth eich meddyg teulu. Defnyddir y wybodaeth hon i gydymffurfio â'n rhwymedigaethau iechyd a diogelwch ac iechyd galwedigaethol, sef ystyried sut y gall eich iechyd effeithio ar eich gallu i wneud eich swydd ac a fyddai unrhyw addasiadau i'ch gwaith yn briodol. Rhaid inni gael y data hwn hefyd i weinyddu a rheoli tâl salwch statudol a thâl salwch y cwmni.
Myn Deddf Cydraddoldeb (2010) ein bod yn cyflwyno adroddiad ar nodweddion gwarchodedig. Pan broseswn gategorïau arbennig o wybodaeth sy'n ymwneud â'ch nodweddion gwarchodedig megis:
* oedran
* rhyw
* statws priodasol neu bartneriaeth sifil
* anabledd
* tarddiad hiliol neu ethnig
* crefydd
* cyfeiriadedd rhywiol
* trawsrywedd
* mamolaeth/bod yn feichiog
Cawn bob amser eich caniatâd penodol ar gyfer y gweithgareddau hyn oni bai nad yw'n ofynnol dan y gyfraith neu fod angen y wybodaeth i ddiogelu eich iechyd mewn argyfwng. Monitrwn ddefnydd cyfrifiadurol, fel y disgrifir yn ein cyfres o bolisïau TGCh, sydd ar gael ar y fewnrwyd. Rydym hefyd yn cadw cofnodion o'ch oriau gwaith drwy gyfrwng eich taflenni amser Cascade.
Monitrir taflenni amser gan y rheolwr llinell a chaiff adroddiadau eu creu gan adnoddau dynol at ddibenion monitro credyd a diffyg mewn oriau. Lle cwyd materion, cânt eu hadrodd wrth yr uwch-dîm arwain. Cyflwynir adroddiadau dienw i'r Pwyllgor
Cydnabyddiaeth Ariannol ac Adnoddau Dynol hefyd yn rhan o adroddiadau dienw am wybodaeth reoli adnoddau dynol.
Datgelwn wybodaeth amdanoch i drydydd partïon dim ond os yw'r gyfraith yn mynnu ein bod yn ei wneud neu pan fo'n rhaid inni ei wneud i ddiwallu ein dyletswyddau cytundebol ichi. Er enghraifft, efallai y bydd arnom angen trosglwyddo gwybodaeth benodol i'n gweinyddwyr pensiwn, i Gyllid a Thollau EM o ran casglu trethi, y Swyddfa Ystadegau Gwladol neu Archwilydd Cyffredinol Cymru o ran gwaith archwilio ac astudiaethau ac mewn ymarferion paru data i atal a chanfod twyll. Darperir y data dan Ran 3A o Ddeddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004.
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol, os ydym yn bwriadu prosesu eich data personol at ddiben arall heblaw'r un gwreiddiol, darparwn wybodaeth am y diben hwnnw ac unrhyw wybodaeth berthnasol arall ichi a gofynnwn am eich caniatâd os yw'n briodol i wneud hynny (h.y. lle nad oes ei eisiau dan y gyfraith neu'n gydnaws â'r diben gwreiddiol).
3. Arian grant
Ni yw'r corff cyhoeddus sy'n gyfrifol am ariannu a datblygu celfyddydau Cymru. Ein gweledigaeth yw Cymru Greadigol lle mae'r celfyddydau wrth wraidd bywyd a llesiant y genedl.
Un o'r ffyrdd yr ydym yn ceisio gwneud hyn yw drwy ddosbarthu arian ar gyfer gweithgareddau celfyddydol i weithwyr proffesiynol creadigol a sefydliadau celfyddydol yng Nghymru.
Arian y Loteri
Bydd angen ichi drafod eich prosiect gyda swyddog datblygu cyn y byddwn yn anfon ffurflen gais atoch. Mae'r wybodaeth bersonol y byddwn yn ei chasglu ar yr adeg honno'n cynnwys eich enw a'ch manylion cyswllt, gan gynnwys cyfeiriad eich e-bost.
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol caiff y data hwn ei goladu a'i brosesu yn seiliedig ar gyflawni swyddogaeth gyhoeddus.
Bydd eich manylion yn cael eu cadw hyd nes y derbynnir eich cais neu am gyfnod o 12 mis, pa un bynnag yw'r cyfnod byrraf.
Ped ewch at gam ymgeisio, dyma'r wybodaeth bersonol y gallwn ei chasglu yn rhan o'r broses honno:
Enw, cyfeiriad, manylion cyswllt, manylion banc, manylion ariannol, CV a data monitro cyfle cyfartal (cadwn y data hwn ar wahân i'ch ffurflen gais a chaiff ei ddefnyddio at ddibenion monitro ystadegol yn unig a'i adrodd yn ddienw).
Gellir rhannu'r wybodaeth yma â phobl enwebedig eraill (er enghraifft, Cydweithwyr Celfyddydol) at ddibenion asesu eich cais. Mewn achosion felly, bydd y bobl enwebedig eraill yn gweithredu dan gyfarwyddyd Cyngor Celfyddydau Cymru a byddant wedi'u hymrwymo gan ei Bolisi Diogelu Data. Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol caiff y data hwn ei goladu a'i brosesu yn seiliedig ar gyflawni swyddogaeth gyhoeddus.
Gwneir ceisiadau ar-lein drwy ein gwefan. Cydymffurfia darparwyr ein meddalwedd ymgeisio am grant yn llwyr â gofynion Rheoliad Diogelu Data Cyffredinol. Daliant fanylion cyfrif defnyddiwr mewn fformat wedi'i hamgryptio. Caiff ceisiadau eu cadw yn y porth arlein ar gyfer blwyddyn.
Pwrpas a defnydd
Defnyddir y wybodaeth hon i brosesu eich cais ac, os llwydda, i weinyddu eich grant a'r taliadau sy'n gysylltiedig.
Amserlen
Cedwir holl wybodaeth am eich cais am 6 blynedd o ddiwedd eich prosiect, neu os gwrthodir eich cais neu os tynnir eich cais yn ôl, 6 blynedd o'r dyddiad hwn. Wedyn caiff ei dinistrio.
Sefydliadau ym Mhortffolio Celfyddydol Cymru
Mae aelodau o'r Portffolio yn gleientiaid sy'n cael grantiau rheolaidd, a ddyfernir yn flynyddol, tuag at eu gweithgareddau craidd.
Ein buddsoddiad yn y portffolio yw un o'r prif ffyrdd yr anelwn at greu sector celfyddydol bywiog a chreadigol gan gyflawni'r blaenoriaethau strategol a amlinellir yn ein Cynllun corfforaethol y cytunwyd yn ei gylch â Llywodraeth Cymru.
Gosodwn ddisgwyliadau ehangach ochr yn ochr â nifer o dargedau cyffredin ar gyfer holl aelodau o'r portffolio. Esbonia'n llawlyfr sut rydym yn rheoli ein perthynas gyda'r portffolio. Drwy'r ddolen llawlyfr cewch fynediad hefyd i'r templedi i gyflwyno gwybodaeth arnynt yn ystod pob blwyddyn am waith a pherfformiad y sefydliad.
Wrth reoli ein portffolio, gallem gasglu a phrosesu'r wybodaeth bersonol ganlynol:
Enw, cyfeiriad, manylion cyswllt, manylion banc, manylion ariannol, CVau cydweithwyr, dogfennau Bwrdd a dogfennau llywodraethu, gohebiaeth gyffredinol a data monitro cyfle cyfartal ar gyfer staff ac aelodau o'r Bwrdd (bydd adrodd am gydraddoldebau bob amser yn ddienw ac ni fydd yn enwi unigolion).
Gellir rhannu'r wybodaeth yma â phobl enwebedig eraill (er enghraifft, Cydweithwyr Celfyddydol) at ddibenion asesu eich cais. Mewn achosion felly, bydd y bobl enwebedig eraill yn gweithredu dan gyfarwyddyd Cyngor Celfyddydau Cymru a byddant wedi'u hymrwymo gan ei Bolisi Diogelu Data. Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol, caiff y data hwn ei goladu a'i brosesu yn seiliedig ar gyflawni swyddogaeth gyhoeddus.
Pwrpas a defnydd
Defnyddir y wybodaeth hon i brosesu eich cytundebau ariannu blynyddol a gweinyddu eich grant a'r taliadau cysylltiedig.
Amserlen
Cedwir yr holl wybodaeth am eich cytundeb ariannu blynyddol am 6 blynedd o ddiwedd y flwyddyn ariannol gysylltiedig a chaiff ei dinistrio ar ôl hynny.
Anfonir yr arolwg o'r portffolio bob chwe mis at bob un o'r 67 aelod o'r portffolio. Yn bennaf, mae'r arolwg yn casglu data am nifer y digwyddiadau celfyddydol a gynhelir a'r mynychiadau a wneir iddynt. Adroddir am unrhyw wybodaeth bersonol a gesglir yn rhan o'r ymarfer hwn ar ffurf ddienw.
4. Noson Allan
Gohebiaeth hyrwyddwr
Ar hyn o bryd rydym yn dal eich data oherwydd rydych wedi gwneud cais i'r cynllun Noson Allan i gynnal digwyddiad.
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol caiff y data hwn ei goladu a'i brosesu yn seiliedig ar gyflawni swyddogaeth gyhoeddus.
Byddwn yn cadw'r data hwn ar gyfer tair blynedd ariannol ar ôl i'r digwyddiad gael ei gynnal. Ar ôl yr amser hwn, os nad ydych wedi gwneud cais i ddefnyddio cynllun Noson Allan eto, byddwn yn dileu'r wybodaeth archebu a manylion cyswllt yr hyrwyddwr. Croeso wrth gwrs i'ch sefydliad wneud cais eto i'r cynllun yn y dyfodol ond bydd angen iddo ailgofrestru os nad ydych wedi defnyddio'r cynllun am fwy na thair blynedd.
Wrth ymgeisio/cofrestru, mae'n bosibl ichi nodi y gellid cynnig eich manylion cyswllt i berfformwyr sydd â diddordeb mewn cynnal taith drwy Gymru. Rhennir eich data dim ond gyda'r perfformwyr os ticiasoch y gellir ei rannu. Os ydych yn dymuno newid hyn, mewngofnodwch drwy eich hafan hyrwyddwr ar www.nosonallan.org.uk a newidiwch y gosodiadau hyn neu cysylltwch â Swyddfa Noson Allan ar 02920 441340 firstname.lastname@example.org gydag unrhyw ymholiadau.
Eich data
Ni chasglwn unrhyw ddata nad yw'n ymwneud â busnes megis dyddiad geni, neu rif adnabod y llywodraeth. Ni chasglwn ychwaith ddata personol sensitif oddi wrth ymwelwyr â'n gwefan neu danysgrifwyr i'n rhestri postio.
Pwrpas a defnydd
Prosesa Noson Allan/y Cyngor eich gwybodaeth i weinyddu'r cais a gawsom gennych.
Gall perfformwyr sydd wedi cofrestru cyfrif ar ein gwefan ddefnyddio'r wybodaeth yn y gronfa ddata hyrwyddwyr i gysylltu ag unigolion yn unol â'u dewisiadau cysylltu datganedig. Nid yw cronfa ddata gyswllt yr hyrwyddwr ar gael i'r cyhoedd ac mae dim ond yn hygyrch gan ddeiliaid cyfrif.
Gall unrhyw un sy'n ymweld â'n gwefan chwilio am fanylion cyswllt perfformwyr sydd wedi cofrestru cyfrif gyda Noson Allan. Bydd y chwiliad yn dychwelyd gwybodaeth yn unol â'i ddewisiadau.
'Beth sy'n digwydd'
Byddwn yn cyhoeddi rhestr fisol "Beth sy'n digwydd" i unrhyw un sydd wedi tanysgrifio i'r gwasanaeth hwn drwy gyflwyno ei enw a chyfeiriad ei e-bost ar ein tudalen tanysgrifio i'n gwefan
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol caiff y data hwn ei goladu a'i brosesu yn seiliedig ar gydsyniad.
Gellwch ddatdanysgrifio ar unrhyw adeg drwy ddewis y ddolen datdanysgrifio ar waelod e-byst Beth sy'n Digwydd. Os ydych am newid eich manylion cyswllt a'ch dewisiadau ar y rhestr hon, rhaid ichi ddatdanysgrifio ac ailgyflwyno eich dewisiadau diweddaraf.
Gall unigolion sy'n ymweld â thudalen Beth sy'n Digwydd ddefnyddio'r wybodaeth gyswllt docyn, lle cyhoeddir hon, er mwyn cysylltu â'r unigolyn ynghylch ei ddigwyddiad.
Gohebiaeth perfformiwyr
Ar hyn o bryd rydym yn dal eich data oherwydd ichi gael eich archebu am ddigwyddiad Noson Allan neu cofrestrasoch eich gwybodaeth ar ein gwefan.
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol caiff y data hwn ei goladu a'i brosesu yn seiliedig ar gyflawni swyddogaeth gyhoeddus.
Byddwn yn cadw data hwn am dair blynedd ariannol ar ôl i'r digwyddiad gael ei chynnal neu cofrestrasoch gyda Noson Allan. Ar ôl yr amser hwn os na chawsoch eich ailarchebu drwy'r cynllun neu os na ddiweddarasoch eich manylion, dilewn y wybodaeth archebu a'ch manylion cyswllt pherfformiwr o'n cronfa ddata. Ni fydd hyn yn effeithio ar unrhyw archebion yn y dyfodol a allai ddigwydd - asesir y rhain yn eu rhinwedd eu hunain. Wedyn mae croeso ichi ailymgeisio i'r cynllun yn y dyfodol ond bydd angen ichi ailgofrestru os yw hyn yn hwy na thair blynedd yn ôl.
Os cofrestrasoch gyfrif gyda Noson Allan, efallai eich bod wedi nodi y gellir sicrhau bod eich manylion cyswllt ar gael i unrhyw un sy'n ymweld â'n gwefan. Gan ddibynnu ar y dewisiadau a wnaethoch, gallem rannu eich enw, eich ffôn, eich e-bost a'ch cyfeiriad. Os dymunwch newid hyn, gellwch fewngofnodi drwy eich hafan perfformiwr ar www.nosonallan.org.uk a newid y gosodiadau hyn neu cysylltwch â Swyddfa Noson Allan yn 02920441340 email@example.com gydag unrhyw ymholiadau.
Erys sioeau yn weladwy o ran chwilio amdanynt o'r wefan, yn seiliedig ar ddyddiadau sydd ar gael. Os nad yw'r sioe ar gael mwyach, newidiwch y dyddiadau ar gael i ddyddiadau yn y gorffennol – bydd hyn yn golygu nad yw'n ymddangos wrth chwilio am geisiadau.
Eich Data
Nid ydym yn casglu unrhyw ddata nad yw'n ymwneud â busnes megis dyddiad geni, neu rif adnabod y llywodraeth, ac nid ydym yn casglu data personol sensitif oddi wrth ymwelwyr â'n gwefan neu danysgrifwyr i'n rhestri postio.
Pwrpas a defnydd
Mae Noson Allan/y Cyngor yn prosesu eich gwybodaeth i weinyddu'r cais a gawsom i'ch archebu.
Gall perfformwyr sydd wedi cofrestru cyfrif ar ein gwefan ddefnyddio'r wybodaeth yn y gronfa ddata hyrwyddwyr i gysylltu ag unigolion yn unol â'u dewisiadau cysylltu datganedig. Nid yw cronfa ddata gyswllt yr hyrwyddwr ar gael i'r cyhoedd ac mae dim ond yn hygyrch gan ddeiliaid cyfrif.
Gall unrhyw un sy'n ymweld â'n gwefan chwilio am fanylion cyswllt perfformwyr sydd wedi cofrestru cyfrif gyda Noson Allan. Bydd y chwiliad yn dychwelyd gwybodaeth yn unol â'i ddewisiadau.
5. Y Cynllun Casglu
Mae'r Cynllun Casglu yn wasanaeth a weithredir gan y Cyngor. Drwyddo gall unigolion fenthyg arian (yn ddi-log) tuag at brynu gwaith oddi wrth orielau yng Nghymru sydd yn aelodau o'r cynllun.
Orielau sy'n aelodau
Cofrestrir orielau'n aelodau gyda'r cynllun. Dim ond aelodau a all weithredu'r cynllun. Gall orielau sy'n gweithredu'n unig fasnachwyr, partneriaethau neu gwmnïau ymgeisio i fod yn aelod o'r cynllun, cyn belled â bod unrhyw unig fasnachwr dros ei 18 oed.
Bydd unrhyw oriel sydd am wneud cais i fod yn aelod lenwi cais sy'n casglu data personol, gan gynnwys enw, manylion cyswllt, cyfeiriad a manylion cyfrif banc. Drwy gyflwyno cais i ddod yn aelod o'r cynllun, mae oriel a'i chyfarwyddwyr, ei rheolwyr, ei phwyllgorau a'i staff am danysgrifio i'r gwasanaeth a fydd, os caiff ei derbyn gan y Cyngor, yn arwain at ymrwymo i gontract. Bernir y bydd derbyn wedi digwydd, a bydd aelodaeth yr oriel yn dechrau, pan gydlofnoda enwebai o'r Cyngor ffurflen gais yr oriel a rhoi gwybod i'r oriel fod ei chais wedi llwyddo.
Wrth dderbyn cais, bydd y Cyngor yn gwneud ymholiadau rhesymol i ymgeiswyr (lle bo'r ymgeisydd yn unig fasnachwr), i bartneriaid (lle bo'r oriel yn bartneriaeth) ac i ymgeisydd a'i gyfarwyddwyr a'i gyfranddalwyr (lle bo'r ymgeisydd yn gwmni). Gwna hyn i sicrhau nad yw'r un o'r uchod yn fethdalwyr heb eu rhyddhau, cyfarwyddwyr wedi'u hanghymwyso neu bobl a chanddynt ddyfarniadau anfoddhaol gan lys sirol neu rai a chanddynt gollfarnau gan yr heddlu a fyddai, ym marn y Cyngor, yn effeithio'n wael ar weinyddiaeth y cynllun a pheryglu ei ewyllys da.
Rhaid i aelod o'r cynllun gyflwyno cyfrifon archwiliedig i'r Cyngor ar gais. Caiff pob gwybodaeth ei thrin yn gyfrinachol.
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol coledir a phrosesir yr holl ddata cysylltiedig yn seiliedig ar ddiwallu neu baratoi contract.
Caiff aelod dynnu'n ôl ei aelodaeth ar unrhyw adeg drwy roi tri mis o rybudd ymlaen llaw, yn ysgrifenedig, i'r Cyngor.
Daliwn a chynhaliwn yn ddiogel y wybodaeth a gawn oddi wrth oriel yn rhan o'i haelodaeth drwy gydol ei haelodaeth, ac am saith mlynedd ariannol saith wedyn ar ôl i'w haelodaeth ddod i ben. Ar ôl y cyfnod hwn, dinistrir y manylion.
Unigolion preifat
Dim ond unigolion preifat a all ymgeisio am fenthyciad gan y cynllun. Yn rhan o'r cais, casglwn ddata personol, gan gynnwys enw, manylion cyswllt, cyfeiriad a manylion cyfrif banc. Ar ôl derbyn cais, bydd y Cyngor yn holi asiantaeth gredyd ynghylch unrhyw ddyfarniadau llys sirol neu broblemau sy'n hysbys. Os cwyd problem o ganlyniad i'r ymholiad credyd, ysgrifenna'r Cyngor yn uniongyrchol at y prynwr a dweud na fydd modd parhau gyda'r cais (caiff yr aelod hefyd gopi o'r llythyr). Lle bo'r benthyciad am £1,000 neu ragor, gellid gofyn am eirda gan fanc y prynwr.
Drwy gyflwyno cais i brynu celfwaith cymwys dan y cynllun, gwna'r prynwr gynnig i danysgrifio i'r cynllun a fydd, os caiff ei dderbyn gan y Cyngor, yn arwain at ymrwymo i gontract.
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol coledir a phrosesir yr holl ddata cysylltiedig yn seiliedig ar ddiwallu neu baratoi contract.
Cedwir ceisiadau am saith mlynedd ariannol o gau/ad-dalu'r benthyciad yn llawn.
6. Caffael - contractau a chyflenwyr
Contractau
A ninnau'n gorff cyhoeddus, mae'r Cyngor yn ddarostyngedig i reolau caffael Cyfarwyddebau Ewropeaidd.
Rydym felly yn ddarostyngedig i'r rheolau caffael cyhoeddus sy'n cynnwys y Cyfarwyddebau Ewropeaidd a drosir i ddeddfwriaeth Prydain drwy Reoliadau Contractau Cyhoeddus Prydain, 2015 (fel y'i diwygiwyd), Cyfarwyddeb 2014/24/UE a rheoliadau cysylltiedig Prydain.
Gallwn gaffael gwasanaethau a nwyddau mewn nifer o ffyrdd sy'n briodol i werth y nwydd neu'r gwasanaeth a geisir. Gall y rhain gynnwys:
* Mynd yn uniongyrchol at gyflenwyr posibl ar gyfer dyfyniadau
* Hysbysebu drwy'n gwefan, ein cylchlythyrau a'n cyfryngau cymdeithasol
* Gwahoddiad i dendro drwy GwerthwchiGymru
* Drwy fframweithiau sefydledig a Chyfnodolyn Swyddogol yr Undeb Ewropeaidd
Mae casglu a choladu gwybodaeth, gan gynnwys gwybodaeth bersonol, yn digwydd dan ein gweithgareddau caffael o ran diwallu neu baratoi contract a'i rwymedigaethau cysylltiedig ac yn unol â thelerau'r contract cysylltiedig. Cynhwysir ystyriaethau Rheoliad Diogelu Data Cyffredinol a'i rwymedigaethau yn ein gwahoddiad i dendro a'n templedi contract. Cyfrifoldeb y parti dan gontract yw prosesu, rheoli a gwaredu unrhyw wybodaeth bersonol a gesglir dan y contract yn unol â'r contract ac â Rheoliad Diogelu Data Cyffredinol. Dyma'r wybodaeth bersonol y gallem ei chasglu:
* Enw
* Cyfeiriad (post ac e-bost)
* Rhifau cyswllt
* CV
* Manylion banc
* Hanes ariannol a gwiriadau
* Gwiriadau cofnodion troseddol
Dan ganllawiau cyfredol yr Archifau Cenedlaethol, prosesir a chedwir gwybodaeth, gan gynnwys gwybodaeth bersonol, sy'n ymwneud â gweithgarwch caffael, am gyfnod y contract ac am 6 blynedd o ddiwedd y contract. Ar ôl y cyfnod hwn, dinistrir y manylion.
Gohebiaeth cyflenwr
Ar hyn o bryd daliwn eich data oherwydd rydych wedi ein cyflenwi â nwyddau neu wasanaethau.
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol coledir a phrosesir y data hwn yn seiliedig ar ddiwallu neu baratoi contract.
Cadwn y data hwn am saith mlynedd ariannol ar ôl i'r trafodyn olaf ddigwydd. Ar ôl y cyfnod hwn os na chyflenwch nwyddau neu wasanaethau eto, caewn eich cyfrif cyflenwr a dileu'r wybodaeth a gedwir. Os cyflenwir nwyddau neu wasanaethau gennych chi neu'ch sefydliad yn y dyfodol, bydd yn rhaid ichi ddilyn y gweithdrefnau gofynnol i ymsefydlu'n gyflenwr newydd.
Eich Data
Ni chasglwn unrhyw ddata nad yw'n ymwneud â busnes megis dyddiad geni, neu rif adnabod y llywodraeth, ac ni chasglwn ddata personol sensitif oddi wrth ymwelwyr â'n gwefan neu danysgrifwyr i'n rhestri postio.
Pwrpas a defnydd
Proseswn eich gwybodaeth i allu prosesu anfonebau ac unrhyw ohebiaeth gysylltiedig a gawn oddi wrthych.
Datgelwn wybodaeth amdanoch i drydydd partïon dim ond os yw'r gyfraith yn mynnu ein bod yn ei wneud neu pan fo'n rhaid inni ei wneud i ddiwallu ein dyletswyddau cytundebol ichi. Er enghraifft, efallai y bydd arnom angen trosglwyddo gwybodaeth benodol i'n gweinyddwyr pensiwn, i Gyllid a Thollau EM o ran casglu trethi, y Swyddfa Ystadegau Gwladol neu Archwilydd Cyffredinol Cymru o ran gwaith archwilio ac astudiaethau ac mewn ymarferion paru data i atal a chanfod twyll. Darperir y data dan Ran 3A o Ddeddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004.
7. Ymchwil
A ninnau'n ddarparwr ystadegau swyddogol, llywir ystadegau'r Cyngor gan god arfer ystadegau swyddogol 1 Awdurdod Ystadegau Prydain. Mae'r cod yn berthnasol i holl gyrff Prydain sy'n gyfrifol am ystadegau swyddogol ac mae cydymffurfio â'r cod yn ofyniad statudol. Mae'r cod yn sicrhau bod ystadegau swyddogol yn diwallu anghenion defnyddwyr a bod yr ystadegau yn cael eu cynhyrchu, eu rheoli a'u dosbarthu i safon uchel. Felly anelwn at integreiddio'r cod yn ein holl weithgarwch ymchwil a gwerthuso.
Portha ystadegau'r tîm ymchwil a gwerthuso benderfyniadau a wneir gan y Cyngor, Llywodraeth Cymru, busnesau a'r gymuned ehangach. Mae ystadegau o werth dim ond os ydynt o gymorth i ddefnyddwyr fynd i'r afael â'u pryderon a'u cwestiynau.
Casgla'r tîm ymchwil a gwerthuso wybodaeth bersonol ac amhersonol yn rheolaidd a hynny ar sail prosiectau unigol.
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol prosesir a choledir yr holl ddata cysylltiedig yn seiliedig ar ddiwallu dyletswydd gyhoeddus.
Gwarchodwn ddiogelwch ein data i ddiwallu rhwymedigaethau cyfreithiol a chadw ein gwarant na chaiff unrhyw ystadegau eu cynhyrchu sy'n debyg o adnabod unigolyn neu sefydliad unigol oni bai y cafwyd cytundeb ymlaen llaw â hwy. Ystyriwn hynny a hefyd cymerwn i ystyriaeth y cawn y gwerth mwyaf o'r data a gasglwn ac a ddaliwn at ddibenion ystadegol.
Rheoli datgelu ystadegol
Defnyddia'r tîm ymchwil a gwerthuso reolaeth ddatgelu i sicrhau na ellir adnabod unigolion neu sefydliadau unigol o'r data ystadegol. Felly ni ddatgelir gwybodaeth gyfrinachol am berson neu sefydliad ac ni ellir cyfuno allbynnau o'r un ffynhonnell, neu allbynnau o wahanol ffynonellau, i ddatgelu gwybodaeth am unigolyn neu sefydliad oni bai bod cytundeb wedi'i gyrraedd cyn rhyddhau'r data ystadegol.
Cuddir yr holl ddata ystadegol sy'n cynnwys gwybodaeth sylfaenol gyda'r cyfrif o lai na thri mewn cyhoeddiadau oni roddwyd caniatâd ymlaen llaw gan y cyflenwr. Adolygir ac asesir gwerthoedd o dri a llai o ran datgelu a lle bo hynny'n berthnasol bydd y data hwn yn cael ei guddio er mwyn osgoi gallu adnabod unigolion neu sefydliadau unigol. Os yw'n briodol byddai talgrynnu celloedd i luosrif o set sylfaenol (e.e. 5) yn ychwanegu ansicrwydd i wir werth celloedd bychain. Disgrifir hyn yn y metadata a ryddheir gyda'r cyhoeddiad er mwyn osgoi dryswch a chamddehongli.
Mynediad at ddata
Rhaid sefydlu cytundebau rhannu data neu fynediad at ddata cyn rhoi i drydydd partïon a enwir fynediad at wybodaeth gyfrinachol. Dogfennau ysgrifenedig yw'r cytundebau hyn a rhaid iddynt bennu'n fanwl gywir y data'n a'r newidynnau a ddarperir a natur y dadansoddiad lle cânt eu defnyddio.
8. Cysylltiadau
Casglu gwybodaeth
Rydych wedi rhoi inni eich manylion cyswllt er mwyn tanysgrifio i'n rhestr bostio neu uwchlwytho gwybodaeth hyrwyddol am eich digwyddiadau. Dyma'r wybodaeth a roesoch:
* Enw
* Cwmni (os yw'n berthnasol)
* Rhif ffôn
* Cyfeiriad e-bost
* Dewis iaith
* Manylion y gweithgareddau/digwyddiadau e.e. tanysgrifio i restr bostio, manylion o'r gweithgarwch i'w hyrwyddo drwy'r Cyfeiriadur Celfyddydol
Rhaid i ymwelwyr sy'n dymuno llwytho manylion digwyddiad ar ein cyfeiriadur celfyddydol greu cyfrif yn gyntaf. Gwarchodir y cyfrif hwn gan gyfrinair.
Dan Reoliad Diogelu Data Cyffredinol coledir a phrosesir y data hwn yn seiliedig ar gydsyniad.
Ni chasglwn unrhyw wybodaeth bersonol oddi wrth ymwelwyr â'n gwefan nad ydynt yn creu cyfrif gyda ni neu danysgrifio i un o'n rhestri post.
Ni chasglwn unrhyw ddata nad yw'n ymwneud â busnes megis dyddiad geni, neu rif adnabod y llywodraeth. Ni chasglwn ychwaith ddata personol sensitif oddi wrth ymwelwyr â'n gwefan neu danysgrifwyr i'n rhestri postio.
Pwrpas a defnydd
Proseswn eich gwybodaeth at ddibenion postio uniongyrchol, er ein budd cyfreithlon ni a budd ein cleientiaid. Gall ymwelwyr â'n gwefan ddefnyddio'r wybodaeth yn y Cyfeiriadur Celfyddydol i gysylltu ag unigolion drwy eu manylion cyswllt cyhoeddedig, lle mae'r rhain (e.e. ar gyfer rhestri hyrwyddol ar gyfer digwyddiadau) er mwyn cysylltu â'r unigolyn am y digwyddiad.
Amserlen
Ymdrechwn i ddarparu'r wybodaeth gywiraf bosibl. Felly, ceisiwn ailddilysu cywirdeb yr holl wybodaeth ar sail barhaus a gwirio'r dewisiadau a manylion cyswllt tanysgrifwyr bob blwyddyn. Gwnawn hyn drwy e-bostio ein cysylltiadau drwy'r manylion a ddelir. Tynnir data y cafwyd ei fod yn anghywir neu'n hen o'r gronfa ddata.
Mynediad a hawliau optio allan
O ran y wybodaeth sydd gennym amdanoch, mae gennych hawliau mynd ati, ei chywiro, ei dileu a'i chyfyngu. Mae gennych hefyd yr hawl i wrthwynebu ei phrosesu. Gellwch weithredu'r hawliau hyn drwy naill ai datdanysgrifio ar unrhyw adeg o'r rhestr bostio drwy glicio ar y ddolen yn nhroedyn unrhyw e-bost, neu drwy gysylltu â'r Cyngor firstname.lastname@example.org . Cewch ofyn am fynediad at y wybodaeth sydd gennym amdanoch. Cewch hefyd ofyn am gywiro, diwygio neu ddileu unrhyw wybodaeth amdanoch sy'n anghywir a gellwch optio allan o'r gronfa ddata'n llwyr. Bydd y Cyngor yn trin ceisiadau am fynd at wybodaeth, ei chywiro, ei diwygio neu ei dileu yn unol â'i bolisïau mewnol a'r gofynion cyfreithiol sy'n berthnasol. Os ydych o'r farn nad ydym wedi cydymffurfio â'ch cais, mae gennych hawl i gyflwyno cwyn i'r awdurdod goruchwylio priodol.
Cyhoeddwyd y fersiwn hon o'r Polisi Preifatrwydd yn Nhachwedd 2019 ac adolygir y polisi'n flynyddol.
|
cym_Latn
| 16,193
|
CC-MAIN-2020-16
| 1
|
<urn:uuid:36f0ed5c-d013-46ab-a82d-52b99c1cbc24>
|
https://gwerddon.cymru/media/cu5i0dor/rhifyn18-e2.pdf
|
Jeff Smith
Model amldonfedd i ddelweddu a dadansoddi meysydd magnetig yng nghorona'r Haul
CYFNODOLYN ACADEMAIDD CYMRAEG
Golygydd Yr Athro Ioan M. Williams
Model amldonfedd i ddelweddu a dadansoddi meysydd magnetig yng nghorona'r Haul
Jeff Smith
1. Cyflwyniad
Mae'r Haul yn hanfodol i'n bywydau, ond mae ein dealltwriaeth o'r prosesau pwysig sy'n digwydd arno'n parhau'n anghyflawn. Mae'r Haul yn fywiog iawn, ac wrth i egni a grëir y tu mewn i'r Haul ddianc i'r gofod, ymddengys meysydd magnetig cymhleth yng nghromosffer a chorona'r Haul (atmosffer yr Haul). Pan nad yw'r maes magnetig yn homogenaidd, gwelir llawer o strwythurau diddorol yn y cromosffer a'r corona, fel lwpiau'r corona a ffilamentau. Mae nodweddion y rhain, fel osgiliadau, symudiadau a ffrwydradau, yn ddiddorol.
Gall y ffrwydradau posib gael effaith fawr ar y Ddaear. Yn 1851, bu ffrwydrad ar yr Haul a deithiodd tuag at y Ddaear (digwyddiad Carrington) a bu hwn yn gyfrifol am ddifrod sylweddol i'r rhwydwaith telegraff o ganlyniad i'r egni trydanol a ryddhawyd. Mewn byd sy'n fwy dibynnol ar dechnoleg drydanol a chyfathrebu electronig, mae'n hawdd gweld pwysigrwydd ehangu dealltwriaeth o'r prosesau a all arwain at ddigwyddiadau o'r fath.
2.1 Strwythurau yn y corona: rhagolwg
Dau o'r strwythurau amlycaf yn y corona yw lwpiau'r corona a ffilamentau. Mae lwpiau'r corona ar ffurf bwâu. Maent fel arfer yn cysylltu dwy ardal lle mae'r maes magnetig yn gryf, fel y gwelir yn ffigur 1. Mae ffilamentau, ar y llaw arall, yn strwythurau eithaf llorweddol, sy'n dilyn cyfeiriad maes magnetig ar yr Haul gyda'u hadfachau yn ymestyn i lawr tuag at yr arwyneb i'r cromosffer, fel y gwelir yn ffigur 2. Mae nifer o ffilamentau yn ymddangos fel crymion (sigmoids) ar y cromosffer ac mae lwpiau'r corona a'r ffilamentau weithiau'n ffrwydro.
2.2 Ymchwil gynharach: rhagolwg
Gwnaethpwyd amrywiaeth eang o astudiaethau ar strwythurau o'r fath, gan gynnwys defnyddio modelau Meysydd Di-rym Aflinol (NLFFF; non-linear force-free field). Ceir trosolwg manwl o hyn yn Wiegelmann a Sakurai (2012). Datryswyd sawl problem ddamcaniaethol yn y maes gan ddulliau dadansoddol Low a Lou (1989) er na ellir eu cymhwyso i bob sefyllfa go iawn. Mae sawl awdur wedi anelu at fodelu sefyllfaoedd go iawn gan ddefnyddio amryw ddull; esbonnir hyn ym mhedwaredd adran y papur hwn. Er enghraifft, cynigiodd Wiegelmann (2003), Wheatland (2006), Tadesse et al. (2011) a Guo et al. (2012) fodelau lle llwyddodd rhai ohonynt i fodelu strwythurau'n gywir iawn. Defnyddiodd rhai fodelau magneto-ffrithiannol; e.e., llwyddodd Su et al. (2009) i fodelu fflêr (flare: alldafliad o lwyth o egni) mewn rhanbarth bywiog o'r Haul, a llwyddodd Kliem et al. (2013) i fodelu ffrwydrad yr arsylwyd arno ar 8 Ebrill 2008. Defnyddiodd eraill fodelau Magneto Hydro Dynamegol (MHD); e.e. llwyddodd Jiang a Feng (2013) i efelychu lwˆ piau'r corona'n gywir iawn. Defnyddiodd eraill ddull Grad-Rubin, a chafwyd canlyniadau sy'n cyfateb yn dda i arsylwadau ym Malanushenko et al. (2012), er enghraifft. Yn weddol ddiweddar, cyflwynwyd dull blaenffitio (forward-fitting: dull sy'n cyrraedd y nod drwy gyfres o gamau bach) gan ddefnyddio arsylwadau uwchfioled eithafol (Aschwanden, 2013).
3. Offerynnau arsylwi
I raddau helaeth, mae dealltwriaeth o brosesau ar yr Haul yn ddibynnol ar offerynnau fel telesgopau ac ati. Wrth i delesgopau ddatblygu, daeth yn bosib gweld strwythurau ar yr Haul yn fwyfwy manwl. Er hynny, ceir sawl anhawster gyda thelesgopau'r Ddaear. Yn gyntaf, mae'r cyfnod y gallant arsyllu ar yr Haul yn parhau am ychydig o'r diwrnod yn unig. Yn ail, gall cymylau rwystro telesgopau rhag arsylwi'r Haul. Am y rhesymau hyn, lansiwyd yn lled ddiweddar sawl arsyllfa yn y gofod. Yr un mwyaf diweddar yw Arsyllfa Dynameg yr Haul (SDO: Solar Dynamics Observatory), sy'n darparu data am yr Haul mewn cydraniad gofodol ac amserol gwell nag erioed o'r blaen, gan ddefnyddio dau delesgop. Yn gyffredinol, mae'r SDO yn anfon tua 1.5 Tb o ddata yn ôl at y Ddaear bob dydd. Ystyrir dau arbrawf a gwblheir ar y SDO, sef cydosodiad delweddu'r atmosffer a delweddydd seismig a magnetig yr Haul.
3.1 Cydosodiad delweddu'r atmosffer
Mae Cydosodiad Delweddu'r Atmosffer (AIA: Atmospheric Imaging Assembly) yn tynnu llun mewn saith prif donfedd bob 12 eiliad, fel llun 4096x4096 picsel o'r Haul cyfan. Mae'r arsylwadau yn bennaf o'r cromosffer a'r corona, ond yn ymestyn i lawr hyd at arwyneb allanol ffotosffer yr Haul.
3.2 Delweddydd Seismig a Magnetig yr Haul
)
Mae Delweddydd Seismig a Magnetig yr Haul (HMI: Helioseismic and Magnetic Imager yn darparu magnetogram mewn dau ddimensiwn o'r Haul cyfan bob 45 eiliad, fel llun 4096x4096 picsel. Er hynny, er mwyn defnyddio modelau NLFFF, mae angen data am y maes magnetig mewn tri dimensiwn. Mae'n bosibl defnyddio data gan yr HMI i greu magnetograffau fector 3D; mae'r rhain ar gael yn hawdd, ond dim ond bob 12 munud.
Fodd bynnag, nid yw'r data ar gyfradd o 12 munud o gymorth mawr wrth geisio deall digwyddiadau sydyn, e.e. osgiliadau sy'n parhau am gyfnod byr o ychydig funudau. Yn ffodus iawn, ceir ffordd arall o gynrychioli prif nodweddion y maes magnetig mewn tri dimensiwn, sef drwy ddefnyddio'r magnetogram dau ddimensiwn yn unig sydd ar gael bob 45 eiliad. Anfantais y dull yw dirywiad sylweddol yng nghywirdeb y canlyniad sy'n colli sawl nodwedd fechan ond dylanwadol. Er hynny, mae'r dull hwn yn darparu prif nodweddion y maes magnetig ac yn osgoi effeithiau gwael swˆ n (gwerthoedd dieithr i rai picselau sy'n sylweddol wahanol i werthoedd picselau eraill sydd union o'u hamgylch).
Yn y dull hwn, dadelfennir y magnetogram dau ddimensiwn a chaiff y maes magnetig ei gynrychioli yn nhermau elfennau bychain o gydrannau maes sydd oll â chryfderau magnetig a lleoliadau gwahanol mewn tri dimensiwn. Gelwir yr elfennau bychain magnetig hyn yn 'wefrau pwynt' yn yr erthygl hon. Trwy ddadelfennu'r magnetogram yn y modd hwn a defnyddio optimeiddiaeth Powell (Powell, 1964) er mwyn sicrhau'r amcangyfrif agosaf posib at y data creiddiol, gellid rhoi bras amcan o'r maes magnetig mewn tri dimensiwn bob 45 eiliad. Ceir manylion pellach o'r dull yn atodiad A o Aschwanden et al. (2013).
4. Modelu prosesau ar yr Haul
4.1 Pam modelu?
Gan fod yr SDO yn darparu data sydd mor fanwl, mae'n hawdd gofyn pam nad yw'n ddigon i ddefnyddio'r delweddau AIA yn unig i ddadansoddi dynameg strwythurau ar yr Haul. Ceir sawl anfantais i'r data AIA. Yr anfantais amlycaf yw'r ffaith mai mewn dau ddimensiwn yn unig y mae'r delweddau ar gael. Mae hynny'n achosi problemau wrth geisio deall yr hyn sydd yn y ddelwedd, ac yn galluogi i bethau nad ydynt o ddiddordeb mawr guddio pethau mwy diddorol. Yn ail, nid oes modd cyfrif faint o egni sydd gan strwythur ar unrhyw adeg, ac felly nid oes modd cyfrif faint o egni a ryddheir mewn ffrwydrad. Mae'n rhaid modelu felly er mwyn darganfod mwy am y nodweddion diddorol sydd ar yr Haul. Yn y papur hwn, disgrifir model sy'n addas ar gyfer lwpiau'r corona.
4.2 Y dybiaeth ddi-rym
Wrth fynd ati i fodelu ardal o'r Haul, rhaid gwneud tybiaethau er mwyn creu problem y gellir ei datrys.
Dechreuwn drwy nodi fod y maes magnetig B yn ddi-dor, a gaiff ei fynegi'n fathemategol gan
Ystyrir yn awr nwy wedi ei ïoneiddio (plasma) ym mhresenoldeb maes magnetig a thybiwn fod effaith y maes magnetig yn llawer iawn mwy nag effeithiau eraill gan gynnwys disgyrchiant a gwasgedd plasma. Os yw'r plasma mewn cydbwysedd, gellir dynodi'r sefyllfa'n fathemategol drwy
Hwn yw'r cyflwr di-rym. Mae'r paramedr
).
yn dynodi'r dwysedd cerrynt, a μ 0 yn dynodi athreiddedd gwactod (vacuum permeability
Trwy gyfuno'r hafaliadau, cawn ac yna
Mae'r hafaliad hwn yn bwysig, oherwydd mae'n nodi bod × B yn baralel i B. Gan fod y ddau yn baralel, ysgrifennwn
, lle mae a yn baramedr sgalar.
4.3 Gosod gwerth i a
Wrth fodelu, mae'n bosib gosod gwerth i a, er mwyn gwneud y cyfrifiadau er mwyn darganfod y maes magnetig yn haws a chynt. Ar gyfer y model symlaf (sef yr hyn a elwir yn y papur hwn yn 'maes potensial') gosodir a yn hafal i 0 ym mhob man, sy'n rhoi
Yn amlwg, mae'r model hwn yn syml iawn. Er mwyn darganfod ffurfweddiad B yn y cromosffer a'r corona a roddir gan yr hafaliad, mae angen gosod gwerthoedd ffin ar gyfer y paramedr. Fel enghraifft o'r maes potensial, gosodir gwerthoedd gwefrau pwynt ar gyfer B y ffotosffer fel 1000 G i un a -1000G i'r llall. Gellir yna ddarganfod y ffurfweddiad cyffredinol o B sy'n ymestyn i'r cromosffer a'r corona. Dangosir y ffurfweddiad yn ffigur 3. Mae'r llinellau maes sy'n cysylltu'r ddwy wefr bwynt yn llawer sythach na'r hyn a welir mewn delweddau AIA, er enghraifft yr un yn Ffigur 1. Nid oes dirdroad yn llinellau'r maes magnetig a fodelwyd gydag a=0, fel a geir yn y data go iawn.
Nodir hefyd mai yn y dirdroad y caiff egni rhydd ei storio (Chiueh & Zweibel, 1989). Yr egni hwn a ryddheir yn ystod ffrwydradau. Awgrymir felly, gan nad oes dirdroad yn y model, ni cheir egni rhydd ynddo. Mae hyn yn anfantais arall gan na fyddai'r model yn creu sefyllfa realistig ar gyfer ffrwydrad.
Er cywirdeb ac er mwyn darganfod faint o egni rhydd sydd mewn sefyllfa go iawn, mae angen caniatáu gwerthoedd i a nad ydynt o reidrwydd yn sero ac sy'n amrywio mewn gofod. Mae dulliau Meysydd Di-rym AfLinol (NLFFF) yn caniatáu i'r paramedr amrywio'n aflinol heb gyfyngiad. Cymharodd Liu, Zhang a Su (2011) y model maes potensial â sawl model NLFFF yn fanwl, a chymharodd Mackay a van Ballegooijen (2009) fodelau NLFFF â modelau Meysydd Di-rym Llinol (LFFF, Linear Force Free Field, lle mae a yn gyson ym mhob man ond nid o reidrwydd yn sero). Dangoswyd bod modelau NLFFF yn llawer mwy realistig ac yn hanfodol er mwyn cynhyrchu efelychiad realistig gyda maes magnetig sy'n cytuno â strwythurau mewn delweddau ffilamentau, megis adfachau sy'n cysylltu'r ffilamentau â'r ffotosffer.
4.4 Trosolwg o fodelau NLFFF
Mae sawl dull NLFFF ar gael, oll â'u manteision a'u hanfanteision o ran eu cywirdeb, cyflymder cyfrifo, y mewnbynnau data sydd eu hangen ynghyd â chydraniad amserol. Mae'r rhan fwyaf ohonynt yn defnyddio data llawn am y maes magnetig mewn tri dimensiwn, ond y cydraniad amserol uchaf sy'n bosibl drwy'r dull hwn yw deuddeg munud. Trwy ddefnyddio maes magnetig mewn tri dimensiwn, gellir adeiladu model sy'n cyfateb yn agos i'r hyn a welir mewn arsylwadau. Ceir sawl dull a grëwyd er mwyn cyrraedd y nod hwn, ac eir ati i ddisgrifio sawl un isod.
Mae'r Dull Integru Cynyddol, a awgrymwyd yn gyntaf gan Nakagawa (1974), yn anelu at adeiladu maes magnetig y cromosffer a'r corona mewn tri dimensiwn trwy gychwyn o un lefel o'r cromosffer, cyfrifo'r cerrynt ac a, a mynd ati i ddefnyddio'r wybodaeth hon i amcangyfrif y maes magnetig ar y lefel nesaf. Trwy wneud hynny lawer gwaith, gellir adeiladu model o'r maes magnetig yn y cromosffer a'r corona mewn tri dimensiwn. Serch hynny, yn anffodus, gall y model hwn fod yn ansefydlog.
Mae'r Dull Grad-Rubin (Grad a Rubin, 1958) yn datrys problem fathemategol sydd wedi'i gosod yn dda. Defnyddir dosbarthiad o werthoedd a a phroses o iteru i gyrraedd y maes magnetig sy'n cyfateb orau i'r data. Fodd bynnag, mae'r gofyniad o wybod dosbarthiad a fel mewnbwn yn anfantais.
Cynigiwyd gan Chodura a Schlüter (1981) ddull amser-ddibynnol MagnetoHydroDynamig (MHD) y gellir ei ddefnyddio i gyrraedd math o gydbwysedd trwy gyfres o gamau dros gyfnod o amser, drwy ystyried dynameg, cyflymder, gludedd a maes trydanol y plasma.
Mae sawl awdur, e.e. Wiegelmann et al. (2003) wedi cynnig dulliau optimeiddiaeth i ddatrys y broblem, gan iteru dros amser i gydbwysedd. Cynhwysir mwy o dermau hefyd er mwyn anelu at ateb mwy cywir.
Yn ddiweddar, mae Aschwanden (2013) wedi anelu at fodelau newydd NLFFF fel nad oes angen data am y maes magnetig yn y ffotosffer mewn tri dimensiwn. Yma defnyddir magnetogramau dau ddimensiwn a lwpiau'r corona a arsylwyd. Ar draul cywirdeb, ceir cydraniad amserol o 45 eiliad, a gellir cyfrifo'r model yn llawer cynt na thrwy'r dulliau sy'n defnyddio data am y maes magnetig tri dimensiwn.
4.5 Côd Aschwanden: amlinelliad
Yn yr ymchwil hwn, defnyddiwyd codau NLFFF Aschwanden, gyda sawl addasiad ac estyniad i fodelu strwythurau'r maes magnetig yn y cromosffer a'r corona. Ymestynnir y gwaith hwn gan anelu at ddarganfod newidiadau yn strwythur ac egni'r system gyda chydraniad amserol o 45 eiliad, a hefyd gan anelu at adeiladu delweddau mewn tri dimensiwn o lwpiau'r corona. Amlinellir cefndir y côd hwn mewn cyfrol dair rhan gan Aschwanden a Malanushenko (Aschwanden 2013, Aschwanden a Malanushenko 2013, Aschwanden 2013a). Mae'r codau hyn ar gael am ddim ar y gwasanaeth solarsoft, sef llyfrgell o feddalwedd a ddyfeisiwyd er mwyn astudio'r Haul.
Mae'r codau'n dechrau drwy ddadelfennu magnetogram dau ddimensiwn i wefrau pwynt, er mwyn amcangyfrif y maes magnetig mewn tri dimensiwn yn y ffotosffer. Bydd gan bob un o'r gwefrau bwynt lleoliad, cryfder magnetig a gwerth a o'u hunain, a dylent gynrychioli'r maes magnetig cyfan yn y ffotosffer. Ar ôl y cam hwn, gwyddys lleoliad a chryfder magnetig pob un wefr bwynt, ond ni wyddys beth yw dosbarthiad gwerthoedd a. Cyfrifir y maes potensial (a = 0) ar gyfer y data yn y cromosffer a'r corona. Gellir yn awr ddefnyddio arsylwadau AIA wrth droed y lwpiau ger y ffotosffer a'u cymharu gyda'r maes potensial er mwyn darganfod y camaliniad ac amcangyfrif y dirdroad yn y ffotosffer. Diffinnir y camaliniad fel yr ongl rhwng cyfeiriadau'r maes potensial a'r lwpiau ar arwyneb y ffotosffer. Gellir yna ddarganfod dosbarthiad a yn yr ardal hon, gyda'r gwerthoedd yn lleoliadau'r gwefrau pwynt.
Gellir yn awr ddefnyddio'r pum paramedr – lleoliad pob gwefr bwynt (tri pharamedr), cryfder y maes magnetig B ym mhob un o'r lleoliadau, a gwerth a ym mhob lleoliad – fel gwerthoedd ffin ar waelod y cromosffer a'r corona i ddylunio llinellau'r maes magnetig sy'n ymestyn i'r cromosffer a'r corona. Gwneir y dylunio drwy ystyried camau bychain mewn gofod fel a ddisgrifir yn fanwl gan Aschwanden (2013). Mae'r broses yn rhoi gwerth a chyfeiriad y maes magnetig dros grid dychmygol sy'n ymestyn o arwyneb y ffotosffer i'r cromosffer a'r corona. Gellir yna gymharu'r maes magnetig a ddyluniwyd gyda'r strwythurau a arsylwir gan AIA yn y cromosffer a'r corona.
4.6 Effeithiolrwydd y dull hwn
Fel unrhyw gynllun arall, mae angen sefydlu effeithiolrwydd y dull. Gwneir hynny trwy greu maes magnetig damcaniaethol yn nhermau gwefrau pwynt yn y ffotosffer lle y mae gwerthoedd a yn lleoliad y gwefrau pwynt yn wybyddus. Yna defnyddir y dull uchod i ddylunio'r maes magnetig yn y cromosffer a'r corona. Trwy gymharu'r maes magnetig a ddyluniwyd gyda'r maes potensial cyfatebol, gellir ail gyfrifo gwerthoedd a yn lleoliadau'r gwefrau pwynt. Gellir gweld a yw'r dull yn gweithio drwy gymharu'r gwerthoedd a a gyfrifir â gwerthoedd gwreiddiol y paramedr, gyda chytundeb rhwng y gwerthoedd hynny yn dynodi llwyddiant y dull hwnnw. Gellir hefyd yn awr ail ddylunio'r maes magnetig gan ddefnyddio'r gwerthoedd newydd a gyfrifwyd ar gyfer a. Mae ffigur 4 yn efelychu sefyllfa gymhleth o bedair gwefr bwynt. Nodir eu cryfderau magnetig a chyfesurynnau eu lleoliadau yn y tabl oddi isod ynghyd â gwerthoedd gwybyddus a.
| Cryfder maes magnetig G | Cyfesuryn x radiws Haul | Cyfesuryn y radiws Haul | Cyfesuryn z radiws Haul |
|---|---|---|---|
| 1000 | -0.1 | -0.1 | 0.9 |
| -1000 | -0.05 | 0.1 | 0.9 |
| 1000 | 0.05 | -0.05 | 0.9 |
Y gwerthoedd a gyfrifwyd ar gyfer a wrth ddefnyddio'r dull i ddylunio'r maes magnetig yw -4.54, -5.45, -4.68, -3.62 yn ôl eu trefn, sy'n agos at y gwerthoedd cychwynnol yn y tabl. Dengys ffigur 4 fod y maes magnetig a efelychir gan ddefnyddio'r gwerthoedd a gyfrifwyd ar gyfer a hefyd yn cytuno â'r maes gwreiddiol a ddyluniwyd, gyda'r llinellau maes y dangos yr un ffurfweddiad.
5. Dull
5.1 Defnyddio data go iawn
Un fantais sydd i'r data a arddangosir gan y telesgop AIA yw bod lluniau ar gael mewn sawl tonfedd wahanol, megis 9.4 nm, 13.1 nm, 17.1 nm, 19.3 nm, 21.1 nm, 30.4 nm a 33.5 nm. Mae'r tonfeddi gwahanol yn canolbwyntio ar blasma sydd ar dymheredd gwahanol: mae'r donfedd 9.4 nm yn canolbwyntio ar blasma sydd ar dymheredd o tua 6.3 MK; y donfedd 13.1 nm yn canolbwyntio ar 0.4 MK, 10 MK a 16 MK; y donfedd 17.1 nm ar 0.63 MK; y donfedd 19.3 nm ar 1.2 MK a 20 MK; y donfedd 21.1 nm ar 2 MK; y donfedd 30.4 nm ar 0.05 MK, a'r donfedd 33.5 nm ar 2.5 MK. Yn gyffredinol wrth arsylwi lwpiau'r corona, gwelir gwahaniaethau geometrig yn y lluniau mewn tonfeddi gwahanol, ac ymddangosa'r lwpiau fel eu bod yn cyffwrdd ag arwyneb yr Haul (ffotosffer) ar onglau gwahanol yn y tonfeddi gwahanol. Wrth ystyried mai'r bwriad yw defnyddio'r ongl rhwng y maes magnetig lleol a thraed y lwpiau ger y ffotosffer i amcangyfrif a, mae'n amlwg felly y bydd y tonfeddi gwahanol yn rhoi gwerthoedd gwahanol ar gyfer a yn lleoliadau'r gwefrau pwynt.
Trafodir maes o law ddwy strategaeth i ddygymod â hynny. Yn gyntaf, ac yn arbennig wrth gyfrifo'r egni rhydd, mae ystyried y lwpiau o bob tonfedd gyda'i gilydd yn ddefnydd da o'r data, ac yn un sy'n lleihau dylanwad negyddol data camarweiniol. Yn ail, gellir ystyried yr anghydfod rhwng y tonfeddi gwahanol fel mantais, gan ddefnyddio'r tonfeddi gwahanol i greu hyd at saith model gwahanol o'r un ardal. Trwy ddylunio'r rhain mewn lliwiau gwahanol, crëir posibiliad i gymharu sut mae'r maes magnetig yn effeithio ar ddosbarthiad tymheredd y plasma.
5.2 Cyfrifo'r egni rhydd
Un o nodweddion pwysicaf unrhyw strwythur ar yr Haul yw ei egni rhydd. Nodwyd eisoes na cheir egni rhydd mewn maes potensial. Y maes potensial yw'r ffurfweddiad sydd â'r lleiaf posibl o egni, a dynodir yr egni hwn gan E potensial . Yn gyffredinol, serch hynny, mae'r egni sydd gan unrhyw ffurfweddiad fel y gwelir ar yr Haul yn fwy nag E potensial , a hynny oherwydd dirdroad sy'n storio rhywfaint o egni.
Gelwir yr egni sydd mewn ffurfweddiad go iawn yr egni amhotensial, E amhotensial . Petai'r ffurfweddiad yn newid – ac mae'n ddigon clir mewn arsylwadau y ceir newidiadau dros amser yn y rhan fwyaf o ffurfweddiadau – bydd yr egni amhotensial yn newid. Mae newidiadau o'r fath fel arfer yn digwydd oherwydd ailgysylltiad magnetig neu ffrwydradau. Gelwir y gwahaniaeth rhwng egni'r maes amhotensial (E amhotensial ) ac egni'r maes potensial (E potensial ) yr egni rhydd yn E rhydd , ac mae
Dyma'r egni mwyaf y mae'n bosib i ffurfweddiad amhotensial ei golli, cyn cyrraedd y ffurfweddiad potensial. Er bod yr arsylwadau'n awgrymu nad yw'n gyffredin i ffurfweddiadau golli ei egni rhydd i gyd ar yr un pryd, mae mynd ati i amcangyfrif faint o egni a all ddianc yn ystod ffrwydrad yn bwysig wrth ddarogan tywydd y gofod.
Ystyrir maes magnetig yn y cromosffer a'r corona sy'n arddangos dirdroad. Nid yw a felly yn sero. Ystyrir ymhellach gydrannau'r maes magnetig amhotensial B yn y cromosffer a'r corona er mwyn i un gydran fod yn baralel i'r maes magnetig potensial, B paralel , a'r llall yn berpendicwlar i'r maes magnetig potensial, B perpendicwlar . Yn nhermau fectorau, gellir ysgrifennu
Yn ôl ei ddiffiniad, mae B potensial =B paralel .
Darganfyddir yr egni sydd gan faes magnetig drwy'r hafaliad lle mai V yw'r cyfaint dan ystyriaeth, E yw'r egni a B yw maint y maes magnetig. Gellir felly gyfrifo'r egni rhydd:
Wrth ystyried cydrannau perpendicwlar a pharalel i'r maes potensial, gellir dangos bod
Hynny yw, mae'r egni rhydd yn dibynnu ar gydran berpendicwlar B perpendicwlar yn unig.
Er mwyn cyfrifo'r egni rhydd, ystyrir y grid tri dimensiwn y soniwyd amdano yn adran 4.5, sy'n ymestyn o arwyneb y ffotosffer ac yn cynnwys y cromosffer a'r corona ac integreiddir dros y grid i gyfrifo cyfanswm yr egni rhydd. Nid yw'r grid yn ymestyn yn uwch na 0.15 radiws yr Haul uwchben arwyneb yr Haul gan nad yw'r dybiaeth ddi-rym yn gymwys uwchlaw hyn. Rhoir manylion ei baramedrau yn adran 6.1. Yn y broses, tybir bod y maes magnetig yn gyson mewn picsel o'r grid a chyfrifir gwerth yr egni rhydd ym mhob picsel. Cyfrifir hefyd egni'r maes potensial ac egni'r maes amhotensial.
Gan y ceir data arbrofol o'r magnetogramau a delweddau AIA bob 45 eiliad, yna gellir defnyddio'r model i gyfrifo'r egni rhydd bob 45 eiliad ac edrych ar y newidiadau yn yr egni.
6. Enghraifft: 08:00-09:00 ar 11 Tachwedd 2011
Arsylwyd system o lwpiau'r corona ar dde-ddwyrain yr Haul ar fore 11 Tachwedd 2011. Mae'r data AIA yn awgrymu y ceir osgiliadau yn y system hon, ynghyd ag o leiaf un alldafliad màs, sy'n glir iawn. Drwy fodelu'r system hon bob 45 eiliad, gellir ehangu ein dealltwriaeth o ddynameg ac egni'r system.
6.1 Paramedrau
Amcangyfrifir y maes magnetig gan 50 o wefrau pwynt. Er nad oes modd cynnwys cymhlethdod cyfan y maes magnetig drwy ddefnyddio 50 o wefrau pwynt, mae'r symleiddio yn cynrychioli'r sefyllfa'n deg. Mae'r grid yn ymestyn dros ardal sy'n 0.2
radiws yr Haul mewn hydred, 0.2 radiws yr Haul mewn lledred a 0.15 radiws yr Haul mewn uchder. Ei gydraniad gofodol yw 0.001 radiws yr Haul. Mae hyn yn rhoi rhwydwaith o gelloedd 200 cell mewn hydred x 200 cell mewn lledred x 150 cell mewn uchder, a chyfanswm o chwe miliwn cell. Mae'r cydraniad gofodol yn caniatáu i a newid ar draws yr ardal. Darganfyddir gwerthoedd a yn lleoliadau'r gwefrau pwynt gan ddefnyddio'r dull a amlinellwyd eisoes.
6.2 Modelu'r maes magnetig
Trwy ddefnyddio bob un o'r saith prif donfedd, adeiladir model o'r maes magnetig yn y cromosffer a'r corona gan dybio bod y lwpiau i gyd yn dilyn llinellau'r maes magnetig yn y cromosffer a'r corona. Fel arfer, defnyddir tua 250 o lwpiau i amcangyfrif a yn lleoliad pob gwefr bwynt. Po fwyaf o lwpiau a ystyrir, y mwyaf cywir yw'r amcangyfrif, ac mae 250 yn rhoi canlyniad derbyniol fel y dangosir maes o law. Isod, yn ffigur 5, gwelir enghraifft o'r maes magnetig am 08:40:30 ar 11 Tachwedd 2011 o dri chyfeiriad orthogonol, ynghyd â delwedd AIA yn nhonfedd 17.1 nm ar yr un pryd, er mwyn cymharu. Ymddengys fod llinellau'r maes magnetig yn y graff hydred-lledred yn cyfateb gydag arsylwadau'r AIA, yn neilltuol wrth droed y lwpiau yng nghornel dop chwith y ddau banel. Wrth edrych yn ofalus ar y paneli, gwelir hefyd linellau maes yng nghornel dop dde'r panel de gwaelod sy'n cyfateb i'r lwpiau yng nghornel dop dde'r panel top ar y chwith. Yn yr un modd, gwelir llinellau maes ar waelod a chwith y panel gwaelod ar y dde sy'n cyfateb yn dda i'r lwpiau a arsylwyd yn y panel top ar y chwith o ran eu dyluniad a'u siâp. Mae'r model hwn, serch hynny, yn llawer gwell nag arsylwadau'r AIA o ran rhoi uchderau'r lwpiau gwahanol. Mae'r ddau banel arall yn efelychu arsylwadau gan ddefnyddio uchder. Ymddengys bod llawer o'r lwpiau yng nghanol yr amrediadau hydred a lledred. Gwelir hefyd amrediad yn uchderau'r lwpiau, a nodir yn neilltuol bod rhai o'r lwpiau hyn yn rhy fyr i'w gweld yn y delweddau AIA.
Ffigur 5: Arsylwadau AIA (panel top ar y chwith) a'r maes magnetig a fodelwyd (paneli eraill) ar 08:40:30, 11 Tachwedd 2011
6.3 Modelu gan ddefnyddio'r gwahanol donfeddi
Defnyddir y lwpiau a welir yn y tonfeddi gwahanol er mwyn amcangyfrif y paramedr. Gwneir hyn gan ystyried pob tonfedd ar wahân, a cheir dosbarthiad o werthoedd ar gyfer a ar gyfer pob tonfedd ynghyd â dyluniad o'r maes magnetig yn y cromosffer a'r corona. Rhydd y dyluniad o'r maes magnetig ar gyfer un donfedd ddarlun damcaniaethol o ddosbarthiad y plasma ar y tymheredd sy'n cyfateb i'r donfedd honno. Gan fod y tonfeddi gwahanol yn cyfateb i dymereddau gwahanol, gellir yna eu defnyddio i gael model tri dimensiwn o'r plasma ar y tymereddau gwahanol. Wrth ystyried newidiadau dros gyfnod o amser, gellir ymhellach ddylunio dynameg ffurfweddiad y plasma. Anfantais fawr y dull hwn o ystyried pob tonfedd ar wahân yw bod nifer y lwpiau sydd ar gael yn y data i amcangyfrif pob dosbarthiad o werthoedd a yn gymharol fychan. Pe ystyrir yr holl donfeddi gyda'i gilydd, mae nifer y lwpiau'n sylweddol uwch, ond yma ystyrir cyfartaledd y gwerthoedd ar gyfer a ac ni cheir gwybodaeth am ffurfweddiad y plasma ar dymereddau gwahanol. Wrth ystyried y tonfeddi ar wahân, gall niferoedd bychain y lwpiau ar brydiau arwain at ffurfweddiadau eithaf rhyfedd ar gyfer y plasma drwy roi gwerthoedd anghredadwy o uchel neu isel i a. Serch hynny, gwelir enghraifft yn ffigur 6 lle mae'r dyluniad o'r maes magnetig mewn ardal (ar ledredau isel) yn cael ei ddynodi gan y lliw glas golau i gynrychioli'r donfedd 13.1 nm. Felly, gellir dod i'r casgliad fod tymheredd yr ardal hon yn cyfateb yn bennaf i dymereddau'r donfedd 13.1 nm, sy'n gynhesach yn gyffredinol na thymereddau'r tonfeddi eraill. Yn y modd hwn, gellir dod i gasgliadau am ymddygiad y plasma ar dymereddau gwahanol neu ddosbarthiad tymheredd y plasma. Yn y delweddau a gynhyrchir gan y dull hwn, dylunnir y tonfeddi gwahanol gan liwiau safonol data AIA: 9.4 nm gan wyrdd, 13.1 nm gan las golau, 17.1 nm gan felyn, 19.3 nm gan frown, 21.1 nm gan borffor, 30.4 nm gan goch a 33.5 nm gan las tywyll.
6.4 Yr egni rhydd a'i berthynas ag arsylwadau
Dengys ffigur 7 yr egni potensial (panel uchaf, llinell doredig), yr egni amhotensial (panel uchaf, llinell ddi-dor) a'r egni rhydd (panel isaf) a gyfrifwyd o'r modelu bob 45 eiliad.
Mae'r egni a amcangyfrifwyd o'r model yn newid llawer gormod, efallai o ganlyniad i'r tybiaethau a wnaed, ond gwelir sawl nodwedd ddiddorol. E.e., tua chwarter i naw o'r gloch (2700 eiliad), gwelwyd cwymp yn yr egni rhydd o 3.22×10 31 erg i 3.68×10 30 erg. Yn yr arsylwadau AIA ar yr adeg hon, ffrwydrodd un o'r lwpiau gan agor. Dilynwyd hyn gan newid ffurfweddiad yn yr arsylwadau. Gyda'n hamcangyfrifon am yr egni rhydd cyn ac ar ôl y ffrwydrad, gellir amcangyfrif yr egni rhydd a ryddhawyd fel tua 2.85×10 31 erg. Fodd bynnag, nid arsylwyd unrhyw ddigwyddiadau yn cyfateb i sawl gostyngiad arall mewn egni rhydd a welir yn y graff.
7. Trafodaeth
Ymddengys y gall y dull hwn gynyddu dealltwriaeth o lwpiau yn y cromosffer a'r corona. Gellir ei ddefnyddio i amcangyfrif yr egni rhydd a gollir drwy ffrwydradau fel yn yr enghraifft am tua chwarter i naw o'r gloch yn yr arsylwadau AIA. Un modd o asesu dull NLFFF yw drwy edrych ar y camaliniad rhwng y maes magnetig a ddyluniwyd gan ddefnyddio'r dull NLFFF a'r lwpiau a arsylwyd. Mesurir y camaliniad gan yr ongl rhwng cyfeiriadau'r maes magnetig a ddyluniwyd a'r lwpiau ar arwyneb y ffotosffer. Cyfrifir gwerth yr ongl ar gyfartaledd dros ddelwedd benodol. Yn naturiol, mae gwerth yr ongl ar gyfartaledd yn newid dros amser, a dangosir cyfartaledd yr ongl camaliniad ar gyfer yr enghraifft fel ffwythiant amser yn ffigur 8. Gellir yna gael mesuriad o gyfartaledd y camaliniad dros y cyfnod o awr h.y. cyfartaledd yr onglau yn y ffigur, a chafwyd gwerth o 8.78°. Sylwir hefyd o'r ffigur nad oedd yr ongl camaliniad yn fwy na 17°.
Gellir hefyd asesu'r dull drwy edrych yn fanylach ar y gwefrau pwynt a'r nodweddion cysylltiedig.
Roedd dadelfennu magnetogram 2D i sawl gwefr bwynt yn allweddol i'r dull a ddefnyddiwyd. Yn ffigurau 9 a 10, dangosir sut y newidiodd cyfesurynnau a maint cryfder magnetig y chwe gwefrau bwynt cryfaf yn yr enghraifft dros gyfnod o awr. Yn ffigur 9, dangosir cyfesurynnau'r chwe gwefr bwynt, gyda'r wefr bwynt gryfaf yn y panel cyntaf a'r gwanaf yn y panel olaf. Yn naturiol, gyda threigl amser mae'n bosibl nad yr un chwe gwefr bwynt a ystyrir fel y chwe cryfaf ac mae'n fwy tebygol y bydd eu trefn yn y panelau'n newid. Dynodir cyfesuryn-x y gwefrau pwynt gan y llinell doredig fân (dotiau), dynodir cyfesuryn-y gan y llinell ddi-dor, a dynodir cyfesuryn-z gan y llinell doredig.
Mae'r gwefrau pwynt yn aros fwy neu lai yn yr un lleoliad drwy'r amser, sy'n awgrymu cysondeb yn y lleoliad lle mae'r maes magnetig yn gryf. Lle ceir newidiadau, gellir eu hesbonio yn nhermau'r newid yn nhrefn y gwefrau yn y paneli ar sail cryfder magnetig. Fodd bynnag, gwelir yn ffigur 10 y cafwyd newidiadau sylweddol yng nghryfder y gwefrau pwynt dros y cyfnod o amser, sy'n awgrymu nad yw'r sefyllfa'n gyson â'r hyn a ddisgwylir mewn sefyllfa lle nad oes ffrwydrad. Ystyriwyd hefyd mwy na chwe gwefr bwynt i weld a fyddai hyn yn rhoi cryfder mwy cyson, ond amrywiol fu'r canlyniadau yma hefyd.
Dengys ffigur 11 y gwerthoedd a gyfrifwyd ar gyfer a ar gyfer y chwe gwefr bwynt cryfaf dros y cyfnod o awr. Gwelir mewn ambell banel fod a yn newid o fod yn sylweddol bositif i sylweddol negatif (neu fel arall) dros 45 eiliad – sef y cydraniad amserol – a oedd yn annisgwyl. Down i'r casgliad felly, er y gall y dull fod yn ddefnyddiol er mwyn esbonio dynameg ffurfweddiadau lwpiau'r Haul, fod angen bod yn ofalus wrth ddehongli'r canlyniadau.
8. Casgliad
Llwyddodd y dull hwn i greu delweddau mewn tri dimensiwn o strwythurau a ffurfweddiadau lwpiau'r Haul, rhywbeth na ellir ei wneud gyda delweddau AIA yn unig. Pan welir y fath ddelweddau mewn dau ddimensiwn, maent yn aml yn cyfateb yn dda i'r delweddau AIA, a gallwn eu defnyddio i amcangyfrif uchder y lwpiau gwahanol, rhywbeth sy'n amhosibl gyda delweddau AIA yn unig. Mae'r dull hwn hefyd yn darparu golwg ar ddosbarthiad tymereddau plasma'r cromosffer a'r corona trwy ddefnyddio delweddau AIA mewn tonfeddi gwahanol ar wahân, er y nodir nad yw'r dull yn hollol ddibynadwy o ganlyniad i brinder data. Rhoddodd y dull syniad bras am yr egnïau a oedd yn gysylltiedig â'r maes magnetig ynghyd â'r newidiadau a ddigwyddodd iddynt dros amser. Yn neilltuol, gwelwyd gostyngiad sylweddol yn yr egni rhydd mewn ffrwydrad. Er nad yw'r dull yn hollol ddibynadwy er mwyn amcangyfrif newidiadau yn yr egni rhydd, mae'n argoeli'n dda ar gyfer dulliau newydd o'r fath yn y dyfodol. Y cam nesaf fydd datblygu dulliau eraill mwy dibynadwy er mwyn modelu systemau o'r fath gyda chydraniad amserol o 45 eiliad.
Diolchiadau a chydnabyddiaethau
Cyllidir fy ymchwil gan y Cyngor Adnoddau Gwyddoniaeth a Thechnoleg (STFC). Hoffwn ddiolch i'm harolygydd, Xing Li, am ei gymorth.
Llyfryddiaeth
Aschwanden, M. (2012), 'Nonlinear Force-Free Magnetic Field Fitting to Coronal Loops with and without Stereoscopy', The Astrophysical Journal, 763, 115-32.
Aschwanden, M. (2013), 'A Nonlinear Force-Free Magnetic Field Approximation Suitable for Fast Forward-Fitting to Coronal Loops. I. Theory', Solar Physics, 287, 324-44.
Aschwanden, M., a Malunashenko, A. (2013), 'A Nonlinear Force-Free Magnetic Field Approximation Suitable for Fast Forward-Fitting to Coronal Loops. II. Numeric Code and Tests', Solar Physics, 287, 345-67.
Aschwanden, M. (2013a), 'A Nonlinear Force-Free Magnetic Field Approximation Suitable for Fast Forward-Fitting to Coronal Loops. III. The Free Energy', Solar Physics, 287, 369-89.
Chiueh, T., a Zweibel, E. G. (1989), 'Stability of Stressed Current Tubes and Energy Storage in the Solar Corona', The Astrophysical Journal, 338, 1158-70.
Chodura, R., a Schlüter, A. (1981), 'A 3D code for MHD equilibrium and stability', Journal of Computational Physics, 41, 68-88.
Grad, H., a Rubin, H. (1958), 'Hydromagnetic Equilibria and Force Free Fields', Peaceful Uses of Atomic Energy, 31, 190-97.
Guo Y., Ding, M., Liu, Y., et al. (2012), 'Modeling Magnetic Field Structure of a Solar Active Region Corona Using Nonlinear Force-Free Fields in Spherical Geometry', The Astrophysical Journal, 760, 47-61.
Jiang, C., a Feng, X. (2013), 'Extrapolation of the Solar Coronal Magnetic Field from SDO/ HMI Magnetogram by a CESE-MHD-NLFFF code', The Astrophysical Journal, 769, 144-56.
Kliem, B., Su, Y., van Ballegooijen, A., et al. (2013), 'Magnetohydrodynamic Modeling of the Solar Eruption on 2010 April 8', The Astrophysical Journal, 779, 129-46.
Liu, S., Zhang, H., a Su, J. (2011), 'Error Analysis Regarding the Calculation of Nonlinear Force-Free Field', Solar Physics, 270, 89-107.
Low, B., a Lou, Y. (1989), 'Modeling Solar Force-Free Magnetic Fields', The Astrophysical Journal, 352, 343-52.
Mackay, D., a van Ballegooijen, A. (2009), 'A Non-Linear Force-Free Field Model for the Evolving Magnetic Structure of Solar Filaments', Solar Physics, 260, 321-46.
Malanushenko, A., Schrijver, C., DeRosa, M., et al. (2012), 'Guiding Nonlinear Force-free Modeling Using Coronal Observations: First Results Using a Quasi-Grad-Rubin Scheme', The Astrophysical Journal, 756, 153-71.
Nakagawa, Y. (1974), 'Dynamics of the Solar Magnetic Field. I. Method of Examination of
Force-Free Magnetic Fields',The Astrophysical Journal, 190, 437-40.
Powell, M. J. D. (1964), 'An Efficient Method for Finding the Minimum of a Function of Several Variables without Calculating Derivatives', The Computer Journal, 7 (2), 155-62.
Su, Y., van Balegooijen, A., Lites, B., et al. (2009), 'Observations and Nonlinear Force-Free Field Modeling of Active Region 10953', The Astrophysical Journal, 691, 105-14.
Tadesse, T., Wiegelmann, T., Inhester, B., et al. (2014), 'A Comparison Between Nonlinear Force-Free Field and Potential Field Models Using Full-Disk SDO/HMI Magnetogram', Solar Physics, 289, 831-45.
Wheatland, M. (2006), 'A Fast Current-Field Iteration Method for Calculating Nonlinear Force-Free Fields', Solar Physics, 238, 29-39.
Wiegelmann, T. (2003), 'Optimization Code With Weighting Function for the Reconstruction of Coronal Magnetic Fields', Solar Physics, 219, 87-108.
Wiegelmann, T., a Sakurai, S. (2012), 'Solar Force-Free Magnetic Fields', Living Reviews in Solar Physics, 9, 317-65.
|
cym_Latn
| 13,203
|
CC-MAIN-2024-10
| 0.8826
|
<urn:uuid:9df024c7-045b-471d-bcd1-603e952657db>
|
https://www.annibynwyr.org/image/Y%20Tyst/Tyst%2010-26-2023%20i'r%20we.pdf
|
Sefydlwyd 1867 Cyfrol 156 Rhif 43 Hydref 26, 2023 50c.
'TIR SANCTAIDD'
Mae pob meddwl wedi ei hoelio ar Israel: y Wlad Sanctaidd. The Holy Land. Os sanctaidd y wlad honno, sydd ers wythnosau wedi taflu taflegrau'n drwch i Gaza, beth yw ffynhonnell y sancteiddrwydd hwnnw? Pam mae'r ansoddair 'sanctaidd' wedi glynu mor dynn wrthi? Yn ôl ysgrythurau'r Cristion, yr Iddew a'r Mwslim mae'r wlad hon yn sanctaidd nid ohoni ei hun. Nid oes sancteiddrwydd yn ei mynyddoedd a dyffrynnoedd. Fe dardd ei sancteiddrwydd o'r Hwn sydd piau hi.
Beth felly yw pwysigrwydd syniad hwn? Yn syml, stiwardiaid yw cenedl Israel, ac nid perchennog. Duw sydd piau'r Wlad Sanctaidd. Gwelir hyn yn amlwg ddigon yn y Beibl. Gan gyfeirio at y Flwyddyn Sabothol, mae Duw yn rhybuddio'i bobl:
eiddof fi yw'r tir, ac nid ydych chwi ond estroniaid a thenantiaid i mi (Lefiticus 25:23)
Nid Israel sydd piau'r tir, ac felly, nid Israel sydd piau'r hawl i wneud a'r tir fel y gwêl yn dda. Nid oes ganddi'r hawl i berchenogi, i ddifrodi, i hawlio, ac ymgartrefu lle y myn. Yn hytrach disgwylir iddi greu o'r tir, gan weithio gyda'i chymdogion, wlad sydd yn adlewyrchu trugaredd a thosturi'r Hwn sydd berchen y tir: 'eiddof fi yw'r tir, ac nid ydych chwi ond estroniaid a thenantiaid i mi.' Dim ond pan mae'r tir a'i phobl – hen a newydd – yn cael eu parchu fel eiddo Duw, fel plant iddo, y daw'r tir yn eiddo i'r bobl.
Yn unol â dysgeidiaeth y proffwydi, ac Iesu hefyd, mae gwrthod ymgorffori'r syniad mai ... 'eiddof fi yw'r tir, ac nid ydych chwi ond estroniaid a thenantiaid i mi ...' yn arwain at golli'r hawl i fyw ar y tir. Dyma un o hanfodion y ddealltwriaeth broffwydol o alltudiaeth.
Ai teg sôn am Israel fel y Wlad Sanctaidd tybed?
Fe ellid dadlau ein bod ni'n disgwyl mwy gan Israel nag y disgwyliwn gan ein hunain fel cenedl. Pam rhaid i Israel fod yn genedl sanctaidd a neb arall? Pam rhaid i Israel ymatal rhag trais a ninnau ac ôl ein traed yn waedlyd yn Irac ac Afghanistan? Buaswn am droi'r ddadl honno ar ei phen, gan mi gredaf fod yr egwyddor a welir yn y geiriau hyn o Lefiticus: 'eiddof fi yw'r tir, ac nid ydych chwi ond estroniaid a thenantiaid i mi' yn llawer mwy pellgyrhaeddol hyd yn oed na gwewyr Gaza. Egwyddor ydyw i bawb, i bob cymdeithas a chenedl. Egwyddor i'r byd ydyw. I newid ychydig ar eiriau awdur Lefiticus, heb wneud cam ag ef o gwbl:
Salm 117
Molwch yr Arglwydd, yr holl genhedloedd: clodforwch ef, yr holl bobloedd. Oherwydd ei drugaredd ef tuag atom ni sydd fawr: a gwirionedd yr Arglwydd a bery yn dragywydd. Molwch yr Arglwydd.
Pwy a folir? Molwch yr Arglwydd ... Dyna wrthrych y mawl – creawdwr pob peth a chynhaliwr pawb. Ef yn unig sydd yn deilwng o fawl.
ac fe ddylai ei bywyd, ei hymwneud â gelyn a chyfaill fel ei gilydd fod yn glod i Dduw ac yn fendith i bobl. Ac yn hynny o beth ni all yr un wlad sefyll mewn barn ar Israel. Pa hawl, o ddifri sydd gan bobl yr Unol Daleithiau a Phrydain i fynnu fod Israel yn peidio gwneud yr hyn a fuom ni'n gwneud ers blynyddoedd yn Irac ac Afghanistan?
Gwlad Sanctaidd yw Israel, mewn byd sanctaidd. Nid yr Israeliaid, na'r Palestiniaid sydd piau'r tir. Duw yw'r perchennog ac mae'r syniad hwnnw'n hawlio ganddynt barodrwydd i rannu'r tir, rhannu a fydd yn bodloni neb wrth gwrs, ond rhannu a fydd yn rhoi taw ar y gynnau, yn rhoi terfyn ar y derfysgaeth a'r ymgyrchoedd milwrol fel ei gilydd. Dim ond o dderbyn 'eiddof fi yw'r tir, ac nid ydych chwi ond estroniaid a thenantiaid i mi' bydd pobl y llain fechan fach honno o dir rhwng yr anialwch a'r môr yn gallu creu o'r tir cenhedloedd a fydd wrth fodd perchennog eu tir.
Neges syml syber
Un dyfyniad bach o'r Qur'an i orffen, adnod ac ynddi neges syml syber i Gristnogion, Iddewon a Mwslemiaid y byd o'r cyfieithiad Saesneg o'r Qur'an: Muhammad sy'n siarad, 'O! People of the Book! ye have no ground to stand upon unless ye stand fast by the Law, the Gospel, and all the revelation that has come to you from your Lord.' (5:68)
Owain Llŷr
eiddof fi yw'r byd, ac nid ydych chwi ond estroniaid a thenantiaid i mi ...
Mae'r cyfan oll yn eiddo i Dduw, ac i Dduw yn unig a ninnau'n denantiaid. Pa genedl bynnag a berthynwn iddi, eiddo Duw ydyw,
MYFYRDOD O'R BEIBL Y Beibl a'i bobl (3): Joseff
Y cymeriad pwysig nesaf yn stori fawr y Beibl yw Joseff. Rydym yn clywed ei stori yn niwedd llyfr Genesis (penodau 37–50). Mae stori Joseff yn un hynod o adnabyddus ac yn destun poblogaidd ar gyfer dosbarthiadau'r ysgol Sul. Ar ôl i Andrew Lloyd Webber gyfansoddi ei sioe gerdd enwog Joseph and the Amazing Technicolor Dream Coat, daeth hanes Joseff hyd yn oed yn fwy cyfarwydd.
llwyddiannus' (Genesis 39:2) ac mae Potiffar yn ei benodi yn 'arolygydd ar ei dŷ a rhoi ei holl eiddo dan ei ofal.' (Genesis 39:4). Mae Joseff nawr yn ddyn gwahanol: mae'r profiad o gael ei daflu i'r pydew a'i gludo i'r Aifft wedi ei newid yn llwyr. Nid yw'n ddyn balch rhagor; yn hytrach mae'n ymddiried yn Nuw ac yn dibynnu arno.
Hanes yn un syml a chofiadwy
Un o ddeuddeg mab Jacob yw Joseff. Gan fod Joseff yn fab i Rachel (hoff wraig Jacob), ef oedd ei ffefryn ac roedd Jacob yn trin Joseff yn wahanol i'w feibion eraill (Genesis 37:3). Yn wir, gan fod Jacob mor hoff o Joseff mae'n gwneud 'gwisg laes' iddo ef ac nid yw'n cynnig y fath wisg i'w frodyr eraill. Mae ffafriaeth Jacob yn warthus ond nid yw Joseff yn helpu ei hunan chwaith. Yn hytrach na bod yn ostyngedig a gwylaidd, mae'n hynod o falch a haerllug o'i statws gan ddangos ei hun o flaen ei frodyr. Er bod Duw wedi'i fendithio â breuddwydion rhyfeddol sy'n proffwydo'r dyfodol (Genesis 37:5–11), mae Joseff yn brolio am gynnwys y breuddwydion o flaen ei frodyr.
Cynllun gwarthus
Mae brodyr Joseff yn arbennig o genfigennus ohono (Genesis 37:11), felly maent yn gwneud cynllun gwarthus i gael gwared
ohono. Mae'r brodyr yn taflu Joseff i mewn i bydew dwfn a'u bwriad yw ei adael yno i lwgu a marw. Er hynny, mae un o'i frodyr o'r enw Reuben yn ymyrryd (Genesis 37:21) gan annog iddynt beidio â'i ladd. Mae Reuben yn llwyddo i'w darbwyllo. Yn hytrach na'i ladd, maent yn ei werthu i griw o Ismaeliaid sy'n pasio trwy eu gwlad. Dyw pethau ddim yn edrych yn dda i Joseff. Mae'r Ismaeliaid yn gwerthu Joseff fel gwas i ddyn o'r enw Potiffar, un o swyddogion pwysicaf Pharo, Brenin yr Aifft (Genesis 37:36). Er mor ffôl a balch oedd Joseff, mae Duw yn ei warchod a'i fendithio yng nghartref Potiffar. Yn wir, o dan fendith Duw, mae Joseff yn dod yn 'ŵr
Gwraig Potiffar
Pan mae gwraig Potiffar yn ceisio ei demtio a'i hudo, mae Joseff yn driw i Dduw ac nid yw'n cysgu gyda hi. Oherwydd ei ffyddlondeb i Dduw, mae gwraig Potiffar yn ei gyhuddo ar gam o gymryd mantais ohoni (Genesis 39:16). Mae Joseff yn cael ei daflu allan o'r tŷ a'i gloi yn y carchar. Mae'r sefyllfa yn edrych yn gwbl anobeithiol. Er hynny, hyd yn oed yn y carchar, mae Duw yn cofio am Joseff. Mae'n bendithio Joseff gyda'r ddawn i ddehongli breuddwydion ac mae'n dehongli breuddwyd dau o'i gydgarcharorion yn gywir (Genesis 40).
Breuddwyd
Yna, pan mae Pharo'n cael breuddwyd sy'n ei gynhyrfu, mae'n troi at Joseff i gael dehongliad o'i chynnwys (Genesis 41). Ar ôl i Joseff ddehongli breuddwyd Pharo'n gywir, mae Pharo yn ei benodi yn brif weinidog yr Aifft. Fel prif weinidog, fe yw'r person pwysicaf yn y wlad oni bai am Pharo ei hun. Pan mae newyn enbyd yn dod i wlad Jacob a'i feibion, maent yn mudo i wlad yr Aifft gan fod bwyd ar gael yno. Wedi iddynt gyrraedd yr Aifft, maent yn cwrdd â Joseff – er nad ydynt yn ei adnabod yn syth. Mae gan Joseff bob hawl i fod yn ddig â'i frodyr am ei drin mor wael ac am ei werthu fel gwas. Er hynny, mae Joseff yn dewis eu caru a'u bendithio gan ei fod yn gwybod mai cynllun Duw oedd y cyfan.
Sefyllfa anffafriol – bendith anhygoel
Yr hyn sy'n drawiadol am stori Joseff ydy'r ffordd mae Duw yn defnyddio sefyllfa anffafriol i ddod â bendith anhygoel. Nid oedd sefyllfa Joseff yn ymddangos fel un ddelfrydol – roedd ei frodyr wedi ceisio ei ladd gan ei daflu i mewn i bydew; roedd wedi cael ei werthu fel gwas i'r Ismaeliaid; roedd wedi cael ei gyhuddo ar gam gan wraig Potiffar; roedd wedi cael ei daflu i'r carchar yn ddiachos gan aros yno am sawl blwyddyn. Ond, er mor dywyll mae'r sefyllfa'n edrych, dyma oedd cynllun Duw ac mae Duw yn defnyddio'r holl brofiadau hyn i ddod â bendith i Joseff a'i deulu. Roedd Duw wedi cynllunio'r cyfan ac wedi sicrhau mai Joseff oedd prif weinidog yr Aifft pan oedd newyn yng ngwlad Jacob. Fel prif weinidog, roedd mewn lle i'w bwydo â'u cynnal pan oeddent mewn angen difrifol. Er y profiadau caled, cafodd Joseff a'i deulu cyfan eu bendithio gan Dduw yn y pen draw. Mae Joseff yn sylwi ar hyn yn Genesis 50:20 pan mae'n dweud hyn wrth ei frodyr:
'Yr oeddech chwi'n bwriadu drwg yn f'erbyn; ond trodd Duw y bwriad yn ddaioni, er mwyn gwneud yr hyn a welir heddiw ...'
Mae hanes Joseff yn ein hatgoffa ni fod Duw yn gallu defnyddio sefyllfaoedd a phrofiadau caled i'n bendithio yn y pen draw. Mae'n bosibl ein bod ni'n wynebu sefyllfa anodd ar hyn o bryd. Efallai ein bod yn sâl, efallai ein bod yn dioddef, efallai ein bod yn stryglo gyda rhywbeth yn ein bywyd personol neu ein bywyd teuluol. Efallai ein bod ni'n gofyn: Oes gan Dduw gynllun ar fy nghyfer i pan rwyf yn wynebu'r fath bethau caled? Ateb y Beibl yw 'oes'! Mae gan Dduw gynllun ar ein cyfer ac mae'n gallu defnyddio hyd yn oed profiadau caled i ddod â bendith yn y pen draw.
Gwilym Tudur
TASG Y MILWR
Defnyddiwch lythyren gyntaf yr enw ym mhob adnod i greu enw milwr Beiblaidd
Mae'r ateb ar dudalen 6.
1. Ymerawdwr a orchmynnodd i'r holl Iddewon fynd allan o Rufain – Actau 18:2
2. Gŵr a fu'n gysur i Paul yn Rhufain ac Effesus – 2 Timotheus 19
3. Dinas y bu Paul yn garcharor ynddi.
4. Cristion Rhufeinig y gyrrodd Paul ato ef, ynghyd â'i chwaer – Rhufeiniad 16:15
5. Gŵr a ddaeth a rhoddion o un o eglwysi Macedonia i Paul – Philipiaid 4:18
6. Milwr Rhufeinig a achubodd fywyd Paul ddwywaith – Actau 23:26 – 24:22
7. Dinas lle bu'r Iddewon yn cyffroi meddyliau'r Cenhedloedd yn erbyn y Cristnogion – Actau 14:2
8. Roedd Eliffal yn fab i hwn – 1 Cronicl 11:35
9. Thesaloniaid a aeth gyda Paul ar un o'i deithiau – Actau 20:4
Gyde Y enwadol Yr Adran
f Rhifyn Hydref o'r i'r cyn-olygy d d y thod r Trae dyydd yn ydd Dr Brynley n talu teyrnged F. Roberts
d Mae'r rhifyn cyfredol o'r d Trraethodyydd yn talu teyrnged i un o'n cymwynaswyr mawr, sef y diweddar Ddr Brynley F. Roberts, cyn-olygydd y cylchgrawn, a fu farw yn ystod yr haf. Bu Bryn yn olygydd d T Y Trraethodyydd rhwng 1999 a 2016 ac ef a osododd y seiliau ar gyfer y cylchgrawn o dd h ' if h l ddechrau'r ganrif hon y ymlaen.
Yn ogystal â gair o golygydd presennol, Robert Rhys, yn sôn l A fe Athro'r Gymraeg y yn ystod saithdegau ddiwethaf a chan sy'n tafoli ei gyfrani Cenedlaethol. Mae D awdur d Cyydyymaith Can ei waith fel cyfarwyd f werthfawrogiad gan y ceir teyrngedau gan am flynyddoedd Bryn ym Mhrifysgol Abertawe ac wythdegau'r ganrif Mary Burdett-Jones, ad fel ein Llyfrgellydd elyth Morgans Phillips, fF neuon Fffyydd, yn trafod ddwr a golygydd y llyfr ill dd i l ' h f dd l emynau pwysfawr a e o ddidrafferth ymhlit ac mae'r Athro Gruff nillodd ei le'n rhyfeddol h addolwyr yr eglwysi, ffydd Aled Williams yn
eri Llwyd Jones ar Thomas Traherne nddo, a'r tro hwn h drwy sôn am y ych hwnnw, Henry i'r gyfres hon o f l dd h yng nghyfres ddiddorol Pryde feirdd y ffin. George Herbert a T oedd y ddau fardd cyntaf gan mae'n cwblhau ei astudiaeth Cymro Cymraeg a'r bardd gwy Vaughan 'y Silwriad'. Gwnâi if ' l h d ysgrifau, o'u casglu ynghyd, g a fyddai'n gaffaeliad i'n bywy gloi'r cwbl mae'r Golygydd yn i feddwl a gwaith un o ddiwin ail hanner yr ugeinfed ganrif a hon, sef Jürgen Moltmann. Go ysgrif, sy'n seiliedig ar ei wai n Diwinyyddiaeth Gobaith (1967). gyfrol ardderchog yd diwylliannol. I cynnig arweiniad nyddion pwysicaf a dechrau'r ganrif obaith yw thema'r ith mawr cynnar,
Yn ôl ein harfer, anogwn baw ddarllen y rhifyn hwn o'r T i'w brynu a'i archebu. Gelli f f wb nid yn unig i d Trraethodyydd, ond r gwneud hynny h d dd y trwy gyfrwng y wefan ww cymru. Dilynwch ni hefyd a Facebook. Y golygydd yw'r Dr y y ww.ytraethodydd. ar Drydar ac ar D. Densil Morgan canolbwyntio ar waith gyfrolau 'Dawn Dwe mentrau eraill. h Bryn fel golygydd d T Y Trraethodyyd ud' a'r C r ff w Bywggraffiiadur Cyymreig dd , y gyfres g , ymhlith
Mae mwy nag un o'r a ddiddordebau academ ac yn talu sylw i'w gam a'r hynafiaethwr, a gyh manwl arno yn rhifyn d wduron yn tanlinellu pa mor ea maidd, o'r Canol Oesoedd hyd a mpwaith ar Edward Lhwyd, y na hoeddwyd y llynedd ac y cafwyd diwethaf d T Y Trraethodyydd. Gan na f ang oedd ei at y cyfoes, aturiaethwr d adolygiad fynnai Bryn dynnu dim sylw ato'i hu fu ei gyfraniad i'n byw chymaint yw'r golled a gwrogaeth hael iddo y un, bu angen ein hatgoffa pa mo wyd diwylliannol a chrefyddol a a adewir ar ei ôl. Anrhydedd, fe n y rhifyn hwn. r allweddol am gyhyd a lly, yw talu
Ar wahân i'r uchod, prif y Dr Rosa Hunt, cyda gweinidog eglwys y cysyniad o gyfieithu y o'r ieithoedd gwreidd Gymraeg yn unig sydd wedi'i ddatguddio'i hu f erthygl y rhifyn yw darlith hynod bennaeth Coleg y Bedyddwyr, y Tabernacl yn y brifddinas, sy yn ein crefydd. Nid cyfieithu'r Y iol, yr Hebraeg a'r Groeg, i Sa d ganddi, ond y cysyniad fod D un mewn Gair sydd yntau'n gyf d gyfoethog Caerdydd, 'n trafod y sgrythurau aesneg neu Duw ei hun fieithiad o'i fwriadau achubol i'n te eithi dynol ni.
Fel yn achos darlith Ro yn rhifyn Ionawr o'r flynyddol Urdd Cyn-fyf Genedlaethol ym Mod hynod berthnasol yng cenhadol sy'n bod mew sy'n bod bellach ond lla y Gymru gyfoes, ac m hwn yn cynnig arweini awdur, sy'n frodor o Yn owan Williams y llynedd (a ymdd d Trraethodyydd), fe'i traddodwyd fyrwyr Prifysgol Cymru ar faes yr duan, ac mae'n gyforiog o am ghylch natur ein hiaith addoli wn cymdeithas amlieithog. Nid u awer, yn adlewyrchu amrywiaet mae'r dadansoddiad treiddgar a ad inni ynghylch sut i ymateb i hy nys Malta, yn llais newydd a chy dangosodd fel darlith Eisteddfod mgrymiadau a'r heriau un Gymraeg h gymhleth gwybodus ynny. Mae'r yffrous yn y , y Gymru Gymraeg, a me dros y blynyddoedd n ysgrif, ac anogwn bawb yn ddwys. y , y y y entrwn broffwydo y daw'n fwy nesaf. Ceir sôn am ei phererin b i ddarllen yr ymdriniaeth hon a y y y fwy amlwg ndod yn yr 'i hystyried
Nid yw'r beirdd wedi'u cael cyhoeddi cerddi n arall gan yr amryddaw hanwybyddu yn y rhifyn hwn, a newydd gan Derec Llwyd Morga wn D. Ben Rees. Yna ceir y cyf phleser yw an a cherdd raniad olaf y p @ g p ( d.d.morgan@pc Pont Steffan, S cysylltwch â Jo ebcpcw.cymru), Merthyr, Yr Eglw j cdds.ac.uk ), Y Gilfach, Ffordd y G SA48 7AJ. Am fanylion ynghy oanna Thomas-Wright ( joanna Swyddfa Eglwys Bresbyteraidd ys Newydd, Caerdydd, CF14 1DD @ g Gogledd, Llanbedr ylch ei archebu, .thomas-wright@ d Cymru, 81 Heol D.
SERSBYWLGE RU M Y D C D I A R E T Y B S h t e air u d na e H s ela t W s a h E t u o h S
mu y h C a w i h tie w G dol e n d it c en eu r I w
radeid lfy i c o r e w o g d d y w r y h n e m b u a r m y C ir u d a n e e H a M .tsir u G s e n I yli d a d o f n a g r d a t it c n e u e , i nt al h p t e a g o d ni ie m y h d a C it c n e u e r I w ih tie w i G d o n s B y w lg s E ela t W s a h E t u o h S t e a , i d d e o ulu e h t l i o d e n u m d d ia r e t y b s e r B
1 2 : u ia r O b ’ d oih tie w a g d y , g s o n h t y r w r y w a h yg i l b y o h s a E w G : d ia l o elL y B n y y g 4 2 £ : g o lf Cy 3 b : b e d n u t Cy y g .s el Wa ts ir u d a n e n H c y f a e rtr a o o g ih tie w e n P ull n y h o â C n u m e i y lfy d c d u a r e ts y w m y l y c efe r l u a n n y bi d , 7 2 ,7 9 2 £ – 4 0 5,7 2 t £ d a y u h d d y n a . G 6 2 – 2 d 2 n a , b 49 9,6 2 i £ 6 2 ,7 4 n g f y a nt y s g i r 6 m ’a d y d g d e n yl b t y w n e r b c a s a o r n ’a d y s g y w n n h t u o S h t e ai C B n E w is n d aif o r r p ’ u a , 1 3 – 7 d 2 n a b d n a l y b l f w a r d p o n fy g u a s o n h
d y w r s 'e a M .l o a h d d o a b d ri u e a a d d aile g t a d r d l a o d o m n a n y o d h d l w n a S m B d D
lhdldfl go o n . n o d h d y w r s ' l i o s a n h tr e n b y tsir l C o h t e a gi d e w la d G a ni y f o e G a M
u r ym c : h â c w tlly s y c y c. w c p c @eb ail @ a p u R a. t n a h S t – s o b - e ,sia n g elfr u m ff c a , a h t e a d o b y r o w ago m r A p
5 6 4 7 2 0 6 2 9 – 02 n ô Ff
Ddyd
ai d C
au a: 3 T c w h edd 2023 a y m 4 m. p
tudalen 4
Bwletin Polisi Cytûn (Hydref–Tachwedd)
Ym Mwletin Polisi Cytûn y tymor hwn fe geir gwybodaeth am ymdrechion i sefydlu Sul Cofio Covid a mannau yng Nghymru fydd yn cael eu neilltuo ar gyfer cofio effaith ac ôl Covid arnom.
Ceir erthygl ar y diweddaraf o ran beth y gall yr eglwysi ei wneud i weithredu ar Newid Hinsawdd a dolen i sgwrs am gaplaniaeth carchardai gan yr Hybarch Jamer Ridge, Caplan Cyffredinol Carchardai a Gwasanaeth Prawf Ei Fawrhydi.
Gymreig gyntaf ar ôl datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru. Ceir peth cefndir yn y rhifyn presennol ac edrychwn ymlaen at ragor o gofio eciwmeniaeth ac ymdrechion heddwch yr eglwysi yng Nghymru yn ystod y blynyddoedd nesaf yma.
Bu Cytûn wrthi ers tro bellach yn ymchwilio i hanes y ddeiseb heddwch a anfonwyd gan eglwysi Cymru yn sgil deiseb merched Cymru ym 1924. Hon oedd y weithred eciwmenaidd
Ceir gwybodaeth am nifer o faterion polisi pwysig ac am sgwrs a gynhelir yn y Senedd gan y Farwnes Finlay o Landaf, aelod o Dŷ'r Arglwyddi, Athro Anrhydeddus Meddygaeth Liniarol, Prifysgol Caerdydd, ar 15 Tachwedd am y ddadl dros gymorth i farw.
I ddarllen y bwletin cyfan, cliciwch ar y ddolen: https://www.cytun.co.uk/hafan/ bwletin-polisi-hydref-tachwedd-2023/
Llywydd newydd Synod Cenedlaethol Cymru, yr Eglwys Ddiwygiedig Unedig
Mae'r Parch. David Salsbury wedi'i enwebu i wasanaethu fel Llywydd Synod Cenedlaethol Cymru, yr Eglwys Ddiwygiedig Unedig (EDdU), ar ôl i'r Parch. Simon Walkling symud i fod yn weinidog ar ofalaeth Abertawe ym mis Medi.
weinidogaeth fugeiliol gan wasanaethu fel Llywydd Synod Cenedlaethol Cymru.
Cafodd David ei ordeinio yn 2000 ar ôl hyfforddi ar gyfer y weinidogaeth yng Ngholeg Westminster yng Nghaergrawnt, gan raddio gyda gradd Baglor Diwinyddiaeth ar gyfer Gweinidogaeth o Brifysgol Caergrawnt.
Ers 2018 mae wedi gwasanaethu fel Rheolwr Stepwise a'r Rhaglen Dysgu Digidol i'r Eglwys Ddiwygiedig ac mae'n aelod o'r tîm Addysg a Dysgu yn Church House.
Dechreuodd David ar ei weinidogaeth yn gwasanaethu dwy eglwys yn Abertawe cyn symud i ogledd Cymru yn 2005 i fod yn Weinidog ar eglwysi Dyserth a Threffynnon a Swyddog Hyfforddiant a Datblygu (Gogledd) Synod Cenedlaethol Cymru.
Tra oedd yn y gogledd gwasanaethodd hefyd fel Cynullydd y Pwyllgor Bugeiliol Rhanbarthol ac, am bum mlynedd, fel llywodraethwr Coleg y Gogledd ym Manceinion.
Wrth siarad am ei enwebiad, dywedodd David ei fod yn 'llawn cyffro ac yn ostyngedig' o gael ei alw i ddychwelyd i'r
"Bydd yn fraint enfawr gweithio ochr yn ochr â Thîm Cefnogi'r Synod, eglwysi, gweinidogion, lleygwyr a phartneriaid eciwmenaidd wrth i ni gyda'n gilydd ddirnad dyfodol Duw i'r Eglwys Ddiwygiedig Unedig yng Nghymru, gwasanaethu ein cymunedau a pharhau i ddysgu beth mae'n ei olygu i fyw fel disgyblion Iesu," meddai.
Mae cyfraniadau ehangach David i'r Eglwys wedi cynnwys gwasanaethu fel Ysgrifennydd Pwyllgor Cydraddoldeb yr URC ers 2017, ac mae'n aelod o un o'r grwpiau gorchwyl sy'n datblygu hyfforddiant fel rhan o ymrwymiad yr Eglwys Ddiwygiedig i ddod yn eglwys wrth-hiliaeth. Ers 2020 mae hefyd wedi bod yn Gydlynydd Rhaglen Arweinyddiaeth Eglwysig yr enwad.
Yn ei amser hamdden mae David yn mwynhau cerdded, nofio ac ychydig o seiclo 'tywydd teg'. Mae'n gefnogwr brwd o Glwb Pêl-droed Lerpwl, ac ar ôl byw yng Nghymru am 23 mlynedd mae'n gefnogwr mabwysiedig i dîm Rygbi Cymru.
Dywedodd Megan Pryce, Clerc Synod Cenedlaethol Cymru: "Rydym wedi elwa o weinidogaeth feddylgar David yng Nghymru ers blynyddoedd lawer. Rydym wrth ein bodd ei fod wedi derbyn yr
2
Annie Cwrt Mawr
Drama un ferch yn seiliedig ar fywyd Annie Jane Hughes Griffiths, ymgyrchydd dros heddwch a roddodd lais i fenywod Cymru ar gydraddoldeb a materion rhyngwladol.
Awdur: Siwan Jones
Cyfarwyddwr: Janet Aethwy
Cast: Anni Dafydd
Gellir cael manylion am y daith sy'n digwydd drwy Gymru hyd 17 Tachwedd drwy ddilyn y ddolen hon i wefan y cwmni drama 'Mewn Cymeriad':
Annie Cwrt Mawr | Mewn Cymeriad
alwad i wasanaethu fel Llywydd newydd Synod Cenedlaethol Cymru ac edrychwn ymlaen at ei groesawu i'r tîm a chymryd y cam nesaf gyda'n gilydd."
Dywedodd y Parch. Philip Brooks, y Dirprwy Ysgrifennydd Cyffredinol (Cenhadaeth): "Mae'n bleser mawr gen i longyfarch David ar ei enwebiad fel Llywydd Synod Cenedlaethol Cymru. Bydd David yn dod ag ehangder o brofiad i'r rôl hon, gan symud ymlaen o'i swyddi yn Church House.
"Mae David wedi cyflawni ei weinidogaeth yng Nghymru, mewn gofalaethau lleol, fel caplan ac mewn rolau hyfforddi, a bydd pob un o'r rhain yn ei ysbrydoli fel Llywydd. Wedi gwasanaethu gyda'r Pwyllgor Cydraddoldeb, mae David hefyd yn dod ag angerdd dros gydraddoldeb, amrywiaeth a chynhwysiant i'r swydd."
nhol I. J iz en n D a g h t ai Wa r w u D r ai G r ar W
ddybdodbywynbwelmor fe ar m n y th y ia d ar w d y ff n i i e o o ar r ti n y w b l o an n c au y d o d r y f y d o f ailg s a C
5 od n en P
ef r d y H 9 2 | 6 4 – 1 3 :5 w 2 e h t a o M h t o s e ' – L h ti r wa r a ia Y G '
Gweddi
Arglwydd yr eangderau a Duw tragwyddoldeb, addolwn di am gyffwrdd â'n hamgylchiadau a'n hamseroedd, gan ddolennu pobl â'i gilydd. Dyro i ni weld d l h f l h ' h dd li d ' y dolennu hwn fel rhan o'n haddoliad a'n hargyhoeddiadau ysbrydol, ac yn wedd ar ein bywyd eglwysig. Amen.
Darlleniad: Mathew 25:31–46
Cyflwyniad
Pan ymatebodd y Tabernacl, Caerdydd, yn gadarnhaol i'r gwahoddiad i efeillio â'r Lesotho Evangelical Church (LEC) yn Sefika, roeddem yn ffodus fod Non a Gwenallt Rees yn gyfarwydd â Lesotho ac yn hapus i arwain y prosiect. Fe roddodd y ddau bymtheng mlynedd ymdrechgar i ddatblygu'r cyswllt, a hynny ar gost sylweddol iddynt eu hunain. Oni bai am eu hymdrech, prin y byddai'r fenter wedi bod mor llwyddiannus. Nid yw ein geiriau o werthfawrogiad yn ddigonol, ond roeddent yn falch o'r cyfle i roi'r 'Gair ar waith' ac yn trysori'r profiadau cyfoethog a ddaeth i'w rhan.
Elfen bwysig yn y prosiect hwn oedd gweld cefnogaeth eglwysi eraill yn rhannu yn y gwaith, a bu Non a Gwenallt yn gwneud cyflwyniadau mewn eglwysi ac ysgolion, a hwythau yn eu tro'n dolennu yn y gwaith ac yn cyfrannu'n gyson yn ariannol i'r fenter. Cydnabyddwn hynny yn llawen ac yn ddiolchgar.
Bydd pawb sydd wedi gwrando ar eu stori ac ymddiddori yn y prosiect yn sylweddoli bod brwdfrydedd eglwysig y cyfeillion yn Sefika wedi bod yn ysbrydoliaeth i
h 0 y 3 . m 7 , a f e r d y 9 H , 2 l u S ol nm a C au ra h c e D , u n a C au ra h c e D r r di a n c E l a w d d e , M ff, r o C ff
ddd it C fi FfFf f ' d i ff h h R l D d â d r w r i g w g r O t a n o b -y- n e h m M m y yli a Gw si d L d y B i d i di t dig e h c r r Pa ' â . n r a e h e r a T c c e b e n R a s g lu o d u d h ai m r o ff r e p u a h n y w l a m aw u m n a d o g d el n w aw . C d ia n c e l a w d d e , m ff r o d – c y w y f i d e i w e n s aw r di t e d w d y s u r m y Cy fi FfFfit C s e rfy r g ' d o nir n ff e , h s y h n R aly D
3
ni. Mae'n anodd amgyffred sut ma gynulleidfa yno'n cefnogi ei gilydd ac gweld llaw Duw ym mhob man a hyn er daioni. e'r yn nny
Myfyrdod
Aeth yn eglwysi gwleidy gwaith ar add i'r ade nodwed ystod y ei bod w at angh yn ochr cyfleoe yn y gyf wrth dd gydag gwelwy addysg bwyd i pellenn Brydein n ffasiwn i ddweud na ddylai'r ymwneud â materion yddol yn gyffredinol, ac mai yr eglwys yw canolbwyntio oliad – yr eglwys oddi mewn eilad. Ond gwelir mai un o ddion yr eglwys yn gyffredinol yn y blynyddoedd diwethaf hyn yw wedi ymestyn allan a dwyn sylw hyfiawnderau byd a sefyll ochr r â'r gwan a'r gorthrymedig. Daw dd eto i nodi enghreifftiau o hyn fres bresennol o fyfyrdodau, ond dathlu llwyddiant y prosiect hwn eglwys LEC Sefika yn Lesotho, yd sut mae angen nawdd gydag , amaethyddiaeth, meddygaeth a roi'r Gair ar waith mewn mannau nig nad ydynt yn cael sylw'r wasg nig. Pryd y gwelwyd erthygl Brydein yn y w Lesotho ddim a gwledy nig. Pryd y gwelwyd erthygl wasg Brydeinig am argyfyngau o? Sawl ardal arall na wyddom mdanynt sy'n angof o safbwynt dd cyfoethog y gorllewin?
gallent barhau'r gwaith Non gydnabod na allan yn weithredol fel arwei ysgwydd pwy mae llaw mewn perthynas â'r gwa wrth i Gwenallt a t ymrwymo i fod nwyr bellach. Ar Duw yn gorffwys aith hwn, tybed?
Gweddi
dd oll, diolch am thynas â'r eglwys seru yn Lesotho. waith a wnaed m weld rhywrai'n o fod yn ddolenni men. Arglwydd y cenhedloed arwain y Tabernacl i bert yng nghanol dinas Mas Gwerthfawrogwn y gw eisoes, a gweddïwn am ysgwyddo'r cyfrifoldeb o ymarferol i'r dyfodol. Am
ed Cwestiynau i'w hystyrie
lletygarwch yn ym mywydau nogion, ond a d bersonol heb u a yw bywyd digon ac nad oes tur ffydd ac arfer B h li i l 1. Bu haelioni a l nodweddion cyson Iddewon a Christn ellir tystio i ffydd ei gweithredu, neu gweithredol dda yn d angen manylu ar nat addoliad yn gyson?
er ac eraill Epistol lt', gan nad oedd weud llawer am ffydd. Beth yw'r esur debyg wrth y Beibl? 2. Galwodd Martin Luthe Iago yn 'epistol o wel ei chynnwys yn dw gyfiawnhad drwy ff perygl o arfer ffon f ddarllen a myfyrio ar
oddiad Undeb wnaeth Eglwys imlodd Gwenallt gor drws iddynt. eich eglwysi'n w i'ch arwain i niau annisgwyl a 3. Ymateb i waho Bedyddwyr Cymru y Tabernacl, ond tei a Non fod Duw yn ag A fyddwch chi yn gwrando ar lais Du brofiadau a chynllun chyffrous, newydd?
Ai cyd arweini a digwy yn aed a welw aelod o Duw am gofal ei holi'n w d-ddigwyddiad gweinyddol a odd at ein cyswllt ni gyda Sefika, ydd bod i Gwenallt a Non Rees fod dfed i hyrwyddo'r cyswllt? Neu n law Duw ar waith, a bod pob o'r eglwys angen gofyn sut fydd m ein defnyddio ni yn rhwydwaith gynllun tragwyddol ef? Rydym yn weddigar pwy fydd yn synhwyro y
m Lesotho yn w yn y Tabernacl. glwysig dramor y mdani? 4. Roedd dysgu am ysbrydoliaeth i amryw Pa fath o sefyllfa eg carech ddeall mwy am
tho yn heriol, y , ac eto, mae ymunedau. Pam ymru yn benodol n hunanol ac yn glwys? 5. Mae economi Lesot cynaeafau'n methu, llawenydd yn eu cy mae pobl Ewrop a Chy mor gwynfanllyd, yn ymbellhau o fywyd eg
p y 0 3 :6 b a 1 y 0 3 : m 7 , a f e r d y 9 H , 2 l u S r eg ys Cy y h t e da ain a C y C
dig e h c r r Pa s eiv a D n e ile E r'in m hw g g n n u y a n y m h o e t e ai w y r m A
afdenod air ef d ul A r S ig a n n e b r a ia w r n a s y e h ug n H ia w n O a ts y r d T d y B p y 2 m 1 , a f e r d y 9 H , 2 l u S
LLAIS O'N DOE
Myfyrdod gan y diweddar Barchedig Eifion Powell 1934– 2009
Tair thema
Yna dywedodd rhai o'r ysgrifenyddion a'r Phariseaid wrtho, 'Athro, fe garem weld arwydd gennyt.' Atebodd yntau, 'Cenhedlaeth ddrygionus ac annuwiol sy'n ceisio arwydd, eto ni roddir arwydd iddi ond arwydd y proffwyd Jona. Oherwydd fel y bu Jona ym mol y morfil am dri diwrnod a thair nos, felly y bydd Mab y Dyn yn nyfnder y ddaear am dri diwrnod a thair nos. Bydd pobl Ninefe yn codi yn y Farn gyda'r genhedlaeth hon ac yn ei chondemnio hi; oherwydd edifarhasant hwy dan genadwri Jona, ac yr ydych chwi'n gweld yma beth mwy na Jona. Bydd Brenhines y De yn codi yn y Farn gyda'r genhedlaeth hon ac yn ei chondemnio; oherwydd daeth hi o eithafoedd y ddaear i glywed doethineb Solomon, ac yr ydych chwi'n gweld yma beth mwy na Solomon.'
(Mathew 12:38–42)
Felly, os cyfodwyd chwi gyda Christ, ceisiwch y pethau sydd uchod, lle y mae Crist yn eistedd ar ddeheulaw Duw. Rhowch eich bryd ar y pethau sydd uchod, nid ar y pethau sydd ar y ddaear. Oherwydd buoch farw, ac y mae eich bywyd wedi ei guddio gyda Christ yn Nuw. Pan amlygir Crist, eich bywyd chwi, yna fe gewch chwithau eich amlygu gydag ef mewn gogoniant. Rhowch i farwolaeth, felly, y rhannau hynny ohonoch sy'n perthyn i'r ddaear: anfoesoldeb rhywiol, amhurdeb, nwyd, blys, a thrachwant, sydd yn eilunaddoliaeth. O achos y pethau hyn y mae digofaint Duw yn dod ar y rhai anufudd. Dyna oedd eich ffordd chwithau o ymddwyn ar un adeg, pan oeddech yn byw yn eu canol. Ond yn awr, rhowch heibio'r holl bethau hyn: digofaint, llid, drwgdeimlad, cabledd a bryntni o'ch genau. Peidiwch â dweud celwydd wrth eich gilydd, gan eich bod wedi diosg yr hen natur ddynol, ynghyd â'i gweithredoedd, ac wedi gwisgo amdanoch y natur ddynol newydd, sy'n cael ei hadnewyddu mewn gwybodaeth ar ddelw ei Chreawdwr. Nid oes yma ragor rhwng Groegiaid ac Iddewon, enwaediad a dienwaediad, barbariad, Scythiad, caeth, rhydd; ond Crist yw pob peth, a Christ sydd ym mhob peth.
(Colosiaid 3:1–11)
Mae tair thema'n gweu drwy'i gilydd yn y ddau ddarlleniad hyn. Y Groes yw'r cyntaf. Mae Mathew yn gweld y tridiau a dreuliodd y proffwyd Jona ym mol y morfil fel teip o brofiad Crist rhwng y Croeshoeliad a'r Atgyfodiad. Yn y Llythyr at y Colosiaid darlunnir y Cristion yn cael ei gyfodi gyda Christ i fywyd newydd.
Yr ail thema yw newid. Y newid a ddaeth yn sgìl edifeirwch yn yr Efengyl yn ôl Mathew. Gofynnodd yr ysgrifenyddion
a'r Phariseaid am arwydd gan Iesu, ond yr alwad i edifeirwch oedd yr arwydd y dewisodd Ef ei chyhoeddi. Edifeirwch oedd testun cyson Iesu, yr alwad i droi, i wynebu i'r cyfeiriad arall, i newid. Caiff y newydd yn y Llythyr at y Colosiaid ei gyflwyno fel y newid sy'n dilyn o arfer y bywyd newydd a gynigir i'r Cristion gan Grist.
Y drydedd thema yw'r undod a geir yng Nghrist. Os gallai trigolion Ninefe a Brenhines Seba ddysgu gwers neu ddwy i'r ysgrifenyddion a'r Phariseaid, gwyddai Paul o'r gorau bod Crist yn gweithredu ym mywydau pobl ar lefel mwy sylfaenol o lawer na'r gwahaniaethau ethnig sy'n bodoli rhyngddynt. A dyna neges werthfawr y mae angen inni lynu wrthi mewn oes pan fo'r gwahaniaethau ethnig sy'n bodoli rhwng plant dynion yn achosi'r fath rwygiadau ac yn creu'r fath dinistr. Yng Nghrist a'i Groes a'r bwyd newydd a geir drwy ei Atgyfodiad y mae gobaith y ddynoliaeth am edifeirwch a chymod ac undod.
TASG Y MILWR – ATEB
* Ymerawdwr a orchmynnodd i'r holl Iddewon fynd allan o Rufain – CLAWDIUS Actau 18:2
* Gŵr a fu'n gysur i Paul yn Rhufain ac Effesus – ONESIFFORUS 2 Timotheus 4:19
* Dinas y bu Paul yn garcharor ynddi – RHUFAIN
* Cristion Rhufeinig y gyrrodd Paul ato ef, ynghyd â'i chwaer – NEREUS Rhufeiniad 16:15
* Gŵr a ddaeth a rhoddion o un o eglwysi Macedonia i Paul – EPAFFRODITUS Philipiaid 4:18
* Milwr Rhufeinig a achubodd fywyd Paul ddwywaith – LYSIAS Actau 23:26–24:22
* Dinas lle bu'r Iddewon yn cyffroi meddyliau'r Cenhedloedd yn erbyn y Cristnogion – ICONIUM Actau 14: 2
* Mab Eliffal – UR – 1 Cronicl 11:35
* Thesaloniaid a aeth gyda Paul ar un o'i deithiau – SECWNDUS Actau 20:4
Golygyddol
'eiddo'r Arglwydd yw'r ddaear …'
Mae'r 'Diolchgarwch' yma, neu efallai wedi bod mewn ambell eglwys, ac mae'r adeg yma o'r flwyddyn yn gyfle rhagorol inni roi sylw i Dduw'r Crëwr a'i greadigaeth a chofio mai 'eiddo'r Arglwydd yw'r ddaear …' (Salm 24:1)
Ac yng nghyfnod y datblygiadau gwyddonol/technolegol cyson, mae'n dda cofio mai Duw piau'r cwbl a ninnau'n cael y fraint o fod yn stiwardiaid cyfrifol dros y cyfan.
Emynau'r diolchgarwch
Fel ag yng nghyfnod y Nadolig a'i garolau, am ryw reswm mae 'na emynau yn Gymraeg sydd ddim ond wedi'u cysylltu â'r Diolchgarwch. Dyna chi emyn Elfed: 'Pob peth ymhell ac agos' (C.Ff. 130) dim ond ar Ddiolchgarwch y clywir yr emyn yn cael ei ganu, a dwn i ddim pam chwaith. Wedyn dyna gyfieithiad John MorrisJones o waith F. S. Pierpoint: 'Am brydferthwch daear lawr' (C.Ff. 104) neu gyfieithiad Elfed o emyn Joachim Neander: 'Nef a daear, tir a mor' (C.Ff. 116), a geiriau Gomer M. Roberts: 'Mae'r Arglwydd yn cofio y dryw yn y drain'. (C.Ff. 157)
Gwersi cyfoethog
Mae'r rhestr yn hwy dwi'n siŵr. Mae 'na wersi cyfoethog iawn ymhob un o'r emynau yma sy'n cyfeirio at Dduw'r Crëwr, a'r bwysicaf o'r rheini ydi pa mor ddibynnol ydan ni ar Dduw ac y dylem dreulio rhannau helaeth o bob diwrnod yn diolch iddo am ei fawr ofal, a chofio mai Duw ydi Duw – 'Ydwyf yr hwn ydwyf' ydi o'n gyson. Ni ellir dadlau â Duw, faint bynnag y ceisiwn ni wneud hynny.
Hela neu godi 'sgwarnog
Dwi'n un eithaf da weithiau am godi 'sgwarnog a mynd ar ei ôl, a dydw i ddim yn amau o gwbl nad oes angen gwneud hynny ar dro, dim ond ein bod ni'n gwneud hynny'n gyfeillgar. A dyma'r sgwarnog y tro hwn – Caneuon Ffydd! Ydw i'n dwp 'ta be? (Plis peidiwch ag ateb!) Dwi'n mynd am dro drwy'r Adran 'Duw'r Creawdwr a'r Cynhaliwr' yn y gyfrol, ac wedi aros wrth emyn 79, 'Mawr ddyled arnom sydd i foli Iôr y nef.' Iawn. Ardderchog. Emyn Diolchgarwch da. Neidio wedyn i emyn 81 at eiriau Rebecca Powell, sy'n emyn Diolch am y tymhorau: 'Pan ddaw pob tymor yn ei dro'.
Iawn. Ond hold on, emyn 80 ydi un Pantycelyn: 'Mae'r Brenin yn y blaen' sydd, dybiwn i yn emyn ar gyfer yr eglwys: 'Ni awn, ni awn dan ganu i'r lan, cawn weld ein concwest yn y man.' Darllenwch yr emyn, a gofynnwch i chi'ch hun, beth affliw mae emyn fel hyn yn ei wneud ynghanol emynau sy'n canmol y Crëwr a'i Greadigaeth? Mae'r un broblem gen i yn yr adran nesaf – 'Duw'r Tad'. Beth ar wyneb daear mae emyn Ann Griffiths (C.Ff. 189) sy'n sôn am 'Ddwy natur mewn un person' yn ei wneud yn yr adran hon? Onid cyfeirio y mae Ann at Iesu Grist drwy gydol yr emyn cyfoethog hwn? Dwi ddim yn amau bod yna enghreifftiau eraill. Os mai thematig ydi cynnwys llyfr i fod, wel thematig amdani ynde!
Efengyl werthfawr
Mae gennym Efengyl fawr i'w harddel a'i chyhoeddi, yn dechrau gyda Duw'r Crëwr, OND, ac mae angen clamp o ond yn y fan hyn, mae'n Efengyl sy'n mynd ymlaen o'r creu i sôn am gyflwr pobl, i sôn am gyflwr gwareiddiad, a hefyd i gynnig iachâd adferiad llawn i'r cwbl drwy Iesu Grist a'i farwol glwy'.
Iwan Llywelyn Jones
Ganwyd Ieuan Glan Geirionydd, neu Evan Evans yn Nhan y Celyn, ger Trefriw yn 1795, a bu'n ffodus yn ei rieni. Roedd ei dad yn llenor amryddawn ac yn Gristion gloyw, a'i fam, hithau'n wraig o synnwyr cyffredin cryf a gwybodaeth eang. Cafodd ysgol dda, a bu am beth amser yn ysgol rad Llanrwst, a bu yntau ei hun yn cadw ysgol yn Nhalybont, ond torrodd ei iechyd a bu'n rhaid iddo ddychwelyd i Drefriw. Ymunodd â'r Eglwys Esgobol ac aeth i Goleg St Bees i baratoi ar gyfer gweinidogaeth yr eglwys, ond eto torrodd ei iechyd. Bu'n gurad yn Christleton ac Ince, ond dychwelodd adref o Drefriw yn 1852, ac ymhen dwy flynedd penodwyd ef i guradiaeth Rhyl, ac yno y bu farw yn 1855 yn drigain mlwydd oed, a chladdwyd ef yn Nhrefriw.
Roedd ei lafur llenyddol yn fawr ac ysgrifennodd lawer i gylchgronau, a dechreuodd gylchgrawn ei hun: Y Gwladgarwr, a bu'n golled fawr iddo. Ef hefyd a gyhoeddodd y Beibl Darluniadol, a chollodd arian ar yr anturiaeth hon hefyd. Canodd awdlau a phryddestau a chywyddau, ond ei emynau sydd wedi ei anfarwoli.
Dyma linellau cyntaf rhai o'i emynau mwyaf adnabyddus:
At un a wrendy weddi'r gwan
(C.Ff. 284)
Ar fôr tymhestlog teithio'r wyf
(C.Ff. 167)
Y mae ganddo hefyd rai cyfieithiadau enwog o emynau Saesneg sydd yn wir, weithiau, yn rhagori ar y gwreiddiol, yn arbennig felly:
Dyrchafer enw Iesu cu
(C.Ff.235)
Gelwir ef weithiau yn 'fardd y ddwy afon', sef afon Conwy ac afon Iorddonen, a rhodiodd lawer ar lannau'r naill a myfyrio llawer am y llall. Bu'n wael ei iechyd trwy gydol ei oes, ac yn ddigalon yn fynych, a hyn sydd i gyfrif ei fod ef yn dueddol i daro'r nodyn trist yn ei emynau; ond er ei dristwch, colled a fyddai bod heb dant Ieuan Glan Geirionydd yn nhelyn yr Eglwys.
Y Pedair Tudalen Gydenwadol Y TYST
Erthyglau, llythyrau at y Prif Olygydd: Y Parchg Ddr Alun Tudur 39 Dorchester Avenue, Pen-y-lan, Caerdydd, CF23 9BS Ffôn: 02920 490582 E-bost: firstname.lastname@example.org
Archebion a thaliadau i'r Llyfrfa: Tˆy John Penri, 5 Axis Court, Parc Busnes Glanyrafon, Bro Abertawe ABERTAWE SA7 0AJ Ffôn: 01792 795888 E-bost: email@example.com
Golygydd
Golygydd
Golygyddion
Y Parchg Iwan Llewelyn Jones Fronheulog, 12 Tan-y-Foel, Borth-y-gest, Porthmadog, Gwynedd,
LL49 9UE Ffôn: 01766 513138 E-bost: firstname.lastname@example.org
Alun Lenny Porth Angel, 26 Teras Picton Caerfyrddin, Sir Gâr, SA31 3BX Ffôn: 01267 232577 / 0781 751 9039
E-bost: email@example.com
Y Camino Frances
Mae tair wythnos ers i mi ddychwelyd o Sbaen ar ôl cerdded y Camino Frances – 790km o St Jean Pied de Port yn Ffrainc i sgwâr cadeirlan Santiago de Compostela. Siwrne a aeth â mi o fynyddoedd y Pyrenees, drwy ddolydd a choedwigoedd Navarre; gwinllannoedd Rioja lle'r oedd y grawnwin yn felys; gorwelion pell y Meseta yn Castille a Leon, a phorfa las Galicia.
Rheswm dros fynd
Mae 'na gymaint o resymau am gerdded y Camino ag sydd 'na o gerddwyr. Mae'n draddodiad yn Orisson (yr albergue neu hostel cyntaf) ar ôl y swper cymunedol, i bawb yn eu tro, ddatgan eu rheswm am y daith. Jan o Dde Affrica yn cerdded er mwyn cadw cwmni i'w wraig. Erbyn iddo gyrraedd Burgos roedd ganddo bothell heintiedig ar ei droed. Yn ddyn stwbwrn, fe brynodd feic a seiclo wrth ei hochr. Fe gafodd crwtyn di-feic yn Santiago dipyn o sioc pan wnaeth Jan roi'r beic iddo.
Dalier Sylw!
Cyhoeddir yr Adran Gydenwadol gan Bwyllgor Llywio'r Adran Gydenwadol ac nid gan Undeb yr Annibynwyr Cymraeg. Nid oes a wnelo Golygyddion Y Tyst ddim â chynnwys yr Adran Gydenwadol.
fe ddewch drwy'r cwmwl a gwerthfawrogi'r olygfa. Ni fydd raid dringo'r mynydd hwnnw fyth eto. Fel eich camgymeriade a'ch gofidie, ma fe y tu cefn i chi. Fe fydde sgyrsie yn yr albergues gyda'r nos yn troi'n anochel at bothelli – pla'r pererin! Wrth dynnu fe esgid yn Belorado roedd 'da fi bolleth maint Cymru ar fy sawdl. Gyda safety-pin, iodine a tea tree oil mi ddes yn dipyn o arbenigwr ar fyrstio pothelli, ond er gwaetha fy oll ymdrechion mi aeth un yn heintus a bu raid i mi fynd i'r adran achosion brys mewn ysbyty yn Leon lle cefais antibiotics. Dw i'n ddiolchgar dros ben i'r doctor a'r staff am achub fy Nghamino.
Mae hyn yn dod â mi at destun diolch arall; y 287 hael. Ar hyn o bryd mae'r cyfanswm yn £11,797! Mae eich haelioni yn ddigon i dynnu dagre o garreg. Rydw i, Tŷ Hafan a Sefydliad Jac Lewis yn ddiolchgar dros ben i chi.
Mae'r dudalen gasglu ar agor tan 15 Tachwedd. Os hoffech gyfrannu, mi ellwch wneud drwy fynd i:
https://www.peoplesfundraising.com/fundr aising/twm
Diolch yn fawr.
Ifan Huw Dafydd gwasgaru ei llwch ar ddyfroedd yr Atlantic.
Roeddwn i yn cerdded i gyflawni addewid wnaeth aelod annwyl iawn o'r teulu er mwyn codi arian i Dŷ Hafan.
Profiad rhyddhaol
Heblaw am fwyd, teithiwn gyda'r cyfan a feddwn ar fy nghefn. Doedd yna ddim mwy roeddwn ei ishe. Roedd yn brofiad rhyddhaol, ond hawdd dweud hynny a minnau yn fy sgidie heicio ysgafn, pac diddos ar fy nghefn ag 'ap' ar y ffon fyddai'n fy arwain yn ôl i'r Camino ar ôl crwydro. I'r miloedd ar filoedd o bererinion o'm blaen, mi roedd y Camino yn daith beryglus. Fe allai gollwng a chwalu eich potel ddŵr pridd ar y Meseta olygu trengi o syched. Dim ond bownsio a wna poteli dŵr plastic!
Taith bywyd
Wrth gerdded drwy'r cymyle i gopa mynydd Pedron, mi wnaeth fy nharo fod y Camino yn alegori eitha agos at fywyd. Ma'r ddwy yn daith, a d'ych chi ddim yn gwbod sut mae'r naill na'r llall yn gorffen. Os oes yna fynydd serth o'ch blaen gwnewch eich camau yn fyrrach, dim edrych lan nac yn ôl, dim ond edrych ar eich traed, a chario mlaen. O dipyn i beth,
Salm 117
Molwch yr Arglwydd, yr holl genhedloedd: clodforwch ef, yr holl bobloedd. Oherwydd ei drugaredd ef tuag atom ni sydd fawr: a gwirionedd yr Arglwydd a bery yn dragywydd. Molwch yr Arglwydd.
Sut y molir Duw? Molwch yr Arglwydd, yr holl genhedloedd. Ehangder y mawl! Bwriad Duw yw cael yr holl bobloedd yn un yn ei gariad.
Roedd Alec a'i wraig wedi breuddwydio am wneud y Camino. Mi wnaeth hi farw yn gynharach eleni. Roedd Alec yn cerdded i Finisterre er mwyn
Cyhoeddwyd gan Undeb yr Annibynwyr Cymraeg ac argraffwyd gan Serol Print, Uned 13, Ystad Ddiwyd. Heol Milland, Castell-nedd, SA11 1NJ. Cofrestrwyd yn y Swyddfa Bost.
|
cym_Latn
| 16,674
|
CC-MAIN-2025-08
| 0.999993
|
<urn:uuid:f99ca57c-d36c-4e5f-a295-98f37c305d1f>
|
http://ysgolgymraegcasnewydd.co.uk/download/i/mark_dl/u/4012743229/4611895425/Inspection_Report_Ysgol_Gymraeg_Casnewydd_CYM_2010.pdf
|
Arolygiad o dan Adran 28 Deddf Addysg 2005
Adroddiad ar ansawdd addysg yn
Ysgol Gymraeg Casnewydd Heol Fferm Hartridge Casnewydd NP18 2LN
Rhif yr ysgol: 6802314
Dyddiad yr arolygiad: 1 Chwefror 2010
gan
Rhiannon Harris 78850
Dyddiad cyhoeddi: 7 Ebrill 2010
O dan rif contract Estyn: 1116809
Argraffydd y Frenhines a Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi 2010: Gellir ailddefnyddio'r adroddiad hwn yn ddi-dâl mewn unrhyw fformat neu gyfrwng ar yr amod y caiff ei ailddefnyddio'n gywir ac na chaiff ei ddefnyddio mewn cyd-destun camarweiniol. Rhaid cydnabod hawlfraint y deunydd rhagddywededig a rhaid nodi teitl yr adroddiad penodol.
Mae copïau o'r adroddiad hwn ar gael o'r ysgol. O dan Ddeddf Addysg 2005, rhaid i'r ysgol ddarparu copïau o'r adroddiad yn ddi-dâl i gategorïau penodol o bobl. Gellir codi tâl nad yw'n fwy na chost ailgynhyrchu ar bobl eraill sy'n gofyn am gopi o'r adroddiad.
Cyflwyniad
Arolygwyd Ysgol Gymraeg Casnewydd fel rhan o raglen genedlaethol arolygu ysgolion. Diben arolygu yw nodi nodweddion da a diffygion mewn ysgolion er mwyn iddynt allu gwella ansawdd yr addysg a gynigir a gwella'r safonau a gyflawnir gan eu disgyblion. Bwriedir i arolygu pob ysgol o fewn cylch chwe blynedd hefyd roi mwy o wybodaeth i rieni am berfformiad ysgol eu plentyn.
Cynhaliwyd yr arolygiad o Ysgol Gymraeg Casnewydd rhwng 1/2/2010 a 3/2/2010, gan dîm annibynnol o arolygwyr, wedi'u harwain gan Rhiannon Harris.
Comisiynwyd yr arolygiad gan Estyn, sef corff statudol sy'n annibynnol ar, ond a ariennir gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru.
Roedd yn ofynnol i'r tîm adrodd ar y safonau a gyflawnir gan ddisgyblion, ansawdd yr addysg a ddarperir gan yr ysgol, ansawdd arweinyddiaeth a rheolaeth a'r cyfraniad a wneir gan yr ysgol at ddatblygiad ysbrydol, moesol, cymdeithasol a diwylliannol ei disgyblion.
Mae adroddiadau Estyn yn dilyn ei arweiniad ar gyfer ysgrifennu a golygu adroddiadau, sydd ar gael ar wefan Estyn (www.estyn.gov.u). Mae'r tabl isod yn dangos y termau a ddefnyddir gan Estyn a syniad bras o'u hystyr. Mae'r tabl ar gyfer rhoi arweiniad yn unig.
Mae'r raddfa pum pwynt a ddefnyddir i gynrychioli'r holl farnau arolygu yn yr adroddiad hwn fel a ganlyn:
Mae tri math o arolygiad.
Ar gyfer pob arolygiad, ceir adroddiad ysgrifenedig ar saith cwestiwn allweddol.
Ar gyfer arolygiadau byr, ni cheir unrhyw adroddiadau pwnc.
Ar gyfer arolygiadau safonol, ceir adroddiadau ar chwe phwnc hefyd.
Ar gyfer arolygiadau llawn, ceir adroddiadau ar bob pwnc hefyd.
Estyn sy'n penderfynu pa fath o arolygiad y bydd ysgol yn ei gael, yn bennaf ar sail ei pherfformiad yn y gorffennol. Mae'r rhan fwyaf o ysgolion yn cael arolygiad safonol. Mae pob ysgol feithrin, ysgol arbennig, unedau cyfeirio disgyblion ac unrhyw ysgol newydd neu ysgol sydd wedi uno yn cael arolygiad llawn.
Cafodd yr ysgol hon arolygiad byr.
Grwpiau blwyddyn a chyfnodau allweddol
Mae ysgolion yn defnyddio system gyffredin o rifo grwpiau blwyddyn o ddechrau addysg ysgol orfodol i 18 oed. Mae'r system hon yn pwysleisio pwysigrwydd parhad ac yn hwyluso cyfathrebu ymhlith ysgolion, cyrff llywodraethol, rhieni ac AALlau.
Mae'r term 'Derbyn' (D) yn cyfeirio at grŵp blwyddyn o ddisgyblion mewn ysgol gynradd sy'n cyrraedd 5 oed yn ystod y flwyddyn academaidd. Mae Blwyddyn 1 yn cyfeirio at y grŵp blwyddyn o ddisgyblion sy'n cyrraedd 6 oed yn ystod y flwyddyn academaidd, ac ati. Blwyddyn 13 yw'r grŵp blwyddyn o fyfyrwyr sy'n cyrraedd 18 oed yn ystod y flwyddyn academaidd.
Sector cynradd:
| Blwyddyn | D | B1 | B2 | B3 | B4 | B5 | B6 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oedrannau | 4-5 | 5-6 | 6-7 | 7-8 | 8-9 | 9-10 | 10-11 |
Sector uwchradd:
| Blwyddyn | B7 | B8 | B9 | B10 | B11 | B12 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Oedrannau | 11-12 | 12-13 | 13-14 | 14-15 | 15-16 | 16-17 |
Mae'r Cwricwlwm Cenedlaethol yn ymdrin â phedwar cyfnod allweddol fel a ganlyn:
Cynnwys
| Cyd-destun | 1 |
|---|---|
| Crynodeb | 2 |
| Argymhellion | 8 |
| Safonau | 9 |
| Cwestiwn Allweddol 1: Pa mor dda y mae dysgwyr yn cyflawni? | 9 |
| Ansawdd yr addysg a'r hyfforddiant | 12 |
| Cwestiwn Allweddol 2: Pa mor effeithiol yw'r addysgu, yr hyfforddi a'r asesu? | 12 |
| Cwestiwn Allweddol 3: Pa mor dda y mae profiadau dysgu yn cwrdd ag anghenion a diddordebau dysgwyr a'r gymuned ehangach? | 14 |
| Cwestiwn Allweddol 4: Pa mor dda yw'r gofal, y cyfarwyddyd a'r gefnogaeth i ddysgwyr? | 17 |
| Arweinyddiaeth a rheolaeth | 19 |
| Cwestiwn Allweddol 5: Pa mor effeithiol yw arweinyddiaeth a rheolaeth strategol? | 19 |
| Cwestiwn Allweddol 6: Pa mor dda y mae arweinwyr a rheolwyr yn arfarnu ac yn gwella ansawdd a safonau? | 21 |
| Cwestiwn Allweddol 7: Pa mor effeithlon y mae'r arweinwyr a rheolwyr wrth ddefnyddio adnoddau? | 22 |
| Ymateb yr ysgol i'r arolygiad | 23 |
| Atodiadau | 24 |
| 1 Gwybodaeth sylfaenol am yr ysgol | 24 |
| 2 Data a dangosyddion ysgol | 24 |
| 3 Canlyniadau asesiadau'r Cwricwlwm Cenedlaethol | 25 |
| 4 Sail dystiolaeth yr arolygiad | 27 |
| 5 Cyfansoddiad a chyfrifoldebau'r tîm arolygu | 28 |
Cyd-destun
Natur y Darparwr
1 Lleolir Ysgol Gymraeg Casnewydd ar gyrion dwyreiniol y ddinas mewn adeilad pwrpasol a godwyd yn 1993, ac fe'i cynhelir gan Awdurdod Addysg Casnewydd (AALl).
2 Mae'r dalgylch yn cynnwys y ddinas a nifer o ardaloedd o'i chwmpas gan gynnwys Magwyr. Mae'r ysgol yn dynodi bod y rhan fwyaf o'i disgyblion yn dod o gefndir sydd heb fod yn ffyniannus nac o dan anfantais economaidd, a bod y lleiafrif bach a ddaw o gefndir difreintiedig yn newid o flwyddyn i flwyddyn. Cynrychiolant amrediad gallu llawn.
3 Mae gan 15.8% o'r disgyblion yr hawl i brydau bwyd am ddim, ffigwr sy'n is na'r cyfartaleddau lleol a chenedlaethol. Nodir bod 59 disgybl, rhyw 14.5% yn rhai sydd ag anghenion addysgu arbennig (AAA). Nid oes gan yr un ohonynt ddatganiad o AAA.
4 Daw tua 2% o gartrefi lle Cymraeg yw iaith yr aelwyd ac mae tua 70% yn siarad Cymraeg i lefel iaith gyntaf. Mae 7% o gefndir lleiafrifol ethnig. Gwaharddwyd un disgybl yn ystod y deuddeg mis diwethaf.
5 Ar hyn o bryd mae 406 disgybl ar gofrestr yr ysgol, ffigwr sy'n cynnwys 45 plentyn meithrin rhan amser. Mae nifer y disgyblion wedi codi ychydig ers yr arolygiad diwethaf. Fe'u rhennir yn 17 dosbarth yn cynnwys disgyblion yn yr un flwyddyn ysgol. Cyflogir 21 o athrawon ar hyn o bryd, gan gynnwys y pennaeth, a dau o athrawon rhan amser.
6 Penodwyd y pennaeth i'w swydd yn 1998.
7 Arolygwyd yr ysgol ddiwethaf ym Mawrth 2004. Ers hynny penodwyd dirprwy bennaeth newydd yn Ebrill 2005.
Blaenoriaethau a thargedau'r ysgol
8 Blaenoriaethau'r ysgol yw:
sicrhau bod pob disgybl yn gwbl fedrus mewn llythrennedd a rhifedd;
hyrwyddo a datblygu dwyieithrwydd y Gymraeg a'r Saesneg gan hybu sgiliau deuol;
rhoi'r cyfle i bob disgybl ddatblygu i'w lawn botensial ymhob agwedd o'r cwricwlwm;
cynnig cyfle cyfartal i bob disgybl, waeth beth fo'i ryw, grefydd neu hil;
annog parch tuag at bobl eraill, i barchu eu heiddo eu hunain ac eiddo eraill;
pwysleisio pwysigrwydd ymddygiad da, cwrteisi ac ymarweddiad i bob disgybl bob amser;
annog pob plentyn i fod yn annibynnol, yn greadigol ac yn chwilfrydig drwy ddatblygu ei sgiliau meddwl, ei allu i brosesu gwybodaeth, ei allu i resymu ac i ymholi a gwerthuso, a
darparu amgylchedd ddysgu hapus, diogel sy'n llawn gofal ar gyfer y disgyblion a'r staff.
Adroddiad gan Rhiannon Harris Ysgol Gymraeg Casnewydd 1/02/2010
9 Blaenoriaethau'r ysgol am eleni yw:
datblygu ymwybyddiaeth o batrymau gweithio a chwarae ('schema') plant ifanc ac ymestyn darpariaeth barhaus y Cyfnod Sylfaen i B1 a B2;
datblygu cyfleoedd i ymestyn sgiliau'r fframwaith ar draws y cwricwlwm, gan gynnwys sgiliau creadigol;
codi safonau darllen ac ysgrifennu yn B3;
codi lefelau presenoldeb a phrydlondeb;
ymgeisio am Nod Ansawdd yr Asiantaeth Sgiliau Sylfaenol;
datblygu ymhellach strategaethau 'marcio cau'r bwlch' a marcio cyfoedion, a defnyddio rhaglen INCERTS i dracio cynnydd disgyblion;
ehangu darpariaeth technoleg gwybodaeth a chyfathrebu (TGCh);
cyflwyno cynllun 'Agweddau Cymdeithasol ac Emosiynol Dysgu' (Social and Emotional Aspects of Learning' [SEAL]) i weithdrefnau addysgu'r ysgol a datblygu ethos cynhwysol yr ysgol ymhellach;
ail-ymweld â chyfrifoldebau cydlynwyr a hyfforddi cydlynwyr newydd, a
datblygu tir yr ysgol i gynnwys gardd, ardal dwrio mewn pridd ac offer dringo.
Crynodeb
10 Mae Ysgol Gynradd Gymraeg Casnewydd yn ysgol dda gyda llawer o nodweddion rhagorol. Mae ansawdd rhagorol yr arweinyddiaeth yn rhoi cyfeiriad eglur i waith yr ysgol ac yn hyrwyddo safonau uchel. Mewn cymuned ysgol sydd yn seiliedig ar gydraddoldeb a chynhwysiant, darperir profiadau cwricwlaidd cyfoethog a chyfarwyddyd gofalgar. Mae disgyblion yn mwynhau eu bywyd ysgol ac yn rhannu disgwyliadau uchel athrawon. Mae ansawdd yr addysgu yn gyson dda ac yn aml yn rhagorol, ac yn elfen gref yn y safonau uchel a gyrhaeddir.
11 Mae'r tîm yn cyd-fynd â barn yr ysgol yn ei hadroddiad hunan arfarnu yn y saith cwestiwn allweddol.
Tabl o'r graddau a ddyfarnwyd
12 Mae ansawdd cyffredinol y ddarpariaeth ar gyfer plant dan bump oed yn briodol i'w hanghenion ac mae'r plant yn gwneud cynnydd da tuag at ganlyniadau'r Cyfnod Sylfaen.
13 Ar draws y cyfnodau allweddol, mae disgyblion o bob gallu, gan gynnwys y rhai ag AAA yn gwneud cynnydd rhagorol, yn llwyddo i gyflawni'r nodau a gytunwyd ar eu cyfer ac yn cyflawni eu potensial. Mae'r ysgol yn darparu'n effeithiol iawn ar gyfer ystod o ddisgyblion.
14 Yn asesiadau cwricwlwm cenedlaethol (CC) athrawon ar ddiwedd cyfnod allweddol 1 (CA1) ar draws y tair blynedd diwethaf, mae canran y disgyblion sy'n cyflawni lefel 2, sef y lefel a ddisgwylir gan ddisgyblion sy'n saith oed, yn sylweddol uwch na chyfartaleddau canlyniadau'r AALl a Chymru gyfan mewn mathemateg a gwyddoniaeth. Yn y Gymraeg mae'r canran yn gyson uwch na'r cyfartaleddau cenedlaethol dros y tair blynedd diwethaf. O ddefnyddio cymhariaeth gyda chanlyniadau Saesneg ysgolion Saesneg eu cyfrwng, mae canlyniadau Cymraeg yr ysgol yn sylweddol uwch na'r cyfartaleddau sirol. Mae'r dangosydd pwnc craidd (DPC) sy'n gyfuniad o gyflawniad disgyblion ar draws y tri phwnc craidd hefyd yn uwch na'r cyfartaleddau sirol a chenedlaethol.
15 O gymharu gydag ysgolion eraill ar sail prydau bwyd am ddim, mae canlyniadau'r ysgol yn CA1 yn y chwarter uchaf yn y Gymraeg a'r DPC yn gyson ar draws y tair blynedd diwethaf, ac yn yr ail chwarter mewn mathemateg yn 2007 a 2009 ac mewn gwyddoniaeth yn 2009. O gymharu gydag ysgolion yn yr un teulu, mae canrannau'r ysgol yn uwch na chyfartaleddau'r teulu yn y tri phwnc craidd ac yn y DPC. Yn 2009 cyflawnodd 10% o ddisgyblion lefel 3 yn y Gymraeg, 21% mewn mathemateg a 24% mewn gwyddoniaeth. Mae'r canrannau hyn yn is na chanrannau 2007 a 2008 pan gyrhaeddodd oddeutu 40% o ddisgyblion ar gyfartaledd lefel 3 yn y tri phwnc.
16 Yng nghyfnod allweddol 2 (CA2), mae'r canlyniadau dros y tair blynedd diwethaf yn dangos bod canran y disgyblion sy'n cyflawni lefel 4, sef y lefel a ddisgwylir gan ddisgyblion yn 11 oed mewn Saesneg, mathemateg, gwyddoniaeth a'r DPC yn gyson uwch na'r cyfartaleddau sirol a chenedlaethol. Mae canrannau'r ysgol yn y Gymraeg hefyd yn gyson uwch na chyfartaleddau cenedlaethol Cymraeg a chyfartaleddau sirol yn Saesneg.
17 O gymharu gydag ysgolion yn yr un grŵp prydau bwyd am ddim, mae canrannau'r ysgol yn CA2 yn y chwarter cyntaf yn gyson ar draws y tair blynedd diwethaf yn y Gymraeg, Saesneg, mathemateg a'r DPC, ond yn 2007 roedd hi yn yr ail chwarter mewn gwyddoniaeth. O gymharu gydag ysgolion yn yr un teulu, mae canrannau'r ysgol yn uwch na chyfartaleddau'r teulu yn y pedwar pwnc craidd a'r DPC. Yn 2009 cyflawnodd 44% o'r disgyblion lefel 5 mewn Saesneg, 41% yn y Gymraeg, a 59% mewn mathemateg a gwyddoniaeth.
18 Mae'r disgyblion yn ymateb yn dda i weithdrefnau'r ysgol i sicrhau bod bechgyn a merched fel ei gilydd yn cyrraedd safonau uchel.
19 Mae cynnydd a safonau plant dan bump yn y medrau allweddol iaith, y defnydd o rifedd a TGCh yn dda. Mae gan ddisgyblion CA1 fedrau iaith a TGCh da ond mae elfennau rhagorol yn eu defnydd o fedrau rhifedd. Mae cynnydd a safonau disgyblion CA2 yn dda yn y medrau Cymraeg a TGCh ond maent yn rhagorol mewn rhifedd a Saesneg.
20 Mae medrau dwyieithog disgyblion yn nodwedd ragorol. Datblyga dysgwyr rhuglder cynyddol yn y ddwy iaith, a'r gallu i ddefnyddio gwybodaeth mewn un iaith ac ysgrifennu neu siarad amdani yn y llall. Mae medrau creadigol a medrau datrys problemau disgyblion hefyd yn rhagorol.
21 Ar draws y ddau gyfnod allweddol mae disgyblion yn ymateb yn effeithiol i amrywiaeth o strategaethau asesu ar gyfer dysgu a ddefnyddir i sicrhau eu bod yn deall y dasg ac yn barod i symud ymlaen i'r cam nesaf. Mae disgyblion yn gwybod beth yw'r targedau iaith a rhifedd a osodir ar eu cyfer mewn trafodaeth gyda'r athro, ac maent yn llwyr ymwybodol o beth sydd angen arnynt i wella eu gwaith.
22 Mae agweddau disgyblion at ddysgu a'r diddordeb sydd ganddynt yn eu gwaith yn dda, ac yn aml yn rhagorol. Mae medrau addysg bersonol a chymdeithasol (ABCh) y disgyblion a'u dealltwriaeth o gydraddoldeb ac amrywiaeth yn rhagorol. Mae'r cynnydd rhagorol a wna'r plant dan bump a disgyblion y ddau gyfnod allweddol yn eu sgiliau gweithio'n annibynnol yn gosod sylfaen gadarn ar gyfer dysgu gydol oes. Mae'r cyngor ysgol a'r cyngor eco yn datblygu agweddau cyfrifol yn effeithiol iawn.
23 Mae ymddygiad ac ymagweddau'r disgyblion yn rhagorol. Maent yn ymateb yn ardderchog i ddisgwyliadau uchel eu hathrawon, ac i'r gweithdrefnau atgyfnerthu ymddygiad positif sydd yn rhan o fywyd yr ysgol.
24 Dros y tri thymor diwethaf, mae cyfradd presenoldeb disgyblion yn foddhaol ac yn cyrraedd 91.6%. Mae'r canran hwn yn is na chanrannau lleol a chenedlaethol ar gyfer 2007-08. Effeithir ar y canrannau tymhorol gan lefel uchel o ddisgyblion yn cymryd gwyliau yng nghanol tymor.
25 Datblyga plant dan bump ymwybyddiaeth dda iawn o fyd gwaith drwy chwarae rôl a disgyblion CA1 a CA2 o brofiad cyd-weithio gyda chwmni animeiddio a chwmnïau lleol eraill. Mae eu sgiliau entrepreneuraidd yn datblygu'n effeithiol iawn drwy werthu ffrwythau amser egwyl a chynnyrch gardd yr ysgol. Mae disgyblion yn ymwybodol iawn o bwysigrwydd bwyta'n iach a chynaladwyedd.
Ansawdd yr addysgu a'r hyfforddiant
Graddau ar gyfer addysgu
26 Barnwyd ansawdd yr addysgu yn y gwersi a arsylwyd yn ystod yr arolygiad fel a ganlyn:
27 Mae'r ffigurau hyn yn sylweddol uwch na'r darlun cenedlaethol yn Adroddiad Blynyddol Prif Arolygydd Ei Mawrhydi (PAEM) ar gyfer 2008-2009, sef at ei gilydd bod ansawdd yr addysgu mewn ysgolion cynradd yng Nghymru yn dda neu well (Gradd 1 a Gradd 2) mewn 85% o wersi ac yn rhagorol mewn 17%. Mae ansawdd yr addysgu yn elfen gref yn y safonau uchel a gyflawnir gan ddisgyblion.
28 Mae'r athrawon a'r staff cynorthwyol wedi sefydlu perthynas waith rhagorol gyda'r disgyblion. Mae ganddynt ddisgwyliadau uchel iawn o'r holl ddisgyblion. Mae gwybodaeth bynciol yr athrawon yn gadarn ac yn datblygu'n barhaus. Mae hwn yn sail i weithdrefnau rhannu arfer dda sydd yn sefydledig ac yn rhan hanfodol o ethos yr ysgol. Mae hwn yn nodwedd ragorol o'r ddarpariaeth.
| Gradd 1 | Gradd 2 | Gradd 3 | Gradd 4 | Gradd 5 |
|---|---|---|---|---|
| 33.3% | 66.7% | 0% | 0% | 0% |
29 Lle mae addysgu yn rhagorol ceir cyd-gynllunio mewn partneriaeth â'r disgyblion a chyfleoedd strwythuredig i ddisgyblion gydweithio a gweithio'n annibynnol. Trefnir ystod o weithgareddau symbylol ac o brofiadau uniongyrchol a cheir defnydd effeithiol iawn o ddulliau asesu ar gyfer dysgu. Gwelir cynnydd amlwg yn nysgu'r disgyblion ac yn eu gallu i gymryd perchnogaeth o'u dysgu.
30 Lle mae'r addysgu yn dda, caiff gwersi eu paratoi'n drwyadl, gan sicrhau eu bod yn cysylltu'n ystyrlon gyda'r dysgu blaenorol a'r gwersi dilynol. Rhennir nodau a deilliannau'r wers yn effeithiol, rhoddir model iaith da iawn i ddisgyblion ac mae'r cyfarwyddiadau ar gyfer gweithgareddau yn glir ac yn gryno. Mae cydbwysedd strwythur y wers a'r cyflymder addas yn sicrhau bod disgyblion yn aros ar y dasg, ac mae gwaith pâr a gwaith grŵp wedi'u ffocysu a'u rheoli'n dda. Caiff ymyrraeth gan athrawon neu staff cynorthwyol ei hamseru'n dda i gefnogi ac ymestyn ymdrechion disgyblion.
31 Mae polisi asesu a pholisi marcio clir a chynhwysfawr gan yr ysgol, ac mae'r gweithdrefnau asesu effeithiol yn bodloni gofynion statudol.
32 Caiff gwaith ei farcio'n rheolaidd a rhoddir sylwadau cadarnhaol ar ymdrechion disgyblion ar draws yr ysgol ac ar draws y cwricwlwm. Defnyddir strategaeth 'dau dic a seren' yn fanwl ac yn gyson wrth farcio'r pynciau craidd, i atgyfnerthu'r cyflawniadau ac i nodi agwedd benodol y gellir ei gwella. Mae ystod o strategaethau asesu ar gyfer dysgu yn sefydledig yn y gwersi trwy'r ysgol.
33 Mae gallu disgyblion ar draws yr ysgol i werthuso eu gwaith eu hunain a gwaith ei gilydd mewn gwersi yn rhagorol. Cânt gyfleoedd i ystyried eu gwaith eu hunain yn effeithiol drwy ddyddiaduron dysgu a 'marcio cau'r bwlch'. Cymerant rôl ragweithiol yn y broses o asesu eu gwaith a gosod targedau personol gyda'r athrawon.
34 Cyd-weithia athrawon a staff cynorthwyol yn effeithiol i asesu gwaith y plant dan bump yn barhaus er mwyn monitro eu cynnydd tuag at ganlyniadau'r Cyfnod Sylfaen yn y chwe maes. Asesir gwaith disgyblion CA1 a CA2 yn y pynciau craidd yn fanwl iawn bob tymor. Cofnodir y canlyniadau er mwyn tracio cynnydd disgyblion trwy'r ysgol, a gosodir targedau realistig ac uchelgeisiol ar gyfer pob disgybl. Defnyddir gwybodaeth asesu yn ystyrlon i gyfeirio cynllunio athrawon.
35 Cydymffurfia'r adroddiadau blynyddol i rieni â gofynion statudol. Maent o ansawdd rhagorol a rhoddant sylwadau manwl a phwrpasol i rieni ar gyflawniadau a safonau gwaith eu plant yn holl bynciau'r CC ac addysg grefyddol. Gosodir targedau am y ffordd ymlaen i bob pwnc craidd a thargedau cyffredinol yn rheolaidd, a rhoddir cyfle yn nhymor yr hydref i rieni ail-ymweld â'r rhain gydag athrawon eu plant.
36 Darperir mynediad cyfartal i gwricwlwm sy'n eang, yn gytbwys ac yn berthnasol, ar gyfer y meysydd dysgu dan bump, y CC ar gyfer disgyblion CA1 a'r cwricwlwm newydd i ddisgyblion CA2. Bodlonir yr holl ofynion statudol. Sicrheir cydlyned a dilyniant da iawn. Mae cynllunio gofalus i gwricwlwm y plant dan bump yn sicrhau bod y Cyfnod Sylfaen yn cael ei gyflwyno'n effeithiol iawn. Ceir cynllunio manwl i ymestyn darpariaeth barhaus yn ôl egwyddorion y Cyfnod Sylfaen yng CA1. Cynllunnir gwaith prosiect ar gyfer cwricwlwm newydd CA2 sydd yn datblygu gwybodaeth, dealltwriaeth a sgiliau disgyblion yn dda iawn.
37 Ceir polisïau a gweithdrefnau da ar gyfer datblygu'r medrau allweddol ac mae'r ffocws ar ddatblygu medrau llythrennedd a rhifedd o safon uchel. Darperir
profiadau da ar gyfer hyrwyddo medrau TGCh. Rhoddir pwyslais llwyddiannus iawn ar ddatblygu sgiliau meddwl, sgiliau datrys problemau a sgiliau gweithio'n annibynnol dysgwyr drwy strategaethau 'Athroniaeth ar gyfer Plant' a 'Dysgu i Ddysgu'.
38 Caiff medrau dwyieithog eu hyrwyddo'n rhagorol a rhoddir sylw ardderchog i ddatblygiad ymwybyddiaeth y disgyblion o'r Cwricwlwm Cymreig. Mae'r ddarpariaeth ar gyfer addysg am ddiwylliannau eraill yn nodwedd eithriadol, a datblygir ymwybyddiaeth y disgyblion o bwysigrwydd cynhwysiant, cydraddoldeb a pharch tuag at amryfaliaeth yn ardderchog ar draws y cwricwlwm yn ogystal â mewn digwyddiadau penodol fel yr Wythnos Amlddiwylliannol flynyddol.
39 Cyfoethogir y profiadau dysgu yn ardderchog gan amrywiaeth o ymwelwyr ac ymweliadau. Trefnir ystod eang o weithgareddau allgyrsiol tu allan i oriau'r ysgol, gan gynnwys cyfrifiaduron, cerdd a chwaraeon, sy'n cyfrannu'n rhagorol at ddatblygiad cymdeithasol disgyblion ac yn hybu eu Cymraeg.
40 Trefnir rhaglen ABCh gyflawn i gynnwys amser cylch ac agweddau sy'n treiddio'r cwricwlwm i gyd. Mae'r addoli ar y cyd dyddiol yn darparu'n dda ar gyfer datblygiad ysbrydol y disgyblion, ac mae'r negeseuon moesol yn treiddio drwy holl ddarpariaeth yr ysgol.
41 Mae'r cwricwlwm yn adlewyrchu blaenoriaethau cenedlaethol megis addysg datblygiad cynaliadwy a dinasyddiaeth fyd-eang yn rhagorol. Ceir pwyslais amlwg ar adfer, ail-ddefnyddio ac ailgylchu a pheidio â gwastraffu ynni. Drwy bartneriaeth yr ysgol gyda'r elusen Cymorth Iechyd Rhyngwladol mae hawliau plant yn cael proffil uchel.
42 Mae partneriaethau'r ysgol yn llwyddiannus ac yn cynnwys nodweddion rhagorol. Mae partneriaeth yr ysgol gyda'r ysgol uwchradd o safon uchel iawn ac mae gweithdrefnau trosglwyddo disgyblion yn rhagorol. Cyfranna'r bartneriaeth gadarnhaol iawn gydag ysgolion eraill y teulu at ddatblygiad ystod o fentrau. Mae partneriaethau gyda sefydliadau addysg uwch hefyd yn ardderchog.
43 Mynega'r rhieni foddhad am amcanion yr ysgol, am gyflawniadau'r disgyblion ac am yr awyrgylch ofalgar. Mae'r wybodaeth a ddarperir ar gyfer rhieni plant a fydd yn cychwyn yn y dosbarth meithrin yn dda. Mae nifer o rieni yn helpu gyda gweithgareddau'r ysgol, a gweithia'r gymdeithas rieni ac athrawon (CRA) yn ymroddgar iawn i gynnal rhaglen lawn o ddigwyddiadau cymdeithasol a chodi arian. Mae nodweddion rhagorol i bartneriaethau'r ysgol gyda'r gymuned.
44 Mae'r cyfleoedd ar gyfer datblygu ymwybyddiaeth disgyblion o fyd gwaith a mentergarwch yn elfen gref iawn o'r ddarpariaeth addysgol, gan gynnwys ystod o ymweliadau a chysylltiadau â busnesau lleol, a phrofiad o gyd-weithio gyda chwmni animeiddio, rheoli siop ffrwythau, gwerthu cynnyrch gardd yr ysgol a chynhyrchu crysau T a chylchgrawn.
45 Mae trefniadau gofal yr ysgol wedi'u cynllunio'n fanwl ac yn effeithiol iawn. Mae'r ysgol yn gymuned ofalgar lle mae disgyblion yn teimlo'n ddiogel. Gwneir defnydd rhagorol o wasanaethau ac asiantaethau lles er mwyn helpu'r disgyblion i gyd, gan gynnwys y rhai ag AAA.
46 Mae'r ddarpariaeth ar gyfer disgyblion ag AAA yn effeithiol. Caiff anghenion eu hadnabod yn gynnar, ac mae'r gefnogaeth a ddarperir gan yr athrawes gefnogi
a'r cymorthyddion yn sicrhau bod disgyblion yn gwneud cynnydd da yn ôl eu gallu a'u hamgylchiadau unigol.
47 Mae gweithdrefnau'r ysgol ar gyfer monitro ymddygiad yn ardderchog, a cheir mesurau effeithiol i ddileu ymddygiad gormesol. Mae polisïau cyfleoedd cyfartal a chydraddoldeb hiliol wedi'u sefydlu'n gadarn. Mae'r ysgol yn monitro presenoldeb a phrydlondeb yn drylwyr. Mae gweithdrefnau'r ysgol ar gyfer monitro gwaith disgyblion yn gynhwysfawr, yn drylwyr ac yn ddefnyddiol iawn.
48 Mae'r ysgol yn sicrhau lles pob disgybl. Rheolir trefniadau amddiffyn plant yn effeithiol ac maent yn gyfarwydd i bawb sy'n gweithio yn yr ysgol.
49 Mae'r ysgol yn talu sylw gofalus a thrylwyr i agweddau iechyd a diogelwch. Gweithredir polisïau cyfredol niferus a chynhwysfawr. Cynhelir asesiadau risg yn ofalus ar gyfer ymweliadau ysgol a gwaith maes. Mae'r ysgol yn annog disgyblion i gadw'n iach drwy hyrwyddo gweithgareddau corfforol a bwyta'n iach.
50 Mae'r ysgol yn hygyrch i ddisgyblion gydag anableddau corfforol, ac mae'r cynllunio ar gyfer sicrhau nad ydynt o dan unrhyw anfantais yn dda.
Arweinyddiaeth a rheolaeth
51 Mae gan yr ysgol nodau ac amcanion cytûn sy'n hyrwyddo cydraddoldeb i bawb ac sy'n cael eu hadlewyrchu ym mhob agwedd o waith yr ysgol. Mae'r pennaeth yn rhoi ymdeimlad eglur iawn o gyfeiriad i waith yr ysgol ac yn hyrwyddo safonau uchel. Mae ei hymrwymiad i sicrhau cymuned ysgol lle mae pob unigolyn yn cael yr un cyfle, a lle mae pawb yn parchu ei gilydd a thrin ei gilydd gyda chwrteisi a charedigrwydd yn nodwedd ragorol o'i harweinyddiaeth.
52 Caiff ei chefnogi yn rhagorol gan y dirprwy a'r uwch dîm rheoli (UDRh), ac mae'r cydlynwyr yn gwneud eu gwaith yn effeithiol ac yn gydwybodol. Ceir ymdeimlad amlwg o gydweithio tîm sydd yn nodweddiadol o arweinyddiaeth a rheolaeth yr ysgol.
53 Rhydd yr ysgol ystyriaeth lawn i flaenoriaethau cenedlaethol, sirol a mewnol, ac mae'r cynllun datblygu ysgol (CDY) yn ddogfen glir a phwrpasol sy'n gosod targedau a nodau heriol. Mae gofynion hyfforddi staff yn cael eu monitro'n gyson, ac mae hyn yn hyrwyddo datblygiad proffesiynol parhaus ac yn cyfrannu'n helaeth at ansawdd yr addysgu, y ddarpariaeth gwricwlaidd a'r dysgu. Ceir cyswllt clir rhwng y CDY a'r adroddiad hunan arfarnu.
54 Cyflawna aelodau'r corff llywodraethol eu dyletswyddau yn gydwybodol, a gweithiant yn dda gyda'r pennaeth i helpu i osod cyfeiriad strategol i'r ysgol. Mae llywodraethwyr yn bodloni gofynion statudol yn llawn.
55 Mae diwylliant o hunan arfarnu wedi hen sefydlu yn yr ysgol. Defnyddia'r arweinwyr a'r rheolwyr amrywiaeth o ddulliau er mwyn casglu gwybodaeth am berfformiad yr ysgol. Mae'r rhain yn cynnwys dadansoddiad manwl o ganlyniadau asesiadau athrawon o'r CC ar ddiwedd y ddau gyfnod allweddol, monitro cynlluniau, arsylwi gwersi a thrafod gwaith disgyblion, a thrafodaeth y staff addysgu a chynorthwyol ar ddarpariaeth yr ysgol mewn perthynas â'r saith cwestiwn allweddol yn y fframwaith arolygu. Cyfrannwyd barn rhieni yn effeithiol drwy holiadur, ac mae'r llywodraethwyr wedi ffocysu ar agweddau penodol fel rhan o raglen waith barhaus. Mae cyfraniad y cyngor ysgol i'r broses hunan arfarnu yn nodwedd ragorol.
56 Mae'r CDY yn ddogfen strategol sy'n nodi nifer cynhwysfawr o flaenoriaethau perthnasol, gan gynnwys blaenoriaethau cenedlaethol, lleol a mewnol. Ceir cyswllt clir rhwng rhain a'r broses hunan-arfarnu. Mae'r manylder, gweithrediadau, blaengareddau, targedau a'r dulliau monitro yn amlygu ffocws clir sy'n sicrhau effeithiolrwydd.
57 Mae'r cynnydd a wnaed gan yr ysgol ers yr arolygiad diwethaf yn dda.
58 Ceir cyflenwad da o staff, sydd yn diweddaru eu gwybodaeth a'u medrau drwy hyfforddiant perthnasol yn rheolaidd. Rhennir eu harbenigedd yn effeithiol iawn i gyfoethogi'r ddarpariaeth gwricwlaidd. Cyfranna arweinwyr cwricwlwm yn effeithiol iawn at ddatblygiad eu pynciau, a chydweithia staff cynorthwyol yn rhagorol gyda'r athrawon i gyflawni eu cyfrifoldebau.
59 Gwna'r ysgol ddefnydd rhagorol o'r adeilad sydd yn gymharol newydd ac mewn cyflwr da iawn. Mae'n darparu gofod addysgu ardderchog yn yr ystafelloedd dosbarth a'r ardaloedd y tu allan iddynt, yn y neuadd, y llyfrgell a'r ystafell gerdd. Mae'r ystafelloedd meithrin a derbyn yn darparu lle deniadol i gynllunio profiadau dysgu gwerthfawr i'r plant dan bump a gwneir defnydd rhagorol o ardal allanol yr ysgol. Mae gan bob dosbarth fynediad uniongyrchol i'r ardal allanol.
60 Ceir ystod ragorol o adnoddau i gefnogi'r cwricwlwm, ac mae'r defnydd a wneir ohonynt yn effeithiol iawn.
61 Caiff y defnydd o'r gyllideb ei fonitro'n rheolaidd ac yn effeithiol gan y pennaeth a'r corff llywodraethol.
62 Gan ystyried cyfraniad yr addysgu ardderchog, datblygiad rhagorol y ddarpariaeth gwricwlaidd, yr ethos gofalgar, ffocws clir arweinyddiaeth a rheoli ar godi safonau, a defnydd effeithiol o gyflenwad rhagorol o adnoddau, mae'r ysgol yn rhoi gwerth da iawn am arian.
Argymhellion
63 Er mwyn parhau'r cynnydd a wnaeth yr ysgol ers yr arolygiad diwethaf, mae angen i'r corff llywodraethol a'r staff:
A1 cynnal a chadw'r safonau da a rhagorol cyfredol;
A2 parhau i rannu'r arferion addysgu ac asesu rhagorol sy'n bodoli yn yr ysgol;
A3 parhau i ymestyn gweithdrefnau llwyddiannus y Cyfnod Sylfaen i B1 a B2, a
A4 chodi lefel presenoldeb disgyblion.
Cyfeirir at agweddau o'r argymhellion hyn yn CDY cyfredol yr ysgol.
Mae'r corff llywodraethol yn gyfrifol am ddiwygio'i gynllun datblygu cyfredol i ymgorffori camau i ymateb i'r argymhellion ymhen 45 diwrnod gwaith o dderbyn yr adroddiad, gan ddangos yr hyn y mae'r ysgol am ei wneud ynglŷn â'r argymhellion. Bydd y cynllun hwn, neu grynodeb ohono, yn cael ei ddosbarthu i bob rhiant yn yr ysgol.
Safonau
Cwestiwn Allweddol 1: Pa mor dda y mae dysgwyr yn cyflawni?
Gradd 1: Da gyda nodweddion rhagorol
64 Mae canfyddiadau'r tîm arolygu yn cyd-fynd â barn yr ysgol yn ei hadroddiad hunan arfarnu.
65 Mae ansawdd cyffredinol y ddarpariaeth ar gyfer plant dan bump oed yn briodol i'w hanghenion ac mae'r plant yn gwneud cynnydd da tuag at ganlyniadau'r Cyfnod Sylfaen.
66 Ar draws y cyfnodau allweddol, mae dysgwyr o bob gallu yn gwneud cynnydd rhagorol ac yn llwyddo i gyflawni'r nodau a gytunwyd ar eu cyfer. Maent yn ymateb yn dda i'r ddarpariaeth ar gyfer anghenion ystod o ddisgyblion ac maent yn cyflawni eu potensial. Mae disgyblion ag AAA yn gwneud cynnydd da, ac mae disgyblion mwy galluog yn ymateb yn dda i'r her ychwanegol a roddir iddynt ac yn cyflawni safonau rhagorol. Mae disgyblion yn llwyddo beth bynnag yw eu cefndir, ac ar ben CA2 maent yn barod i symud ymlaen i'r cam nesaf yn eu haddysg.
67 Yn asesiadau CC athrawon ar ddiwedd CA1 ar draws y tair blynedd diwethaf, mae canran y disgyblion sy'n cyflawni lefel 2, sef y lefel a ddisgwylir gan ddisgyblion sy'n saith oed, yn sylweddol uwch na chyfartaleddau canlyniadau'r AALl a Chymru gyfan mewn mathemateg a gwyddoniaeth. Yn y Gymraeg mae'r canran yn gyson uwch na'r cyfartaleddau cenedlaethol dros y tair blynedd diwethaf. Nid oes modd cymharu canlyniadau Cymraeg yr ysgol gyda chyfartaleddau lleol gan mai hon oedd yr unig ysgol Gymraeg ei chyfrwng a gynhelir gan yr AALl tan yn ddiweddar iawn. O ddefnyddio cymhariaeth gyda chanlyniadau Saesneg ysgolion Saesneg eu cyfrwng, mae canlyniadau'r ysgol yn sylweddol uwch na'r cyfartaleddau sirol. Mae'r DPC sy'n gyfuniad o gyflawniad disgyblion ar draws y tri phwnc craidd hefyd yn uwch na'r cyfartaleddau sirol a chenedlaethol.
68 O gymharu gydag ysgolion eraill ar sail prydau bwyd am ddim, mae canlyniadau'r ysgol yn CA1 yn y chwarter uchaf yn y Gymraeg a'r DPC yn gyson ar draws y tair blynedd diwethaf, ac yn yr ail chwarter mewn mathemateg yn 2007 a 2009 ac mewn gwyddoniaeth yn 2009. O gymharu gydag ysgolion yn yr un teulu, mae canrannau'r ysgol yn uwch na chyfartaleddau'r teulu yn y tri phwnc craidd ac yn y DPC. Yn 2009, cyflawnodd 10% o ddisgyblion lefel 3 yn y Gymraeg, 21% mewn mathemateg a 24% mewn gwyddoniaeth. Mae'r canrannau hyn yn is na chanrannau 2007 a 2008 pan gyrhaeddodd oddeutu 40% o ddisgyblion ar gyfartaledd lefel 3 yn y tri phwnc.
69 Yn CA2, mae'r canlyniadau dros y tair blynedd diwethaf yn dangos bod canran y disgyblion sy'n cyflawni lefel 4, sef y lefel a ddisgwylir gan ddisgyblion yn 11 oed mewn Saesneg, mathemateg, gwyddoniaeth a'r DPC yn gyson uwch na'r cyfartaleddau sirol a chenedlaethol. Mae canrannau'r ysgol yn y Gymraeg hefyd yn gyson uwch na chyfartaleddau cenedlaethol Cymraeg a chyfartaleddau sirol yn Saesneg. O gymharu gydag ysgolion yn yr un grŵp prydau bwyd am ddim, mae'r ysgol yn y chwarter cyntaf yn gyson ar draws y tair blynedd diwethaf yn y Gymraeg, Saesneg, mathemateg a'r DPC, ond yn 2007 roedd hi yn yr ail chwarter mewn gwyddoniaeth. O gymharu gydag ysgolion yn yr un teulu, mae
canrannau'r ysgol yn uwch na chyfartaleddau'r teulu yn y pedwar pwnc craidd a'r DPC. Yn 2009, cyflawnodd 44% o'r disgyblion lefel 5 mewn Saesneg, 41% yn y Gymraeg, a 59% mewn mathemateg a gwyddoniaeth.
70 Yn 2009, mae perfformiad bechgyn yn well na pherfformiad merched yn y Gymraeg a gwyddoniaeth yn CA1. Yn CA2 nid oes gwahaniaeth rhwng perfformiad cymharol bechgyn a merched mewn mathemateg a gwyddoniaeth, ond yn y Gymraeg a Saesneg mae perfformiad y bechgyn yn well. Mae'r disgyblion yn ymateb yn dda i weithdrefnau'r ysgol i sicrhau bod bechgyn a merched fel ei gilydd yn cyrraedd safonau uchel.
71 Mae cynnydd a safonau plant dan bump yn y medrau allweddol yn dda. Mae datblygiad medrau iaith plant yn y dosbarthiadau meithrin a derbyn yn dda, a defnyddir pob gweithgaredd a sefyllfa chwarae, gan gynnwys chwarae rôl yn effeithiol i sicrhau bod plant yn datblygu patrymau iaith sy'n berthnasol i fywyd ysgol. Datblygant wybyddiaeth o eirfa lliwiau, siapau, rhifau a ffrwythau. Mae medrau allweddol rhifedd a TGCh yn gyffredinol dda, ac mae'r plant yn eu defnyddio yn gyson yn eu gwersi ac mewn gweithgareddau eraill. Mae'r plant dan bump yn datblygu sgiliau TGCh da wrth ddefnyddio cyfrifiaduron i chwarae gemau iaith a rhifedd a thynnu lluniau. Maent yn ymarfer eu sgiliau rhifedd yn gyson mewn caneuon a rhigymau, yn ogystal â gweithgareddau ymarferol.
72 Yn y medrau allweddol yn CA1, mae safonau disgyblion mewn siarad, gwrando, darllen ac ysgrifennu yn gyson dda. Datblygant fedrau llefaru cynyddol dda gan ddefnyddio terminoleg gywir ar draws y pynciau. Darllena'r mwyafrif ystod o lyfrau yn rhugl ac yn hyderus yn ôl eu gallu, a datblygant sgiliau ysgrifennu da mewn ystod o gyd-destunau amrywiol ar draws y pynciau. Mae safonau medrau allweddol disgyblion CA2 yn y ddwy iaith yn dda ac yn aml yn rhagorol. Llwyddant drafod yn bwrpasol mewn parau a grwpiau, darllenant ystod o lyfrau yn rhugl, ac ysgrifennant mewn nifer o gyweiriau ar draws y cwricwlwm, gan ddangos dealltwriaeth o addasu iaith ar gyfer cyd-destun penodol.
73 Mae medrau rhifedd disgyblion CA1 yn dda, ond mae elfennau rhagorol i gynnydd a safonau disgyblion CA2 yn y medrau rhifedd. Gwna disgyblion y ddau gyfnod allweddol ddefnydd cyson o fedrau rhifedd ar draws y pynciau, gan gynnwys gwaith graff, cymesuredd, creu tablau, trin data, tynnu llinellau amser a defnyddio mesuriadau ansafonol a safonol. Mae cynnydd a safonau disgyblion ar draws y ddau gyfnod allweddol mewn TGCh yn dda. Defnyddiant eu sgiliau yn gyson mewn gweithgareddau penodol ac yn y gwersi ar draws y cwricwlwm. Dengys disgyblion CA1 sgiliau rheoli da wrth gyfeirio 'Bee-bot' ar grid, a defnyddiant gamera digi-blue i dynnu lluniau o'u gweithgareddau.
74 Mae medrau dwyieithog disgyblion yn nodwedd ragorol. Mae plant dan bump, y mwyafrif ohonynt o gefndir di-Gymraeg yn caffael y Gymraeg yn gyflym. Ar draws y ddau gyfnod allweddol datblygant ruglder cynyddol yn y ddwy iaith. Gall y mwyafrif o ddisgyblion CA2 ddarllen gwybodaeth mewn un iaith a'i defnyddio i ysgrifennu yn yr iaith arall yn ôl y gofyn.
75 Mae medrau creadigol disgyblion yn rhagorol. Mae'r ystod o gyfryngau a ddefnyddir yn eu gwaith celf ar draws yr ysgol yn dangos safon uchel eu creadigrwydd. Dangosant fedrau da yn eu gwaith cerddorol a gymnasteg, a cheir safon ragorol mewn ystod o genres ysgrifennu creadigol yn CA2.
76 Mae medrau datrys problemau disgyblion yn y ddau gyfnod allweddol yn rhagorol. Dengys disgyblion CA1 fedrau ardderchog wrth ddyfeisio colyn pwrpasol i ffenestri tai y tri mochyn bach. Gall disgyblion CA2 esbonio sawl ffordd o ddatrys problem fathemategol wrth eu cymheiriaid.
77 Ar draws y ddau gyfnod allweddol, mae disgyblion yn ymateb yn effeithiol i drafodaeth nod y wers ac i strategaethau sy'n eu hannog i fyfyrio ar eu dysgu ar ddiwedd y wers. Ymatebant yn rhagorol i amrywiaeth o strategaethau asesu ar gyfer dysgu a ddefnyddir i sicrhau eu bod yn deall y dasg ac yn barod i symud ymlaen i'r cam nesaf. Mae disgyblion yn gwybod beth yw'r targedau iaith a rhifedd a osodir ar eu cyfer mewn trafodaeth gyda'r athro, ac maent yn ymwybodol o beth sydd angen arnynt i wella eu gwaith. Mae gweithdrefn marcio cyson 'dau dic a seren' yn sicrhau eu bod yn llwyr ymwybodol o'u cryfderau a pha agweddau penodol sydd angen gwella.
78 Mae agweddau disgyblion at ddysgu a'r diddordeb sydd ganddynt yn eu gwaith yn dda, ac yn aml yn rhagorol. Llwyddant ganolbwyntio yn dda, er bod lleiafrif bach o unigolion yn anesmwytho yn ystod cyflwyniadau athrawon ar brydiau. Maent yn gweithio'n frwdfrydig gan ddefnyddio'u hamser yn effeithiol.
79 Mae medrau ABCh y disgyblion yn rhagorol. Caiff y disgyblion hynaf gyfleoedd i gymryd gofal da o'r rhai ieuengaf ac o amgylchedd yr ysgol. Mae'r plant dan bump yn datblygu sgiliau gweithio'n annibynnol da, mewn gweithgareddau hunangynhaliol a drefnir ar eu cyfer ac wrth gymryd perchnogaeth am dasgau dyddiol y dosbarth. Gwna disgyblion y ddau gyfnod allweddol gynnydd da yn eu sgiliau gweithio'n annibynnol ar draws ystod o weithgareddau mewn pynciau gwahanol. Mae hyn yn gosod sylfaen dda ar gyfer dysgu gydol oes. Mae'r cyngor ysgol a'r cyngor eco yn datblygu agweddau cyfrifol yn effeithiol iawn.
80 Mae dealltwriaeth disgyblion o egwyddorion cyfle cyfartal yn rhagorol, a gallant fynegi eu syniadau yn huawdl. Mae ganddynt ymwybyddiaeth gadarn iawn o bwysigrwydd parchu amrywiaeth y byd a'u cymuned eu hunain fel canlyniad i nifer o strategaethau a fabwysiadwyd gan yr ysgol gan gynnwys 'Athroniaeth ar gyfer Plant' a'r Wythnos Amlddiwylliannol.
81 Mae ymddygiad ac ymagweddau'r disgyblion yn yr ystafelloedd dosbarth ac o amgylch yr ysgol yn rhagorol. Maent yn ymateb yn ardderchog i ddisgwyliadau uchel eu hathrawon, ac i'r gweithdrefnau atgyfnerthu ymddygiad positif sydd yn rhan o fywyd yr ysgol. Ymatebant gyda brwdfrydedd i ganmoliaeth y 'sgwâr aur' am ymddwyn a gweithio yn dda. Maent yn groesawgar i ymwelwyr, ac yn gwrtais i'w gilydd ac i oedolion yn yr ysgol. Mae ymddygiad ardderchog y disgyblion yn cael effaith gadarnhaol ar yr addysgu a'r dysgu ac ar fywyd yr ysgol yn gyffredinol.
82 Dros y tri thymor diwethaf, mae cyfradd presenoldeb disgyblion yn foddhaol ac yn cyrraedd 91.6%. Mae'r canran hwn yn is na chanrannau lleol a chenedlaethol ar gyfer 2007-2008. Effeithir ar y canrannau tymhorol gan lefel uchel o ddisgyblion yn cymryd gwyliau yng nghanol tymor. Mae'r rhieni yn ymwybodol o'u cyfrifoldeb ynglŷn â phrydlondeb ar ddechrau'r dydd, ac ychydig o ddisgyblion sy'n cyrraedd yn hwyr.
83 Mae sefyllfaoedd chwarae rôl yn y dosbarthiadau dan bump yn addysgu'r plant yn effeithiol am fyd gwaith. Datblyga disgyblion CA1 a CA2 ddealltwriaeth briodol o fyd gwaith o ystod eang o ymweliadau ac ymwelwyr i'r ysgol. Elwant o
brofiad cydweithio gyda chwmni animeiddio a chwmnïau lleol eraill. Mae eu sgiliau entrepreneuraidd yn datblygu'n effeithiol drwy werthu ffrwythau amser egwyl a chynnyrch gardd yr ysgol. Cânt brofiad cynhyrchu crysau-T a chylchgrawn ysgol.
84 Mae disgyblion yn ymwybodol iawn o bwysigrwydd bwyta'n iach a chynaladwyedd, a sut y gall yr agweddau hyn effeithio ar ansawdd eu bywyd yn y dyfodol. Deallant ei bod yn hanfodol i leihau gwastraff, arbed ynni, gofalu am ein hunain a'n amgylchfyd a thorri lawr ar y defnydd o ddŵr.
Ansawdd yr addysg a'r hyfforddiant
Cwestiwn Allweddol 2: Pa mor effeithiol yw'r addysgu, yr hyfforddi a'r asesu?
Gradd 1: Da gyda nodweddion rhagorol
85 Mae canfyddiadau'r tîm arolygu yn cyd-fynd â barn yr ysgol yn ei hadroddiad hunan arfarnu.
86 Barnwyd ansawdd yr addysgu yn y gwersi a arsylwyd yn ystod yr arolygiad fel a ganlyn:
87 Mae'r ffigurau hyn yn sylweddol uwch na'r darlun cenedlaethol yn Adroddiad Blynyddol PAEM ar gyfer 2008-2009, sef at ei gilydd bod ansawdd yr addysgu mewn ysgolion cynradd yng Nghymru yn dda neu well (Gradd 1 a Gradd 2) mewn 85% o wersi ac yn rhagorol mewn 17%. Mae ansawdd yr addysgu yn elfen gref yn y safonau uchel a gyflawnir gan ddisgyblion.
88 Yn y Cyfnod Sylfaen, mae ansawdd yr addysgu yn gyson dda, ac ar draws y ddau gyfnod allweddol mae yn gyson dda gyda thraean o wersi yn arddangos nodweddion rhagorol. Mae ansawdd addysgu disgyblion ag AAA yn gyson dda a cheir cefnogaeth effeithiol ar gyfer y rhai hynny sydd wedi'u neilltuo.
89 Mae'r athrawon a'r staff cynorthwyol wedi sefydlu perthynas waith rhagorol gyda'r disgyblion. Rhoddir canmoliaeth gyson i ymdrechion a gwaith da sydd yn hybu cynnydd disgyblion yn effeithiol iawn. Mae ganddynt ddisgwyliadau uchel o ymddygiad priodol yn y dosbarth a thu allan yn y buarth. Drwy'r addysgu, rhoddir pob cyfle i'r holl ddisgyblion gan gynnwys y rhai ag AAA i ddatblygu i'w llawn botensial, a chaiff stereoteipio rolau bechgyn a merched eu herio'n rheolaidd.
90 Mae gwybodaeth bynciol yr athrawon yn gadarn ac yn datblygu'n barhaus oherwydd eu hymrwymiad i raglen gynhwysfawr a strwythuredig. Caiff gwersi eu paratoi'n drwyadl, gan sicrhau eu bod yn cysylltu'n ystyrlon gyda'r dysgu blaenorol a'r gwersi dilynol. Mae hwn yn nodwedd ragorol o ddarpariaeth yr ysgol.
91 Lle mae'r addysgu yn rhagorol:
ceir cyd-gynllunio mewn partneriaeth a'r disgyblion;
ceir cyfleoedd strwythuredig i ddisgyblion gydweithio a gweithio'n annibynnol;
trefnir ystod o weithgareddau symbylol a geir eu rheoli'n arbennig o dda;
ceir cyfoeth o brofiadau uniongyrchol;
ceir defnydd effeithiol iawn o ddulliau asesu ar gyfer dysgu a chyfleoedd perthnasol i ddisgyblion asesu gwaith ei gilydd, a
ceir cynnydd amlwg yn nysgu'r disgyblion ac yn eu medrau allweddol a'u sgiliau meddwl.
92 Lle mae'r addysgu yn dda:
rhennir nodau a deilliannau'r wers yn effeithiol a thrafodir y medrau allweddol a fydd dan sylw;
rhoddir model iaith dda iawn i ddisgyblion;
mae'r cyfarwyddiadau ar gyfer gweithgareddau yn glir ac yn gryno;
mae cydbwysedd strwythur y wers a'r cyflymder addas yn sicrhau bod disgyblion yn aros ar y dasg;
mae gwaith pâr a gwaith grŵp wedi'u ffocysu a'u rheoli'n dda, a
chaiff ymyrraeth gan athrawon neu staff cynorthwyol ei hamseru'n dda i gefnogi ac ymestyn ymdrechion disgyblion
93 Mae polisi asesu a pholisi marcio clir a chynhwysfawr gan yr ysgol, ac mae'r gweithdrefnau asesu effeithiol yn bodloni gofynion statudol.
94 Caiff gwaith ei farcio'n rheolaidd a rhoddir sylwadau cadarnhaol ar ymdrechion disgyblion ar draws yr ysgol ac ar draws y cwricwlwm. Defnyddir strategaeth 'dau dic a seren' yn fanwl ac yn gyson wrth farcio'r pynciau craidd, i atgyfnerthu'r cyflawniadau ac i nodi agwedd benodol y gellir ei gwella. Mae ystod o strategaethau asesu ar gyfer dysgu yn sefydledig yn y gwersi trwy'r ysgol, gan gynnwys bodiau, goleuadau traffig, meddwl-paru-rhannu a 'diamond-ranking' sy'n hybu gallu disgyblion i gymryd perchnogaeth o'u dysgu eu hunain.
95 Mae gallu disgyblion ar draws yr ysgol i werthuso eu gwaith eu hunain a gwaith ei gilydd mewn gwersi yn rhagorol. Cânt gyfleoedd i ystyried eu gwaith eu hunain yn effeithiol drwy ddyddiaduron dysgu a 'marcio cau'r bwlch'. Cymerant rôl ragweithiol yn y broses o asesu eu gwaith a gosod targedau personol gyda'r athrawon.
96 Defnyddir yr asesu gwaelodlin yn ardderchog yn y dosbarth derbyn i osod targedau i blant dan bump. Gwneir yr asesu yn y tymor mae'r plentyn yn cychwyn yn y dosbarth derbyn, a defnyddir y canlyniadau'n briodol i fireinio'r cynllunio tymor byr a chyfeirio'r cynllunio tymor hir. Adnabyddir hefyd y plant hynny y mae AAA ganddynt, er mwyn darparu cefnogaeth addas. Rhoddir pwyslais effeithiol ar asesu ffurfiannol yn y dosbarthiadau meithrin a derbyn, er mwyn monitro cynnydd yr unigolyn tuag at ganlyniadau y Cyfnod Sylfaen yn y chwe maes.
97 Asesir gwaith disgyblion CA1 a CA2 yn y pynciau craidd yn effeithiol iawn bob tymor, a chaiff ei lefelu'n gywir yn ôl meini prawf y CC. Cofnodir y canlyniadau er mwyn tracio cynnydd disgyblion trwy'r ysgol, a gosodir targedau realistig ac uchelgeisiol ar gyfer pob disgybl. Defnyddir y canlyniadau i adnabod y disgyblion hynny sy'n tangyflawni, er mwyn darparu cefnogaeth ychwanegol iddynt. Ceir dadansoddiad manwl a thrylwyr yn gyson o ganlyniadau perfformiad disgyblion ar ddiwedd y cyfnodau allweddol i gyfeirio gosod targedau ar gyfer pob carfan o
ddisgyblion. Mae athrawon CA1 yn gosod targedau ar gyfer y disgyblion, ond yng nghyfnod allweddol 2 rhennir y broses hon rhwng athrawon a disgyblion ar y cyd. Yn y pynciau sylfaen, rhoddir lefel ar ddiwedd pob blwyddyn sydd yn cyfateb orau i'r disgrifiadau lefel yn y rhaglenni astudio.
98 Defnyddir profion safonol eraill yn flynyddol i ychwanegu'n effeithiol at y wybodaeth sydd gan yr ysgol i dracio datblygiad disgyblion. Rhoddir profion mathemateg, sillafu a darllen Cymraeg i ddisgyblion B1 a B2, a phrofion Cymraeg, Saesneg, mathemateg a sillafu yn flynyddol i ddisgyblion B3-B6. Cofnodir canlyniadau'r rhain mewn ffeiliau dosbarth er mwyn tracio cynnydd disgyblion unigol, a chânt eu dadansoddi'n effeithiol er mwyn rhoi cyfeiriad i gynllunio canolig a thymor byr athrawon a chlustnodi cymorth ychwanegol i'r grwpiau o ddisgyblion targed. Mae'r ysgol yn datblygu cofnodion electronig INCERTS sydd yn hwyluso'r broses ymhellach. Cedwir cofnodion darllen disgyblion unigol yn llawn, a thaflen tracio dosbarth ar gyfer y pynciau sylfaen.
99 Mae portffolios y pynciau craidd yn darparu casgliadau o waith disgyblion wedi'u lefelu a'u hanodi, sydd yn cefnogi safoni lefelau'r asesiadau athrawon yn y pynciau hyn. Mae portffolios o waith yn y pynciau sylfaen ac addysg grefyddol sydd yn rhoi cymorth i athrawon lefelu gwaith disgyblion yn ôl disgrifiadau lefel y CC. Mae'r broses o roi casgliadau o waith plant y Cyfnod Sylfaen at ei gilydd yn datblygu'n dda.
100 Cydymffurfia'r adroddiadau blynyddol i rieni â gofynion statudol. Maent o ansawdd rhagorol a rhoddant sylwadau manwl a phwrpasol ar gyflawniadau a safonau gwaith disgyblion CA1 a CA2, a'r plant dan bump. Rhoddir targedau am y ffordd ymlaen i bob pwnc craidd a thargedau cyffredinol yn rheolaidd ar draws yr ysgol, a chaiff rhieni'r cyfle i ymateb i'r adroddiad ar lafar ac yn ysgrifenedig. Caiff rhieni gyfle pwrpasol i drafod cynnydd eu plant a thargedau'r haf blaenorol mewn cyfarfod yn Nhachwedd. Cynhelir cyfarfodydd 'syrjeri' yn y gwanwyn i drafod cynnydd disgyblion sydd ar y gofrestr AAA a disgyblion sy'n achosi pryder, a chyfarfod i rieni drafod adroddiad eu plentyn ar ddiwedd y flwyddyn ysgol yn yr haf.
Cwestiwn Allweddol 3: Pa mor dda y mae profiadau dysgu yn cwrdd ag anghenion a diddordebau dysgwyr a'r gymuned ehangach?
Gradd 1: Da gyda nodweddion rhagorol
101 Mae canfyddiadau'r tîm arolygu yn cyd-fynd â'r farn a fynegwyd yn adroddiad hunan arfarnu'r ysgol.
102 Mae nodweddion rhagorol y cwestiwn allweddol yma yn cynnwys:
natur gyffredinol y profiadau cwricwlaidd a ddarperir;
y cyfraniad cyfoethog iawn a wna ymwelwyr, ymweliadau addysgol a gweithgareddau allgyrsiol i brofiadau dysgu;
ystod eang o brofiadau ar gyfer hyrwyddo ABCh a datblygiad moesol a chymdeithasol dysgwyr;
y ddarpariaeth ar gyfer hybu dwyieithrwydd a'r Cwricwlwm Cymreig;
gweithdrefnau a chyfleodd ar gyfer hybu gwybodaeth a dealltwriaeth y dysgwyr o ddiwylliannau eraill;
y ffocws eglur ar addysg gynaliadwy a dinasyddiaeth fyd-eang;
ansawdd ardderchog y profiadau ar gyfer codi ymwybyddiaeth dysgwyr o fyd gwaith a mentergarwch.
103 Darperir cwricwlwm eang, cytbwys a pherthnasol sy'n ateb gofynion statudol ac sy'n agored i'r holl ddysgwyr. Rhoddir pwyslais effeithiol iawn ar brofiadau uniongyrchol. Mae ansawdd y cynllunio a'r trefniant cwricwlaidd yn dda iawn.
104 Mae'r ddarpariaeth ar gyfer plant o dan bump oed yn cyflwyno egwyddorion y Cyfnod Sylfaen ac yn cyfoethogi eu dysgu. Gwneir defnydd rhagorol o'r ardal y tu allan i hybu sgiliau ymchwiliol a gweithio'n annibynnol y plant.
105 Y mae'r ysgol yn cwrdd â dyheadau dysgwyr yn effeithiol iawn yn CA1 a CA2. Cynigir prosiectau cyfoethog sy'n seiliedig ar weithgareddau diddorol a heriol, a datblygir gwybodaeth, dealltwriaeth a sgiliau dysgwyr yn barhaol drwy'r cwricwlwm. Addaswyd y cwricwlwm yn CA2 i gwrdd â'r gofynion diweddaraf. Ceir polisïau cynhwysfawr ac mae'r cynllunio tymor hir a byr dymor yn sicrhau dilyniant a pharhad yn y gwahanol bynciau.
106 Ceir polisi a gweithdrefnau da ar gyfer datblygu'r medrau allweddol. Datblygir sgiliau llythrennedd, cymhwyso rhif, datrys problemau a hyrwyddo sgiliau meddwl ar draws y cwricwlwm yn effeithiol iawn. Rhoddir pwyslais llwyddiannus iawn ar ddatblygu medrau creadigol dysgwyr mewn celf a cherddoriaeth. Mae'r profiadau a ddarperir ar gyfer hyrwyddo sgiliau TGCh yn dda. Ceir ystod o brofiadau dysgu effeithiol iawn sy'n galluogi disgyblion i ddatblygu sgiliau gweithio'n annibynnol rhagorol. Mae'r cyfleoedd i ddisgyblion gydweithio mewn parau a grwpiau ac i werthuso gwaith ei gilydd yn ogystal â gwaith eu hunain yn elfennau pwysig ac effeithiol iawn o'r ddarpariaeth.
107 Ceir ethos Cymreig rhagorol drwy'r ysgol hon. Datblygir ymwybyddiaeth o ddiwylliant Cymru yn llwyddiannus iawn ar draws y cwricwlwm, drwy weithgareddau'r Urdd, ac yn ystod yr Wythnos Gymreictod. Mae'r pwyslais a roddir ar weithdrefnau i hyrwyddo medrau dwyieithog yn llwyddiannus iawn, a datblygir sgiliau trawsieithu disgyblion CA2 yn dda iawn.
108 Ceir cyfleoedd cwricwlaidd rhagorol i hybu gwybodaeth a dealltwriaeth disgyblion o ddiwylliannau eraill trwy wersi daearyddiaeth ac addysg grefyddol, ac amrywiaeth o brosiectau am ystod eang o wledydd. Mae sicrhau bod disgyblion yn ymwybodol o bwysigrwydd cynhwysiant, amrywiaeth, a chydraddoldeb mewn cymdeithas yn greiddiol i ddarpariaeth yr ysgol. Derbyniodd yr ysgol wobr 'Cynhwysiant, Amrywiaeth, Cydraddoldeb a Chyflawniad' (Inclusion, Diversity, Equalities and Achievement [IDEA]) am yr agwedd hon, ac adroddiad canmoladwy iawn o'r AALl. Mae'r Wythnos Amlddiwylliannol flynyddol yn darparu profiadau traws-cwricwlaidd cyfoethog iawn.
109 Mae safon dda iawn i'r ddarpariaeth y tu allan i oriau arferol ysgol. Mae clybiau chwaraeon sy'n agored i fechgyn a merched fel ei gilydd, clwb cyfrifiaduron a chlwb cerdd. Mae nifer sylweddol iawn o'r disgyblion yn cystadlu yn llwyddiannus mewn nifer o gystadlaethau chwaraeon a chystadlaethau'r Urdd gan gynnwys canu a dawnsio gwerin. Maent hefyd yn cymryd rhan yn yr Ŵyl Gerdd Dant.
110 Trefnir llawer o ymweliadau pwrpasol ar gyfer pob dosbarth i nifer fawr o lefydd, yn arbennig i leoliadau sy'n gysylltiedig â'u hastudiaethau hanesyddol a daearyddol. Mae disgyblion B5 a B6 yn elwa o brofiad cwrs preswyl. Chwaraeir rhan bwysig gan ymwelwyr i'r ysgol, yn cynnwys clerigwyr, artistiaid, cerddorion, beirdd ac awduron cyfoes y wlad. Mae'r profiadau a ddarperir yn y cyddestunau hyn yn nodweddion rhagorol.
111 Mae'r gwersi addysg grefyddol a'r sesiynau addoli ar y cyd yn datblygu ymdeimlad ysbrydol y disgyblion yn dda, ac yn rhoi cyfleoedd gwych iddynt adfyfyrio ar themâu penodol. Maent yn cwrdd â'r gofynion statudol. Ceir elfen o ryfeddu mewn nifer o wersi ar draws y cwricwlwm.
112 Mae'r cyfnodau amser cylch yn cyfrannu'n dda iawn at ddatblygiad moesol a chymdeithasol dysgwyr. Rhoddir pwyslais llwyddiannus iawn ar sicrhau bod disgyblion yn gwrtais i'w gilydd a gyda staff ac ymwelwyr. Mae eu hagweddau at addysg yn frwdfrydig. Codir ymwybyddiaeth disgyblion o'r rhai llai ffodus ac maent yn casglu arian a chyfrannu at achosion da.
113 Ceir cyfleodd niferus ar gyfer cydweithrediad effeithiol iawn mewn parau a grwpiau ac o fewn dosbarth. Drwy gyd-gystadlu mewn eisteddfodau, yng ngweithgaredd yr Urdd, a mynd ar ymweliadau addysgol ynghyd â mynychu cyrsiau preswyl maent yn llwyddo i ddatblygu eu doniau cymdeithasol yn dda iawn. Trwy'r cynghorau ysgol ac eco llwyddiannus iawn cânt gyfle i ysgwyddo cyfrifoldeb. Ceir darpariaeth o safon uchel iawn ar gyfer hyrwyddo ABCh drwy'r cwricwlwm i gyd yn ogystal â chyfnodau penodol. Chwaraeir rhan bwysig gan ymwelwyr gan gynnwys y rhai sy'n gweithio i'r gwasanaethau gofal.
114 Mae partneriaethau'r ysgol gyda rhieni, y gymuned leol, ysgolion eraill a sefydliadau addysg uwch yn cynnwys nodweddion rhagorol sy'n cyfoethogi bywyd a gwaith yr ysgol ac yn ehangu profiadau dysgu'r disgyblion.
115 Mae rhieni yn gefnogol iawn o'r ysgol ac i raddau helaeth iawn mynegant foddhad am amcanion a gwerthoedd yr ysgol, cyflawniadau'r dysgwyr yn ogystal ag awyrgylch gofalgar yr ysgol. Mae rhieni yn cefnogi yn yr ysgol gyda'r plant dan bump, gyda datblygiad y gerddi, trwy ddarllen gyda phlant a thrwy fynd gyda nhw ar ymweliadau. Mae'r CRA yn frwdfrydig iawn ac yn cynnal gweithgareddau cymdeithasol a chodi arian i gefnogi'r ysgol. Darperir ystod eang o wybodaeth berthnasol i rieni gan gynnwys cylchlythyron, pecynnau i rieni'r rhai sy'n dechrau ysgol, gwybodaeth am weithgareddau a digwyddiadau tymhorol a thrwy ddefnydd o'r wefan.
116 Mwynheir partneriaeth gadarnhaol iawn gydag ysgolion eraill o fewn y teulu ysgolion sy'n cwrdd yn rheolaidd ac yn cyfrannu'n dda at ddatblygu gwahanol fentrau. Mae gweithdrefnau ar gyfer trosglwyddo disgyblion yn dda iawn ac yn helpu sicrhau eu bod yn edrych ymlaen at y cam nesaf, ac mae rhaglen bontio Ysgol Gyfun Gwynllyw yn elfen ragorol o'r ddarpariaeth.
117 Mae'r ysgol wedi sefydlu partneriaethau llwyddiannus gyda nifer o sefydliadau addysg uwch ac mae'n darparu cyfleoedd ar gyfer hyfforddiant cychwynnol athrawon ac ar gyfer myfyrwyr yn dilyn cyrsiau galwedigaethol. Caiff myfyrwyr eu cefnogi'n dda a gwnânt gyfraniad cadarnhaol i fywyd yr ysgol
118 Mae partneriaeth yr ysgol gyda'r gymuned yn elfen ragorol o'i bywyd a'i gwaith. Gwneir defnydd effeithiol iawn o'r hyn sydd gan yr ardal a'r gymuned i'w gynnig i ehangu a chyfoethogi profiadau dysgu dysgwyr, gan gynnwys ymweliadau
aelodau'r gymuned. Gwerthfawrogir a chefnogir amrywiol weithgareddau'r ysgol yn dda iawn. Yn ei thro mae'r ysgol yn chwarae rhan bwysig yng ngweithgareddau'r gymuned megis chwaraeon, cystadlaethau corau, gŵyl plant y ddinas a gwasanaethau capel.
119 Mae darpariaeth yr ysgol ar gyfer addysg gynaliadwy a dinasyddiaeth fyd-eang yn dda gyda nodweddion rhagorol. Ceir polisi eglur, gweithgareddau a drefnir gan y cyngor eco a rhaglen ail-gylchu ragorol. Mae'r ysgol wedi ennill baner werdd Eco-Sgolion. Mae darpariaeth dda iawn ar gyfer hybu ymwybyddiaeth o ddinasyddiaeth fyd-eang trwy brofiadau a geir mewn sesiynau addoli ar y cyd, y rhaglenni addysg grefyddol ac ABCh a thrwy'r cyfleoedd i gyfrannu at elusennau. Drwy'r bartneriaeth gydag elusen Cymorth Iechyd Rhyngwladol, ceir ffocws ar hawliau plant.
120 Ceir cefnogaeth dda iawn oddi wrth byd busnes ac mae ymrwymiad yr ysgol i addysg sy'n gysylltiedig â byd gwaith a mentergarwch yn elfen gref iawn o'r ddarpariaeth addysgol. Mae'r ysgol wedi mabwysiadu cysylltiadau cryf gydag ystod helaeth o fusnesau fel ffatrïoedd, archfarchnadoedd ac orielau. Mae'r profiadau cyfoethog hyn yn ehangu gwybodaeth disgyblion o wahanol amgylcheddau byd gwaith a'r cyflogwyr yn eu dalgylch ac ymhellach i ffwrdd.
121 Mae'r cyswllt cymunedol yn cynnwys nifer o ymweliadau addysgol i ystod o leoliadau a chroesawu ymwelwyr o'r gwasanaethau cyhoeddus. Mae prosiectau ysgol yn cynnwys cydweithio gyda chwmni animeiddio, cysylltiadau yn ymwneud â chynnal a rheoli siop ffrwythau a gwerthu cynnyrch garddio. Mae prosiectau eraill wedi canolbwyntio ar weithio gyda chwmni teledu, creu crysau-T a chreu cylchgrawn.
122 Mae'r ysgol yn gosod sylfeini llwyddiannus ar gyfer dysgu gydol oes ac adferiad cymunedol. Rhoddir ystyriaeth dda iawn i flaenoriaethau cenedlaethol, mewn perthynas â chydraddoldeb, dwyieithrwydd a datblygiadau TGCh. Caiff disgyblion brofiadau da i weithio yn annibynnol ac i ddatblygu eu hymwybyddiaeth o'u cyfrifoldeb tuag at ddyfodol eu cymuned.
Cwestiwn Allweddol 4: Pa mor dda yw'r gofal, y cyfarwyddyd a'r gefnogaeth i ddysgwyr?
Gradd 1: Da gyda nodweddion rhagorol
123 Mae canfyddiadau'r tîm arolygu yn cyd-fynd â barn yr ysgol yn ei hadroddiad hunan arfarnu.
124 Mae ansawdd y gofal, y gefnogaeth a'r cyfarwyddyd a gynigir i ddisgyblion yn rhagorol. Mae pawb yn cael eu parchu a'u trin yn gyfartal mewn awyrgylch hapus a diogel. Mae'r parch sydd gan athrawon at ddisgyblion yn cael ei adlewyrchu yn y modd mae disgyblion yn ymddwyn tuag at oedolion a thuag at ei gilydd. Mae cyngor ysgol a chyngor eco sy'n cynrychioli'r disgyblion yn effeithiol iawn. Mae'r disgyblion yn hapus i drafod unrhyw faterion neu bryderon yn hyderus gyda'r oedolion o fewn yr ysgol.
125 Gwneir defnydd effeithiol iawn o wasanaethau cefnogi ac mae cysylltiadau da iawn gyda'r staff o'r Gwasanaeth Cefnogi Disgyblion.
126 Mae'r rhaglen ABCh wedi ei sefydlu'n dda iawn ac mae o ansawdd uchel. Mae'n rhoi cyfleoedd i'r athrawon nodi mathau penodol o gefnogaeth sydd eu hangen ar y disgyblion. Caiff ei chyflwyno'n effeithiol iawn yn drawsgwricwlaidd a thrwy weithgareddau penodol megis amser cylch ac Athroniaeth ar gyfer Plant. Sicrheir y gwrandewir ar lais dysgwyr drwy holiaduron, aelodaeth o'r cyngor ysgol a bocsys 'Syniadau a Gofidiau'.
127 Mae trefniadau sefydlu ar gyfer disgyblion newydd yn dda, gyda'r pennaeth yn cyfarfod gyda'r rhieni a'r plant i'w ymgyfarwyddo gyda gweithdrefnau. Cynhelir cysylltiadau cryf rhwng dosbarth meithrin yr ysgol a'r Mudiad Ysgolion Meithrin, ac ymuna plant y dosbarth yng ngweithgareddau a gwyliau'r Mudiad.
128 Ceir cysylltiadau cryf iawn gyda'r ysgol uwchradd ac mae'r broses o drosglwyddo disgyblion yn rhagorol ac yn sicrhau eu bod yn dechrau'r cam nesaf yn eu haddysg yn hyderus. Sefydlir trefniadau manwl a chynhwysfawr ar gyfer trosglwyddo data, trafodaethau am anghenion pob disgybl, pecynnau gwaith pontio ac ymweliadau gan athrawon cynradd ac uwchradd. Gwneir trefniadau pontio llwyddiannus iawn rhwng B2 a B3 o fewn yr ysgol hefyd.
129 Mae gweithdrefnau da mewn lle er mwyn gofalu am ddisgyblion sydd yn anhwylus neu wedi cael damwain. Mae gan fwyafrif y staff gymhwyster cyfredol cymorth cyntaf.
130 Caiff y berthynas ardderchog gyda rhieni ei adlewyrchu yn yr ymatebion positif yn yr holiaduron a'r cyfarfod cyn-arolwg. Gwna'r ysgol pob ymdrech i gynnwys rhieni disgyblion ag AAA wrth baratoi'r rhaglenni addysg unigol a rhoddir iddynt.
131 Mae iechyd a diogelwch y disgyblion yn flaenoriaeth ac mae gan yr ysgol bolisïau clir a gweithdrefnau yn y meysydd hyn. Goruchwylir disgyblion yn dda iawn yn ystod amserau chwarae a chinio. Cynhelir asesiadau risg perthnasol ar gyfer gweithgareddau a chyn mynd â disgyblion ar ymweliadau.
132 Sefydlwyd gweithdrefnau effeithiol ar gyfer monitro presenoldeb a phrydlondeb disgyblion. Cydymffurfia'r trefniadau cofrestru â'r gofynion statudol.
133 Sefydlwyd trefniadau rhagorol ar gyfer annog a galluogi disgyblion i fod yn iach. Hybir arferion bwyta'n iach yn llwyddiannus drwy'r siop ffrwythau, a hyrwyddir byw'n iach drwy weithgareddau addysg gorfforol, strategaethau 'symud yn y dosbarth' a diwrnodau Byw'n Iach. Mae gan bob disgybl y cyfle i drafod materion diogelwch a dinasyddiaeth gyda swyddog cyswllt yr heddlu, ac mae disgyblion B6 yn cymryd rhan mewn gweithgareddau 'Crucial Crew'. Mae'r ysgol wedi derbyn pedwaredd ddeilen y Cynllun Ysgolion Iach.
134 Mae gan yr ysgol bolisi a gweithdrefnau clir ar gyfer amddiffyn plant, sy'n cwrdd â gofynion statudol. Mae'r trefniadau yn gyfarwydd i bawb sy'n gweithio yn yr ysgol, gydag enw'r swyddog diogelu plant yn hysbys i bob aelod o staff.
135 Mae'r ddarpariaeth ar gyfer disgyblion sydd ag AAA yn dda. Mae'r defnydd o brofion safonol, ynghyd ag arsylwadau athrawon i ganfod disgyblion sydd ag anawsterau dysgu, yn effeithiol a chynhwysfawr.
136 Adnabyddir ac asesir disgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol yn gynnar ac mae systemau datblygedig da yn yr ysgol i gefnogi eu haddysg.
137 Mae'r cynlluniau addysg unigol (CAU) o safon uchel ac yn cynnwys targedau clir, cryno ac amserol ar gyfer y disgyblion hynny sydd ar y gofrestr AAA. Cânt eu hadolygu yn rheolaidd.
138 Gwna disgyblion gynnydd da yn unol â'u hanghenion a'u hamgylchiadau unigol.
139 Mae gwaith y cydlynydd AAA yn drwyadl ar draws yr ysgol, a chaiff y ddarpariaeth ar gyfer disgyblion ag AAA ei rheoli'n effeithiol iawn. Mae'r ysgol yn dilyn camau'r Cod Ymarfer AAA yn gywir gyda'r rhieni yn cael eu cynnwys yn rheolaidd parthed cyraeddiadau eu plant, ac yn cyfrannu at adolygiadau tymhorol a blynyddol y disgyblion a'u targedau ar y CAU. Cyfoethogir y ddarpariaeth ysgol gan asiantaethau allanol a cheir cyfleoedd cyson gan y staff i drafod cynnydd disgyblion unigol gyda'r athrawes ymgynghorol a'r seicolegydd addysg.
140 Gweithredir polisïau a strategaethau clir ar gyfer hybu ymddygiad da a dileu ymddygiad gormesol. Hyfforddir y staff i gyd yn effeithiol yn y dulliau 'Disgyblaeth Disyflyd'. Darperir cynlluniau ymddygiad unigol o safon uchel yn ôl yr angen. Mae rheolau'r ysgol yn hysbys i bawb ac wedi eu harddangos yn amlwg.
141 Mae gan yr ysgol bolisïau clir a chynhwysfawr ar gyfer hyrwyddo cyfle cyfartal cydraddoldeb hiliol, achosion o fwlio ac amrywiaeth. Mae'r polisi a'r cynllun hygyrchedd i'r anabl yn berthnasol ac yn effeithiol.
142 Mae ansawdd y ddarpariaeth ar gyfer sicrhau cyfleoedd cyfartal i bob disgybl yn rhagorol. Caiff gwersi eu cynllunio'n ofalus er mwyn cwrdd ag anghenion unigolion a hyrwyddir cydraddoldeb hiliol drwy holl weithgareddau'r ysgol.
143 Enillodd yr ysgol wobr 'IDEA', a cheir adroddiad canmoliaethus am yr agweddau hyn gan yr AALl.
144 Rhoddir parch mawr i amrywiaeth ddiwylliannol ac mae'n rhan annatod o'r dysgu drwy'r ysgol. Mae'r ysgol yn cynnal ystod o weithgareddau ar gyfer Wythnos Amlddiwylliannol ac mae hyn yn elfen ragorol o'r ddarpariaeth.
Arweinyddiaeth a rheolaeth
Cwestiwn Allweddol 5: Pa mor effeithiol yw arweinyddiaeth a rheolaeth strategol?
Gradd 1: Da gyda nodweddion rhagorol
145 Mae canfyddiadau'r tîm arolygu yn cyd-fynd â barn yr ysgol yn ei hadroddiad hunan arfarnu.
146 Mae gan yr ysgol nodau ac amcanion cytûn sydd yn hyrwyddo cydraddoldeb i bawb ac sy'n cael eu hadlewyrchu ym mhob agwedd o waith yr ysgol. Mae staff, disgyblion a llywodraethwyr yn rhannu'r un disgwyliadau ac yn cydweithio'n effeithiol iawn er mwyn eu cyflawni.
147 Mae'r pennaeth yn rhoi ymdeimlad eglur iawn o gyfeiriad i waith yr ysgol ac yn hyrwyddo safonau uchel. Mae'r pennaeth yn egniol ac yn frwdfrydig gyda gweledigaeth glir a disgwyliadau uchel. Mae ei hymrwymiad i sicrhau cymuned ysgol lle mae pob unigolyn yn cael yr un cyfle, a lle mae pawb yn parchu ei gilydd a thrin ei gilydd gyda chwrteisi a charedigrwydd yn nodwedd ragorol o'i harweinyddiaeth.
148 Caiff ei chefnogi gan ddirprwy sydd yn cyflawni ei dyletswyddau ysgol-gyfan gyda'r un egni ac ymroddiad, ac sy'n cydweithio'n rhagorol gyda'r pennaeth a holl staff yr ysgol. Mae'r UDRh hefyd yn cyfrannu'n ymroddgar i'r broses o bennu blaenoriaethau ar gyfer datblygiad yr ysgol. Ceir ymdeimlad amlwg o gyd-weithio tîm sydd yn nodweddiadol o arweinyddiaeth a rheolaeth yr ysgol.
149 Mae'r cydlynwyr eraill yn gwneud eu gwaith yn effeithiol ac yn gydwybodol; mae hwn yn nodwedd ragorol. Mae nifer o'r staff yn cael eu defnyddio gan yr AALl i arwain gweithdai a diwrnodau hyfforddi yn eu meysydd arbenigedd.
150 Mae cyfathrebu rhwng oedolion yn effeithiol iawn gyda phawb yn cyfrannu at ac yn deall polisïau a gweithdrefnau. Cynhelir cyfarfodydd UDRh, cyfarfodydd cyfnod, a chyfarfodydd staff yn rheolaidd, ac mae trefn amlwg i waith a bywyd yr ysgol. Mae'r diwrnod ysgol yn effeithiol ac yn effeithlon.
151 Rhydd yr ysgol ystyriaeth lawn i flaenoriaethau cenedlaethol, sirol a mewnol. Mae blaengaredd yn amlwg mewn nifer o fentrau megis cynaladwyedd, addysg iechyd, datblygiadau cwricwlaidd fel y Cyfnod Sylfaen a Chwricwlwm 2008, Athroniaeth i Blant, sgiliau meddwl, asesu ar gyfer dysgu, 'IDEA', Dysgu i Ddysgu, Disgyblaeth Disyflyd a 'SEAL'.
152 Mae'r CDY yn ddogfen glir a phwrpasol sy'n gosod targedau a nodau heriol. Caiff gweithrediad y cynllun ynghyd ag effaith y datblygiadau ar yr ysgol eu monitro'n rheolaidd.
153 Mae polisi a gweithdrefnau rheoli perfformiad yr ysgol yn effeithiol iawn. Mae gofynion hyfforddi staff yn cael eu monitro'n gyson, ac mae hyn yn hyrwyddo datblygiad proffesiynol parhaus ac yn cyfrannu'n helaeth at ansawdd yr addysgu, y ddarpariaeth gwricwlaidd a'r dysgu. Mae rheolaeth amser cynllunio a pharatoi athrawon (CPA) yn rhagorol.
154 Mae'r pennaeth, dirprwy a'r staff yn dadansoddi data perfformiad yr ysgol yn fanwl ac yn drylwyr, ac yn ei defnyddio i osod targedau. Mae strwythurau cadarn ar gyfer mesur llwyddiant ac ar gyfer eu monitro a'u hadolygu'n rheolaidd.
155 Mae'r gweithdrefnau ar gyfer cefnogi a monitro athrawon newydd eu cymhwyso yn ardderchog.
156 Cyflawna aelodau'r corff llywodraethol eu dyletswyddau yn gydwybodol, a gweithiant yn dda gyda'r pennaeth i helpu i osod cyfeiriad strategol i'r ysgol drwy'r CDY. Maent yn hollol ymwybodol o'u cyfrifoldebau cyfreithiol ac maent yn eu cyflawni yn llawn. Maent yn cyfarfod yn rheolaidd boed fel is-bwyllgorau neu yn gorff llawn. Bu nifer yn mynychu cyrsiau hyfforddiant sy'n berthnasol i'w cyfrifoldebau.
157 Maent wedi trefnu rhaglen waith benodol sydd yn ymdrin ag ystod o agweddau ysgol, gan gynnwys addysgu a dysgu, darpariaeth yr ysgol ar gyfer disgyblion ag AAA, defnydd effeithiol o ddata, materion iechyd a diogelwch, cynhwysiant a chydraddoldeb, targedau'r disgyblion a datblygiad y Cyfnod Sylfaen a Chwricwlwm 2008. Gweithredant mewn awyrgylch o gefnogaeth fel cyfaill beirniadol.
Cwestiwn Allweddol 6: Pa mor dda y mae arweinwyr a rheolwyr yn arfarnu ac yn gwella ansawdd a safonau?
Gradd 1: Da gyda nodweddion rhagorol
158 Mae canfyddiadau'r tîm arolygu yn cyd-fynd â barn yr ysgol yn ei hadroddiad hunan arfarnu.
159 Mae'r broses hunan arfarnu wedi hen sefydlu yn yr ysgol. Cafwyd adroddiad hunan arfarnu manwl a threfnus ar ddechrau'r arolygiad. Roedd y graddau a roddwyd gan yr ysgol i'r saith cwestiwn allweddol wedi eu seilio ar dystiolaeth gadarn ac yn cyfiawnhau'r radd a ddyfarnwyd ganddi. Mae'r tîm arolygu yn cydfynd â barn yr ysgol ym mhob un o'r saith cwestiwn allweddol.
160 Mae'r pennaeth, y dirprwy a'r holl staff yn dangos ymrwymiad llwyr i gynnal safonau uchel ar draws yr ysgol. Defnyddir nifer o ddulliau hunan arfarnu gan gynnwys archwilio'r cynllunio, trafod gwaith disgyblion, arsylwi ffurfiol o wersi a dadansoddiad gofalus o ddata. Trwy weithredu'r prosesau hunan arfarnu, maent yn llwyddo adnabod mannau ar gyfer datblygu a gweithredu.
161 Caiff y disgyblion gyfleoedd addas i fynegi barn trwy holiaduron pwrpasol. Mae cyfraniad y cyngor ysgol i weithdrefnau hunan arfarnu'r ysgol yn nodwedd ragorol.
162 Mae arweinwyr y cwricwlwm yn cyflawni eu cyfrifoldebau yn ardderchog. Maent yn monitro'r cynlluniau, arsylwi gwersi, archwilio samplau o waith, ac yn cynnal trafodaeth gyda disgyblion yn rheolaidd, a lluniant bortffolio i arddangos enghreifftiau o waith. Cynhyrchant adroddiadau yn seiliedig ar y dystiolaeth sy'n nodi barnau a'u blaenoriaethau ar gyfer gwelliant yn glir.
163 Gwneir asesiad manwl o ganlyniadau asesu a phrofion gan gynnwys asesiadau ar ddiwedd CA1 a CA2 a chanlyniadau asesiadau eraill. Gwna'r ysgol ddefnydd da o'r dadansoddiad yma i glustnodi cryfderau a gwendidau.
164 Mae'r CDY yn gynllun clir sy'n dangos blaenoriaethau'r ysgol yn eglur, camau gweithredu ar gyfer gwelliant ac adnoddau ariannol. Mae hyn oll yn seiliedig ar wybodaeth a ddaw o'r broses hunan arfarnu. Mae'n ddogfen weithredol a defnyddiol iawn.
165 Mae gweithdrefnau rheoli perfformiad yn effeithio'n dda iawn ar ddatblygiad staff, ac yn cyfrannu yn uniongyrchol at adnabyddiaeth anghenion proffesiynol yr holl staff. Mae amserlen hyfforddiant mewn-swydd (HMS) yn adlewyrchu'r cysylltiad rhwng hyfforddiant ag anghenion cyfredol yr ysgol. Gwerthusir pob cwrs gan y staff ac mae hwn yn nodwedd ragorol.
166 Mae'r ysgol wedi gwneud cynnydd da ers yr arolygiad diwethaf ac wedi bod yn llwyddiannus i weithredu gwelliannau mesuradwy. Yn gyffredinol mae wedi parhau i gynnal safonau da a da iawn. Mae'r disgyblion yn gweithio yn dda iawn mewn gwersi. Gwelwyd datblygiadau cadarnhaol yn y broses hunan arfarnu a gwaith monitro'r cydlynwyr. Mae dulliau cyfathrebu â rhieni yn dda ac mae'r corff llywodraethol yn deall y broses hunan arfarnu gan gynnwys adolygu a derbyn polisïau.
Cwestiwn Allweddol 7: Pa mor effeithlon y mae'r arweinwyr a rheolwyr wrth ddefnyddio adnoddau?
Gradd 1: Da gyda nodweddion rhagorol
167 Mae canfyddiadau'r tîm arolygu yn cytuno â barn yr ysgol yn ei hadroddiad hunan arfarnu.
168 Mae'r nodweddion rhagorol yn y cwestiwn allweddol hwn yn cynnwys:
ansawdd uchel gyffredinol yr holl staff a'r defnydd effeithiol iawn a wneir ohonynt;
effeithiolrwydd y rhaglen datblygu staff;
ansawdd da iawn yr adeilad, lleoliad ac adnoddau a'r defnydd dychmygus iawn ohonynt;
ansawdd uchel iawn yr amgylchedd a'r awyrgylch ddysgu sydd wedi eu creu yn yr ysgol, a
llwyddiant arweinwyr a rheolwyr wrth ddefnyddio adnoddau i gyfoethogi profiadau disgyblion.
169 Ceir cyflenwad da o staff i gyflwyno'r cwricwlwm. Mae gan yr athrawon gymwysterau priodol ac ystod eang o arbenigedd sydd yn cael ei rhannu'n effeithiol iawn. Mae'r athrawon wedi eu lleoli'n briodol iawn a gwneir defnydd effeithiol o'r arbenigedd sydd ar gael mewn pynciau megis cerdd ac addysg gorfforol. Mae'r cynllunio ar gyfer dirprwyo cyfrifoldebau yn dda iawn ac mae'r arweinwyr cwricwlwm yn cyfrannu'n effeithiol iawn at ddatblygiad eu pynciau a'u meysydd. Mae'r defnydd a wneir o athrawon yn elfen ragorol o'r ddarpariaeth.
170 Buddsoddir yn dda i sicrhau staff cynorthwyol dosbarth brwdfrydig sy'n cydweithio'n effeithiol iawn gyda'r athrawon ar gyfer y Cyfnod Sylfaen. Mae eu cyfraniad cyffredinol yn dda gyda nodweddion rhagorol. Mae'r disgrifiadau swydd sydd gan bawb yn rhoi amlinelliad clir o'u cyfrifioldebau.
171 Gwneir defnydd rhagorol o gronfa gwella ysgol ac arian nawdd y cyngor addysgu i sicrhau bod athrawon yn diweddaru eu gwybodaeth a'u medrau addysgu drwy ddilyn rhaglenni hyfforddiant. Mae'r staff ategol yn elwa o ystod dda iawn o sesiynau hyfforddi ac mae datblygiad eu sgiliau a'u dealltwriaeth yn gwneud cyfraniad pwysig iawn i'r ddarpariaeth gyffredinol. Cydweithia'r holl staff yn effeithiol iawn fel tîm wrth werthuso ansawdd elfennau o hyfforddiant ac wrth rannu gwybodaeth.
172 Ceir gweithdrefnau da iawn ar gyfer CPA athrawon ac mae trefniadau effeithiol iawn mewn lle ar gyfer cefnogi athrawon sydd newydd eu cymhwyso.
173 Perthyn nifer o elfennau trawiadol i'r safle a'r adeilad sydd mewn cyflwr da iawn. Ceir ystafelloedd dosbarth sydd ar y cyfan yn ddigonol o ran maint, ac mae gan bob un ohonynt fynediad uniongyrchol i ardal allanol yr ysgol. Ymhlith yr elfennau nodweddiadol y mae ardal Gyfnod Sylfaen ddeniadol, ystafell gerdd a llyfrgell bwrpasol, neuadd fawr sy'n addas iawn ar gyfer ystod helaeth o weithgareddau a choridorau eang ar gyfer cyfoethogi'r ddarpariaeth addysgol a phrofiadau dysgu. Gwneir defnydd da gyda nodweddion rhagorol o'r rhain.
174 Ceir arddangosfeydd rhyngweithiol rhagorol ar draws yr ysgol sy'n adlewyrchu a chefnogi profiadau dysgu yn effeithiol iawn. Cyfrannant yn helaeth at yr ethos o barch a ddangosir tuag at ddysgwyr a chânt eu newid yn rheolaidd.
175 Gwneir defnydd effeithiol o ardaloedd tu allan gan gynnwys cae chwarae ac ardal goedwig. Datblygir gerddi diddorol yn gysylltiedig â rhai o brosiectau cwricwlaidd yr ysgol.
176 Mae'r gofalwr a'r glanhawyr yn gweithio'n effeithiol iawn i gadw'r ysgol yn lân ac yn daclus. Gwneir cyfraniad pwysig gan gynorthwywyr gweinyddu'r ysgol i fywyd a gwaith pob dydd yr ysgol.
177 Gwneir defnydd effeithiol o gefnogaeth ariannol hael y CRA mae'r ysgol wedi bod yn llwyddiannus yn ei cheisiadau am rai grantiau.
178 Y mae'r pennaeth, yr UDRh a'r holl staff yn chwarae rhan gyda'r corff llywodraethol wrth sicrhau fod yr adnoddau yn cyd-fynd â'u blaenoriaethau ar gyfer datblygiad. Cynhelir adolygiadau rheolaidd i sicrhau digonolrwydd a chymhwyster yr adnoddau. Ceir ystod o adnoddau da a da iawn ar gyfer cefnogi cwricwlwm y disgyblion, ac maent yn briodol i anghenion yr ystod oed. Mae'r defnydd a wneir o adnoddau ar gyfer ystod eang o weithgareddau cyfoethog, gan gynnwys meysydd y Cyfnod Sylfaen, yn elfen ragorol o'r ddarpariaeth.
179 Mae'r ysgol yn dilyn polisi gwerth gorau am arian yr AALl ac mae'r llywodraethwyr, y pennaeth a swyddog cyllid yr awdurdod yn monitro gwariant cyllid ysgol yn ofalus. Defnyddiwyd y swm gymharol sylweddol oedd mewn llaw ar ddiwedd y flwyddyn ariannol ddiwethaf yn bennaf ar brynu canopïau ar gyfer ardal allanol y Cyfnod Sylfaen.
180 Wrth ystyried cyfraniad yr addysgu ardderchog, datblygiad rhagorol y ddarpariaeth gwricwlaidd, yr ethos gofalgar, ffocws clir arweinyddiaeth a rheoli ar godi safonau, y defnydd effeithiol o gyflenwad rhagorol o adnoddau a safonau cyrhaeddiad uchel dysgwyr, mae'r ysgol yn rhoi gwerth da iawn am arian.
Ymateb yr ysgol i'r arolygiad
Mae'r staff a'r llywodraethwyr yn falch bod y tîm arolygu wedi cytuno â barn yr ysgol yn ei hadroddiad hunan arfarnu yn y saith cwestiwn allweddol, a'u bod wedi cydnabod bod Ysgol Gymraeg Casnewydd yn ysgol dda gyda nodweddion rhagorol.
Mae'r arolygiad wedi amlygu llawer o nodweddion rhagorol sy'n rhan o'n bywyd a'n gwaith o ddydd i ddydd yn yr ysgol hon. Gwerthfawrogwn yn arbennig y cyfeiriadau a wnaed at ansawdd yr arweinyddiaeth, y gymuned ddysgu, ymddygiad ac agwedd ein disgyblion a'r safonau uchel a gyrhaeddir. Rydym yn falch bod yr arolygwyr wedi canfod bod ansawdd yr addysgu yn gyson dda ac yn aml yn rhagorol a chydnabod bod canlyniadau'r ysgol yn uchel iawn o'u cymharu ag ysgolion tebyg yn genedlaethol. Mae hyn yn adlewyrchu gwaith caled y staff, disgyblion a llywodraethwyr Ysgol Gymraeg Casnewydd.
Hoffai'r pennaeth, y staff a'r llywodraethwyr ddiolch yn fawr i Mrs Rhiannon Harris a'r tîm arolygu am gynnal yr arolwg mewn modd proffesiynol a chwrtais.
Byddwn yn sicrhau ein bod yn gweithredu ar argymhellion yr adroddiad.
Atodiad 1
Gwybodaeth sylfaenol am yr ysgol
Atodiad 2
Data a dangosyddion ysgol
| | Nifer y disgyblion ym mhob grŵp blwyddyn | | | | | | | | | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Grŵp blwyddyn | | M (call) | D | B1 | B2 | B3 | B4 | B5 | B6 | Cyfanswm |
| Nifer y disgyblion | | 22.5 | 53 | 53 | 57 | 68 | 38 | 42 | 50 | 383.5(call) |
| | Cyfanswm nifer yr athrawon | | | |
|---|---|---|---|---|
| | | Amser llawn | Rhan-amser | Cyfwerth ag amser llawn (call) |
| Nifer yr athrawon | | 19 | 2 | 19.8 |
| | Gwybodaeth staffio | |
|---|---|---|
| Cymhareb disgybl: athro (call) (ac eithrio dosbarthiadau meithrin ac arbennig) | | 20.1 |
| Cymhareb disgybl: oedolyn (call) mewn dosbarthiadau meithrin | | 7.1 |
| Cymhareb disgybl: oedolyn (call) mewn dosbarthiadau arbennig | | - |
| Cyfartaledd maint dosbarth, ac eithrio dosbarthiadau meithrin ac arbennig | | 24 |
| Cymhareb athro (call): dosbarth | | 1.2:1 |
| | Canran presenoldeb ar gyfer y tri thymor cyflawn cyn yr arolygiad | | |
|---|---|---|---|
| Tymor | | M | D |
| Gwanwyn 2009 | | 90 | 92 |
| Haf 2009 | | 94 | 93 |
| Hydref 2009 | | 90.4 | 91.7 |
Atodiad 3
Atodiad 4
Sail dystiolaeth yr arolygiad
Treuliodd tîm o bedwar arolygydd gyfanswm o 11 o ddiwrnodau arolygu yn yr ysgol. Bu asesydd cymheiriaid hefyd yn yr ysgol am dri diwrnod. Cynorthwywyd y tîm arolygu gan enwebai'r ysgol. Cyfarfu'r tîm cyn i'r arolygiad gychwyn.
Bu'r arolygwyr hyn yn ymweld â:
33 o wersi neu rannau o wersi;
cyfnodau cofrestru, gwasanaethau a gweithredoedd o addoli ar y cyd, ac
ystod o weithgareddau allgyrsiol.
Cynhaliodd aelodau o'r tîm arolygu gyfarfodydd gyda:
staff, llywodraethwyr a rhieni cyn yr arolygiad;
athrawon a staff cynnal;
grwpiau o ddisgyblion ym mhob dosbarth;
y cyngor ysgol, y cyngor eco, a
partïon eraill â diddordeb sydd yn gysylltiedig â'r ysgol.
Bu'r tîm hefyd yn ystyried:
adroddiad hunan arfarnu'r ysgol;
49 o ymatebion i'r holiadur rhieni, y mwyafrif ohonynt yn gadarnhaol;
dogfennau a ddarparwyd gan yr ysgol cyn ac yn ystod yr arolygiad;
ystod eang o waith presennol y disgyblion ynghyd â gwaith a wnaed eisoes, ac
enghreifftiau o adroddiadau'r disgyblion.
Yn dilyn yr arolygiad, cynhaliodd y tîm gyfarfodydd gyda'r staff a'r llywodraethwyr.
Atodiad 5
Cyfansoddiad a chyfrifoldebau'r tîm arolygu
Cydnabyddiaeth
Hoffai'r tîm arolygu ddiolch i'r llywodraethwyr, y pennaeth, staff, disgyblion a rhieni Ysgol Gymraeg Casnewydd am eu cydweithrediad parod cyn ac yn ystod yr arolygiad.
Contractwr: EPPC/Severn Crossing Cyf Swît F2A, Tŷ Britannic, Llandarsi, Castell-nedd SA10 6JQ
|
cym_Latn
| 31,144
|
CC-MAIN-2018-43
| 0.999974
|
<urn:uuid:62ec905d-5fc3-4cb1-9cd4-83ad73d3b23c>
|
https://www.nmc.org.uk/globalassets/sitedocuments/annual_reports_and_accounts/nmc-adroddiad-blynyddol-a-chyfrifon-2010-2011.pdf
|
Y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth
Adroddiad Blynyddol a Chyfrifon 2010-2011
Adroddiad Blynyddol a gyflwynwyd i Senedd y DU yn unol ag Erthygl 50(2) o Orchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001, fel y'i diwygiwyd gan Orchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth (Diwygio) 2008
Cyfrifon a gyflwynwyd i'r Senedd yn unol ag Erthygl 52(7) o Orchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001
Gorchmynnwyd gan Dŷ'r Cyffredin i'w hargraffu ar 12 Gorffennaf 2011
(h) Y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth (2011)
Gellir atgynhyrchu'r testun yn y ddogfen hon (ac eithrio, lle y maent yn ymddangos, yr Arfbais Frenhinol a phob logo adrannol ac asiantaethol) am ddim mewn unrhyw fformat neu gyfrwng ar yr amod y caiff ei atgynhyrchu'n gywir ac na chaiff ei ddefnyddio mewn cyd-destun camarweiniol.
Rhaid cydnabod y deunydd fel hawlfraint y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth a nodi teitl y ddogfen. Lle y nodwyd deunydd trydydd parti, rhaid cael caniatâd priod ddeiliad yr hawlfraint.
Dylai unrhyw ymholiadau ynghylch y cyhoeddiad hwn gael eu hanfon atom yn Nursing and Midwifery Council (Governance section), 23 Portland Place, London W1B 1PZ.
Mae'r cyhoeddiad hwn ar gael i'w lawrlwytho yn www.official-documents.gov.uk. Mae'r ddogfen hon hefyd ar gael ar ein gwefan yn www.nmc-uk.org.
ISBN: 9780102974157
Argraffwyd yn y DU gan y Llyfrfa Cyfyngedig ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi
ID: P002439612 07/11
Argraffwyd ar bapur sy'n cynnwys o leiaf 75% o gynnwys ffeibr wedi'i ailgylchu
Cynnwys
Rhagair y Cadeirydd
Ers dod yn Gadeirydd ym mis Ionawr 2009, rwyf wedi bod yn awyddus i'r Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth (CNB) ddatblygu fel sefydliad hawdd mynd ato sy'n gwerthfawrogi cyfraniad ei bartneriaid. Rwyf wedi gweld â'm llygaid fy hunan y ffordd y mae canfyddiad gweithwyr proffesiynol allweddol a rhanddeiliaid cyhoeddus o'r Cyngor yn newid. Cawn ein canmol fwyfwy am ein gwaith cydweithredol.
Gwelwyd enghraifft o hyn yng nghyfarfod y Cyngor ym mis Medi 2010. Roedd y cyfarfod ym Melfast yn nodedig am iddo weld lansiad ein Safonau ar gyfer addysg nyrsio cyn cofrestru. Bydd y safonau yn cael effaith sylweddol ar y proffesiwn ac yn gwella ansawdd gofal cleifion yn y dyfodol. Fe'u lluniwyd yn dilyn cryn ymgynghori a gwaith datblygu â'n partneriaid ledled y DU, a chafodd ein rhaglen lansio ei datblygu'n agos â'n cydweithwyr yng Ngogledd Iwerddon.
Fodd bynnag, mae a wnelo gwaith partneriaeth â mwy na'n gwaith gyda rhanddeiliaid allanol. Mae hefyd yn disgrifio'r ffordd y mae staff ac aelodau'r Cyngor yn gweithio. Hoffwn ddiolch yn bersonol i'm cydweithwyr, ac yn arbennig fy nghyd-aelodau o'r Cyngor, am eu cymorth a'u hymrwymiad i'n gwaith drwy gydol y flwyddyn.
Bydd heriau newydd yn ein hwynebu yn y flwyddyn i ddod, yn enwedig y newidiadau i'r system reoleiddio sy'n digwydd mewn hinsawdd economaidd anodd. Fodd bynnag, rwy'n parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i sicrhau y bydd y CNB yn dal i weithio mewn ffordd adeiladol gyda'i bartneriaid sy'n rhanddeiliaid er mwyn cyflwyno system reoleiddio sy'n gosteffeithiol ac yn effeithlon.
Yr Athro Tony Hazell Cadeirydd Y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth
Cyflwyniad gan y Prif Weithredwr a Chofrestrydd
Bu hon yn flwyddyn lawn gyntaf gyffrous a boddhaus fel Prif Weithredwr a Chofrestrydd. Dros y 12 mis diwethaf, mae wedi bod yn fraint cael gweld llawer o nyrsys a bydwragedd wrth eu gwaith ac rwyf wedi cael trafodaethau hir gyda hwy ynghylch yr angen i ddiwallu anghenion eu cleifion a bod yn rhagweithiol ymhob agwedd ar eu gwaith.
Mae'r her sydd ynghlwm wrth fod yn rhagweithiol hefyd yn un yr wyf wedi'i phennu i'r Cyngor fel sefydliad.
Ni all rheoleiddwyr orffwys ar eu rhwyfau. Mae ein rhanddeiliaid allweddol, gan gynnwys y proffesiynau a reoleiddir gennym, y llywodraeth ac, yn bwysicaf oll, y cyhoedd yn gwbl gywir i ddisgwyl i ni ateb yr heriau a wynebwn yn uniongyrchol.
Y llynedd, gwelwyd sawl enghraifft ohonom yn cymryd yr awenau:
* Rydym wedi meithrin cysylltiadau mwy effeithiol ag uwch ffigyrau proffesiynol fel eu bod yn deall yr hyn a wnawn ac yn gwybod sut i dynnu ein sylw at faterion diogelu'r cyhoedd ar gam cynnar.
* Rydym wedi sefydlu uned arbennig i ymchwilio i bryderon diogelwch ac ymateb iddynt.
* Rydym wedi datblygu trefniadau cyfnewid gwybodaeth ystyrlon â sefydliadau allweddol, gan gynnwys rheoleiddwyr ac asiantaethau eraill sydd ynghlwm wrth waith diogelu'r cyhoedd.
Rwyf wedi pennu agenda heriol ar gyfer y CNB ac yn ystod y 12 mis nesaf byddwn yn cyflawni mwy o waith newydd ac yn gwneud gwelliannau pellach. Hoffwn ddiolch i bob un o'm cydweithwyr am eu hymrwymiad a'u gwaith caled eleni.
Yr Athro Dickon Weir-Hughes Prif Weithredwr a Chofrestrydd Y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth
Adolygiad 2010-2011
Trosolwg
Mae'r Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth wedi'i sefydlu o dan Orchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001. Y gorchymyn hwn a deddfwriaeth gysylltiedig sy'n rheoli ein gwaith.
Fe'n cofrestrir â Chomisiwn Elusennau Cymru a Lloegr (rhif 1091434) a Swyddfa Rheoleiddiwr Elusennau'r Alban (rhif SC038362).
Ni yw rheoleiddiwr statudol holl nyrsys a bydwragedd y Deyrnas Unedig.
Ein hamcan elusennol yw diogelu iechyd a lles y cyhoedd. Rydym yn pennu safonau o ran addysg, hyfforddiant, ymddygiad a pherfformiad nyrsys a bydwragedd ac yn cadw cofrestr o'r rheini sydd wedi cymhwyso ac sy'n cyrraedd y safonau hynny. Rydym yn rhoi arweiniad a chyngor i helpu nyrsys a bydwragedd i gael y sgiliau a'r wybodaeth ddiweddaraf a chynnal eu safonau proffesiynol. Mae gennym brosesau clir a thryloyw i ymchwilio i'r rheini y mae amheuaeth ynghylch eu cymhwyster i ymarfer ac ymdrin â'r unigolion hynny. Mae'r gwaith o gyflawni'r nodau hyn o fudd i'r cyhoedd, yn unol â'n hamcanion elusennol.
Mae ein gwerthoedd wrth wraidd popeth a wnawn. Rydym yn ymrwymedig i fod yn atebol, yn deg, yn broffesiynol, yn flaengar ac yn gynhwysol.
Cyflawni yn erbyn ein cynllun busnes ar gyfer 2010-2011
Mae ein cynllun busnes yn rhoi trefn ar ein gwaith er mwyn ein helpu i gyflawni tri nod strategol sy'n adlewyrchu ein cyfrifoldebau statudol. Y cyntaf yw ein gwaith i ddiogelu iechyd a lles pobl sy'n defnyddio neu sydd angen gwasanaethau nyrsys a bydwragedd. Ategir y flaenoriaeth ganolog hon gan ein gweithgarwch i ymgysylltu â rhanddeiliaid, ac mae'r ddau faes yn dibynnu ar staff o safon a'r systemau ategol angenrheidiol.
Yn erbyn y tri maes hyn y cyflwynir adroddiad ar y cynnydd a wnaed.
Diogelu
Amcanion
Bydd diogelwch y cyhoedd wrth wraidd popeth a wnawn. Bydd ein gwaith yn seiliedig ar y buddiannau y gallwn eu cynnig i'r cyhoedd ac yn cael ei fesur yn eu herbyn:
* gosod a mesur safonau addysg uchel i nyrsys a bydwragedd
* diogelu iechyd a lles y cyhoedd drwy gadw cofrestr gywir a hygyrch o bob nyrs a bydwraig sy'n gymwys i ymarfer yn y DU
* ennyn hyder pobl sy'n defnyddio gwasanaethau mamolaeth drwy roi sicrwydd ynghylch ansawdd y system o oruchwylio bydwragedd
* pennu disgwyliadau clir i nyrsys a bydwragedd yn ymarferol fel y gall y cyhoedd fod yn hyderus ynghylch y gofal a ddarperir gan nyrs neu fydwraig
* ennyn hyder y cyhoedd drwy gymryd camau cyflym a theg i ymdrin ag unigolion y codir cwestiynau ynghylch eu gonestrwydd neu eu gallu i ddarparu gofal diogel.
Cyflawniadau a pherfformiad
Addysg
Cafodd ein Safonau ar gyfer addysg nyrsio cyn cofrestru eu lansio ar eu newydd wedd ar amser ym mis Medi 2010, ac mae'n rhaid i bob sefydliad addysgol yn y DU a gymeradwywyd gan y CNB sy'n ceisio cymeradwyo rhaglenni nyrsio cyn cofrestru newydd gyrraedd Safonau 2010. Gan ddilyn amserlen y cytunwyd arni ar y cyd gan sefydliadau addysgol a gymeradwywyd a chomisiynwyr rhaglenni lleol, mae'r 33 o sefydliadau cyntaf wedi dewis ceisio cymeradwyaeth rhwng mis Chwefror a mis Mehefin 2011, gyda'r 38 o sefydliadau sy'n weddill yn cael eu hasesu yn ystod y ddwy flynedd ganlynol. O fis Medi 2013, dylai pob rhaglen cyn cofrestru newydd fod wedi cyrraedd y safonau newydd, gan sicrhau am y tro cyntaf fod pob nyrs newydd yn y DU wedi'i haddysgu i lefel gradd.
Fel rhan o'r gwaith hwn rydym hefyd wedi llunio cyngor a gwybodaeth ategol sy'n anelu at gynorthwyo sefydliadau addysgol a gymeradwywyd a'u darparwyr dysgu ymarfer i gynllunio a gweithredu'r safonau newydd.
Yn ogystal â'r prosesau newydd hyn, rydym yn parhau i gynnal adolygiadau blynyddol o berfformiad darparwyr rhaglenni mewn sefydliadau addysg uwch a gymeradwywyd a'u partneriaid ymarfer yn erbyn pum maes risg allweddol: adnoddau, derbyniadau a chynnydd, dysgu ymarfer, cymhwyster i ymarfer a sicrhau ansawdd. Ar hyn o bryd rydym yn cymeradwyo 1,061 o raglenni mewn 84 o sefydliadau addysgol.
Rydym hefyd wrthi'n adolygu'r fframwaith sicrhau ansawdd er mwyn llywio'r gwaith o ddatblygu proses sicrhau ansawdd yn y dyfodol.
Cofrestru
Mae cofrestr y CNB yn gronfa ddata gynhwysfawr o'r 665,132 o nyrsys a bydwragedd (fel yr oedd ym mis Mawrth 2011), a gofrestrwyd i ymarfer yng Nghymru, Lloegr, yr Alban, Gogledd Iwerddon a'r Ynysoedd.
Rydym bob amser yn chwilio am ffyrdd o wella hygyrchedd, cyflwyniad a chynnwys y gofrestr fel ei bod yn adnodd diogelu defnyddiol a dynamig i bob defnyddiwr.
Yn 2010, gwnaethom weithio gyda'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol (GIG) ar brosiect ar y cyd i drosglwyddo diweddariadau dyddiol o gofrestr y CNB yn uniongyrchol i'r system Cofnod Staff Electronig (CSE), sy'n cynnwys pob gweithiwr iechyd proffesiynol yng Nghymru a Lloegr. Bydd hyn yn gwella prosesau diogelwch drwy ei gwneud yn haws i ddefnyddwyr awdurdodedig y GIG weld statws cofrestru a chymhwyster i ymarfer pob nyrs a bydwraig y maent yn gyfrifol amdani.
Goruchwylio bydwragedd
Ym mis Ionawr cyhoeddwyd ein hadroddiad Supervision, support and safety: Analysis of the 2009-2010 LSA annual reports to the NMC. Mae'r adroddiad hwn yn monitro ac yn gwerthuso pa mor effeithiol yw awdurdodau goruchwylio lleol (AGLlau) wrth ddarparu goruchwyliaeth effeithiol ledled y DU a'r Ynysoedd.
Ym mis Gorffennaf 2010 a mis Ionawr 2011 treialwyd adnodd monitro ansawdd newydd yn llwyddiannus. Bydd yn darparu dull strwythuredig o gyflwyno adroddiadau rheolaidd gan yr AGLlau sy'n dangos effeithiolrwydd prosesau goruchwylio statudol ac yn amlygu meysydd sy'n peri pryder. Bydd yr adroddiad cyntaf ar gael ym mis Ebrill 2011.
Cynhaliwyd adolygiadau ffurfiol o chwe AGLl yn ystod y cyfnod adrodd hwn, gan fesur eu perfformiad wrth fodloni'r gofynion statudol ar gyfer goruchwylio bydwragedd. Mae pob AGLl a adolygwyd hyd yn hyn wedi dangos ei fod yn cydymffurfio â'n safonau. Ni chafwyd unrhyw adolygiadau arbennig.
Polisi a safonau
Ym mis Medi, lansiwyd cyfarwyddiaeth newydd ar gyfer Polisi a Safonau Nyrsio a Bydwreigiaeth. Mae tri chyfarwyddwr cynorthwyol newydd bellach wedi'u penodi, sy'n gyfrifol am feysydd polisi, safonau nyrsio a safonau bydwreigiaeth yn y drefn honno, ac rydym yn buddsoddi yn ein staff ac yn recriwtio cydweithwyr newydd i'n helpu i adeiladu sail dystiolaeth briodol ar gyfer ein holl waith.
Rydym wedi cwblhau cam un ar ein hadolygiad o Reolau a safonau bydwragedd.
O ran ymwelwyr iechyd, rydym wedi darparu canllawiau ychwanegol i'n safonau fel bod modd cyflwyno rhaglenni addysg mewn ffordd hyblyg. Fe'u cynlluniwyd i helpu i recriwtio mwy o ymwelwyr iechyd i'r proffesiwn.
Rydym yn parhau i ddatblygu ein dull gweithredu er mwyn sicrhau bod gweithwyr cymorth gofal iechyd sy'n gweithio o dan oruchwyliaeth nyrsys a bydwragedd yn darparu gofal diogel ac effeithiol. Hefyd rydym wrthi'n sefydlu prosiect i adolygu ein canllawiau dirprwyo fel eu bod yn gliriach ac yn adlewyrchu arfer presennol. Yn ogystal, rydym wedi cwblhau adolygiad o lenyddiaeth ryngwladol ac astudiaeth o arfer datblygedig.
Cymhwyster i ymarfer
Yn 2010-2011, gwelwyd newidiadau a chynnydd sylweddol mewn perthynas â'n cyfarwyddiaeth Cymhwyster i Ymarfer. Penodwyd cyfarwyddwr a chyfarwyddwyr cynorthwyol newydd ac aed ati i ad-drefnu strwythur ac arferion gwaith y gyfarwyddiaeth yn sylweddol.
Yn 2010, canolbwyntiwyd ar adolygu ansawdd a chysondeb proses gwneud penderfyniadau paneli, gan gynnwys gweithredu'r hyn a ddysgwyd gan y Cyngor Rhagoriaeth Rheoleiddio Gofal Iechyd a rheoleiddwyr eraill. Nod y gwaith hwn fu gwella cywirdeb, cysondeb ac uniondeb y broses gwneud penderfyniadau. I ategu'r gwaith, rydym wedi cyflwyno tîm sgrinio newydd, llunio gweithdrefnau gweithredu safonol, rhaglenni sefydlu manwl a hyfforddiant i bob aelod o staff a dysgu parhaus oddi wrth achosion.
Rydym wedi dechrau datblygu gweithdrefnau gweithredu safonol eraill er mwyn dogfennu prosesau ym mhob rhan o'r gyfarwyddiaeth. Caiff y rhain eu defnyddio i gadarnhau cydymffurfiaeth, sicrhau cysondeb dealltwriaeth staff, ac archwilio'r gwaith a wnaed. Rydym wedi atgyfnerthu ein llythyrau safonol er mwyn adlewyrchu ein pwerau statudol a bwriadwn eu symleiddio ymhellach gan sicrhau eu bod yn canolbwyntio ar gwsmeriaid yn fwy.
Rydym wedi cyflwyno proses achos ac effaith er mwyn ein helpu i nodi a deall digwyddiadau critigol a'u heffaith ar y busnes. Mae hyn yn sicrhau y gallwn wneud gwelliannau angenrheidiol i brosesau, polisi neu systemau er mwyn atal yr un peth rhag digwydd eto. Wrth symud ymlaen, nod ein rhaglen sicrhau ansawdd yw diogelu'r cyhoedd drwy sicrhau bod y risgiau sy'n gysylltiedig â'n gwaith yn cael eu pwyso a'u mesur yn briodol.
O ganlyniad i'n rhaglen waith i wella'r broses o gyfathrebu ac ymgysylltu â rhanddeiliaid allanol, ynghyd ag ymdrin ag adborth gan y Cyngor Rhagoriaeth Rheoleiddio Iechyd, rydym wedi penodi pennaeth cyswllt allanol sy'n swydd newydd sbon. Crëwyd y swydd hon i feithrin a chynnal cydberthnasau effeithiol ag uwch gynrychiolwyr rhanddeiliaid allanol, yn enwedig cyflogwyr.
Cymhwyster i ymarfer: Llwyth achosion
Cyfeiriwyd cyfanswm o 4,211 o achosion atom yn ystod y flwyddyn. Ystyriodd paneli'r Pwyllgor Ymchwilio 4,058 o achosion eleni (2009-2010: 2,006). Cafodd 1,847 o achosion (2009-2010: 1045) eu cau am nad ystyriodd y paneli fod unrhyw achos i'w ateb. Cyfeiriodd y Pwyllgor Ymchwilio 647 o achosion (2009-2010: 351) i'r Pwyllgor Ymddygiad a Chymhwysedd a 38 (2009-2010: 68) i'r Pwyllgor Iechyd am wrandawiad. Mae'r achosion sy'n weddill yn destun ymchwiliadau parhaus.
Ystyriodd y Pwyllgor Iechyd 221 o achosion (2009-2010: 235). Gwrandawodd paneli'r Pwyllgor Ymddygiad a Chymhwysedd 1,073 o achosion (2009-2010: 690) a chwblhawyd 574 o achosion (2009-2010: 503).
Cafwyd 13 o geisiadau i ddychwelyd i'r gofrestr y flwyddyn ddiwethaf (2009-2010: 6). Roedd wyth yn llwyddiannus.
Cymhwyster i ymarfer: Hyfforddi panelwyr
Mae pob panelydd cymhwyster i ymarfer wedi bod mewn amrywiaeth o ddigwyddiadau dysgu yn ystod cyfnod yr adroddiad hwn. Hyd yn hyn, mae 179 o banelwyr wedi mynd i ddigwyddiadau mireinio dysgu diweddaru a rhwydweithio, ac mae 67 o gadeiryddion wedi mynd i ddigwyddiadau diweddaru dysgu. Hefyd rhoddwyd hyfforddiant i 82 o banelwyr a chadeiryddion y Pwyllgor Iechyd. Mae 30 o aelodau panel hefyd wedi bod mewn digwyddiad dysgu ynghylch gwrandawiadau dychwelyd i'r gofrestr. Bu'r gweithdai datblygu cymhwysedd yn gyfle i'r aelodau panel hynny nad oeddent wedi eistedd ar banel yn fynych yn 2010-2011 i sicrhau eu bod yn diweddaru eu sgiliau gwneud penderfyniadau.
Rhoddwyd hyfforddiant penodol i 26 o banelwyr a chadeiryddion ar wneud penderfyniadau mewn achosion cam-drin plant ar y rhyngrwyd.
Rhwng mis Mawrth a mis Awst 2010, cafodd 44 o gadeiryddion paneli arfarniad 360 gradd ac ers hynny mae 70 y cant o'n panelwyr wedi cael arfarniad o'r fath.
Mae adroddiad mwy cynhwysfawr ar ein gweithgarwch cymhwyster i ymarfer yn ystod y flwyddyn ddiwethaf ar gael ar ein gwefan a chaiff ei gyflwyno i'r Cyfrin Gyngor ar yr un pryd â'r adroddiad hwn.
Rhanddeiliaid
Amcanion
Bydd gennym gydberthnasau agored ac effeithiol a fydd yn ein galluogi i weithio er budd y cyhoedd:
* meithrin a chynnal partneriaethau agored ac effeithiol sy'n ein helpu i gael dylanwad cadarnhaol ar ymddygiad nyrsys a bydwragedd a hyrwyddo diogelwch y cyhoedd
* hyrwyddo cydraddoldeb a gwerthfawrogi amrywiaeth ym mhob agwedd ar ein gwaith
* datblygu a chynnal dulliau cyfathrebu adeiladol ac ymatebol fel bod pobl yn cael digon o wybodaeth am y safonau gofal a ddisgwylir gan nyrsys a bydwragedd.
Cyflawniadau a pherfformiad
Partneriaethau
Mae ein Cyngor yn cynnal o leiaf un cyfarfod blynyddol yn un o bedair gwlad y DU. Yn 2010 ymwelodd y Cyngor â Belfast lle, yn ogystal â chyfarfod ffurfiol y Cyngor, ymwelwyd â nifer o leoliadau addysg ac ymarfer yn y gymuned leol, cynhaliwyd derbynwest i wleidyddion yn Stormont a lansiwyd ein safonau newydd ar gyfer hyfforddiant addysg nyrsys cyn cofrestru ym Mhrifysgol Queen's. Hefyd cynhaliwyd dau ddigwyddiad yn San Steffan lle y cafodd aelodau Tŷ'r Arglwyddi eu briffio am ein gwaith ac atebwyd eu cwestiynau a'u pryderon ynghylch materion nyrsio a bydwreigiaeth.
Cafodd swydd newydd cyfarwyddwr cynorthwyol ar gyfer yr Alban a Gogledd Iwerddon ei chreu yn 2010 gan gydnabod natur fwyfwy amrywiol polisi iechyd a gofal cymdeithasol ledled y DU o ganlyniad i ddatganoli. Diben y swydd yw meithrin cydberthnasau cydweithredol cryf â chyflogwyr, uwch weision sifil, addysgwyr, cyrff proffesiynol a sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol perthnasol er mwyn sicrhau bod ein dull gweithredu yn yr Alban a Gogledd Iwerddon yn gyson â'r hyn a wnawn yng Nghymru, Lloegr a'r Ynysoedd, gan sicrhau ein bod yn cyflawni ein rôl fel rheoleiddiwr ar draws y DU.
Drwy weithio mewn partneriaeth bu modd i ni ddatblygu adnoddau ymarferol a chymorth i nyrsys a bydwragedd. Er enghraifft, cafodd ein canllawiau ar godi a chyfeirio pryderon eu llunio mewn cydweithrediad â Public Concern at Work, Action on Elder Abuse, yr Undeb Amddiffyn Meddygol, Ymddiriedolaeth Genedlaethol Geni Plant, Coleg Brenhinol y Nyrsys, Coleg Brenhinol y Bydwragedd ac Unsain.
O ganlyniad i'n hadolygiad o addysg nyrsio cyn cofrestru sefydlwyd partneriaeth waith agos â chyrff proffesiynol a chyhoeddus. Gan weithio gyda'r Gymdeithas Alzheimer's, nodwyd nifer o bryderon yn ymwneud â gofal pobl â demensia a nam gwybyddol a byddwn yn ymchwilio i'r maes hwn ymhellach gyda'r gymdeithas a'r proffesiynau yn y flwyddyn i ddod. Er mwyn ategu'r gwaith o weithredu'r safonau, cynhaliwyd mwy nag 20 o sioeau teithiol rhwng mis Hydref 2010 a mis Ionawr 2011. Daeth dros 1,300 o nyrsys, addysgwyr, rheolwyr a chomisiynwyr i'r sioeau teithiol, ac rydym wrthi'n gweithio gydag adrannau iechyd llywodraeth y DU ac eraill i gefnogi'r broses weithredu a gwerthusiad tymor hwy.
Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol wrth ddatblygu rhwydweithiau Ewropeaidd cynaliadwy ar gyfer rheoleiddio nyrsys a bydwragedd. Cafodd y rhwydwaith o reoleiddwyr bydwreigiaeth a sefydlwyd ym mis Mai 2009 ei ehangu i 23 gydag aelodau newydd. Ym mis Mai 2010 gwahoddodd y Comisiwn Ewropeaidd y CNB i gadeirio adolygiad o'r gyfarwyddeb ar gydnabod cymwysterau proffesiynol i'r graddau yr effeithir ar nyrsio. Casglwyd a dadansoddwyd adroddiadau profiad cenedlaethol oddi wrth 25 o aelod-wladwriaethau'r UE a chafwyd gwybodaeth gan Norwy hefyd. Cyhoeddwyd y gwaith hwn ar wefan y Comisiwn.
Cydraddoldeb ac amrywiaeth
Ar ddiwedd 2010, cwblhawyd ymarfer casglu data amrywiaeth a oedd yn gymwys i'r gofrestr gyfan ac a barodd flwyddyn. Rhwng mis Awst 2009 a mis Hydref 2010, anfonwyd holiaduron amrywiaeth at nyrsys a bydwragedd a oedd yn gwneud eu taliad cofrestru blynyddol a'r rheini a oedd yn cofrestru am y tro cyntaf. Erbyn 31 Mawrth 2011 roedd 432,165 o ymatebion wedi'u cwblhau wedi dod i law. Caiff y data hwn ei ddadansoddi er mwyn ein helpu i sicrhau bod pob nyrs a bydwraig yn cael ei thrin mewn ffordd deg, agored ac onest gennym.
Rydym wedi parhau i feithrin ymwybyddiaeth o gydraddoldeb ac amrywiaeth ymhob rhan o'r sefydliad. Mae'n ofynnol i bob aelod o staff gael hyfforddiant cydraddoldeb ac amrywiaeth rheolaidd a'i gwblhau. Yn dilyn y Ddeddf Cydraddoldeb a ddaeth i rym ar 1 Hydref 2010, gwnaethom ddiwygio a gwella ein proses asesu'r effaith ar gydraddoldeb er mwyn sicrhau bod yr holl grwpiau newydd a ddiogelir wedi'u cynnwys.
Sicrhawn fod ein holl safonau newydd, megis Safonau ar gyfer addysg nyrsio cyn cofrestru, yn cyflawni ein rhwymedigaethau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Hefyd diweddarwyd Good health and good character: Guidance for approved education institutions er mwyn sicrhau cydymffurfiaeth â'r ddeddfwriaeth newydd.
Parhawyd i gymryd rhan yn y Cyd-fforwm Rheoleiddio Gofal Iechyd ar Gydraddoldeb ac Amrywiaeth, sef grŵp sy'n rhannu arfer da ac yn hyrwyddo cydweithio ym maes cydraddoldeb ac amrywiaeth. Dros y flwyddyn ddiwethaf mae'r fforwm wedi gweithio gyda'r Adran Iechyd (Lloegr) a'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol.
Ym mis Ionawr 2011, deuthum yn aelodau o'r rhaglen Hyrwyddo Amrywiaeth, a siaradodd ein Prif Weithredwr a Chofrestrydd yn nigwyddiad arwain cyntaf Stonewall i bobl sy'n gweithio yn y GIG yn Lloegr. Rydym hefyd wedi sefydlu rhwydwaith Pobl Lesbiaidd, Hoyw, Deurywiol a Thrawsrywiol er mwyn cefnogi a gwella profiadau byd gwaith ein staff sy'n lesbiaid, hoywon, pobl ddeurywiol a phobl drawsrywiol.
Cyfathrebu
Dros y flwyddyn ddiwethaf rydym wedi mynd ati'n ddiwyd i arallgyfeirio ein sianelau cyfathrebu, gan sicrhau eu bod wedi'u targedu ac yn gosteffeithiol, tra'n sicrhau ein bod yn cyrraedd grwpiau gwahanol gyda'r wybodaeth angenrheidiol. Mae pob nyrs a bydwraig ar ein cofrestr yn cael copi blynyddol o NMC Update, sy'n rhestru'r holl safonau, canllawiau a gwybodaeth arall a gyhoeddwyd dros y 12 mis blaenorol, ynghyd â manylion ynghylch sut i gael gafael ar y wybodaeth hon. Rydym hefyd yn gwneud defnydd sylweddol o gylchlythyrau electronig a chyfryngau cymdeithasol. Ar hyn o bryd rydym yn anfon cylchlythyr electronig at fwy na 65,000 o nyrsys a bydwragedd bob pythefnos, ac mae mwy na 17,000 o bobl yn ymweld â'n tudalen ar Facebook.
Ym mis Ebrill 2010, cyflwynwyd cyfres o ddigwyddiadau 'cwrdd â'r Cyngor' i gyfarwyddwyr nyrsio, cyfarwyddwyr adnoddau dynol a phenaethiaid bydwreigiaeth o bob cwr o'r DU a'r Ynysoedd. Aeth dros 400 o bobl yn 2010-2011. Hefyd, cofrestrodd dros 1,000 o reolwyr nyrsio ac uwch nyrsys o bob cwr o'r DU ar gyfer sioeau teithiol i gyflogwyr a rheolwyr.
Ym mis Mai 2010, lansiwyd ein gwefan newydd. Yn ogystal â chyrraedd safonau hygyrchedd cydnabyddedig, mae'r wybodaeth ar y wefan wedi cael ei hailstrwythuro, gydag ardaloedd diffiniedig ar gyfer y cyhoedd, nyrsys a bydwragedd, cyflogwyr a rheolwyr, addysgwyr, myfyrwyr a'r cyfryngau. Mae'r wefan newydd yn cynnwys gwybodaeth i'r cyhoedd, sydd ar gael mewn 13 o ieithoedd.
Ym mis Medi 2010, cyhoeddwyd fersiwn electronig newydd o Safonau ar gyfer addysg nyrsio cyn cofrestru, gan ein galluogi i wneud mân addasiadau mewn ffordd dryloyw a hygyrch yn y dyfodol.
Ym mis Hydref 2010, lansiwyd ein hymgyrch i ddiogelu oedolion, a oedd yn anelu at hyrwyddo a chefnogi arfer gorau ym maes diogelu oedolion rhag niwed, camdriniaeth ac esgeulustod. Wrth wraidd yr ymgyrch roedd adnodd gwefan a oedd yn cynnwys pedair ffilm fer, dolenni i adnoddau defnyddiol, pecyn cymorth hyfforddiant a modd i archebu posteri a chardiau post hyrwyddol. Drwy gyfuniad o weithgareddau hyrwyddo dros gyfnod cychwynnol o wyth wythnos, gwelwyd y pedair ffilm dros 18,000 o weithiau. Ym mis Mawrth 2011, enillodd y ffilmiau fedal aur yng ngwobrau clodwiw'r Gymdeithas Cysylltiadau Gweledol Ryngwladol.
Ym mis Tachwedd 2010, cafodd pawb ar ein cofrestr gopi o Raising and escalating concerns: Guidance for nurses and midwives. Hefyd cynhyrchwyd posteri, a amlygai bwyntiau allweddol y canllawiau, a oedd ar gael i'w harchebu drwy ein gwefan. Fel yr ymgyrch i ddiogelu oedolion, crëwyd canolfan ar-lein â dolenni i adnoddau gwybodaeth a hyfforddiant perthnasol.
Staff
Amcanion
Bydd gan ein gweithlu'r sgiliau, y wybodaeth a'r systemau ategol sydd eu hangen i'n helpu i ddarparu gwasanaethau ardderchog i'r cyhoedd a'r bobl a reoleiddir gennym:
* creu diwylliant o ragoriaeth drwy ddenu, cadw a datblygu staff i ddarparu gwasanaethau o ansawdd uchel
* darparu gwasanaethau effeithlon ac effeithiol sy'n ein helpu i gyflawni ein swyddogaethau statudol
* datblygu a chynnal prosesau llywodraethu effeithiol sy'n ein galluogi i wneud penderfyniadau clir a chadarn a dangos ein hatebolrwydd
* dangos ein bod yn darparu gwerth am arian a bod ein prosesau'n berthnasol, yn gymesur ac yn seiliedig ar dystiolaeth.
Cyflawniadau a pherfformiad
Staff
Yn ystod 2010-2011, gweithredwyd canlyniadau adolygiad o addasrwydd at ddiben ein strwythur sefydliadol. Ad-drefnwyd ein cyfarwyddiaethau fel bod eu cyfrifoldebau'n fwy cydnaws a chyflwynwyd nifer o rolau i atgyfnerthu'r broses o reoli'r cyfarwyddiaethau, gwella systemau cynllunio at olyniaeth ac ehangu cyfraniad uwch reolwyr islaw lefel cyfarwyddwr wrth wneud penderfyniadau corfforaethol. I ategu hyn cyflwynwyd Bwrdd Arwain Corfforaethol (BAC) fel y corff gwneud penderfyniadau gweithredol, sy'n cynnwys pob cyfarwyddwr a chyfarwyddwr cynorthwyol. Caiff staff ymhob rhan o'r sefydliad grynodeb o'r penderfyniadau a wnaed gan y BAC er mwyn sicrhau tryloywder y broses gwneud penderfyniadau.
Fel yn y flwyddyn flaenorol gweithredwyd cynllun hyfforddi a datblygu yn seiliedig ar yr anghenion a nodwyd drwy'r broses adolygu datblygiad perfformiad flynyddol. Fel rhan o hyn cafwyd carfannau pellach o'n rhaglenni datblygu rheolwyr iau a rheolwyr canol; darparwyd hyfforddiant personol i nifer o staff; a darparwyd amrywiaeth o hyfforddiant yn cwmpasu'r sgiliau sydd eu hangen i gefnogi'r gwaith o gyflawni cynlluniau busnes. Dengys adborth cyfranogwyr ar eu boddhad â'r cyfleoedd datblygu ein bod wedi rhagori ar ein dangosydd perfformiad allweddol sef 80 y cant.
Cafodd y modd y cynhaliwn ein rhaglenni sefydlu corfforaethol ei adolygu a'i fireinio. Gwnaethom weithio gyda phob cyfarwyddiaeth i'w wneud yn symlach ac yn fwy penodol a chafodd cynnwys y pecyn a roddir i newydd ddyfodiaid ei wella.
Gweddnewidiwyd y ffordd y darparwn hyfforddiant statudol a gorfodol i gyflogeion, gweithwyr dros dro a chontractwyr. Cyflwynwyd rhaglen gydgysylltiedig a oedd yn cynnwys iechyd a diogelwch, cydraddoldeb ac amrywiaeth, diogelwch gwybodaeth a risg. Defnyddiwyd e-ddysgu fel dull o gyflwyno llawer o'n hyfforddiant statudol a gorfodol, ar y cyd ag arbenigedd wyneb yn wyneb lle y bo angen.
Gwnaed newidiadau i'r broses o adolygu datblygiad perfformiad, gan gynnwys cyflwyno fframwaith cymhwysedd. Hefyd cyflwynwyd fframwaith gallu rheolwyr o ganlyniad i adborth o'n hadolygiad Buddsoddwyr mewn Pobl.
Ym mis Gorffennaf 2010 cynhaliwyd arolwg staff a chafwyd cyfradd ymateb o 78 y cant. Roedd staff yn fwyaf cadarnhaol ynghylch y canlynol: meddu ar ddealltwriaeth glir o ddiben a gwerthoedd y CNB; sut mae pobl yn cydweithio mewn tîm; a chyfleoedd hyfforddi a datblygu. Mae nifer o feysydd gweithredu ac mae cyfarwyddwyr yn gweithio gyda chynrychiolwyr o'r grŵp ymgynghori â staff i lunio a gweithredu cynllun i fynd i'r afael â hwy. Ymhlith y rhain roedd effaith newid a rheoli perfformiad a chyflogau.
Yn ystod y flwyddyn newidiodd aelodaeth y grŵp ymgynghori â staff wrth i gyfnod aelodau yn y swydd ddod i ben. Achubwyd ar y cyfle i fireinio cylch gorchwyl y grŵp. Mae'r grŵp yn cyfarfod yn rheolaidd ac mae'n datblygu nifer o fentrau ar y cyd â chyfarwyddwyr, gan gynnwys cydweithio ar gynlluniau gweithredu arolygon staff; cynllunio ar gyfer diwrnod tîm nesaf y CNB ym mis Hydref 2011; a chymryd yr awenau mewn perthynas â sefydlu cysylltiadau rhwng y grŵp a'r gweithlu ehangach. Disgwyliwn weld y cydweithio hwn yn dwyn ffrwyth yn ystod 2011-2012.
Gwasanaethau
Yn ystod 2010-2011, gosodwyd y gwaith o gynnal a chefnogi ein seilwaith TGCh craidd ar gontract allanol, gan ddarparu gwasanaeth mwy hyblyg, cost effeithiol a chadarn i ni. Lansiwyd mewnrwyd staff newydd, porth rhyngrwyd i aelodau'r Cyngor, a chafodd ein system rheoli achosion cymhwyster i ymarfer a'n system gofrestru eu gwella ymhellach. Hefyd gwnaed cynnydd sylweddol mewn perthynas â diweddaru'r systemau cyllid, adnoddau dynol a chyflogres, dechreuwyd defnyddio un llwyfan teleffoni a rhesymolwyd ein rhifau ffôn.
Yn ogystal lansiwyd cyfleuster i dalu ffioedd cofrestru blynyddol ar-lein. Mae'r gwasanaeth hwn wedi cael ymateb da gan y nyrsys a'r bydwragedd sydd bellach yn defnyddio'r dull hwn o dalu, ac enillodd y system wobr Real IT am Brosiectau Ymateb Cyflym.
Llywodraethu
Yn dilyn adolygiad o effeithiolrwydd y Cyngor a ddechreuodd yn y flwyddyn ariannol flaenorol, penderfynodd y Cyngor symleiddio ei strwythur llywodraethu, gan ddileu nifer o bwyllgorau er mwyn galluogi'r Cyngor i lywio polisi yn fwy effeithiol. Ar 1 Ionawr 2011 cyflwynodd y Cyngor ei strwythur llywodraethu syml newydd, gyda mwy o gyfarfodydd yn cael eu cynnal, wedi'u hategu gan Bwyllgor Archwilio a Phwyllgor Cydnabyddiaeth. Fel rhan o'r gwaith hwn sicrhawyd bod cylch gorchwyl y Pwyllgor Bydwreigiaeth yn fwy cydnaws â'i rôl statudol. Mae'r Bwrdd Penodiadau yn parhau i benodi, arfarnu a hyfforddi panelwyr cymhwyster i ymarfer. Gellir cael rhagor o wybodaeth am rôl y Cyngor yn yr adran ar strwythur, llywodraethu a rheoli (gweler tudalen 23).
Effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd
Fel rhan o'r ymgyrch barhaus i gyflawni effeithlonrwydd, arbedion cost a gwella gwasanaethau, rydym wedi adolygu'r dewis ddulliau o dalu ffioedd yn seiliedig ar y gost weinyddol a'r hwylustod i nyrsys a bydwragedd.
Gwnaed cynnydd i wella diogelwch gwybodaeth a'r broses o lywodraethu data.
Cymeradwywyd polisi diogelwch gwybodaeth fel rhan o'r cam cyntaf o wella strwythurau a gweithdrefnau arferion diogelwch gwybodaeth a llywodraethu data.
Yn ystod y flwyddyn arbedwyd £830,000 ym maes caffael. Mae hyn yn cynnwys y tendr llwyddiannus am y contract gwasanaethau ymchwiliadau cyfreithiol mawr.
Rydym wedi parhau i weithredu system gadarn mewn perthynas â rheolaeth fewnol a gwarchod asedau'r CNB, fel y dangoswyd gan y farn archwilio ddiamod unwaith eto eleni.
Adolygiad ariannol
Roedd yr adnoddau net a ddaeth i mewn am y flwyddyn yn gyfystyr â £7,751,000 (2009-2010: £14,970,000).
Mae'r cronfeydd wrth gefn sy'n werth £50.1 miliwn yn cynnwys gwerth prydles swyddfeydd y Cyngor yn
23 Portland Place, sy'n cynnwys cymal defnyddwyr cyfyngedig. Cafodd y brydles ei hailbrisio ar 31 Mawrth 2010 ar sail defnydd presennol ac roedd yn werth £13.75 miliwn.
Yn ystod y flwyddyn cyfanswm yr incwm oedd £52,467,000 (2009-2010: £51,708,000) ac roedd yn cynnwys incwm ffioedd o £51,397,000 (2009-2010: £51,095,000), incwm buddsoddi o £876,000 (2009-2010: £486,000), incwm masnachu o £5,000 (20092010: £77,000), a grant gan yr Adran Iechyd am £189,000 i asesu data cymhwyster i ymarfer y CNB er mwyn llunio fframwaith seiliedig ar risg ar gyfer gwaith ail-ddilysu.
Yn ystod y flwyddyn cafwyd cyfanswm gwariant o £44,716,000 (2009-2010: £36,738,000). Dadansoddir hyn ymhellach yn nodyn 12 i'r cyfrifon.
Mae'r gwaith o gyflawni cynllun adfer ariannol y CNB a lefelau angenrheidiol cronfeydd wrth gefn yn 2009-2010 yn golygu y gall ein hincwm blynyddol bellach ganolbwyntio'n llawn ar ein gweithgarwch rheoleiddio, er mwyn cyflawni ein prif nod o ddiogelu'r cyhoedd. Felly mae ein gwariant wedi cynyddu yn 2010-2011, ac mae'r warged wedi lleihau, o gymharu â blynyddoedd blaenorol.
Polisi cronfeydd wrth gefn
Roedd cronfeydd wrth gefn rhydd y CNB yn £32,547,000 ar 31 Mawrth 2011 (£23,391,000 ar 31 Mawrth 2010).
Mae polisi cronfeydd wrth gefn y Cyngor yn ei gwneud yn ofynnol i gronfeydd wrth gefn rhydd gyfateb i o leiaf dri mis o wariant gweithredu a gyllidebwyd, yn ogystal â swm i gwmpasu cyfran amcangyfrifedig y CNB o'r diffyg pensiwn yn seiliedig ar brisiad diweddaraf y cynllun pensiwn. Bwriedir cyflwyno'r lefel hon o gronfeydd wrth gefn erbyn 2014-2015. Ystyrir bod y lefel hon o gronfeydd wrth gefn yn briodol, yn dilyn cyflawni cynllun adfer ariannol y CNB yn 2009-2010, ac o ystyried sefydlogrwydd ariannol cymharol y CNB. Ystyrir ei bod yn ddigonol i gyflawni blaenoriaethau gweithredu'r CNB a'r gofynion o ran cyfalaf gweithio os bydd amgylchiadau sylweddol nas cynlluniwyd.
Mae'r Cyngor wedi sefydlu cronfa ddatblygu strategol i ariannu gwariant sy'n fodd i gyflawni amcanion strategol cynllun busnes y CNB.
Caiff lefel y cronfeydd wrth gefn rhydd ei hadolygu gan ymddiriedolwyr bob mis. Caiff y polisi cronfeydd wrth gefn ei adolygu gan ymddiriedolwyr fel rhan o'r broses gynllunio flynyddol.
Polisi buddsoddi
Mae gan y CNB y pŵer i fuddsoddi ei gronfeydd gwarged fel sy'n briodol yn ei farn ef i gynhyrchu incwm i'r Cyngor. Ar hyn o bryd mae gan y CNB bolisi buddsoddi ffurfiol, sy'n golygu mai dim ond buddsoddiadau â risg isel, os o gwbl, y gellir eu gwneud. Cedwir cronfeydd y CNB yng nghyfrifon adneuo llog sefydlog pump o fanciau stryd fawr y DU. Yn ystod y flwyddyn cynhyrchwyd refeniw o £876,000 o'r buddsoddiad.
Asedau sefydlog
Rhoddir gwybodaeth am newidiadau i asedau sefydlog diriaethol yn nodyn 15 i'r cyfrifon. Cost ychwanegiadau asedau sefydlog yn ystod y flwyddyn oedd £980,000.
Prif ased y CNB yw ei fuddiant lesddaliad yn 23 Portland Place. Mae'r brydles yn destun cyfamod cyfyngol ac mae'r rhent yn sefydlog sef £250 y flwyddyn.
Cynhaliwyd dau brosiect cyfalaf mawr yn ystod y flwyddyn, sef parhau i uwchraddio seilwaith TGCh y CNB a dechrau defnyddio cyflenwr ar gontract allanol, am gost o £641,000 a dechrau uwchraddio systemau 'cefn swyddfa' y CNB gan gynnwys awtomeiddio gwasanaethau adnoddau dynol a'r gyflogres, am gost o £146,000.
Drwy osod y seilwaith TGCh ar gontract allanol darperir gwell gwasanaeth a sicrheir arloesedd, gwerth am arian a diogelwch, a hefyd golyga y gall y CNB gael gafael ar gronfa fwy o sgiliau TG yn hawdd.
Ym mis Mawrth 2011 dechreuwyd ar y gwaith o ailwampio swyddfeydd ar brydles yn 114-116 George Street, Caeredin.
Yr Athro Tony Hazell Cadeirydd, CNB 24 Mehefin 2011
Yr Athro Dickon Weir-Hughes Prif Weithredwr a Chofrestrydd, CNB 24 Mehefin 2011
Adroddiad cydnabyddiaeth
Archwilir yr agweddau ariannol ar yr adroddiad hwn gan archwilwyr annibynnol a'r Swyddfa Archwilio Genedlaethol.
Adolygir cydnabyddiaeth y Prif Weithredwr a Chofrestrydd ac aelodau eraill yr uwch dîm rheoli bob blwyddyn. Mae'r Uwch Dîm Rheoli yn cynnwys cyfarwyddwyr sy'n atebol yn uniongyrchol i'r Prif Weithredwr a Chofrestrydd. Mae unrhyw godiad cyflog yn seiliedig ar y radd a roddir i'r unigolyn drwy'r adolygiad perfformiad a datblygu (APD) blynyddol, a gynhelir ym mis Ebrill. Mae'r Pwyllgor Cydnabyddiaeth yn cynghori'r Cadeirydd ar gydnabyddiaeth y Prif Weithredwr a Chofrestrydd; yna mae'n cynghori'r Prif Weithredwr a Chofrestrydd ar gydnabyddiaeth aelodau'r Uwch Dîm Rheoli. Mae penderfyniad ar gyfansoddiad y Pwyllgor Cydnabyddiaeth yn cael ei wneud ar hyn o bryd, ond bydd yn cynnwys tri aelod o'r Cyngor ac un aelod annibynnol. Meincnodir rolau aelodau'r Uwch Dîm Rheoli yn achlysurol gan drydydd partïon ac mae'r wybodaeth hon ar gael i'r Pwyllgor.
Caiff cydnabyddiaeth pob cyflogai arall ei adolygu bob blwyddyn hefyd. Fel sy'n wir am adolygiadau cyflog yr Uwch Dîm Rheoli gwneir cysylltiad uniongyrchol rhwng gradd APD pob unigolyn a'r hyn y dyfernir iddynt yn yr adolygiad cyflog. Bob blwyddyn bydd yr Uwch Dîm Rheoli yn penderfynu ar y cynnydd canrannol i'w gymhwyso i wahanol raddau APD pob cyflogai arall. Ystyrir fforddiadwyedd cyffredinol, cyfraddau costau byw, data meincnodi a data recriwtio a chadw. Er mwyn sicrhau cysondeb bydd rheolwyr yn gwneud argymhellion ar gyfer graddau APD eu haelodau tîm yn y lle cyntaf; gallai hyn newid ar ôl iddynt gael eu hadolygu gan reolwr rheolwr ac wedyn yr Uwch Dîm Rheoli. Caiff adolygiadau o berfformiad eu cwblhau, eu cymeradwyo, a'u hanfon i'r adran adnoddau dynol erbyn dechrau mis Mai fel bod unrhyw ddyfarniadau cyflog yn bodloni'r terfyn amser ar gyfer cyflogres mis Gorffennaf. Daw unrhyw ddyfarniadau cyflog i rym o 1 Ebrill. Mae gan y CNB ddogfen gyfarwyddyd ar gyflogau sy'n cynnwys manylion llawn y ffordd y mae'r trefniadau cyflog yn gweithio.
Caiff pob cyflogai gyfnod prawf o chwe mis ar ddechrau ei gyflogaeth. Gall pob cyflogai ymuno â chynllun pensiwn y CNB o ddechrau ei gyflogaeth. Mae'r cyflogai yn cyfrannu 6 y cant o'i gyflog. Cyfrennir 24.1 y cant gan y cyflogwr. Mae tua hanner y gweithlu yn aelodau o'r cynllun.
Yn unol â chontract cyflogaeth y Prif Weithredwr a Chofrestrydd rhaid i'r naill barti a'r llall roi chwe mis o rybudd i derfynu'r contract. Yn achos uwch reolwyr tri mis o rybudd sydd ei angen. Ar gyfer pob aelod arall o staff rhaid rhoi un neu ddau fis yn dibynnu ar y radd.
Y Prif Weithredwr a Chofrestrydd presennol yw'r Athro Dickon Weir-Hughes, a benodwyd ar 2 Tachwedd 2009. Ei gydnabyddiaeth yn 2010-2011 oedd £141,695 (2009-2010 o 2 Tachwedd 2009: £57,944. Talwyd £92,842 i'r Prif Weithredwr a Chofrestrydd blaenorol yn 2009-2010 ar gyfer y cyfnod hyd at 1 Tachwedd 2009).
Mae'r Athro Dickon Weir-Hughes yn aelod cyffredin o gynllun pensiwn y CNB (gweler nodyn 13). Mae ei sefyllfa bensiwn fel a ganlyn:
Yn ystod 2010-2011 roedd y cynnydd gwirioneddol yn ei bensiwn yn 60 oed rhwng £0 a £2,500 y flwyddyn (2009-2010: rhwng £0 a £2,500).
Petai'n derbyn yr uchafswm taliad arian parod di-dreth yn 60 oed, byddai'r cynnydd gwirioneddol yng ngwerth y cyfandaliad hwn yn y flwyddyn adrodd rhwng £5,000 a £7,500, a fyddai'n gadael cynnydd pensiwn gweddilliol o rhwng £0 a £2,500 y flwyddyn.
Roedd y pensiwn a gronnwyd yn 60 oed ar 31 Mawrth 2011 rhwng £30,000 a £35,000 y flwyddyn (31 Mawrth 2010 rhwng £25,000 a £30,000 y flwyddyn). Petai'n derbyn yr uchafswm taliad arian parod di-dreth yn 60 oed, byddai'r cyfandaliad hwn ar 31 Mawrth 2011 yn werth rhwng £145,000 a £150,000, a fyddai'n gadael pensiwn gweddilliol o rhwng £20,000 a £25,000 y flwyddyn.
Gwerth trosglwyddo cyfwerth ag arian parod buddiannau ar ddechrau'r flwyddyn oedd £475,000.
Y cynnydd gwirioneddol yn y gwerth trosglwyddo cyfwerth ag arian parod yn ystod 2010-2011, wedi'i addasu ar gyfer chwyddiant, i'r £1,000 agosaf oedd £10,000 (2009-2010: £0).
Gwerth trosglwyddo cyfwerth ag arian parod buddiannau ar 31 Mawrth 2011 oedd £483,000 (31 Mawrth 2010 £475,000). Y rheswm dros y gwahaniaeth rhwng y gwerth trosglwyddo ar ddechrau'r flwyddyn yn ogystal â'r cynnydd gwirioneddol yn ystod y flwyddyn, o gymharu â'r gwerth trosglwyddo ar 31 Mawrth 2011, yw'r newidiadau i'r tybiaethau ariannol a ddefnyddiwyd i gyfrifo gwerthoedd trosglwyddo ar y ddau ddyddiad gwahanol.
Ni chafodd y Prif Weithredwr a Chofrestrydd unrhyw fuddiannau anariannol (buddiannau mewn da) yn 2010-2011 nac yn 2009-2010.
Y Prif Weithredwr a Chofrestrydd yw'r unig gyflogai a benodir gan y Cyngor yn uniongyrchol ac sy'n atebol iddo yn uniongyrchol.
Ceir rhagor o wybodaeth am gydnabyddiaeth yn nodyn 13 i'r cyfrifon. Ni chaiff cyflogau unrhyw uwch gyflogeion eraill eu datgelu'n llawn, gan fod aelodau'r Cyngor yn gyfrifol am wneud penderfyniadau ynghylch hynny.
Ni chaiff aelodau'r Cyngor gydnabyddiaeth am eu gwasanaethau ond cânt lwfans mynychu blynyddol yn seiliedig ar y gofyniad i aelodau dreulio dau neu dri diwrnod y mis yn ymwneud â busnes y CNB. Caiff y Cadeirydd lwfans blynyddol yn seiliedig ar y gofyniad i dreulio dau neu dri diwrnod yr wythnos yn ymdrin â busnes y CNB.
Telir £12,000 y flwyddyn i aelodau'r Cyngor. Caiff y Cadeirydd £48,000 y flwyddyn. Telir lwfans mynychu o £260 y diwrnod am fynd i ddigwyddiadau hyfforddi a sefydlu cyn dechrau'r swydd.
Talwyd cyfanswm o £204,780 mewn lwfansau i aelodau'r Cyngor yn 2010-2011 (20092010: £204,260). Rhoddir manylion llawn y symiau a dalwyd yn y tabl ar dudalen 21.
Ni wnaed unrhyw daliadau arbennig i unrhyw aelod o'r Cyngor yn 2010-2011.
Treuliau a ffioedd aelodau'r Cyngor
Telir lwfans mynychu i aelodau'r Cyngor ac aelodau pwyllgorau drwy gyflogres arall gan ddidynnu treth incwm ac yswiriant gwladol. Ad-delir treuliau yr eir iddynt yn uniongyrchol wrth gyflawni dyletswyddau yn unol â pholisi teithio a chynhaliaeth i aelodau'r CNB.
Lle y cynhelir cyfarfodydd yn Llundain, ystyrir bod treuliau yn fuddiant mewn da trethadwy. Mae'r CNB yn talu'r dreth incwm a'r yswiriant gwladol sy'n codi drwy gytundeb setliad TWE â CThEM. Yn 2010-2011 darparwyd £24,394 ar gyfer y rhwymedigaeth dreth hon mewn perthynas ag aelodau'r Cyngor (2009-2010: £17,249). Ni ellir datgelu'r dreth a oedd yn daladwy ar fuddiannau mewn da tybiedig ar gyfer pob aelod unigol o'r Cyngor, oherwydd fe'i cyfrifir yn gyffredinol yn seiliedig ar gyfanswm y treuliau a chyfran aelodau'r Cyngor a deiliaid swyddi eraill y CNB (hynny yw, aelodau partner pwyllgorau ac aelodau panel cymhwyster i ymarfer) mewn bandiau treth incwm gwahanol.
Mae'r treuliau y ceir rhwymedigaeth dreth mewn perthynas â hwy wedi'u cynnwys yn y tabl isod.
Caiff aelodau partner, hynny yw, aelodau nad ydynt yn aelodau o'r cyngor ond sy'n aelodau o bwyllgorau lwfans mynychu dyddiol o £260 ynghyd â threuliau teithio rhesymol.
1 Aelod o'r Cyngor hyd at 31 Rhagfyr 2010
2 Aelod o'r Cyngor o 1 Ionawr 2011 gan gael hyfforddiant sefydlu ym mis Rhagfyr 2010
Cafodd Julia Drown, aelod partner, ei phenodi'n Gadeirydd y Pwyllgor Archwilio ym mis Rhagfyr 2010. Yn 2010-2011 talwyd lwfans mynychu o £520 iddi am gyflawni'r rôl hon, a chafodd dreuliau a ystyriwyd yn fuddiant mewn da o £93. Cyn y penodiad hwn, bu'n aelod o'r Pwyllgor Cynllunio Busnes a Llywodraethu (a ddiddymwyd ym mis Rhagfyr 2010) a chafodd lwfansau a threuliau yn rhinwedd y rôl hon. Drwy gydol 2010-2011, parhaodd i fod yn aelod o Ymddiriedolwyr y Gronfa Bensiwn a chaiff y lwfansau a'r treuliau a gafodd yn hyn o beth eu nodi hefyd (gweler y tabl ar dudalen 22).
Cadeirydd y Pwyllgor Archwilio, Risg a Sicrwydd (sef y pwyllgor a fodolai cyn y Pwyllgor Archwilio) oedd yr aelod Cyngor David Pyle. Datgelir cyfanswm ei daliadau yn y tabl ar dudalen 21.
Lwfans mynychu a threuliau Julia Drown 2010-2011
Dulliau o asesu perfformiad
Cytunodd y Cyngor ar y system arfarnu ar gyfer ei aelodau yn 2010. Rhydd y system hunanarfarniad blynyddol; a sesiwn adborth sy'n rhoi cyfle i aelodau'r Cyngor drafod eu profiadau o'r Cyngor gyda'r Cadeirydd. Mae'r system yn seiliedig ar gymhwysedd, fel sy'n wir am lawer o systemau a ddefnyddir i adolygu aelodau bwrdd. Bydd aelodau'n cwblhau ffurflen hunanarfarnu ac yn cwrdd â'r Cadeirydd am drafodaeth ac adborth ynghyd â nodi unrhyw anghenion o ran hyfforddiant.
Mae Cadeirydd y Cyngor yn destun proses arfarnu 360 gradd a fydd yn cynnwys adborth gan aelodau'r Cyngor, aelodau'r uwch dîm rheoli a rhanddeiliaid allanol sydd mewn cysylltiad rheolaidd â'r Cadeirydd.
Yr Athro Tony Hazell Cadeirydd, CNB 24 Mehefin 2011
Yr Athro Dickon Weir-Hughes Prif Weithredwr a Chofrestrydd, CNB 24 Mehefin 2011
Strwythur, llywodraethu a rheoli
Mae'r ymddiriedolwyr yn cyflwyno eu hadroddiad a'r datganiadau ariannol ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben 31 Mawrth 2011. Wrth lunio'r adroddiad hwn, mae'r ymddiriedolwyr wedi cydymffurfio â Deddf Elusennau 1993 ynghyd â safonau cyfrifyddu cymwys. Cyflwynir y datganiadau yn y fformat sy'n ofynnol gan y Datganiad o'r Arfer a Argymhellir ar gyfer Cyfrifyddu a Chyflwyno Adroddiadau gan Elusennau (a ddiwygiwyd ym mis Mawrth 2005).
Aelodau'r Cyngor
Y Cyngor yw corff llywodraethu'r CNB. Mae ganddo 14 o aelodau: saith aelod cofrestredig a saith aelod lleyg. Penodir pob un gan y Cyfrin Gyngor. Cafodd yr aelodau canlynol o'r Cyngor eu penodi ar 1 Ionawr 2009 oni nodir fel arall:
Yr Athro Tony Hazell (Cadeirydd)
Alison Aitken
Christina Baron
(wedi ymddeol ar 31 Rhagfyr 2010)
Dr Kuldip Bharj OBE
(ailbenodwyd ar 1 Ionawr 2011)
Yr Athro Judith Ellis MBE
Joyce Fletcher
Lorna Jacobs
(ailbenodwyd ar 1 Ionawr 2011)
Gayle Nelson
(ailbenodwyd ar 1 Ionawr 2011)
Grahame Owen
David Pyle
(ailbenodwyd ar 1 Ionawr 2011)
Carole Rees-Williams
(ailbenodwyd ar 1 Ionawr 2011)
Yr Athro Mary Renfrew
Ruth Sawtell
(penodwyd ar 1 Mawrth 2009)
Beatrice Teuten
(penodwyd ar 1 Ionawr 2011)
Yr Athro Jane Tunstill
Mae'r Cyngor yn cyfarfod yn ffurfiol 10 gwaith y flwyddyn, gan gynnal sesiwn anffurfiol sy'n para deuddydd lle y mae'n ystyried ei effeithiolrwydd fel Cyngor yn ogystal â'r amgylchedd allanol newidiol y mae prosesau rheoleiddio gofal iechyd yn gweithredu ynddo a sut y bydd hyn yn effeithio ar ein strategaeth yn y dyfodol.
Mae'r Cyngor wedi adolygu a chytuno ar ei gynllun dirprwyo yn sgîl y newidiadau hyn sy'n pennu cyfrifoldebau'r Cyngor, y pwyllgorau a'r Prif Weithredwr a Chofrestrydd. Mae'r Cyngor a'r pwyllgorau yn gweithio o fewn rheolau sefydlog sydd hefyd wedi cael eu hadolygu a'u diwygio.
Mae holl gyfarfodydd y Cyngor a'r pwyllgorau yn agored, gydag agendâu, cofnodion a phapurau ar gael i'r cyhoedd onid ystyrir eu bod yn gyfrinachol yn unol â meini prawf llym a ddiffinnir mewn rheolau sefydlog.
Pwyllgorau
Mae'r strwythur pwyllgorau yn cynnwys pedwar pwyllgor. Mae un o'r rhain, sef y Pwyllgor Bydwreigiaeth, yn bwyllgor polisi. Mae'r pwyllgorau eraill yn gwneud penderfyniadau ynghylch y modd y llywodraethir y sefydliad. Y rhain yw'r Bwrdd Penodiadau, y Pwyllgor Archwilio a'r Pwyllgor Cydnabyddiaeth.
Mae'r pwyllgorau'n cynnwys aelodau o'r Cyngor ac aelodau partner a gafodd eu recriwtio yn erbyn cymwyseddau sy'n benodol i gylch gwaith y pwyllgor.
Pwyllgor Bydwreigiaeth
Mae'r Pwyllgor Bydwreigiaeth yn bwyllgor statudol. Ei gylch gwaith yw cynghori'r Cyngor ar bob mater sy'n ymwneud â bydwreigiaeth. Wedi'i gadeirio gan yr Athro Kuldip Bharj, mae'r pwyllgor yn cynnwys dau aelod o'r Cyngor ac wyth aelod partner. Mae pum bydwraig a phum aelod lleyg ar y pwyllgor.
Pwyllgor Archwilio
Mae'r Pwyllgor Archwilio yn gyfrifol am sicrhau bod gan y Cyngor reolaethau effeithiol a bod systemau priodol ar waith i reoli risg. Cadeirir y pwyllgor gan Julia Drown ac mae'n cynnwys tri aelod o'r Cyngor a thri aelod partner.
Pwyllgor Cydnabyddiaeth
Mae'r Pwyllgor Cydnabyddiaeth yn gyfrifol am gynghori Cadeirydd y Cyngor ar benodiad a chydnabyddiaeth y Prif Weithredwr a Chofrestrydd ac am gynghori'r Prif Weithredwr a Chofrestrydd ar benodiad a chydnabyddiaeth aelodau'r uwch dîm rheoli, gan sicrhau tegwch a gonestrwydd a bod arfer da ym maes llywodraethu corfforaethol yn cael ei ddilyn.
Rheoli
Ers mis Tachwedd 2009, Dickon Weir-Hughes fu'r Prif Weithredwr a Chofrestrydd. Mae'n atebol i'r Cyngor am reoli'r CNB.
Er bod y CNB yn gweithio ledled Cymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon, ei brif fannau busnes yw:
Cynghorwyr y Cyngor
Archwilwyr ar y Cyd
haysmacintyre Chartered Accountants Fairfax House 15 Fulwood Place London WC1V 6AY
Bancwyr
HSBC 117 Great Portland Street London W1A 4UY
Archwilwyr Mewnol
PKF
Accountants and Business Advisors Farringdon Place 20 Farringdon Road London EC1M 3AP
Adolygu risg
Rydym yn cynnal adolygiadau rheolaidd o'n hamcanion i nodi risgiau a rhwystrau a allai ein hatal rhag cyflawni ein hamcanion. Rydym wedi gweithredu systemau a gweithdrefnau i liniaru a rheoli risgiau. Ceir rhagor o wybodaeth am reoli risg yn y datganiad am reolaeth fewnol ar dudalennau 30 i 33.
Budd y cyhoedd
Mae nodau'r CNB yn bodloni gofynion Deddf Elusennau 2006 o ran diben elusennol: datblygu addysg mewn perthynas â phennu safonau ar gyfer addysg nyrsio a bydwreigiaeth, a datblygu iechyd mewn perthynas â phennu safonau ar gyfer ymarfer nyrsio a bydwreigiaeth a'n gweithgareddau cymhwyster i ymarfer. Rydym o'r farn ein bod yn cyflawni dwy egwyddor allweddol budd y cyhoedd, fel y'u diffinnir gan y Comisiwn Elusennau, sef yn gyntaf yr angen i allu nodi buddiannau ac yn ail fod yn rhaid i'r budd fod yn fudd i'r cyhoedd. Mae ein gwaith yn sicrhau bod pob unigolyn sy'n derbyn gofal nyrsio a bydwreigiaeth yn gallu bod yn dawel ei feddwl ynghylch safon y gofal hwnnw, a bod y rheini nad ydynt yn gymwys i ymarfer yn cael eu dwyn i gyfrif, ac felly fod iechyd a lles y cyhoedd yn cael eu diogelu.
Gall y Cyngor gadarnhau ei fod wedi cydymffurfio â'r ddyletswydd yn adran 4 o Ddeddf Elusennau 2006 i roi sylw dyledus i'r canllawiau ar fudd y cyhoedd a gyhoeddwyd gan y Comisiwn wrth bennu'r gweithgareddau a gyflawnir gan yr elusen. Mae'r Cyngor yn ystyried budd y cyhoedd wrth wneud penderfyniadau. Cafodd y Cyngor ei atgoffa'n ffurfiol o'r cyfrifoldebau hyn mewn cyfarfod a gynhaliwyd ar 26 Mai 2011.
Archwilwyr ar y Cyd
Comptroller and Auditor General National Audit Office 157-197 Buckingham Palace Road Victoria London SW1W 9SP
Cyfreithwyr
Field Fisher Waterhouse 35 Vine Street London EC3N 2AA
Cymru
Mae'r CNB yn gweithio'n agos â Llywodraeth Cymru, y Prif Nyrs ac uwch swyddogion eraill yn ogystal â chyflawni ystod eang o weithgareddau yng Nghymru. Roedd 32,973 o nyrsys a bydwragedd wedi'u cofrestru gan y CNB yng Nghymru ym mis Mawrth 2011, o gymharu â 27,492 ym mis Mawrth 2010.
Yr Alban
Mae'r CNB wedi'i gofrestru â Swyddfa Rheoleiddiwr Elusennau'r Alban ers mis Mehefin 2007. Fel pob un o wledydd y DU, mae'r CNB yn cyflawni nifer o weithgareddau yn yr Alban ac yn mwynhau cydberthynas waith agos â Phrif Nyrs ac uwch swyddogion eraill yr Alban. Mae'r CNB yn agor swyddfa a man gwrandawiadau yng Nghaeredin, a phenodwyd cyfarwyddwr cynorthwyol ar gyfer materion yr Alban a Gogledd Iwerddon. Roedd 66,639 o nyrsys a bydwragedd ar ein cofrestr yn yr Alban ym mis Mawrth 2011, o gymharu â 70,267 ym mis Mawrth 2010.
Gogledd Iwerddon
Bydd y CNB yn cofrestru fel elusen yng Ngogledd Iwerddon pan fydd Comisiwn Elusennau Gogledd Iwerddon yn dechrau cofrestru elusennau sydd eisoes wedi'u cofrestru â Chomisiwn Elusennau Cymru a Lloegr. Cyflawnodd y CNB nifer o weithgareddau yng Ngogledd Iwerddon ac mae'n mwynhau cydberthnasau gwaith agos â Phrif Nyrs ac uwch swyddogion eraill Gogledd Iwerddon. Cyfarwyddwr cynorthwyol materion yr Alban a Gogledd Iwerddon sy'n arwain y gwaith hwn. Roedd 22,436 o nyrsys a bydwragedd ar ein cofrestr yng Ngogledd Iwerddon ym mis Mawrth 2011, o gymharu ag 21,811 ym mis Mawrth 2010.
Gwybodaeth archwilio berthnasol
Hyd y gwyddom, nid oes unrhyw wybodaeth archwilio berthnasol nad yw archwilwyr y CNB yn ymwybodol ohoni. Rydym wedi cymryd yr holl gamau angenrheidiol i ddwyn ein sylw at unrhyw wybodaeth archwilio berthnasol a phennu bod archwilwyr y CNB yn ymwybodol o'r wybodaeth honno.
Yr Athro Tony Hazell Cadeirydd, CNB 24 Mehefin 2011
Yr Athro Dickon Weir-Hughes Prif Weithredwr a Chofrestrydd, CNB 24 Mehefin 2011
Cynlluniau ar gyfer y dyfodol
Cynlluniwyd holl weithgareddau'r CNB i'n helpu i gyflawni ein hamcan statudol.
Darparwn y gwasanaethau rheoleiddio canlynol:
* Rydym yn cofrestru pob nyrs a bydwraig ac yn sicrhau bod ganddi'r cymwysterau priodol a'i bod yn gymwys i weithio yn y DU.
* Rydym yn gosod safonau addysg ac yn sicrhau ansawdd y broses o ddarparu addysg nyrsio a bydwreigiaeth cyn cofrestru.
* Rydym yn sicrhau bod gan nyrsys a bydwragedd y sgiliau a'r wybodaeth ddiweddaraf a'u bod yn cynnal safonau eu cod proffesiynol ('Y Cod').
* Rydym yn sicrhau bod bydwragedd yn ddiogel i ymarfer drwy osod rheolau ar gyfer eu hymarfer a'u goruchwyliaeth.
* Rydym yn ymchwilio i honiadau a wneir yn erbyn nyrsys a bydwragedd nad ydynt o bosibl wedi dilyn y cod.
Heriau strategol
Mae heriau newydd yn ein hwynebu yn y flwyddyn i ddod. Byddwn yn gweithio i ateb yr heriau hyn tra'n gwella ein heffeithiolrwydd fel y gallwn barhau i gyflawni ein hamcan statudol.
Gwyddom fod yr amgylchedd y mae nyrsys a bydwragedd yn ymarfer ynddo yn newid:
* Mae iechyd a ffordd o fyw'r bobl sy'n defnyddio gwasanaethau nyrsio a bydwreigiaeth yn newid. Mae hyn yn rhannol am fod poblogaeth y DU yn heneiddio. Yn ogystal ag anghenion iechyd y cyhoedd newidiol, mae gan y cyhoedd ddisgwyliadau cynyddol o ran y rôl y byddant yn ei chwarae yn eu gofal iechyd eu hunain a sut y bydd gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn eu helpu.
* Mae'r sector cyhoeddus cyfan yn profi cyfyngiadau ariannol nas gwelwyd erioed o'r blaen. Mae arbedion effeithlonrwydd a gwelliannau i gynhyrchiant yn faterion craidd yn barod. Bydd angen i'r cyhoedd gael sicrwydd na pheryglir ei ddiogelwch a'i les.
* Yn sgîl modelau darparu gwasanaethau newydd mae nyrsys a bydwragedd yn gweithio mewn lleoliadau gwahanol ac mewn ffyrdd gwahanol, mewn amrywiaeth o strwythurau cyflogaeth. Os bydd y tueddiadau hyn yn parhau, bydd modelau traddodiadol o nyrsys a bydwragedd yn gweithio mewn lleoliadau acíwt neu ysbytai ac yn trin cyflyrau yn gwanhau.
* Mae rolau nyrsys a bydwragedd yn esblygu wrth i rai gamu i rolau mwy datblygedig. Bydd y gweithlu nyrsio a bydwreigiaeth cyffredinol yn cynnwys rolau mwy amrywiol wrth i gyflogwyr chwilio am hyblygrwydd.
* Bydd yr angen i ddisodli gweithlu nyrsio a bydwreigiaeth profiadol sy'n heneiddio yn dod yn her sylweddol i gyflogwyr yn fuan iawn.
Er mwyn ateb yr heriau hyn bydd angen i'r CNB fod yn effeithiol, yn flaengar ac yn hyblyg. I gyflawni hyn byddwn yn gwneud y canlynol:
* gosod safonau addysg ac ymarfer uchel i nyrsys a bydwragedd. Byddwn yn monitro ac yn sicrhau ansawdd rhaglenni addysg cyn cofrestru ac yn pennu disgwyliadau clir ar gyfer nyrsys a bydwragedd wrth eu gwaith
* gweithio gyda rheoleiddwyr ac asiantaethau eraill i ddiogelu iechyd a lles y cyhoedd drwy rannu gwybodaeth lle y bo'n briodol a chymryd camau chwim lle yr amlygir arfer gwael
* parhau i wella ein swyddogaeth cymhwyster i ymarfer a gweithio'n galed i leihau ôlgroniadau a gwella prosesau staffio a pherfformiad
* sicrhau bod ein gwaith yn cael ei lywio gan anghenion ein cwsmeriaid gan gynnwys y cyhoedd, nyrsys a bydwragedd, addysgwyr a chyflogwyr
* parhau i ddatblygu ein gwasanaethau er mwyn ategu'r gwaith o gyflawni ein swyddogaethau statudol yn effeithiol
* dod yn fwy amlwg a gweithgar ymhob rhan o'r DU.
Nodau strategol
Erys ein hymrwymiad i gyflawni ein tri nod strategol erbyn 2014. Mae'r rhain wrth wraidd ein gwaith ac yn sail i'n cynlluniau ar gyfer y dyfodol:
* Diogelu: Bydd diogelwch y cyhoedd wrth wraidd popeth a wnawn. Bydd ein gwaith yn seiliedig ar y buddiannau y gallwn eu cynnig i'r cyhoedd ac yn cael ei fesur yn eu herbyn.
* Rhanddeiliaid: Bydd gennym gydberthnasau agored ac effeithiol a fydd yn ein galluogi i weithio er budd y cyhoedd.
* Staff: Bydd gan ein staff y sgiliau, y wybodaeth a'r systemau ategol sydd eu hangen i'n helpu i ddarparu gwasanaethau ardderchog i'r cyhoedd a'r bobl a reoleiddir gennym.
Datganiad o gyfrifoldebau'r Cyngor a'i Brif Weithredwr a Chofrestrydd mewn perthynas â'r cyfrifon
Paratoir y cyfrifon yn unol â'r Canllawiau ar Gyfrifon a roddwyd gan y Cyfrin Gyngor sy'n ei gwneud yn ofynnol i'r cyfrifon gael eu paratoi yn unol â'r Datganiad o'r Arfer a Argymhellir ar gyfer Cyfrifyddu a Chyflwyno Adroddiadau gan Elusennau a bod y cyfrifon hefyd yn cydymffurfio â'r Safonau Cyfrifyddu cymwys a gyhoeddwyd neu a fabwysiadwyd gan y Bwrdd Safonau Cyfrifyddu.
Mae Gorchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001 yn ei gwneud yn ofynnol i baratoi ac archwilio cyfrifon blynyddol. Mae'r Cyngor a'i Brif Weithredwr a Chofrestrydd (fel Swyddog Cyfrifyddu) yn gyfrifol am baratoi a chymeradwyo'r cyfrifon.
Mae'r gyfraith sy'n gymwys i elusennau a gofrestrir yng Nghymru a Lloegr a'r Alban yn ei gwneud yn ofynnol i'r Cyngor baratoi datganiadau ariannol ar gyfer pob blwyddyn ariannol sy'n rhoi darlun cywir a theg o sefyllfa'r elusen, yr adnoddau sy'n dod i mewn a'r broses o ddefnyddio adnoddau'r elusen ar gyfer y cyfnod hwnnw. Wrth baratoi'r cyfrifon hyn rhaid iddynt wneud y canlynol:
* dilyn y cyfarwyddiadau ar gyfrifon cymwys a gyhoeddwyd gan y Cyfrin Gyngor
* dewis polisïau cyfrifyddu addas a'u rhoi ar waith yn gyson
* dilyn y dulliau gweithredu a'r egwyddorion a geir yn y Datganiad o'r Arfer a Argymhellir ar gyfer Elusennau
* llunio barn ac amcangyfrifon ar sail resymol
* paratoi'r cyfrifon ar sail busnes byw, onid yw'n amhriodol tybio y bydd y Cyngor yn parhau i weithredu
* datgan p'un a ddilynwyd safonau cyfrifyddu cymwys, a datgelu ac esbonio unrhyw wyro perthnasol oddi wrthynt yn y datganiadau ariannol.
Mae'r Cyngor a'i Brif Weithredwr a Chofrestrydd yn gyfrifol am gadw cofnodion cyfrifyddu cywir sy'n datgelu gyda chywirdeb rhesymol, ar unrhyw adeg, sefyllfa ariannol y Cyngor ac sy'n eu galluogi i sicrhau bod y cyfrifon yn cydymffurfio â Deddf Elusennau 1993, Deddf Buddsoddiadau Elusennau ac Ymddiriedolwyr (yr Alban) 2005, Rheoliadau Cyfrifon Elusennau (yr Alban) 2006 a Gorchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001. Maent hefyd yn gyfrifol am ddiogelu asedau'r Cyngor ac felly am gymryd camau rhesymol i atal a chanfod achosion o dwyll ac afreoleidd-dra arall.
Mae'r Cyfrin Gyngor wedi penodi Prif Weithredwr a Chofrestrydd y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth yn Swyddog Cyfrifyddu'r Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth. Nodir ei gyfrifoldebau perthnasol fel Swyddog Cyfrifyddu, yn cynnwys ei gyfrifoldeb am briodoldeb a rheoleidd-dra cyllid cyhoeddus y mae'n atebol amdano, ac am gadw cofnodion cywir, ym Memorandwm y Swyddog Cyfrifyddu, a gyhoeddwyd gan y Cyfrin Gyngor, ac yn Managing Public Money.
Yr Athro Tony Hazell Cadeirydd, y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth
24 Mehefin 2011
Datganiad am reolaeth fewnol ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben 31 Mawrth 2011
Cwmpas y cyfrifoldeb
Fel Swyddog Cyfrifyddu a Chadeirydd y Cyngor, rydym yn gyfrifol am gynnal system gadarn o reolaeth fewnol sy'n cefnogi'r broses o gyflawni polisïau, nodau ac amcanion y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth (CNB), tra'n diogelu'r arian a'r asedau cyhoeddus yr ydym yn gyfrifol amdanynt yn bersonol.
Mae rôl Prif Weithredwr a Chofrestrydd y CNB yn cynnwys dyletswyddau Swyddog Cyfrifyddu. Mae'r Prif Weithredwr a Chofrestrydd yn gyfrifol am gyflawni rhwymedigaethau'r Cyngor o dan Orchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001 ac mae'n atebol i'r Cyfrin Gyngor a'r CNB.
Diben y system rheolaeth fewnol
Cynlluniwyd y system rheolaeth fewnol i reoli risg i lefel resymol sy'n gyson ag awydd am risg y CNB ac sy'n ei alluogi i gyflawni ei bolisïau, nodau ac amcanion. Felly dim ond sicrwydd rhesymol o effeithiolrwydd y gall ei roi ac nid sicrwydd absoliwt. Mae'r system rheolaeth fewnol yn seiliedig ar broses a gynlluniwyd i nodi a blaenoriaethu risgiau i gyflawni polisïau, nodau ac amcanion y CNB. Mae'r system rheoli risg wedi'i chynllunio i werthuso'r tebygolrwydd y gwireddir y risgiau hynny a'u heffaith ddilynol ac i gymryd camau ymdrin â risg er mwyn eu rheoli mewn ffordd effeithlon, effeithiol a darbodus. Bu system rheolaeth fewnol ar waith yn y CNB ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben 31 Mawrth 2011 a hyd at ddyddiad cymeradwyo'r adroddiad blynyddol a'r cyfrifon.
Ymdrin â risg
Mae'r broses o reoli risg wedi newid eleni, yn unol ag adolygiad o addasrwydd at ddiben y CNB a'r gwaith o ad-drefnu'r system lywodraethu. Bellach mae'r Bwrdd Arwain Corfforaethol newydd (sy'n disodli'r Bwrdd Rheoli Gweithredol a fodolai gynt), a'r Pwyllgor Archwilio (y Pwyllgor Archwilio, Risg a Sicrwydd hyd at fis Rhagfyr 2010) yn craffu ar y risgiau uwch o bryd i'w gilydd. Mae'r fframwaith risg sy'n gymwys i'r sefydliad cyfan yn cynnwys canllawiau ar nodi, mesur a rheoli risg. Mae pob cyfarwyddwr yn gyfrifol am reoli'r risgiau yn ei briod ardaloedd. Cedwir cofrestrau unigol ar gyfer prosiectau a rhaglenni, gyda chyfarwyddwyr yn gweithredu fel noddwyr ar gyfer y prosiectau yn eu hardaloedd ac yn cymryd cyfrifoldeb am gyfeirio unrhyw risgiau prosiect sylweddol i'r gofrestr risg gorfforaethol. Caiff risgiau isel eu cofnodi ac mae proses gyfeirio ar waith lle y caiff y risgiau mwyaf eu cyfeirio i'r gofrestr risg gorfforaethol. Mae'r Pwyllgor Archwilio yn monitro cynllun blynyddol i gynnal y broses o reoli risg. Mae'r Cyngor yn monitro'r risgiau strategol a gweithredol mwyaf i'r sefydliad yn fynych; adolygir y gofrestr risg gorfforaethol bob yn ail gyfarfod a chaiff y gofrestr risg lawn ei chyhoeddi ar allrwyd aelodau'r Cyngor bob pythefnos.
Mae'r system yn cynnwys:
* cofrestr risg gorfforaethol a chofrestrau prosiectau
* cyfarfodydd rheolaidd rhwng y tîm Llywodraethu a rheolwyr unigol, i drafod risg
* trafodaethau rheolaidd ar risg yng nghyfarfodydd tîm y gyfarwyddiaeth (a gadarnhawyd gan y tîm Llywodraethu)
* hyfforddiant ymwybyddiaeth risg i staff cymorth
* arweiniad a chyngor drwy'r adran Lywodraethu
* polisïau rheoli digwyddiadau; mae'r adran Lywodraethu yn monitro digwyddiadau am dueddiadau a risgiau posibl. Ar hyn o bryd mae polisi digwyddiadau newydd yn cael ei ddatblygu.
* Mae adroddiadau ar y gwersi a ddysgwyd ar gael ar gyfer pob prosiect/digwyddiad mawr.
Y fframwaith risg a rheoli
Cytunodd y Cyngor ar awydd am risg y CNB ym mis Gorffennaf 2010. Mae'r CNB yn troedio'n ofalus pan ddaw i risg yn y rhan fwyaf o feysydd ond mae'n ei hosgoi mewn perthynas â diogelu'r cyhoedd, effaith ariannol, iechyd a diogelwch, diogelu data sensitif a diogelu hyder y cyhoedd.
Cafodd adroddiad cyd-destun strategol, a oedd yn amlygu'r risgiau strategol tymor hwy i'r nodau a amlinellwyd yn y cynllun rheoli, ei drafod gan y Cyngor o bryd i'w gilydd yn ystod y flwyddyn.
Eleni cynhaliwyd archwiliad o aeddfedrwydd risg gan yr archwilwyr mewnol. Yn eu barn hwy roedd proses rheoli risg y CNB 'wedi'i diffinio gan risg', h.y. nododd fod fframwaith risg priodol ar waith, gyda risgiau a chamau lliniaru yn cael eu cofnodi. Fodd bynnag, ni ellir dibynnu'n gyfan gwbl ar y broses rheoli risg i amlygu materion risg na sicrhau bod materion risg yn cael eu lliniaru i'r graddau a ddymunir. Cafodd yr argymhellion yn yr archwiliad o aeddfedrwydd risg eu hymgorffori yn y fframwaith risg newydd.
Mae'r system rheolaeth fewnol yn seiliedig ar fframwaith o wybodaeth reoli reolaidd, gwahanu dyletswyddau a system dirprwyo ac atebolrwydd. Mae'r Pwyllgor Archwilio yn goruchwylio rhaglen archwilio mewnol strategol sy'n adolygu rheolaethau mewnol gweithgareddau allweddol o fewn y sefydliad. Caiff y pwyllgor adroddiadau archwilio rheolaidd ynghyd â gwybodaeth am hynt cynlluniau.
Mae'r fframwaith risg a rheoli yn cynnwys:
* Cyngor sy'n cwrdd i ystyried cynlluniau a chyfeiriad strategol y CNB
* proses lywodraethu sy'n cynnwys cynllun dirprwyo, ynghyd â rheolau sefydlog y Cyngor a chodau ymddygiad ar gyfer aelodau
* cynllun busnes strategol sydd wedi'i lunio gan y CNB ac y mae'r Cyngor wedi cytuno arno ac yn ei fonitro
* prosesau cyfarwyddiaeth a chyllidebu prosiectau sydd â chyllideb flynyddol a gaiff ei monitro a'i hadolygu gan y CNB ac y mae'r Cyngor yn cytuno arni
* system o fesur perfformiad drwy ddangosyddion perfformiad allweddol
* rheoliadau ariannol â gweithdrefnau sydd wedi'u diffinio'n glir ar gyfer awdurdodi a rheoli eitemau refeniw a gwariant cyfalaf
* polisi diogelwch gwybodaeth a gyflwynwyd yn ddiweddar yn cynnwys gweithdai a hyfforddiant i staff.
Adolygiad o effeithiolrwydd
Fel Swyddog Cyfrifyddu a Chadeirydd y Cyngor, rydym yn gyfrifol am adolygu effeithiolrwydd y system rheolaeth fewnol. Caiff ein hadolygiad ei lywio gan waith yr adran Lywodraethu, ein harchwilwyr mewnol sef PKF (UK) LLP a'r rheolwyr gweithredol o fewn y sefydliad sy'n gyfrifol am ddatblygu a chynnal y fframwaith rheolaeth fewnol. Caiff ein hadolygiad ei lywio hefyd gan y canfyddiadau yn adolygiad perfformiad blynyddol y Cyngor Rhagoriaeth Rheoleiddio Gofal Iechyd. Ystyriwn y sylwadau a wneir gan yr archwilwyr allanol yn eu llythyrau rheoli a'u hadroddiadau a gweithredwn arnynt. Mae'r archwilwyr mewnol yn gweithio i gynllun blynyddol y mae'r Pwyllgor Archwilio yn cytuno arno ac maent yn adrodd yn ôl i'r pwyllgor bob chwarter. Yn dilyn archwiliad, gwneir argymhellion ar gyfer gwelliant parhaus a chaiff cynnydd ei fonitro gan y Bwrdd Arwain Corfforaethol bob deufis. Fe'n cynghorwyd a'n cefnogwyd gan y Bwrdd Arwain Corfforaethol a'r Pwyllgor Archwilio yn ystod y flwyddyn.
Y llynedd gweithredwyd polisïau damweiniau a digwyddiadau er mwyn dysgu o ddigwyddiadau a sicrhau bod system gwelliant parhaus ar waith. Fodd bynnag, daeth yn amlwg nad oedd staff yn ddigon ymwybodol o'r polisïau hyn ac y gellid eu datblygu ymhellach. Felly, cafodd y polisïau damweiniau a digwyddiadau eu cyfuno ac mae grŵp prosiect wedi bod yn gweithio ar broses newydd ar gyfer cofnodi digwyddiadau, a gaiff ei lledaenu'n eang.
Cynhaliwyd archwiliadau mewnol yn y meysydd canlynol: llywodraethu; rheoli risg; rheoli diogelwch data; systemau ariannol; panelwyr cymhwyster i ymarfer; profion ac asesiadau cofrestru; bydwreigiaeth a rheolaethau gwefan.
Mae ein hadolygiad o effeithiolrwydd y system rheolaeth fewnol yn cynnwys:
* adroddiadau cyfnodol gan Gadeirydd y Pwyllgor Archwilio, i'r Cyngor
* cynllun archwilio mewnol strategol tair blynedd, sydd wedi'i gynllunio i dargedu meysydd risg uchel ac y mae'r pwyllgor wedi cytuno arno ac yn ei fonitro
* swyddogaeth archwilio mewnol allanol sy'n gweithredu o dan reolaeth yr adran Lywodraethu ac sy'n atebol i'r Pwyllgor Archwilio
* adroddiadau rheolaidd ar gynnydd yn erbyn cynlluniau ac adroddiadau archwilio mewnol rheolaidd i'w trafod
* cynlluniau gweithredu rheolwyr lle y caiff gwelliannau i systemau rheolaeth eu nodi a chaiff cynnydd ei fonitro gan y Bwrdd Arwain Corfforaethol a'r Pwyllgor Archwilio
* adroddiad blynyddol ar effeithiolrwydd y systemau rheolaeth fewnol a adolygir.
Roedd a wnelo'r prif risgiau a oedd yn wynebu'r CNB yn 2010-2011 â'r canlynol:
* methu â gwella prosesau Cymhwyster i Ymarfer yn ddigon cyflym i atal swyddogaeth statudol rhag gweithredu'n annigonol; h.y. gwallau diogelwch data; ymdrin ag achosion mewn ffordd anghyson, gan arwain at wneud penderfyniadau anghyson a mwy o achosion yn cronni
* risgiau i ddiogelwch cleifion a'r cyhoedd os bydd unigolion yn cael eu cynnwys ar y gofrestr drwy raglenni hyfforddi nas cymeradwywyd
* effaith deddfwriaeth yr UE ar gydnabod cymwysterau nyrsys a bydwragedd sydd wedi'u hyfforddi yn yr UE. Roedd hyn yn ymwneud yn benodol â darparu profion dawn a rhaglenni addasu.
Materion rheolaeth fewnol sylweddol
Y prif faes sy'n profi materion rheolaeth fewnol sylweddol yw Cymhwyster i Ymarfer. Penodwyd Cyfarwyddwr Cymhwyster i Ymarfer newydd ym mis Awst 2010 ac mae wedi bod yn arwain adolygiad cynhwysfawr o'r holl brosesau Cymhwyster i Ymarfer. Mae'r adolygiad hwn yn ystyried yr holl argymhellion o archwiliad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol o'r cam cyntaf ar ein gweithdrefnau cymhwyster i ymarfer a gynhaliwyd ym mis Gorffennaf 2010. Caiff cynnydd ei fonitro drwy gynllun gweithredu Cymhwyster i Ymarfer a drafodir yn wythnosol gan yr uwch dîm rheoli Cymhwyster i Ymarfer ac a oruchwylir gan y Cyngor. Rydym yn hyderus y caiff cynnydd ei wneud yn 2011-2012.
Yr Athro Tony Hazell Cadeirydd, CNB 24 Mehefin 2011
Yr Athro Dickon Weir-Hughes Prif Weithredwr a Chofrestrydd, CNB 24 Mehefin 2011
Adroddiad yr Archwilwyr Annibynnol i'r Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth
Rydym wedi archwilio datganiadau ariannol y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben 31 Mawrth 2011 sy'n cynnwys y Datganiad am Weithgareddau Ariannol, y Fantolen, y Datganiad Llif Arian Parod a'r nodiadau cysylltiedig. Mae'r fframwaith adrodd ariannol a roddwyd ar waith wrth eu paratoi yn unol â chyfraith berthnasol a Safonau Cyfrifyddu'r Deyrnas Unedig (Arfer Cyfrifyddu a Dderbynnir yn Gyffredinol yn y Deyrnas Unedig).
Dim ond i ymddiriedolwyr yr elusen, fel corff, y gwneir yr adroddiad hwn, a hynny'n unol ag adran 43 o Ddeddf Elusennau 1993 a rheoliadau a wnaed o dan adran 44 o'r Ddeddf honno, adran 44(1)(c) o Ddeddf Buddsoddiadau Elusennau ac Ymddiriedolwyr (yr Alban) 2005 a rheoliad 10 o Reoliadau Cyfrifon Elusennau (yr Alban) 2006. Cynhaliwyd ein gwaith archwilio er mwyn i ni allu hysbysu'r Cyngor o'r materion hynny y mae'n ofynnol i ni ei hysbysu ohonynt mewn Adroddiad Archwilwyr ac nid at unrhyw ddiben arall. Hyd y caniateir o dan y gyfraith, nid ydym yn derbyn nac yn cymryd cyfrifoldeb i unrhyw un ac eithrio'r elusen a'r Cyngor, fel corff, am ein gwaith archwilio, am yr adroddiad hwn, nac am y farn a luniwyd gennym.
Priod gyfrifoldebau'r Cyngor a'r archwilydd
Fel yr eglurir yn fanylach yn y Datganiad o Gyfrifoldebau'r Cyngor, mae'r Cyngor yn gyfrifol am baratoi datganiadau ariannol sy'n rhoi darlun cywir a theg.
Fe'n penodwyd yn archwilwyr o dan adran 44(1)(c) o Ddeddf Buddsoddiadau Elusennau ac Ymddiriedolwyr (yr Alban) 2005 ac o dan adran 43 o Ddeddf Elusennau 1993 a chyflwynwn yr adroddiad hwn i chi yn unol â'r Deddfau hynny. Ein cyfrifoldeb ni yw archwilio'r datganiadau ariannol a llunio barn arnynt yn unol â chyfraith berthnasol a Safonau Archwilio Rhyngwladol (y DU ac Iwerddon). Mae'r safonau hynny yn ei gwneud yn ofynnol i ni gydymffurfio â Safonau Moesegol i Archwilwyr y Bwrdd Arferion Archwilio.
Cwmpas archwiliad y datganiadau ariannol
Mae a wnelo archwiliad â chasglu tystiolaeth am y symiau a'r datgeliadau yn y datganiadau ariannol sy'n ddigonol i roi sicrwydd rhesymol bod y datganiadau ariannol yn rhydd o gamddatganiad perthnasol, boed drwy dwyll neu wall. Fel rhan o hyn asesir y canlynol: a yw'r polisïau cyfrifyddu yn briodol i amgylchiadau'r elusen ac wedi'u cymhwyso'n gyson a'u datgelu'n ddigonol; rhesymoldeb amcangyfrifon cyfrifyddu sylweddol a wnaed gan y Cyngor; a chyflwyniad cyffredinol y datganiadau ariannol. Hefyd, rydym yn darllen yr holl wybodaeth ariannol ac anariannol yn Adroddiad y Cyngor er mwyn nodi anghysondebau perthnasol â'r datganiadau ariannol a archwiliwyd. Os down yn ymwybodol o unrhyw gamddatganiadau neu anghysondebau perthnasol amlwg ystyriwn y goblygiadau i'n hadroddiad.
Barn ar ddatganiadau ariannol
Yn ein barn ni mae'r datganiadau ariannol:
* yn rhoi darlun cywir a theg o sefyllfa'r elusen ar 31 Mawrth 2011 ynghyd â'r adnoddau a ddaeth i mewn a'r ffordd y cymhwyswyd adnoddau ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben bryd hynny;
* wedi'u paratoi'n gywir yn unol ag Arfer Cyfrifyddu a Dderbynnir yn Gyffredinol yn y Deyrnas Unedig;
* wedi'u paratoi yn unol â gofynion Deddf Elusennau 1993, Deddf Buddsoddiadau Elusennau ac Ymddiriedolwyr (yr Alban) 2005 a rheoliad 8 o Reoliadau Cyfrifon Elusennau (yr Alban) 2006.
Materion y mae'n ofynnol i ni gyflwyno adroddiadau arnynt drwy eithriad
Nid oes angen i ni gyflwyno adroddiadau mewn perthynas â'r materion canlynol lle mae Adran 24 o Reoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 a Rheoliadau Cyfrifon Elusennau (yr Alban) 2006 (fel y'u diwygiwyd) yn ei gwneud yn ofynnol i ni eich hysbysu os, yn ein barn ni:
* y mae'r wybodaeth a roddir yn Adroddiad y Cyngor yn anghyson mewn unrhyw ffordd berthnasol â'r datganiadau ariannol; neu
* ni chadwyd cofnodion cyfrifyddu cywir a digonol; neu
* nid yw'r datganiadau ariannol yn gydnaws â'r cofnodion a'r ffurflenni cyfrifyddu; neu
* nid ydym wedi cael yr holl wybodaeth ac esboniadau sy'n ofynnol ar gyfer ein harchwiliad.
haysmacintyre Cyfrifwyr Siartredig Archwilwyr Cofrestredig
Fairfax House 15 Fulwood Place London WC1V 6AY
27 Mehefin 2011
Tystysgrif ac Adroddiad Rheolwr ac Archwilydd Cyffredinol Dau Dŷ'r Senedd
Ardystiaf fy mod wedi archwilio datganiadau ariannol y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben 31 Mawrth 2011 o dan Erthygl 52 o Orchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001. Mae'r rhain yn cynnwys y Datganiad o Weithgareddau Ariannol, y Fantolen, y Datganiad Llif Arian Parod a'r nodiadau cysylltiedig. Paratowyd y datganiadau ariannol hyn o dan y polisïau cyfrifyddu a nodir ynddynt. Rwyf hefyd wedi archwilio'r wybodaeth yn yr Adroddiad Cydnabyddiaeth y nodir ei bod wedi'i harchwilio yn yr adroddiad hwnnw.
Priod gyfrifoldebau'r Cyngor, y Prif Weithredwr a Chofrestrydd a'r archwilydd
Fel yr eglurir yn fanylach yn y Datganiad o gyfrifoldebau'r Cyngor a'i Brif Weithredwr a Chofrestrydd mewn perthynas â'r cyfrifon, mae'r Cyngor a'r Prif Weithredwr a Chofrestrydd fel Swyddog Cyfrifyddu yn gyfrifol am baratoi'r datganiadau ariannol a bodloni eu hunain eu bod yn rhoi darlun cywir a theg.
Fy nghyfrifoldeb i yw archwilio ac ardystio'r datganiadau ariannol a chyflwyno adroddiadau arnynt yn unol ag Erthygl 52 o Orchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001. Cynhaliwyd fy archwiliad yn unol â Safonau Archwilio Rhyngwladol (y DU ac Iwerddon). Mae'r safonau hynny yn ei gwneud yn ofynnol i mi a'm staff gydymffurfio â Safonau Moesegol i Archwilwyr y Bwrdd Arferion Archwilio.
Cwmpas archwiliad y datganiadau ariannol
Mae a wnelo archwiliad â chasglu tystiolaeth am y symiau a'r datgeliadau yn y datganiadau ariannol sy'n ddigonol i roi sicrwydd rhesymol bod y datganiadau ariannol yn rhydd o gamddatganiad perthnasol, boed drwy dwyll neu wall. Fel rhan o hyn asesir y canlynol: a yw'r polisïau cyfrifyddu yn briodol i amgylchiadau'r Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth ac wedi'u cymhwyso'n gyson a'u datgelu'n ddigonol; rhesymoldeb amcangyfrifon cyfrifyddu sylweddol a wnaed gan y Cyngor; a chyflwyniad cyffredinol y datganiadau ariannol. Hefyd, rwy'n darllen yr holl wybodaeth ariannol ac anariannol yn yr adroddiad blynyddol er mwyn nodi anghysondebau perthnasol â'r datganiadau ariannol a archwiliwyd. Os dof yn ymwybodol o unrhyw gamddatganiadau neu anghysondebau perthnasol amlwg ystyriaf y goblygiadau i'm tystysgrif.
Mae hefyd yn ofynnol i mi gasglu digon o dystiolaeth i roi sicrwydd rhesymol bod yr adnoddau a ddaeth i mewn ac a aeth allan wedi'u cymhwyso at y dibenion a fwriadwyd gan y Senedd a bod y trafodion ariannol yn cydymffurfio â'r awdurdodau sy'n eu rheoli.
Barn ar Reoleidd-dra
Yn fy marn i, ym mhob ystyr berthnasol, mae'r adnoddau a ddaeth i mewn ac a aeth allan wedi'u cymhwyso at y dibenion a fwriadwyd gan y Senedd ac mae'r trafodion ariannol yn cydymffurfio â'r awdurdodau sy'n eu rheoli.
Barn ar Ddatganiadau Ariannol
Yn fy marn i:
* mae'r datganiadau ariannol yn rhoi darlun cywir a theg o sefyllfa'r Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth ar 31 Mawrth 2011 ynghyd â'r adnoddau a ddaeth i mewn a'r ffordd y cymhwyswyd adnoddau ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben bryd hynny;
* mae'r datganiadau ariannol wedi cael eu paratoi'n gywir yn unol ag Erthygl 52 o Orchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001 a chyfarwyddiadau'r Cyfrin Gyngor a gyhoeddwyd o dan y Gorchymyn hwnnw.
Barn ar faterion eraill
Yn fy marn i:
* mae'r rhan o'r Adroddiad Cydnabyddiaeth i'w harchwilio wedi cael ei pharatoi'n briodol yn unol â chyfarwyddiadau'r Cyfrin Gyngor o dan Erthygl 52 o Orchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001;
* mae'r wybodaeth a roddir yn yr adrannau Adolygiad Ariannol, Strwythur, Llywodraethu a Rheoli a geir yn yr Adroddiad Blynyddol ar gyfer y flwyddyn ariannol y paratoir y datganiadau ariannol ar ei chyfer yn gyson â'r datganiadau ariannol.
Materion yr wyf yn cyflwyno adroddiadau arnynt drwy eithriad
Nid oes angen i mi gyflwyno adroddiadau mewn perthynas â'r materion canlynol y'ch hysbysaf ohonynt os, yn fy marn i:
* ni chadwyd cofnodion cyfrifyddu digonol; neu
* nid yw'r datganiadau ariannol a'r rhan o'r Adroddiad Cydnabyddiaeth i'w harchwilio yn gydnaws â'r cofnodion neu'r ffurflenni cyfrifyddu; neu
* nid wyf wedi cael yr holl wybodaeth ac esboniadau sy'n ofynnol ar gyfer fy archwiliad; neu
* nid yw'r Datganiad am Reolaeth Fewnol yn adlewyrchu cydymffurfiaeth â chanllawiau Trysorlys EM.
Adroddiad
Nid oes gennyf unrhyw sylwadau i'w gwneud ar y datganiadau ariannol hyn.
Amyas C E Morse Comptroller and Auditor General National Audit Office 157-197 Buckingham Palace Road Victoria London SW1W 9SP 30 Mehefin 2011
Datganiad o weithgareddau ariannol ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben 31 Mawrth 2011
Enillion cydnabyddedig eraill
Deilliodd holl weithgareddau'r Cyngor yn y ddwy flwyddyn ariannol uchod o weithrediadau parhaus. Mae'r holl enillion a cholledion cydnabyddedig wedi'u cynnwys yn y datganiad uchod. Mae'r nodiadau ar dudalennau 42 i 61 yn rhan o'r cyfrifon hyn.
Mantolen ar 31 Mawrth 2011
Mae'r nodiadau ar dudalennau 41 i 59 yn rhan o'r cyfrifon hyn.
Yr Athro Tony Hazell Cadeirydd, CNB 24 Mehefin 2011
Yr Athro Dickon Weir-Hughes Prif Weithredwr a Chofrestrydd, CNB 24 Mehefin 2011
Datganiad llif arian parod ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben 31 Mawrth 2011
Mae'r nodiadau ar dudalennau 42 i 61 yn rhan o'r cyfrifon hyn.
Nodiadau i'r cyfrifon
1 Polisïau cyfrifyddu
Paratoir y cyfrifon yn unol â'r Penderfyniad Cyfrifon (gweler Atodiad 1) gan y Cyfrin Gyngor sy'n ei gwneud yn ofynnol i'r cyfrifon gael eu paratoi mewn cydymffurfiaeth â'r Datganiad o'r Arfer a Argymhellir ar gyfer Cyfrifyddu a Chyflwyno Adroddiadau gan Elusennau (SoRP Elusennau 2005) a bod y cyfrifon yn ystyried gofynion y Llawlyfr Adroddiadau Ariannol i'r graddau y mae'r gofynion hynny yn egluro gofynion y SoRP Elusennau neu'n adeiladu arnynt.
a) Confensiwn cyfrifyddu
Paratoir y cyfrifon o dan y confensiwn cost hanesyddol fel y'i diwygiwyd i gynnwys ailbrisio rhai asedau sefydlog.
b) Asedau sefydlog
Dibrisir asedau sefydlog diriaethol er mwyn gostwng eu gwerth nominal i £1 dros eu bywydau defnyddiol amcangyfrifedig mewn rhandaliadau cyfartal fel a ganlyn:
Cyfarpar
- 3 blynedd
Cyfalafwyd asedau sefydlog diriaethol sy'n werth dros £1,000.
Mae'r CNB yn ailbrisio ei eiddo lesddaliad bob pum mlynedd gan gynnal adolygiad lleihad mewn gwerth interim yn y drydedd flwyddyn yn unol ag FRS15, ac ailbrisiad interim yn y cyfamser lle mae'n debygol y bu newid perthnasol mewn gwerth.
c) Adnoddau sy'n codi - incwm
Incwm buddsoddiadau
Rhoddir cyfrif am incwm buddsoddiadau pan fo'n dderbyniadwy ac mae'n cynnwys unrhyw dreth gysylltiedig y gellir ei hadennill.
Incwm o weithgareddau elusennol
Credydwyd ffioedd cofrestru, dilysu a disodli cerdyn rhif adnabod personol i'r incwm ar y diwrnod derbyn. Dyrannwyd ffioedd cyfnodol i'r flwyddyn ariannol briodol yn
seiliedig ar y cysyniad o groniadau. Mae a wnelo ffioedd cyfnodol ag adnewyddu neu gynnal statws cofrestru yn flynyddol.
Incwm masnachu
Cydnabyddir incwm masnachu yn y datganiad o weithgareddau ariannol pan fo'n dderbyniadwy. Cafwyd incwm masnachu yn sgîl hysbysebu yn NMC News.
ch) Dyrannu costau
Mae costau gweithredu'r elusen yn cynnwys costau staff, costau safleoedd a chostau cysylltiedig eraill. Dyrennir costau o'r fath rhwng gwariant elusennol uniongyrchol, cyfathrebu ac ymgysylltu â'r cyhoedd a llywodraethu. Dyrennir costau staff yn ôl costau staff sy'n gweithio'n uniongyrchol yn yr adrannau perthnasol. Dyrennir costau safleoedd yn ôl nifer y staff ym mhob adran a chaiff costau TGCh a chostau eraill eu dosrannu i adrannau ar sail briodol (er enghraifft defnydd, niferoedd staff).
Gweithgareddau elusennol
Ymhlith y gwariant ar weithgareddau elusennol mae'r holl wariant sy'n gysylltiedig â swyddogaethau'r elusen sy'n cynnwys hyrwyddo safonau a datblygu polisïau, addysg, cynnal y gofrestr a chymhwyster i ymarfer.
Costau llywodraethu
Mae a wnelo costau llywodraethu â'r gwariant yr aed iddo wrth reoli asedau'r Cyngor, ei weinyddiaeth sefydliadol a chydymffurfiaeth â gofynion statudol.
Gwariant arall
Dadansoddir gwariant arall o dan y ddau bennawd canlynol:
Cyfathrebu ac ymgysylltu â'r cyhoedd
Mae a wnelo costau cyfathrebu ac ymgysylltu â'r cyhoedd â chostau'r adran Gyfathrebu. Y prif elfennau yw ymgysylltu â rhanddeiliaid, gwaith seneddol Ewrop a'r DU, cynadleddau a digwyddiadau, cysylltiadau'r cyfryngau a gwariant ar gyhoeddiadau'r Cyngor.
Cost cynhyrchu cronfeydd
Roedd a wnelo'r gost hon â gwariant ar weithgareddau masnachu a oedd yn cynnwys sicrhau hysbysebion yn NMC News.
d) Costau datblygu
Caiff costau mewnol yr aed iddynt wrth ddatblygu meddalwedd eu dileu yn y flwyddyn yr eir iddynt.
dd) Cyfrifyddu cronfeydd
Mae'r Cyngor yn cadw amryw fathau o gronfeydd fel a ganlyn:
i) Cronfeydd cyfyngedig
Cronfeydd yw'r rhain a ddefnyddir yn unol â chyfyngiadau penodol a osodir gan roddwyr. Amlinellir nod a defnydd pob cronfa gyfyngedig yn y nodiadau i'r datganiadau ariannol.
ii) Cronfeydd anghyfyngedig
Cronfeydd yw'r rhain sydd ar gael i'w defnyddio yn ôl disgresiwn y Cyngor er mwyn datblygu amcanion cyffredinol y sefydliad ac nas dynodwyd at unrhyw ddiben arall.
e) Asedau ar brydles
Codir rhenti sy'n gymwys i brydlesau gweithredu, lle mae'r rhan helaeth o fuddiannau a risgiau perchenogaeth yn dod i ran y prydleswr, ar y datganiad o weithgareddau ariannol mewn symiau cyfartal dros gyfnodau'r prydlesau.
f) Costau pensiwn
Darperir buddiannau ymddeol gan gynllun buddiannau diffiniedig, a ariennir drwy gyfraniadau gan y Cyngor a chyflogeion. Telir i mewn i ymddiriedolaeth bensiwn, sydd ar wahân i'r Cyngor yn ariannol. Gwneir y taliadau hyn yn unol â chyfrifiadau cyfnodol gan actiwarïaid â chymwysterau proffesiynol. Rhoddir cyfrif am gostau pensiwn drwy godi cost ddisgwyliedig darparu pensiynau dros y cyfnod y mae'r cyflogeion yn gweithio i'r Cyngor. Lledaenir effaith amrywiadau i gostau rheolaidd dros gyfnod o amser a bennir gan yr ymddiriedolaeth bensiwn.
2 Incwm buddsoddiadau
4 Incwm arall
5 Gweithgareddau elusennol
Mae'r costau hyn yn cynnwys costau uniongyrchol (fel yn nodyn 10), costau staff a gorbenion cysylltiedig.
6 Costau llywodraethu
7 Gwariant arall - cyfathrebu ac ymgysylltu â'r cyhoedd
8 Gwariant arall - cost cynhyrchu cronfeydd
11 Dadansoddi costau cymorth
Dyrannwyd y costau cymorth ar sail nifer y staff ym mhob maes.
12 Cyfanswm yr adnoddau a wariwyd yn ôl dosbarthiad naturiol
Manylion ychwanegol ar gyfer nodyn 12
1 Cyflogau a chostau cysylltiedig
Gwnaed mwy o fuddsoddiad mewn adnoddau staff yn 2010-2011 yn dilyn yr adolygiad o addasrwydd at ddiben ein strwythur sefydliadol, gydag adnoddau ychwanegol yn mynd i sawl cyfeiriad. Yn arbennig, cafodd strwythur ac arferion gwaith y gyfarwyddiaeth Cymhwyster i Ymarfer eu had-drefnu'n sylweddol. Hefyd, gwelwyd mwy o fuddsoddiad yn staff cyfarwyddiaeth Safonau a Pholisïau a chyfarwyddiaeth Addysg y CNB, er mwyn cefnogi'r prosesau rheoleiddio rhagweithiol.
Defnyddiwyd adnoddau ychwanegol hefyd i gefnogi'r gwaith o gyflawni nifer o brosiectau TGCh, gan gynnwys rhoi'r gwasanaeth i gynnal y seilwaith TGCh a darparu cymorth TGCh ar gontract allanol, a gwella a diweddaru ein system rheoli achosion, system gofrestru a systemau cefn swyddfa'n barhaus.
2 Cymhwyster i ymarfer
Gweler tudalennau 8-10 am fanylion gweithgarwch cymhwyster i ymarfer yn ystod y flwyddyn. Roedd y cynnydd mewn costau yn gyson â'r cynnydd mewn gweithgarwch ymchwilio a gwrando yn ystod y flwyddyn.
3 Dibrisiant
Cafwyd taliadau dibrisio uwch yn sgîl blwyddyn lawn o ddibrisio'r buddsoddiad cyfalaf yn y system rheoli achosion Cymhwyster i Ymarfer yn 2010-2011, ar ôl iddi gael ei chyfalafu ym mis Ionawr 2010. Gwelwyd taliadau ychwanegol hefyd yn dilyn mwy o fuddsoddiad yn y seilwaith TGCh a fu'n ofynnol er mwyn moderneiddio arferion gwaith a sicrhau bod systemau a phrosesau TG yn addas at y diben.
4 Datblygu TG a chymorth TG
Mae'r cynnydd yn deillio'n bennaf o gostau'r contract allanol am wasanaeth cynnal a chymorth ar gyfer ein seilwaith TGCh craidd, o fis Awst 2010. Drwy wneud hyn cawn wasanaeth mwy hyblyg, costeffeithiol a chadarn. Hefyd, cafwyd mwy o gostau cynnal caledwedd a meddalwedd, er mwyn ategu'r buddsoddiad cyfalaf uwch mewn systemau megis y system rheoli achosion, a weithredwyd yn ystod y flwyddyn flaenorol.
5 Ffioedd proffesiynol
Roedd angen defnyddio mwy o arbenigedd proffesiynol a chyfreithiol allanol yn 2010-2011 er mwyn cefnogi nifer o brosiectau allweddol y CNB, gan gynnwys codi pryderon a'u cyfeirio, cyflwyno profion gallu a rhaglenni addasu'r UE, gwerthuso effeithiolrwydd athrawon bydwragedd wrth eu gwaith, adolygu addysg nyrsio cyn cofrestru, gwella profiadau cwsmeriaid a datblygu'r wefan.
6 Hysbysebu a recriwtio
Cynyddodd gweithgarwch recriwtio yn 2010-2011, er mwyn llenwi'r swyddi ychwanegol sy'n ofynnol ym maes Cymhwyster i Ymarfer a'r cyfarwyddiaethau sy'n llywio prosesau rheoleiddio rhagweithiol. Bu nifer o ymgyrchoedd recriwtio ar gyfer uwch benodiadau yn ystod y flwyddyn hefyd.
7 Cylchlythyr y CNB NMC News
Rhoddwyd y gorau i gyhoeddi NMC News yn ystod 2009-2010, yn dilyn adolygiad o'i effeithiolrwydd a'i werth am arian. Ailgyfeiriwyd y buddsoddiad mewn amrywiaeth eang o ddulliau cyfathrebu amgen wedi'u targedu ar gyfer nyrsys a bydwragedd gan ddefnyddio amrywiaeth o gyfryngau.
8 Argraffu cyhoeddiadau'r CNB
Mae'r cynnydd yn adlewyrchu'r cyhoeddiadau amgen a gynhyrchwyd ar gyfer nyrsys a bydwragedd ar ôl rhoi'r gorau i gyhoeddi NMC News. Er enghraifft, mae NMC Update bellach yn cael ei gynhyrchu bob mis a chaiff ei ddosbarthu i nyrsys a bydwragedd fel rhan o'u pecynnau cofrestru. Cafwyd costau argraffu a dosbarthu uwch ym mis Mai 2010 ar gyfer Fit for you, ymgyrch bostio a gynlluniwyd i nodi dewis ddulliau cyfathrebu pob nyrs a bydwraig, a Raising and escalating concerns: Guidance for nurses and midwives, yr anfonwyd copi at bawb ar y gofrestr ym mis Tachwedd 2010.
9 Costau cymorth eraill
Mae costau cymorth eraill yn cynnwys costau darparu neu hwyluso gwasanaethau i nyrsys a bydwragedd. Yn eu plith mae costau fel: taliadau cyfathrebu ac ariannu cyffredinol.
13 Gwybodaeth am gyflogeion
Nodir cydnabyddiaeth gyfunol cyfarwyddwyr yn ystod y flwyddyn isod:
3 Please refer to note 12, detail 1
Mae'r holl gyflogeion uchod yn aelodau cyffredin o gynllun pensiwn y CNB a weinyddir gan Premier Pensions (rhif cofrestru'r cynllun 101652586).
Rhydd y cynllun fuddiannau ar sail 'cyflog terfynol' ar oedran ymddeol arferol o 60 oed. Mae buddiannau'n cronni ar gyfradd o 1/60fed o gyflog pensiynadwy am bob blwyddyn o wasanaeth. Yn ogystal, gall aelodau ddewis cyfnewid rhan o'u pensiwn am gyfandaliad di-dreth. Gallant hefyd dderbyn llai o bensiwn er mwyn darparu pensiwn i enwebai sy'n goroesi. Os bydd unigolyn yn marw o fewn pum mlynedd i'r adeg y gwnaeth ymddeol, telir cyfandaliad sy'n unol â balans y pensiwn y byddai'r pensiynwr wedi'i gael petai wedi byw am bum mlynedd ar ôl ymddeol.
Os bydd cyflogai presennol yn marw, telir cyfandaliad sy'n ddwywaith swm y cyflog pensiynadwy ynghyd â holl gyfraniadau'r aelod gyda llog di-dreth cyfansawdd sy'n 3 y cant y flwyddyn. Os bydd cyflogai presennol yn marw a bod ganddo gymar sy'n goroesi, telir pensiwn sy'n 1/160fed o'r cyflog pensiynadwy hefyd, am bob blwyddyn o wasanaeth y gallai'r aelod fod wedi'i chwblhau hyd at oedran pensiwn arferol.
Gellir ymddeol am resymau meddygol os bydd analluogrwydd parhaol. Yn yr achos hwn telir pensiynau ar unwaith heb unrhyw ostyngiad actiwaraidd.
Yn ogystal â'r uchod, roedd 10 (2010: wyth) aelod o staff yr oedd eu cydnabyddiaeth yn perthyn i'r bandiau canlynol:
Roedd 286 o gyflogeion (wyth rheolwr a 278 o staff gweinyddol) ar gyfartaledd yn ystod y flwyddyn. Y flwyddyn flaenorol 267 (chwe rheolwr a 261 o staff gweinyddol) oedd y nifer.
Yn ystod y flwyddyn, rhoddwyd y benthyciadau canlynol i'r cyfarwyddwyr ar gyfer tocynnau tymor:
14 Trethiant
O ganlyniad i'w statws elusennol nid oes rhaid i'r Cyngor dalu treth gorfforaeth ar ei weithgareddau elusennol. Nid oes rhaid iddo ychwaith dalu treth enillion cyfalaf ar unrhyw asedau a gaiff eu gwerthu lle y defnyddir yr elw at ddibenion elusennol.
15 Asedau sefydlog diriaethol at ddefnydd yr elusen
15 Asedau sefydlog diriaethol at ddefnydd yr elusen – parhad
Caffaelodd yr UKCC (y corff a ragflaenodd y CNB) y buddiant lesddaliad yn 23 Portland Place, Llundain W1B 1PZ oddi wrth Gyngor Nyrsio Cyffredinol Cymru a Lloegr am ddim cost. Daw'r brydles i ben yn y flwyddyn 2933. Ar 31 Mawrth 2010, cafodd y brydles ei phrisio ar sail defnydd presennol, gan gynnwys y gwaith ailwampio, gan y cwmni prisio allanol Drivers Jonas. Nodwyd ei bod yn werth £13,750,000. Dylid nodi na ellir trosglwyddo'r brydles o ganlyniad i'r cymal defnyddwyr cyfyngedig.
Mae'r categori prosiectau TG yn cynnwys y system rheoli achosion Cymhwyster i ymarfer a'r gwaith o uwchraddio'r seilwaith TGCh, a gwblhawyd yn ystod 20092010.
Dechreuwyd y prosiectau cyfalaf canlynol yn ystod y flwyddyn:
* Uwchraddio systemau cefn swyddfa'r CNB
* Trosglwyddo seilwaith TGCh y CNB i gyflenwr ar gontract allanol
* Ailwampio swyddfeydd ar brydles yn Clarendon House, 114-116 George Street, Caeredin
16 Trafodion partïon cysylltiedig
Mae'r Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth yn atebol i'r Cyfrin Gyngor. Noda Gorchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001 natur y gydberthynas rhwng y CNB a'r Cyfrin Gyngor a'r dulliau adrodd sy'n ofynnol. Er nad yw'n atebol i'r Adran Iechyd, mae'r CNB mewn cysylltiad rheolaidd â'r Adran ynghylch materion polisi a materion eraill.
Rhwng 1 Ebrill 2010 a 31 Mawrth 2011 talwyd £48,000 i Gadeirydd y Cyngor (20092010: £48,000).
Yn ystod y flwyddyn, talwyd lwfansau a chostau teithio a chynhaliaeth gwerth £309,000 (2009-2010: £282,000) i aelodau'r Cyngor.
Cafodd holl aelodau'r Cyngor eu talu'n uniongyrchol drwy gyflogres y CNB.
Rhoddir manylion y symiau a dalwyd i aelodau unigol y Cyngor yn yr adroddiad ar gydnabyddiaeth ar dudalen 21.
Cyfanswm y swm a oedd yn ddyledus i aelodau'r Cyngor ar 31 Mawrth 2011 oedd £1,836 (2009 - 2010: £4,620)
Gwnaed croniad o £24,394 (2009 – 2010: £17,249) ar gyfer rhwymedigaethau treth incwm ac yswiriant gwladol posibl mewn perthynas â thaliadau ar gyfer costau teithio a chynhaliaeth aelodau.
17 Dyledwyr
Mae a wnelo incwm gohiriedig â ffioedd cyfnodol a ragdalwyd, ar gyfer symiau sy'n ddyledus ar ôl mwy na blwyddyn.
20 Statws elusennol
Ar 27 Mawrth 2002 cafodd y CNB ei gofrestru yng Nghofrestr Ganolog yr Elusennau (rhif elusen 1091434). Yn sgîl hyn caniatawyd rhyddhad ardrethi gan Ddinas Westminster. Mae'r statws hwn hefyd yn esgor ar fuddiannau treth (nodyn 14). Ar 18 Mehefin 2007 cafodd y CNB ei gofrestru gyda Swyddfa Rheoleiddiwr Elusennau'r Alban (rhif SC038362).
21 Ymrwymiadau pensiwn
Ar y cyd â Chynulliad Cenedlaethol Cymru, yr Adran Iechyd ac NHS Education for Scotland, mae'r CNB yn aelod o gynllun pensiwn a weinyddir gan Premier Pensions (rhif cofrestru'r cynllun 101652586). Mae'r cynllun, y mae tua hanner cyflogeion y CNB yn perthyn iddo, yn gynllun buddiannau diffiniedig a ariennir.
Codir cyfraniadau i'r cynllun ar y Datganiad o Weithgareddau Ariannol er mwyn lledaenu cost pensiynau dros fywydau gwaith cyflogeion. Pennir cyfraniadau gan actiwari cymwys ar sail prisiadau bob tair blynedd.
Cynhaliwyd y prisiad llawn diwethaf o'r cynllun gan Mercer Limited ar 31 Mawrth 2007, gan ddefnyddio'r dull prisio sy'n seiliedig ar ragamcanu unedau. Ar ddyddiad y prisiad roedd cronfa'r cynllun gwerth £60.7 miliwn ar y farchnad (heb gynnwys blwydd-daliadau a brynwyd at ddiben buddiannau pensiwn). Roedd gwerth actiwaraidd yr asedau yn cyfateb i 77 y cant o werth y buddiannau, a oedd wedi cronni i aelodau ar ôl caniatáu ar gyfer y cynnydd mewn enillion a phensiynau a ddisgwylir yn y dyfodol. Caiff y diffyg gwasanaeth blaenorol o ran asedau ei amorteiddio dros gyfnod o 10 mlynedd. Y prif dybiaethau a ddefnyddiwyd yn y prisiad oedd elw gwirioneddol ar fuddsoddiadau uwchlaw codiadau cyflog o 1 y cant y flwyddyn ac uwchlaw cynnydd mewn pensiwn o 2 y cant y flwyddyn.
Roedd y gost pensiwn a aseswyd ar sail cyngor actiwaraidd yn y gorffennol ac a godwyd yn y cyfrifon fel a ganlyn:
Petai'r cynllun wedi'i derfynu ar y dyddiad prisio (31 Mawrth 2007), byddai'r asedau wedi cyfateb i oddeutu 63 y cant o'r swm yr oedd ei angen i brynu contractau yswiriant ar gyfer buddiannau cronedig aelodau gweithredol ac ymadawyr blaenorol a buddiannau cyfredol pensiynwyr.
Yn dilyn prisiad actiwaraidd y cynllun ar 31 Mawrth 2007, cytunodd holl aelodau'r cynllun i gynyddu cyfraniadau iddo o 1 Awst 2008. Disgwylir i'r cyfraniadau uwch newydd wella lefel ariannu'r cynllun yn raddol, felly ar ddiwedd cyfnod o 10 mlynedd o'r dyddiad prisio bydd y lefel ariannu wedi cyrraedd 100 y cant yn seiliedig ar dybiaethau actiwaraidd presennol.
Cafodd y cynllun ei brisio gan Premier Pensions ar 31 Mawrth 2010. Ar hyn o bryd, mae canlyniadau'r prisiad a'r effaith ar lefelau ariannu'r cynllun yn y dyfodol yn destun trafod rhwng gweinyddwyr y cynllun pensiwn, ymddiriedolwyr y cynllun pensiwn a'r cyflogwyr.
Safon gyfrifyddu, FRS 17: Nid oes unrhyw ddarpariaeth sy'n ymwneud â chyfran y CNB o gyfanswm diffyg y cynllun sef £18.3 miliwn ar adeg y prisiad actiwaraidd diwethaf (31 Mawrth 2007) wedi'i chynnwys yn y cyfrifon ar ddiwedd y flwyddyn, gan fod y cynllun yn un aml-gyflogwr ac ni all y CNB nodi ei gyfran o'r asedau a'r rhwymedigaethau sylfaenol.
O dan yr amgylchiadau hyn, mae FRS 17 yn darparu ar gyfer rhoi cyfrif am gyfraniadau i'r cynllun fel petai'n gynllun cyfraniadau diffiniedig. Fel y cyfryw, bydd y gost a gydnabyddir yn SOFA'r CNB yn cyfateb i'r cyfraniad sy'n daladwy i'r cynllun ar gyfer y flwyddyn.
Mae'r CNB yn talu cost unrhyw gynnydd pensiwn nas ariennir a roddir i bensiynwyr sefydliadau a wnaeth ei ragflaenu nad ydynt yn aelodau o gynllun pensiwn y CNB. Telir y costau hyn pan fydd achos yn codi ac fe'u codir i'r SOFA yn unol â hynny. Yn 2010 - 2011 roedd y gwariant hwn yn cyfateb i £24,686 (2009 - 2010: £28,903).
22 Ymrwymiadau cyfalaf
Ar 31 Mawrth 2011, nid oedd unrhyw wariant cyfalaf a gymeradwywyd ond na chontractiwyd ar ei gyfer, nac ychwaith unrhyw wariant cyfalaf y contractiwyd ar ei gyfer ond na ddarparwyd ar ei gyfer yn y datganiadau ariannol.
23 Cysoni adnoddau net sy'n dod i mewn â llif arian parod net o weithgareddau gweithredu
24 Cysoni llif arian parod net â symudiadau mewn cronfeydd net
25 Dadansoddiad o'r newidiadau mewn cronfeydd net
26 Ymrwymiadau prydlesu
Ar 31 Mawrth 2011 roedd gan y CNB ymrwymiadau i wneud taliadau yn y flwyddyn ganlynol o dan brydlesau gweithredu nad oedd modd eu canslo fel y nodir isod.
Mae'r CNB yn prydlesu safle yn 61 Aldwych, am y cyfnod hyd at 10 Medi 2019, ac yn Clarendon House, 114 - 116 George Street, Caeredin am y cyfnod hyd at 24 Ebrill 2021.
27 Symudiad mewn cronfeydd cyfyngedig
Balans ar
i) Roedd a wnelo'r balans o £321,000 ar 1 Ebrill 2010 â chyfraniad yr Adran Iechyd at waith y CNB ar ailddilysu. Defnyddiwyd £63,000 yn ystod 2010-2011. Caiff y balans o £258,000 a ddygwyd ymlaen ei ddefnyddio yn 2011-2012.
ii) Roedd a wnelo'r balans o £50,000 ar 1 Ebrill 2010 â grant gan yr Adran Iechyd tuag at waith ar y rôl a chwaraeir gan nyrsys i ddiogelu oedolion. Cwblhawyd y gwaith hwn yn ystod 2010-2011.
iii) Yn ystod 2010-2011 darparodd yr Adran Iechyd grant gwerth £189,000 i asesu data cymhwyster i ymarfer y CNB er mwyn llunio fframwaith seiliedig ar risg ar gyfer gwaith ailddilysu. Defnyddiwyd £92,000 yn 2010-2011 a chaiff y balans o £97,000 a ddygwyd ymlaen ei ddefnyddio ar ddechrau 2011-2012.
28 Asedau net yn ôl cronfa
29 Taliadau arbennig
Roedd tri thaliad arbennig yn y flwyddyn hyd at 31 Mawrth 2011 a oedd yn werth cyfanswm o £127,889 (yn y flwyddyn hyd at 31 Mawrth 2010 roedd y taliadau arbennig yn werth llai na £250,000). Cafodd y taliadau hyn eu cymeradwyo gan y Pwyllgor Cydnabyddiaeth a chadarnhawyd eu bod yn daliadau priodol a rhesymol gan Drysorlys EM.
Atodiad 1 (Nid yw'r rhan hon o'r ddogfen ar gael yn Gymraeg gan mai dyfyniad o ddeddfwriaeth nad yw wedi ei gwneud yn Gymraeg ydyw)
Penderfyniad Gorchymyn Nyrsio a Bydwreigiaeth 2001 (Ffurf Cyfrifon) 2010
Their Lordships make the following determination in exercise of powers conferred by article 52(1) of the Nursing and Midwifery Order 2001. 4
This determination has effect from 23 rd February 2010.
Interpretation
1 In this Determination-
"the accounts" means the accounts which it is the Council's duty to keep and prepare under article 52(1) of the Nursing and Midwifery Order 2001 in respect of the financial year ending on 31 st March 2010 and subsequent financial years;
"the Charities' SoRP" means the "Accounting and Reporting by Charities: Statement of Recommended Practice 2005 prepared by the Charities Commission or any updated edition in force for the relevant financial year.
"the Council" means the Nursing and Midwifery Council;
"the FReM" means the Government Financial Reporting Manual issued by HM Treasury which is in force for the relevant financial year.
Determination
2 The accounts must-
(a) be prepared so as to give a true and fair view of the Council's state of affairs as at 31 st March of the financial year in question and of the incoming resources and application of resources of the Council for that financial year; and
(b) disclose any material incoming or outgoing resources that have not been applied to the purposes intended by Parliament or material transactions that have not conformed to the authorities which govern them.
4 S.I.2002/253.
3 Subject to paragraph 4, in order to comply with paragraph 2(a), the accounts must be prepared-
(a) in compliance with the accounting principles and disclosure requirements contained in the Charities' SoRP; and
(b) having regard to the requirements of the FReM to the extent that those requirements clarify, or build on, the requirements of the Charities' SoRP.
4 Where the presence of exceptional circumstances means that compliance with the requirements of the Charities' SoRP or the FReM would give rise to the preparation of accounts which were inconsistent with the requirement in paragraph 2(b), those requirements should be departed from only to the extent necessary to give a true and fair view of that state of affairs.
5 In cases referred to in paragraph 5, informed and unbiased judgement should be used to devise an appropriate alternative treatment which is consistent with both the economic characteristics of the circumstances concerned and the spirit of the Charities' SoRP and the FReM.
6 This determination shall be reproduced as an appendix to the published accounts.
Signed by the authority of the Privy Council
Dated: 22nd February 2010
Signed:
On Behalf of the Privy Council
|
cym_Latn
| 39,458
|
CC-MAIN-2021-39
| 0.966095
|
<urn:uuid:7af674d1-9ac4-4b47-b362-c66c20d5d779>
|
https://www.ombwdsmon.cymru/wp-content/uploads/sites/2/2019/06/FINAL-Jan-March-2019-Ombudsman-Casebook-CYMRAEG-1.pdf
|
Issue 35 October – December 2018 Rhifyn 36 Ionawr – Mawrth 2018
Newyddion
Pwerau Newydd i'r Ombwdsmon
Rydym yn falch o gyhoeddi bod y Ddeddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2019 wedi derbyn Cydsyniad Brenhinol ym mis Mai 2019.
Bydd y Ddeddf yn ymestyn pwerau'r Ombwdsmon i'w alluogi i:
* Cynnal ymchwiliadau ar ei liwt ei hun
* Lansio Awdurdod Safonau Cwynion ar gyfer Cymru
* Ymchwilio i rai agweddau ar ofal iechyd preifat
* Derbyn Cwynion a wneir ar lafar
Bydd agweddau ar y pwerau newydd sy'n ymwneud ag 'Ymchwilio ar ei liwt ei hun' a'r Awdurdod Safonau Cwynion yn agored ar gyfer ymgynghori â'r cyhoedd yn ddiweddarach yr haf hwn.
1
Issue 34 July - October 2018
Issue 35 October – December 2018 Rhifyn 36 Hydref – Rhagfyr 2018
Cynnwys
2
Adran 16
Issue 35 October – December 2018 Mae'r crynodebau canlynol yn ymwneud ag adroddiadau diddordeb cyhoeddus a gyhoeddwyd o dan Adran 16 Deddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2005.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro – Trinigaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201706982– Cyhoeddwyr yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr A nad oedd ei fam, Mrs A, ar ôl iddi gael cael ei derbyn i'r ysbyty yn dilyn cwymp ym mis Mai 2017, wedi cael ei hasesu na'i thrin yn ddigonol gan y Bwrdd Iechyd ar gyfer ei symptomau o leferydd aneglur, llesgedd a ffitiau, ac am fod gwrthgyffur wedi'i weinyddu'n anghywir iddi ar gyfer gorddos o forffin. Cwynodd hefyd nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi delio â'i bryderon diogelu'n briodol, yn benodol pryder a oedd yn gysylltiedig â chlais ar benelin Mrs A. Cwynodd hefyd nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi delio'n rhesymol â'i gŵyn ffurfiol ac nad oedd wedi rhoi iddo'r wybodaeth roedd wedi gofyn amdani.
Roedd y Bwrdd Iechyd wedi colli cofnodion iechyd Mrs A am gyfnod sylweddol o'i gofal. Fodd bynnag, roedd Mr A wedi cael copi eisoes, a oedd ar gael i'r Ombwdsmon fel sail i'w ymchwiliad a'i ganfyddiadau.
Canfu'r Ombwdsmon nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi canfod fod Mrs A yn dioddef methiant aciwt o'r arennau o'r adeg pan gafodd ei derbyn. Mewn ymdrech i reoli'r boen yng nghefn Mrs A, rhagnodwyd cyffuriau lleddfu poen iddi, a hynny ar lefelau amhriodol (yng nghyd-destun methiant ei harennau) a, hyd yn oed ar ôl iddi ddechrau dirywio, ni chafodd hyn ei adolygu. Arweiniodd y methiant i fonitro meddyginiaeth a methiant arennau Mrs A at anaf acíwt i'r arennau, ac mae'n bosibl y gellid bod wedi atal hynny, ond cafodd ei anwybyddu ac roedd hynny, yn y diwedd wedi cyflymu ei marwolaeth. Roedd rhagnodi'r gwrthgyffur yn briodol i wrthweithio yn erbyn croniad cyffuriau lladd poen opioid, na allai arennau Mrs A, oherwydd y niwed iddynt, eu hidlo o'i gwaed. Fodd bynnag, cafodd y gwrthgyffur ei ragnodi'n rhy hwyr, a bod hynny wedi arwain at ansicrwydd a fyddai wedi cael unrhyw effaith pe bai wedi cael ei ragnodi'n gynharach.
Derbyniodd yr Ombwdsmon ganlyniad terfynol yr Ymchwiliadau Diogelu, a ganfu fod y clais ar ben-elin Mrs A wedi cael ei achosi gan ddamwain codi a chario pan gafodd Mrs A ei chynorthwyo i'w symud i fyny'r gwely. Fodd bynnag, bu oedi sylweddol cyn adrodd, prosesu, ymchwilio a rheoli pryderon diogelu Mr A. Hefyd, nid oedd y Bwrdd Iechyd wedi prosesu cwyn Mr A yn unol â'i broses cwyno, Gweithio i Wella ("GIW") na'i ddiweddaru ar gynnydd yr ymchwiliad yn unol â'r weithdrefn honno.
Canfu'r Bwrdd Iechyd, yn ystod ei ymchwiliad ei hun, nad oedd cwyn Mr A wedi cael ei phrosesu'n gywir, a bod y cyfathrebu ag ef wedi bod yn wael; awgrymodd wrthyf y byddai'n cynnig £750 i Mr A i gydnabod y methiannau hyn. Yn dilyn fy ymchwiliad, cytunodd y Bwrdd Iechyd i gymryd y camau canlynol:
O fewn mis i ddyddiad yr adroddiad hwn:
(a) Cynnig ymddiheuriad llawn ac ystyrlon am yr holl fethiannau a nodwyd yn yr adroddiad hwn.
(b) Cynnig £750 i Mr A fel yr awgrymwyd gan y Bwrdd Iechyd am y methiant i ddelio â'r gŵyn.
(c) Cynnig £500 i Mr A am y methiant i wneud cynnydd priodol yn achos y ddau Atgyfeiriad Diogelu a £250 am golli cofnodion meddygol Mrs A.
(d) Cynnig iawndal pellach o £4,000 i Mr A, i adlewyrchu'r methiant i asesu, gwneud diagnosis a thrin cyflwr Mrs A ac i gydnabod yr ansicrwydd ynghylch a fyddai camau cywirol wedi atal ei marwolaeth, yn ogystal â'r trallod a achoswyd i Mr A a'i deulu gan y modd y bu farw.
3
O fewn tri mis i ddyddiad yr adroddiad hwn:
Issue 35 October – December 2018 (e) Ymgymryd â phrosiect gwella ansawdd i ystyried y system e-drosglwyddo ar gyfer rhannu gwybodaeth am gyflwr, meddyginiaethau cleifion ac unrhyw newidiadau neu ddirywiad o bwys sydd i'w gweld yn y claf pan fydd trefniadau'n cael eu gwneud i'w symud rhwng wardiau. Pan fydd unrhyw ddiffygion yn cael eu canfod dylid rhoi cynllun gweithredu ar waith, i roi sylw iddynt.
(a) (dd) Dylai'r holl staff a oedd yn gysylltiedig â'r achos hwn gael hyfforddiant ar adrodd a delio ag anafiadau a gafwyd yn ystod cyfnod claf yn yr ysbyty, gan gynnwys cael a phrosesu Atgyfeiriadau Diogelu a chwynion a godwyd o dan Gweithio i Wella a sut y dylid gweithredu ar bob un. Dylai hyn gynnwys canllawiau ar werth pob un o'r prosesau hynny, pwysigrwydd cadw cofnodion llawn a thryloyw, a chanlyniadau rhagfarn yn erbyn cleifion a'u teuluoedd ar ôl unrhyw adroddiad neu Atgyfeiriad Diogelu o'r fath.
(f) Dylid atgoffa'r holl staff a oedd yn gysylltiedig â delio â'r cwynion yn yr achos hwn o rôl y Tîm Pryderon, a ddylai sicrhau bod ymchwiliadau'n cael eu cwblhau mewn modd amserol a bod achwynwyr yn cael eu hysbysu o'r cynnydd a wneir, yn unol â Gweithio i Wella.
(g) Dylai'r Bwrdd Iechyd roi tystiolaeth i'r Ombwdsmon i ddangos bod ganddo drefniadau digonol ar waith ar gyfer adolygiadau meddygol uwch ar benwythnosau a gwyliau banc ar gyfer Gofal Henoed.
O fewn chwe mis i ddyddiad yr adroddiad hwn:
(b) (ff) Dylai'r holl feddygon a oedd yn gysylltiedig â'r achos hwn ac unrhyw glinigwyr perthnasol gael hyfforddiant pellach, gyda chyfeiriad penodol at ganllawiau NICE a phroffesiynol cyfredol, ar adnabod sepsis a'r perygl o AKI, yn ogystal â dosau cyffuriau a gwenwyndra mewn cleifion oedrannus a rhai â chlefyd yr arennau.
(h) Dylai'r holl feddygon sy'n gysylltiedig â'r achos hwn ddangos lefel resymol o fyfyrio ar y materion a godwyd yn y gŵyn hon, gyda chyfeiriad penodol at y themâu a nodwyd yn yr adran dadansoddiad o'r adroddiad, sy'n cynnwys trafodaeth ar y mater yn eu harfarniad nesaf. Dylai Cyfarwyddwr Meddygol y Bwrdd Iechyd hefyd adolygu'r adroddiad ac ystyried a oes unrhyw rai o'r materion a godwyd yn golygu y dylid atgyfeirio unrhyw glinigydd perthnasol at y Cyngor Meddygol Cyffredinol (GMC).
Iechyd
Cadarnhawyd
Cwynodd Ms B i'r Ombwdsmon bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf ("y Bwrdd Iechyd") wedi methu ag ymchwilio ac ymateb yn ddigonol i gŵyn yr oedd hi wedi gwneud am y gofal a dderbyniodd ei diweddar fam, Mrs C, ar ôl iddi gael ei derbyn i Ysbyty'r Tywysog Siarl. Dirywiodd Mrs C, a oedd wedi cael ei diagnosio â chanser yr ysgyfaint rhai misoedd yn gynt, yn sydyn yn ystod ei derbyniad ac yn anffodus, bu farw. Wedi hynny, cwynodd Ms B i'r Ombwdsmon am sawl agwedd o'r gofal nyrsio a dderbyniodd ei mam, ac mewn ymateb, gwahoddwyd i fynychu cyfarfod â phersonél y Bwrdd Iechyd. Yn y cyfarfod hwn, rhoddwyd ymrwymiad y byddai sawl methiant a adnabuwyd yn cael eu trafod â'r staff nyrsio perthnasol, a byddai mesurau yn cael eu cyflwyno i atal eu mynychder. Fodd bynnag, cwynodd Ms B i'r Ombwdsmon:
Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201705590 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
a) Er bod y Bwrdd Iechyd wedi darparu nodiadau'r cyfarfod, methodd ag ymateb yn ffurfiol i'w llythyr yn cwyno a methodd i ddarparu tystiolaeth o'r camau y cafodd y teulu eu sicrhau y bydd yn cael eu cymryd mewn ymateb i'w pryderon.
4
b) Yn dilyn cwyn pellach gan y teulu ynghylch hyn, cynhyrchodd y Bwrdd Iechyd lythyr ffurfiol yn ymateb i'r gŵyn a chynllun gweithredu. Fodd bynnag, roedd Ms B o'r farn bod y rhain yn annigonol ac anghyflawn.
Issue 35 October – December 2018 c) Yn ystod ei derbyniad, methodd y meddygon i drafod, adolygu ac o bosibl, ddiwygio gorchymyn Peidiwch â Cheisio Adfywio (DNAR) Mr C, er i sgan CT nodi gostyngiad ym maint ei màs canseraidd.
Cadarnhaodd yr Ombwdsmon gwynion 1 a 2 a chadarnhaodd gŵyn 3 yn rhannol. Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn cyflwyno ymddiheuriad ysgrifenedig truthgar i Ms B am y methiannau a adnabuwyd a gwneud taliad o £250 i Ms B i gydnabod yr amser a'r drafferth y collodd hi o ganlyniad.
Argymhellodd yr Ombwdsmon hefyd bod staff yn cael eu hatgoffa o ofynion technegol y cynlluniau gweithredu (a'u bod, o fewn ffrâm amser cytunedig, yn darparu tystiolaeth gadarn o'r gweithredoedd a gwblhawyd) a bod y Bwrdd Iechyd yn darparu Ms B (a'r Ombwdsmon) â chyfrif o sut y mae neu sut y bydd y methiannau mewn gofal nyrsio a adnabuwyd gan y Bwrdd Iechyd yn yr achos hwn (ond na ymddengys yn y cynllun gweithredu) yn cael sylw gan y staff dan sylw.
Yn olaf, argymhellodd yr Ombwdsmon bod clinigwyr yn cael eu hatgoffa ei fod yn arfer da i adolygu a thrafod gorchmynion DNAR â chleifion ac aelodau'r teulu ac i sicrhau bod y penderfyniad i gyfeirio cleifion am ofal lliniarol a/neu gychwyn ar ofal diwedd oes yn cael ei gyfathrebu'n glir ac yn cael eu deall gan gleifion a'u perthnasau.
Derbyniodd a chytunodd y Bwrdd Iechyd i weithredu'r argymhellion hyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201706821 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mrs A am y gofal a'r driniaeth y derbyniodd ei diweddar ŵr, Mr A, gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ("y Bwrdd Iechyd"). Cwynodd Ms A y bu oedi wrth ddiagnosio canser Mr A. Cwynodd Mrs A hefyd y bu methiant i ddarparu maeth digonol a chefnogaeth therapi lleferydd ac iaith ("TLAI") yn ogystal â methiant i ddarparu cefnogaeth adferiad ysgyfeiniol priodol.
Canfu'r ymchwiliad, er nad oedd tystiolaeth y bu oedi wrth ddiagnosio canser Mr A, cafodd cyfleoedd eu colli i gyfeirio Mr A am gefnogaeth ddietegol a TLAI. Canfu'r ymchwiliad hefyd, er i atgyfeiriadau gael eu gwneud at y Tîm Adferiad Ysgyfeiniol a'r rhaglen Adferiad Ysgyfeiniol, roedd y mewnbwn gan y ddau yn brin.
Argymhellwyd bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mrs A am y methiannau a adnabuwyd yn yr adroddiad a thalu £750 iddi i gydnabod yr oedi a brofwyd a'r gefnogaeth adferiad ysgyfeiniol gwael a adnabuwyd. Argymhellwyd hefyd bod y Bwrdd Iechyd yn atgoffa clinigwyr o'r angen am asesiad offeryn sgrinio diffyg maeth cyffredinol pan mae claf yn cael ei dderbyn ac i ystyried cyfeirio cleifion at Ddietegydd neu TLAI am adolygiad ar dderbyniad.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201703299 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Ms X am y gofal a roddwyd i'w diweddar tad, Mr Y, gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ("y Bwrdd Iechyd"). Dywedodd fod y Bwrdd Iechyd wedi methu â mynd i'r afael ag anghenion maethol Mr Y yn briodol, i fonitro ei gyflwr cyffredinol yn effeithiol, i ymateb yn briodol i bryderon y teulu ynghylch ei iechyd corfforol ac i ganfod arwyddion cynnar o'r niwed i'w goluddyn.
Ni allai'r Ombwdsmon sefydlu fod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag ymateb i'r pryderon a oedd gan deulu Mr Y ynghylch ei iechyd corfforol. O ganlyniad, ni chadarnhaodd yr elfen o gŵyn Ms X yn ymwneud â phryderon. Canfu'r Ombwdsmon y bu rheolaeth y Bwrdd Iechyd o ofal maethol Mr Y yn wael. Penderfynodd ei fod wedi methu â monitro cyflwr Mr Y yn briodol. Cadarnhaodd fod y diagnosis o'r niwed
5
Issue 35 October – December 2018 i goluddyn Mr Y wedi'i oedi. O ganlyniad, cadarnhaodd y rhannau o gŵyn Ms X yn ymwneud ag maeth, monitro a datgelu. Argymhellodd fod y Bwrdd Iechyd yn ysgrifennu at Ms X i ymddiheuro am y methiannau a adnabuwyd ac i amlinellu'r hyn yr oedd wedi'i wneud a'r hyn a fyddai'n ei wneud, er mwyn eu hatal rhag cael eu hailadrodd. Gofynnodd hefyd fod y Bwrdd Iechyd yn rhoi tystiolaeth ddogfennol i Ms X o'r camau a gymerwyd mewn ymateb i'r methiannau hynny. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i weithredu'r argymhellion hyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201705671 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr Y am y driniaeth y derbyniodd ei diweddar fab, Mr X, yn Ysbyty Glan Clwyd rhwng 18 a 20 Mawrth 2016. Roedd Mr X yn 23 mlwydd oed ac yn dioddef o ddystroffi cyhyrol Duchenne (cyflwr sy'n gwywo cyhyr). Ar 18 Mawrth, cymerwyd Mr X i'r ysbyty gan ambiwlans a chafodd ei ddiagnosio ar y cychwyn ag heintiau'r llwybr anadlol ac wrinol. Nodwyd bod ei drwyn wedi bod yn gwaedu ers y bore a bod ganddo glotiau gwaed yn ei ffroenau. Ar 20 Mawrth, yn ICU, ceisiodd ffisiotherapydd sugnad yn y nasal chwith i gael gwared â secretiadau'r frest. Dechreuodd Mr X waedu yn drwm o'r un ffroen, ac yn anffodus, bu farw. Cofnodwyd achos marwolaeth Mr X fel rhwystrad aciwt yn y llwybr anadlu oherwydd epistacis (gwaedlif y trwyn), pancreatitis aciwt a ddystroffi cyhyrol Duchenne.
Canfu'r Ombwdsmon nad oedd y cofnod o waediad trwyn blaenorol Mr X wedi cael ei drawsysgrifio o'i nodiadau meddygol i'r nodiadau ICU ac roedd y ffisiotherapydd yn anymwybodol o hyn. Hefyd, canfu'r Ombwdsmon y bu methiant i esbonio'r weithdrefn ac i gyfrif am ddefnyddio cathetr a oedd yn fwy nag arfer ar gyfer y sugnad nasal. Cadarnhawyd y gŵyn. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i weithredu argymhellion yr Ombwdsmon ac ymddiheuro i deulu Mr X, gwneud taliad iawndal o £1000, rhoi gwybod i'r Ombwdsmon am y camau a gymerwyd i rwystro ailadrodd nodiadau heb eu trawsysgrifio i nodiadau ICU ac adolygu a yw microbiolegwr ar gael i gleifion sydd yr un mor gymhleth.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201705908 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Ms X am y driniaeth y derbyniodd ei merch 13 mlwydd oedd, Plentyn A, rhwng 3 a 8 Tachwedd 2016 yn Ysbyty Brenhinol Gwent. Cafodd Plentyn A ei chyfeirio gan ei Meddyg Teulu gydag amheuaeth o lid y pendics. Cwynodd Ms X bod llid y pendics Plentyn A wedi cael ei gam-ddiagnosio fel gastro-enteritis a bu oediad o bum diwrnod cyn i'w merch gael sgan uwchsain. Ar 9 Tachwedd, cafodd Plentyn A llawdriniaeth i dynnu ei phendics.
Canfu'r Ombwdsmon bod atgyfeiriad Plentyn A gan y Meddyg Teulu wedi cael ei esgeuluso ar ôl yr asesiad cychwynnol, nad oedd ei harwyddion annormal yn gyson â'r diagnosis o gastroenteritis ac nad oedd unrhyw brawf sgrinio ar gyfer sepsis. Canfu bod y clinigwyr wedi cynnal y diagnosis gwreiddiol o gastroenteritis er gwaethaf arwyddion croes. Hefyd, canfu'r Ombwdsmon, pan roedd symptomau Plentyn A ar 5 Tachwedd yn awgrymu llid y pendics, roedd diffyg brys i drefnu sgan uwchsain a rhoddwyd ystyriaeth gyfyngedig i'r pelydr- X ar 6 Tachwedd a oedd yn dangos dolenni agored o goluddyn bach. Cadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i weithredu argymhellion yr Ombwdsmon i ymddiheuro i Ms X a Phlentyn A, gwneud taliad iawndal o £2500, atgoffa clinigwyr i nodi diagnosau gwahaniaethol ac i beidio â sefydlogi ar benderfyniad unigol, ac i atgoffa paediatregwyr nad yw llid y pendics yn cyflwyno bob tro ag symptomau nodweddiadol llid y pendics.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201706558 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Miss X, er gwaethaf cyflwr ansefydlog ei thad ("Mr Y") ar ôl iddo gael ei dderbyn i Ysbyty Brenhinol Gwent yn 2017, terfynwyd ei fonitro cardiaidd ar ôl tri diwrnod ac roedd staff wedi methu ag ystyried symptomau ei thad (crychguriadau'r galon, diffyg anadl). Roedd Miss X hefyd yn bryderus y bu oedi wrth gynnal yr angiograffi coronaidd cynlluniedig, a oedd wedi cael ei ganslo ar y cychwyn. Dywedodd, pan gynhaliwyd yr angiograffi, canfu fod gan Mr Y glefyd rhydweli goronaidd chwith ac roedd angen llawdriniaeth ddargyfeiriol arno. Er iddo gael ei drosglwyddo i ysbyty arall am lawdriniaeth, yn
6
anffodus, bu farw. Roedd Miss X yn bryderus bod triniaeth ei thad wedi cael ei effeithio gan yr oedi wrth gynnal yr angiograffi coronaidd.
Issue 35 October – December 2018 Ni feirniadodd yr Ombwdsmon y penderfyniad i derfynu'r monitro parhaus ar y galon; fodd bynnag, fe feirniadodd yr oedi wrth gynnal y angiograffi, yn benodol gan y bu cyflwr Mr Y yn ansefydlog yn y cyfamser. Canfu'r Ombwdsmon, fodd bynnag, nad oedd yr oedi wrth gynnal yr angiograffi wedi effeithio'r canlyniad trist. Felly, cadarnhaodd y gŵyn dim ond i'r graddau cyfyngedig o'r ansicrwydd a'r rhwystredigaeth a achoswyd i'r teulu gan yr oedi hwn. Argymhellodd fod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Miss X a datblygu protocol ar gyfer blaenoriaethu cleifion sydd angen angiograffi coronaidd.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201800503 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr X am y gofal y darparwyd i'w ferch sy'n oedolyn, Ms C, ar ôl ei hanafiad mewn damwain ym mis Tachwedd 2017. Yn benodol, roedd Mr C yn bryderus, pan gafodd Ms C ei gweld yn yr adran glaf allanol, ymddengys fod y Llawfeddyg Trawma ac Orthopedig Ymgynghorol a welodd hi ("yr Ymgynghorydd Cyntaf") yn anymwybodol yn y lle cyntaf ei bod wedi torri ei phelfis, a'i fod wedi gwaethygu ei hanafiad drwy lawdrin ei choesau. Roedd Mr C hefyd yn bryderus am weithredoedd y Bwrdd i ganfod a oedd yna drydydd toriad i belfis ei ferch. Yn olaf, roedd Mr C yn anfodlon ag ymateb y Bwrdd Iechyd i'w gŵyn.
Roedd yr Ombwdsmon o'r farn y bu'n briodol o safbwynt clinigol i'r Ymgynghorydd Cyntaf gynnal yr archwiliad fel y gwnaeth. Fodd bynnag, beirniadodd safon y cyfathrebu yn ystod yr ymgynghoriad, a effeithiodd hyder Ms C yn ei thriniaeth ddilynol. I'r graddau cyfyngedig hynny'n unig y cadarnhaodd y rhan honno o'r gŵyn. Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn yn ymwneud â gweithredoedd y Bwrdd Iechyd i ganfod a oedd yna drydydd toriad, gan fod y rhain yn briodol. Canfu'r Ombwdsmon bod ymateb y Bwrdd Iechyd i gŵyn Mr C ar y cyfan, yn foddhaol, ar wahân i'r ffaith bod gwall ffeithiol bychan yn y llythyr. I'r radd gyfyngedig hynny'n unig y cadarnhaodd y rhan honno o'r gŵyn. Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Ms C a Mr C am y methiannau a adnabuwyd.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201705067 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr X am y gofal y derbyniodd ei ddiweddar dad-cu, Mr Y, gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan ("y Bwrdd Iechyd"). Yn benodol, y bu oedi wrth adolygu a gweithredu ar ei broblem fasgwlaidd ym mis Hydref- Rhagfyr 2015, a'i fod wedi cael ei rhyddhau gartref heb asesiad, cefnogaeth neu offer digonol. Dywedodd Mr X, o ganlyniad, gorfodwyd ei dad-cu i gysgu mewn cadair a defnyddio bwced fel tŷ bach gan na allai fynd fyny'r grisiau. Roedd Mr X hefyd yn anfodlon ag ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â'i gŵyn.
Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn yn ymwneud â thrin problem fasgwlaidd Mr Y, gan fod y driniaeth yn briodol. Canfu, er bod rhyddhau Mr Y gartref yn briodol o safbwynt clinigol, ni chafodd ei asesu ymlaen llaw gan therapydd galwedigaethol. Pe bai hynny wedi digwydd, roedd yn bosibl y byddai comôd neu offer arall wedi cael eu darparu. Cadarnhaodd y rhan honno o'r gŵyn. Cadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn ynghylch ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â chwynion y teulu yn rhannol. Er bod ymateb cychwynnol y Bwrdd Iechyd yn rhesymol, cafodd ei ymateb i ail gŵyn ei hoedi a rhoddwyd negeseuon croes am yr hyn oedd yn digwydd. Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mr X ac adolygu ac archwilio dogfennaeth mewn perthynas â chynllunio rhyddhau yn y ward dan sylw.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201707625 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr X ei fod wedi aros am amser amhriodol o hir (96 wythnos) am lawdriniaeth pen-glin newydd a dybiodd y Llawfeddyg Orthopedig Ymgynghorol fel un brys. Cwynodd Mr X hefyd bod y Bwrdd Iechyd wedi methu â chynnal ymchwiliad trylwyr i'w gŵyn.
7
Canfu'r ymchwiliad y bu methiant i gyflawni targed amser Llywodraeth Cymru o 36 wythnos rhwng Atgyfeirio a Thriniaeth, fodd bynnag, ni ddaeth Mr X i unrhyw niwed clinigol o ganlyniad. Nid oedd dim amheuaeth bod Mr X wedi dioddef poen ac anghysur diangen am gyfnod hir, fodd bynnag, nid oedd y boen a'r dioddefaint hwn yn fwy nag y dioddefodd unrhyw glaf arall a oedd mewn cyflwr tebyg o arthritis. Ni chadarnhawyd yr agwedd hon o gŵyn Mr X.
Issue 35 October – December 2018
Canfu'r ymchwiliad bod y Bwrdd Iechyd wedi methu â chydymffurfio â'r canllawiau statudol ar ymdrin â chwynion ac roedd hyn yn gyfystyr â chamweinyddu. Roedd ymatebion cyffredinoledig y Bwrdd Iechyd at Mr X wedi achosi iddo deimlo fel nad oedd ei gŵyn yn cael ei gymryd o ddifri neu'n cael ei ymchwilio'n ddigon trylwyr ac roedd hyn yn cynrychioli anghyfiawnder i Mr X. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymddiheuro i Mr X, cynnig taliad o £250 am ei amser a'i drafferth wrth ganlyn y gŵyn a rhoi hyfforddiant i'w Dîm Cwynion.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201800604 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr Y am y gofal a'r driniaeth y darparwyd i'w diweddar dad (Mr X), gan glinigwyr mewn ysbyty o dan ardal y Bwrdd Iechyd rhwng 3 ac 8 Awst 2017.
Canfu'r ymchwiliad bod Mr X wedi cael ei dderbyn i'r ward fwyaf addas ac nad oedd yn afresymol na chafodd ei atgyfeirio at Gardiolegwr yn ystod ei dderbyniad.
Nid oedd yr ymchwiliad yn gallu penderfynu a oedd y wybodaeth am farwolaeth Mr X wedi cael ei rannu'n sensitif â'r teulu.
Canfu'r ymchwiliad nad oedd y driniaeth o anhawster cardiaidd Mr X yn rhesymol. Yn ychwanegol, roedd yn afresymol bod Meddyg y Ward wedi methu ag adolygu Mr X ar ôl i'r teulu rannu eu pryderon. Ymhellach, canfu'r ymchwiliad nad oedd dull y clinigwyr o gadw cofnodion ar 8 Awst o safon resymol. Yn olaf, canfu'r ymchwiliad nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi delio yn foddhaol â chwyn Mr Y.
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i roi ymddiheuriad i Mr Y am y methiannau a adnabuwyd a thalu iawndal o £250. Yn ychwanegol, cytunodd i atgoffa gweithwyr o'r weithdrefn ar gyfer gwneud cais am ecocardiogramau brys, rhoi hyfforddiant ar gofnodi i weithwyr a oedd yn gysylltiedig â gofal Mr X ar 8 Awst, atgoffa meddygon yn eu cyfarfod Profiad Diogelwch Ansawdd o'u cyfrifoldebau i weithio mewn partneriaeth â chleifion a'u perthnasau ac atgoffa Meddyg y Ward i ddefnyddio'r gŵyn a'r adroddiad o'r canlyniad fel ffynhonnell o adlewyrchu personol y gellid ei drafod yn ei werthusiad blynyddol.
Canolfan Feddygol Deeside - Triniaeth glinigol y tu allan i'r ysbyty
Cwynodd Mrs X am y gofal a'r driniaeth y derbyniodd ei diweddar fam ("Mrs Y") gan Feddyg Teulu ("y Meddyg Teulu") yn y Ganolfan Feddygol yn ystod ymweliad cartref ar 25 Mehefin 2018. Yn benodol, dywedodd Mrs X bod y Meddyg Teulu wedi gwrthod rhagnodi Mrs Y â meddyginiaeth steroid a diodydd protein, yn groes i gyngor a rhoddwyd gan Feddyg Teulu Tu allan i Oriau ("MTTAIO") ar 23 Mehefin. Yn ychwanegol, dywedodd Mrs X nad oedd y Meddyg Teulu wedi trin Mrs Y â thrugaredd a pharch.
Rhif Achos: 201802836 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Canfu'r ymchwiliad nad oedd dim cofnod o drafodaeth am yr angen am ddiodydd protein neu feddyginiaeth steroid geneuol yn nodiadau clinigol yr MTTAIO o'r ymgynghoriad. Canfu fod y Meddyg Teulu wedi gweithredu'n briodol ar 25 Mehefin wrth beidio â rhagnodi diodydd protein i Mrs Y, a'i fod wedi gweithredu o fewn arfer glinigol briodol wrth beidio â rhagnodi meddyginiaeth steroid ychwanegol.
Canfu'r ymchwiliad, er y bu'n briodol i'r Meddyg Teulu gynghori Mrs X am y posibilrwydd na fyddai Mrs Y yn gwella'n gyfan gwbl ac yn adennill ei hannibyniaeth, nid oedd yn briodol cynnal y drafodaeth gyda Mrs Y yn yr ystafell. Roedd yn amhosibl penderfynu a oedd y Meddyg teulu yn brin o drugaredd yn ei modd o gyflwyno'r wybodaeth. Cadarnhawyd yr agwedd hon o gŵyn Mrs X, fodd bynnag, gan fod y Meddyg Teulu
8
eisoes wedi ymddiheuro i Mrs X ac wedi rhoi gwybod i'r Ombwdsmon ei bod wedi dysgu o'r digwyddiad, nid oedd unrhyw beth pellach y gellid ei argymell.
St John Cymru - Triniaeth glinigol y tu allan i'r ysbyty Rhif Achos: 201707726 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Mr A am y gofal y darparwyd i'w diweddar fam, Mrs B, gan St John Cymru - Wales ("SJCW") a roddodd gwasanaethau trafnidiaeth i Mrs B ar ran Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru ("WAST"). Ystyriodd yr ymchwiliad a oedd y penderfyniad gan WAST i anfon SJCW i hebrwng Mrs B i'r ysbyty yn un priodol, y ffordd yr oedd SJCW wedi rheoli'r trosglwyddo, ac a fu unrhyw fethiannau a arweiniodd at Mrs B yn torri ei choes, a'r ymchwiliad o bryderon Mr A gan y ddau sefydliad.
Roedd yr Ombwdsmon yn fodlon fod penderfyniad WAST i anfon SJCW yn un priodol ac un yr oedd hawl ganddo i wneud. Ni chadarnhaodd y gŵyn.
Ni allai'r Ombwdsmon ddod i farn ar yr hyn a oedd yn debygol o fod wedi digwydd pan gafodd Mrs B ei throsglwyddo gan SJCW, ac a oedd hyn wedi achosi toriad neu beidio, ac mae anghydfod ynghylch a oedd Mrs A wedi cael ei "gollwng" neu ei gostwng i'r llawr mewn modd rheoledig. Fodd bynnag, canfu fod y methiant i ddogfennu'r gwymp neu ei adrodd i'r ysbyty, waeth beth fo'r fecaneg o sut y digwyddodd, yn fethiant gwasanaeth. Cadarnhaodd y gŵyn i'r graddau y bu methiant i ddogfennu'r gwymp a allai fod wedi gohirio'r pelydrau-x rhagocheliadol a diagnosis a thriniaeth gynharach o doriad Mrs B. Gwnaeth sawl argymhelliad i'r SJCW, gan gynnwys gwneud ymddiheuriad.
Canfu'r Ombwdsmon, er bod Mr A yn bryderus nad oedd WAST na SJCW wedi ymweld â'r cartref i archwilio cynllun yr ystafell neu gyfweld ag ef fel tyst arwyddocaol, nid oedd yr un o'r cyrff wedi gweithredu tu hwnt i ddisgwyliadau'r rheoliadau perthnasol ar ymdrin â chwynion yn hyn o beth wrth ymchwilio i gŵyn Mr A. Ni chadarnhaodd y gŵyn hon.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201707634 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Ms M am y gofal y darparwyd i'w thad, Mr M, pan roedd yn glaf yn Ysbyty Tywysog Siarl. Yn benodol bod:
(a) Mr M wedi cwympo a thorri ei glun
(c) fod y cofnodion o ran y gweinyddu hufen ibuprofen yn anghywir.
(b) Y bu oedi wrth ddiagnosio a thrin yr anaf; a
Cwynodd Ms M hefyd am oedi Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf ("y Bwrdd Iechyd") wrth ymateb i'w chwyn.
Canfu'r Ombwdsmon na chafodd yr asesiad o gwymp Mr M ei gwblhau'n gywir, oni ni allai ddweud yn bendant y gellid bod wedi atal cwymp Mr M. Ni chofnodwyd y digwyddiad yn gywir, ac roedd oedi wrth alw am feddyg i archwilio Mr M a drwy hynny, oedi wrth gynnal y pelydr-x ac wrth adnabod a thrin torriad Mr M. Fodd bynnag, nid oedd hyn o reidrwydd yn golygu y byddai'r llawdriniaeth gyweirio wedi'i chynnal yn gynt. Cadarnhaodd yr Ombwdsmon y cwynion yn ymwneud â'r cwymp a diagnosis a thriniaeth Mr M wedi hynny, ond nid y gŵyn ynghylch yr oediad wrth ymateb i'r gŵyn. Ni allai ddod i gasgliad ynghylch gweinyddu'r hufen ibuprofen gan fod y cofnodion yn wahanol i gof Ms M.
Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mr M, gwneud taliad iawndal o £500 i gydnabod yr oedi a'r ansicrwydd a achoswyd, a gwnaeth argymhellion ynghylch adolygu canllawiau perthnasol y Bwrdd Iechyd.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201704809 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Ms A am lawdriniaeth a gynhaliwyd i dynnu syst ofarïaidd, a arweiniodd ati'n cael tynnu un o'i
9
hofarïau. Yn benodol, roedd yn bryderus ynghylch addasrwydd cynnal y llawdriniaeth cyn ei thriniaeth ffrwythlondeb, ac ynghylch sut a phryd yr esboniwyd y peryglon iddi o flaen llaw. Cwynodd Ms A hefyd bod llythyr Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn ymateb i'r gŵyn wedi cael ei anfon at gyfeiriad anghywir.
Issue 35 October – December 2018 Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon bod yr atgyfeiriad am lawdriniaeth wedi bod yn briodol ac y cynhaliwyd y llawdriniaeth i safon dderbyniol. Hefyd, canfu'r ymchwiliad fod hi'n annhebygol y peryglwyd triniaeth ffrwythlondeb Ms A drwy dynnu'r ofari a bod Ms A wedi cydsynio i gynnal y llawdriniaeth er i'r peryglon gael eu hesbonio iddi. Felly, ni chadarnhawyd yr elfennau hyn o'r gŵyn.
Fodd bynnag, cadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn bod ymateb y Bwrdd Iechyd i'r gŵyn wedi cael ei anfon at gyfeiriad blaenorol Ms A er bod ei chofnodion wedi cael eu diweddaru. Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Ms A am y methiant hwn.
Cwynodd Miss X am y gofal a dderbyniodd yn ystod ei beichiogrwydd, ynglŷn â sganiau a phrofion ychwanegol yr oedd hi'n eu hystyried yn angenrheidiol. Cwynodd Miss X hefyd am y methiant i'w chynghori i fynd i'r ysbyty i gael asesiad clinigol pan wnaeth hi ffonio i fynegi pryder am ostyngiad yn symudiad ei ffetws. Wedi hynny, ganwyd baban Miss X yn farw-anedig.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan – Triniaeth glinigol y tu allan i Ysbyty Rhif Achos: 201703735 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Canfu'r Ombwdsmon bod y dull a gymerwyd mewn perthynas ag ymchwiliadau yn ystod beichiogrwydd Miss X yn briodol ac felly, ni chadarnhaodd y cwynion hyn. Fodd bynnag, canfu'r Ombwdsmon bod y methiant i gynghori Miss X yn gywir yn fethiant sylweddol. Er na allai'r Ombwdsmon ddweud yn sicr bod modd osgoi'r canlyniad, gadawyd Miss X â'r ansicrwydd hyn. Felly, cadarnhaodd yr Ombwdsmon y rhan hon o'r gŵyn. Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Miss X a defnyddio ei hachos fel offer dysgu.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf & Meddygfa Ashgrove – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201800818 & 201800819 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr X bod y Radiolegydd wedi methu ag ystyried hanes meddygol a chwynion o boen cefn ei fam, Mrs A, yn ystod sgan. Cwynodd hefyd y bu methiant i ystyried ei gŵyn yn gywir.
Cwynodd Mr X bod y Practis Meddyg Teulu wedi methu â thrin toriad sbinol Mrs A yn ddigonol ac wedi methu â chyfathrebu ag hi am ofal a thriniaeth ei hanaf. Cwynodd Mr X hefyd y bu methiant i ystyried ei gŵyn yn gywir.
O ran y Bwrdd Iechyd, canfu'r ymchwiliad, er i Mrs A godi pryderon am boen yn ei chefn cyn y sgan, ni chafodd unrhyw addasiadau eu gwneud i ddiwallu anghenion Mrs A. Canfu hefyd fod ymateb y Bwrdd Iechyd i'r gŵyn wedi rhoi sylw i'r materion clinigol a godwyd.
O ran y Practis Meddyg Teulu, canfu'r ymchwiliad, er na fyddai diagnosis cynharach o'r torriad sbinol wedi newid y cynllun triniaeth, bu oedi wrth wneud y diagnosis. Canfu hefyd fod y Practis Meddyg Teulu wedi methu â rhoi digon o wybodaeth i Mrs A ynglŷn â'i hanaf a chynllun thriniaeth. Yn olaf, canfu'r ymchwiliad bod ymateb y Bwrdd Iechyd i'r cwynion wedi rhoi sylw i'r materion clinigol a godwyd.
Argymhellwyd bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mrs A a chynnal adolygiad o'i broses a dogfennaeth ar gyfer cleifion bregus yn ystod y broses sganio.
Argymhellwyd bod y Practis Meddyg Teulu yn ymddiheuro i Mrs A a chynnal adolygiad o ganfyddiadau'r adroddiad hwn.
Cwynodd Mr X am yr amgylchiadau o gwmpas arhosiad ei dad, Mr Y, am ambiwlans ar 2 Rhagfyr 2017. Roedd Mr Y yn 96 mlwydd oed, cwympodd ac roedd yn gwaedu o'i ben, felly galwodd am ambiwlans.
Ymddiriedolaeth GIG Gwasaethau Ambwilans Cymru - Gwasanaethau Ambiwlans Rhif Achos: 201707988 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Canfu'r Ombwdsmon, pan alwodd Mr Y gyntaf, roedd ambiwlans ar gael yn yr ardal na chafodd ei anfon ato, a bu arhosiad annerbyniol o dros bedair awr am ambiwlans. Canfu hefyd nad oedd Mr Y wedi derbyn galwad lles mewn modd amserol a dim ond ar ôl i glinigwr ei alw y cafodd chwiliad am ambiwlans ei wneud.
Issue 35 October – December 2018 Cytunodd WAST i weithredu argymhellion yr Ombwdsmon ac ymddiheuro i Mr X a Mr Y am y methiannau a nodwyd, adolygu pan na nodwyd ambiwlans ar gael, esbonio'r rhesymau dros y digwyddiadau a'r camau a gymerwyd i osgoi ailadroddiad, ac adolygu ei brosesau i sicrhau bod galwadau lles amserol yn cael eu gwneud lle bo'n briodol.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Triniaeth glinigol yn yr Ysbyty Rhif Achos: 201707540 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr Ac am y driniaeth a'r gofal a ddarparwyd gan y Bwrdd Iechyd ar gyfer ei ddiweddar wraig, Mrs A. Cododd bryderon am yr oedi, o 2015 ymlaen, wrth wneud diagnosis o ganser yr ysgyfaint Mrs A, yr ymdriniaeth wael â'r gŵyn a'r methiant i ddarparu holl gofnodion iechyd Mrs Ac ar gais.
Canfu'r Ombwdsmon y bu oedi o ran rheolaeth Mrs Ac o ddiwedd mis Tachwedd 2016, gan achosi trallod ychwanegol a nifer o apwyntiadau a derbyniadau i'r ysbyty a allai fod wedi'u hosgoi. Fodd bynnag, ni fyddai'r oedi wedi newid ei phrognosis na'i thriniaeth.
Er canfu'r Ombwdsmon bod ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â chwyn Mr A yn addas, roedd wedi methu â darparu holl gofnodion iechyd Mrs A ar gais. Achosodd hyn amser a thrafferth ychwanegol i Mr A, gan achosi iddo golli ei hyder yn yr ymateb i'r gŵyn.
Argymhellwyd bod y Bwrdd Iechyd yn:
(a) Ymddiheuro i Mr A am y methiannau a adnabuwyd a thalu iawndal o £500 iddo.
(b) Adolygu ei weithdrefnau ar ddarparu cofnodion er mwyn sicrhau bod pob cofnod meddygol perthnasol sy'n gysylltiedig â'r claf yn cael eu darparu ar gais.
(c) Cyflwyno canfyddiadau'r ymchwiliad mewn fforwm priodol gyda'r timau meddygol a llawfeddygol perthnasol, yn eu hatgoffa y dylid ymchwilio i symptomau newydd ar gyfer cleifion â phroblemau cronig yn ôl eu rhinweddau.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf - Triniaeth glinigol yn yr Ysbyty Rhif Achos: 201707407– Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Ms A am y gofal a'r driniaeth a dderbyniodd ar ôl geni ei baban. Dywedodd y cafodd ei rhyddhau'n anaddas ac y bu methiant i wneud diagnosis a thrin cynhyrchion cenhedlu argadwedig ("RPOC") yn brydlon.
Canfu'r Ombwdsmon bod rhyddhad Ms A a'r driniaeth o'r amheuaeth o RPOC wedi bod yn rhesymol ac yn unol â chyfarwyddyd perthnasol, felly ni chadarnhaodd yr agweddau hyn o'i chwyn. Fodd bynnag, yn ystod un digwyddiad wrth iddi fynychu fel claf allanol, anfonwyd Ms A i ffwrdd er y dylid fod wedi cynnal adolygiad o'i symptomau. Er na fyddai hyn efallai wedi newid ei rheolaeth, collwyd cyfle i wneud diagnosis cynt o'i RPOC ac i ddarparu monitro a chefnogaeth ychwanegol, felly cadarnhawyd yr elfen hon o'i chwyn. At hynny, ni allai'r Bwrdd Iechyd ddod o hyd i gofnodion Ms A am y cyfnod hwn o ofal, gan achosi ansicrwydd a gofid ychwanegol.
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymddiheuro i Ms A am y methiannau a adnabuwyd, ac i dalu iawndal o £500 am y gofid a'r anghyfleustra a achoswyd. Cytunodd hefyd i rannu'r adroddiad â staff perthnasol er mwyn sicrhau eu bod yn adlewyrchu'n feirniadol arno. Yn ychwanegol, dywedodd y Bwrdd Iechyd eu bod yn ymgymryd ag adolygiad i mewn i storio ac olrhain cofnodion i atal digwyddiadau yn y dyfodol.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Triniaeth glinigol yn yr Ysbyty Rhif Achos: 201707739 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Ms A am y gofal a'r driniaeth y derbyniodd yn ystod apwyntiad gynecoleg mewn Ysbyty Cymunedol. Dywedodd bod Ymgynghorwr wedi cymryd biopsi heb drafod y weithdrefn â hi a heb geisio ei chaniatâd.
Issue 35 October – December 2018
Canfu'r Ombwdsmon fod diffyg arwydd am y biopsi, neu esboniad o'i sgil effeithiau, yn y cofnodion, ac roedd tystiolaeth brin i brofi y cafwyd caniatâd gwybodus ar gyfer y biopsi. Canfu'r Ombwdsmon y bu methiant wrth gyfathrebu a chadw cofnodion, ac felly cadarnhaodd y gŵyn. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymddiheuro i Ms A am y methiannau a nodwyd, ac i dalu iawndal o £250 am y gofid a'r anghyfleustra a brofodd. Cytunodd hefyd i rannu'r adroddiad a chynnal cyfarfod yn adrodd yn ôl i staff meddygol perthnasol, gan sicrhau eu bod yn ymwybodol o ganllawiau perthnasol ar ganiatâd.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg – Triniaeth glinigol yn yr Ysbyty Rhif Achos: 201706179 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mrs A am driniaeth a gofal ei diweddar ŵr, Mr A, yn ystod ei dderbyniad claf mewnol yn Ysbyty Singleton ym mis Mai a Mehefin 2016. Roedd Mr A yn derfynol wael, ac yn anfoddus bu farw yn ystod ei dderbyniad olaf. Roedd Mrs A hefyd yn anfodlon ag ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â'i chwyn.
Cydnabu'r Bwrdd Iechyd nad oedd y gofal nyrsio a gafodd Mr A yn cyrraedd y safon ddisgwyliedig. Cydnabu'r Ombwdsmon fethiannau clinigol, cyfathrebol a gweinyddol a gafodd effaith ar safon y gofal a gafodd Mr A. Felly, cadarnhaodd yr Ombwdsmon y rhan hon o'r gŵyn.
Wrth ymateb i ymchwiliad yr Ombwdsmon, derbyniodd y Bwrdd Iechyd y bu diffygion gweinyddol yn ei ddull o ymdrin â chwyn Mrs A a chynigiodd iawndal priodol i gydnabod hyn. Eto, cadarnhaodd yr Ombwdsmon yr agwedd hon ar gŵyn Mrs A.
Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mrs A am y methiannau a adnabuwyd a thystioli'r camau yr oedd wedi'u cymryd ac y mae'n bwriadu eu cymryd o ganlyniad i gŵyn Mrs A.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan - Triniaeth glinigol yn yr Ysbyty Rhif Achos: 201707989 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mrs A am y driniaeth a gafodd ei Mam gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan ("y Bwrdd Iechyd") rhwng 11 Rhagfyr 2017 a 3 Ionawr 2018. Yn benodol, cwynodd:
(a) Nid oedd yr hylif ar ysgyfaint ei mam wedi cael ei ddiagnosio, ei fonitro na'i drin yn ddigonol.
(b) Dylai'r teulu fod wedi cael gwybod am ddigwyddiad yn ymwneud â'i mam yn tagu ar y ward ar 20 Rhagfyr.
(c) Nid oedd trosglwyddiad ei mam ar 3 Ionawr yn briodol
(d) Ni chafwyd diagnosis o niwmonia ei mam cyn iddi gael ei throsglwyddo ar 3 Ionawr.
(e) Amddifadwyd teulu a ffrindiau o'r cyfle i ffarwelio â'i mam oherwydd diffyg cyfathrebu ar ran yr Ysbyty.
Canfu ymchwiliad yr Ombwdmson bod y Bwrdd Iechyd wedi colli cyfle i gychwyn gwrthfiotigau yn gynt ac er na fyddai hyn efallai wedi newid y canlyniad terfynol, gadawodd hyn Mrs A ag ansicrwydd am driniaeth ei mam. Felly, cadarnhaodd yr Ombwdsmon y rhan hon o'r gŵyn.
Canfu'r ymchwiliad fodd bynnag y triniwyd yn ddigonol â'r digwyddiad yn ymwneud â'i mam yn tagu heb yr angen am unrhyw ymgysylltiad gan y teulu, a bod mam Mrs A wedi ymddangos yn ddigon da o safbwynt clinigol i gael ei throsglwyddo. Nid oedd yr Ombwdsmon wedi'i berswadio y gallai'r Bwrdd Iechyd fod wedi gwybod yn rhesymol, heb synnwyr trannoeth, pa mor gyflyn y byddai mam Mrs A yn
dirywio. Felly, ni chadarnhawyd yr agweddau hyn o'r gŵyn.
Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mrs A am y methiannau a adnabuwyd yn yr adroddiad ac adolygu'r ffordd y mae archwiliadau brest yn cael eu cynnal a'u cofnodi ar gyfer cleifion sydd wedi cael profiad dagu.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan – Triniaeth glinigol yn yr Ysbyty Rhif Achos: 201800071 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Issue 35 October – December 2018
Cwynodd Ms A am y gofal a'r driniaeth a gafodd ei merch, Miss B, ar ôl iddi gael ei derbyn i Ysbyty ar 2 Mawrth 2017. Yn benodol, cwynodd Ms A:
a. Ni roddwyd cyffuriau lleddfu poen priodol i Miss B ar ôl iddi gael ei derbyn i Ysbyty.
b. Roedd y lefelau hylendid yng nghuddygl Miss B yn annerbyniol gan fod potiau gwely a ddefnyddiwyd wedi cael eu gadael i gasglu yn nhoiled y claf.
c. Cyfrannodd y casgliad o botiau gwely a ddefnyddiwyd at dad Miss B, Mr C, yn dal E.coli 0157.
d. Ni chafodd Miss B fonitro digonol gan staff nyrsio.
e. Bu oedi wrth ddiagnosio a thrin E.coli 0157 a Syndrom Haemolytig Wremig (HUS) Miss B.
Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon na chafodd poen Miss B ei drin a'i fonitro yn ddigonol ar ôl ei derbyniad a bod y lefelau hylendid yn ei chuddygl yn annigonol ac yn cyflwyno perygl mawr o haint. Gallai hyn fod wedi cyfrannu at aelodau eraill o'r teulu yn mynd yn sâl. Felly, cadarnhaodd yr Ombwdsmon y rhannau hyn o gŵyn Ms A.
Canfu'r ymchwiliad hefyd, er bod rhai o arsylwadau Miss B wedi cael eu monitro'n ddigonol, roedd ei chofnodion yn ymwneud â cholli hylif yn anghyson ac annigonol. Felly, cadarnhaodd yr Ombwdsmon yr agwedd hon o gŵyn Ms A.
Canfu'r Ombwdsmon bod Miss B wedi cael ei monitro'n rheolaidd am newidiadau i swyddogaeth ei iau a chafodd ei throsglwyddo at arbenigwr priodol cyn gynted a chanfuwyd problemau. Felly, ni chadarnhaodd y gŵyn y bu oedi wrth drin a gwneud diagnosis.
Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Ms A a talu iawndal o £1,000 iddi i gydnabod y gofid a achoswyd gan y methiannau a adnabuwyd. Argymhellodd hefyd bod y Bwrdd Iechyd yn atgoffa pob aelod o staff o bwysigrwydd rheoli haint yn ddigonol, o gadw cofnodion yn gywir gan gynnwys mewn achosion o golli hylif a'i fod yn adolygu ei bolisi a gweithdrefnau ar drin poen pediatrig.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro - Triniaeth glinigol y tu allan i'r ysbyty Rhif Achos: 201708070 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Ms X am y gofal a'r driniaeth a gafodd gan y Tîm Bydwreigiaeth o fewn Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro ("y Bwrdd Iechyd"). Yn benodol, dywedodd Ms X bod gwybodaeth amdani mewn Ffurflen Atgyfeirio Aml-Asiantiaeth ("MARF") a gwblhawyd gan ddwy fydwraig yn anghywir ac yn ei phortreadu fel unigolyn ansefydlog, anniogel ac anghydweithredol. Hefyd, cwynodd Ms X na chafodd wybod pan gafodd yr atgyfeiriad ei wneud ac, o ganlyniad i'r portread anghywir, na chafodd gyfle i ddewis ble i roi genedigaeth gan y gosodwyd ei phlentyn heb ei eni ar y Gofrestr Amddiffyn Plant.
Casglodd yr Ombwdsmon bod sawl diffyg ffeithiol yn y ffurflen atgyfeirio a bod y bydwragedd wedi gwneud rhagdybiaethau nad oedd yn cael eu cefnogi'n llawn gan y wybodaeth ar gael iddynt. O ganlyniad, casglodd bod Ms X wedi cael ei phortreadu mewn modd anffafriol. Roedd hefyd yn fodlon nad oedd y penderfyniad i beidio â rhoi gwybod i Ms X bod atgyfeiriad wedi'i wneud yn un rhesymol.
Fodd bynnag, nid oedd yr Ombwdsmon yn gallu casglu, ar y cyfan, fod dewisiadau Ms X yn ymwneud â
genedigaeth ei phlentyn wedi'u heffeithio fel canlyniad uniongyrchol i'r methiannau a adnabuwyd, fel yr awgrymwyd gan Ms X. Roedd yr Ombwdsmon o'r farn bod ffactorau eraill a allai hefyd fod wedi effeithio ar ei phenderfyniad a'i gallu i gael genedigaeth ei dewis. Fodd bynnag, cydnabu y gallai'r methiannau a nodwyd taflu amheuon ar y digwyddiadau a fu, a gan hynny, arwain at ansicrwydd sylweddol i Ms X.
Cadarnhawyd cwynion Ms X yn rhannol. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i:
Issue 35 October – December 2018
(a) Ymddiheuro i Ms X am y methiannau a adnabuwyd
(a) b) Talu £750 i Ms X i gydnabod yr ansicrwydd a achoswyd
(b) c) Gosod copi o'r adroddiad ynghyd ag ymddiheuriad yng nghofnodion claf Ms X
(c) ch) Trafod canfyddiadau'r adroddiad gyda'r staff cysylltiedig ag ystyried a oes angen cyfeirio at y NMC
(d) d) Cyfeirio'r achos at ei Bwyllgor Diogelwch, Ansawdd a Phrofiad a Swyddog Cydraddoldeb a Hawliau Dynol
(e) dd) Ystyried yr achos fel ymarfer dysgu
Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201703022 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs A y bu methiant i ddarparu gofal a thriniaeth ddigonol ar ôl derbyn llawdriniaeth yn 2011 i atgyweirio cwymp y groth. Cwynodd Mrs A y bu methiant hefyd i drin ei chwymp a'i hatgyfeirio am lawdriniaeth briodol a'i darparu gydag offer angenrheidiol i gynorthwyo ei hadferiad. Yn olaf, cwynodd Mrs A am gyfathrebu gwael ar ran y clinigwyr ac am fethiant y Bwrdd Iechyd i ymateb yn ddigonol i'w chwyn.
Cadarnhawyd y gŵyn yn rhannol. Canfu'r ymchwiliad dystiolaeth o gyfathrebu gwael ar ran y clinigwyr a gafodd effaith sylweddol ar ddealltwriaeth Mrs A o'i phryderon iechyd a'r driniaeth yr oedd yn ei derbyn. Cafodd hyn effaith niweidiol ar berthynas Mrs A â'i chlinigwyr. Canfu'r ymchwiliad y bu oedi yn y gofal dilynol ac wrth ddarparu offer meddygol i gynorthwyo adferiad Mrs A. Yn olaf, canfu'r ymchwiliad fethiannau yn ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â'r gŵyn.
Argymhellwyd bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mrs A am y methiannau a adnabuwyd yn yr adroddiad ac atgoffa clinigwyr perthnasol o'r angen i gyfathrebu'n glir â chleifion a sicrhau bod cleifion yn deall y dull ERAS. Hefyd, argymhellwyd bod y Bwrdd Iechyd yn atgoffa clinigwyr i roi gwybod i gleifion mai gan y Meddyg Teulu y byddai canlyniadau prawf ar gael. Argymhellwyd hefyd bod staff ymchwiliadau yn cael eu hatgoffa o rwymedigaethau'r Bwrdd Iechyd o dan y Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Yn olaf, argymhellwyd bod y Bwrdd Iechyd yn ystyried hyrwyddo cyfarfod pellach fel bod Mrs A yn cael y cyfle i drafod opsiynau ei thriniaeth barhaus.
Bwrdd Iechyd Addysgu Powys - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201704872 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr A am y gofal a'r driniaeth a gomisiynwyd gan Fwrdd Iechyd Addysgu Powys ("y Bwrdd Iechyd") ar gyfer ei ferch, Ms B, mewn tri chyfleuster iechyd meddwl ar wahân rhwng Mehefin 2015 a 22 Mawrth 2017. Cwynodd Mr A hefyd am y ffordd y trosglwyddwyd Ms X rhwng dau o'r cyfleusterau.
Canfu'r ymchwiliad bod y mynediad at driniaeth feddygol wedi'i oedi ac y bu methiannau i ddilyn pryderon am amddiffyn oedolyn. Canfu'r ymchwiliad hefyd dystiolaeth o gyfathrebu gwael ac anghywir rhwng y Bwrdd Iechyd a Mr A. Cadarnhawyd y gŵyn yn rhannol.
Argymhellwyd bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro a thalu swm o £1000 i Ms B i gydnabod y methiannau a adnabuwyd. Argymhellwyd hefyd bod y Bwrdd Iechyd yn trafod cynnwys yr adroddiad â swyddogion perthnasol y Bwrdd Iechyd, a nodi pa wersi y gellid eu dysgu. Yn olaf, argymhellwyd bod y Bwrdd Iechyd yn rhannu'r adroddiad hwn â darparwyr adnabyddedig ac adolygu ei broses ar gyfer monitro
gwasanaethau a gomisiynir ar gyfer oedolion.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Triniaeth glingol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201708060 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Mr a Mrs X am y gofal mamolaeth a dderbyniwyd gan Ysbyty Gwynedd. Dywedodd y bu methiant i ddilyn y cynllun geni cytunedig a oedd yn cyfyngu ar y cydsyniad i weinyddu dos Vitamin K ei mab i un ceg yn hytrach na phigiad i'r cyhyr. Dywedasant hefyd y bu methiant i ddilyn protocol afiechyd Streptococcus Grŵp B ("Strep B") y Bwrdd Iechyd a bod Mrs X wedi derbyn rhagnodyn am feddyginiaeth wrthfiotig a effeithiodd ar ei gallu i fwydo ar y fron. Cwynodd Mr a Mrs X y bu methiant i ddarparu gofal bydwreigiaeth/nyrsio digonol ar gyfer Mrs X a Baban Y, ac na ddarparwyd cymorth bwydo ar y fron i helpu cynhyrchu llaeth ei bron. Yn olaf, cwynasant y bu methiant i fynd i'r afael yn briodol â'i chŵyn.
Canfu'r ymchwiliad bod y Bwrdd Iechyd wedi derbyn, yn groes i gynllun geni a dymuniadau Mrs X, y gweinyddwyd Baban Y gyda phigiad mewngyhyrol o fitamin K. Canfu'r ymchwiliad hefyd y dilynwyd protocol Strep B y Bwrdd Iechyd a bod y gwrthfiotigau a rhagnodwyd ar gyfer Mrs X wedi bod yn rheidiol a phriodol. Ymhellach, canfu'r ymchwiliad bod y gofal bydwreigiaeth/nyrsio, gan gynnwys y cymorth bwydo ar y fron, wedi bod yn ddigonol.
Yn olaf, canfu'r ymchwiliad bod y Bwrdd Iechyd wedi methu â mynd i'r afael yn briodol â chwyn Mr a Mrs X. Cadarnhawyd y gŵyn yn rhannol.
Argymhellwyd, yn ogystal â'r hyfforddiant yr oedd y Bwrdd Iechyd wedi'i gynnal mewn ymateb i'r gŵyn hon, ei fod hefyd yn ymddiheuro i Mr a Mrs X am y methiannau a adnabuwyd, a thalu £250 i gydnabod yr ymdriniaeth wael â'r gŵyn. Argymhellwyd hefyd fod y Bwrdd Iechyd yn atgoffa swyddogion o'r angen i gadw achwywnyr wedi'u diweddaru ar ddatblygiad a chanlyniadau eu hymchwiliadau, yn benodol ag ymchwiliadau 'yn y fan a'r lle'.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201801446 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr A y bu oedi anghenrheidiol am lawdriniaeth, er iddo gael ei roi ar y rhestr frys. Cwynodd Mr A y bu methiant i ddarparu cyffuriau lleddfu poen priodol tra bu'n aros am lawdriniaeth. Dywedodd Mr A, yn dilyn llawdriniaeth, rhyddhawyd o'r ysbyty heb unrhyw apwyntiad dilynol. Yn olaf, cwynodd Mr A y bu methiant i ymateb yn briodol i'w gŵyn yn unol â'r rheoliadau.
Canfu'r ymchwiliad y bu methiant i roi gwybod i Mr A y byddai ei llawdriniaeth yn cael ei oedi'n sylweddol. Fodd bynnag, nodwyd yn yr interim y rheolwyd poen Mr A yn unol â chanllawiau cenedlaethol. Canfu'r ymchwiliad hefyd fod gwybodaeth anghywir wedi'i ddarparu i Mr A yn ymwneud â rhyddhau ac apwyntiad dilynol a achosodd bryder diangen iddo. Yn olaf canfu'r ymchwiliad, er bod y Bwrdd Iechyd wedi ymateb i gŵyn Mr A yn unol â'r rheoliadau, roedd wedi colli'r cyfle i ddatrys y mater yn gynt. Cadarnhawyd y gŵyn yn rhannol.
Argymhellwyd bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mr A a thalu £500 iddo i gydnabod y methiannau a adnabuwyd. Argymhellwyd hefyd fod yr adroddiad yn cael ei rannu a'r Tîm Archebu a bod y Bwrdd Iechyd yn cynnal adolygiad o'i broses ar gyfer diweddaru cleifion pan oedir triniaeth.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201801484 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs X y bu methiant i'w darparu â chymorth bwydo o'r fron ddigonol ar ôl genedigaeth ei mab, Baban R. Cwynodd Mrs X hefyd y cymerwyd chwe wythnos i ddiagnosio tafodrwym Baban R a'i analluedd i fwydo o'r fron. Yn olaf, cwynodd Mrs X bod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag ymateb yn ddigonol i'w chŵyn.
Canfu'r ymchwiliad bod Mrs X wedi cael cymorth bwydo o'r fron gan Fydwragedd Cymunedol ac
Ymwelydd Iechyd ar ôl iddi gael ei rhyddhau o'r ysbyty. Canfu'r ymchwiliad hefyd y collwyd cyfleoedd i gyfeirio Baban R at Arbenigwr Bwydo o'r Fron yn gynt. Yn olaf, canfu'r ymchwiliad bod y Bwrdd Iechyd wedi methu â rhoi sylw digonol i bryderon Mrs X a darparu esboniad o'r methiannau a adnabuwyd. Cadarnhawyd y gŵyn yn rhannol.
Issue 35 October – December 2018 Argymhellwyd bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mrs X a thalu £250 iddi i gydnabod y methiannau a adnabuwyd. Argymhellwyd hefyd fod y Bwrdd Iechyd yn sicrhau bod ei hyfforddiant blynyddol ar fwydo o'r fron yn cynnwys gwybodaeth ar y gwahanol fathau ac arwyddion o dafodrwym, a'i fod yn adolygu ei offer/ rhestr wirio ar gyfer bwydo o'r fron a'r rhestr wirio ar gyfer archwilio i sicrhau bod babanod sy'n methu â ffynnu yn cael eu harchwilio am dafodrwym.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg – Arall Rhif Achos: 201705512 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr B i'r Ombwdsmon am fethiannau yn y gofal a'r driniaeth a gafodd ei diweddar fam, Mrs M, yn ystod ei derbyniad yn Ysbyty Singleton ym mis Hydref 2016 ac Ionawr 2018. Cwynodd Ms B bod:
(a) Clinigwyr wedi methu â thrin dryswch a phoen Mrs M yn ddigonol
(b) Y bu adegau yn ystod ei derbyniad pan beryglwyd ei hurddas
(c) Dim ond ar ôl i aelod o Dîm Gofal Lliniarol alw (yn annisgwyl) yng nghartref y teulu ar ôl i Mrs M gael ei rhyddhau y dysgodd y teulu am ddiagnosis Mrs M o ganser ofarïaidd terfynol.
(d) Yn dilyn honiad bod nyrs wedi ymosod ar Mrs M, cynhaliwyd ymchwiliad POVA gan yr Heddlu a'r Bwrdd Iechyd. Er na chadarnhawyd yr honiad, methodd y Bwrdd Iechyd i roi gwybod i'r teulu am ganlyniad yr ymchwiliad.
Cadarnhaodd yr Ombwdsmon gwynion rhif 1, 3 a 4 a chadarnhaodd gŵyn rhif 2 yn rhannol. Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn darparu ymddiheuriad ysgrifenedig truthgar i Mr B am y methiannau clinigol a chyfathrebol a adnabuwyd yr ymchwiliad ac, i gydnabod y gofid a brofwyd gan y teulu o ganlyniad i'r methiannau a adnabuwyd, talu £500 i Mr B.
Hefyd, argymhellodd yr Ombwdsmon bod yr adroddiad yn cael ei rannu â chlinigwyr sy'n gysylltiedig â gofal Mrs M a'u bod yn cael eu hatgoffa o bwysigrwydd:
(a) Glynu at Bolisi Rhyddhau o'r Ysbyty'r Bwrdd Iechyd
(b) Gweithredu'r Polisi 'Urddas a Gofal Pobl Hŷn'
(c) Cyfeirio cleifion yn briodol i Dîm Cyswllt Seiciatrig yr Ysbyty
(d) Cynnal cofnodion manwl o ymddygiad a phroblemau cleifion sy'n dioddef o ddryswch a phenbleth
(e) Glynu at ddarpariaethau Polisi POVA Cymru Cyfan ynglŷn â darparu adborth i aelodau teulu a'r rhai sy'n cael eu cyfieiro.
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i weithredu'r argymhellion hyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro - Triniaeth glinigol yn yr Ysbyty Rhif Achos: 201706226 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr A nad oedd Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro ("y Bwrdd Iechyd") wedi trin ei lawdriniaeth ysgwydd nag ei ofal ar ôl y llawdriniaeth yn briodol. Cododd bryderon penodol am ganiatâd, perfformiad y llawdriniaeth, y diagnosis o anaf i dendon y llawes troёdydd a darpariaeth ffisiotherapi. Cwynodd hefyd am ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â'i gwynion cysylltiedig. Roedd yn anfodlon â'r ymatebion i'w gŵyn ar lafar cychwynnol a'r gŵyn ysgrifenedig ddilynol.
Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon yr agweddau gofal clinigol o gŵyn Mr A. Ni chadarnhaodd ychwaith y
Issue 35 October – December 2018 rhan honno o gŵyn Mr A a oedd yn ymwneud ag ymateb y Bwrdd Iechyd i'w gŵyn ar lafar. Canfu'r Ombwdsmon bod ymateb y Bwrdd Iechyd i gŵyn ysgrifenedig Mr A wedi'i oedi'n afresymol a bod y Bwrdd Iechyd wedi methu â'i ddiweddaru'n effeithiol. O ganlyniad, cadarnhaodd yr elfen o gŵyn Mr A a oedd yn ymwneud â'r gŵyn ysgrifenedig. Gofynnodd i'r Bwrdd Iechyd ysgrifennu at Mr A i ymddiheuro am y methiannau hyn wrth ymdrin â chwynion ac i esbonio pan nad oedd ei Dîm Rheoli wedi anfon ymateb ysgrifenedig pellach at ei bryderon. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i weithredu'r argymhellion hyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan - Arall Rhif Achos: 201707782 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs T fod Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan ("y Bwrdd Iechyd") wedi gwrthod y cyffur Sirolimus i'w mab, Plentyn K, am gyfnod o saith mis, a bod hyn wedi gwaethygu ei ordyfiant yn gysylltiedig â PIK3CA ar ei goes dde (cyfeirir ato weithiau fel cawraeth). Cwynodd Mrs T hefyd am yr oedi cyn i'w mab gael ei weld gan y tîm Gwasanaethau Iechyd Meddwl Plant a Phobl Ifanc ("CAMHS") a chan seicolegydd Plant.
Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon bod penderfyniad Meddyg Teulu Plentyn K a'r Bwrdd Iechyd i wrthod rhagnodi Sirolimus wedi bod yn un priodol, gan y defnyddiwyd y cyffur fel arfer i atal trawsblaniad aren rhag cael ei wrthod. Gan nad yw'r cyffur yn cael ei ddenfyddio ar gyfer ei ddefnydd bwriadol yn ystod arbrawf, ac nad oedd gan y Bwrdd Iechyd unrhyw drefniadau rhannu-gofal ar waith, ni allai'r Ombwdsmon farnu'r Bwrdd Iechyd, er bod defnyddio'r cyffur o fudd i Blentyn K. Nododd yr Ombwdsmon, fodd bynnag, nad oedd yn ymddangos bod cynllun gofal parhaus wedi bod ar waith gan naill ai'r ysbyty a oedd yn goruchwylio'r treial, neu gan ysbyty arbenigol a oedd yn goruchwylio gofal Plentyn K yn barod ar gyfer terfynu'r arbrawf. Nododd yr Ombwdsmon hefyd na roddwyd esboniad llawn am beidio â rhagnodi'r cyffur i Mrs T mewn modd amserol.
Mewn perthynas â'r oedi a brofwyd gan Mrs T a phlentyn K cyn cael eu gweld gan y tîm CAMHS a chan seicolegydd plentyn, daeth yr Ombwdsmon i'r casgliad y buont yn anffodus, ond nid oedd yr oedi yn ormodol, ac ni allent ychwaith gael eu priodoli i'r Bwrdd Iechyd yn unig. Roedd y mwyafrif o'r oedi cyn mewnbwn y Bwrdd Iechyd, a digwyddodd oherwydd nad oedd atgyfeiriadau'n bodloni'r meini prawf gosodedig neu gan atgyfeiriadau yn cael eu hanfon i ysbytai anghywir.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201800493 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Ar 24 Mehefin 2017, derbyniwyd Mr X (a oedd yn 74 bryd hynny) i Ysbyty Tywysog Siarl yn dioddef o chwydu enbyd. Rhyddhawyd Mr X ar 28 Medi ac yn anffodus bu farw ar 18 Hydref. Cwynodd Mrs X y dylai canser Mr X fod wedi cael ei diagnosis yn gynharach na 13 Medi. Cwynodd Ms X hefyd y byddai diagnosis cynharach wedi arwain at driniaeth wahanol a allai fod wedi gwella ansawdd bywyd Mr X.
Canfu'r Ombwdsmon y dylai bod wedi nodi'r newidiadau cynnil i sgan CT Mr X ar 28 Mehefin a'i sgan MRI ar 7 Gorffennaf fel rhai a oedd yn awgrymu canser pancreatig. Canfu hefyd y bu oedi yn y diagnosis, ac y byddai diagnosis cynharach wedi arwain at gynnig triniaeth liniarol yn gynharach, a fyddai wedi gallu bod o fydd i ansawdd bywyd Mr X. Cadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i weithredu argymhellion yr Ombwdsmon, sef i roi gwybod i'r Timau Aml Disgyblaethol lleol a rhanbarthol o ganlyniad yr ymchwiliad hwn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro - Triniaeth glinigol y tu allan i'r ysbyty Rhif Achos: 201801428 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr X na ddarparwyd safon gwasanaeth rhesymol iddo gan Dîm Iechyd Meddwl Cymunedol ("TIMC") y Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro ("y Bwrdd Iechyd"). Dywedodd bod anghysonrwydd mewn darpariaeth y gofal, cyfathrebu gwael a methiant i ddyrannu ei ofal at gydlynydd gofal CPN wedi arwain at ddirywiad ei iechyd meddwl, a arweiniodd yn y bôn ato'n cael ei gadw a'i dderbyn i'r Ysbyty o dan Adran 2 o'r Ddeddf Iechyd Meddwl 1983.
Issue 35 October – December 2018 Canfu'r Ombwdsmon nad oes dim hawl awtomatig i ofyn am arbenigedd penodol i gyflawni rôl y cydlynydd gofal, ac roedd y staff a ddyrannwyd ac a oedd yn gysylltiedig â gofal Mr C wedi bod yn briodol yn rhoi sylw i'w anghenion penodol. Canfu y bu rhai methiannau wrth gadw cofnodion, gan gynnwys methiant estynedig i ddarparu Mr X â chynllun gofal ysgrifenedig, ond bod Mr C ar y cyfan wedi derbyn cefnogaeth ddigonol a phriodol drwy gydol y cyfnod ac nid oedd dim tystiolaeth i awgrymu y dylai ei ofal fod wedi bod yn wahanol pe bai wedi cael ei ysgrifennu. Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon yr elfennau hyn o'r gŵyn.
Fodd bynnag, cydnabu'r Ombwdsmon bod Mrs C yn rhwystredig â gwrthodiad parhaus y TIMC i ddyrannu CPN i fod yn gydlynydd gofal iddo neu i ddarparu Cynllun Gofal iddo. Ni ddylai ceisiadau mynych Mr C am y pethau hyn fod wedi'u hesgeuluso. Yn ogystal, pan ofynnodd Mr C am gael drosglwyddo ei ofal at TIMC gwahanol, nid oedd unrhyw dystiolaeth i ddangos bod Mr C wedi cael ei hysbysu'n briodol drwy gydol y broses, er i'r oedi hwyhau'r penderfyniad. Cadarnhaodd yr Ombwdsmon yr elfennau hyn o'r gŵyn.
Gwahoddodd yr Ombwdsmon y Bwrdd Iechyd i adolygu ei systemau ar gyfer cadw cofnodion, ac i atgoffa ei staff yn y TIMC o bwysigrwydd sicrhau cadw cofnodion llawn ac ystyriol.
Argymhellodd hefyd y dylai'r Bwrdd Iechyd, o fewn un mis o ddyddiad adroddiad yr Ombwdsmon:
a) Ymddiheuro i Mr C am y methiannau a adnabuwyd
c) Ystyried y broses gyfeirio pan mae ceisiadau yn cael eu gwneud i drosglwyddo cleifion rhwng TIMC, i adnabod unrhyw ddiffygion a allai achosi oedi amhriodol, a phenderfynu ar gynllun gweithredu priodol i roi sylw i hyn a'u hatal rhag digwydd yn y dyfodol.
b) Atgoffa ei staff TIMC o bwysigrwydd sicrhau cyfathrebu'n lawn ac ystyriol â chleifion a defnyddwyr gwasanaeth, i esbonio ei benderfyniadau a sicrhau bod cleifion yn cael eu hysbysu'n briodol ynglŷn â'u gofal a thriniaeth
Ymddiriedolaeth GIG Gwasnaethau Ambiwlans Cymru – Gwasanaethau Ambiwlans Rhif Achos: 201800772 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs Y nad oedd Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru ("WAST") wedi ymateb yn briodol i alwadau argyfwng a wnaed ym mis Chwerfor ac Awst 2017, a'u bod wedi methu â throsglwyddodd ei diweddar mam, Mrs X, i ysbyty o fewn amserlen rhesymol. Cwynodd Mrs Y hefyd fod yr oedi a brofwyd ym mis Awst 2017 wedi golygu bod Mrs X wedi colli'r ffenestr triniaeth ar gyfer ei strôc. Yn anffodus, bu farw Mrs X rai diwrnodau wedyn.
Canfu'r Ombwdsmon na fu unrhyw fethiannau mewn perthynas â'r galwadau ym mis Chwefror. Mewn perthynas â'r galwadau ym mis Awst, cydnabu WAST fod un o'r rhain wedi'i gategoreiddio'n anghywir, gan arwain at oedi o 13 munud cyn i ambiwlans gael ei ddarparu i Mrs X. Cadarnhaodd yr Ombwdsmon y rhan hon o'r gŵyn i'r graddau bod yr oedi wedi cyfrannu at y pryder a'r trallod a brofwyd gan Mrs X a'i theulu. Fodd bynnag, ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn bod yr oedi wedi effeithio triniaeth Mrs X yn niewidiol oherwydd, yn anffodus, hyd yn oed pe bai'r ambiwlans wedi cael ei ddarparu fel y dylai fod, byddai Mrs X yn dal wedi cyrradd yr ysbyty y tu allan i ffenestr y driniaeth.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201800368 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs A am reolaeth lawfeddygol y Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda ("y Bwrdd Iechyd") o'i chyflwr llygaid a ddywedodd ei bod wedi'i gadael â phoen parhaus. Roedd Mrs A o'r farn bod rhywbeth wedi mynd o'i le yn ystod ei llawdriniaeth ac ar ôl hynny, gadawyd ei phwythau yn eu lle am rhy hir, gan achosi cymhlethdodau. Dywedodd Mrs A bod staff nyrsio wedi methu â'i darparu â gofal priodol ar ôl ei llawdriniaeth, ac nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi ystyried ei chwyn yn briodol.
Canfu'r Ombwdsmon bod staff nyrsio wedi methu â rhoi sylw i boen ac anghysur Mrs A ar ôl ei llawdriniaeth. Canfu'r ymchwiliad hefyd fod symptomau parhaus Mrs A yn gymhlethdodau cydnabyddedig
o'i llawdriniaeth ac nad oeddent yn dangos fod rhywbeth wedi mynd o'i le yn ystod y weithdrefn ei hun. Fodd bynnag, ni thrafodwyd peryglon a chymhlethdodau'r llawdriniaeth gyda Mrs A pan geisiwyd ei chaniatâd. At hynny, golygai'r diffygion yng nghofnodion y Bwrdd Iechyd nad oedd yr Ombwdsmon yn gallu rhoi sicrhad i Mrs A fod safon ei llawdriniaeth a'i gofal ar ôl llawdriniaeth yn rhesymol. Roedd yr Ombwdsmon hefyd yn feirniadol o ymchwiliad y Bwrdd Iechyd i gŵyn Mrs A, nad oedd yn gadarn.
Issue 35 October – December 2018
Abertawe Bro Morgannwg - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymddiheuro i Mrs A a talu £875 iddi i gydnabod ei ymateb gwael i'w chwyn a'r ansicrwydd ynglŷn â'i gofal a achoswyd gan y gwaith gwael wrth gadw cofnodion. Roedd canfyddiadau'r Ombwdsmon hefyd i'w rannu â'i Dimau Llawfeddygol a Nyrsio.
Rhif Achos: 201706613 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr A am y gofal a'r driniaeth a dderbyniodd ei ddiweddar wraig, Mrs A, yn ystod ei derbyniad olaf i Ysbyty Treforys ("yr ysbyty") rhwng 27 Rhagfyr 2016 a 8 Ionawr 2017, gan gynnwys y feddyginiaeth a rhagnodwyd a chadw cofnodion gwael. Yn ogystal, roedd yn anfodlon ag ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â'i gŵyn.
O gofio bod materion ynglŷn â gweinyddu meddyginiaeth a niwed posibl, cytunodd y Bwrdd Iechyd i ailgysylltu â Mr A drwy ei broses Gweithio i Wella. Derbyniodd Mr A y cynnig. Felly, nid oedd canfyddiadau'r Ombwdsmon yn ymwneud â'r agwedd hon o gŵyn Mr A. Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon bod y gofal meddygol a gafodd Mrs A ar y cyfan yn briodol a derbyniol, ac felly ni chadarnhaodd yr agweddau hyn o gŵyn Mr A.
Canfu'r ymchwiliad; ar wahân i driniaeth staff nyrsio o rwyg i groen Mrs A, roedd y ddogfennaeth yng nghofnodion meddygol Mrs A, yn fras, yn ddarllenadwy ac roedd y cadw cofnodion yn ddigonol. Roedd yr Ombwdsmon yn siomedig nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi cydnabod, wrth ymateb i gwynion cychwynnol Mr A, y diffygion o ran ei weinyddiaeth o feddyginiaeth ac i'r graddau cyfyngedig hyn yn unig y cadarnhawyd cwyn Mr A. Gofynnwyd i'r Bwrdd Iechyd ymddiheuro i Mr A am y methiannau a adnabuwyd gan yr ymchwiliad ac, er mwyn cydnabod yr annigonolrwydd wrth ymdrin â'r gŵyn, talu £250 i Mr A.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201800190 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs A am y gofal a'r driniaeth a gafodd ei mam, Mrs M, yn ystod ei derbyniad claf mewnol yn Ysbyty Ystrad Fawr. Roedd pryderon Mrs A yn cynnwys y canlynol: methiant i ddarparu cyffuriau digonol i leddfu poen ei mam pan gafodd dynnu ei phesari, a'r ffaith i'w mam beidio â derbyn meddyginiaeth lleddfu wlser wedi'i rhagnodi gan Gynaecolegydd. Cwynodd Mrs A hefyd am oedi wrth gynnal asesiad o risg cwymp yn dilyn derbyniad ei mam.
Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon bod agweddau o'r gofal a ddarparwyd i'w mam wedi bod yn rhesymol ac ni chadarnhaodd y rhannau hynny o gŵyn Mrs A. Fodd bynnag, nododd na chafodd Mrs M ei hasesu'n ddigonol ar ei derbyniad ac y bu oedi wrth ddarparu cledrau gwelyau ac wrth gynnal asesiadau risg ar ôl pob cwymp. Canfu hefyd na weinyddwyd meddyginiaeth ar gyfer wlser Mrs M. Cadarnhawyd yr agweddau hyn o gŵyn Mrs A.
Argymhellodd yr Ombwdsmon y dylai'r Bwrdd Iechyd ymddiheuro i Mrs A am y methiannau a adnabuwyd a sichrau bod staff yn derbyn hyfforddiant mewn perthynas ag atal cwympiadau a'r defnydd priodol o gledrau gwelyau. Gofynnwyd i'r Bwrdd Iechyd hefyd atgoffa ei glinigwyr am eu rhwymedigaeth broffesiynol ynglŷn â chadw cofnodion.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201800660 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs A am y gofal meddygol a nyrsio ar ôl llawdriniaeth a gafodd ei diweddar fam, Mrs M, yn dilyn llawdriniaeth i'w chlun ym mis Mawrth 2016. Dywedodd Mrs A bod ei mam wedi datblygu dirywiad difrifol yn swyddogaeth ei haren (anaf difrifol i'r aren "AKI") ar ôl cael llawdriniaeth, a bu oedi wrth iddi
dderbyn triniaeth. Dywedodd Mrs A y bu farw ei mam 48 awr wedi'r llawdriniaeth yn dilyn trawiad ar y galon. Cwynodd Mrs A hefyd am oedi'r Bwrdd Iechyd wrth ymdrin â'i chwyn.
Issue 35 October – December 2018 Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon, er y cynhaliwyd sawl prawf gwaed a oedd yn dangos bod Mrs M yn ddadhydredig, ni weithredwyd ar y canlyniadau. O ganlyniad, collwyd cyfleoedd i ymyrryd yn gynharach ar AKI Mrs M a bu oedi wrth ei diagnosio a'i thrin. Canfu'r ymchwiliad hefyd bod staff nyrsio wedi methu â helaethu ei gofal pan ddirywiodd cyflwr Mrs M, fel sy'n ofynnol ar gyfer adolygiad meddygol clinigol. Casglodd yr Ombwdsmon, o gofio'r diffygion, ni allai ddiystyru'r posibilrwydd y byddai canlyniad Mrs M efallai wedi bod yn wahanol pe bai glinigwyr wedi ymyrryd yn gynt.
Canfu'r Ombwdsmon bod ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â'r gŵyn a'r adolygiad o ofal Mrs M yn brin o ddyfnder a manyldeb. Cadarnhaodd yr Ombwdsmon gŵyn Mrs A ac argymhellodd bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mrs A a'i theulu am y methiannau a adnabuwyd gan ymchwiliad yr Ombwdsmon. Yn ychwanegol, argymhellodd bod clinigwyr perthnasol yn ymgymryd â hyfforddiant pellach, gan gyfeirio yn benodol at ganllawiau cenedlaethol a phroffesiynol ar adnabod sepsis, y risg o AKI a phwysigrwydd helaethu gofal claf yn unol â'r offer clinigol perthnasol.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201706689 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Ym mis Ionawr 2017, derbyniwyd Mrs J i ysbyty o dan Fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro ("y Bwrdd Iechyd") am lawdriniaeth i wella ei phroblemau pelfig. Cwynodd Mrs J bod y broses caniatâd yn annigonol, na chynhaliwyd y llawdriniaeth at safon dderbyniol ac y bu methiannau yn ei gofal ac wrth gysylltu â hi ar ôl y llawdriniaeth ynglŷn â'i chyflwr clinigol.
Dywedodd Mrs J hefyd; yn dilyn derbyniad arall i'r ysbyty yn ddiweddarach y flwyddyn honno, cafodd ei rhyddhau â gwaith papur anghywir, a heb apwyntiad dilynol perthnasol wedi'i drefnu. Yn olaf, cwynodd Mrs J am ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â'i chwyn.
Adnabu ymchwiliad yr Ombwdsmon bryderon am y broses caniatâd, a chadarnhaodd y gŵyn; canfu y cynhaliwyd y llawdriniaeth ei hun gyda sgil a gofal rhesymol a ni chadarnhaodd y gŵyn honno. Casglodd yr Ombwdsmon bod y gofal a'r driniaeth a ddarparwyd gan glinigwyr ar ôl y llawdriniaeth wedi bod o ansawdd gwael a bod y cyfathrebu â Mrs J am ei chyflwr clinigol yn amhriodol. Cadarnhawyd y cwynion hynny hefyd.
O gofio derbyniad ychwanegol Mrs J yn 2017, cytunodd yr Ombwdsmon bod Mrs J wedi cael ei rhyddhau â gwaith papur anghywir ac felly cadarnhaodd y gŵyn. Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon cwyn Mrs J ynglŷn â'r apwyntiad dilynol. Yn olaf, cadarnhaodd yr Ombwdsmon bryderon Mrs J yn rhannol ynglŷn ag ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â'i chwyn.
Argymhellodd yr Ombwdsmon fod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro a thalu £2250 o iawndal i Mrs J. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i wneud hynny.
Cytunodd y Bwrdd Iechyd hefyd ag argymhelliad yr Ombwdsmon i ddarparu tystiolaeth o'r camau a gymerwyd gan ei Dimau Llywodraethu a Diogelwch mewn perthynas ag atgoffa clinigwyr am y canllawiau swyddogol o ran caniatâd a bod y clinigwyr sy'n gysylltiedig â'r achos hon yn trafod canfyddiadau'r Ombwdsmon yn eu hadolygiadau blynyddol.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201802989 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs A bod yr Adran Brys ("yr AB") yn Ysbyty Treforys heb gynnal Pelydr-x ar 18 Ionawr 2018 pan fynychodd ar ôl llewygu a chwympo yn ei chartref. Ar ôl i feddyg teulu ei hatgyfeirio at glinig toriad i dderbyn pelydr x, cafodd Mrs A ei diagnosio â thoriad fertebrol ym mis Ebrill. Yn y cyfnod cyfamserol, dywedodd Mrs A ei bod wedi ymweld â'i Meddyg Teulu sawl gwaith oherwydd y poen.
Issue 35 October – December 2018 Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon ddiffygion yn rheolaeth poen Mrs A yn yr AB yn ogystal â methiannau yn ei hasesiad clinigol a oedd yn golygu na archwiliwyd gwaelod ei chefn, er gwaethaf ei hadroddiadau cynnar o boen yn y man hwnnw. Yn weinyddol, canfu hefyd ddiffygion ynglŷn â chadw cofnodion. Er na allai'r Ombwdsmon ddweud yn bendant y byddai pelydr-x wedi'i bod yn gyfiawn yn achos Mrs A, ni allai ychwaith ei ddiystyru, o gofio cyflwyniad clinigol Mrs A. O gofio'r methiannau clinigol a gweinyddol a adnabuwyd, cadarnhaodd gŵyn Mrs A.
Ar ôl i'r Bwrdd Iechyd adnabod diffygion ynglŷn ag ymdrin â chwynion, cynigiodd talu iawndal i Mrs A er mwyn cydnabod hyn.
Derbyniodd y Bwrdd Iechyd argymhellion yr Ombwdsmon, a oedd yn cynnwys ymddiheuro i Mrs A am y methiannau a adnabuwyd a lledaenu'r adroddiad i'r clinigwyr cysylltiedig i gynorthwyo gyda dysgu myfyriol.
Heb eu Cadarnhau
Cwynodd Mr A am y gofal a'r driniaeth a dderbyniodd gan y Bwrdd Iechyd. Yn benodol, cwynodd Mr A bod y penderfyniad i ymgymryd â llawdriniaeth dwll clo yn amhriodol o ystyried maint cynyddol ei thorgesti, y cafodd ei ddiagnosio'n anghywir â seroma (casgliad o hylif aseptig o dan y croen), ac y bu methiant i ymgymryd ag adolygiad ar ôl ei lawdriniaeth, neu ddarparu cyngor ôl-ofal priodol. Yn olaf, cwynodd Mr A ei fod wedi cael ei drin fel atgyfeiriad newydd, er iddo gael ei atgyfeirio gan ei Feddyg Teulu am ymchwiliadau pellach i boen ac anghysur parhaol, yn hytrach nag claf angen triniaeth barhaus.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201707931 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Canfu'r ymchwiliad fod y gofal clinigol a dderbyniodd Mr A wedi bod yn rhesymol, ac na fu unrhyw arwydd glinigol y dylid blaenoriaethu ymchwiliadau pellach. Ni chadarnhawyd y gŵyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan – Gweithdrefnau apwyntiadau/ derbyniadau/rhyddhau a throsglwyddo
Cwynodd Mr A bod ei wraig, Mrs A, wedi cael ei rhyddhau'n amhriodol o'r Adran Orthopaedig, i ofal y Tîm Rheoli Poeni yn Ysbyty 1.
Rhif Achos: 201706646 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Ni chadarnhawyd y gŵyn. Casglodd yr Ombwdsmon, ar y cyfan, roedd y gofal a'r driniaeth y derbyniodd Mrs A yn rhesymol, ac na chafodd ei rhyddhau'n amhriodol.
Meddygfa Pendre – Triniaeth glinigol y tu allan i ysbyty Rhif Achos: 201800773 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mrs Y am y gofal a'r driniaeth y darpariwyd i'w diweddar fam (Mrs X), gan Feddygon Teulu o fewn y Feddygfa. Cwynodd Mrs Y na chynhaliwyd ymchwiliadau addas, gan gynnwys atgyfeiriadau at yr ysbyty, ar ôl i Mrs X adrodd am ferwindod yn ei boch a phoen yn ei gwddf rhwng mis Mehefin a Gorffennaf 2017, a chleisio digymell i'w breichiau rhwng mis Mai ac Awst 2017. Yn ychwanegol, cwynodd Mrs Y na chynhaliwyd ymchwiliadau priodol, gan gynnwys atgyfeiriadau at yr ysbyty, ar ôl derbyn canlyniadau prawf gwaed Mrs X ar 16 Mai 2017. Cwestiynodd Mrs Y a ddylid trefn meddyginiaeth ragnodedig Mrs X fod wedi'i newid.
Canfu'r ymchwiliad bod yr ymchwiliadau a gynhaliwyd a threfnwyd gan y Meddygon Teulu priodol mewn perthynas â'r merwindod ym moch Mrs X, y poen yn ei gwddf a'r cleisio digymell i'w breichiau, yn rhesymol. Yn ychwanegol, roedd y rheolaeth o'r symptomau o fewn ffiniau arfer clinigol.
Ymhellach, canfu'r ymchwiliad bod y profion gwaed a gynhaliwyd wedi cael eu hadrodd yn gywir a bod y Meddyg Teulu wedi arfer gradd o bwyll wrth wneud atgyfeiriad at yr Haematolegydd Ymgynghorol. Roedd
yn arfer glinigol resymol i'r Meddyg Teulu ddilyn cyngor yr Haematolegydd Ymgynghorol a gynghorodd y dylai Mrs X barhau â'i meddyginiaeth ragnodedig.
Ni chanfu'r ymchwiliad unrhyw sail i farnu gweithredoedd y Feddygfa ac ni chadarnhawyd cwyn Mrs Y.
Clinig Dewi Sant - Triniaeth glinigol y tu allan i ysbyty Rhif Achos: 201801062– Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Issue 35 October – December 2018
Cwynodd Mr X am y gofal a'r driniaeth y derbyniodd gan Feddygon Teulu o fewn Practis Meddyg Teulu yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan. Yn benodol, cwynodd y dylid ei symptomau gweledig a chrybwylledig rhwng mis Mawrth a Mai 2017 fod wedi arwain clinigwyr i amau diagnosis o ganser ac i wneud atgyfeiriadau rheidiol am ymchwiliad pellach. Yn ychwanegol, cwynodd Mr X nad oedd ei nodiadau clinigol yn adlewyrchu ei bwysau corff yn gywir, yn ogystal â'r pryderon a oedd ganddo ynghylch ei golli pwysau rhwng mis Mawrth a Gorffennaf 2017.
Canfu'r ymchwiliad fod y diagnosau posibl a ystyriwyd gan y Meddygon teulu penodol ym mhob ymgynghoriad rhwng mis Mawrth a Mai yn rhesymol o safbwynt clinigol. Y dyddiad cynharaf y gellid fod wedi ystyried canser oedd 25 Mai a chymerwyd camau priodol ar 26 Mai pan atgyfeiriwyd Mr X am sgan CT brys. Roedd yr atgyfeiriad wedi'i farcio'n briodol fel 'brys-canser'. Ni chanfu'r ymchwiliad unrhyw sail i farnu gweithredoedd y Meddygon Teulu ac ni chadarnhawyd y gŵyn.
Yn ychwanegol, canfu'r ymchwilid nad oedd y nodiadau clinigol yn cefnogi colli pwysau crybwylledig Mr X a'i gyfrif o drafodion a gynhaliwyd â'r Meddygon Teulu, ac roedd y Nyrs Practis yn groes i'r cofnodion clinigol cyfoes. Gan nad oedd unrhyw dystiolaeth arall ar gael, ni ellid cysoni'r ddau gyfrif mewn ffordd a fyddai'n caniatáu i'r Ombwdsmon wneud canfyddiad penodol.
The Robert Street Practice - Triniaeth glinigol y tu allan i ysbyty Rhif Achos: 201801913– Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mrs X bod y gofal a'r driniaeth y darpariwyd i'w mam, Mrs Y, gan Feddygon Teulu yn y Practis yn ystod 5 apwyntiad cyn ei marwolaeth, yn annigonol. Cwynodd Mrs X bod Meddygon Teulu wedi methu ag adnabod symptomau Mrs Y yn gysylltiedig â'i chalon a phe baent wedi, gallai fod wedi cael ei chyfeirio am ymchwiliadau a thriniaeth bellach, a allai fod wedi atal ei marwolaeth.
Canfu'r Ombwdsmon bod y driniaeth y darpariwyd gan Feddygon Teulu'r Practis yn rhesymol o safbwynt clinigol ac na fu unrhyw dystiolaeth er mwyn derbyn Mrs T i Ysbyty am driniaeth neu arwydd y byddai'n datblygu cyflwr cardiaidd angheuol. Roedd yr Ombwdsmon hefyd yn fodlon, hyd yn oed pe gwnaethpwyd atgyfeiriad at gardiolegwr, byddai hyn wedi bod am ymgynghoriad nad yw'n frys ac felly, roedd yn annhebygol iawn y byddai Mrs Y wedi cael ei gweld gan gardiolegwr cyn ei marwolaeth. Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn.
Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru - Triniaeth glinigol y tu allan i'r ysbyty Rhif Achos: 201707727 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr A am y gofal y darparwyd i'w diweddar fam, Mrs B, gan St John Cymru - Wales ("SJCW") a roddodd gwasanaethau trafnidiaeth i Mrs B ar ran Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru ("WAST"). Ystyriodd yr ymchwiliad a oedd y penderfyniad gan WAST i anfon SJCW i hebrwng Mrs B i'r ysbyty yn un priodol, y ffordd yr oedd SJCW wedi rheoli'r trosglwyddo, ac a fu unrhyw fethiannau a arweiniodd at Mrs B yn torri ei choes, a'r ymchwiliad o bryderon Mr A gan y ddau sefydliad.
Roedd yr Ombwdsmon yn fodlon fod penderfyniad WAST i anfon SJCW yn un priodol ac un yr oedd hawl ganddo i wneud. Ni chadarnhaodd y gŵyn.
Ni allai'r Ombwdsmon ddod i farn ar yr hyn a oedd yn debygol o fod wedi digwydd pan gafodd Mrs B ei throsglwyddo gan SJCW, ac a oedd hyn wedi achosi toriad neu beidio, ac mae anghydfod ynghylch a oedd Mrs A wedi cael ei "gollwng" neu ei gostwng i'r llawr mewn modd rheoledig. Fodd bynnag, canfu fod y
methiant i ddogfennu'r gwymp neu ei adrodd i'r ysbyty, waeth beth fo'r fecaneg o sut y digwyddodd, yn fethiant gwasanaeth. Cadarnhaodd y gŵyn i'r graddau y bu methiant i ddogfennu'r gwymp a allai fod wedi gohirio'r pelydrau-x rhagocheliadol a diagnosis a thriniaeth gynharach o doriad Mrs B. Gwnaeth sawl argymhelliad i'r SJCW, gan gynnwys gwneud ymddiheuriad.
Issue 35 October – December 2018 Canfu'r Ombwdsmon, er bod Mr A yn bryderus nad oedd WAST na SJCW wedi ymweld â'r cartref i archwilio cynllun yr ystafell neu gyfweld ag ef fel tyst arwyddocaol, nid oedd yr un o'r cyrff wedi gweithredu tu hwnt i ddisgwyliadau'r rheoliadau perthnasol ar ymdrin â chwynion yn hyn o beth wrth ymchwilio i gŵyn Mr A. Ni chadarnhaodd y gŵyn hon.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201800408 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Miss A am y gofal a'r driniaeth y derbyniodd ei mam, Mrs B, gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro ("y Bwrdd Iechyd"). Yn benodol, cwynodd y bu oedi afresymol yn yr amser a gymerwyd i ragnodi ei mam â gwrthfiotigau, bod ei mam yn ddadhydredig gan nad oedd wedi cael digon o hylif yn yr ysbyty a dylid hylif mewnwythiennol (IV) fod wedi'i ragnodi'n gynt, a bod ei mam yn dioddef o lindag geneuol na thriniwyd mewn modd amserol.
Canfu'r ymchwiliad y rhagnodwyd Mrs B â gwrthfiotigau mewn modd priodol ac amserol ac y darpariwyd hylif IV yn unol â'i chynllun gofal pan nad oedd bellach yn ddiogel iddi yfed. Canfu'r ymchwiliad er y bu ychydig o oedi wrth gychwyn triniaeth ar gyfer llindag geneuol Mrs B, ni chafodd yr oedi unrhyw effaith glinigol andwyol sylweddol. Felly, ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon gŵyn Miss A.
Meddygfa Killay – Triniaeth glinigol y tu allan i'r ysbyty Rhif Achos: 201801444 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Ms A am y gofal a gafodd gan ei Meddygfa Meddyg Teulu ("y Feddygfa"). Yn benodol, cwynodd Ms A bod y staff a welwyd yn y Feddygfa wedi methu â'i chyfeirio am sgan pan fynychodd ar ddau achlysur ym mis Awst 2017 gyda symptomau o erthyliad naturiol cynnar.
Ar ôl ystyried y canllawiau NICE perthnasol, cofnodion claf Ms A, tystiolaeth Ms A a'r Feddygfa, a chyngor gan un o'i gynghorwyr clinigol, roedd yr Ombwdmson yn fodlon ar y cyfan bod rheolaeth gofal Ms A yn briodol ar bob achlysur.
Nid oedd y symptomau a adroddwyd gan Ms A yn ystod pob apwyntiad yn darparu arwydd ar gyfer gwneud atgyfeiriad i'r gwasanaeth asesu beichiogrwydd cynnar i gael sgan o dan y canllawiau perthnasol. Ni chadarnhawyd cwyn Ms A.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro – Triniaeth glinigol yn yr Ysbyty Rhif Achos: 201705982 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Ms T i'r Ombwdsmon fod methiant meddygon a bydwragedd obstetreg yn Ysbyty Athrofaol Cymru i drin ei chyflwr o Major Placenta Praevia wedi arwain at farwolaeth, yna farw-enedgiaeth ei baban. Cwynodd Ms T bod clinigwyr wedi:
a) Methu â geni ei baban yn brydlon drwy doriad Cesaraidd brys
b) Methu ag ymateb yn briodol i, neu gofnodi, pan gychwynnodd y boen abdomenol aciwt a adroddodd i fydwraig ar y noson cyn i'w baban farw.
Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon gŵyn Ms T. Penderfynodd y triniwyd ei chyflwr yn unol â chanllawiau clinigol priodol a bod farw-enedigaeth baban Ms T yn anesboniadwy nac yn gysylltiedig ag unrhyw fethiant mewn gofal.
Ni allai'r Ombwdsmon ganfod unrhyw dystiolaeth yn y cofnodion manwl a wnaed gan fydwragedd a oedd yn cefnogi honiad Ms T ei bod wedi mynegi ei phoen ar y noson cyn i'w baban farw. Oherwydd hyn, ni
allai dod i gasgliad ar yr elfen hon o gŵyn Ms T.
Pwysleisiodd yr Ombwdsmon nad oedd ei benderfyniad yn adlewyrchu unrhyw ddiffyg cydymdeimlad â'r golled drasig a gofidus a ddioddefodd Ms T.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf - Triniaeth glinigol y tu allan i Ysbyty Rhif Achos: 201800584 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Issue 35 October – December 2018
Cwynodd Mr X; pan roedd yn glaf yn yr Uned Iechyd Meddwl, gwrthodwyd meddyginiaeth yn amhriodol iddo, gwrthodwyd gweithgareddau cynlluniedig heb esboniad rhesymol, a bu methiant i drin ei rhyddhad yn briodol o'r Uned Iechyd Meddwl.
Canfu'r ymchwiliad, er bod Mr X yn amlwg yn anhapus iawn â'i ofal yn yr Uned Iechyd Meddwl, nid oedd unrhyw dystiolaeth ar gael i gefnogi ei bryderon.
Meddygfa Cathays - Triniaeth glinigol y tu allan i Ysbyty Rhif Achos: 201800375 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr X am y driniaeth a dderbyniodd mewn Practis Meddyg Teulu ("y Practis") rhwng mis Mawrth a mis Tachwedd 2017. Cwynodd Mr X y dylai fod wedi cael ei ddiagnosio ag afiechyd Crohn. Ym mis Awst, tra yn yr Unol Daleithiau, cafodd Mr X ei ddiagnosio ag afiechyd Crohn a gweinyddwyd mesalazine (cyffur i drin Clefyd y Coluddyn Llidiol). Cwynodd Mr X bod y Feddygfa wedi gwrthod gweinyddu'r driniaeth Unol Daleithiau ar ôl iddo ddychwelyd, a chafodd ei gyfeirio at y gwasanaeth gastroenteroleg. Ym mis Rhagfyr, mewn ymgynghoriad preifat, cafodd Mr X ei ddiagnosio ag afiechyd Crohn.
Canfu'r Ombwdsmon bod triniaeth Mr X a'i atgyfeiriad i gyrraedd diagnosis wedi bod yn rhesymol, ac nad oedd y dogfennau Unol Daleithiau wedi manylu'r math o golitis na'r drefn am feddyginiaeth. Canfu y bu'r oedi wrth ddiagnosio oherwydd na weithredwyd y Bwrdd Iechyd atgyfeiriadau'r Meddygon teulu. Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn.
Keir Hardie Health Park - Triniaeth glinigol y tu allan i Ysbyty Rhif Achos: 201801493 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Miss A fod ei Phractis Meddyg Teulu wedi methu â gweithredu ar ei symptomau o boen y fron, y cefn a'r gesail ers dechrau 2017. Roedd Miss A yn bryderus y bu oedi o ganlyniad wrth ei diagnosio â chanser y fron.
Canfu'r Ombwdsmon na fyddai'r symptomau yr oedd Miss A wedi'u hadrodd wedi achosi i'r Meddygon Teulu a'i gwelodd hi i ystyried yn rhesymol bod ganddi ganser y fron. Ni chadarnhaodd y gŵyn.
Westway Surgery - Triniaeth glinigol y tu allan i Ysbyty Rhif Achos: 201800678 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mrs B bod Meddyg Teulu yn y Practis wedi methu â sicrhau y derbyniodd ei mam, ("Mrs C"), a oedd yn preswylio mewn Cartref Gofal, bigiad ffliw ym mis Tachwedd 2017 a gallai'r methiant i ddarparu pigiad ffliw fod wedi cyfrannu at farwolaeth Mrs C o niwmonia ym mis Rhagfyr.
Canfu'r Ombwdsmon y bu hi'n briodol i'r Meddyg Teulu ddibynnu ar wybodaeth a ddarparwyd gan y Cartref Gofal (na ddarparwyd caniatâd am y pigiad ffliw). Canfu hefyd nad oedd unrhyw dystiolaeth fod gan Mrs C ffliw naill ai cyn neu yn ystod ei niwmonia ac felly nid oedd peidio â chael y pigiad ffliw wedi cyfrannu at ei marwolaeth. Ni chadarnhaodd gwynion Mrs B.
Fairfield Surgery – Gweithdrefnau apwyntiadau/derbyniadau/rhyddhau a throsglwyddo Rhif Achos: 201800729 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mrs A bod Practis Meddyg Teulu yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda ("y Practis") wedi methu â'i chyfeirio, mewn modd amserol a phriodol, am ymchwiliadau ynghylch y lwmp ar ei thafod. Dywedodd bod methiant y Practis i wneud atgyfeiriad priodol wedi arwain at oedi wrth wneud diagnosis o
ganser. Cwynodd hefyd na fyddai wedi bod angen dwy weithdrefn llawdriniaeth i'w thafod pe bai wedi cael ei chyfeirio mewn modd amserol.
Issue 35 October – December 2018 Canfu'r Ombwdsmon bod y Practis wedi cyfeirio Mrs A am ymchwiliadau pellach mewn modd amserol a phriodol, a wedi hynny, cafodd ei gweld yn gyflym gan arbenigwyr perthnasol. Canfu'r Ombwdsmon hefyd y bu ail weithdrefn llawdriniaeth Mrs A yn rheidiol fel rhagofal. Felly, ni chadarnhaodd gŵyn Mrs A am y gofal a'r driniaeth a gafodd gan y Practis.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerydd a'r Fro – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201801121 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr A am y gofal a'r driniaeth a gafodd ei dad, Mr B, ar ôl cael ei dderbyn i'r ysbyty ar 5 Mehefin 2017. Yn benodol, cwynodd am ofal a thriniaeth coes ischaemig ei dad, gan gynnwys amseroldeb torri'r goes i ffwrdd a bod ei dad wedi cael ei ddiagnosio'n anghywir â chanser.
Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon bod problemau clinigol eraill, gan gynnwys yr angen am lawdriniaeth brys ar y coluddyn, sepsis, methiant yr aren, canser yr ysgyfaint a niwmonia, wedi disodli triniaeth coes ischaemig Mr B. Ni chanfu'r ymchwiliad unrhyw dystiolaeth y byddai torri'r goes i ffwrdd yn gynt wedi gwella ei gyflwr neu newid y canlyniad terfynol. Felly, ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon yr agwedd hon o'r gŵyn.
Canfu'r ymchwiliad y cefnogwyd diagnosis Mr B o ganser gan ganlyniadau profion clinigol ac fe'u cadarnhawyd yn ystod yr archwiliad post-mortem. Felly, ni chadarnhawyd cwyn Mr A bod ei dad wedi cael ei ddiagnosio'n anghywir â chanser.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr - Gweithdrefnau apwyntiadau/derbyniadau/rhyddhau a throsglwyddo
Cwynodd Mrs A am yr oedi a brofodd wrth aros am driniaeth ar gyfer ei hanafiad pen-glin.
Rhif Achos: 201801879 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Canfu'r ymchwiliad, er bod yr arhosiad am driniaeth wedi pasio canllawiau Llywodraeth Cymru ar y targed amseroedd aros o 36 wythnos o'r adeg y cyfeirir claf nes y caiff driniaeth bellach, nid oedd unrhyw dystiolaeth y dylai llawdriniaeth Mrs A fod wedi'i frysbennu, nag ei bod wedi dioddef mwy o oedi nag unrhyw glaf arall a oedd yn disgwyl llawdriniaeth debyg. Ni chadarnhawyd y gŵyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr - Triniaeth glinigol y tu allan i'r ysbyty Rhif Achos: 201802013 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr A am oedi afresymol gan y Bwrdd Iechyd o ran darparu therapi disensiteiddio ar gyfer ei symptomau ffobia o bigiadau, er mwyn caniatáu i'w lawdriniaeth gynlluniedig i dderbyn clun newydd fynd yn ei blaen.
Canfu'r Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd wedi cyfeirio Mr A yn briodol at wasanaethau sydd ar gael yn lleol ym mis Mawrth 2016, a bod ei raglen trin poen yn cynnwys darpariaeth o waith therapi disensiteiddio. Ni chadarnhawyd y gŵyn.
Canolfan Meddygol Deeside - Triniaeth glinigol y tu allan i'r ysbyty Rhif Achos: 201801696 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Ms A am y gofal a'r driniaeth a gafodd gan un o'r Meddygon Teulu ("y Meddyg Teulu") mewn Canolfan Meddygol o dan ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ar 5 Rhagfyr 2017. Dywedodd Ms A bod y Meddyg Teulu wedi methu â diagnosio ei chyflwr calon ddifrifol a'i derbyn i'r ysbyty.
Casglodd yr ymchwiliad bod triniaeth y Meddyg Teulu o ofal Ms A yn rhesymol a phriodol. Roedd yr Ombwdsmon yn fodlon mai dim ond drwy sganiau arbenigol y gallai cyflwr calon gymhleth (endocarditis heintus) Ms A gael ei ddiagnosio. Felly, ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201800328 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Miss A, er iddi ymweld dro ar ôl tro ag Adrannau Brys ("yr AB") Ysbyty Singleton ac Ysbyty Treforys y Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg yn adrodd am boen yn ei hochr dde, methwyd â gwneud diagnosis o syst ofarïaidd fawr.
Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon bod gofal Miss A, gan gynnwys yr ymchwiliadau a phrofion, wedi bod yn rhesymol a phriodol. Nid oedd unrhyw arwydd clinigol i awgrymu bod gan Miss A syst ofarïaidd groenaidd yn 2017. Roedd hefyd yn annhebygol iawn o fod wedi achosi ei phoen o gofio bod systiau croenaidd yn brin iawn ac yn aml yn asymptotig. Ni chadarnhaodd gŵyn Ms A.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty. Rhif Achos: 201801475 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs A nad oedd y gofal a'r driniaeth a gafodd ei mab, Mr B, rhwng 24 Mai a 10 Mehefin 2016 yn Ysbyty Tywysog Siarl ("yr Ysbyty") yn ddigonol. Cwynodd hefyd y bu'n annerbyniol, o gofio symptomau ei mab, na dderbyniwyd i'r ysbyty ar 10 Mehefin.
Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon bod canser datblygedig ar Mr B pan gyflwynodd gyntaf yn yr ysbyty. Cafodd ofal amserol a phriodol a chafodd ei adolygu'n rheolaidd gan ystod o arbenigwyr. Pan adolygwyd Mr B ar 10 Mehefin, nid oedd unrhyw arwyddion clinigol bod angen iddo gael ei dderbyn. Felly, ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201708038 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs X nad oedd ei baban newydd anedig wedi cael yr ymyriad meddygol yr oedd angen arno o ran dafodrwym. Dywedodd nad oedd ei baban yn gallu bwydo o'r fron oherwydd ei gyflwr. Roedd o'r farn bod problemau bwydo ei mab wedi'u priodoli i'r tafodrwym, y teimlai y dylai fod wedi'i adnabod cyn iddi gael ei rhyddhau gartref o'r Uned mamolaeth yn Ysbyty Nevill Hall. Cwynodd Mrs X hefyd bod bydwraig wedi dweud wrthi fod tafodrwym ar ei mab ac y byddai'n cael ei gyfeirio at baediatregwyr, ond ni ddigwyddodd hyn.
Canfu'r ymchwiliad bod tafodrwym difrifol ar blentyn Mrs X, a bod hyn, yn ôl pob golwg, wedi arwain at broblemau bwydo parhaus. Fodd bynnag, o gofio bod y cofnodion yn arwyddo bod plentyn Mrs X yn bwydo'n ddigonol o'r frest, ni allem ganfod bod staff ar y Ward Mamolaeth wedi esgeuluso'r tafodrwym yn afresymol cyn i Mrs X a'i mab gael eu rhyddhau. O ran y gŵyn am y sylwad honedig a wnaed gan y fydwraig, ni allai'r ymchwiliad ddod i gasgliad, oherwydd y cyfrifon anghymodlon ac anghyson, fod y sylwad wedi'i wneud mewn gwirionedd. Felly, ni chadarnhawyd y gŵyn.
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Cwynodd Mr X am y gofal a derbyniodd gan y Bwrdd Iechyd yn ystod arhosiad estynedig yn yr ysbyty. Roedd Mr X wedi cwyno'n flaenorol i'r swyddfa hon a chytunwyd bod y Bwrdd Iechyd yn creu adroddiad annibynnol a rhoi'r set lawn o nodiadau clinigol iddo. Esboniodd Mr X nad yw eto wedi derbyn yr adroddiad annibynnol nac y set lawn o gofnodion.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201804938 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Canfu'r Ombwdsmon bod 3 mis braidd yn hir i apwyntio arbenigwr Annibynnol. Mae'r Bwrdd Iechyd bellach wedi cadarnhau ei fod yn anelu at ymateb o fewn 10 wythnos. Ymddengys hefyd bod anghydfod o ran a oedd y Bwrdd Iechyd wedi rhannu'r cofnodion clinigol yn gysylltiedig â'r weithdrefn siynt. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymgymryd â'r weithred ganlynol, ar ôl derbyn penderfyniad yr Ombwdsmon, er mwyn setlo'r gŵyn:
(a) O fewn un mis, rhoi'r cofnodion clinigol i Mr P.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda – Gweithdrefnau apwyntiadau/derbyniadau/ rhyddhau a throsglwyddo Rhif Achos: 201804937 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Mr X i'r Ombwdsmon am yr oedi ym mhroses ymdrin â chwynion Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda ("y Bwrdd Iechyd").
Cwynodd Mr X yn gyntaf i'r Bwrdd Iechyd ym mis Ebrill 2018 ac nid yw eto wedi derbyn ymateb llawn o dan y rheoliadau Gweithio i Wella.
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymgymryd â'r weithred ganlynol i setlo cwyn Mr X:
(a) ymddiheuro am yr oedi
(b) cyflymu ymateb llawn i gŵyn Mr X o fewn 10 diwrnod o'r dyddiad isod (11 Ionawr 2019)
Bwrddd Iechyd Prifysgol Cwm Taf – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201805148 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr A am y gofal a'r driniaeth y darparwyd i'w diweddar fam, Mrs A, gan y Bwrdd Iechyd yn ystod ei derbyniad cyn ei marwolaeth, a bod y Bwrdd Iechyd wedi camosod y nodiadau meddygol yn ymwneud â'r derbyniad.
Cysylltodd yr Ombwdsmon â'r Bwrdd Iechyd i fynegi ei bryderon ynghylch colli'r cofnodion ac y byddai hyn yn gwrthod Mr A rhag cael y cyfle i'w gŵyn gael ei adolygu gan y swyddfa hon. Cadarnhaodd fod y golled yn fater difrifol ac arweiniodd tystiolaeth o gamweinyddu ar ran y Bwrdd Iechyd at anghyfiawnder sylweddol i Mr A. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i roi ymddiheuriad priodol a thalu £1750 i Mr A i gydnabod yr ansicrwydd a'r gofid a achoswyd gan ei fethiant gweinyddol.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201804899 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mrs W nad oedd wedi derbyn triniaeth ddeintyddol a oedd angen arni ar gyfer cyflwr taflod hollt. Canslwyd ei hapwyntiad diwethaf ar 18 Hydref 2018 a chanfu bod yr Ymgynghorydd a oedd yn goruchwylio ei thriniaeth ar absenoldeb salwch tymor hir.
Ni allai'r Ombwdsmon ymyrryd mewn penderfyniad yn ymwneud â'i thriniaeth. Fodd bynnag, roedd o'r farn y dylai'r Bwrdd Iechyd roi esboniad i Mrs W o ran ei thriniaeth barhaol. Cytunodd i:
a) ysgrifennu i'r achwynwyr a rhoi esboniad o'r sefyllfa gyfredol o ran ei thriniaeth.
Bydd hyn yn cael ei gwblhau o fewn 20 diwrnod gwaith o ddyddiad y penderfyniad.
Mae'r Ombwdsmon o'r farn y byddai hyn yn datrys y gŵyn.
Cwynodd Mr S bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg ("y Bwrdd Iechyd") wedi cymryd sawl mis i'w gynghori bod capsiwl camera wedi dod yn rhydd ac wedi aros yn ei goluddyn isaf ar ôl gweithdrefn endosgopi ym mis Chwefror 2018.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201805773– Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd hefyd fod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag ymateb yn llawn i'w gŵyn ynghylch y mater hwnnw a'i ddiffyg cyfathrebu cyffredinol.
Canfu'r Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd wedi cynghori Mr S o'r risgiau sy'n gysylltiedig â'r weithdrefn
cyn iddo gytuno iddo. Un o'r risgiau oedd y dargadwedd posibl y capsiwl camera. Roedd wedi ymddiheuro am yr oedi wrth ddarparu canlyniad y weithdrefn oherwydd nam technegol.
Roedd yr Ombwdsmon, fodd bynnag, o'r farn bod angen i'r Bwrdd Iechyd ymgymryd â gwaith pellach i ddatrys cwyn Mr S. Cysylltodd y Bwrdd Iechyd a gytunodd i;
Issue 35 October – December 2018
(a) Ysgrifennu llythyr ato, gan ddarparu ymateb i'r materion a godwyd ac a restrwyd yn ei lythyr i'w Bwrdd Iechyd; a
(b) Crynhoi unrhyw ymwneud pellach gan y Bwrdd Iechyd yn ei ofal a thriniaeth parhaus ers mis Tachwedd 2018 nes y dyddiad presennol.
Dylid cwblhau hyn o fewn 20 diwrnod gwaith o ddyddiad y llythyr hwn.
Mae'r Ombwdmson o'r farn y byddai hyn yn datrys ei gŵyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda- Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201805862 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mrs A am y gofal a'r driniaeth a arweiniodd at farwolaeth drist ei baban tra yn Ysbyty Glangwili. Cwynodd Mrs A hefyd am oedi'r Bwrdd Iechyd wrth ymateb i'w chwyn.
Er bod y Bwrdd Iechyd wedi rhoi diweddariadau i Mrs A tra roedd ei ymchwiliadau yn gyfredol, cynigiodd yr Ombwdsmon ei fod yn cwblhau'r dilynol er mwyn setlo cwyn Mrs A:
(a) cyhoeddi ei ymateb 'Gweithio i Wella' terfynol cyn 31 Ionawr 2019
(b) Ymddiheuro i Mrs A am yr oedi wrth ymateb i'w chwyn
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr- Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201806213 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Miss E am y gofal a'r driniaeth y darparwyd i'w diweddar thad. Cwynodd Miss E hefyd am oedi'r Bwrdd Iechyd wrth gynnig i drefnu cyfarfod a geisiwyd rhwng teulu Miss E a'r Bwrdd Iechyd. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i wneud y canlynol er mwyn datrys y gŵyn:
a) Trefnu cyfarfod rhwng y teulu a staff allweddol y Bwrdd Iechyd, i roi cyfle i'r teulu drafod eu pryderon.
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i gwblhau'r uchod erbyn dim hwyrach na 14 Chwefror 2019.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201805827 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Ms E am ymateb y Bwrdd Iechyd i'w chwyn yn ymwneud â gofal ei diweddar dad, Mr S. Dywedodd nad oedd ei ymateb wedi mynd i'r afael â phrif bwynt ei chwyn.
Nododd yr Ombwdsmon bod gofal Mr S wedi cael ei ddarparu gan Fyrddau Iechyd PABM a Hywel Dda. Fodd bynnag, roedd yr ymateb a roddwyd i Ms E yn delio'n unig â'r gofal a ddarparwyd gan PABM. Dylid fod wedi rhoi ymateb ar y cyd a oedd yn cwmpasu'r gofal a ddarparwyd gan y ddau Fwrdd Iechyd. Felly, cytunodd y Bwrdd Iechyd i:
a) rhoi ymateb ychwanegol i Ms E (cyn pen 6 mis) yn cwmpasu'r gofal a ddarparwyd gan y ddau Fwrdd Iechyd
b) gynnig cyfarfod i Ms E â'r ymgynghorydd i drafod unrhyw bryderon a oedd ganddi am ddiagnosis Mr S.
Canolfan Meddygol West Quay – Triniaeth glinigol y tu allan i'r ysbyty Rhif Achos: 201805196 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Ms B i'r Ombwdsmon am Ganolfan Meddygol West Quay ar ôl i gamgymeriad gael ei wneud yn gysylltiedig â rhagnodi pan roddwyd meddyginiaeth anghywir wrth ailadrodd presgripsiwn.
Issue 35 October – December 2018 Cysylltodd yr Ombwdsmon â Chanolfan Meddygol West Quay i drafod y gŵyn ac mae wedi cytuno i gymryd y camau canlynol:
(a) Cynnal dadansoddiad o ddigwyddiad arwyddocaol
(b) Cynnal dadansoddiad o'r systemau gyda Fferyllydd y Ganolfan
(c) Darparu adroddiad ffurfiol i Ms B cyn 20 Chwefror 2019; a fydd yn cynnwys unrhyw wersi a ddysgwyd a'r newidiadau i'w gweithredu o ganlyniad i'r adolygiad.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Triniaeth glinigol yn yr Ysbyty Rhif Achos: 201805390 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr B i'r Ombwdsmon am yr oedi cyn cael apwyntiad i aelod o'r teulu gael asesiad niwroddatblygiadol. Dywedodd Mr B ei fod wedi cysylltu â'r Bwrdd Iechyd sawl gwaith rhwng Hydref 2018 a Rhagfyr 2018 ond methodd â derbyn ymateb i'w geisiadau niferus am ddiweddariad.
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i'r argymhellion canlynol:
(a) Darparu ymddiheuriad ystyriol i Mr B
(b) Talu £50 i Mr B am yr amser a'r drafferth a gymerwyd
(c) Hyrwyddo ymateb llawn i bryderon Mr B
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Gweithdrefnau Apwyntiadau/ derbyniadau/ rhyddhau a throsglwyddo
Cysylltodd Mr X â'r Ombwdsmon i gwyno am yr anhawster yr oedd wedi'i brofi pan ail-drefnwyd apwyntiad mewn Ysbyty yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ("y Bwrdd Iechyd"). Dywedodd Mr X , er iddo gwyno i'r Bwrdd Iechyd, roedd dal i ddisgwyl am esboniad y Bwrdd Iechyd.
Rhif Achos: 201806445- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cysylltodd swyddfa'r Ombwdsmon â'r Bwrdd Iechyd. Cytunodd i ddarparu ymateb i Mr X cyn pen 20 diwrnod gwaith o'r crynodeb hwn.
Bwrdd Iechyd Addysgu Powys – Arall
Cwynodd Ms A bod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag ymdrin yn briodol, ag ymateb i'w Chais Cyllido Claf Unigol (IPFR). Yn unol ag awdurdodaeth yr Ombwdsmon, roedd y gŵyn a gyflwynwyd i'r swyddfa yn gynamserol, gan nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi derbyn nac wedi cael cyfle i ymateb i'r gŵyn. Fodd bynnag, i gynorthwyo Ms A â datblygiad ei chwyn, cysylltodd yr Ombwdsmon â'r Bwrdd Iechyd.
Rhif Achos: 201805710 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymgymryd â'r camau canlynol er mwyn setlo'r gŵyn:
(a) Unwaith y bydd y Bwrdd Iechyd wedi derbyn y gŵyn, bydd yn ei roi drwy ei broses gwyno ffurfiol, yn ymchwilio ac yn ymateb i'r pryderon yn uniongyrchol. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i gysylltu â Ms A i drafod y broses hon gyda hi.
(b) Os bydd y Bwrdd Iechyd, yn ystod ei ymchwiliad i'r gŵyn, yn adnabod methiannau yn y ffordd y proseswyd cais IPFR Ms A, mae wedi cytuno i ddelio â'i chais yn unol â'i broses briodol.
Mae'r Ombwdsmon o'r farn bod y camau y mae'r Bwrdd Iechyd wedi dweud y bydd yn ei gymryd yn rhai rhesymol a fydd hefyd yn datrys eich cwyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg – Triniaeth glinigol yn yr Ysbyty Rhif Achos: 201806353 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Miss R fod y Bwrdd wedi methu â darparu cynllun gofal iddi ar gyfer y poen cronig yr oedd hi'n dioddef o ganlyniad i broblemau meddygol parhaus. Teimlai hefyd y dylid bod wedi ymgynghori â hi ynghylch hyn ac am benderfyniad a gafodd ei wneud gan ei Hymgynghorydd i beidio â'i chyfeirio am hydrotherapi.
Canfu'r Ombwdsmon bod y Bwrdd wedi ailystyried a chynnig atgyfeiriad at hydrotherapi I Miss R. Cysylltodd â'r Bwrdd a chytunodd i;
(a) adolygu ei gofal a thriniaeth ac ysgrifennu ati gan ddarparu ei gynllun gofalu arfaethedig.
(b) darparu apwyntiad hydrotherapi iddi cyn gynted ag y bydd un ar gael fel yr addawyd yn ei lythyr ymateb ar 11 Ionawr 2019.
Dylid anfon y llythyr o fewn 20 diwrnod gwaith o ddyddiad fy llythyr penderfynu (19 Mawrth 2019).
Mae'r Ombwdsmon yn fodlon y bydd hyn yn rhoi datrysiad rhesymol i'w chwyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty
Cwynodd Miss Z am y gofal a'r driniaeth a derbyniodd gan ddau ysbyty yn ardal y Bwrdd Iechyd, yn benodol, bod swab o waed ar wely pan aeth mewn i ystafell driniaeth a bod y Bwrdd Iechyd wedi methu â rheoli ei phoen yn ddigonol ar ôl gosod caniwla IV.
Rhif Achos: 201805931 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Nododd yr Ombwdsmon bod polisïau Rheoli Haint priodol ar waith gan y Bwrdd Iechyd, ei fod yn ymgymryd ag archwiliadau rheolaidd i sicrhau cydymffurfiad â'r polisïau hynny a'i fod wedi ymddiheuro i Miss Z am iddi orfod profi'r swab o waed. Nid oedd yr Ombwdsmon yn ystyried y gellid cyflawni unrhyw beth pellach wrth ymchwilio i'r mater Rheoli Haint.
Canfu'r Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag ymateb i bryderon Miss Z am drin ei phoen, a nododd hefyd nad oedd wedi cofnodi gosodiad y caniwla IV yng nghofnodion meddygol Miss Z. Felly, cytunodd y Bwrdd Iechyd i gwblhau'r canlynol cyn 9 Ebrill 2019 i setlo cwyn Miss Z:
(a) Ymddiheuro am fethu ag ymateb i bryder Miss Z am drin ei phoen;
(b) Cyhoeddi ymateb 'Gweithio i Wella' i'r pryder am drin poen; a
(c) Atgoffa staff perthnasol yr Adran Frys y dylid dogfennu gosod caniwla IV yn nodiadau'r claf.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda- Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201805786 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr A bod y Bwrdd Iechyd wedi gwrthod sgan i'w ddiweddar dad ar ôl iddo gael ei gyfeirio gan ei Feddyg Teulu. Cwynodd hefyd am yr oedi wrth gynnal y sgan unwaith y cytunodd y Bwrdd Iechyd i wneud hynny. Arweiniodd hyn at oedi wrth ddiagnosio a thrin.
Cwynodd Mr A hefyd am fethiant y Bwrdd Iechyd i ymateb i'w gŵyn o fewn chwe mis.
Cydnabu'r Bwrdd Iechyd yr oedi a chynigiodd i ymgymryd â'r canlynol er mwyn setlo cwyn Mr A cyn 18 Chwefror 2019:
a) Ysgrifennu at Mr A yn cynghori ar y safle cyfredol.
b) Ymddiheuro am yr oedi wrth ymateb i'w gŵyn.
c) Cynnig £250 i gydnabod effaith ei oedi wrth ymdrin â'r gŵyn.
Bwrdd Iechyd Addysgu Powys – Gofal Parhaus
Issue 35 October – December 2018
Cwynodd Mr X nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi asesu cymhwyster ar gyfer cyllid gofal iechyd parhaus (CHC) yn gywir pan gafodd ei bartner, Ms B, ei rhyddhau o'r ysbyty i'w chartref ym mis Medi 2016. Dywedodd na thrafodwyd gyda'r teulu ar y pryd y cymhwyster ar gyfer CHC a'r faith y gallai fod yr un mor berthnasol i rywun sy'n derbyn gofal cartref.
Rhif Achos: 201805845 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Roedd y Bwrdd Iechyd wedi ymddiheuro y dylai fod wedi esbonio natur yr asesiadau a wnaed pan ryddhawyd Ms B o'r ysbyty.
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i:
a) Gynnal adolygiad clinigol i gofnodion meddygol a nyrsio Ms B (yn ystod ac ar ôl iddi gael ei rhyddhau o ysbyty i'w chartref ym mis Medi 2016) i asesu a oedd hi'n bodloni'r meini prawf cymhwyster ar gyfer cyllid CHC yn ystod y cyfnod hwnnw;
b) Cysylltu â Mr X ynghylch yr adolygiad a rhoi gwybod iddo'n ysgrifenedig am y canlyniad;
c) Cwblhau'r adolygiad cyn Dydd Gwener 1 Mawrth.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg – Arall Rhif Achos: 201804653 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr A bod y pecyn gofal a ddarparwyd i'w fab gan Ddarparwr Gofal annibynnol ar ran y Bwrdd Iechyd a'r Cyngor lleol wedi'i dynnu oddi ar ei deulu yn anghywir, heb ymgynghoriad priodol. Cwynodd hefyd na dderbyniodd atebion priodol i'r cwestiynau a gododd â'r Bwrdd Iechyd, ac nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi rhoi sylw priodol i'w gwynion am aelodau o staff.
Er i'r Ombwdsmon wrthod ymchwilio i gŵyn Mr A, roedd yn bryderus nad oedd rhai materion wedi'u hesbonio'n glir i Mr A a'i deulu. Oherwydd hyn, cysylltodd â'r Bwrdd Iechyd a gytunodd i wneud y canlynol:
(a) Ysgrifennu at Mr Ac i egluro ble mae'r cyfrifoldebau yn gorwedd rhwng y Bwrdd Iechyd a'r Cyngor lleol;
(b) Ymateb i ddau gŵyn ar wahân yn ymwneud â'r gofal a ddarparwyd gan aelodau o staff y Bwrdd Iechyd;
(c) Ysgrifennu at Mr Ac i roi cyngor am y cyfle i gael seibiannau byr.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro – Triniaeth glinigol y tu allan i'r ysbyty Rhif Achos: 201805655 & 201805744 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr A nad oedd y Tîm Iechyd Meddwl Cymunedol (sy'n cael ei reoli ar y cyd gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro a Chyngor Caerdydd) wedi ei ddarparu â gofal a thriniaeth resymol. Cwynodd Mr A bod y Tîm Iechyd Meddwl Cymunedol wedi methu â darparu Cynllun Gofal a Thriniaeth iddo am dros ddwy flynedd.
Er i'r Ombwdsmon wrthod ymchwilio i gŵyn Mr A, roedd yn bryderus y bu oedi hir wrth ddarparu Cynllun Gofal a Thriniaeth i Mr A.
Oherwydd hyn, cysylltodd â'r Bwrdd Iechyd a'r Cyngor, a gytunodd i wneud y canlynol:
a) Ymddiheuro i Mr A am yr oedi hir wrth ddarparu Cynllun Gofal a Thriniaeth iddo;
b) Darparu Cynllun Gofal a Thrinaieth cyfoes i Mr A o fewn y 28 diwrnod gwaith nesaf.
Issue 35 October – December 2018 c) Cynnig talu cyfanswm o £1,000 i Mr A am fethu â darparu Cynllun Gofal a Thriniaeth iddo am dros ddwy flynedd.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201805373 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Ms A am y digwyddiadau a arweiniodd at farwolaeth ei brawd, Mr B, a fu farw mewn Uned breswyl ("yr Uned") yn Lloegr (yn 2016) o waediad nas canfyddid na thriniwyd yn ei ymennydd. Roedd y Bwrdd Iechyd wedi comisiynu a threfnu gofal Mr B yn yr Uned. Roedd Ms A wedi cwyno am fonitro'r Bwrdd Iechyd o ofal a lleoliad Mr B yn yr Uned. Teimlai y gallai fod wedi osgoi ei farwolaeth a chododd materion Erthygl 2. Bu cwêst crwner heb ei benderfynu ac Adolygiad 'Digwyddiad Difrifol' anghyflawn gan y Bwrdd Iechyd i farwolaeth Mr B. Roedd Ms A hefyd wedi gwneud ail gŵyn i'r Bwrdd Iechyd am y modd yr oedd swyddog a enwyd wedi siarad â hi, ac am ddigwyddiad ble terfynwyd galwad ffôn (ym mis Mai 2018). Roedd hi'n anhapus ag ymateb y Bwrdd Iechyd i'r gŵyn honno, a waeth y penderfyniad i beidio ag ymchwilio.
Ar ôl iddo ystyried y dystiolaeth o'i flaen, gwrthododd yr Ombwdsmon ymchwilio'r mater heb ei benderfynu ynglŷn â gofal a marwolaeth Mr B, oherwydd rhesymau awdurdodaethol. Roedd Ms A eisoes wedi mynegi bwriad i ganlyn honiad cyfreithiol ac wedi cyfarwyddo cyfreithwyr. Roedd y Bwrdd Iechyd yn ymdrin â'r mater fel honiad cyfreithiol. Roedd yr Ombwdsmon yn fodlon bod rhwymedi arall ar gael yn rhesymol i Ms A.
Canfu'r Ombwdsmon bod ail gŵyn Ms A yn fater gwahanol ac ar wahân, a dylai'r Bwrdd Iechyd fod wedi ystyried, ymchwilio ac ymateb iddo. Ar ôl cysylltu â'r Bwrdd Iechyd, cytunodd i weithredu'r canlynol er mwyn datrys y gŵyn:
a) Darparu ymddiheuriad ysgrifenedig (cyn pen un mis) i Ms A am fethu â datblygu ei hail chwyn a darparu ymateb ffurfiol iddo
b) Cynnal ymchwiliad i'r ail gŵyn, gan ddarparu ymateb i Ms A cyn pen dau fis.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf – Arall
Cwynodd Mrs C, fel rhan o gŵyn ehangach, fod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag ymchwilio i'w chwynion nad oedd y Bwrdd Iechyd na'r Feddygfa Meddyg Teulu ill dau wedi gwneud newidiadau rhesymol i sicrhau bod ei gŵr, Mr C, wedi derbyn gwasanaeth digonol yn y ddwy flynedd a arweiniodd at ei farwolaeth. Dywedodd Mrs C y cafodd y methiant hwn effaith ar ei ofal ac efallai ei fod wedi cyfrannu at ddirywiad Mr C.
Rhif Achos: 201805750 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Rhoddodd y Bwrdd Iechyd sylw i ran fwyaf o'r gŵyn ond cydnabu ei fod wedi esgeuluso'r elfen hwn o'r gŵyn. Cytunodd i gynnal ymchwiliad.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr - Cyfrinachedd
Dywedodd Mrs X wrth yr Ombwdsmon, er iddi gwyno i'r Bwrdd Iechyd, nid yw wedi derbyn unrhyw ymateb na chyswllt ganddo.
Rhif Achos: 201807496 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Canfu'r Ombwdsmon, er bod Mrs X wedi cwyno, nid oedd gan y Bwrdd Iechyd unrhyw gofnod ohono.
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymgymryd â'r camau canlynol, i setlo'r gŵyn:
a) Ymddiheuro i Mrs X am yr oedi wrth ystyried ei chwyn.
b) Rhoi ymateb i Mrs X o fewn un mis o ddyddiad y penderfyniad.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg - Gofal Parhaus Rhif Achos: 201806180 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Issue 35 October – December 2018
Cwynodd Mrs W i'r Ombwdsmon am y ffordd yr aeth Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg ("y Bwrdd Iechyd") ati i ystyried cymhwyster ei diweddar fam (Mrs X) ar gyfer gofal iechyd parhaus GIG ("CHC"). Yn benodol, dywedodd Mrs X nad oedd hi ac aelodau eraill y teulu yn ymwybodol o oblygiadau'r gwahaniaethau rhwng CHC a Gofal Nyrsio a Ariennir ("FNC") ar adeg y rhyddhawyd ei mam o'r ysbyty i gartref gofal, a'u bod hefyd yn anymwybodol o'r broses ar gyfer apelio penderfyniad nes ei bod yn rhy hwyr iddynt wneud hawliad ôl-weithredol am CHC am y cyfnod llawn y bu ei mam yn y cartref gofal.
Ni chanfu'r Ombwdsmon unrhyw dystiolaeth bod y Bwrdd Iechyd wedi esbonio i Mrs W y broses ar gyfer apelio yn erbyn penderfyniad CHC pe bai'n anhapus â'r penderfyniad. Nid oedd yna ychwaith unrhyw dystiolaeth ar gael bod y Bwrdd Iechyd wedi ysgrifennu at Mrs W yn esbonio'r penderfyniad er bod Mrs X yn gymwys ar gyfer FNC, nid oedd yn gymwys ar gyfer CHC.
Drwy ddatrysiad cynnar, cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymgymryd ag ôl-adolygiad o gymhwyster Mrs X am CHC am y cyfnod yr oedd wedi treulio yn y cartref gofal na ystyriwyd yn flaenorol.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201806733 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr X am y gofal a gafodd gan y Bwrdd Iechyd tra roedd yn garcharor. Roedd yn bryderus yn benodol am fethiant y Bwrdd Iechyd i ddarparu dannedd gosod iddo mewn modd amserol, ac am wrthodiad y Bwrdd Iechyd i ddarparu dos digon uchel o feddyginiaeth lleddfu poen ar ôl iddo drosglwyddo i ardal y Bwrdd Iechyd.
Canfu'r Ombwdsmon, er bod Mr X wedi derbyn ymateb i'w gwynion, roedd y rhain wedi bod yn ymateb anffurfiol 'yn y fan a'r lle' ac ni ystyriwyd fel cwyn ffurfiol o dan weithdrefn gwynion ffurfiol y GIG, "Gweithio i Wella" ("GIW").
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymchwilio i gwynion Mr X yn ffurfiol o dan GIW a darparu ymateb terfynol i'w gwynion cyn 18 Ebrill 2019.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201806401 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Ms X am ofal ei mam ("Mrs A") yn y Bwrdd Iechyd, yn benodol, digwyddiad a ddisgrifiwyd yn drawmatig a ddangosodd fod Mrs A yn dangos arwyddion o wella. Cwynodd Ms X hefyd nad oedd wedi derbyn holiadur amhenodol na dyddiadur claf Mrs A gan y Bwrdd Iechyd.
Casglodd yr Ombwdsmon y byddai ymchwiliad i ofal Mrs A yn anhebygol o sefydlu a fu methiant gwasanaeth, neu sefydlu a oedd ei gofal wedi achosi anghyfiawnder sylweddol iddi. Roedd yr Ombwdsmon yn fodlon nad oedd unrhyw fethiant gwasanaeth o ran cwyn holiadur Ms X ond cysylltodd â'r Bwrdd Iechyd mewn perthynas â dyddiadur claf Mrs A. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i ymgymryd â'r canlynol i setlo'r gŵyn:
a) O fewn pythefnos, darparu Ms X â chopi o ddyddiadur claf Mrs A.
Cwynodd Mrs J bod anomaleddau ffeithiol mewn dau lythyr a gafodd gan y Bwrdd Iechyd. Rhestrodd Mrs J sawl anghysondeb yn ymwneud â chanlyniad yr ymchwiliad, yn ogystal â phryderon ynglŷn â gweithdrefn gwyno'r Bwrdd Iechyd.
Er mwyn datrys y gŵyn, cynnigiodd yr Ombwdsmon y canlynol:
Cyn 12 Ebrill 2019:
Issue 35 October – December 2018
1. Cynnal cyfarfod rhwng Mrs J a'r Bwrdd Iechyd, a fydd yn caniatáu cyfle i roi sylw i bryderon Mrs J.
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i drefnu cyfarfod, ond, ar gyfarwyddyd Mrs J mae bellach yn aros amgyswllt pellach gan ei heiriolwyr i drefnu'r cyfarfod.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg - Triniaeth glinigol yn yr ysbyty Rhif Achos: 201807721- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs S am y gofal a'r driniaeth a ddarparwyd i'w diweddar ŵr. Dywedodd Mrs S bod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag adnabod canser arennol, er y monitrwyd ei gŵr am yr hyn y cawsant eu cynghori oedd syst arennol, fodd bynnag, nododd sganiau pellach falaenedd arennol fetastatig. Cwynodd Ms S hefyd am oedi yn ymateb y Bwrdd Iechyd.
Mae'r Bwrdd Iechyd wedi cytuno i ymgymryd â'r canlynol i setlo cwyn Mrs S:
Cyn 25 Ebrill 2019:
a) Ymddiheuro i Mrs S am yr oedi
b) Darparu ymateb ysgrifenedig llawn yn rhoi sylw i bryderon Ms S.
c) Cynnig cyfarfod i Mrs S i drafod ei phryderon.
b) Ch) Cynnig talu iawndal o £250 i Mrs S am yr ymdriniaeth wael â'r gŵyn.
Amaethyddiaeth a Physgodfeydd
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Rhif Achos: 201805180 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Rural Payments Wales – Cynllun taliadau
Cwynodd Mr A i Rural Payments Wales (RPW) am ei oedi wrth ymdrin â'i apêl ynghylch cais i drosglwyddo i "gontract Glastir Organig". Roedd Mr A wedi cyflwyno ei apêl ym mis Mawrth 2018. Cwynodd am yr oedi cyffredinol, nad oedd derbyn unrhyw ddiweddariadau oni bai ei fod wedi cysylltu'n uniongyrchol â RPW, ac nad oedd RPW wedi ymateb i'w gŵyn am hyn. Gofynnodd am ganlyniad drwy gael ei apêl Gam 2 wedi ei drin "ar frys".
Oherwydd cyfyngiadau o dan y Ddeddf sy'n llywodraethu gwaith yr Ombwdsmon, ni allai gwestiynu'r broses a fabwysiadwyd gan RPW i drin ag apeliadau (yn ôl trefn dyddiad derbyn). Roedd RPW wedi ymateb i gŵyn Mr A, er roedd yn ymddangos nad oedd wedi derbyn y llythyr hwnnw. Roedd yr Ombwdsmon yn bryderus ynghylch lefel yr oedi ymddangosiadol, a gofynnodd am sicrwydd ynghylch y sefyllfa bresennol o ran pob apeliwr. Ymhellach, roedd o'r farn y bu methiant i gadw Mr A wedi'i ddiweddaru. Felly, gofynnodd yr Ombwdsmon am gytundeb y RPW i'r argymhellion canlynol (a gytunodd ef i weithredu):
a) Ymddiheuro i Mr A mewn ysgrifen am yr oedi o 9 fis, sydd dal i barhau, wrth bennu'r gwrandawiad
Panel/apêl Gam 2 (cyn pen un mis).
b) Rhoi diweddariad i Mr A o ran pryd y mae'n debygol y penderfynnir ar ei apêl, a pha un bynnag, trefnu i gynnal gwrandawiad yn y 3 mis nesaf.
Ymdrin â Chwynion
Issue 35 October – December 2018
Cadarnhawyd
Cwynodd Mr D am fethiannau yng ngofal ei ddiweddar wraig, Mrs D, mewn perthynas â llawdriniaeth penglin. Yn benodol, roedd yn bryderus ynghylch:
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan – Iechyd Rhif Achos: 201707517 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
a) a oedd Mrs D yn addas i gael llawdriniaeth pen-glin
c) methiannau cyfathrebu ag ef a'i deulu.
b) y gofal a derbyniodd Mrs D ar ôl iddi gael ei throsglwyddo i ail ysbyty
Casglodd yr Ombwdsmon fod Mrs D wedi bod yn addas i gael llawdriniaeth. Fodd bynnag, canfu y bu oedi cyn i Mrs D gael ei gweld gan dîm meddygol pan gredwyd y gallai fod â niwmonia. Pe bai wedi cael ei gweld yn gynt, gall Mrs D fod wedi cael ei throsglwyddo i'r ITU yn gynt; er na allai'r Ombwdsmon ddweud y byddai hyn wedi newid canlyniad Mrs D, byddai hi wedi cael gwell gyfle o oroesi. Hefyd, canfu'r Ombwdsmon fethiannau yng nghyfathrebu'r Bwrdd Iechyd gyda Mr D a'i deulu. Cadarnhaodd y gŵyn yn rhannol.
Argymhellodd yr Ombwdsmon fod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mr D a thalu £500 iddo i gydnabod y trallod a achoswyd. Argymhellodd hyfforddiant i staff clinigol, yn ogystal ag archwilio'r trefniadau ar gyfer cynnal Pelydrau-x brys.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr - Iechyd Rhif Achos: 201800976 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs A a Miss B am y gofal a'r driniaeth a gafodd eu diweddar dad, Mr C, gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ("y Bwrdd Iechyd"). Yn benodol, cwynasant fod Mr C wedi aros cyfnod afresymol o hir yn yr Adran Damwain a Brys ("D&B") cyn iddo gael ei drosglwyddo i ward. Cwynasant hefyd na ragnodwyd hylif mewnwythiennol("IV") yn ddigon buan, achosodd yr hylif IV i Mr C ddatblygu hylif ar ei ysgyfaint; na chyfathrebwyd y diagnosis o sepsis neutropenic yn glir i'r teulu, ac nad oedd yr ystafell breifat y symudwyd Mr C iddi yn addas ar gyfer diben.
Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon bod yr amser a fu Mr A yn aros yn y D&B yn disgyn yn fras o fewn targedau GIG, bod ei hylif IV wedi cychwyn mewn modd amserol, bod ei gofnodion meddygol yn dogfennu trafodaethau a gynhaliwyd â'r teulu ynglŷn â sepsis, ac nad oedd unrhyw dystiolaeth bod yr ystafell breifat yn anaddas ar gyfer diben. Felly, ni chadarnhawyd yr agweddau hyn ar y gŵyn.
Canfu'r ymchwiliad, fodd bynnag, bod y gyfradd a weinyddwyd yr hylif IV yn amhriodol ac wedi achosi i Mr C ddatblygu hylif ar ei ysgyfaint. Felly, cadarnhaodd yr Ombwdsmon y rhan hon o'r gŵyn.
Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd yn ymddiheuro i Mrs A a Miss B am y methiannau a adnabuwyd, yn atgoffa'r holl staff o bwysigrwydd rhagnodi a monitro hylif IV priodol, ac adolygu ei bolisi a'i weithdrefn ar gyfer rheoli hylif IV. Argymhellodd hefyd y dylai'r Bwrdd Iechyd dalu iawndal i'r teulu i gydnabod y gofid a'r ansicrwydd a achoswyd gan y methiannau yng ngofal a thriniaeth Mr C.
Heb eu Cadarnhau
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Ms X nad oedd y llawdriniaeth a gynhaliwyd ar yr anaf i'w throed/ffêr ar ôl damwain car ym mis Hydref 2016, a'r gofal am yr anaf hwnnw, wedi bod o safon resymol (gan gynnwys yr oedi wrth gynnal llawdriniaeth bellach ar y droed/ffêr). Roedd yn trallodi y bu mewn cyflogaeth llawn amser cyn y ddamwain ond ei bod bellach yn methu â gweithio oherwydd y boen a'r chwyddo yr oedd hi'n profi o hyd.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda – Iechyd Rhif Achos: 201706610- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Canfu'r ymchwiliad fod y gofal a'r driniaeth a gafodd Ms X gan y Tîm Orthopaedig yn ymddangos i fod o safon resymol a derbyniol. Nid oedd y ffaith bod anaf Ms X heb ei ddatrys yn foddhaol ar ôl ei llawdriniaeth gychwynnol ym mis Hydref 2018 yn dystiolaeth rymus neu berswadiol nad oedd y llawdriniaeth wedi cael ei pherfformio i safon resymol.
Ymhellach, canfu'r ymchwiliad na fu unrhyw oedi afresymol ar ran y Tîm Orthopaedig wrth ymgymryd â llawdriniaeth ychwanegol o gofio problemau parhaus Ms X. Cafodd Ms X ei gweld mewn clinigau cyffredin a gwnaed ymdrechion i ymchwilio a rhoi sylw i'w phroblemau parhaus. Ni chadarnhawyd y gŵyn.
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Cwynodd Miss X fod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag ymateb i'w phryderon o ran sut yr oedd wedi trin materion yn ymwneud â'i thiwbiau fallopio.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda – Iechyd Rhif Achos: 201805699 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Rhoddodd y Bwrdd Iechyd wybod i'r Ombwdsmon ei fod yn y broses o hyrwyddo cyfarfod rhwng Ms X a'r clinigwr perthnasol. Felly, cytunodd y Bwrdd Iechyd i gwblhau'r canlynol i setlo cwyn Miss X: Erbyn 13 Mawrth 2019:
a) Ymddiheuro i Miss X am yr oedi wrth drefnu cyfarfod
b) Rhoi dyddiad y cyfarfod i Miss X.
O fewn 30 diwrnod gwaith o'r cyfarfod:
a) Cyhoeddi ymateb 'Gweithio i Wella' i Miss X.
Cyngor Sir Ynys Môn – Tai Rhif Achos: 201806091 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr X fod y Cyngor wedi methu ag ymateb i'w gwynion yn ymwneud â'i oedi wrth lenwi ffurflen i'w alluog i werthu ar gyn-eiddo'r Cyngor.
Mewn ymateb i ymholiadau'r Ombwdsmon, cadarnhaodd y Cyngor y dylid fod wedi cyhoeddi ymateb i gwynion o dan Gam 1 o'i weithdrefn gwynion ym mis Tachwedd 2018. Gan na ddigwyddodd hyn, cytunodd y Cyngor i gwblhau'r camau canlynol i setlo'r gŵyn:
a) ymddiheuro am yr oedi wrth ymdrin â'r cwyn
b) cyhoeddi ymateb y Cyngor o dan Gam 2 o'i weithdrefn gwynion
c) talu £50 i Mr X i gydnabod oedi'r Cyngor wrth ymdrin â'r cwynion ac am yr amser a'r drafferth o wneud ei gŵyn i'r Ombwdsmon.
Roedd llythyr y Cyngor ar 29 Ionawr 2019 yn tystio ei fod wedi cydymffurfio â'r gweithredoedd a amlinellir uchod.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg – Iechyd Rhif Achos: 201805970 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Mr X fod y Bwrdd Iechyd wedi methu â mynd i'r afael â'i holl bryderon yn ei ymateb 'Gweithio i Wella' ("GIW") ar 9 Hydref 2018, o ran y driniaeth y darparwyd i'w ewythr ymadawedig.
Canfu'r Ombwdsmon fod y Bwrdd Iechyd wedi methu â mynd i'r afael â'i holl bryderon yn ei ymateb GIW i Mr X. Felly, cytunodd y Bwrdd Iechyd i gwblhau'r canlynol i setlo cwyn Mr X cyn 7 Mawrth 2019:
a) Ymddiheuro i Mr X am y methiant i fynd i'r afael â'i holl bryderon yn ei ymateb GIW gwreiddiol
b) Rhoi esboniad i Mr X ynghylch pam mai dim ond ar ôl i Mr X wedi gwneud cwyn i'r Ombwdsmon y mae'r Bwrdd Iechyd yn teimlo fod angen iddo adolygu ei ymateb GIW
c) Cyhoeddi ymateb GIW newydd.
Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot – Amgylchedd ac Iechyd yr Amgylchedd Rhif Achos: 201804686 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr A am newid yn nhrefniadau casglu ysbwriel y Cyngor (heb rybudd o flaen llawn), am y modd y siaradodd swyddog ag ef, ac am y modd yr ymdriniodd y Cyngor â'i gŵyn. Dywedodd nad oedd wedi derbyn ateb i'r holl gwestiynau a ofynnodd yn ôl ym mis Tachwedd 2017.
Ni allai'r Ombwdsmon gwestiynu penderfyniad polisi a gymerwyd gan y Cyngor i newid trefniadau casglu ysbwriel o eiddo penodol. Fodd bynnag roedd yr Ombwdsmon yn fodlon, ar y dystiolaeth o'i flaen ac fel y cadarnhawyd gan y Cyngor, fod y Cyngor wedi methu â chofnodi cysylltiadau blaenorol Mr A fel cwyn ffurfiol. Dylai fod wedi gwneud. Roedd hefyd yn amlwg nad oedd ymateb y Cyngor wedi ateb holl gwestiynau cyfiawn Mr A am y newid yn y trefniadau. Er mwyn datrys y pryderon ynghylch ymdrin â chwynion, cytunodd y Cyngor i weithredu'r camau canlynol gan yr Ombwdsmon (i gyd o fewn 20 diwrnod gwaith):
a) Rhoi ymddiheuriad ysgrifenedig i Mr A am fethu â chofnodi ei bryderon cyfiawn fel cwyn ffurfiol;
b) Rhoi ymateb i Mr A i'w holl bryderon rhestredig (ymateb cwyn yng ngham 2);
c) cynnig iawndal o £100 i Mr A am ei amser a'i drafferth wrth ganlyn y materion hyn â'r Cyngor a chyda swyddfa'r Ombwdmson.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan – Iechyd
Cwynodd Mrs X bod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag ymateb i'r gŵyn a gyflwynodd ato ym mis Mai 2018 am y driniaeth a gafodd yn dilyn anaf i'w chlust.
Rhif Achos: 201805949 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Canfu'r Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd wedi diweddaru Mrs X yn rhagweithiol yn ystod pedwar mis cyntaf ei ymchwiliad, ond, yn dilyn ei lythyr ar 19 Medi 2018, bu rhaid i Mrs X erlid y Bwrdd Iechyd am ddiweddariadau.
Felly, cytunodd y Bwrdd Iechyd i gwblhau'r camau canlynol cyn 6 Mawrth 2019 i setlo cwyn Mrs X:
a) Ymddiheuro i Mrs X am ei phrofiad wrth oedi ac am fethu â'i diweddaru ar ôl y llythyr ym mis Medi 2018.
b) Cyhoeddi ymateb "Gweithio i Wella"
c) Talu £75 i Mrs X am y diffyg wrth ddarparu diweddariadau ac am yr amser a'r drafferth o wneud ei
chwyn i'r Ombwdsmon.
Cyngor Sir Powys – Tai
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Mrs A bod y Cyngor wedi methu ag ymateb i'w chwyn ynghylch cyweiriadau tai a gafodd ei gyfeirio ato gan yr Ombwdsmon ym mis Medi 2018.
Rhif Achos: 201806022 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Rhoddodd y Cyngor wybod i'r Ombwdsmon na chofnodwyd y gŵyn yn gywir ac felly cytunodd i gwblhau'r camau canlynol cyn 20 Mawrth i setlo cwyn Mrs A:
a) Ymddiheuro i Mrs A am na chofnodwyd ei chwyn yn gywir
b) Cyhoeddi ymateb i gŵyn yng ngham 2 o'i weithdrefn gwynion
c) Talu £125 i Mr A am fethu â chofnodi ei chwyn yn gywir ac am yr amser a'r drafferth o wneud cwyn pellach i'r Ombwdsmon.
Cyngor Bwrdeistref Siriol Conwy – Gwasanaethau Cyhoeddus Oedolyn Rhif Achos: 201806067- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Cyfreithiwr ar ran Mr X fod y Cyngor wedi methu ag ymateb i'w gŵyn, a chyflwynwyd iddo ym mis Hydref 2018, ynghylch cefnogaeth Gwasanaethau Cymdeithasol i fab awtistig Mr X, Mr Y.
Rhoddodd y Cyngor wybod i'r Ombwdsmon nad oedd wedi ymateb i'r gŵyn oherwydd camddealltwriaeth. Felly, cytunodd y Cyngor i gwblhau'r camau canlynol cyn 13 Mawrth 2019 i setlo cwyn Mr X:
a) Ymddiheuro am yr oedi wrth ymdrin â'r gŵyn
b) Cyhoeddi ymateb i gŵyn 'Cam 1 Gwasanaethau Cymdeithasol'
c) Talu £100 i Mr X am yr oedi ac fel cyfraniad at unrhyw gostau a gafwyd o ganlyniad i'w gyfreithwyr yn gorfod erlid y Cyngor am ymateb i'r gŵyn.
Bwrdd Iechyd Addysgu Powys – Iechyd
Cwynodd Mrs A am ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â'i chwyn, a gyflwynwyd ym mis Mai 2018, ynghylch y driniaeth a dderbyniodd gan ei Meddyg Teulu yn dyddio'n ôl i 1994.
Rhif Achos: 201806472- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Derbyniodd y Bwrdd Iechyd yr holl ddogfennau perthnasol gan Mrs A ym mis Awst 2018. Yn dilyn hynny, ym mis Hydref 2018 a mis Ionawr 2019, aeth Mrs A ar ôl y Bwrdd Iechyd yn erlid diweddariadau. Cynigiodd y Bwrdd Iechyd, wrth ddiweddaru Mrs A, ei ymddiheuriadau am yr oedi wrth ymdrin â'r gŵyn. Ysgrifennodd y Bwrdd Iechyd at Mrs A ar 23 Ionawr 2019 i roi gwybod y cafwyd y cofnodion meddygol a oedd yn dyddio'n ôl i 1994 eu dinistrio yn unol â'i bolisi 'Cadw a Dinistrio Cofnodion'. Ymddiheurodd y Bwrdd Iechyd eto am y modd yr oedd wedi trin â chwyn Mrs A. Nid oedd llythyr y Bwrdd Iechyd, fodd bynnag, yn egluro a fyddai'n parhau i ymchwilio cwyn Mrs A neu beidio.
Felly, cytunodd y Bwrdd Iechyd i ysgrifennu at Mrs A cyn 8 Mawrth 2019 i egluro a fyddai'n symud ymlaen ag ystyried y gŵyn, o gofio bod cofnodion Mrs A wedi'u dinistrio.
Cyngor Dinas a Sir Abertawe – Amrywiol Arall
Cwynodd Mr X fod y Cyngor wedi methu ag ymateb i'w bryder, a gyflwynwyd ym mis Rhagfyr 2019, ar ôl iddo dderbyn Hysbysiad Cosb Benodedig.
Rhif Achos: 201807045 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cadarnhaodd y Cyngor i'r Ombwdsmon y derbyniwyd pryder Mr X ac fe'i pasiwyd at yr adran berthnasol am ymateb; fodd bynnag; ni chyhoeddwyd ymateb. Felly, cytunodd y Cyngor i gwblhau'r canlynol cyn 21
Mawrth 2019 i setlo cwyn Mr X:
a) Ymddiheuro am yr oedi wrth ymateb i'r gŵyn
b) Cyhoeddi ymateb i gŵyn yng Ngham 2 ei weithdrefn gwynion.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda – Iechyd
Issue 35 October – December 2018
Rhif Achos: 201806106 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mrs X fod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag ymateb i'w chwyn am y driniaeth a gafodd ei thad, a gyflwynwyd ym mis Medi 2018.
Canfu'r Ombwdsmon fod y Bwrdd Iechyd wedi methu â darparu diweddariadau ystyriol i Mrs X yn ystod gwrs yr ymchwiliad. Cytunodd y Bwrdd Iechyd i gwblhau'r canlynol i setlo cwyn Mr X cyn 19 Mawrth 2019:
a) Ymddiheuro i Mrs X am yr oedi wrth ymateb i'w chwyn, ac am y methiant i ddarparu diweddariadau ystyriol.
b) Cyhoeddi ei ymateb GIW terfynol
Cyngor Dinas a Sir Abertawe – Gwasanaethau Cymdeithasol Plant Rhif Achos: 201806459 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr X fod y Cyngor wedi methu ag ymateb i'w gŵyn am yr Adran Gwasanaethau Plant yn ysgogi ymchwiliad yn ei erbyn.
Canfu'r Ombwdsmon bod y Cyngor wedi darparu diweddariadau i Mr X yn ystod gwrs ei ymchwiliad, ond methodd â chyhoeddi ei ymateb ffurfiol. Cytunodd y Cyngor i gwblhau'r canlynol i setlo cwyn Mr X cyn 20 Mawrth 2019:
a) Ymddiheuro i Mr X am yr oedi wrth ymateb i'w gŵyn
b) Cyhoeddi ei ymateb ffurfiol
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Iechyd
Cwynodd Mrs X fod y Bwrdd Iechyd wedi methu â darparu ei ymateb terfynnol i'w chwyn am y driniaeth a gafodd ei diweddar dad, a gyflwynodd yn gyntaf ar 5 Hydref 2018, gan ychwanegu pryderon pellach ar 15 Tachwedd 2018.
Rhif Achos: 201806562- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cytunodd y Bwrdd Iechyd i gwblhau'r canlynol i setlo cwyn Mrs X cyn 7 Mawrth 2019:
a) Cyhoeddi ei ymateb GIW terfynnol
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Iechyd
Cwynodd Mr A fod y Bwrdd Iechyd wedi paratoi cofnodion meddygol anghywir neu fel arall gamarweiniol mewn perthynas â llawdriniaeth a gafodd rai blynyddoedd ynghynt. Roedd Mr Ac yn pryderu bod y diffyg manylion cywir yn ei gofnodion meddygol wedi arwain at ei driniaeth barhaus yn cael ei selio ar wybodaeth anghywir.
Rhif Achos: 201805768- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Er bod yr Ombwdsmon wedi gwrthod ymchwilio i gŵyn Mr A, roedd yn pryderu nad oedd cofnodion meddygol Mr Ac yn adlewyrchu difrifoldeb y llawdriniaeth yn llawn.
Oherwydd hyn, cysylltodd â'r Bwrdd Iechyd a gytunodd i wneud y canlynol:
a) Ychwanegu at neu ddiwygio cofnodion meddygol Mr Ac i sicrhau eu bod yn adlewyrchu'n gywir sylwedd y llawdriniaeth a dderbyniodd a'r materion â'i ofal parhaus;
b) Ymddiheuro i Mr A.
Cyngor Bwrdeistref Siriol Blaenau Gwent - Addysg
Issue 35 October – December 2018
Rhif Achos: 201806713 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr X nad yw wedi derbyn unrhyw gyswllt gan y Cyngor mewn perthynas â'i bryder. Roedd Mr X wedi anfon e-bost at Arweinydd y Cyngor ac at Aelod y Weithrediaeth dros Addysg. Roedd AC Mr X hefyd wedi anfon ei e-bost ymlaen at y rheolwr-gyfarwyddwr ac ni dderbyniodd unrhyw ymateb.
Canfu'r Ombwdmson, er bod Mr X wedi codi pryderon, roedd y Cyngor wedi anfon ymateb at ei AC ac nid Mr X.
Cytunodd y Cyngor i ymgymryd â'r camau canlynol i setlo'r gŵyn:
a) Darparu copi i Mr X o'r ymateb a anfonwyd yn wreiddiol at y AC
b) Darparu gwybodaeth i Mr X ynglŷn â'r weithdrefn gwynion Cam 2.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr - Iechyd Rhif Achos: 201806869 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr D bod y Bwrdd Iechyd wedi methu â chyflawni ei gynnig o gyfarfod datrysiad lleol ag ef yn dilyn adolygiad cytunedig i mewn i'w gŵyn at y Bwrdd Iechyd yn 2018. Roedd hefyd wedi methu â darparu ymateb manwl i'w adolygiad o'i gŵyn o fewn yr amserlen gytunedig.
Cysylltodd yr Ombwdsmon â'r Bwrdd Iechyd a gytunodd i ysgrifennu llythyr at yr achwynwyr;
a) Yn ymddiheuro am beidio â darparu ymateb manwl gywir iddo o fewn yr amserlen y cytunwyd arno ym mis hydref 2018.
b) Trefnu i gwrdd ag ef fel y cytunwyd arno eisoes ; a
c) Cynnig talu £150 iddo am yr amser a'r drafferth a gymerwyd wrth ganlyn ei gŵyn.
Dylai hyn gael ei gwblhau o fewn 20 diwrnod gwaith o ddyddiad fy llythyr penderfyniad.
Mae'r Ombwdmson yn fodlon y byddai hyn yn datrys ei gŵyn.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan - Iechyd
Cwynodd Mr D y bu oedi wrth i'r Bwrdd Iechyd gyhoeddi ei ymateb Gweithio i Wella ("GIW"), ac ar wahân am y llythyrau a gyhoeddwyd, nid yw wedi darparu unrhyw ddiweddariad ystyriol i Mr D o ran pryd mae'n debygol o anfon ei ymateb.
Rhif Achos: 201807701 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Mae'r Bwrdd iechyd wedi cydnabod y bu oedi wrth gwblhau ei ymchwiliad, ac mae wedi cytuno i'r canlynol er mwyn datrys y gŵyn, sy'n rhesymol o safbwynt yr Ombwdsmon.
Cyn 29 Mawrth:
a) Cyhoeddi ei ymateb GIW ffurfiol
Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg - Iechyd
Rhif Achos: 201806715 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr X i'r Ombwdsmon bod y Bwrdd Iechyd wedi methu ag ymateb i'w bryderon ynglŷn â marwolaeth ei dad pan fu farw ar ôl ddioddef trawiad ar y galon yn fuan ar ôl cael anesthetig a chyn ei symud i ysbyty arall.
Issue 35 October – December 2018 Cadarnhaodd y Bwrdd Iechyd i'r Ombwdsmon y bu oedi wrth dderbyn sylwadau gan glinigwr allweddol, a oedd yn angenrheidiol er mwyn ymateb i gŵyn Mr X. Derbyniwyd y sylwadau hynny ac roedd yr ymchwiliad bron â dod i ben. Felly, cytunodd i gyhoeddi ei ymateb i Mr X erbyn 29 Mawrth 2019 fan bellaf.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr - Iechyd Rhif Achos: 201806524 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr X nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi rhoi sylw i'w bryderon a gododd ynglŷn â'i driniaeth. Nododd yr Ombwdsmon, er bod staff wedi cwrdd â Mr X, nid oedd y Bwrdd Iechyd wedi darparu ymateb ysgrifenedig i'w bryderon ynglŷn â'i driniaeth, ac nid oedd ganddo gofnod o'r hyn a gytunwyd arno yn y cyfarfod. O dan y rheoliadau 'Gweithio i wella', dylai'r Bwrdd Iechyd fod wedi rhoi ymateb ysgrifenedig i gŵyn Mr X.
Felly, cytunodd y Bwrdd Iechyd i:
(a) Cysylltu â Mr X a threfnu i gwrdd ag ef i drafod ei bryderon ynglŷn â'i driniaeth o fewn un mis (cyn 4 Ebrill 2019).
(b) Darparu ymateb ysgrifenedig i gŵyn Mr X yn unol â gweithdrefn gwyno GIG ("Gweithio i Wella"), gan gynnwys ymddiheuriad am beidio ag ymateb i'w bryderon yn ffurfiol mewn ysgrifen yn y lle cyntaf (o fewn dwy wythnos o ddyddiad y cyfarfod).
Cyngor Gwynedd - Tai
Cwynodd Miss X bod y cyngor wedi methu ag ymateb i'w chwynion am ymddygiad un o'i swyddogion, a gyflwynwyd ym mis Hydref 2018.
Rhif Achos: 201807150 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Canfu'r Ombwdsmon, er y gallai'r Cyngor greu copi o'i ymateb, nid oedd ganddo brawf bod cludiant wedi'i wneud. Cytunodd y Cyngor i ailgyhoeddi ei ymateb cyn 21 Mawrth 2019 er mwyn setlo cwyn Miss X.
Cyngor Sir Dinbych - Ffyrdd a Thrafnidiaeth
Cwynodd Mrs X bod y Cyngor wedi methu ag ymateb i'w chwyn am osodiad wael o ddraen gyferbyn â'i heiddo, a gyflwynwyd ato ym mis Ionawr 2019.
Rhif Achos: 201807162 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Canfu'r Ombwdmson bod y Cyngor wedi methu â chydnabod cwyn Mrs X. Cytunodd y Cyngor i gwblhau'r canlynol i setlo cwyn Mrs X erbyn 12 Ebrill 2019:
a) Ymddiheuro i Mrs X am yr oedi wrth ymateb i'w chwyn, ac am ei fethiant i ddarparu cydnabyddiaeth
b) Cyhoeddi ei ymateb gam 2.
Addysg
Heb eu Cadarnhau
Cyngor Sir Dinbych – Anghenion Addysgol Arbennig (AAA)
Rhif Achos: 201703811 & 201802642- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Mr A fod Cyngor Sir Dinbych ("y Cyngor") wedi bod yn rhy gyfyngol wrth gymhwyso ei bolisi ar gyfer delio ag ymddygiad annerbyniol gan gwsmer ("y Polisi"). Hefyd, cwynodd fod y Cyngor, o ganlyniad, wedi methu â chyflawni ei rwymedigaethau statudol mewn perthynas ag Anghenion Addysgol Arbening ("AAA") ei ferch ("Ms B") drwy fethu â gweithio mewn partneriaeth ag ef yn ystod asesiad ac apêl Ms B. Cwynodd Mr A ymhellach fod y Cyngor wedi methu ag ymateb i'w gŵyn ar 26 Mai 2018.
Roedd yr Ombwdsmon yn fodlon o'r dystiolaeth o'i flaen bod penderfyniad y Cyngor i alw ar y polisi a chyfyngu dull Mr A o gysylltu yn benderfyniad gywir, ac yn un a oedd hawl ganddo i'w wneud. Roedd yn amlwg bod Mr A wedi trechu'n fwriadol y cyfyngiadau cyswllt a osodwyd arno. Dengys y dystiolaeth fod y Cyngor wedi adolygu ei gyfyngiadau ar gyswllt gan Mr A yn rheolaidd a'i fod wedi cyfathrebu ei benderfyniad a'i resymwaith am hynny i Mr A, yn unol â'r Polisi; fodd bynnag; ni chyfathrebwyd adolygiad y Cyngor o'r penderfyniad i Mr A mewn modd amserol pob amser. Canfu'r Ombwsmon, er y gallai hyn fod yn gyfystyr â chamweinyddu, nid oedd o'r farn bod Mr A wedi dioddef anghyfiawnder o ganlyniad, gan arosodd y cyfyngiad yn ei le ar ôl pob adolygiad. Er gwaethaf y cyfyngiadau, roedd yr Ombwdsmon yn fodlon na chafodd Mr A ei atal rhag ymgysylltu yn y broses statudol ac y gallai wedi gwenud hynny pe bai wedi cydymffurfio â cheisiadau'r Cyngor. Ni chadarnhawyd y gŵyn hon.
Cwynodd Mr A bod y Cyngor wedi gweithio mewn partneriaeth ag ef yn ystod asesiad ac apêl Ms B. Tra cydnabu'r Ombwdsmon bod Mr A wedi gwneud y broses yn anodd iawn gan iddo fynd yn groes dro ar ôl tro i gyfyngiadau a osodwyd arno a newidiodd y dull a oedd yn canitau i'r Cyngor gysylltu ag ef, roedd wedi'i siomi bod y Cyngor wedi methu ag ymgysylltu mewn unrhyw ffordd o fyfyrdod gyda Mr A. Roedd yr Ombwdmson o'r farn y dylai'r Cyngor fod wedi cytuno i fyfydod yn ddidwyll er lles goau merch Mr A ac yn unol â'r Cod Ymarfer AAA. Arweiniodd y methiant i wneud hynny at gamweinyddu a achosodd anghyfiawnder i Mr A gan na chafodd y cyfle hwn ei gynnig iddo. Cadarnhawyd y ŵyn yn rhannol i'r gradd cyfyng hyn yn unig. Roedd yr Ombwdsmon o'r farn nad oedd myfyrdod bellach yn opsiwn ymarferol ar gyfer y partïon hyn.
Roedd Mr A hefyd yn bryderus bod y Cyngor wedi methu ag ymateb i'w gŵyn ar 26 Mai 2018. Canfu'r Ombwdsmon bod tystiolaeth yn dangos fod Mr a wedi llofnodi llythyr ar 3 Mai yn cydnabod cyfarwyddyd Mr A i'r Cyngor i gysylltu ag ef drwy'r post i gyfeiriad a ddarparwyd gan Mr A, ac i dynnu ei gyfeiriad ebost o'i system. Hysbysodd y Cyngor Mr A na fyddai'n gweithredu, nac ymateb i gyfathrebiant ebost gan Mr A gan y byddai hyn yn mynd yn groes i gyfarwyddyd uniongyrchol Mr A. Nid oedd ebost Mr A ar 26 Mai yn unol â'r sianel a gutunwyd arno ar gyfer cyfathrebu. Roedd yr Ombwdsmon o'r farn bod y Cyngor yn gyfiawn wrth peidio ag ymateb i'r ebost a ni chadarnhaodd y gŵyn.
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Rhif Achos: 201806799 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cyngor Caerdydd – Gwaharddiadau
Dywedodd yr Achwynwyr nad oedd Cyngor Caerdydd ("y Cyngor") wedi trefnu addysg i'w mab nes mis Chwefror 2019, ar ôl iddo gael ei wahardd yn barhaol o'r ysgol ym mis Tachwedd 2018. Trefnwyd y byddai integreiddiad graddol i ysgol newydd yn cychwyn ar 4 Mawrth, ond dim ond am un awr y dydd. Dywedodd yr achwynwr bod ei mab yn isel ei ysbryd o ganlyniad i fod tu hwnt i'w drefn addysgol ac ni allai hithau fynd i'w gwaith.
Ymddengys o'r papurau a oedd ar gael i'r Ombwdsmon bod y plentyn wedi colli nifer sylweddol o oriau o'i addysg ar ôl iddo gael ei wahardd. Ystyriodd yr Ombwdsmon ddogfen a gynhyrchwyd gan Lywodraeth Cymru a oedd yn cadarnhau y dylai pob dysgwr dderbyn addysg 15 diwrnod ar ôl cael eu gwahardd, a hynny am 5 awr y dydd.
O gofio hyn, cytunodd y Cyngor i'r setliadau canlynol: -
a) Darparu ymddiheuriad ac esboniad manwl am yr oedi wrth ddarparu addysg llawn amser i'w phlentyn.
b) Os adnabyddir unrhyw broblemau systematig o ganlyniad i ddarparu'r esboniad hwn, bydd y Cyngor yn adolygu'r rhain ac yn ystyried y ffordd orau i wella ei arfer yn y dyfodol er mwyn cydymffurfio â dogfen Llywodraeth Cymru.
Issue 35 October – December 2018 c) Darparu hyfforddiant ychwanegol i'r plentyn i roi'r cyfle iddo ddal i fyny â'r addysg a gollwyd.
a) Ch) Darparu cynllun i'r plentyn dderbyn y 5 awr y dydd o addysg o amgylch yr 1 awr y dydd y bydd yn ei dderbyn yn yr Ysgol o 4 Mawrth.
Student Loans Company - Arall
Cwynodd Miss Q ei bod wedi cael ei chynghori'n anghywir, dwywaith, gan Student Loans Company ("SLC") ei bod yn gymwys i fenthyciad ar gyfer ffioedd dysgu yn ei blwyddyn olaf o astudiaeth israddedig. Dywedodd Miss Q ei bod wedi penderfynu astudio ar lefel israddedig, yn hytrach na Meistr, oherwydd y cymorth ariannol y dywedodd yr SLC y bydd ar gael.
Rhif Achos: 201804595 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Nododd yr Ombwdmson bod SLC wedi cadarnhau cwyn Miss Q ac felly penderfynodd y byddai cynnal ymchwiliad llawn yn anhebygol o arwain at ganlyniad gwahanol i'r hyn a gyflawnwyd eisoes. Fodd bynnag, nododd yr Ombwdmson nad oedd yr iawndal ariannol a gynigiwyd yn ddigonol, ac nad oedd yn adlewyrchu'n llawn yr anghyfiawnder a ddioddefodd Miss Q gan iddi dderbyn y cyngor anghywir ddwywaith.
Er mwyn setlo'r gŵyn, cytunodd SLC i ymddiheuro i Miss Q a thalu iawndal o £650.
Yr Amgylchedd ac Iechyd yr Amgylchedd
Cadarnhawyd
Rhif Achos: 201800700 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cyngor Bwrdeistref Siriol Wrecsam – Arall
Cwynodd Mrs T am weithredoedd y swyddogion gorfodaeth dan gontract y Cyngor wrth gyhoeddi Hysbysiad Cosb Benodedig ("HCB") i'w phartner. Honnodd na chyflawnwyd dim trosedd, a bod gweithredoedd y swyddogion yn fygythiol ac efallai'n gyfystyr â gwahaniaethu hiliol. Cwynodd hefyd am y ford yr ymatebodd y Cyngor i'w chwyn. Roedd y Cyngor wedi derbyn bod agwedd y swyddogion yn wael ac eisoes wedi canslo'r HCB.
Ni chanfu'r Ombwdsmon dim tystiolaeth bod agwedd y swyddogion wedi'i ysgogi gan hil. Fodd bynnag, roedd ymateb cychwynnol y Cyngor i ddarluniadau Ms T yn erbyn y HCB yn annigonol. Cadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn i raddau cyfyngedig agwedd y swyddog ac ymateb cychwynnol annigonol y Cyngor i ddarluniadau Mrs T. Ni chadarnhaodd y rhan o'r gŵyn yn ymwneud ag ymdriniaeth y Cyngor â'r gŵyn. O gofio ymddiheuriad blaenorol y Cyngor i Mrs T, a'r ffaith nad oedd ganddo bellach gontract â'r cwmni dan sylw, ni wnaeth unrhyw argymhellion am iawndal.
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Rhif Achos: 201806340 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cyngor Sir y Fflint – Arall
Cwynodd Ms X i'r Ombwdsmon am hyd yr amser a gymerodd y Cyngor i ddelio â phroblem cynllunio a gorfodaeth niwsans statudol. Nid oedd y Cyngor wedi ymateb i gŵyn cychwynnol Ms X, a anfonwyd ymlaen ato gan yr Ombwdsmon ym mis Awst 2018. Yn dilyn cyswllt gan yr Ombwdsmon, cytunodd y Cyngor i ddarparu ymateb llawn i gŵyn Ms X cyn 21 Chwefror 2019 fan bellaf.
Roedd yr Ombwdsmon o'r farn bod hyn yn gwrs gweithredu rhesymol.
Cyngor Caerdydd – Casglu sbwriel. Ailgylchu a gwaredu gwastraff Rhif Achos: 201807078 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Mr S fod y Cyngor wedi methu â chasglu ei fin gwastraff gardd ar y dyddiad a'r amser a drefnwyd. Dywedodd y Cyngor bod y bin wedi'i halogi pan ymgeisiodd hwy ei gasglu, a threfnwyd ar gyfer casgliad gwastraff cyffredinol y diwrnod wedyn.
Cytunodd y Cyngor i'r canlynol erbyn 28 Chwefror 2019 i ddatrys cwyn Mr S:
a) Ysgrifennu at Mr S i esbonio'r rheswm pam fod ei fin gwastraff gardd wedi'i halogi, gan nad oedd hyn yn glir o'i lythyr ymateb.
Cyngor Bwrdeistref Siriol Blaenau Gwent – Amgylchedd ac Iechyd yr Amgylchedd Rhif Achos: 201806578 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Ms X fod y Cyngor wedi methu â chymryd camau priodol mewn perthynas â charafán a fan heb dreth wedi parcio ger ei chartref. Roedd y cerbydau wedi'u llenwi ag sbwriel ac yn creu perygl iechyd a thân. Roedd y perchnogion hefyd wedi tipio'n anghyfreithlon ac wedi methu â chodi baw ci yn yr ardd, gan ddenu llygod.
Dywedodd y Cyngor wrth swyddfa'r Ombwdsmon ei fod, ar adeg y derbynwyd cwyn Ms X, yn defnyddio system ddata newydd. Ni chymerwyd unrhyw gamau mewn ymateb i gŵyn Ms X.
Cytunodd y Cyngor i ymgymryd â'r canlynol i setlo'r gŵyn: -
a) Cychwyn ymchwiliad Cam 2 yn syth.
b) Cyhoeddi ymateb i Ms X dim hwyrach na 22 Mawrth 2019.
c) Cynnig ymddiheuriad a thalu iawndal o £250 i gydnabod ei ymdriniaeth â'r gŵyn.
Cyngor Sir y Fflint – Arall
Cwynodd Miss X am y ffordd yr oedd y Cyngor wedi canlyn ag hi mewn perthynas â Hysbysiad Cosb Benodedig am daflu sbwriel. Gwadodd fod y digwyddiad wedi digwydd yn y modd a ddisgrifiwyd gan y Cyngor a dywedodd y dylai fod wedi rhoi gorau i weithdrefnau yn gynt.
Rhif Achos: 201805554 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Roedd yr Ombwdsmon o'r farn bod y Cyngor wedi gwneud penderfyniad yr oedd hawl ganddo i wneud ac na allai ymyrryd ag arfer barn broffesiynol gan swyddogion priodol. Fodd bynnag, canfu'r Ombwdsmon bod y Cyngor wedi methu ag anfon rhywfaint o ohebiaeth trwy ddosbarthiad wedi'i gofnodi ac i gadw copïau o rywfaint o ohebiaeth. Gofynnodd yr Ombwdsmon i'r Cyngor ymddiheuro i Miss X am y methiannau hyn.
Cyllid a Threthiant
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Rhif Achos: 201806622 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cyngor Sir Ynys Môn – Cyllid a Threthiant
Cwynodd Mr X i'r Ombwdsmon am fethiant Cyngor Sir Ynys Môn ("y Cyngor") i ymateb i'w ohebiaeth i wasanaeth y Cyngor. Wedi hynny, cyflwynodd Mr X gŵyn i'r Cyngor am y diffyg ymateb. Methodd y Cyngor ag ymateb hefyd i'r gŵyn hon.
Mae'r Cyngor wedi derbyn na chymerwyd camau priodol gan ei uwch swyddog, a chynigiodd i gymryd y camau canlynol o fewn dwy wythnos i setlo'r gŵyn:
a) Darparu ymddiheuriad i Mr X am beidio ag ymateb i'w ohebiaeth a'i gŵyn.
b) Talu £50 i Mr X i gydnabod yr amser a'r drafferth a gymerwyd wrth wneud y gŵyn.
c) Bydd y Cyngor yn ymateb i gŵyn Mr X mewn llythyr ar wahân
Issue 35 October – December 2018
a) ch) Bydd yr uwch swyddog yn cael ei atgoffa o ofynion y Cyngor o dan ei weithdrefn gwyno
Cyngor Caerdydd – Casglu sbwriel. Ailgylchu a gwaredu gwastraff Rhif Achos: 201806596 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mrs X i'r Ombwdsmon am fethiannau ailadroddus gan Gyngor Caerdydd i gasglu ei hailgylchu trwy gynllun cymorth blaenoriaeth. Roedd hyn oherwydd sawl cwyn gan Mrs X a sicrwydd dro ar ôl tro bod mesurau ar waith i osgoi colli ei chasgliadau.
Ar ôl cysylltu â'r Ombwdsmon, cytunodd y Cyngor drwy setliad, i ddarparu Mrs X gyda:
a) Ymddiheuriad llawn, ac esboniad ynglŷn â pham y collwyd ei chasgliadau.
Cytunodd y Cyngor hefyd i dalu iawndal o £50 i Mrs X oherwydd bu rhaid iddi gysylltu dro ar ôl tro â'r Cyngor ynglŷn â'r mater hwn.
Cytunodd y Cyngor hefyd i weithredu sawl mesur gweithredol a gweinyddol ychwanegol yn effeithiol o 21 Chwefror 2019 i geisio i sicrhau na chollwyd ailgylchu Mrs X yn y dyfodol.
Roedd yr Ombwdsmon o'r farn bod hyn yn ddatrysiad priodol o'r mater.
Tai
Heb eu Cadarnhau
Rhif Achos: 201706892 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cyngor Bwrdeistref Siriol Wrecsam - Cyweiriadau a gwaith cynnal a chadw (gan gynnwys tamprwydd/ gwelliannau a newidiadau ee. Gwres canolog. Ffenestri dwbl)
Cwynodd Ms X y bu oedi diangen gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam ("y Cyngor") wrth gynnal gwaith addasu i'w chartref ar gyfer ei phartner, Mr A, yn dilyn damwain a arweiniodd ato'n dioddef anaf i'w gefn a dod yn gaeth i gadair olwyn. O ganlyniad, dywedodd Ms X bod Mr A wedi'i adael yn gaeth i'r tŷ am dros 18 mis.
Roedd yr Ombwdsmon yn fodlon bod y Cyngor wedi cydymffurfio â'i Strategaeth Dai wrth ystyried a oedd gwaith addasu i eiddo Mr A yn angenrheidiol ac yn briodol. Penderfynwyd ar y cychwyn nad oedd eiddo Mr A yn addas ar gyfer addasiadau o gofio ei gyflwr ar yr adeg, a thrafodwyd â Mr A a Ms X gynnig o eiddo wedi'i addasu'n llawn yn yr un ardal gyda Mr A a Ms X, yn unol â'i Strategaeth Dai.
Pan wellodd cyflwr Mr A, aeth staff perthnasol y cyngor ati i arfer eu barn broffesiynol wrth ddod i'r casgliad bod ystyriaeth wedi'i roi i addasiadau hirdymor angenrheidiol i'r eiddo, gan fod symudedd Mr A wedi gwella a bod ganddo'r potensial i wella ymhellach. Er bod yr Ombwdsmon yn cydnabod y rhwystredigaeth a achosodd hyn i Mr A a Ms X , nid oedd o'r farn y gallai'r Cyngor fod yn atebol am y ffaith i Mr A fod yn gaeth i'r tŷ dros y cyfnod, gan nad yw'r Ombwdsmon yn gallu cwestiynu rhinweddau penderfyniad a gymerwyd yn briodol wrth arfer disgresiwn y Cyngor. Felly, ar y dystiolaeth a ystyriwyd, nid oedd unrhyw sail i'r Ombwdsmon fod yn feirniadol o'r Cyngor. Roedd penderfyniadau'r Cyngor yn rhai yr oedd hawl ganddo i'w wneud yn unol â'i Strategaeth Dai. Ni chadarnhawyd y gŵyn.
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Issue 35 October – December 2018 Cwynodd Mr L bod y Cyngor wedi methu â rhoi gwybod iddo, ym mis Mehefin 2015, o'r gostyngiad yn yr uchafswm disgownt (o £16,00 i £8,00) a oedd hawl ganddo gynnig i Mr L wrth brynu ei gartref o dan y cynllun Hawl i Brynnu ("HIB").
Cyngor Bwrdeistref Siriol Wrecsam – Hawl i Brynnu Rhif Achos: 201805440 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Dywedodd y Cyngor mai dim ond saith diwrnod cyn gweithredu'r newid y cafodd wybod am y gweithrediad. Felly, cyfle byr iawn a gafodd y Cyngor i ysgrifennu at y tenantiaid sy'n gymwys i'r cynllun HIB i roi gwybod iddynt am y newid cyn ei weithredu. Fodd bynnag, methodd y Cyngor i roi gwybod o gwbl i denantiaid, wedi hynny, am y gostyngiad mewn discownt, er ei fod yn ofyniad statudol.
O ystyried nad oedd unrhyw dystiolaeth i awgrymu y byddai Mr L wedi bod mewn safle i ganlyn cais HIB os byddai'r Cyngor wedi'i hysbysu o'r newid ar yr amser, canfu'r Ombwdsmon bod unrhyw anghyfiawnder canlyniadol yn gyfyngiedig i golled o gyfle i ystyried gwneud cais. Gan mai dyma'r achos, cytunodd y Cyngor i gwblhau'r camau canlynol cyn 22 Chwefror 2019 i setlo cwyn Mr L:
a) ymddiheuro i Mr L na gafodd ei hysbysu o newid yr uchafswm disgwont a ganiatawyd gan Llywodraeth Cymru
b) Cynnig taliad o £100 i Mr L am fethu a'i hysbysu o'r newid, a olygodd bod posib na gafodd y cyfle i geisio'r uchafswm discownt.
Cyngor Dinas a Sir Abertawe – Cyweiriadau a chynnal a chadw (gan gynnwys lleithder/ gwelliannau ac addasiadau ee. Gwres canolog. Ffenstri dwbl) Rhif Achos: 201805472 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr H am yr amser a gymerwyd gan y Cyngor i gwblhau gwaith cyweirio i dwll mewn eiddo cyfagos a ddywedodd ei fod yn achosi difrod i'w eiddo.
Cadarnhaodd y Cyngor i'r Ombwdsmon fod y gwaith wedi'i gwblhau. Canfu'r Ombwdsmon bod y Cyngor wedi methu ag ymddiheuro i Mr H am yr amser a gymerwyd i gwblhau'r cyweiriadau, ac nid oedd ychwaith wedi egluro'r sylwad yr oedd wedi'i wneud i Mr H yn ei ymateb i'r gŵyn am gymryd camau sifil yn erbyn tenant y Cyngor.
Felly, cytunodd y Cyngor i fynd i'r afael â'r materion hyn cyn 4 Chwefror 2019.
Cyngor Dinas a Sir Abertawe – Arall Rhif Achos: 201805066 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Mae Mr X yn denant mewn cyfadeilad tai gwarchodedig. Cwynodd fod Swyddogion Cyngor wedi dweud wrtho, pan ddechreuodd ei denantiaeth ym mis Mawrth 2018, y byddai ei 'rent' yn cael ei gyflenwi gan ei daliadau Credyd Cynhwysol a wnaed yn uniongyrchol i'r Cyngor. Dywedodd nad oedd y Cyngor wedi esbonio'n glir iddo na fyddai elfennau o'i rent mewn megis dŵr a gwres yn cael eu cyflenwi. Fel y cyfryw, roedd Mr X yn gyfrifol am eu talu'n uniongyrchol i'r Cyngor. O ganlyniad, ni wnaeth unrhyw daliadau am ddŵr a gwres. Er i'r Cyngor ymdrechu i esbonio'r sefyllfa iddo a chytuno ar gynllun ar gyfer clirio'r ôlddyledion, parhaodd Mr X i beidio â thalu a pharhaodd ei ôl-ddyledion i gronni. Ni allai'r Ombwdsmon benderfynu beth oedd y Swyddog Cyngor wedi dweud wrth Mr X pan lofnododd ei denantiaeth, ond roedd y ddogfen tenantiaeth yn cynnwys dadansoddiad clir o'r taliadau a oedd yn ffurfio'r rhent. Ni allai'r Ombwdsmon gasglu bod Mr X wedi cael ei gam-gynghori, ond roedd o'r farn y gallai'r Cyngor ystyried a ellid rhoi gwybodaeth ysgrifenedig fwy eglur i denantiaid ar beth mae taliadau Credyd Cynhwysol yn cyflenwi.
Cytunodd y Cyngor i ymgymryd â'r canlynol i setlo'r gŵyn:
a) Ysgrifennu at Mr X ac ymddiheuro am unrhyw ddryswch gychwynnol yn ymwneud â'r rhent a godwyd o bosib yn y cyfarfod pan lofnododd y gytundeb tenantiaeth ac am beidio â rhoi sylw i hyn yn flaenorol;
Issue 35 October – December 2018 b) Ystyried pa ddiwygiadau y gellid eu gwneud i ddogfennaeth tenant y Cyngor er mwyn egluro pa elfennau o'r rhent a gyflenwyd gan daliadau Credyd Cynhwysol, a'r hyn y mae tenantiaid yn atebol i dalu'n uniongyrchol i'r Cyngor.
Cyngor Caerdydd – Arall
Cwynodd Mr A (landlord) am weithredoedd y Cyngor, gan gynnwys y cyngor a dderbyniodd ganddo ynghylch dilysrwydd rhybudd cyfreithiol a roddodd Mr A i'w denant, a oedd mewn ôl-ddyledion rent. Honnodd bod y Cyngor yn gyfrifol am ôl-ddyledion cynyddol ei denant ac roedd am i'r Cyngor ad-dalu ei denant. Hefyd, cwynodd Mr A i'r Ombwdsmon am sut yr oedd y Cyngor wedi ymdrin â'i gŵyn.
Rhif Achos: 201804931 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Nododd yr Ombwdsmon nad yw dehongli dilysrwydd cyfreithiol rhybuddion yn fater iddo. Roedd hefyd yn fodlon fod rhwymedi rhesymol ar gael i Mr A i ganlyn unrhyw hawl am iawndal yr oedd ef yn ystyried yn ddyledus, gan nad ei brif swyddogaeth yw penderfynnu ar hawliadau iawndal. O ran ymdriniaeth y Cyngor â chwyn Mr A, nododd yr Ombwdsmon fod ei ymateb i gŵyn Mr A yn cynnwys sawl gwall, gan gynnwys methiannau gweinyddol. Yn ychwanegol, nid oedd y camau a ddywedodd y cyngor (9 mis yn gynharach) y byddai'n cymryd i fynd i'r afael ag un agwedd (sef hyfforddiant staff) wedi digwydd. Er mwyn datrys y pryderon hyn, cytunodd y Cyngor i weithredu'r camau canlynol a gynigiwyd gan yr Ombwdsmon:
a) Rhoi ymddiheuriad ysgrifenedig i Mr A am y gwallau a nodwyd fel methiannau gweinyddol wrth ymdrin â'i gŵyn (cyn pen un mis)
b) Ymgymryd â'r hyfforddiant staff a nodwyd (cyn pen 2 fis)
Cyngor Dinas a Sir Abertawe – Atgyweiriadau a chynnal a chadw (gan gynnwys tamprwydd/ gwelliannau a newidiadau e.e. gwres canolog. Ffenestri dwbl) Rhif Achos: 201805526 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr X am ymdriniaeth y Cyngor â'i bryderon ynghylch safon y gwaith a gynhaliwyd yn ei gartref gan gontractwyr. Canfu'r Ombwdsmon bod Mr X a'r Cyngor ill dau eisiau rhoi sylw i'r pryderon ac roedd y ddau yn hapus i gynnal ymweliad i asesu safon y gwaith.
Cytunodd y Cyngor i ymgymryd â'r camau canlynol, er mwyn setlo'r gŵyn:
a) Trefnu cyfarfod yn yr eiddo cyn pen 2 wythnos o ddyddiad ein penderfyniad
b) Yn dilyn y cyfarfod, cyhoeddi ymateb ysgrifenedig pellach, o dan Gam 2 o'i weithdrefn gwynion, cyn pen un mis.
Cartrefi Conwy- Arall
Roedd y gŵyn yn ymwneud â phenderfyniad Cartrefi Conwy ("y Gymdeithas Tai") i osod boeler trydanol. Dywedodd yr Achwynwr na allai redeg y gwres a'r system dŵr poeth, o ganlyniad i'r penderfyniad hwnnw gan fod y costau'n rhy ddrud. Er mwyn datrys y gŵyn, dywedodd yr achwynwr y dylai'r Gymdeithas Tai gael gwared â'r boeler trydanol a'i ddisodli â system fwy fforddiadwy.
Rhif Achos: 201805693 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Chwefror 2019
Dywedodd yr Ombwdsmon bod penderfyniad y Gymdeithas Tai i osod boeler trydanol newydd yn un yr oedd hawl ganddo i wneud. Fodd bynnag, nid oedd y Gymdeithas tai wedi darparu gwybodaeth i'r achwynwr ynglŷn â chostau gwresogi cyn iddi symud mewn, nac ychwaith wedi ymweld â hi neu gynnal
unrhyw asesiad annibynnol o'r costau. Roedd y Gymdeithas Tai hefyd wedi methu â chynnal unrhyw ddiwydrwydd dyledus o'r ffigyrau a ddarparwyd ar gostau rhedeg y system cyn ei osod.
Gan y byddai'r camau canlynol yn gyfystyr ag arfer da, cynigiodd y Gymdeithas Tai i ymgymryd â'r camau canlynol i setlo'r gŵyn: -
Issue 35 October – December 2018
a) Trefnu i beiriannydd annibynnol wirio'r defnydd trydan a'r costau a chymharu hyn â chost system olew neu LPG.
b) Cynnig £500 i'r achwynwr i gydnabod ei hamser a'i thrafferth wrth ganlyn ei chwyn ac fel y gallai barhau i ddefnyddio'r system
c) Dodi'r system wresogi yn yr eiddo, os mai canlyniad asesiad y peiriannydd annibynnol o ddefnydd a chostau'r system bresennol yw bod hyn er budd pennaf yr achwynwr.
Roedd yr Ombwdsmon o'r farn bod hyn yn setliad rhesymol i'r gŵyn.
Cymdeithas Tai Charter (Rhan o Grŵp Pobl) - Cyweiriadau a gwaith cynnal a chadw (gan gynnwys tamprwydd/ gwelliannau a newidiadau ee. Gwres canolog. Ffenstri dwbl) Rhif Achos: 201807092- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr J nad oedd cegin a gafodd ei osod gan Gymdeithas Tai Charter ("y Gymdeithas") yn gwbl hygyrch iddo oherwydd ei anabledd.
Mae'r Gymdeithas wedi cytuno i wneud unrhyw addasiadau a allai gael eu hargymell gan asesiad therapi galwedigaethol ("TG") pellach.
Bydd angen i Mr J drefnu asesiad TG newydd.
Cartrefi Cymunedol Gwynedd - Anghydfod rhwng cymdogion ac ymddygiad gwrthgymdeithasol Rhif Achos: 201807762 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cafodd gwrych terfyn ei dynnu gan denant cyfagos y Gymdeithas heb ganiatâd Ms K. Mae ffens a godwyd gan y Gymdeithas yn ei lle yn rhy isel ac yn achosi pryderon preifatrwydd.
Gweithredodd Cyngor ar Bopeth ("CAB") fel eiriolwr ar ran Ms K i wneud ei chŵyn, fodd bynnag, ni ymatebodd y Gymdeithas i'r llythyr na chofnodi'r mater fel cwyn.
Cytunodd y Gymdeithas i ymgymryd â'r canlynol i ddatrys y gŵyn:
d) Erbyn 3 Ebrill 2019, ymddiheuro i Ms K am beidio ag ymateb i lythyr cwyn CAB.
e) Erbyn 12 Mehefin 2019, ymchwilio ag ymateb i gŵyn Ms K.
Cyngor Bwrdeistref Siriol Wrecsam - Rheoli ystadau a'r amgylchedd/ ardaloedd cyd/ gwrychoedd a ffensys ac ati
Cwynodd Mr & Mrs X bod y Cyngor wedi methu â thrin â mater ffensio ar ochr eu heiddo yn briodol. Canfu'r Ombwdsmon bod y Cyngor wedi methu â gweithredu pob gweithred a gytunwyd arno'n flaenorol. Felly, cytunodd y Cyngor i gwblhau'r canlynol i setlo cwyn Mr & Mrs X cyn 8 Ebrill 2019:
Rhif Achos: 201806737 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
a) Darparu ymddiheuriad am yr oedi wrth weithredu'r camau a gytunwyd arnynt.
b) Ymgymryd ag unrhyw waith angenrheidiol mewn perthynas â'r gwrych sydd wedi tyfu'n wyll o amgylch yr eiddo.
c) Tynnu'r mieri a llenwi'r bwlch yn y ffens y bydd hyn yn ei greu.
Darparwr Annibynnol GIG
Heb eu Cadarnhau
Rhif Achos: 201800404– Cyhoeddwyd yr Adroddiad ym mis Chwefror 2019
Issue 35 October – December 2018
Cartref Nyrsio Preifat Abermad – Cartrefi Gofal
Cwynodd Ms D am safon y gofal a gafodd ei diweddar fam, Mrs M, gan Nyrs yn ei Chartref Gofal ("y Cartref") ym mis Chwefror 2018. Cwynodd hefyd am ymateb y Cartref i'w chwyn, a bod ei mam wedi cael rhybudd i adael y Cartref mewn ymateb i gŵyn Ms D.
Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon y cwynion. Canfu fod y camau a gymerwyd gan y Nyrs wedi bod yn rhai priodol, fel yr oedd ymateb y Cartref i gŵyn Ms D. Hefyd, ni chadarnhaodd y gŵyn ynglŷn â Mrs M yn derbyn rhybudd i adael, gan ei bod yn glir na fu unrhyw gamweinyddu yn y ffordd y cyrhaeddodd y Cartref ei benderfyniad.
Cynllunio a Rheoli Adeiladu
Cadarnhawyd
Cwynodd Mrs B i Gyngor Sir y Fflint ("y Cyngor") am y modd yr ymdriniodd â chais i ddiwygio caniatâd cynllunio ar gyfer adeiladu tŷ ar y llain o dir wrth ymyl ei thŷ. Dywedodd Mrs B fod y cynlluniau diwygiedig wedi arwain at newidiadau sylweddol i'r eiddo cyfagos arfaethedig, sydd wedi cael effaith sylweddol ar ei phreifatrwydd a'i harddwch.
Cyngor Sir y Fflint – Datblygiad heb awdurdod – galwadau am gamau gorfodi Rhif Achos: 201706403 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Canfu'r Ombwdsmon fod yr ymgynghoriad ar y cais yn ddiffygiol am iddo fethu â disgrifio'r datblygiad yn ddigonol neu gynnwys cynlluniau safle a fyddai'n dangos bwriad yr ymgeisydd i symud lleol y tŷ ar y llain. Canfu'r Ombwdsmon bod y Swyddog Achos wedi methu ag ystyried yn ddigonol yr effaith y byddai adleoli'r tŷ yn cael ar harddwch eiddo Mr B. Canfu'r Ombwdsmon hefyd nad oedd y Cyngor wedi gweithredu'n unol â'i bolisi gorfodi mewn perthynas â'r achos hon a'i fod wedi methu ag ymdrin â chwyn Mrs B yn gywir.
Ers y digwyddiadau, mae'r Cyngor wedi gwneud nifer sylweddol o welliannau i'w brosesau cynllunio a gorfodi. Cytunodd y Cyngor i ymddiheuro am y methiannau a adnabuwyd yn yr adroddiad, i ymgysylltu â'r prisiwr ardal i asesu'r effaith a gafodd adleoli Tŷ A a'r harddwch eiddo Mrs B, gwneud taliad sy'n gywerth â'r dibrisiad a ddeilliodd o'r newid hwn ac i gyfarfod â Mrs B er mwyn sefydlu a oes unrhyw faterion gorfodaeth i'w bodloni.
Cyngor Sir Powys – Ymdriniaeth â chais cynllunio (arall) Rhif Achos: 201702480 – Cyhoeddwyd yr Adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mrs A bod gwrthodiad y Cyngor i gymryd camau gorfodi mewn perthynas â ffenestr mewn adeilad rhestredig ("Tŷ Y") ger ei chartref yn seiliedig ar gamddealltwriaeth o gyfraith gynllunio. Dywedodd Mrs A fod y ffenestr yn edrych dros ei hastudfa, yn annodweddiadol o weddill Tŷ Y a'i bod o ansawdd gwael.
Mewn ymateb i'r gŵyn, esboniodd y Cyngor bod ceisiadau caniatâd cynllunio ac adeilad rhestredig wedi'u cyflwyno i'r Cyngor yn 2016 gan berchennog Tŷ Y a bod y ffenestr dan sylw wedi'i chynnwys ar y lluniadau a gyflwynwyd gyda'r ceisiadau hyn; felly, roedd cymeradwyo'r ceisiadau hyn wedi rheoleiddio'r
ffenestr a'r ffaith na allai gymryd camau gorfodi cynllunio. Hefyd, dywedodd y Cyngor nad oedd yn gyfleus iddo gymryd camau gweithredu adeilad rhestredig, gan nad oedd o'r farn bod y ffenestr yn cael effaith annerbyniol ar arwyddocâd pensaernïol a hanesyddol Tŷ Y.
Issue 35 October – December 2018 Canfu'r ymchwiliad, er bod y ffenestr wedi'i chynnwys ar luniadau'r cynllunio a'r ceisiadau adeilad rhestredig 2016, nid oeddent yn cynnwys cais am ganiatâd ar gyfer y ffenestr dan sylw, a nododd fod y cynnig yn cynnwys 'dim ffenestri'. Dywedodd yr Ombwdsmon ei fod yn egwyddor sefydledig o gyfraith cynllunio y gall Cyngor ond rhoi caniatâd yn unol â thermau cais, a gan nad oedd y ffenestr wedi'i chynnwys yng nghais cynllunio 2016, nid yw wedi cael caniatâd gan benderfyniad y Cyngor i ganiatáu'r cais hwnnw. Roedd yr Ombwdsmon o'r farn nad oedd dim rheswm pam na ddylai hyn fod yn wir o ran ceisiadau caniatâd adeilad rhestredig hefyd.
Felly, casglodd yr Ombwdsmon bod penderfyniad y Cyngor, bod y ffenestr wedi'i rheoleiddio am iddi gael ei chynnwys yn y lluniadau gyda'r ceisiadau cynllunio 2016, yn ddehongliad anghywir o gyfraith cynllunio a bod hyn yn gyfystyr â chamweinyddu.
Gan fod yr Ombwdsmon yn fodlon bod ffenestr Tŷ Y yn dal heb ei hawdurdodi o safbwynt caniatâd cynllunio ac adeilad rhestredig, daeth i'r casgliad hefyd, ar ôl i dystiolaeth newydd ynglŷn â'r ffenestr gael ei gyflwyno yn 2016, y gellid bod wedi cynnal asesiad newydd ynghylch a oedd camau gorfodi adeilad rhestredig yn briodol. Canfu'r Ombwdsmon bod hyn yn gyfystyr â chamweinyddu.
Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Cyngor yn ymddiheuro i Mrs A a thalu £750 o iawndal iddi er mwyn cyfrif am yr oedi a'r gofid yr oedd hi wedi'i brofi drwy gydol y broses o ymdrin â'i chais gorfodi a'i chwyn. Hefyd, bod y Cyngor yn ailystyried a ddylid cymryd camau gorfodi adeilad rhestredig mewn perthynas â'r ffenestr dan sylw a rhoi gwybod i Mrs A am y rhesymau y tu ôl i'w benderfyniad.
Cyngor Abertawe - Materion cynllunio eraill
Cwynodd Mr K bod Cyngor Dinas a Sir Abertawe ("y Cyngor") wedi methu â chymryd camau amserol a phriodol o ran gwastraff a gafodd ei adael yn anghyfreithlon gan ddatblygwr lleol ("y Datblygwr") yng nghefn ei eiddo.
Rhif Achos: 201707556 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon bod y Cyngor wedi cymryd camau priodol yn 2014 a 2015 i egluro perchnogaeth y tir yng nghefn eiddo Mr K er mwyn mynd i'r afael â'r gwastraff a gafodd ei adael. Fodd bynnag, heriodd y Datblygwr y Cyngor, a phasiwyd y mater at ei Adran Gyfreithlon. Yn anffodus, ni chymerodd y Cyngor unrhyw gamau pellach yn 2016 nes i lythyr gan gyfreithiwr ar ran Mr K a'i gymdogion hybu'r Cyngor i weithredu. Cafodd y Cyngor ddatganiadau ym mis Gorffennaf 2017 gan Mr K a'i gymdogion a chymerodd gyngor cyfreithiol pellach i gefnogi ei gamau cyfreithlon posibl yn erbyn y Datblygwr. Fodd bynnag, dywedodd y cyngor bod y datganiadau yn amhendant, ac nad oedd yn gymesur i weithredu o gofio'r holl wybodaeth oedd ar gael i'r Cyngor. Canfu'r Ombwdsmon na gafodd Mr K wybod am y wybodaeth hon a dim ond yn dilyn ymchwiliad yr Ombwdsmon y cafodd wybod.
Casglodd yr Ombwdsmon, er bod penderfyniad y Cyngor i beidio â gweithredu yn erbyn y Datblygwr yn un priodol yr oedd hawl ganddo ei wneud, roedd wedi methu â chyfathrebu'n briodol â Mr K yn 2016 ac yn dilyn y cyngor cyfreithiol a gafwyd ym mis Gorffennaf. O ran yr oedi a'r anghyfiawnder a achosodd hyn ar gyfer Mr K, cadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn.
Argymhellodd yr Ombwdsmon bod y Cyngor yn ymddiheuro i Mr K, talu iawndal ariannol i Mr K, a threfnu cyfarfod â Mr K a'i gymdogion i drafod ei benderfyniad a'i faterion i'w bodloni â'r Datblygwr.
Cyngor Sir Powys - Ymdrin â chais cynllunio (arall)
Rhif Achos: 201800545 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mr a Mrs C, Mrs H a Mrs X ("yr Achwynwyr") am Gyngor Sir Powys ("y Cyngor") a'i benderfyniad i gymeradwyo amlinelliad o gais cynllunio gan gymydog. Dywedodd yr Achwynwyr bod y Cyngor wedi methu â bod yn agored a thryloyw ynghylch sut y cyrhaeddodd ei benderfyniad. Yn benodol, roedd yr Achwynwyr yn anhapus bod y Cyngor wedi methu â chyhoeddi'r cais cynllunio'n gywir, ac wedi methu â dilyn canllawiau perthnasol wrth ystyried arhosiad yr Anheddau Mentrau Gwledig arfaethedig.
Issue 35 October – December 2018
Canfu'r Ombwdsmon bod y Cyngor wedi cyflawni ei gyfrifoldebau deddfwriaethol drwy gyhoeddi'r cais cynllunio gyda hysbysiad safle ar ffin yr eiddo. Canfu'r ymchwiliad hefyd fod y Cyngor wedi dilyn y canllawiau perthnasol gan Lywodraeth Cymru pan ystyriodd y cais. Mae cais Anheddau Mentrau Gwledig yn mynnu mewnbwn arbenigol gan Syrfewyr a Chyfrifwyr Siartredig, ac roedd yr Ombwdsmon yn fodlon bod y Cyngor yn ystyried ac wedi bodloni ei hun fod y cais yn cyrraedd y prawf a nodir yn y canllawiau perthnasol.
Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn.
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Rhif Achos: 201804365 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cyngor Sir y Fflint – Ymdrin â chais cynllunio (methiant i hysbysu'r rhai a effeithiwyd)
Cwynodd Mrs C fod y Cyngor wedi methu â rhoi gwybod iddi a chaniatáu cyfle iddi gymryd rhan yn yr ymgynghoriad ynghylch cais cynllunio am garej ger ei chartref.
Hefyd, cwynodd am oedi'r Cyngor wrth ymateb i'w chwynion.
Penderfynodd yr Ombwdsmon nad oedd dim sail dros ymchwiliad gan ei swyddfa. Ymgysylltodd â'r Cyngor ynghylch ei oedi wrth ymateb i'r cwynion.
Cytunodd y Cyngor i:
a) Ysgrifennu llythyr yn ymddiheuro i'r achwynwr am yr oedi wrth ymateb i'w chwyn
b) Cynnig talu £100 iddi am yr amser a'r drafferth a gymerwyd wrth ganlyn ei chwyn. Bydd hyn yn cael ei gwblhau cyn pen 20 diwrnod gwaith o ddyddiad fy llythyr penderfyniad.
Mae'r Ombwdsmon o'r farn bod hyn yn ddatrysiad rhesymol i'r gŵyn.
Cyngor Caerdydd- Materion cynllunio eraill
Cwynodd Mrs X bod y Cyngor wedi cytuno cyn iddi brynu ei heidio y byddai'r tir sy'n glwm ato yn cael ei drosglwyddo i'w henw, ond y bu oedi sylweddol yn y trosglwyddiad. Dywedodd Mrs X bod yr oedi wedi arwain at gostau ychwanegol.
Rhif Achos: 201807028 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Canfu'r Ombwdsmon, er bod Mrs X wedi codi ei phryderon, methodd y cyngor i adnabod ei gohebiaeth fel cwyn ffurfiol.
Cytunodd y Cyngor i ymgymryd â'r camau canlynol i setlo'r gŵyn:
a) Darparu ymddiheuriad i Mrs X am yr oedi wrth ystyried ei chwyn.
b) Darparu ymateb ymchwiliad Gam 2 i Mrs X o fewn un mis o ddyddiad ein penderfyniad.
Cyngor Bwrdeistref Siriol Rhondda Cynon Taf- Datblygiad anawdurdodedig - galw am gamau gorfodi ac ati Rhif Achos: 201805932 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Ms A am benderfyniad y Cyngor i beidio â chymryd camau gorfodi ar gyfer datblygiad
anawdurdodedig ac am ei fethiant i gydymffurfio ag amodau cynllunio gan ei chymydog. Ar ôl asesu'r dystiolaeth a gyflwynwyd, penderfynwyd peidio ag ymchwilio i gŵyn Ms A. Mae camau gorfodi yn benderfyniad diamod ac nid oedd dim tystiolaeth i ddangos nad oedd penderfyniadau'r Cyngor wedi'u cymryd yn iawn, a dim tystiolaeth bod y Cyngor wedi gweithredu yn groes i bolisi, weithdrefn, arweiniad neu ddeddfwriaeth ysgrifenedig.
Issue 35 October – December 2018
Er y penderfynwyd peidio ag ymchwilio i gŵyn Ms A, ar sail y wybodaeth a welwyd, roedd yr Ombwdsmon o'r farn bod cyfle i'r Cyngor symud ymlaen â'r materion ynglŷn ag oedi'r cymdogion wrth ddarparu digon o wybodaeth i ddangos cydymffurfiaeth ag amodau cynllunio.
Mae'r Cyngor bellach wedi cytuno, os fydd y wybodaeth ofynnol yn cael ei darparu gan y cymydog erbyn y dyddiad penodol, y bydd yn ystyried eto a fyddai camau gorfodi ar gyfer torri amodau cynllunio yn gyfleus.
Ffyrdd a Thrafnidiaeth
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Rhif Achos: 201804848 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy – Arall
Cwynodd Ms C bod y Cyngor wedi methu ag ymdrin â biniau sbwriel a pharcio anystyriol gan ei chymdogion. Achosodd hyn rwystr, gan atal cerbydol i lôn yng nghefn ei heiddo.
Canfu'r Ombwdsmon ei bod yn ymddangos bod Cyngor wedi ymateb i'r achwynydd yng ngham 1 o'i weithdrefn gwyno ac roedd o'r farn bod angen iddo ymateb ymhellach. Cysylltodd â'r Cyngor.
Cytunodd y cyngor i:
a) Darparu ymateb ysgrifenedig i gŵyn yr achwynwr yng ngham 2 o'i weithdrefn.
Bydd hyn yn cael ei ddarparu o fewn 20 diwrnod gwaith o ddyddiad y llythyr hwn.
Mae'r Ombwdsmon yn fodlon bod y camau a gymerwyd gan y Cyngor yn rhoi datrysiad i'r gŵyn.
Cyngor Caerdydd - Arall
Cwynodd Mr X bod y Cyngor wedi methu â darparu diweddariadau yn dilyn cais a wnaeth i amnewid dau arwydd ffordd. Cwynodd Mr X hefyd fod mwy na blwyddyn wedi bod ers iddo godi ei gais ac mae'r Cyngor wedi methu ag amnewid yr arwyddion.
Rhif Achos: 201806478- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Canfu'r Ombwdsmon bod y Cyngor wedi methu â diweddaru Mr X yn ystod gwrs ei ymchwiliad ac nad yw'r arwyddion ffordd wedi'u hamnewid. Cytunodd y Cyngor i gwblhau'r canlynol i setlo cwyn Mr X:
Cyn 20 Mawrth 2019:
a) Cyhoeddi ymateb i'r gŵyn.
b) Darparu esboniad ynghylch pam na gyhoeddwyd ymateb a'r rhesymau dros yr oedi wrth amnewid yr arwyddion ffordd
Cyn gynted ag y bo'n ymarferol bosibl:
a) Amnewid y ddau arwydd ffordd.
Darparwr Gofal wedi'i Hunan Ariannu
Cadarnhawyd
Issue 35 October – December 2018
Hafod Care Association Limited - Cartrefi Gofal
Cwynodd Ms X bod cartref gofal ("y cartref gofal") sy'n cael ei redeg gan Hafod Care Association Ltd wedi methu ag amddiffyn ei mam, Mrs Y, rhag niwed ac wedi methu â darparu esboniad digonol am yr hyn a ddigwyddodd pan sgaldiwyd ei chlun.
Rhif Achos: 201803867- Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Canfu'r Ombwdsmon er bod Ms X wedi derbyn cyfrifon gwahanol o'r hyn a ddigwyddodd, mae'n debygol y bu hyn oherwydd roedd gan wahanol staff atgofion gwahanol o'r digwyddiad, yn hytrach nag unrhyw beth sinistr. Fodd bynnag, canfu'r Ombwdsmon bod y cartref gofal wedi methu, pan gynhyrchodd gynllun cymorth gofal pwysedd ar ei chyfer, ag ystyried y risg oedd yn wynebu Mrs Y o fwyta ac yfed yn y gwely. O ganlyniad, cafodd ei gadael â diod boeth a oedd yn anodd iddi ei ddefnyddio a sgaldiwyd ei chlun chwith. Argymhellodd yr Ombwdsmon y dylai'r cartref gofal ymddiheuro i deulu Mrs Y ac ystyried pa gamau sydd angen iddo gymryd er mwyn sicrhau bod staff yn ystyried pob risg cyn diweddaru cynlluniau cymorth.
Cartref Nyrsio a Phreswyl Tŷ Pentwyn - Cartrefi Gofal
Cwynodd Mr B am y gofal a'r driniaeth a gafodd ei dad, Mr C, yng Nghartref Nyrsio a Phreswyl Tŷ Pentwyn ("y Cartref"). Dywedodd bod y Cartref wedi methu â gwneud darpariaeth ddigonol ar gyfer gofal diwedd oes Mr C, a arweiniodd at dderbyniad anaddas i'r ysbyty. Cwynodd hefyd nad oedd y Cartref wedi trin Mr C ag urddas a pharch trwy fethu â'i wisgo'n briodol ar gyfer ei drosglwyddo i'r ysbyty gan achosi gofid sylweddol i'w deulu, a bod y cartref wedi methu â rhoi cyngor priodol i Mr B ynglŷn ag sut i symud ymlaen â'i gŵyn.
Rhif Achos: 201801210 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Canfu'r Ombwdsmon bod y penderfyniad i alw ambiwlans i Mr C yn un gytbwys, ond roedd yn rhesymol gan fod Mr C mewn trallod a dyletswydd broffesiynol y Nyrs oedd cymryd y camau mwyaf priodol i leddfu'r trallod i'r person yn ei gofal. Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon yr elfen hon o'r gŵyn. Fodd bynnag, ni chanfu dim tystiolaeth i awgrymu bod y Nyrs wedi ystyried urddas Mr X wrth ei baratoi i'w drosglwyddo i'r ysbyty. Nid oedd y Cartref wedi rhoi cyngor priodol i Mr B ynghylch sut i ganlyn ei gŵyn. Cadarnhaodd yr Ombwdsmon yr elfennau hyn o'r gŵyn.
Cytunodd y Cartref i ymddiheuro i deulu Mr C am y methiannau a adnabuwyd, i atgoffa staff o bwysigrwydd cynnal urddas cleifion ac i ddiweddaru'r polisi cwynion er mwyn adlewyrchu'r broses yn gywir.
Gwasanaethau Cymdeithasol - Oedolyn
Cadarnhawyd
Rhif Achos: 201800102 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Bwrdd Iechyd Abertawe Bro Morgannwg - Gwasanaethau ar gyfer oedolion sy'n agored i niwed (e.e. gydag anawsterau dysgu. Neu broblemau iechyd meddwl)
Cwynodd cyfreithiwr, ar ran Ms E, ynglŷn â darpariaeth gwasanaethau ar gyfer Ms E o dan Gynllun Gofal a Thriniaeth, yn benodol, am fethiannau yng nghynlluniau ac ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd o'i symudiad o gartref ei rhieni i'w chartref ei hun yn y gymuned. Cwynodd hefyd am fethiant y Bwrdd Iechyd i ddarparu'r cymorth a gynhwyswyd yng Nghynllun Ms E, ei rhyddhad o'r gwasanaeth seicoleg ac am
ymdriniaeth y Bwrdd Iechyd â'r gŵyn a wnaed ar ei rhan.
Issue 35 October – December 2018 Cadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn yn rhannol. Canfu nad oedd y Bwrdd Iechyd wedi dilyn prosesau comisiynu ar gyfer adnabod a chaffael eiddo ar gyfer Ms E, ac wedi methu â rhoi unrhyw gynllun wrth gefn ar waith pe na bai'r eiddo a adnabuwyd yn dod ar gael. Ni chadarnhaodd yr Ombwdsmon yr elfennau o'r gŵyn yn ymwneud â darparu cymorth neu am ei rhyddhau o'r gwasanaeth seicoleg.
Roedd y Bwrdd Iechyd eisoes wedi adnabod methiannau yn ei ymdriniaeth â'r gŵyn a chynigiodd iawndal am hyn. Argymhellodd yr Ombwdsmon iawndal ariannol am y trallod a achoswyd gan y methiannau a adnabuwyd, yn ogystal ag adolygiad o gydymffurfiaeth â gweithdrefnau comisiynu yn y Gwasanaeth Anabledd Dysgu.
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Cwynodd Mr A bod y Cyngor wedi gweithredu drwy gamweinyddu mewn perthynas â'r gwasanaeth a ddarparwyd i'w dad yng nghyfraith, y diweddar Mr C, gan y tîm gwasanaethau cymdeithasol oedolyn. Roedd y Cyngor wedi comisiynu adolygiad annibynnol mewn perthynas â chysylltiad y gwasanaethau cymdeithasol gyda gofal Mr C, ac wedi darparu llythyr i Mr A a'i wraig yn crynhoi canlyniad yr archwiliad.
Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf – Gwasanaethau ar gyfer oedolion hŷn Rhif Achos: 201804370 – Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Er bod yr Ombwdsmon wedi gwrthod ymchwilio i gŵyn Mr A, roedd yn bryderus nad oedd y llythyr a anfonwyd at Mr a Mrs A yn cynnwys yr holl wybodaeth y byddai wedi bod yn briodol ei ddarparu.
Oherwydd hyn, cysylltodd â'r Cyngor a gytunodd i wneud y canlynol:
a) Ymddiheuro i Mr a Mrs A am fethu â rhoi sylw i un o'r argymhellion a gynhwyswyd o fewn yr adolygiad annibynnol yn y llythyr a anfonwyd atynt; ac i roi sylw i'r argymhelliad hwnnw;
b) datgelu i Mr a Mrs A yr adolygiad annibynnol llawn (wedi'i olygu yn ôl yr angen);
c) Ymddiheuro i Mr a Mrs A yn unol â'r adolygiad annibynnol;
b) ch) Rhoi diweddariad i Mr a Mrs A mewn perthynas ag argymhellion lle mae angen cymryd camau pellach.
Cyngor Bwrdeistref Siriol Wrecsam – Gwasanaethau i Bobl ag anabledd gan gynnwys DF Rhif Achos: 201805677 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Cwynodd Mrs Y ar ran Miss X nad oedd cam y cytunwyd arno ym mis Rhagfyr 2017 yn dilyn cwyn Gwasanaeth Cymdeithasol yng ngham 2 i Gyngor Wrecsam (yn benodol i drefnu asesiad annibynnol) wedi'i gynnal.
Roedd y Cyngor wedi ymgysylltu â Chyngor Sir y Fflint i gynnal yr asesiad annibynnol fel rhan o drefniant cytbwys â hwy. Fodd bynnag, hyd yn hyn, nid yw hyn wedi digwydd oherwydd materion yn ymwneud ag adnodd. Felly, cytunodd y Cyngor:
a) y byddai'n cysylltu eto â Chyngor Sir y Fflint am yr asesiad cychwynnol;
b) Os nad yw Sir y Fflint yn gallu cynnal asesiad cychwynnol cyn 31 Mawrth 2019; bydd Cyngor Wrecsam yn comisiynu ac ariannu asiantaeth annibynnol addas i gynnal asesiad cychwynnol.
Cyngor Gwynedd – arall
Cwynodd Ms X bod ei gweithiwr cymdeithasol wedi methu â gweithredu ymyrraeth gynnar a gofal ataliol yn dilyn ei hargyfwng iechyd meddwl. Esboniodd Ms X, er iddi gael sawl ymweliad cartref a phrofi sawl argyfwng, methodd y gweithiwr cymdeithasol â rhoi cynllun gofal/ argyfwng ar waith a'i chyfeirio at
Rhif Achos: 201806511 – Cyhoeddwyd yr Adroddiad ym mis Chwefror 2019
Seicolegydd.
Canfu'r Ombwdsmon, er bod Ms X wedi codi ei phryderon o dan Gam 1 o'r broses gwyno, methodd y Cyngor i roi gwybod iddi am ganlyniad yr adolygiad annibynnol Cam 2.
Cytunodd y Cyngor i ymgymryd â'r camau canlynol, er mwyn setlo'r gŵyn: Issue 35 October – December 2018
a) Darparu ymateb i Ms X i'r ymchwiliad Cam 2, o fewn un mis o ddyddiad ein penderfyniad.
Cyngor Sir Casnewydd – Gwasanaethau ar gyfer pobl hŷn Rhif Achos: 201806827 – Cyhoeddwyd yr Adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr R fod y Cyngor wedi methu â chodi'r cyfyngiadau a osodwyd arno yn ymweld â'i diweddar fam pan oedd yn preswylio mewn cartref gofal. Cwynodd am faterion eraill yn ymwneud â'r un pwnc. Credai'r Ombwdsmon fod Mr R wedi ceisio rhwymedi cyfreithiol arall a oedd yn ei osod y tu allan i'w awdurdodaeth. Darparodd Mr R wybodaeth i brofi nad oedd yn ceisio rhwymedi cyfreithiol arall. O ystyried hyn, cysylltodd yr Ombwdsmon â'r Cyngor a gytunodd i:
a) Ddarparu ymateb i Mr A (trwy ei eiriolwr) i'r cwyn Cam 2, i bob un o'r pum mater a godwyd yn ei gŵyn bresennol.
Dylai hyn gael ei gwblhau o fewn y 30 diwrnod gwaith nesaf o ddyddiad y llythyr penderfyniad hwn.
Mae'r Ombwdsmon o'r farn y bydd hyn yn datrys ei gŵyn ar hyn o bryd.
Cyngor Caerdydd- Gwasanaethau ar gyfer pobl hŷn Rhif Achos: 201807115 – Cyhoeddwyd yr Adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Ms S bod y Cyngor wedi methu ag ymgymryd ag asesiadau o anghenion ei thad. Cwynodd Ms S hefyd nad oedd y Cyngor wedi ymateb i'w chwyn a gyflwynwyd ym mis Tachwedd 2018.
Mae'r Cyngor wedi cytuno i ymgymryd â'r canlynol er mwyn datrys cwyn Ms S:
a) Darparu ymateb ysgrifenedig cyflawn i Ms S cyn 12 Mawrth 2019.
b) Ymgymryd ag asesiad o anghenion i Dad Ms S cyn 23 Ebrill 2019.
Cyngor Sir Ynys Môn – Gwasanaethau ar gyfer oedolion sy'n agored i niwed (ee gydag anhawsterau dysgu. Neu gyda materion iechyd meddwl) Rhif Achos: 201804175 – Cyhoeddwyd yr Adroddiad ym mis Chwefror 2019
Cwynodd Mr A fod Cyngor Sir Ynys Môn ("y Cyngor") wedi gwrthod helathu ei bryderon, yn ymwneud â gweithredoedd gweithwyr gofal y Gwasanaethau Cymdeithasol a oedd yn darparu gwasanaethau cymorth byw dyddiol i'w diweddar frawd, at erlynydd ymchwilio annibynnol i Gam 2 o Reoliadau Cwynion Gwasanaethau Cymdeithasol 2004.
Yn dilyn ymchwiliad gan yr Ombwdmson, cynigiodd y Cyngor setliad gwirfoddol i gwynion Mr A.
Cytunodd y Cyngor i:
a) Drefnu bod cwyn Mr A yn cael ei hymchwilio o dan Gam 2 o Weithdrefn Gwynion y Gwasanaethau Cymdeithasol.
b) Cynnig cyfle i Mr A egluro unrhyw bwyntiau cwyno ychwanegol y mae'n dymuno iddynt gael eu hystyried ynglŷn â gweithredoedd naill ai gan y Cyngor neu'r gwasanaeth eiriolaeth a gomisiynwyd ar yr adeg berthnasol i ddarparu gwasanaeth i'w diweddar frawd.
c) Cynnig comisiynu cefnogaeth gan eiriolwr proffesiynnol annibynnol priodol i gynorthwyo Mr A i wneud ac egluro ei gŵyn i'r Cyngor.
Daeth yr ymchwiliad i ben ar y sail hon.
Issue 35 October – December 2018 Cyngor Sir Ceredigion – Gwasanaethau ar gyfer oedolion sy'n agored i niwed (ee gydag anhawsterau dysgu. Neu gyda materion iechyd meddwl)
Cwynodd Mr & Mrs A bod tîm Gofal Cymdeithasol Oedolyn wedi methu â darparu cefnogaeth ar gyfer eu mab hŷn, B. Ar ôl i gyfreithiwr ysgrifennu i gwyno ar eu rhan, dywedodd Mr & Mrs A y bu oedi wrth gydnabod ac ymateb i'w gŵyn honno. Wedi hynny, ar ôl gofyn i'r mater symud ymlaen i ymchwiliad Cam 2 o dan y darpariaethau perthnasol ("y rheoliadau"), dywedodd Mr & Mrs A nad oedd dim wedi digwydd, a bod nifer o wythnosau wedi mynd heibio.
Rhif Achos: 201805695– Cyhoeddwyd yr Adroddiad ym mis Chwefror 2019
Er i'r Ombwdsmon wrthod (oherwydd rhesymau awdurdodaeth) ymchwilio i'r gŵyn i'w bodloni am ddarpariaeth cymorth, roedd o'r farn y bu methiant i ddelio â chwyn dilynol Mr & Mrs A, a methiant i ddarparu gwybodaeth statudol iddynt fel y rhagnodwyd gan y Rheoliadau. Ar ôl i'r Ombwdsmon ddynesu'r Cyngor, cytunodd y Cyngor â chynnig yr Ombwdmson i ddatrys y gŵyn trwy wneud y camau canlynol:
a) Ymddiheuro yn ysgrifenedig i Mr & Mrs A am y methiannau wrth ymdrin â'r gŵyn (mewn 14 diwrnod)
b) Symud y gŵyn i'w bodloni ynglŷn â darpariaeth gofal/cymorth ar gyfer B yn syth i Gam 2 (penodi Ymchwilydd Annibynnol o fewn 14 diwrnod)
c) Cyfarwyddwr Gwasanaethau Cymdeithasol yr awdurdod i fodloni ei hun bod y ffordd y delir â chwynion yn unol â'r Rheoliadau yn unol â'r broses honno, a bod gwybodaeth statudol allweddol yn cael ei ddarparu i achwynwyr, gan ddiwygio unrhyw lythyrau templed yn ôl yr angen (o fewn mis)
d) Anfon nodyn atgoffa at staff sy'n ymdrin â chwynion o ynglŷn â'r gofynion statudol ar gyfer delio â chwynion am faterion gofal cymdeithasol (o fewn un mis)
Cyngor Bwrdeistref Siriol Pen y Bont - Gwasanaethau ar gyfer pobl hŷn Rhif Achos: 201806483 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mrs X am y gofal a gafodd ei modryb yn ystod cyfnod o ofal seibiant mewn cartref preswyl. Roedd y Cyngor wedi ymateb i'w chwyn o dan Gam 1 o weithdrefn gwyno statudol y Gwasanaethau Cymdeithasol, ond wedi gwrthod a symud y gŵyn ymlaen i Gam 2 oherwydd diffyg y cofnodion gofal a gadwyd gan y cartref preswyl.
Gofynnodd yr Ombwdsmon i'r Cyngor ymddiheuro am wrthod â symud cwyn Mrs X ymlaen, ac i wneud trefniadau ar unwaith i'w chwyn cael ei hystyried o dan Gam 2. Cytunodd y Cyngor i wneud hynny.
Gwasanaethau Cymdeithasol - Plentyn
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Rhif Achos: 201807055 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cyngor Sir Powys - Plant mewn gofal/ wedi'u cymryd i ofal/ cofrestr 'mewn perygl'/ cam-drin plant/ cystodaeth plant
Cwynodd Ms A bod gweithiwr cymdeithasol wedi methu â diogelu ei theulu wrth achos o gamddefnyddio ac nid oedd wedi derbyn cyngor gan drydydd parti perthnasol wrth asesu ei hachos.
Cyfeiriodd yr Ombwdsmon gŵyn Ms A yn flaenorol at y Cyngor i'w hystyried yn unol â Rheoliadau
Gweithdrefn Gwynion y Gwasanaethau Cymdeithasol (Cymru) 2014 ("y rheoliadau").
Canfu'r Ombwdsmon bod y Cyngor wedi gwneud ymdrechion rhesymol i ymgysylltu â Ms A er mwyn ymchwilio i'w phryderon.
Cytunodd y Cyngor i gwblhau'r camau canlynol i setlo cwyn Ms A:
Issue 35 October – December 2018
Erbyn 26 Mawrth 2019:
a) Ysgrifennu at Ms A gyda chofnod ysgrifenedig llawn o'r gŵyn a gofyn iddi roi sylwadau ar ei gyweirdeb.
O fewn 15 diwrnod gwaith o ysgrifennu at Ms A:
b) Os nad yw'r cyngor yn clywed gan Ms A, i fwrw ymlaen â'i Ymchwiliad Ffurfiol Gam 2 a chyhoeddi ymateb o fewn 25 diwrnod gwaith, yn unol â'r rheoliadau.
Amrywiol Eraill
Cadarnhawyd
Cwynodd Mr X am y ffordd yr aeth Cafcass Cymru ati i ymchwilio ac ymdrin â'i chwyn.
Cafcass Cymru – Amrywiol arall
Rhif Achos: 201802041 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Ionawr 2019
Canfu'r ymchwiliad fod Cafcass Cymru wedi gweithredu, cyn belled a bod hynny'n rhesymol bosibl, yn unol â'i bolisi a'i weithdrefn fewnol yn ystod ei ymchwilio i bryderon Ms X a'r modd yr ymdriniodd â'i chŵyn.
Canfu'r ymchwiliad mai Swyddfa'r Comisiynydd Gwybodaeth ("SCG") oedd y sefydliad fwyaf addas er mwyn pennu a oedd gweithredoedd Cafcass Cymru yn gyfystyr â thoriad o'r Ddeddf Diogelu Data ("DDD"). Casglodd y SCG fod hi'n annhebygol y cydymffurfiodd Cafcass Cymru â gofynion y DDD. Derbyniodd Cafcass Cymru penderfyniad SCG. Canfu'r ymchwiliad fod y toriad hwn yn cynrychioli anghyfiawnder i Ms X, felly cadarnhawyd y gŵyn yn rhannol mewn perthynas â'r mater penodol hwn. Gwnaeth SCG hi'n ofynnol i Cafcass Cymru ymddiheuro i Ms X, ymgymryd â chamau adferol ac i ddiwygio ei bolisïau. Roedd SCG yn goruchwylio'r gwaith o adolygu'r polisïau diwygiedig a gweithredu'r camau adferol. Yn ychwanegol, roedd Cafcass Cymru wedi ymddiheuro i Ms X am y ffordd yr oedd wedi ymdrin â'i gwybodaeth bersonol. Nid oedd dim pellach y gellid ei argymhell i gynorthwyo Ms X.
Cyngor Cymuned Cegidfa - Cyfathrebu gwael/ dim cyfathrebu neu fethiant i ddarparu gwybodaeth Rhif Achos: 201800388 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr a Mrs C, Mr a Mrs D, Mrs X a Mr E ("yr Achwynwyr") am weithredoedd a phenderfyniadau cyffredinol Cyngor Cymuned Cegidfa ("y Cyngor") o Hydref 2017 ymlaen, a'i gyfathrebu â phob un ohonynt. Yn benodol, dywedodd yr Achwynwyr nad oedd y Cyngor wedi ymateb i gwestiynu ynglŷn â phenderfyniad y Cyngor i gefnogi cais cynllunio ("y cais cynllunio"); wedi methu ag ymateb i gwestiynau ynglŷn ag archebion sefydlog a gwrthdaro buddiannau posibl, ac wedi methu ag ymdrin ag ymateb yn ddigonol i gwynion unigol yr Achwynwyr.
Canfu ymchwiliad yr Ombwdsmon nad oedd y Cyngor wedi esbonio'n glir i'r Achwynwyr pam ei fod wedi dewis cefnogi'r Cais. Yn ogystal, methodd y Cyngor i ymateb i gwestiynau penodol ac nid oedd wedi ymdrin â chwynion unigol yr Achwynwyr. Yn benodol, roedd llythyr gan y Cadeirydd at yr Achwynwyr wedi gwaethygu'r sefyllfa trwy beidio â mynd i'r afael â phryderon yr Achwynwyr a thrwy fod yn feirniadol
o'u hymddygiad cyffredinol. Canfu'r Ombwdsmon hefyd nad oedd y Cyngor wedi mabwysiadu Polisi a Chanllawiau model Llywodraeth Cymru ar Bryderon a Chwynion, a arweiniodd at y cwynion yn cael eu trin mewn modd digyswllt.
Issue 35 October – December 2018 Cadarnhaodd yr Ombwdsmon y gŵyn ac argymhellodd bod y Cyngor yn ymddiheuro i'r Achwynwyr, ac yn ei gyfarfod nesa ystyried mabwysiadu'r Polisi a'r Weithdrefn Pryderon a Chwynion Model. Awgrymodd yr Ombwdsmon hefyd bod y Cyngor yn sicrhau bod cofnodion cyfredol sydd wedi'u cymeradwyo ar gael ar ei wefan
Datrysiad Cynnar neu Setliad Gwirfoddol
Rhif Achos: 201806569– Cyhoeddwyd yr Adroddiad ym mis Chwefror 2019
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr – Cyfathrebu gwael/ Dim cyfathrebu neu fethiant i ddarparu gwybodaeth
Cwynodd Mr A bod y Cyngor wedi gosod cyfyngiad ar gyswllt o 12-mis arno heb ganiatáu iddo apelio yn erbyn y cyfyngiad. Cwynodd Mr A hefyd fod y Bwrdd Iechyd wedi methu â chysylltu ag ef ynglŷn â phrofion genetig.
Canfu'r Ombwdsmon bod gweithdrefn y Bwrdd Iechyd ar gyfer rheoli cyswllt yn cyfeirio person (lle gall cyfyngiad ar gyswllt fod yn gymwys arno) yn anghywir i apelio i'w swyddfa. Ni fyddai'r Ombwdmson yn perfformio swyddogaeth apeliadol mewn materion o'r fath.
Felly, cytunodd y Bwrdd Iechyd i gwblhau'r camau canlynol i setlo cwyn Mr A:
O fewn 4 wythnos:
a) Ymddiheuro i Mr A am na chyhoeddwyd y llythyr a gyfeiriwyd ato yn unol â'r weithdrefn
b) Ysgrifennu at Mr A i amlinellu ei safle ynglŷn â phrofion genetig
O fewn 6 wythnos:
c) Aralleirio'r weithdrefn i gywiro'r gwall sy'n cyfeirio person i'r Ombwdsmon i wneud apêl am gyfyngiadau ar gyswllt.
O fewn 10 wythnos:
d) Ystyried ac ymateb i gŵyn Mr A i'r Ombwdsmon fel apêl, yn unol â'r weithdrefn sydd wedi'i aralleirio.
Cyngor Tref Trefynwy - Cyfathrebu gwael/ dim cyfathrebu neu fethiant i ddarparu gwybodaeth Rhif Achos: 201807174 - Cyhoeddwyd yr adroddiad ym mis Mawrth 2019
Cwynodd Mr X nad oedd y Cyngor wedi ymateb yn llawn i'w gŵyn am ei fethiant honedig i wahodd aelodau o'r cyhoedd yn ôl i gyfarfodydd yn dilyn trafodaeth breifat.
Er bod y Cyngor wedi darparu ei resymwaith dros wahardd y cyhoedd o eitemau agenda penodol i Mr X, canfu'r Ombwdsmon nad oedd wedi ymateb yn llawn i'w gŵyn yn honni nad oedd aelodau'r cyhoedd wedi cael eu gwahodd yn ôl i gyfarfodydd wedyn.
Felly, cytunodd y cyngor i gwblhau'r camau canlynol cyn 11 Ebrill i setlo cwyn Mr X:
a) Ymddiheuro i Mr X am fethu ag ymateb yn llawn i'w gŵyn.
b) Ymateb i gŵyn Mr X ynglŷn â'r cyhoedd ddim yn cael eu gwahodd yn ôl i gyfarfodydd
c) Ymateb i unrhyw un o bryderon Mr X sy'n parhau heb eu bodloni ac mae'r Cyngor o'r farn nad oedd wedi cael y cyfle i ymateb yn llawn iddo.
Issue 35 October – December 2018
|
cym_Latn
| 77,191
|
CC-MAIN-2019-26
| 0.998947
|
<urn:uuid:d4da20e5-6b25-452c-8b68-fbfcb4e8672d>
|
https://gwentrpb.wales/SharedFiles/Download.aspx?pageid=141&mid=519&fileid=246
|
CYHOEDDIAD
Strategaeth ar gyfer gofalwyr di-dâl
Yr hyn y byddwn yn ei wneud i wella cydnabyddiaeth a chefnogaeth i ofalwyr di-dâl.
Cyhoeddwyd gyntaf: 23 Mawrth 2021
Diweddarwyd ddiwethaf: 23 Mawrth 2021
Cafodd y ddogfen hon ei lawrlwytho o LLYW.CYMRU, efallai nad dyma'r fersiwn mwyaf diweddar.
Cynnwys
Rhagair y Gweinidog
Cyflwyniad
Y blaenoriaethau cenedlaethol ar gyfer gofalwyr
Siarter i ofalwyr
Mesur llwyddiant: data ac ymchwil
Rhagair y Gweinidog
Y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol
Mae lansio'r Strategaeth ar gyfer Gofalwyr Di-dâl yn nodi blwyddyn ers cyflwyno'r cyfyngiadau symud cyntaf yng Nghymru i reoli lledaeniad Covid 19. Yn ystod y cyfnod hwn, clywais gan lawer o ofalwyr di-dâl sydd wedi cael trafferth ymdopi heb eu rhwydweithiau cymorth arferol. Rwy'n ymwybodol bod gofalwyr di-dâl o bob oed wedi wynebu heriau newydd, pwysau ac, mewn sawl achos, trasiedi bersonol.
Arweiniodd y pandemig at fwy o ymwybyddiaeth a gwerthfawrogiad ymysg y cyhoedd o weithwyr iechyd a gofal cymdeithasol, ond dylai'r gwerthfawrogiad hwnnw ymestyn i ofalwyr di-dâl - heb eu cymorth hwy, byddai'r pwysau ar system iechyd a gofal cymdeithasol Cymru wedi bod yn fwy difrifol fyth.
Dros y 12 mis diwethaf, efallai fod llawer ohonom wedi ymgymryd â rôl gofalwr di-dâl am y tro cyntaf ac wedi cael anhawster i gydbwyso gwaith ac amser
hamdden gydag ymrwymiadau gofalu newydd neu gynnydd mewn ymrwymiadau gofalu. Gobeithio y bydd y profiadau hyn yn codi ymwybyddiaeth o'r holl ofalwyr di-dâl yn ein cymunedau, o blant neu bobl ifanc sy'n cefnogi brodyr a chwiorydd neu rieni, i bobl hŷn sy'n gofalu am bartner, neu'r llu o gymdogion a ffrindiau sy'n treulio llai o oriau yn gofalu ond sy'n dal i ddarparu cymorth hanfodol i gadw pobl yn iach ac yn ddiogel yn eu cartrefi eu hunain. Efallai na fydd angen cymorth ffurfiol gan wasanaethau statudol ar bob un ohonynt, ond mae pob un yn haeddu ein diolch.
I lawer, gall cefnogi ffrindiau, teuluoedd a chymunedau greu ymdeimlad o lesiant. I eraill, gall cyfrifoldebau gofalu gael effaith fawr ar bob agwedd ar eu bywydau ac mae angen cymorth ychwanegol arnynt i ymdopi â gofynion y rôl.
Mae gennym rwymedigaeth foesol a chyfreithiol i gefnogi pobl sy'n darparu swm sylweddol o ofal neu sy'n cydbwyso gofal ochr yn ochr ag ymrwymiadau sylweddol eraill megis gwaith neu addysg. Rhwymedigaeth foesol, oherwydd ein hymrwymiad i lesiant pawb yng Nghymru. Rhwymedigaeth gyfreithiol, oherwydd bod hawliau gofalwyr wedi'u hymgorffori yn Neddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014.
Bydd y gwaith o gyflawni'r strategaeth hon yn cael ei arwain gan fy Ngrŵp Cynghori ar Ofalwyr Di-dâl a'i grŵp ymgysylltu ategol. Byddwn yn cyhoeddi cynllun cyflawni ategol yn nhymor yr hydref 2021 yn nodi camau gweithredu, amserlenni a mesurau clir ar gyfer monitro cynnydd.
Mae gofalu yn fusnes i bawb - mae'n debygol y bydd y mwyafrif ohonom yn ymgymryd â rôl ofalu ar ryw adeg yn ystod ein bywydau. Rwy'n gobeithio y bydd y strategaeth hon a'r cynllun cyflawni ategol yn arwain proses o weithio mewn partneriaeth i greu cymdeithas sy'n cydnabod, yn gwerthfawrogi ac yn cefnogi gofalwyr di-dâl o bob oed a chefndir i fyw'n dda a chyflawni eu canlyniadau llesiant eu hunain.
Cyflwyniad
Y Strategaeth newydd hon ar gyfer Gofalwyr Di-dâl yw ein hymrwymiad newydd i wella'r gydnabyddiaeth a'r gefnogaeth i ofalwyr di-dâl yng Nghymru. Mae'n
disgrifio ein blaenoriaethau cenedlaethol diwygiedig ar gyfer gofalwyr, gan gynnwys ychwanegu blaenoriaeth newydd ar addysg a chyflogaeth. Mae hefyd yn nodi ein meysydd blaenoriaeth ar gyfer gweithredu ac mae cynllun cyflawni mwy manwl i ddilyn ym mis hydref 2021.
Mae'r strategaeth hon yn deillio o ymgysylltu â gofalwyr di-dâl o bob oed a'u cynrychiolwyr drwy Grŵp Cynghori'r Gweinidog ar gyfer Gofalwyr Di-dâl a'i grŵp ymgysylltu ategol, a hwylusir gan Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru. Bydd y ddau grŵp hefyd yn arwain y gwaith o ddatblygu cynllun cyflawni ac yn monitro gweithrediad y strategaeth.
Cawsom hefyd dros 90 o ymatebion i'r ymgynghoriad gan ofalwyr di-dâl a gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio yn y sector cyhoeddus a'r trydydd sector. Roedd yr ymatebion hyn yn dangos y niwed mawr y mae Covid 19 wedi'i achosi i lesiant corfforol, meddyliol ac ariannol gofalwyr. I lawer, mae'r anawsterau yr oeddent yn eu hwynebu cyn y pandemig wedi gwaethygu, ond mae heriau newydd wedi dod i'r amlwg hefyd. Mae'r oriau a dreulir yn gofalu wedi cynyddu ac mae gofalwyr yn ysgwyddo mwy o dasgau gofalu neu dasgau gofalu gwahanol. Nodir bod y risg o ddal Covid 19, yn enwedig os oes gan y sawl y gofelir amdano anghenion iechyd cymhleth, neu os oes gan y gofalwr di-dâl gyflyrau iechyd sylfaenol ei hun, yn bryder cyffredinol.
Mae pob un o'n pedair blaenoriaeth genedlaethol newydd yn ystyried effaith Covid 19 ar fywydau gofalwyr di-dâl ac yn adlewyrchu'r ffaith y bydd y profiadau hyn yn llywio anghenion cymorth dros y misoedd a'r blynyddoedd i ddod.
Mae ein hymatebion hefyd yn dangos yn glir bod angen dull proffil uchel ag iddo fwy o ffocws o ddarparu cymorth i ofalwyr di-dâl. Mae hefyd yn amlwg bod yn rhaid i gymorth i ofalwyr fod yn ehangach nag iechyd a gofal cymdeithasol - mae ymateb cydgysylltiedig gan Lywodraeth Cymru a'r sector cyhoeddus, y trydydd sector a'r sector preifat yn hollbwysig.
Rhaid cydnabod a dathlu cyfraniad gofalwyr di-dâl i economi Cymru fel nad yw llesiant gofalwyr yn cael ei fwrw i'r cysgod gan bryderon am yr unigolyn neu'r bobl y maent yn gofalu amdanynt. Fodd bynnag, mae peidio â gwneud rhagdybiaethau bod pob gofalwr yn gwbl abl neu'n barod i ymgymryd â rôl ofalu neu barhau â'r rôl hon yr un mor bwysig.
Mae Cymru Iachach: Ein Cynllun ar gyfer Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn amlinellu rôl hanfodol gofalwyr di-dâl yn ein system iechyd a gofal cymdeithasol:
" Mae ein staff, eu sgiliau, eu profiad a'u gwerthoedd, yn hollbwysig i GIG a system gofal cymdeithasol lwyddiannus. Mae darparu system iechyd a gofal wirioneddol ddi-dor yn galw am newid sylfaenol yn ein dealltwriaeth o bwy yw'r gweithlu a sut rydym yn cefnogi'r cyfraniad y mae pob unigolyn yn ei wneud.
" Mae hyn yn gofyn am fwy o barch cydradd rhwng gweithwyr iechyd proffesiynol a gofal yn ogystal â chydnabod a chefnogi'r rôl hanfodol y mae'r gweithlu anffurfiol o ofalwyr di-dâl a gwirfoddolwyr yn ei chwarae, na fyddai system gyffredinol yn bodoli hebddynt. "
Yn unol â'r weledigaeth yn Cymru Iachach, rydym yn parhau i weithio tuag at ddull system gyfan o ymdrin ag iechyd a gofal cymdeithasol sy'n canolbwyntio ar gadw pobl yn iach drwy ragweld eu hanghenion iechyd, atal salwch, a lleihau effeithiau iechyd gwael. Mae'r dull gweithredu hwn wedi dod yn bwysicach yng ngoleuni effaith Covid-19 ar unigolion a chymunedau yng Nghymru.
Mae Llywodraeth Cymru wedi amlinellu ffordd radical a gwahanol o weithio i oresgyn yr heriau mwyaf sylfaenol y mae'r genedl yn eu hwynebu. Mae hyn yn cydnabod bod gwasanaethau wedi'u hintegreiddio a gwasanaethau sy'n cydweithio wedi'u hategu gan ymyrraeth gynnar a dull gweithredu sy'n canolbwyntio ar bobl, yn hanfodol i sicrhau canlyniadau hirdymor ar gyfer gofal cymdeithasol.
Mae ymyrraeth gynnar a gwaith atal yn hollbwysig ac mae angen inni ymgorffori'r agweddau ataliol ar y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) yn fwy effeithiol mewn gwasanaethau cyhoeddus a symud darparwyr gwasanaethau allweddol, gan gynnwys y trydydd sector, tuag at fodel gwell o gymorth i ofalwyr. Os na fyddwn yn datrys y materion allweddol hyn nawr, bydd mwy o ofalwyr di-dâl a'r bobl y maent yn gofalu amdanynt yn wynebu argyfwng cyn iddynt ddefnyddio gwasanaethau cymorth hanfodol. Bydd hyn, yn ei dro, yn cynyddu'r pwysau ar y GIG a'r gwasanaethau cymdeithasol.
Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) yn gosod rhagor o
Gwybdaeth am hawlfraint.
ddyletswyddau ar awdurdodau lleol i ymgorffori dull ataliol drwy ystyried effaith hirdymor eu gweithredoedd. Mae'n ofynnol i gyrff cyhoeddus fabwysiadu dull mwy cydgysylltiedig o ddylunio a darparu gwasanaethau. Rhaid iddynt hefyd weithio mewn partneriaeth ag unigolion a chymunedau. Mae'r dull hwn yn cefnogi cyfeiriad strategol a bwriad y strategaeth hon.
Gofalwyr di-dâl yng Nghymru
Mae Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, yn diffinio gofalwr fel rhywun sy'n darparu gofal di-dâl i oedolyn neu blentyn anabl.
Gall y person sy'n derbyn gofal fod yn aelod o'r teulu neu'n ffrind na all, oherwydd salwch, anabledd, problem iechyd meddwl neu ddibyniaeth, ymdopi heb eu cymorth. Gallai gofalwr fod yn ŵr sy'n gofalu am ei wraig, yn rhiant sy'n gofalu am blentyn a chanddo anghenion gofal a chymorth neu'n blentyn sy'n gofalu am ei riant.
Noda Gofalwyr Cymru fod mwy na 370,000 o ofalwyr di-dâl o bob oed yn darparu gofal, sy'n werth tuag £8.1 biliwn i economi Cymru bob blwyddyn. Mae Gofal Cymdeithasol Cymru yn amcangyfrif bod 12 y cant o boblogaeth Cymru yn ofalwyr a gallai'r ffigur hwn gynyddu i 16 y cant erbyn 2037. Mae'r ffigurau hyn yn cynnwys unrhyw un sy'n gofalu am rywun am gyn lleied ag awr yr wythnos ac ni fydd angen unrhyw gymorth ychwanegol ar y mwyafrif o bobl sy'n treulio ychydig iawn o amser yn gofalu. Fodd bynnag, mae gan Gymru hefyd y gyfran uchaf o ofalwyr hŷn a gofalwyr sy'n darparu mwy na 50 awr o ofal yr wythnos. Ers dechrau'r pandemig, mae nifer y gofalwyr yng Nghymru wedi cynyddu - cyhoeddodd Arolwg Cenedlaethol Cymru adroddiad misol ym mis Mehefin 2020, a ddangosodd fod 35% o bobl yn gofalu am aelodau'r teulu, ffrindiau, cymdogion neu eraill, neu'n rhoi cymorth neu gefnogaeth iddynt. Mae hyn wedi cynyddu o 29% yn arolwg blwyddyn lawn 2019-20.
Beth yw'r sefyllfa bresennol?
Mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd camau cyson i wella bywydau gofalwyr didâl. Cyhoeddwyd strategaeth gyntaf Cymru ar gyfer gofalwyr yn 2000,
cyhoeddwyd Mesur Strategaethau ar gyfer Gofalwyr (Cymru) yn 2010 a chyhoeddwyd Strategaeth ar gyfer Gofalwyr ar ei newydd wedd a Chynllun Cyflawni 2013-2016 yn 2013.
Disodlwyd Mesur Gofalwyr 2010 Llywodraeth Cymru gan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, gan gryfhau hawliau statudol gofalwyr didâl. Am y tro cyntaf roedd gan ofalwyr di-dâl yr un hawl i gael asesiad a chymorth â'r rhai y maent yn gofalu amdanynt. Bellach, nid oes angen i ofalwyr di-dâl brofi eu bod yn darparu swm sylweddol o ofal yn rheolaidd er mwyn cael eu hystyried yn ofalwr. Os oes gan ofalwyr di-dâl anghenion sy'n eu gwneud yn gymwys i gael cymorth, mae gan yr awdurdod lleol ddyletswydd statudol i gynllunio ar gyfer yr anghenion hynny a'u diwallu drwy ddarparu 'Cynllun Cymorth i Ofalwyr.' Pan nodir anghenion sy'n gwneud i ofalwr di-dâl fod yn gymwys i gael cymorth, rhaid i awdurdodau lleol sicrhau bod yr anghenion hyn yn cael eu diwallu.
Mae awdurdodau lleol yng Nghymru yn cael cymorth ariannol sylweddol gan Lywodraeth Cymru drwy'r setliad llywodraeth leol. Mae'r cyllid hwn yn cynnig cryn hyblygrwydd i awdurdodau flaenoriaethu eu gwasanaethau yn unol ag anghenion eu cymunedau, gan gynnwys anghenion gofalwyr di-dâl.
O ystyried eu hawliau o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, dylai gofalwyr di-dâl fod yn cael mynediad at gymorth ac yn derbyn cymorth o gyllidebau iechyd a gwasanaethau cymdeithasol prif ffrwd. Fodd bynnag, yn ychwanegol at y setliad llywodraeth leol, mae'r Gronfa Caledi Llywodraeth Leol yn parhau i fod ar gael i gefnogi awdurdodau lleol gyda'r costau ychwanegol sy'n deillio o'r pandemig a byddwn yn parhau i weithio gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC) i ddeall yr angen parhaus am gymorth.
Mae cyllid prosiectau Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid ychwanegol i wasanaethau statudol. Er enghraifft, rydym yn darparu £2.6 miliwn dros dair blynedd i Gofalwyr Cymru, Fforwm Cymru Gyfan i Rieni a Gofalwyr, Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru ac Age Cymru drwy ein Cynllun Grant ar gyfer Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy.
Rydym yn hwyluso ymgysylltiad â gofalwyr di-dâl a gweithwyr proffesiynol o bob
sector drwy Grŵp Cynghori'r Gweinidog ar gyfer Gofalwyr Di-dâl a'i grŵp ymgysylltu ategol sy'n cael ei arwain gan Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru. Rydym hefyd yn ariannu Plant yng Nghymru i gynnal y Rhwydwaith Gofalwyr Ifanc. Mae'r mecanweithiau hyn yn sicrhau bod llais y gofalwr di-dâl yn llywio'r gwaith o ddatblygu a chyflawni polisi.
Yn 2020‒21, fe wnaethom ddarparu £236,000 i gyflwyno cerdyn adnabod cenedlaethol ar gyfer gofalwyr ifanc. Rydym yn parhau i ariannu'r prosiect cardiau adnabod cenedlaethol i ofalwyr ifanc gyda buddsoddiad o £150,000 yn 2021‒22, gan weithio ar y cyd gydag awdurdodau lleol ac Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru. Dangosodd y pandemig bod yna angen dybryd i gyflwyno cerdyn er mwyn cefnogi gofalwyr ifanc di-dâl sydd yn cefnogi rhywun, er enghraifft i gael mynediad at fwyd neu feddyginiaeth. Cynhyrchiodd Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru gyfres o adnoddau cenedlaethol i godi ymwybyddiaeth ymysg gweithwyr iechyd a fferylliaeth o anghenion gofalwyr ifanc ac i herio camddealltwriaeth ynghylch eu rôl.
Wedi'i lansio ym mis Hydref 2020, mae Llywodraeth Cymru yn darparu £1.25 miliwn ar gyfer Cronfa Gymorth genedlaethol i Ofalwyr yng nghyd-destun Covid-19. Wedi'i chyflwyno drwy Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru a'i phartneriaid lleol, mae'n galluogi gofalwyr sy'n ei chael hi'n anodd yn ariannol i brynu eitemau hanfodol gan gynnwys bwyd, dodrefn, nwyddau gwyn megis peiriant golchi, neu liniadur. Bydd y gronfa bresennol yn dod i ben ym mis Mawrth 2021.
Yn gynharach eleni, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei hadroddiad blynyddol cyntaf ar y Gronfa Gofal Integredig. Mae'r adroddiad yn dangos bod £1.141 miliwn wedi'i wario yn 2018-19 ar wasanaethau i gefnogi gofalwyr di-dâl yng Nghymru yn uniongyrchol. Roedd hyn yn ychwanegol at y buddsoddiad drwy brosiectau ehangach eraill sy'n cefnogi, er enghraifft, pobl hŷn a phlant ag anghenion cymhleth, sydd hefyd yn gallu cael effaith gadarnhaol ar fywydau gofalwyr di-dâl.
Yn 2019-20, gwariwyd £7.891 miliwn yn uniongyrchol ar brosiectau a gwasanaethau i gefnogi gofalwyr. Bydd ein hadroddiad blynyddol nesaf ar y Gronfa Gofal Integredig, a gyhoeddir yn nhymor yr hydref 2021, yn dangos sut y mae'r grŵp pwysig hwn o bobl yn elwa o'r gronfa.
Ym mis Tachwedd 2019 fe wnaethom lansio ymgyrch genedlaethol i godi ymwybyddiaeth o hawliau gofalwyr di-dâl i bob oed yn hysbysu gofalwyr di-dâl am eu hawliau o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Bydd yr ymgyrch hon yn ailddechrau pan fydd yr amgylchiadau'n caniatáu.
Rydym yn parhau i weithio gyda Gofalwyr Cymru fel aelodau corfforaethol o raglen Cyflogwyr i Ofalwyr Cymru. Mae Hwb Cymru yn cefnogi pob cyflogwr i ddeall a gweithredu polisïau ac arferion yn well er mwyn cefnogi eu gweithwyr sydd â chyfrifoldebau gofalu.
Ymchwiliad y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon - Gofalu am ein dyfodol
Dechreuodd pwyllgor y Senedd ei ymchwiliad yn dwyn y teitl "Effaith Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 mewn perthynas â Gofalwyr" yn 2018. Roedd cylch gwaith yr ymchwiliad yn cynnwys:
* asesu angen
* darparu cymorth, gan gynnwys gofal seibiant
* darparu gwybodaeth, cyngor a chymorth
* gwybodaeth a gesglir gan awdurdodau lleol a byrddau iechyd lleol am ofalwyr a'u hanghenion
* ystyried polisi ehangach Llywodraeth Cymru ar ofalwyr
Cyhoeddwyd adroddiad y Pwyllgor, Gofalu am ein dyfodol, ar 21 Tachwedd 2019. Ymatebodd Llywodraeth Cymru i 31 o argymhellion yr adroddiad ym mis Ionawr 2020 ac anfonodd y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol lythyr diweddaru dilynol at Gadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, Dr Dai Lloyd AS, ym mis Gorffennaf 2020.
Gofalwyr di-dâl â nodweddion gwarchodedig o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010
Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn gosod dyletswydd cydraddoldeb gyffredinol
ar awdurdodau cyhoeddus Cymru i roi 'sylw dyledus' i'r angen i ddileu gwahaniaethu, aflonyddu ac erledigaeth anghyfreithlon, yn ogystal â hyrwyddo cyfle cyfartal a meithrin cysylltiadau da rhwng pobl sy'n rhannu nodwedd warchodedig a'r rhai nad ydynt yn rhannu'r nodwedd honno.
Drwy ein hymgynghoriad ar y strategaeth genedlaethol ar gyfer gofalwyr di-dâl, rydym yn awyddus i ddeall sut y gallai fod angen mathau penodol o gymorth ar wahanol grwpiau o bobl â nodweddion gwarchodedig, fel bod y ffordd y mae ein strategaeth yn cael ei dylunio a'i chyflawni yn ystyried anghenion y grwpiau hynny. Gwyddom fod casglu a dadansoddi adborth gan ofalwyr â nodweddion gwarchodedig yn hanfodol er mwyn inni ddeall eu hanghenion a'u profiadau, ac i roi gwybod inni beth y mae angen inni ei wneud i gael gwared ar rwystrau a gwella gwasanaethau iddynt. Felly cafodd cwestiwn cydraddoldeb penodol ei gynnwys yn y ddogfen ymgynghori. Er mwyn cael ymateb eang gan ofalwyr â nodweddion gwarchodedig, rhannwyd yr ymgynghoriad yn uniongyrchol â nifer o fforymau cydraddoldeb. Roedd hyn yn cynnwys:
* Fforwm Hil Cymru
* y Fforwm Cymunedau Ffydd
* Fforwm Cynghori'r Gweinidog ar Heneiddio
* y Fforwm Cydraddoldeb i Bobl Anabl
* y Grŵp Llywio Cryfhau a Hyrwyddo Cydraddoldeb a Hawliau Dynol
O dan ein dyletswyddau cydraddoldeb penodol yng Nghymru mae'n ofynnol inni gynnal Asesiadau o'r Effaith ar Gydraddoldeb mewn perthynas â grwpiau gwarchodedig, ar draws ein polisïau a'n harferion arfaethedig, y rhai yr ydym wedi penderfynu eu hadolygu, ac unrhyw newidiadau yr ydym yn bwriadu eu gwneud. Mae ein trefniadau asesu effaith hefyd yn rhan allweddol o gyflawni ein dyletswydd cydraddoldeb o dan adran 77 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006.
Yn ogystal â'r adborth o'r ymgynghoriad cyhoeddus, mae tystiolaeth ar gydraddoldeb yn cael ei chasglu a'i dadansoddi'n barhaus at ddibenion cwblhau Asesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb yn gysylltiedig â'r Strategaeth ar gyfer Gofalwyr Di-dâl. Rydym wedi adolygu'r dystiolaeth gydraddoldeb werthfawr sydd ar gael inni ynghylch y gwahanol safbwyntiau a phrofiadau o fod yn ofalwr di-dâl sy'n byw yng Nghymru. Aseswyd yr wybodaeth hon ar yr un pryd ag y datblygwyd y strategaeth i nodi ei heffaith bosibl ar y rhai sydd â nodweddion i weld y fersiwn ddiweddaraf.
gwarchodedig neu sydd dan anfantais fel arall. Mae rhai o'r ystyriaethau cydraddoldeb yr ydym wedi bod yn ymwybodol ohonynt wrth ddatblygu'r strategaeth hon yn cynnwys y canlynol:
* Rydym yn ymwybodol y gall meintiau sampl pobl hŷn o gefndiroedd lleiafrifoedd ethnig, er eu bod yn gynrychioliadol o boblogaeth Cymru, yn aml fod yn rhy fach i wneud cymariaethau dibynadwy â phobl hŷn gwyn Cymreig neu Brydeinig. Fodd bynnag, mae yna brofiadau a materion sy'n benodol berthnasol i bobl hŷn o gefndiroedd Du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig neu sy'n fwy amlwg ymysg y bobl hynny.
* Yn aml mae'r disgwyliadau cymdeithasol mai menywod yw'r rhai sy'n darparu gofal yn parhau. Dangosodd cyfrifiad 2011 mai menywod yw mwyafrif y gofalwyr - mae 57% o ofalwyr yng Nghymru yn fenywod ac mae menywod o oedran gweithio (25 i 64) yn sylweddol fwy tebygol na dynion o fod yn darparu gofal di-dâl i rywun ag anabledd neu salwch neu i berson hŷn.
* Wrth i'n cymdeithas heneiddio, mae nifer y bobl sy'n byw gydag anghenion cymhleth yn cynyddu. Felly mae'n anochel y bydd mwy o bobl hŷn yn ymgymryd â rôl ofalu. Mae'r rhan fwyaf o ofalwyr hŷn yn byw ar eu pen eu hunain gyda'r person y maen nhw'n gofalu amdano ac mae llawer hefyd yn byw gyda chyflyrau sy'n cyfyngu ar fywyd. Mewn ymateb i'r ddemograffeg sy'n heneiddio yng Nghymru, lansiwyd ymgynghoriad cyhoeddus ar ein strategaeth newydd, sef Strategaeth ar gyfer Cymdeithas sy'n Heneiddio. O ystyried y nifer cynyddol o bobl hŷn a'r rhai o oedran gweithio sy'n darparu gofal di-dâl, mae'n hollbwysig integreiddio'r strategaeth honno â'r ddogfen hon.
* Mae llawer o ofalwyr yn nodi bod gofalu yn cael effaith negyddol a pharhaol yn aml ar eu hiechyd corfforol a meddyliol, ond fel gyda gweddill y boblogaeth, mae llawer o bobl ag anableddau presennol neu gyflyrau hirdymor hefyd yn ysgwyddo cyfrifoldebau gofalu. Canfu Arolwg o Gleifion Meddygon Teulu a gynhaliwyd yn 2019 (Lloegr) fod gofalwyr yn fwy tebygol o nodi bod ganddynt gyflwr hirdymor, anabledd neu salwch na phobl nad ydynt yn ofalwyr - 63% o ofalwyr o gymharu â 51% o'r rhai nad ydynt yn ofalwyr.
* Er nad oes unrhyw ystadegau clir ar ofalwyr Lesbiaidd, Hoyw, Deurywiol neu Drawsrywiol (LGBT), mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS) yn cyfrifo
bod y ffigur hwn yn 1.5% o'r boblogaeth (gydag 1.5% o ddynion yn dweud eu bod yn hoyw a 0.7% o fenywod yn dweud eu bod yn lesbiaidd; 0.3% o ddynion yn arddel hunaniaeth ddeurywiol o gymharu â 0.5% o fenywod). Yn seiliedig ar yr amcangyfrifon gan Stonewall bod 3.7 miliwn o bobl yn y DU yn LGBT, mae Carers UK yn amcangyfrif bod 390,000 o ofalwyr LGBT ym Mhrydain. Yn anffodus, hyd yma, prin fu'r ymchwil yn y meysydd gwaith cymdeithasol a gofal cymdeithasol sy'n archwilio materion penodol yn ymwneud â gofalwyr LGBT mewn perthynas â chael mynediad i wasanaethau iechyd a gwasanaethau cymdeithasol.
Mae'r dystiolaeth o gydraddoldeb ac ymgysylltu a gasglwyd fel rhan o'r broses Asesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb yn gam pwysig tuag at ddeall yr heriau hyn yn well. Bydd mynd i'r afael â'r anghydraddoldebau hyn yn ystyriaeth allweddol wrth ddatblygu'r cynllun cyflawni mwy manwl, y bwriedir ei gyhoeddi yn yr hydref.
Mae'r Asesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb, a'r Asesiad Effaith Integredig ehangach yn cael eu cwblhau a byddant yn cael eu cyhoeddi cyn bo hir. Yna bydd yr Asesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb yn cael ei fonitro a'i ddiweddaru'n rheolaidd i asesu a yw'r cynllun yn cael yr effeithiau cadarnhaol a ddymunir ar gydraddoldeb, ac i benderfynu a oes angen ei adolygu i liniaru unrhyw effeithiau negyddol.
Dyletswydd Economaidd-gymdeithasol
Byddwn hefyd yn ystyried unrhyw anghydraddoldebau sy'n gysylltiedig ag anfantais economaidd-gymdeithasol a allai fod yn berthnasol i'r camau gweithredu yn y cynllun. Mae hyn yn adlewyrchu ein cyfrifoldebau o dan Ddyletswydd Economaidd-gymdeithasol Deddf Cydraddoldeb 2010, a fydd yn dod i rym yng Nghymru ar 31 Mawrth 2021. Er enghraifft, gwyddom o Gyfrifiad 2011 fod mwyafrif y gofalwyr o oedran gweithio ac mae arolygon ac ymgynghoriadau a gwblhawyd gan sefydliadau gofalwyr y trydydd sector yn dangos bod y mwyafrif yn dymuno gweithio, ond mae llawer yn methu â gwneud hynny oherwydd eu cyfrifoldebau gofalu. Gall caledi ariannol hefyd gael effaith anghymesur ar fenywod oherwydd eu bod yn fwy tebygol o fod yn darparu gofal a mwy o oriau o ofal a chydbwyso gwaith neu eu cyflyrau iechyd eu hunain ar yr
un pryd. Canfu ymchwil gan Ysgol Economeg Llundain yn 2018 fod y costau i lywodraeth y DU yn sgil gofalwyr di-dâl sy'n gadael cyflogaeth yn fwy na £2.9 biliwn y flwyddyn. Nod Blaenoriaeth 4, y flaenoriaeth newydd yn y strategaeth hon, sef Cefnogi gofalwyr di-dâl mewn addysg ac yn y gweithle yw cael effaith gadarnhaol ar ofalwyr o oedran gweithio drwy sicrhau bod mwy o gefnogaeth ar gael i ofalwyr yn y gweithle.
Gofalwyr ifanc a gofalwyr sy'n oedolion ifanc
Mae tua 30,000 o ofalwyr di-dâl dan 25 oed yng Nghymru. Yn ôl cyfrifiad 2011, Cymru sydd â'r gyfran uchaf o ofalwyr di-dâl o dan 18 oed yn y DU. Mae'r nifer hwn yn debygol o fod wedi cynyddu yn ystod y pandemig.
Plant neu bobl ifanc sy'n ymgymryd â rôl arwyddocaol o ran gofalu am aelod o'r teulu yw gofalwyr ifanc. Gallai'r aelod o'r teulu fod yn dioddef o broblem iechyd gorfforol neu feddyliol, anabledd neu broblemau'n ymwneud â chyffuriau ac alcohol, er enghraifft. Efallai na fydd gofalwyr ifanc yn cydnabod bod eu rôl yn y teulu yn wahanol i rôl plant a phobl ifanc eraill, ond yn aml maent yn ysgwyddo beichiau corfforol a seicolegol mawr. Yn aml nid oes gan ofalwyr ifanc fawr ddim amser iddyn nhw eu hunain, os o gwbl, a gallant golli rhannau o'u plentyndod.
Ymhlith rhai o'r problemau y gallai gofalwyr ifanc eu hwynebu mae anawsterau gyda'r ysgol a gwneud gwaith cartref; dim digon o amser i weld ffrindiau; poeni am y person maen nhw'n gofalu amdano; teimlo'n wahanol i bobl ifanc eraill a phobl eraill ddim yn deall beth mae'n ei olygu i fod yn ofalwr ifanc.
Mae gofalwyr sy'n oedolion ifanc fel arfer yn ofalwyr rhwng 16 a 25 oed. Gallant fod yn jyglo eu cyfrifoldebau gofalu gydag addysg bellach neu addysg uwch; gyda chwilio am waith neu geisio ymdopi â'r system budd-daliadau; gyda dechrau eu bywydau gwaith; gyda pherthynas emosiynol ddwys neu gyda meddwl am adael cartref. Gallant felly wynebu problemau sy'n wahanol i broblemau gofalwyr ifanc.
Yn ystod y cyfyngiadau symud yn sgil Covid-19, nid oedd llawer o ofalwyr ifanc a gofalwyr sy'n oedolion ifanc yn gallu defnyddio eu dulliau cymorth arferol, megis ffrindiau neu deulu ehangach, ac efallai eu bod wedi bod o dan fwy o bwysau
emosiynol o ganlyniad. Efallai fod gofalwyr ifanc a gofalwyr sy'n oedolion ifanc wedi bod yn gofalu am fwy o oriau bob wythnos ac yn ymgymryd â thasgau fel siopa ar gyfer y cartref a chasglu meddyginiaeth o fferyllfeydd, ynghyd â cheisio dysgu gartref pan oedd ysgolion a cholegau ar gau.
Mae Asesiad o'r Effaith ar Hawliau Plant llawn yn cael ei gwblhau a bydd yn cael ei gyhoeddi fel rhan o'r Asesiad Effaith Integredig ehangach.
Y blaenoriaethau cenedlaethol ar gyfer gofalwyr
Ym mis Tachwedd 2017, fe wnaethom gyhoeddi tair blaenoriaeth genedlaethol i gefnogi cyflwyno hawliau gwell i ofalwyr di-dâl o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Yn dilyn yr ymgynghoriad cyhoeddus, diweddarwyd y blaenoriaethau hyn ac ychwanegwyd pedwaredd flaenoriaeth yn ymwneud â gofalwyr di-dâl mewn gwaith ac addysg. Bydd y pedair blaenoriaeth hyn yn darparu ffocws traws-lywodraethol ar gyfer cyflawni'r strategaeth hon mewn cydweithrediad â gofalwyr di-dâl, eu cynrychiolwyr a'u darparwyr gwasanaeth.
Blaenoriaeth 1
Adnabod a gwerthfawrogi gofalwyr di-dâl - rhaid gwerthfawrogi a chefnogi pob gofalwr di-dâl i wneud dewis gwybodus am y gofal y maent yn ei ddarparu ac i gael mynediad at y cymorth sydd ei angen arnynt wrth ofalu a phan ddaw'r rôl ofalu i ben.
Rhaid i ofalwyr di-dâl gael eu cydnabod a'u gwerthfawrogi am eu cyfraniadau at gymdeithas, eu trin fel partneriaid cyfartal i weithwyr proffesiynol iechyd a gofal cymdeithasol a'u cefnogi i leisio'u barn yn yr iaith o'u dewis. Gall asesiadau gofalwyr gynnig porth i gynllun cymorth sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn ond heb wybodaeth amserol am hawliau a sut a ble i gael cymorth, gallai iechyd a llesiant y gofalwr, ac iechyd y rhai y maent yn gofalu amdanynt, ddioddef.
Byddwn yn gweithredu ar y flaenoriaeth hon drwy wneud y canlynol:
Gwerthfawrogi gofalwyr di-dâl
Byddwn yn parhau i gefnogi digwyddiadau blynyddol sy'n dathlu hawliau gofalwyr ac yn defnyddio negeseuon gweinidogol a sianeli'r cyfryngau i sicrhau bod gofalwyr di-dâl yn cael eu gwerthfawrogi a bod eu cyfraniadau at gymunedau lleol, economi Cymru a'r system iechyd a gofal cymdeithasol yn cael eu cydnabod.
Bydd ein deunyddiau cyfathrebu yn mabwysiadu'r term 'gofalwr di-dâl' er mwyn osgoi dryswch gyda'r gweithlu proffesiynol a byddwn yn annog ein partneriaid i ddefnyddio'r un derminoleg ac i sicrhau bod pob neges yn hygyrch i ofalwyr ifanc a gofalwyr sy'n oedolion ifanc.
Byddwn yn gweithio gyda phartneriaid i barhau â'n Hymgyrch i godi ymwybyddiaeth o Hawliau Gofalwyr ac yn gweithio gyda rhanddeiliaid allweddol i hyrwyddo ei negeseuon i gynulleidfa ehangach gan gynnwys gofalwyr ifanc.
Nod yr ymgyrch fydd ceisio hysbysu gofalwyr di-dâl am eu hawliau a'u hopsiynau ar gyfer cael gafael ar gymorth.
Codi ymwybyddiaeth o ofalwyr di-dâl
Mae adnabod gofalwyr di-dâl yn gynnar yn gam pwysig tuag at sicrhau eu bod yn gallu cael gafael ar y cymorth y mae ganddynt hawl iddo.
Byddwn yn annog mwy o ofalwyr di-dâl i hunanadnabod drwy godi ymwybyddiaeth ymhlith gweithwyr proffesiynol a allai ddod i gysylltiad â nhw, ar draws y sector statudol, y sector preifat a'r trydydd sector. Byddwn hefyd yn gweithio gyda phartneriaid i archwilio sut y gall gwasanaethau statudol nodi a chofnodi gwybodaeth am ofalwyr di-dâl yn well. Bydd hyn yn caniatáu mynd i'r afael ag anghenion mwy o ofalwyr di-dâl yn gynnar, ond bydd hefyd yn darparu data gwerthfawr sy'n ymwneud â niferoedd y gofalwyr di-dâl yng Nghymru a'u hamgylchiadau.
Mae Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru a Gofalwyr Cymru yn gweithio mewn partneriaeth ar hyn o bryd i drawsnewid cydnabyddiaeth, parch a chymorth i ofalwyr ar draws lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru. Ariennir y prosiect tair blynedd hwn drwy Grant i'r Trydydd Sector ar gyfer Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy a bydd yn cryfhau a gwella gweithrediad Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, drwy godi ymwybyddiaeth o ofalwyr di-dâl, effaith gofalu a hawliau gofalwyr ymysg y cyhoedd yn gyffredinol a gweithwyr proffesiynol perthnasol.
Gall y stigma sydd ynghlwm â rhai mathau o gyfrifoldebau gofalu fod yn broblem fawr i ofalwyr ifanc sydd wedi mynegi pryderon y gallai gofalu am berson ag anableddau gael ei weld fel rhywbeth sy'n teilyngu mwy o gydymdeimlad na gofalu am riant sy'n gaeth i alcohol.
Byddwn yn parhau i weithio gyda gofalwyr di-dâl a'u cynrychiolwyr i herio unrhyw stigma sy'n gysylltiedig â'u rôl ofalu.
Rydym yn cydnabod bod angen dulliau gwell o adnabod gofalwyr di-dâl o gymunedau lleiafrifoedd ethnig, gofalwyr hŷn, gofalwyr LGBTQ+, y rhai ag anableddau a gofalwyr di-dâl nad Saesneg yw eu hiaith gyntaf, a bod angen ymgysylltu â'r gofalwyr hyn yn well. Mae Women Connect First yn gwella mynediad at ymyrraeth gynnar a gwasanaethau ataliol ar gyfer menywod o leiafrifoedd ethnig dros 50 oed, y mae gan lawer ohonynt gyfrifoldebau gofalu. Nod y prosiect tair blynedd hwn, sydd wedi'i ariannu drwy'r Grant i'r Trydydd Sector ar gyfer Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy yw rhoi'r sgiliau a'r hyder i gyfranogwyr gymryd camau ataliol i wella eu llesiant presennol a'u llesiant yn y dyfodol. Nod y prosiect yw creu model sy'n addas i'w gyflwyno'n genedlaethol ac sy'n arddangos pwysigrwydd ymgysylltu â gofalwyr di-dâl yn y man lle maent yn byw ac yn eu hiaith gyntaf.
Mae Cymru yn genedl ddwyieithog ac felly mae angen i bobl allu cyfathrebu yn yr iaith o'u dewis, a dylent allu gwneud hynny. Rhaid cynllunio gwasanaethau i ddiwallu anghenion yr unigolyn sy'n cynnwys derbyn triniaeth a gofal drwy gyfrwng y Gymraeg. Gall pobl ifanc, neu bobl sy'n byw gyda dementia, gael anawsterau wrth gyfleu eu teimladau a'u hemosiynau os nad ydynt yn defnyddio eu dewis iaith.
Mae Cymraeg 2050: Miliwn o siaradwyr yn strategaeth ar gyfer Cymru gyfan, ac rydym am i bob rhan o'r wlad rannu yn y weledigaeth o filiwn o siaradwyr Cymraeg. Mae angen inni sicrhau bywiogrwydd cymunedau Cymraeg yn y dyfodol fel lleoedd sy'n hwyluso'r defnydd o'r iaith ym mhob agwedd ar fywyd. Ar yr un pryd, rydym wedi ymrwymo i gefnogi pobl i ddefnyddio'r Gymraeg yn gymdeithasol, yn y gwaith, ac wrth ddefnyddio gwasanaethau.
Mae ein cynnig rhagweithiol yn golygu y dylai gael gwasanaeth Cymraeg heb orfod gofyn amdano ac mae'n ceisio sicrhau nad yw'r Gymraeg yn cael ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg wrth ddarparu gwasanaethau i'r cyhoedd.
Gweithio gydag awdurdodau lleol i wella asesiadau gofalwyr
Byddwn yn defnyddio'r data a gasglwn drwy werthuso Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 a'r Fframwaith Perfformiad a Gwella diwygiedig i weithio gydag awdurdodau lleol i ddatblygu ystod o atebion sy'n galluogi awdurdodau lleol i ddarparu asesiadau statudol sy'n ymatebol i anghenion unigol gofalwyr di-dâl mewn modd amserol ac effeithiol. Bydd ein Siarter Gofalwyr Di-dâl yn hwyluso symud tuag at ddealltwriaeth gyffredin o'r iaith a'r derminoleg y dylai gweithwyr proffesiynol sy'n cynnal asesiadau gofalwyr ei defnyddio er mwyn sicrhau eu bod yn hygyrch i bawb. I lywio'r gwaith hwn, mae'r Sefydliad Gofal Cymdeithasol dros Ragoriaeth yng Nghymru (SCIE) yn cynnal astudiaeth ansoddol i ddeall pam nad yw llawer o ofalwyr di-dâl yn manteisio ar asesiadau pan fyddant yn gymwys i wneud hynny ac, o ran gofalwyr di-dâl sy'n manteisio arnynt, beth yw'r pethau llwyddiannus a beth y gellid ei wella.
Byddwn yn gweithio gyda Gofal Cymdeithasol Cymru ac yn ei gomisiynu i ddatblygu rhagor o adnoddau hyfforddi a gwybodaeth, fel sy'n briodol, ar gyfer y gweithlu gofal cymdeithasol, i gynyddu ymwybyddiaeth o anghenion gofalwyr a'r rôl ofalu a gwella'r modd y darperir gwasanaethau.
Cefnogi gofalwyr di-dâl i sicrhau bod eu lleisiau'n cael eu clywed
Byddwn yn parhau i fuddsoddi mewn mecanweithiau sy'n cefnogi gofalwyr di-dâl i leisio'u barn ar lefelau cenedlaethol, lleol a rhanbarthol. Mae sgyrsiau'n parhau
gyda'n rhanddeiliaid ynghylch sut i gefnogi gofalwyr di-dâl ar Fyrddau Partneriaeth Rhanbarthol ac mewn cymunedau lleol i deimlo'n fwy hyderus yn eu rolau cynrychioliadol. Mae Cymunedau Newid Gofalgar yn brosiect arloesol sy'n rhoi gofalwyr teuluol anabledd dysgu a'u perthnasau wrth wraidd cydweithredu wrth gynllunio a darparu gwasanaethau ar draws iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru. Mae'r prosiect tair blynedd hwn, a ariennir drwy Grant Trydydd Sector Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy Llywodraeth Cymru ac a arweinir gan Fforwm Cymru Gyfan o Rieni a Gofalwyr Pobl ag Anableddau Dysgu, yn canolbwyntio ar dri maes allweddol – pontio, seibiant a gwneud pethau gwahanol.
Blaenoriaeth 2
Darparu gwybodaeth, cyngor a chymorth - mae'n hanfodol bod gan bob gofalwr fynediad at y wybodaeth a'r cyngor cywir ar yr amser cywir ac mewn fformat priodol.
Mae darparu gwybodaeth, cyngor a chymorth priodol yn gamau cyntaf hanfodol o ran rhoi dull ataliol ar waith. Mae llawer o ofalwyr nad oes angen gwasanaethau cymdeithasol neu ddarpariaeth iechyd ffurfiol neu benodol arnynt. Y cyfan sydd ei angen arnynt yw'r wybodaeth iawn, yn y fformat iawn, ar yr adeg iawn, er mwyn rheoli eu rôl ofalu. Gall gwybod ble a sut i gael gafael ar wahanol fathau o wybodaeth, cyngor a chymorth fel budd-daliadau lles neu hawliau mwy cyffredinol, hefyd fod yn gam ataliol. Dylai'r wybodaeth, y cyngor a'r cymorth a ddarperir fod yn gymesur ag anghenion yr unigolyn.
O dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, rhaid i awdurdodau lleol roi cyhoeddusrwydd i wybodaeth am:
* sut mae'r system gofal a chymorth yn gweithredu yn ardal yr awdurdod lleol
* y mathau o ofal a chymorth sydd ar gael
* sut i gael gafael ar y gofal a'r cymorth sydd ar gael
* sut i godi pryderon ynghylch llesiant unigolyn yr ymddengys fod ganddo anghenion gofal a chymorth
Bwriad gwybodaeth, cyngor a chymorth yw cefnogi gwaith atal ac ymyrraeth
gynnar a darparu ystod ehangach o wasanaethau yn y gymuned drwy bartneriaethau a gwaith amlasiantaeth. Wedi'u cyflwyno'n dda, ac ar yr adeg iawn, gall gwybodaeth, cyngor a chymorth alluogi gofalwyr, a'r rhai y maent yn gofalu amdanynt, i fyw bywydau iach a chyflawn cyhyd ag y bo modd. Er mwyn osgoi amrywiadau daearyddol yn y gwasanaethau sydd ar gael ledled Cymru ('loteri cod post'), mae'n hanfodol bod yr holl wasanaethau gwybodaeth, cyngor a chymorth yng Nghymru o ansawdd uchel ac yn hygyrch i bawb.
Byddwn yn gweithredu ar y flaenoriaeth hon drwy wneud y canlynol:
Codi ymwybyddiaeth o ffyrdd o gael gafael ar wybodaeth, cyngor a chymorth
Byddwn yn gweithio gyda phartneriaid i wella mynediad cyfartal at wybodaeth, cyngor a chymorth ar draws pob rhan o Gymru gan gydnabod nad cyrff statudol yw'r unig ffordd o ddarparu'r gwasanaeth hwn - mae angen codi ymwybyddiaeth o ffyrdd amgen o gael gafael ar wybodaeth fel meddygfeydd, gwasanaethau cymunedol, neu adnoddau ar-lein fel DEWIS Cymru.
Mae Age Cymru yn gweithio gydag Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru i ddatblygu modelau gwasanaeth sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn i adnabod anghenion gofalwyr hŷn a gofalwyr pobl â dementia a sicrhau eu bod yn cael eu diwallu'n well. Bydd y prosiect tair blynedd hwn, a ariennir drwy Grant i'r Trydydd Sector ar gyfer Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy, yn gwella mynediad gofalwyr hŷn at wybodaeth, cyngor a chymorth, ac yn creu cyfleoedd i ofalwyr ddylanwadu ar wasanaethau a'u llunio.
Byddwn yn archwilio sut i wella mynediad ymhellach at wasanaethau eiriolaeth ar gyfer gofalwyr di-dâl sy'n ei chael hi'n anodd cael gafael ar wasanaethau, neu'n ei chael hi'n anodd siarad am eu problemau. Drwy ein Grant i'r Trydydd Sector ar gyfer Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy, rydym hefyd yn ariannu'r Prosiect HOPE sy'n anelu at gefnogi pobl hŷn a gofalwyr i gael mynediad at wasanaethau ataliol yn y gymuned drwy ystod o fodelau eiriolaeth dan arweiniad cymheiriaid, grwpiau gwirfoddol a dinasyddion.
Yn ystod y pandemig, addasodd darparwyr statudol a darparwyr y trydydd sector eu ffyrdd o weithio i sicrhau y gallai gofalwyr di-dâl barhau i gael y wybodaeth a'r
cymorth sydd eu hangen arnynt. Pwysleisiodd ein hymatebion i'r ymgynghoriad bod sicrhau bod gofalwyr di-dâl yn cael gwybodaeh yn gyflym yn helpu gofalwyr i gael gafael ar gymorth cymunedol hanfodol gan gynnwys parseli bwyd, cymorth gyda siopa a chasglu presgripsiynau. Dosbarthwyd gwybodaeth gyflym a chlir drwy'r cyfryngau cymdeithasol ac e-bost, drwy gyflwyno llinellau cymorth ffôn newydd neu ehangu'r rhai sydd ar gael eisoes a defnyddio llwyfannau priodol i'w hoedran, fel Tik Tok neu Instragram, i gyrraedd gofalwyr ifanc. Sylweddolodd sefydliadau'r trydydd sector hefyd fod angen iddynt adolygu canllawiau ffurfiol gan Lywodraeth Cymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru ac eraill, gan eu troi'n wybodaeth fyrrach a hawdd ei deall i ofalwyr di-dâl a defnyddwyr gwasanaethau. Yn y ffordd hon fe wnaethant sicrhau bod y wybodaeth fwyaf hanfodol yn cael ei rhannu.
Byddwn yn parhau i ddysgu o'r addasiad llwyddiannus o wasanaethau mewn ymateb i'r pandemig gan gydnabod bod gan ofal cymdeithasol a gwasanaethau eraill fel tai, trafnidiaeth, gwasanaethau amddiffynnol a chynlluniau cyflogadwyedd i gyd gyfrifoldeb i ddarparu gwybodaeth a chymorth i ofalwyr didâl.
Oherwydd y cysylltiad rhwng gofalu ac incwm isel, gall gwiriadau budd-daliadau a gwybodaeth am hawliau helpu gofalwyr di-dâl i reoli'r straen sy'n gysylltiedig â'u rôl ofalu. Fodd bynnag, gwyddom fod miloedd o bobl yng Nghymru nad ydynt eto'n hawlio'r budd-daliadau y mae ganddynt hawl iddynt. Nod ein hymgyrch gyfathrebu integredig Hawliwch yr hyn sy'n ddyledus i chi yw annog pobl i wirio a hawlio'r budd-daliadau y mae ganddynt hawl iddynt.
Gan gysylltu â blaenoriaeth 1, drwy'r dull hwn a dulliau eraill byddwn yn parhau i weithio gyda phartneriaid i gynyddu'r nifer sy'n manteisio ar yr hawliau a chodi ymwybyddiaeth ohonynt mewn perthynas â budd-daliadau datganoledig a heb eu datganoli.
Mynd i'r afael â'r gagendor digidol
Mae'r pandemig hefyd wedi symud mwyafrif y gwasanaethau ar-lein ac mae llawer o bobl wedi dechrau defnyddio technoleg o reidrwydd, ond mae gagendor digidol clir wedi dod i'r amlwg y mae angen mynd i'r afael ag ef.
Drwy ein Strategaeth Ddigidol i Gymru, rydym yn gweithio i sicrhau cymdeithas ac economi ddoethach, sydd â chysylltiadau gwell drwy sicrhau bod gan bawb yng Nghymru fynediad at dechnolegau digidol, a'u bod yn gwybod sut i'w defnyddio. Mae un o chwe chenhadaeth y strategaeth yn ymwneud â chynhwysiant digidol er mwyn rhoi cymhelliant, mynediad, sgiliau a hyder i bobl ymgysylltu â byd cynyddol ddigidol, yn seiliedig ar eu hanghenion. Bydd y strategaeth hefyd yn dylanwadu ar sut rydym yn harneisio technoleg ddigidol, data, technoleg a deallusrwydd artiffisial yn effeithiol nawr ac yn y dyfodol er budd pobl Cymru, gan gynnwys gofalwyr di-dâl.
Blaenoriaeth 3
Helpu i fyw yn ogystal â gofalu - rhaid i bob gofalwr di-dâl gael cyfle i gymryd seibiannau o'u rôl ofalu i'w galluogi i gynnal eu hiechyd a'u llesiant eu hunain a bw yn ogystal â gofalu.
Mae gofalwyr di-dâl yn darparu gwasanaeth gwerthfawr i'r bobl y maent yn gofalu amdanynt a chymdeithas yn gyffredinol ond gallant esgeuluso eu hanghenion eu hunain. Dylai gofalwyr di-dâl gael mynediad cyfartal at wahanol fathau a mathau arloesol o wyliau byr a/neu ofal seibiant gyda'r sawl y maent yn gofalu amdano neu hebddo. Gall gofal seibiant gynnwys chwaraeon, hamdden neu weithgareddau diwylliannol, yn ogystal â mathau mwy traddodiadol o ofal fel gofal amgen neu wasanaeth eistedd dros nos gyda'r person sy'n derbyn gofal. Gan gysylltu â blaenoriaeth pedwar, gall byw yn ogystal â gofalu hefyd gynnwys gallu gweithio neu ymgymryd â hyfforddiant.
Byddwn yn gweithredu ar y flaenoriaeth hon drwy wneud y canlynol:
Gwella mynediad i wyliau byr a gofal seibiant
Byddwn yn parhau i weithio ar y cyd i ddatblygu model cenedlaethol ar gyfer gofal seibiant yng Nghymru.
Gall gofal seibiant fod ar sawl ffurf, gan gynnwys amser i 'ymlacio' a mwynhau amser gyda theulu a ffrindiau, dilyn hobi neu ymuno â dosbarth ymarfer corff,
.
mynd ar drywydd addysg a hyfforddiant neu fynd ar wyliau byr gyda'r unigolyn sy'n derbyn gofal. Nid oes diffiniad penodol o wasanaeth seibiant ond nid yw wedi'i gyfyngu i aros dros nos mewn cartref gofal neu wasanaeth gofal i'r unigolyn ag anghenion gofal, er mwyn galluogi ei ofalwr i gael egwyl. Gellid ei ystyried yn unrhyw fath o wasanaeth, cymorth neu brofiad sy'n caniatáu i ofalwyr di-dâl gael digon o amser i ffwrdd o'u trefn neu gyfrifoldebau gofalu, a hynny'n rheolaidd. Gall gofal seibiant a gwyliau byr fod yn rhan hanfodol o'r gofal a'r cymorth sydd eu hangen ar ofalwyr ifanc a gofalwyr sy'n oedolion ifanc i ymdopi â'u rôl ofalu.
Wrth i ofal seibiant symud i ffwrdd o'r model "traddodiadol" o ofal dros nos i'r unigolyn ag anghenion gofal, mae angen inni ddeall sut y gellir ailddiffinio gwasanaethau er mwyn diwallu anghenion unigolion.
Byddwn yn gweithio tuag at sicrhau gwell dealltwriaeth o sut y gellir cael gafael ar ofal seibiant neu egwyl o ofalu, sut y gellir eu hariannu a sut y gall ystod o ddarparwyr eu darparu, gan gynnwys cyrff statudol. Er mwyn cyflawni'r nod hwn, byddwn yn gweithio gyda gofalwyr di-dâl a'n partneriaid i sicrhau bod y derminoleg a ddefnyddir i ddisgrifio gofal seibiant yn gweddu i'r cyd-destun a'r gwasanaeth a gynigir ac i'w gwneud yn glir y gall gofal seibiant fod yn ataliol, nid dim ond rhywbeth a gynigir mewn argyfwng.
Byddwn yn archwilio sut mae dulliau arloesol o ddarparu gofal seibiant, gan gynnwys model yr Alban o 'respitality' yn medru cael eu cyflwyno yng Nghymru. Er mwyn cyflawni hyn, rydym eisoes yn ariannu Fforwm Cymru Gyfan ar gyfer Rhieni a Gofalwyr Pobl ag Anableddau Dysgu, i ddatblygu rhwydwaith 'aros', cynllun 'seibiant uniongyrchol' a model cymorth 'respitality' o fewn cymunedau gwledig.
Er gwaethaf ein nod i annog modelau gofal seibiant mwy arloesol, rydym yn cydnabod y bydd galw cynyddol am ganolfannau dydd a gwasanaethau eistedd gyda rhywun a gofal amgen mwy traddodiadol ar ôl Covid 19. Byddwn yn blaenoriaethu'r angen hwn ochr yn ochr â modelau mwy arloesol o ddarparu gofal seibiant dros y flwyddyn i ddod.
Ehangu mynediad at gymorth seicolegol
Mae'r pandemig wedi gwneud niwed mawr i iechyd meddwl gofalwyr di-dâl o bob oed. Rydym wedi diweddaru ein Cynllun Cyflawni Law yn Llaw at Iechyd Meddwl 2019-22 i sicrhau bod y camau gweithredu yn ymateb i'r pandemig.
Dylid nodi unrhyw anghenion cymorth seicolegol yn ystod asesiad o anghenion gofalwyr ac yna gael sgwrs i gytuno ar y ffordd fwyaf llwyddiannus o ddiwallu'r anghenion hynny. Dylid teilwra'r gwasanaethau a gynigir i anghenion ac amgylchiadau unigol y gofalwr. Gall hyn fod yn arbennig o bwysig i ofalwyr ifanc, rhieni sy'n ofalwyr a'r rhai sy'n gofalu am bobl â chyflyrau penodol fel dementia neu broblemau iechyd meddwl.
Wedi'i ariannu drwy Grant i'r Trydydd Sector ar gyfer Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy, mae'r prosiect Dementia Integration And Links (DIAL) yn cefnogi pobl sy'n byw gyda dementia a'u gofalwyr yng Nghaerdydd a Bro Morgannwg. Ymhlith y gweithgareddau i gefnogi iechyd meddwl mae rhaglenni llesiant i Ofalwyr, gwasanaethau cwnsela a therapïau cyflenwol i ofalwyr pobl sy'n byw gyda dementia. Yn yr un modd, yn ystod y pandemig, estynnodd Gofalwyr Cymru eu sesiynau 'Me Time' a ariennir yn amrywio o 'wylio fel grŵp i ryfeddodau mawr y byd' i ymarfer corff, ymlacio ac ymwybyddiaeth ofalgar.
Rydym hefyd yn cydnabod y gallai gofalwyr elwa o gymorth seicolegol ar ffurf cwnsela ar gyfer straen neu brofedigaeth. Yn ystod Covid-19, fe wnaethom ddarparu cyllid ychwanegol i Gofal mewn Galar Cruse i ymestyn ei wasanaethau cwnsela a llesiant emosiynol. Mae Gofal mewn Galar Cruse yn gweithio i drawsnewid gofal profedigaeth yng Nghymru. Nod y prosiect tair blynedd hwn, a ariennir drwy Grant i'r Trydydd Sector ar gyfer Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy, yw trawsnewid gwasanaethau profedigaeth cenedlaethol a lleol, drwy ddatblygu Hyb Profedigaeth; gan gwmpasu un pwynt mynediad 'Y Porth' i lwybr cymorth wedi'i bersonoli.
Byddwn yn parhau i fuddsoddi mewn ystod o gymorth seicolegol ac i archwilio sut y gall modelau cymorth newydd sy'n dod i'r amlwg i ofalwyr di-dâl yn ystod y pandemig arwain at welliannau wrth ddarparu gwasanaethau yn y dyfodol.
Blaenoriaeth 4
Cefnogi gofalwyr di-dâl mewn addysg ac yn y gweithle - dylid annog cyflogwyr a lleoliadau addysg / hyfforddiant i addasu eu polisïau a'u harferion gan alluogi gofalwyr i weithio a dysgu ochr yn ochr â'u rôl ofalu.
Mae cael y cyfle i weithio a dysgu yn rhan bwysig o fywyd. Gall ddarparu sefydlogrwydd ariannol a chyflwyno manteision ehangach, sef gyrfa sy'n cynnig boddhad, iechyd meddwl cadarnhaol a chyfle i ryngweithio'n gymdeithasol. Dylai gofalwyr nad ydynt mewn cyflogaeth, addysg neu hyfforddiant allu cael gafael ar y wybodaeth, y cyngor a'r cymorth cywir i ddatblygu'r sgiliau i gael gwaith addas, p'un a ydynt yn ailymuno â'r gweithlu, neu'n cael swydd am y tro cyntaf. Mae hefyd yn bwysig cydnabod y gall gofalwr hefyd fod yn hunangyflogedig, rheoli ei fusnes neu ei sefydliad ei hun, ac felly wynebu heriau gwahanol.
Byddwn yn gweithredu ar y flaenoriaeth hon drwy wneud y canlynol:
Annog awdurdodau lleol i gefnogi ysgolion a ariennir gan y wladwriaeth i adnabod gofalwyr ifanc
Mae'r holl flaenoriaethau cenedlaethol a'r camau gweithredu arfaethedig yr un mor berthnasol i ofalwyr di-dâl o bob oedran a chefndir. Fodd bynnag, mae'r rhan fwyaf o ofalwyr ifanc yn yr ysgol neu'r coleg ac felly mae angen iddynt gydbwyso eu dysgu a'u datblygiad personol â'u cyfrifoldebau gofalu. Mae gofalwyr sy'n oedolion ifanc (a ystyrir fel arfer yn bobl ifanc rhwng 16 a 25 oed) yn wynebu gwahanol amgylchiadau a gallant fod mewn addysg uwch neu gyflogaeth.
Noda ymchwil gan yr Ymddiriedolaeth Gofalwyr y gall problemau gyda phresenoldeb neu gyrhaeddiad yn yr ysgol gael effaith negyddol ar ddyfodol gofalwyr ifanc. Mae datblygiad y cwricwlwm newydd, Cwricwlwm i Gymru yn cynnwys ffocws llawer cryfach ar lesiant, ac ar greu dysgwyr uchelgeisiol a galluog ac mae ganddo'r potensial i fynd i'r afael â rhai o'r rhwystrau y mae gofalwyr ifanc yn eu hwynebu.
Rydym yn amlwg yn cydnabod yr angen am gysylltiad cryf rhwng ysgolion a'u
gwasanaethau lleol i ofalwyr ifanc er mwyn sicrhau bod gofalwyr ifanc yn cael cefnogaeth lawn. Fel rhan o hyn, rydym yn ymwybodol bod rhai ysgolion wedi penodi arweinydd ar gyfer gofalwyr ifanc er mwyn goruchwylio'r cymorth y mae gofalwyr ifanc yn ei gael, a'u cyfeirio at wasanaethau i ofalwyr ifanc, ond rydym yn cydnabod y gellir cymhwyso hyn yn fwy cyson.
Gweithio gyda chyflogwyr a'u cyrff cynrychioliadol i hyrwyddo gweithleoedd sy'n gyfeillgar i ofalwyr di-dâl
Bydd y gwaith hwn yn cyd-fynd â'n hymrwymiad i'r egwyddorion Gwaith Teg a osodir gan y Comisiwn Gwaith Teg i Gymru a bydd yn anelu at ddarparu gwell cymorth i'r nifer cynyddol o weithwyr hŷn, gofalwyr di-dâl, a gofalwyr sy'n oedolion ifanc, yn ein gweithlu.
Byddwn yn parhau i weithio gyda Hwb Cyflogwyr i Ofalwyr Cymru, sy'n helpu sefydliadau yng Nghymru i gefnogi staff sydd â chyfrifoldebau gofalu.
Byddwn yn parhau i gefnogi'r cynnig gan Lywodraeth y DU am hawl cyflogaeth newydd, sef wythnos o absenoldeb di-dâl i ofalwyr ar gyfer gweithwyr cymwys.
Gallai'r cynnydd presennol mewn diswyddiadau, diweithdra oherwydd Covid-19 a'r ffaith bod cynllun ffyrlo Llywodraeth y DU yn dod i ben gael effaith negyddol ar sefyllfa ariannol llawer o ofalwyr. Mae Arolwg Cenedlaethol Cymru, Gorffennaf 2020, yn dangos bod statws economaidd 25% o bobl yng Nghymru wedi newid ers y brigiad o'r coronafeirws. Dywedodd 74% fod y coronafeirws wedi achosi problemau yn eu bywyd gwaith.
Byddwn yn cysylltu'r flaenoriaeth newydd hon â phryderon cymdeithasol ac economaidd ehangach gan gynnwys cydraddoldeb rhywiol, incwm isel ac effaith gofalu ar dlodi. Mae ein Hasesiad o'r Effaith ar Gydraddoldeb yn ein helpu i ddeall yr effaith ariannol ac emosiynol ar fenywod, sy'n fwy tebygol o weithio'n rhan-amser neu roi'r gorau i weithio oherwydd anawsterau gyda chydbwyso eu swydd â'u rôl ofalu, ac ymateb i hynny.
Hyrwyddo gwytnwch ariannol
Mae argyfwng Covid-19 wedi amlygu, efallai yn fwy nag erioed, y rôl hanfodol y.
mae gofalwyr di-dâl yn ei chwarae wrth atal gwasanaethau statudol rhag cael eu gorlwytho. Ac eto mae gan lawer o'r gofalwyr hyn incwm isel ac, oherwydd eu cyfrifoldebau gofalu, ni allant gynyddu eu hincwm drwy weithio'n llawn-amser.
Felly byddwn yn parhau i annog Llywodraeth y DU i gynyddu cyfradd gyfredol y lwfans gofalwyr er mwyn codi gofalwyr allan o dlodi.
Mae trechu tlodi a darparu help i'r rhai mwyaf anghenus yn brif flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Mae'r newidiadau i'r system Budd-daliadau Lles a Nawdd Cymdeithasol wedi creu eu problemau eu hunain yma yng Nghymru ac mae Gweinidogion Cymru yn parhau i wneud sylwadau ar y newidiadau hyn ac yn gweithredu polisi i ddiogelu'r rhai sydd fwyaf mewn perygl yn ein cymunedau.
Mae'n bwysicach nag erioed bod pawb sy'n gymwys i gael cymorth yn ymwybodol o'r ystod lawn o hawliau sydd ar gael, ac yn manteisio arnynt, gan gynnwys budd-daliadau a gwasanaethau a ariennir gan Lywodraeth Cymru a'r rhai a ddarperir gan awdurdodau lleol yng Nghymru.
Siarter i ofalwyr
Mae gofalwyr di-dâl a'u cynrychiolwyr wedi lleisio pryderon ynghylch gwahaniaeth sylweddol yn y lefelau cymorth rhwng gwahanol fyrddau iechyd ac awdurdodau lleol. Mewn ymateb i hyn, rydym yn awyddus i weithio tuag at gydddealltwriaeth o hawliau gofalwyr di-dâl a lefel y gwasanaeth y dylent ei gael, yn enwedig yn ystod senarios cyffredin y mae gofalwyr yn dod ar eu traws megis rhyddhau pobl o'r ysbyty neu dderbyniadau brys.
Rydym am i'r siarter fod yn adnodd y bydd gofalwyr di-dâl, yn ogystal â gweithwyr proffesiynol sy'n ceisio darparu cymorth, yn troi ato fel blaenoriaeth. Bydd y siarter yn cael ei chydgynhyrchu gyda darparwyr gofal di-dâl o bob oedran a bydd yn diffinio'n glir beth yw rolau a chyfrifoldebau Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol, byrddau iechyd lleol, sefydliadau'r trydydd sector a gofalwyr di-dâl eu hunain.
Bydd y siarter yn helpu gofalwyr di-dâl i hunanadnabod a deall eu hawliau o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Gobeithiwn y
bydd y siarter yn helpu i herio canfyddiadau negyddol o wasanaethau statudol. Bydd yn cefnogi awdurdodau lleol i gyflawni eu dyletswyddau o dan y Ddeddf ac yn amlinellu'n glir safonau arfer da sy'n sicrhau bod gofalwyr di-dâl yn cymryd rhan fel partneriaid cyfartal ac yn cael llais yn y gwaith o ddatblygu polisi, cynllunio, ymchwil a hyfforddiant.
Mesur llwyddiant: data ac ymchwil
Gwerthuso Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant Cymru 2014
Byddwn yn nodi'n glir y camau gweithredu a'r amserlenni ar gyfer gweithredu'r strategaeth hon yn llwyddiannus mewn cynllun cyflawni a gyhoeddir yn nhymor yr hydref 2021. Bydd datblygiad y cynllun yn cael ei arwain gyda chyngor a mewnbwn gan ein Grŵp Cynghori Gweinidogol ar gyfer Gofalwyr Di-dâl a'i grŵp ymgysylltu ategol.
Byddwn yn gweithio gydag aelodau o Grŵp Cynghori'r Gweinidog ar Ofalwyr Didâl i ddatblygu set glir o fetrigau gan ddefnyddio'r data a amlinellir uchod a ffynonellau eraill sy'n ymwneud â phob un o'r pedair blaenoriaeth genedlaethol a nodir yn y strategaeth hon.
Bydd y cynllun cyflawni hefyd yn nodi'r mesurau ar gyfer mesur llwyddiant a fydd yn cynnwys ein gwerthusiad annibynnol, ffurfiol o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 sy'n cael ei arwain gan Brifysgol De Cymru, ac a fydd yn parhau tan 2022. Bydd y gwerthusiad hwn yn ein helpu i wella dyfodol gofal cymdeithasol yng Nghymru a bydd yn rhoi dealltwriaeth o'r modd y mae egwyddorion y Ddeddf megis 'llais a rheolaeth' wedi'u cymhwyso a'u heffaith ar lesiant gofalwyr di-dâl. Defnyddir canfyddiadau'r gwerthusiad i'n helpu i ddeall sut y gallwn wella bywydau unigolion a gofalwyr di-dâl ymhellach. Bydd y prosiect yn dechrau ar ei waith maes ym mis Ebrill 2021 ar gyfer y gwerthusiad o effaith. Bydd hyn yn cynnwys ymgysylltu â rhanddeiliaid ac unigolion allweddol, gan gynnwys gofalwyr di-dâl a bydd yn fodd o feincnodi sefyllfa bresennol gofalwyr di-dâl yng Nghymru. Cyhoeddir canfyddiadau dros dro o'r cam hwn ar ddiwedd 2021.
Mesurwyd Deddf 2014 hefyd drwy ddull gwahanol, ond cyflenwol, o'r enw Mesur y Mynydd, sef prosiect ar y cyd a lansiwyd ym mis Ionawr 2018 a ddadansoddodd brofiadau pobl o ofal a chymorth. Casglodd tîm Mesur y Mynydd oddeutu 500 o straeon yn 2019/20 gan unigolion yng Nghymru - roedd tua hanner y straeon gan ofalwyr di-dâl. Cyhoeddwyd canfyddiadau diweddaraf y prosiect ym mis Rhagfyr 2020.
Yn dilyn ymgynghori helaeth â rhanddeiliaid allweddol, bydd data y Fframwaith Perfformiad a Gwella newydd ar gyfer awdurdodau lleol a ddaeth i rym ym mis Ebrill 2020, yn cael eu casglu yn unol â'r bwriad ar gyfer y flwyddyn ariannol 2020/21. O ystyried amgylchiadau digynsail y flwyddyn ariannol ddiwethaf, bydd y casgliadau yn gyfle i awdurdodau lleol barhau â'r datblygiadau sy'n angenrheidiol i fodloni'r gofynion newydd a chaniatáu i Lywodraeth Cymru dreialu'r casgliadau i ddeall pa mor llwyddiannus fu gweithredu'r fframwaith. Bydd yr holl ddata a gesglir eleni yn ddata arbrofol ac nid ystadegau swyddogol.
Bydd Cam 2 y fframwaith perfformiad a gwella hefyd yn dechrau cyn bo hir, gan gynnwys comisiynu partner i gynorthwyo Llywodraeth Cymru i ddatblygu canllawiau ar gyfer casglu a dadansoddi data ar brofiad a chanlyniadau pobl sy'n derbyn gofal a chymorth a gofalwyr di-dâl y mae angen cymorth arnynt. Mae gwaith hefyd yn parhau ar ddatblygu adnoddau ychwanegol ar ddefnyddio tystiolaeth i ysgogi gwelliant, gan gynnwys ymgymryd â phrosiectau ymchwil ar ofal di-dâl a chymryd rhan ynddynt.
Mae Llywodraeth Cymru wedi gofyn i Gofal Cymdeithasol Cymru gyflawni ail gam Ymagwedd Strategol at Ddata Gofal Cymdeithasol yng Nghymru, i barhau â'r gwaith a wnaed fel rhan o'r Adroddiad ar y Cam Darganfod ym mis Rhagfyr 2020. Bydd Gofal Cymdeithasol Cymru yn parhau i weithio mewn partneriaeth ag Iechyd a Gofal Digidol Cymru a chyda chymorth KPMG i gyflawni'r gwaith hwn gyda rhanddeiliaid o bob rhan o'r sector, gan gynnwys y rhai sydd â phrofiad personol.
Ar ran Llywodraeth Cymru, mae Gofal Cymdeithasol Cymru hefyd wedi comisiynu'r Sefydliad Gofal Cymdeithasol dros Ragoriaeth yng Nghymru i gynnal ymchwil ansoddol gyda gofalwyr di-dâl i ddeall eu hagweddau tuag at asesiadau gofalwyr a'u profiadau ohonynt.
Cafodd y ddogfen hon ei lawrlwytho o LLYW.CYMRU, efallai nad dyma'r fersiwn mwyaf diweddar.
Ynghylch y ddogfen hon
Mae'r ddogfen hon yn gopi o'r dudalen we Strategaeth ar gyfer gofalwyr didâl a lawrlwythwyd.
Ewch i https://llyw.cymru/strategaeth-ar-gyfer-gofalwyr-di-dal-html i weld y fersiwn ddiweddaraf.
Efallai na fydd y ddogfen hon yn hollol hygyrch; darllenwch ein datganiad hygyrchedd i gael rhagor o wybodaeth.
Gwybdaeth am hawlfraint.
Cafodd y ddogfen hon ei lawrlwytho o LLYW.CYMRU, efallai nad dyma'r fersiwn mwyaf diweddar.
|
cym_Latn
| 22,876
|
CC-MAIN-2024-42
| 1.000007
|
<urn:uuid:8100d8f0-a512-459e-a327-a9de38d5ea21>
|
https://cdn.naturalresources.wales/media/680423/byw-ar-y-lan-ion-2017.pdf?mode=pad&rnd=131783688270000000
|
Canllaw i'ch hawliau a'ch cyfrifoldebau perchennog glannau afon yng Nghymru
Yn falch o arwain y ffordd at ddyfodol gwell i Gymru trwy reoli'r amgylchedd ac adnoddau naturiol yn gynaliadwy.
Cyhoeddwyd gan: Cyfoeth Naturiol Cymru 29 Heol Casnewydd Caerdydd CF24 0TP
Tel: 0300 065 3000*
E-bost: email@example.com
www.cyfoethnaturiolcymru.gov.uk
© Cyfoeth Naturiol Cymru
Cedwir pob hawl. Gellir atgynhyrchu'r ddogfen hon o gael caniatâd Cyfoeth Naturiol Cymru.
Ionawr 2017
Canllaw i'ch hawliau a'ch cyfrifoldebau fel perchennog glannau afon yng Nhymru
1
2
Cynnwys
1. Cyflwyniad
Os ydych chi'n berchen ar eiddo ar lan afon, ffrwd neu ffos, rydych yn 'berchennog glannau'r afon' ac mae'r canllaw hwn ar eich cyfer chi. Mae wedi ei ddiweddaru gyda gwybodaeth newydd am bwy i gysylltu â nhw am gyngor am gyrsiau dŵr.
Mae eich hawliau fel perchennog tir glannau'r afon wedi eu sefydlu mewn cyfraith gwlad ers nifer o flynyddoedd, ond efallai y bydd cyfreithiau eraill yn effeithio arnynt. Efallai y bydd angen ichi gael caniatâd ar gyfer rhai gweithgareddau gan drydydd parti, fel eich awdurdod lleol (cyngor unedol, sir neu ddosbarth), Ardaloedd Draenio Mewnol (ADD) neu Cyfoeth Naturiol Cymru. Gelwir y sefydliadau hyn yn awdurdodau rheoli risg, a disgrifir eu rôl yn Atodiadau 1 a 2.2.
Mae'r canllaw hwn yn esbonio:
* eich hawliau a'ch cyfrifoldebau fel perchennog glannau'r afon. Mae hefyd yn esbonio rôl eich awdurdod rheoli risg a sefydliadau eraill y gall fod angen ichi weithio gyda nhw;
* pwy sy'n gyfrifol am reoli perygl llifogydd ac amddiffynfeydd rhag llifogydd, a beth mae hynny'n ei olygu yn ymarferol;
* sut y gallwch weithio gyda'r awdurdod rheoli risg a sefydliadau eraill i ddiogelu a gwella amgylchedd naturiol ein hafonydd a'n nentydd.
Mae gan eich awdurdod rheoli risg rymoedd a chyfrifoldebau i reoli'r risg o lifogydd ac i weithio gydag eraill i wella amgylchedd afonydd yng Nghymru.
Cwrs dwˆr yw unrhyw sianel naturiol neu artiffisial uwchlaw'r ddaear neu dan y ddaear y mae dwˆr yn llifo ar ei hyd, fel afon, nant, ffrwd, ffos, cafn melin neu gwlfer.
Gall eich awdurdod rheoli risg roi cyngor ac arweiniad ichi ar reoli'ch cwrs dwˆ r. Fodd bynnag, yn ddibynnol ar y sefyllfa, ni fydd yn cymeradwyo neu gydsynio i waith a allai niweidio'r amgylchedd neu gynyddu'r risg o lifogydd, hyd yn oed os yw'r gwaith yn gadarn o ran ei adeiladwaith. Bydd yn ceisio osgoi creu cwlfer, newid neu sianelu cyrsiau dwˆ r, ac adeiladu oddi mewn i gyrsiau dwˆ r, gan dresmasu ar le. Bydd yn hyrwyddo dulliau 'peirianneg feddal' i reoli erydu (gweler adran 11).
O fis Ebrill 2015, mae holl Ardaloedd Draenio Mewnol yng Nghymru yn cael eu gweinyddu gan Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n golygu bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol am bob cwrs dŵr yn yr ardaloedd hyn.
Os nad ydych yn siwˆr â phwy i gysylltu, ewch i wefan Cyfoeth Naturiol Cymru: http://cyfoethnaturiol.cymru neu ffoniwch 0300 065 3000.
2. Eich hawliau a'ch cyfrifoldebau
Os ydych yn berchen ar dir sy'n ffinio â chwrs dŵr, sydd uwchlaw cwrs dŵr neu â chwrs dŵr yn rhedeg drwyddo, mae gennych hawliau a chyfrifoldebau penodol. Mewn termau cyfreithiol rydych yn 'berchennog glannau afon'. Os ydych yn rhentu'r tir, dylech gytuno â'r perchennog pwy fydd yn rheoli'r hawliau a'r cyfrifoldebau hyn.
Eich hawliau
* Os yw terfyn eich tir yn ffinio â chwrs dwˆr, fe dybir mai chi yw perchennog y tir hyd at ganol y cwrs dwˆr, oni bai fod rhywun arall yn berchen arno.
* Os bydd cwrs dwˆr yn rhedeg yn gyfochrog â wal neu glawdd eich gardd, dylech edrych ar weithredoedd eich eiddo i weld ai'r wal neu'r clawdd yw terfyn eich tir. Os mai'r cwrs dwˆ r yw'r terfyn, byddir yn cymryd mai chi yw perchennog y tir hyd at ganol y cwrs dwˆr.
* Os ydych yn berchen ar dir sydd â chwrs dwˆr yn llifo drwyddo neu oddi tano, tybir mai chi yw perchennog y rhan honno o'r cwrs dwˆ r sy'n rhedeg drwy'ch tir chi.
* O bryd i'w gilydd bydd trydydd parti'n gyfrifol am gwrs dwˆ r, yn enwedig un artiffisial. Dylai hyn fod wedi'i nodi ar weithredoedd eich eiddo.
* Dylai dwˆ r lifo i'ch tir neu oddi tano yn ei gyfaint a'i ansawdd naturiol. Mae hyn yn golygu na ddylid tynnu dwˆ r o gwrs dwˆ r pe gallai hynny amddifadu eraill
ymhellach i lawr yr afon. Mae hefyd yn golygu na chaiff unrhyw un wneud dim a allai arwain at lygru'r dwˆr a hynny'n achosi dirywiad yn ansawdd naturiol y dwˆr mewn cwrs dwˆr.
* Mae gennych hawl i amddiffyn eich eiddo rhag llifogydd, a'ch tir rhag erydu. Fodd bynnag, rhaid ichi gytuno ar eich cynlluniau gyda'r awdurdod rheoli risg cyn cychwyn ar y gwaith (gwelwer adran 5).
* Fel arfer bydd gennych hawl i bysgota'ch cwrs dwˆr, drwy ddull cyfreithiol. Rhaid i unrhyw un 12 oed neu hyˆn fod â thrwydded gwialen ddilys oddi wrth Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae'n bwysig gwirio beth yw'ch hawliau, oherwydd gellir gwerthu neu brydlesu hawliau pysgota.
Mae eich dyletswydd i berchenogion eraill glannau'r afon, y gymuned a'r amgylchedd yn effeithio ar yr hawliau hyn.
Eich cyfrifoldebau
* Rhaid ichi adael i ddwˆr lifo drwy'ch tir heb amharu arno, ei lygru na'i arallgyfeirio mewn ffordd sy'n effeithio ar hawliau pobl eraill. Mae gan eraill hefyd yr hawl i dderbyn dwˆr yn ei gyfaint a'i ansawdd naturiol fel yr eglurir yn adran Eich Hawliau. Dylech fod yn ymwybodol fod gan holl berchenogion glannau'r afon yr un hawliau a chyfrifoldebau.
* Rhaid ichi dderbyn llif llifogydd drwy'ch tir, hyd yn oed os yw wedi'i achosi gan ddiffygion capasiti ymhellach i lawr yr afon. Nid oes gan dirfeddiannwr unrhyw ddyletswydd mewn cyfraith gwlad i wella capasiti draenio cwrs dwˆr y mae ef neu hi yn berchen arno.
* Dylech gadw'r glannau'n glir o unrhyw beth a allai achosi rhwystr a chynyddu'r perygl llifogydd, un ai ar eich tir chi neu'n bellach i lawr yr afon os caiff ei olchi i ffwrdd. Chi sy'n gyfrifol am gynnal gwely a glannau'r cwrs dwˆ r a'r coed a'r llwyni sy'n tyfu ar y glannau. Dylech hefyd glirio unrhyw sbwriel a charcasau anifeiliaid o'r
sianel a'r glannau, hyd yn oed os na ddaethant o'ch tir chi. Efallai y bydd angen caniatâd eich awdurdod rheoli risg ar gyfer y gwaith hwn (gweler adran 5). Gall eich awdurdod lleol roi cyngor ar gael gwared â charcasau anifeiliaid.
* Dylech gadw ymyl yn rhydd o ddatblygu ar y glannau ger cwrs dwˆr bob amser. Mae'n hwyluso mynediad at y cwrs dwˆr rhag ofn y bydd angen unrhyw gynnal a chadw neu archwilio. Mewn rhai ardaloedd, ceir is-ddeddfau lleol sy'n esbonio beth y gallwch ac na allwch ei wneud o fewn pellter penodol i gwrs dwˆr. I gael rhagor o wybodaeth am waith ger cyrsiau dwˆr dylech gysylltu â'ch awdurdod rheoli risg.
* Rhaid ichi gadw unrhyw strwythurau, fel cwlferi, sgriniau sbwriel, coredau a giatiau melinau, yn glir o sbwriel. Dylech drafod cynnal a chadw amddiffynfeydd rhag llifogydd, fel waliau ac argloddiau, ar eich eiddo gyda'ch awdurdod rheoli risg. Gallant fod yn dyngedfennol er mwyn amddiffyn rhag llifogydd.
* Ni ddylech achosi rhwystrau, dros dro na pharhaol, a fyddai'n atal pysgod rhag pasio drwyddynt.
* Mae gennych ddyletswydd gyfreithiol i hysbysu Cyfoeth Naturiol Cymru a'r awdurdod rheoli risg perthnasol os ydych yn dymuno adeiladu neu addasu strwythur sy'n gweithredu fel rhwystr i gwrs dwˆ r. Dan y Rheoliadau Llyswennod, mewn rhai achosion gall fod yn drosedd os nad ydych yn hysbysu Cyfoeth Naturiol Cymru o'r uchod.
* Helpwch i ddiogelu ansawdd dwˆ r. Peidiwch â defnyddio glannau afonydd i gael gwared ar wastraff gardd neu wastraff arall, lle gallai gael ei olchi i'r afon. Mae hyn yn cynnwys tocion glaswellt, sy'n llygru'r dwˆr.
* Chi sy'n gyfrifol am ddiogelu'ch eiddo rhag dwˆr sy'n treiddio drwy lannau naturiol neu artiffisial. Pan fydd hyn yn difrodi amddiffynfa rhag llifogydd, gallai'ch awdurdod rheoli risg fynnu eich bod chi'n talu am y gwaith trwsio.
* Rhaid ichi reoli rhywogaethau estron goresgynnol fel clymog Japan. Gall eich awdurdod rheoli risg lleol eich cynghori ar sut i reoli a chadw trefn ar y rhywogaethau hyn.
* Sicrhewch fod unrhyw waith a wnewch ar gwrs dwˆr yn cyd-fynd â'r system afonydd naturiol. Ni ddylai gwaith niweidio bywyd gwyllt a, lle bynnag y mae hynny'n bosibl, dylech geisio gwella'r cynefin. Siaradwch â'r awdurdod rheoli risg perthnasol ynglyˆn â chadwraeth bywyd gwyllt a natur.
* Os nad ydych yn siwˆr beth mae rhaid ichi ei wneud a/ neu fod byw ger cwrs dwˆr yn brofiad newydd ichi, gofynnwch i'ch awdurdod rheoli risg am gyngor.
* Efallai y bydd eich eiddo yn cynnwys cwrs dwˆr sy'n llifo mewn cwlfer. Mae gennych yr un cyfrifoldebau i gynnal y gwlfer â phe byddai'n gwrs dwˆr agored.
* Os nad ydych yn cyflawni'ch cyfrifoldebau, gallech wynebu gweithredu cyfreithiol.
* Os gwelwch unrhyw weithgaredd a allai ddifrodi'r amgylchedd neu gynyddu'r risg o lifogydd, rhowch wybodaeth i'ch awdurdod rheoli risg cyn gynted â phosibl, os gwelwch yn dda. Dylid rhoi gwybodaeth am lygredd dŵr a thir neu rwystrau sy'n cynyddu'r risg o lifogydd i linell frys Cyfoeth Naturiol
Cymru ar 0800 80 70 60 (Rhadffôn*, gwasanaeth 24 awr). Peidiwch â rhoi gwybodaeth am ddigwyddiadau drwy e-bost gan y gallai hyn achosi oedi cyn ymateb.
* Codir tâl am alwadau o ffonau symudol yn ôl cyfraddau gweithredu eich rhwydwait
3. Rheoli'r risg o lifogydd
Fel perchennog glannau afon, mae gennych gyfrifoldeb hefyd i reoli eich risg llifogydd eich hun.
* cynnal cyrsiau dwˆr ac amddiffynfeydd rhag llifogydd, lle mae'n briodol.
Mae dros ddwy filiwn o adeiladau yng Nghymru dan risg o lifogydd o afonydd a'r môr. Bydd newidiadau yn ein hinsawdd, yn arwain at stormydd garwach a gaeafau gwlypach, yn cynyddu'r risg honno. Ni allwn byth atal llifogydd ond gallwn oll reoli'r risg er mwyn gwneud llifogydd yn llai tebygol a lleihau'u heffaith.
Defnyddir y term 'rheoli'r risg o lifogydd' i ddisgrifio gwaith awdurdodau rheoli risg fel Cyfoeth Naturiol Cymru ac awdurdodau lleol.
Eu nod yw lleihau'r tebygolrwydd o lifogydd drwy:
* reoli'r risg o lifogydd o bob ffynhonnell, yn cynnwys systemau afonydd a systemau arfordirol, dwˆ r ffo wyneb a dwˆ r daear;
* adeiladu a rheoli amddiffynfeydd, lle mae'n briodol;
Maent yn gweithio gyda'i gilydd i leihau effaith llifogydd drwy:
* ddylanwadu ar gynllunio defnydd tir, beth a adeiladir a ble;
* rheoleiddio gwaith sy'n cael ei wneud mewn afonydd;
* gwell rhybuddion llifogydd;
* ymatebion cyflymach i argyfwng.
Ceir rhagor o wybodaeth am yr hyn mae Cyfoeth Naturiol Cymru ac awdurdodau lleol yn Atodiadau 1 a 2.
NODYN PWYSIG
Gall eich awdurdod rheoli risg ddynodi nodwedd ar eich tir yn ased rheoli risg llifogydd. Gall nodweddion a strwythurau fel waliau gardd nad ydynt wedi'u cynllunio i reoli risg o lifogydd helpu serch hynny i reoli'r risg.
Bydd yr awdurdod rheoli risg yn rhoi o leiaf 28 diwrnod o rybudd ichi os bydd yn penderfynu gwneud hyn.
Bydd hefyd yn rhoi manylion y nodwedd ichi ac yn esbonio pam ei fod eisiau ei dynodi. Mae gennych hawl i herio unrhyw benderfyniad os nad ydych yn cytuno â'r hyn sy'n cael ei gynnig.
Ni chaniateir addasu, tynnu nac amnewid nodweddion a strwythurau sydd wedi'u dynodi'n ased heb ganiatâd yr awdurdod cyfrifol.
Am ragor o wybodaeth ac arweiniad, cysylltwch â'ch awdurdod rheoli risg.
ar raddfa fawr. Mae hyn yn caniatáu i awdurdodau rheoli risg ystyried a allai lleihau'r risg mewn un ardal newid, neu hyd yn oed gynyddu, y risg yn rhywle arall.
Yn ystod llifogydd, mae'ch awdurdod lleol yn darparu cymorth argyfwng i ddeiliaid tai, a gallai hynny gynnwys cyflenwi bagiau tywod. Cysylltwch â'ch awdurdod lleol i gael rhagor o wybodaeth am ei rôl yn ystod llifogydd.
Mae cynlluniau i reoli'r risg o lifogydd ac erydu ar yr arfordir yn edrych ar risg llifogydd
4. Deall y risg o lifogydd
Gall dwˆ r llifogydd ddod o lif dros y tir, dwˆ r daear, afonydd a'r môr. Gallai tir ac eiddo ger cyrsiau dwˆr a'r môr fod dan fygythiad llifogydd. Gall Cyfoeth Naturiol Cymru roi gwybod ichi am y risg honno, sut y cyhoeddir rhybuddion llifogydd, a beth i'w wneud pan fydd llifogydd.
Mae Cyfoeth Naturiol Cymru mapiau yn dangos y graddau o lifogydd o afonydd a'r môr yng Nghymru. https:// naturalresources.wales/ourevidence-and-reports/maps/ flood-risk-map/?lang=cy
Mae ein gwefan hefyd yn rhoi cyngor ar sut i baratoi cyn llifogydd a beth i'w wneud pan fydd llifogydd yn digwydd. Gallwch hefyd gofrestru yn rhad ac am ddim am ein rhybuddion llifogydd lle gellir ddarganfod pa rybuddion llifogydd sydd mewn grym. https://naturalresources.wales/ flooding/?lang=cy
Yn ogystal gallwch ffonio ein llinell llifogydd 24awr ar 0345 988 1188. am y rhybuddion llifogydd diweddaraf.
Gall afonydd fod yn beryglus
Efallai fod dŵr yn edrych yn ddiniwed, ond gall guddio llif cryf o ddŵr. Gall dŵr fod yn ddwfn a phwerus, yn arbennig ger coredau a llifddorau. Dylech bob amser fod yn ymwybodol o'r risg o anaf neu hyd yn oed farwolaeth pan fyddwch yng nghyffiniau dŵr.
5. Trwyddedau Perygl Llifogydd/caniatâd cwrs dwˆ r cyffredin
Dylech drafod eich cynlluniau i weithio ar neu ger cwrs dŵr gyda'ch awdurdod rheoli perygl cyn gynted â phosibl. Cyflwynwch eich cynlluniau i'r awdurdod rheoli perygl a'ch awdurdod cynllunio lleol. Bydd yr awdurdod rheoli perygl yn dweud wrthych a oes angen eu caniatâd cyn gwneud y gwaith. Maent yn ystyried llawer o ffactorau amgylcheddol cyn awdurdodi gwaith. Mae'r rhain yn cynnwys perygl o lifogydd, cadwraeth bywyd gwyllt, pysgodfeydd, cyfyngiadau llanw ac ail-luniad yr afon a'r dirwedd.
Mae rhai safleoedd yn bwysig o ran cadwraeth neu o werth archeolegol. Petai eich gwaith yn effeithio ar un o'r safleoedd hyn, efallai y bydd angen i chi gael caniatadau eraill gan yr awdurdodau perthnasol yng Nghymru. Bydd y math o ganiatâd sydd ei angen arnoch yn dibynnu ar y math o gwrs dŵr yr ydych am weithio ynddo.
1. Trwyddedau Gweithgaredd Perygl Llifogydd ar gyfer gweithgareddau ar brif afonydd
Mae'r is-ddeddfau sy'n gysylltiedig â Rheoliadau Trwyddedu Amgylcheddol Cymru a Lloegr, yn ei gwneud yn ofynnol i chi wneud cais i Gyfoeth Naturiol Cymru (CNC) am Drwydded Gweithgaredd Perygl Llifogydd ar gyfer gwaith mewn, dros, o dan neu gerllaw prif afonydd. Caiff prif afonydd eu diffinio yn adran 13 isod.
Pan fydd gennych Drwydded Gweithgaredd Perygl Llifogydd, gallwch hefyd wneud cais am i Gyfoeth Naturiol Cymru newid eich trwydded, neu gallwch ildio'ch trwydded os yw eich trwydded yn cynnwys elfennau gweithredol nad ydych eu hangen bellach. Gallwch hefyd hysbysu Cyfoeth Naturiol Cymru os
dymunwch drosglwyddo eich trwydded i rywun arall.
Codir tâl am wneud cais am Drwydded Gweithgaredd Perygl Llifogydd. Mae cynllun Taliadau Cyfoeth Naturiol Cymru sydd ar gael ar wefan Cyfoeth Naturiol Cymru yn cynnwys gwybodaeth gyfredol am y gost o wneud cais.
eithriad ar gael ar wefan CNC. Rhaid i chi sicrhau bod eich gweithgaredd yn bodloni'r amodau penodedig gan y gall methu â gwneud hynny arwain at gamau gorfodi.
2. Caniatâd cwrs dŵr arferol ar gyfer gwaith ar gyrsiau dŵr cyffredin
Yn dibynnu ar y math, ble a phryd y byddwch yn dymuno ymgymryd â gweithgaredd perygl llifogydd, efallai na fydd angen i chi wneud cais am Drwydded Gweithgaredd Perygl Llifogydd. Os yw eich gweithgaredd arfaethedig yn bodloni amodau penodol, efallai y byddwch yn gallu cofrestru am esemptiad, neu ymgymryd â'ch gweithgaredd fel eithriad. Mae manylion llawn o'r amodau sy'n berthnasol i bob esemptiad ac
O dan Ddeddf Draenio Tir 1991, mae angen i'ch awdurdod lleol neu Ardal Draenio Mewnol gymeradwyo unrhyw waith a fydd yn creu neu'n newid argae melin, cored neu rwystr i lif cwrs dŵr cyffredin arall tebyg, gan gynnwys unrhyw fwriad i osod cwlferi neu eu newid mewn modd a fyddai'n debygol o effeithio ar lif y dŵr. Diffinnir cyrsiau dŵr cyffredin yn adran 13 isod. Y ffi bresennol am wneud cais yw £50 y strwythur.
Prif afonydd
Mur llifogydd
neu Gorglawdd
Mae'n rhaid cael caniatad gan Gyfoeth
Naturiol Cymru am wneud unrhyw waith
yn yr ardal yma
8m
8m
Mae gweithgareddau o fewn y terfynau hyn yn cael eu
rheoleiddio gan Cyfoeth Naturiol Cymru
3. Gwybodaeth ychwanegol ar gyfer gwneud cais am Drwydded Gweithgaredd Perygl Llifogydd neu Ganiatâd Draenio Tir
Nid yw awdurdodau rheoli perygl yn annog cwlferi mewn cyrsiau dŵr (gweler adran 8).
Cysylltwch â'ch awdurdod rheoli perygl cyn gynted ag y bo modd i drafod eich cynlluniau. Bydd angen iddynt weld cynlluniau manwl ar gyfer y gwaith a derbyn eich cais, gan gynnwys y ffi, o leiaf ddau fis cyn y byddwch yn bwriadu dechrau ar y gwaith.
Wrth wneud cais am drwydded neu ganiatâd, efallai y bydd angen i chi gwblhau asesiad cydymffurfiaeth y Gyfarwyddeb Fframwaith Dŵr. Mae hyn er mwyn sicrhau nad yw eich cynnig yn niweidio'r amgylchedd ac er mwyn helpu i gyflawni'r camau gweithredu a nodir yn eich Cynllun Rheoli Basn Afon lleol. Gall asesiadau cydymffurfiaeth y Gyfarwyddeb Fframwaith Dŵr gymryd cryn dipyn o amser. Cysylltwch â'ch awdurdod rheoli perygl cyn gynted ag y bo modd i gael gwybod a oes angen asesiad, ac i gytuno ar ei gwmpas. Mae hyn yn osgoi oedi ac ymdrech ofer. Unwaith y cytunir ar y manylion rhagarweiniol, gallwch lenwi'r ffurflen gais a'i dychwelyd at yr awdurdod gyda'r ffi briodol.
Fel arfer bydd yr awdurdod rheoli perygl yn penderfynu p'un ai ydynt yn cytuno i'r gwaith neu beidio o fewn dau fis. Gallwch apelio yn erbyn y penderfyniad os ydych yn credu bod trwydded neu ganiatâd wedi'i wrthod yn afresymol. Cewch wybod mwy am y weithdrefn apelio os yw'r awdurdod yn penderfynu gwrthod caniatâd. Bydd canolwr annibynnol yn gwrando ar yr apêl.
Ni ddylech wneud unrhyw waith heb y drwydded, caniatâd, cofrestru esemptiad neu eithriad perthnasol. Os wnewch chi hynny, gallai fod yn ddrud. Gall yr awdurdod rheoli perygl hawlio cost pa gamau bynnag y maent yn penderfynu sy'n angenrheidiol i gael gwared neu newid eich gwaith. Gallant hefyd eich gorchymyn chi i adfer y sefyllfa. Os na fyddwch yn cydymffurfio â hysbysiad i ddatrys problemau gallech wynebu cyhuddiadau
troseddol. Mae trwydded neu ganiatâd yn ymwneud ag effaith y strwythur ar y perygl o lifogydd a'r amgylchedd yn unig.
Nid yw'r awdurdod rheoli perygl yn asesu neu gymeradwyo dyluniad strwythur neu'n sicrhau a yw eich cynllun yn cydymffurfio â deddfwriaeth arall, megis iechyd a diogelwch. Nid yw'n caniatáu i chi wneud gwaith ar dir neu afonydd nad ydych yn berchen arnynt. Rhaid i chi gael caniatâd perchennog y tir yn ogystal â'r drwydded neu ganiatâd.
Os ydych yn dirfeddiannwr yr effeithir arnoch gan lifogydd, efallai y byddai cynllun stiwardiaeth amgylcheddol yng Nghymru, a adnabyddir fel Glastir o fantais i chi. Gall yr awdurdod perthnasol roi cyngor i chi; neu ewch i wefan Llywodraeth Cymru: http://gov.wales/topics/ environmentcountryside/ farmingandcountryside/ farming/schemes/ glastir/?skip=1&lang=cy
Efallai y byddwch hefyd yn gallu gwneud cais i gynllun cadwraeth ar gyfer adfer, neu greu, nodweddion mewn cwrs dŵr neu ar y gorlifdir. Byddwch yn dal i fod angen trwydded neu ganiatâd ar gyfer unrhyw waith ac efallai bydd rhaid dangos y caniatâd hwn cyn y gellir cytuno ar gynllun cadwraeth.
Cysylltwch â'r corff ariannu a swyddfa leol yr awdurdod rheoli perygl cyn i chi wneud cais am gyllid er mwyn osgoi oedi.
6. Caniatâd cynllunio
Efallai y bydd angen caniatâd cynllunio ar gyfer gwaith ar gwrs dwˆ r, yn ogystal â chaniatâd amddiffyn rhag llifogydd neu ganiatâd cwrs dwˆr cyffredin. Gall eich awdurdod cynllunio lleol eich cynghori a fydd angen caniatâd cynllunio ar eich gwaith arfaethedig, ac o bosibl asesiad risg o lifogydd/canlyniadau llifogydd i gefnogi eich cais.
Efallai y bydd eich awdurdod cynllunio lleol yn mynnu eich bod chi'n darparu Datganiad Amgylcheddol os yw'n bosibl y bydd eich gwaith arfaethedig ar gwrs dwˆ r neu lyn yn cael effaith amgylcheddol sylweddol. Cysylltwch â'ch awdurdod cynllunio lleol i gael rhagor o wybodaeth.
Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ymgynghorai statudol ar geisiadau cynllunio sy'n ymwneud â'r materion amgylcheddol y mae'n gyfrifol amdanynt, yn cynnwys amddiffyn gorlifdir rhag datblygu amhriodol. Gall staff Cyfoeth Naturiol Cymru eich cynghori am faterion datblygu ar y gorlifdir. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwneud sylwadau ar bolisïau a cheisiadau cynllunio i awdurdodau cynllunio lleol, ond yr awdurdod cynllunio lleol sy'n llunio'r polisïau hyn ac yn cymeradwyo'r ceisiadau.
Am fanylion polisi'r llywodraeth ar ddatblygu a'r risg o lifogydd, gweler:
Polisi Cynllunio Cymru 2012 a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru.
Mae'r cyhoeddiadau hyn a gwybodaeth arall ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru http://gov.wales/topics/ planning/policy/tans/ tan15/?skip=1&lang=cy.
7. Y Gyfarwyddeb Fframwaith Dwˆ r
Fel perchnogion glannau afonydd, rhaid i'r holl awdurdodau rheoli risg ystyried y Gyfarwyddeb Fframwaith Dwˆr pan fyddant yn cynllunio gwaith ar gwrs dwˆr.
Mae'r Gyfarwyddeb Fframwaith Dwˆ r yn gyfraith Ewropeaidd, sy'n darparu fframwaith i ddiogelu'r amgylchedd dwˆ r (yn cynnwys afonydd, llynnoedd, morydau a chyrsiau dwˆ r eraill). Ei nod yw:
Cymru'n cyflawni gwaith rheoli risg, mae'n asesu a allai ei gynigion ddifrodi'r afon. Os felly, rhaid iddo gwblhau asesiad cydymffurfio o dan y Gyfarwyddeb Fframwaith Dwˆr. Rhaid iddo sicrhau nad yw'r cynnig yn achosi niwed amgylcheddol, a'i fod yn helpu i gyflawni'r camau gweithredu sydd wedi'u nodi yn y Cynllun Rheoli Basn Afon lleol. Mae hyn hefyd yn berthnasol i unrhyw un a hoffai wneud gwaith a fydd yn effeithio ar gwrs dwˆr.
* diogelu a chyfoethogi ein hamgylchedd dwˆr;
* hyrwyddo defnydd cynaliadwy o ddwˆr;
* lleihau llygredd dwˆr;
* lleihau effeithiau llifogydd a sychderau.
Mae'r Gyfarwyddeb Fframwaith Dwˆ r yn cael ei gweithredu yng Nghymru a Lloegr drwy ddefnyddio Cynlluniau Rheoli Basn Afon. Pan fydd Cyfoeth Naturiol
Dan y Gyfarwyddeb Fframwaith Dwˆr efallai y bydd rhaid i berchennog glannau afon sy'n difrodi cwrs dwˆr unioni'r drwg.
I gael rhagor o wybodaeth am sut mae'r Gyfarwyddeb Fframwaith Dwˆr yn effeithio arnoch chi, ewch i wefan Cyfoeth Naturiol Cymru https:// naturalresources.wales/ water/resources/watermanagement/?lang=cy.
8. Cwlferi
Cwrs dwˆ r sydd wedi'i amgáu mewn strwythur fel pibell yw cwlfer.
Gwneir hyn fel arfer er mwyn gallu defnyddio'r tir uwchben y cwrs dwˆ r ar gyfer pethau eraill, fel tramwyfa neu gae chwarae ysgol. Nid yw cwlferi yn cynnwys carthffosydd. Mae'r diffiniad cyfreithiol o gwlfer wedi'i nodi yn yr esboniad o dermau yn adran 13.
Nid yw awdurdodau rheoli risg yn annog adeiladu cwlferi newydd gan eu bod yn cynyddu'r risg o lifogydd ac yn difrodi'r amgylchedd.
Dim ond at ddibenion mynediad y maen nhw'n debygol o ganiatáu adeiladu cwlfer. Os ydych eisiau adeiladu cwlfer newydd, neu addasu un presennol, rhaid i'ch awdurdod rheoli risg lleol rhoi caniatâd i'r gwaith. Cysylltwch â'r awdurdod i gael rhagor o wybodaeth.
Os oes cwlfer ar eich tir, yn gyffredinol chi piau ef o'r man y daw i mewn i'ch tir hyd y man y mae'n ei adael. Rydych chi'n gyfrifol am gynnal cwlferi ar eich tir. Gall cwlferi gwympo ar i mewn gan achosi i'r tir uwchben ymsuddo os nad ydynt wedi cael eu cynnal yn iawn. Ni all dwˆr lifo drwy gwlferi sydd wedi blocio, ac efallai y bydd yn ôl-gronni ac yn achosi llifogydd ar yr wyneb.
Nid yw'n hawdd dod o hyd i gwlferi bob tro, yn enwedig os cawsant eu hadeiladu gryn amser yn ôl. Efallai na fydd mapiau a chofnodion yn gywir neu efallai y collwyd nhw neu nad ydynt wedi cael eu llunio o gwbl. Os ydych yn credu bod gennych gwlfer ar eich tir, ond nad ydych yn gwybod ble mae neu eich bod yn poeni am ei gyflwr, dylech drefnu i gwmni proffesiynol wneud arolwg. Mae gan eich awdurdod rheoli risg hefyd wybodaeth ar gwlferi.
Mae gennych gyfrifoldeb i adael i ddwˆr lifo drwy'ch tir heb iddo gael ei rwystro, ei lygru na'i ddargyfeirio gan effeithio ar hawliau pobl eraill. Golyga hyn fod rhaid ichi glirio cwlfer wedi blocio ar eich tir neu o dan eich eiddo.
Gall cwlferi fod yn beryglus Mae perygl ichi gael anaf, boddi neu fynd yn sownd drwy fynd i mewn i gwlfer. Mae cwlferi yn fannau cyfyng sy'n gallu cynnwys nwyon gwenwynig. Dim ond pobl gymwysedig, gyda chyfarpar priodol, ddylai fynd i mewn iddynt.
9. Melinau a choredau
Mae strwythur rheoli afon yn effeithio ar lefelau a llif afon: argae neu gored melin, er enghraifft. Os ydych yn berchen ar un, mae gofyniad cyfreithiol arnoch i gynnal a gweithredu'r strwythur yn gywir.
Mae angen trwyddedau cronni pan fyddwch yn dymuno creu argae ar gwrs dwˆr neu adeiladu cored. Nid yw'r awdurdodau rheoli risg yn annog adeiladu'r rhwystrau hyn oherwydd eu heffeithiau amgylcheddol.
Rhaid ichi hefyd gyflawni eich rhwymedigaethau o dan isddeddfau draenio tir, sy'n cael eu hesbonio yn Atodiadau 1 a 2. Os bydd unrhyw un yn dioddef colled neu ddifrod oherwydd i chi newid neu fethu â chynnal eich strwythur, gallant gyflwyno achos sifil yn eich erbyn. Rhaid ichi:
* gadw gatiau a sgriniau yn glir o rwystrau fel eu bod yn gweithio fel y dylent.
* cael trwydded tynnu dwˆr os ydych yn bwriadu cymryd dwˆ r o'r afon..
* cysylltu â'ch awdurdod rheoli risg os ydych chi eisiau adeiladu cored, llifddor neu strwythur rheoli arall, neu pe baech yn dymuno addasu strwythur presennol. Efallai y bydd angen caniatâd yr awdurdod arnoch, a thrwydded gronni gan Cyfoeth Naturiol Cymru.
Efallai hefyd y bydd angen ichi gynnwys hwylusfa neu sgrin pysgod wrth adeiladu, ailadeiladu neu ailwampio strwythur rheoli afon i unrhyw raddau.
Gallwch drafod cynnal a chadw a gweithrediad strwythurau rheoli afon gyda'ch awdurdod rheoli risg. Os ydych chi'n prynu eiddo sydd â strwythur rheoli afon, cysylltwch â'r awdurdod i'ch cyflwyno'ch hun. Os yw'ch strwythur ar brif afon, Cyfoeth Naturiol Cymru fydd eich awdurdod rheoli risg, ac os yw'ch strwythur ar gwrs dwˆ r cyffredin, naill ai'ch awdurdod lleol neu'ch Ardal Draenio Mewnol fydd yr awdurdod rheoli risg. Ceir rhagor o wybodaeth ar yr awdurdodau rheoli risg hyn yn Atodiadau 1 a 2. Gallwch ganfod beth sydd angen ichi ei wybod, sut y gallwch weithio gyda nhw a pha broblemau allai godi.
10. Cyrsiau dwˆ r llanw
Gall y llanw effeithio ar afonydd sy'n llifo i'r môr dros bellter maith i mewn i'r tir.
Os yw'r llanw'n effeithio ar y cwrs dwˆ r ar eich tir, mae'ch tir islaw'r terfyn llanw. Os felly, efallai y bydd angen trwydded forol arnoch gan Cyfoeth Naturiol Cymru cyn gwneud rhai mathau o waith. Mae'r drwydded hon yn ychwanegol at y caniatâd amddiffyn rhag llifogydd a ddisgrifir yn adran 5.
I gael rhagor o wybodaeth ar drwyddedu morol yng Nghymru ewch i https:// naturalresources.wales/applyfor-a-permit/marine-licensing/ marine-licences/?lang=cy.
11. Erydiad glannau afonydd
Mae llif dwˆ r yn treulio glannau afonydd yn naturiol gan achosi erydu. Gall culhau sianel yr afon, atgyfnerthu'r glannau yn y lle anghywir a gorbori'r glannau achosi mwy o erydu.
Fel arfer y tirfeddiannwr sy'n gyfrifol am waith i leihau erydu ar lannau afonydd. Dim ond lle mae erydu naturiol yn bygwth amddiffynfa rhag llifogydd y bydd yr awdurdod rheoli risg yn ymyrryd fel arfer. Mae'n debyg y bydd angen i'r awdurdod rheoli risg lleol gytuno i unrhyw waith i ddiogelu'r glannau. Bydd yn eich annog i ddefnyddio technegau peirianneg feddal, lle mae hynny'n bosibl. Golyga hyn ddefnyddio defnyddiau naturiol fel wal helyg pleth neu blannu i gyfyngu ar yr erydu, yn hytrach na cherrig bloc neu stanciau dalenni dur.
12. Rôl sefydliadau eraill
Archaeoleg
Eich awdurdod lleol sy'n gyfrifol am sicrhau bod ardaloedd o bwys archeolegol yn cael eu hamddiffyn rhag niwed a allai gael ei achosi gan waith mewn cyrsiau dwˆr neu gerllaw. Os gallai eich gwaith arfaethedig effeithio ar weddillion archeolegol, neu os ydych yn dod o hyd i weddillion archeolegol ar eich tir yn ystod y gwaith, dylech gysylltu â'ch awdurdod lleol. Bydd y swyddog archeolegol yn gallu rhoi cyngor pellach ichi.
Cadwraeth natur
Bydd angen caniatâd gan gorff cadwraeth arnoch ar gyfer gwaith mewn cwrs dwˆ r neu gerllaw, yn ogystal â chaniatâd yr awdurdod rheoli risg, os yw'ch gwaith arfaethedig:
* are on or may affect a site ar safle a ddiogelir gan y gyfraith, neu y gallai effeithio ar safle o'r fath, megis Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig
(SoDdGA) neu Ardal Cadwraeth Arbennig (ACA); neu
* ar safle sy'n cynnal rhywogaeth a ddiogelir gan y gyfraith, fel dyfrgwn neu lygod benron y dwˆr
Dan yr amgylchiadau hyn, rhaid ichi gysylltu â Cyfoeth Naturiol Cymru ar 0300 065 3000.
Mordwyo
Mae hawliau mordwyo cyhoeddus ar lawer o afonydd, ar y rhannau lle mae llanw'r môr yn effeithio ar eu llif. Efallai y bydd gan awdurdodau harbwr rywfaint o reolaeth yn y rhannau hyn. Fodd bynnag, nid oes unrhyw hawl fordwyo gyhoeddus ar y rhan fwyaf o gyrsiau dwˆr heb lanw, ond gall y cyhoedd ddefnyddio rhai afonydd a chamlesi penodol sy'n cael eu gweinyddu gan awdurdodau mordwyo, cwmnïau preifat neu Cyfoeth Naturiol Cymru.
13. Esboniad o'r termau
Prif afonydd
Mae prif afonydd fel arfer yn nentydd ac afonydd mwy, ond mae rhai yn gyrsiau dwˆr llai sydd ag arwyddocâd lleol. Llywodraeth Cymru sy'n penderfynu pa gyrsiau dwˆr sy'n brif afonydd.
Mae prif afonydd wedi'u marcio ar ddogfen swyddogol a elwir yn fap prif afonydd. Mae gan swyddfeydd lleol Cyfoeth Naturiol Cymru gopïau o'r mapiau hyn.
Gall prif afonydd gynnwys unrhyw strwythur sy'n rheoli neu'n rheoleiddio'r llif dwˆr o fewn sianel, i mewn iddi neu allan ohoni.
Cwrs dwˆr cyffredin
Cwrs dwˆ r cyffredin yw pob afon, ffrwd, ffos, draen, toriad, morglawdd, llifddor, charthffos (heblaw am garthffos gyhoeddus) a llwybr y mae dwˆ r yn llifo drwyddo, ond nad yw'n rhan o brif afon. Mae gan yr awdurdod lleol neu'r Ardal Draenio Lleol rymoedd ar gyrsiau dwˆ r cyffredin sy'n debyg i rymoedd Cyfoeth Naturiol Cymru ar brif afonydd.
Prif awdurdod llifogydd lleol Mae hyn yn golygu— awdurdodau unedol Cymru.
Ardal Draenio Mewnol
Caiff Ardaloedd Draenio Mewnol eu sefydlu mewn ardaloedd o ddraeniad arbennig a elwir yn ddosbarthau draenio. Mae eu swyddogaethau'n cynnwys goruchwylio draenio tir, rheoli lefel dwˆr a gwaith i reoli'r risg o lifogydd.
Cwlfer
Sianel neu bibell wedi'i gorchuddio i atal creu rhwystr gan adeiladwaith artiffisial ar draws cwrs dwˆr neu lwybr draenio.
Amddiffyn rhag llifogydd
Mae rhywfaint o ddeddfwriaeth yn dal i ddefnyddio'r term 'amddiffyn rhag llifogydd' neu 'ddraenio tir'. Rydym ni nawr yn cyfeirio at y gweithgareddau hyn
fel 'rheoli'r risg / perygl o lifogydd', ond efallai y defnyddir termau eraill at ddibenion cyfreithiol.
Gorlifdir
Mae gorlifdir yn ardal o dir y mae afon neu'r môr yn llifo drosti neu lle caiff dwˆr ei storio yn ystod llifogydd. Mae gorlifdir fel arfer yn ymestyn y tu hwnt i'r tir sy'n ffinio'n uniongyrchol â chwrs dwˆ r. Yn aml mae pwysau i adeiladu ar orlifdiroedd. Fodd bynnag, gall adeiladau neu wrthrychau artiffisial eraill greu rhwystrau ar orlifdiroedd, atal llif y dwˆr a dwysáu llifogydd.
Dwˆr daear
Dwˆ r daear yw'r holl ddwˆr sydd islaw wyneb y ddaear ac mewn cyswllt uniongyrchol â'r tir neu'r isbridd.
Dwˆ r ffo wyneb
Dwˆr glaw, yn cynnwys eira, yw dwˆr ffo wyneb. Mae'n ddwˆr ar wyneb y tir, pa un a yw'n symud neu beidio, nad yw wedi cyrraedd cwrs dwˆr, system ddraenio neu garthffos gyhoeddus.
Awdurdod rheoli risg
Mae gan yr awdurdodau rheoli risg canlynol rymoedd i reoli cyrsiau dwˆr a chyfrifoldebau i wneud hynny:
* Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC)
* Prif Awdurdodau Llifogydd Lleol;
Atodiad 1
Rôl Cyfoeth Naturiol Cymru
Cyfoeth Naturiol Cymru yw un o'r awdurdodau rheoli risg a ddiffiniwyd gan Ddeddf Rheoli Llifogydd a Dwˆr 2010. Mae diogelu amgylchedd afonydd a rheoli perygl llifogydd yn rhan o'i waith. Golyga hyn fod rhai o'i ddyletswyddau a'i rymoedd yn effeithio ar berchnogion glannau afonydd.
Cyfoeth Naturiol Cymru yw'r awdurdod rheoli risg y mae angen ichi gysylltu ag ef os hoffech ragor o wybodaeth am brif afonydd a materion yn ymwneud â llifogydd o brif afonydd ac o'r môr.
Grymoedd
Mae gan Cyfoeth Naturiol Cymru rymoedd i weithio ar brif afonydd (a ddiffinnir yn adran 13) a'r môr i reoli perygl llifogydd.
Mae'r grymoedd hyn yn ei alluogi i wneud gwaith. Fodd bynnag, nid oes rhaid iddo gynnal nac adeiladu gwaith newydd ar brif afonydd na'r môr. Mae'n annhebygol o gynnal cwrs dwˆr i wella amwynder afon neu o atal erydu lle nad yw'n cynyddu'r risg o lifogydd.
Gall gwaith i reoli'r risg o lifogydd gynnwys:
* adeiladu a chynnal asedau sy'n rheoli'r risg o lifogydd; er enghraifft, cloddiau llifogydd, a gwaith ar brif afonydd i reoli lefelau dwˆr ac i sicrhau y gall dwˆr llifogydd lifo'n rhwydd;
* gweithredu asedau rheoli risg llifogydd yn ystod llifogydd;
* carthu'r afon. Gall Cyfoeth Naturiol Cymru waredu deunydd ar dir sydd o fewn cyrraedd i fraich y peiriant carthu;
* cyhoeddi rhybuddion llifogydd.
Gall hefyd wneud gwaith i atal difrod amgylcheddol i gyrsiau dwˆr, neu i adfer cyflwr lle mae'r difrod eisoes wedi cael ei wneud.
Mae gan Cyfoeth Naturiol Cymru rym i wneud isddeddfau. Gall swyddfa Cyfoeth Naturiol Cymru roi ichi'r is-ddeddfau perthnasol ar gyfer lle'r ydych chi'n byw.
Gall Cyfoeth Naturiol Cymru roi rhybudd ichi os nad ydych wedi cynnal cwrs dwˆr ar eich tir sy'n achosi problemau, er enghraifft ei fod yn cynyddu'r perygl llifogydd.
Dyletswyddau
Mae gan Cyfoeth Naturiol Cymru rôl strategol o ran pob ffynhonnell o lifogydd ac erydu arfordirol yng Nghymru. Mae wedi gweithio gyda Llywodraeth Cymru ar strategaeth genedlaethol i Gymru. Mae'r strategaeth yn dangos sut y gall cymunedau, y sector cyhoeddus a sefydliadau eraill gydweithio i reoli'r risg. Mae hyn yn cynnwys datblygu strategaethau rheoli risg llifogydd gan brif awdurdodau llifogydd lleol fel y cynghorau sir.
Ceir gwybodaeth am y Strategaeth Genedlaethol i Gymru ar: http://gov.wales/ topics/environmentcountryside/ epq/flooding/nationalstrategy/ skip=1&lang=cy.
Mae gan Cyfoeth Naturiol Cymru hefyd ddyletswydd i hyrwyddo cadwraeth yr amgylchedd dwˆr, harddwch naturiol afonydd a gwlyptiroedd, a'r bywyd gwyllt sy'n byw yno. Mae'n asesu effeithiau unrhyw gynllun ar yr amgylchedd cyfan. Ar gyfer perchnogion glannau afonydd, golyga hyn y bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn asesu effeithiau amgylcheddol cynlluniau ar gyfer unrhyw waith mewn afonydd neu yn eu hymyl. Bydd yn trafod sut a phryd y gellir gwneud y gwaith i ddiogelu'r amgylchedd.
Atodiad 2
Rôl eich awdurdod lleol (ALl) a'ch Ardal Draenio Mewnol
Mae rhai awdurdodau lleol, yn ogystal ac Ardaloedd Draenio Mewnol, yn awdurdodau rheoli risg. Mae ganddynt rymoedd i reoli perygl llifogydd o gyrsiau dwˆ r cyffredin. Yn eu rôl yn rheoli'r risg o lifogydd, gelwir awdurdodau lleol yn Brif Awdurdodau Llifogydd Lleol.
Mewn ardaloedd a elwir yn ddosbarthiadau draenio mewnol, yr awdurdod rheoli risg yw'r Ardal Draenio Mewnol ar gyfer yr ardal, ac mae ganddo ef rymoedd ar gyrsiau dwˆ r cyffredin yn hytrach na'r awdurdod lleol.
Sefydlwyd Ardaloedd Draenio Mewnol mewn ardaloedd yng Nghymru lle mae anghenion draenio arbennig, a'u diben yw rheoli risg o lifogydd a lefelau dwˆ r ar ran eu cymuned.
I gael rhagor o wybodaeth neu i ganfod a yw'ch eiddo'n gorwedd mewn dosbarth draenio mewnol, cysylltwch â
Chyfoeth Naturiol Cymru,
Am ragor o wybodaeth cysylltech å'n rhif gofal cwsmeriaid neu ein llinnell ymholiadau 0300 065 3000.
|
cym_Latn
| 14,277
|
CC-MAIN-2023-23
| 0.999999
|
<urn:uuid:6c090152-dc1c-44f1-acdb-89c75d84cb5d>
|
https://senedd.cymru/media/lyfodaod/agr-ld16772-w.pdf
|
Adroddiad Interim
Asesiad o gynnydd a wnaed yn erbyn ein Cynllun Blynyddol 2024-25 yn ystod y cyfnod 1 Ebrill i 30 Medi 2024.
Hydref 2024
Mae'r Adroddiad Interim hwn yn cwmpasu'r cyfnod o 1 Ebrill tan 30 Medi 2024. Fe'i paratowyd ar y cyd, ac fe'i gosodir gerbron y Senedd, gan Archwilydd Cyffredinol Cymru a swyddfa Archwilio Cymru, yn unol â gofynion Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2013.
Mae'r Adroddiad Interim yn cynnwys asesiad o i ba raddau y mae:
* arfer swyddogaethau'r Archwilydd Cyffredinol a Swyddfa Archwilio Cymru wedi bod yn gyson â'r Cynllun Blynyddol a baratowyd ar gyfer 2024-25.
* cynnydd wedi cael ei wneud tuag at gyflawni'r blaenoriaethau a gyflwynir yn y Cynllun; ac
* y mae cynnydd wedi cael ei wneud tuag at gyrraedd ein targedau dangosydd perfformiad allweddol.
Archwilio Cymru yw enw cyfunol anstatudol Archwilydd Cyffredinol Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru, sy'n endidau cyfreithiol ar wahân gyda'u swyddogaethau cyfreithiol eu hunain. Nid yw Archwilio Cymru yn endid cyfreithiol. O ganlyniad, yn y Cynllun hwn, cyfeiriwn yn benodol at yr Archwilydd Cyffredinol neu Swyddfa Archwilio Cymru mewn adrannau pan fo angen manylder cyfreithiol.
Os bydd angen y cyhoeddiad hwn arnoch ar ffurf a/neu iaith arall, neu os bydd gennych unrhyw gwestiynau ynglŷn â'i gynnwys, cysylltwch â ni drwy ddefnyddio'r manylion isod.
Archwilio Cymru
1 Cwr y Ddinas Stryd Tyndall Caerdydd CF10 4BZ
Ffôn
02920 320 500
E-bost
email@example.com
Gwefan
archwilio.cymru
X
@WalesAudit
Rydym yn croesawu gohebiaeth a galwadau ffôn yn Gymraeg a Saesneg.
Ni fydd gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi.
We welcome correspondence and telephone calls in Welsh and English.
Corresponding in Welsh will not lead to delay.
Mae'r ddogfen hon hefyd ar gael yn Gymraeg.
This document is also available in Welsh.
Cynnwys
Rydym yn falch i gyflwyno ein Adroddiad Interim ar gyfer 2024.
We are pleased to present our Interim Report for 2024.
Mae'r Adroddiad hwn yn disgrifio'r cynnydd a wnaed gennym yn ystod y cyfnod o 1 Ebrill i 30 Medi 2024 ar gyflawni'r rhaglenni gwaith a nodwyd yn ein Cynllun Blynyddol ar gyfer 2024-25. Rydym hefyd yn adrodd ar y cynnydd a wnaed tuag at gyflawni ein targedau dangosyddion perfformiad allweddol, er na allwn adrodd yn erbyn nifer o'r dangosyddion tan yn ddiweddarach yn y flwyddyn ariannol.
Gwnaethom gynnydd da o ran darparu rhaglen gynhwysfawr ac effeithiol o waith archwilio. Cwblhawyd pob archwiliad o gyfrifon y GIG 2023-24 erbyn mis Mehefin 2024, a chwblhawyd yr holl archwiliadau a drefnwyd o gyfrifon llywodraeth ganolog erbyn mis Medi 2024. Rydym hefyd ar y trywydd iawn i ardystio'r rhan fwyaf o gyfrifon llywodraeth leol 2023-24 a baratowyd ar amser erbyn y dyddiad cau ar 30 Tachwedd.
Gwnaethom gyflwyno deg allbwn adroddiad cenedlaethol yn y cyfnod o 1 Ebrill i 30 Medi 2024 o'n rhaglen astudiaethau cenedlaethol. Mae'r gwaith hwn yn chwarae rhan allweddol wrth gefnogi gwaith Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus y Senedd wrth ystyried sut mae adnoddau'n cael eu defnyddio wrth gyflawni swyddogaethau cyhoeddus. Fe wnaethom hefyd barhau i lywio ein gwaith archwilio perfformiad lleol i fynd i'r afael â'r heriau sy'n esblygu y mae cyrff a archwilir yn eu hwynebu.
O ran ein blaenoriaethau gwella busnes tymor hwy, rydym bellach wedi rhoi cynlluniau clir ar waith i ddal i fyny â'r ôl-groniad ar ôl y pandemig a chyflwyno'r amserlenni ar gyfer cyflawni ein gwaith llywodraeth leol a'r GIG. Gwnaethom gynnydd da hefyd o ran cyflwyno dull mwy systematig o wneud gwaith dilynol, a dadansoddiad ariannol a chanlyniadau cryfach yn ein gwaith archwilio perfformiad.
Er mwyn ehangu ymgysylltiad â'n gwaith, rydym bellach yn y camau olaf o baratoi fersiwn fyw ar-lein o'n rhaglen astudiaethau cenedlaethol, ac o ailddatblygu'r rhan o'n gwefan lle rydym yn hyrwyddo enghreifftiau o arfer da. Ac rydym wedi buddsoddi ymhellach yn ein cynlluniau hyfforddeiaethau a phrentisiaethau, ac wedi lansio strategaeth gweithlu hirdymor ar gyfer sicrhau a datblygu adnoddau pobl angenrheidiol Archwilio Cymru.
Rydym wedi ymrwymo i adeiladu ar y momentwm hwn ar gyfer gweddill y flwyddyn, gan ddefnyddio ein safbwynt a'n harbenigedd unigryw i sicrhau pobl bod arian cyhoeddus yn cael ei reoli'n dda, i esbonio sut mae'r arian hwnnw'n cael ei wario, ac i ysbrydoli'r sector cyhoeddus i wella.
Adrian Crompton Archwilydd Cyffredinol Cymru
Dr Ian Rees Cadeirydd Swyddfa Archwilio Cymru
Cyflawni Archwiliadau
Gwaith archwilio lleol
1 Rydym yn gwneud gwaith archwilio lleol yn y mwyafrif o gyrff cyhoeddus yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys archwiliadau o gyfrifon a gwaith archwilio perfformiad lleol yn bennaf. Darperir rhestr gynhwysfawr o'r cyrff cyhoeddus a'r math o waith archwilio lleol a wneir yn y cyrff hynny yn ein Cynllun Blynyddol ar gyfer 2024-25.
2 Maes mwyaf ein gwaith lleol yw archwilio cyfrifon dros 800 o gyrff cyhoeddus ledled Cymru. Mae ein gwaith cyfrifon yn darparu asesiad annibynnol ac arbenigol parhaus i'r Senedd, y cyrff a archwilir a'r cyhoedd ehangach o reolaeth a chydnerthedd ariannol ar draws y sector cyhoeddus.
3 Ar 30 Medi 2024, roedd gwaith yn parhau i gwblhau ein harchwiliadau o gyfrifon 2023-24 ar draws gwahanol sectorau. Fe wnaethom gwblhau ein gwaith cyfrifon yng nghyrff y GIG ym mis Mehefin 2024 yn unol â'n cynllun cyflawni. Erbyn diwedd mis Medi 2024, roedd yr holl archwiliadau a drefnwyd o gyfrifon 2023-24 llywodraeth ganolog wedi'u cwblhau hefyd.
4 Mewn llywodraeth leol, er bod cyflawni archwiliadau o gyfrifon erbyn y dyddiad terfyn o 30 Tachwedd yn parhau i fod yn her, bydd yr holl gyfrifon awdurdodau unedol a baratowyd yn brydlon yn cael eu hardystio erbyn y dyddiad terfyn presennol o 30 Tachwedd. Rydym hefyd yn bwriadu cwblhau gwaith archwilio cyfrifon ar gyfer pob awdurdod tân ac achub a chronfa bensiwn llywodraeth leol, tri o'r pedwar awdurdod heddlu, a dau o'r tri awdurdod parc cenedlaethol, erbyn diwedd mis Tachwedd 2024.
5 Yn ystod hanner cyntaf y flwyddyn, fe wnaethom hefyd barhau i lunio a chyflawni gwaith archwilio perfformiad lleol i fynd i'r afael â'r heriau sy'n esblygu a wynebir gan ein cyrff a archwilir, a lle'n berthnasol ac yn ymarferol i helpu i gyflawni dyletswyddau ymchwiliadau datblygu cynaliadwy'r Archwilydd Cyffredinol.
6 Hyd yma, mae hyn wedi cynnwys:
* Yn y GIG, gwaith i adolygu'r dull o nodi a chyflawni arbedion ariannol, rheoli'r galw am ofal brys ac argyfwng, a ffactorau iechyd a gofal cymdeithasol sy'n effeithio ar ryddhau cleifion yn amserol; rydym hefyd wedi bwrw ymlaen â gwaith cynllunio ar gyfer adolygiadau Cymru gyfan o ôl-groniadau rhestrau aros a thrawsnewid digidol y GIG.
* Mae gwaith ym mhob un o'r 22 cyngor ar eu cynaliadwyedd ariannol wedi'i gwblhau ac mae adroddiad cenedlaethol wedi'i ddrafftio yn amlinellu ffactorau sy'n effeithio ar allu'r sector i ateb y galw cynyddol a phwysau ariannol. Mae gwaith maes ym mhob cyngor ar ba mor effeithiol y maent yn comisiynu gwasanaethau ar y gweill. Mae gwaith sicrwydd ac asesu risg yn cael ei gyflwyno i bob cyngor tra bod archwiliadau pwrpasol lleol yn parhau i gael eu cyflawni.
7 Darperir rhagor o wybodaeth am gynnydd a wnaed tuag at fynd i'r afael ag ôl-groniad etifeddiaeth COVID yn ein gwaith archwilio lleol a dod â'n rhaglenni mawr o waith yn ôl i amserlenni cyn y pandemig yn adran Gwella Busnes yr adroddiad hwn.
Astudiaethau cenedlaethol
8 Rydym yn cyflawni rhaglen barhaus o astudiaethau cenedlaethol. Mae'r rhain yn cynnwys astudiaethau eraill sy'n canolbwyntio ar y GIG a llywodraeth leol yn ogystal â'n rhaglenni archwilio lleol yn y sectorau hynny. Rydym hefyd yn paratoi allbynnau ychwanegol yn tynnu sylw at themâu cyffredin o'n gwaith archwilio lleol. Mae ein Cynllun Blynyddol ar gyfer 2024-25 yn cynnwys manylion am astudiaethau cenedlaethol a oedd ar y gweill ar 31 Mawrth 2024 ac am waith newydd yr oeddem yn bwriadu ei ddechrau yn 2024-25.
9 Mae'r tabl isod yn rhestru deg allbwn adroddiad cenedlaethol o wahanol fathau a gyflawnwyd gennym yn ystod y cyfnod rhwng 1 Ebrill a 30 Medi 2024. Maent wedi'u grwpio yn ôl y brif thema y maent yn ymwneud â hi ond gallent fod yn berthnasol i fwy nag un thema.
10 Rydym yn parhau i adolygu ein rhaglen o astudiaethau yn rheolaidd, gan gymryd i ystyriaeth yr amgylchedd sy'n esblygu yn allanol, ein darpariaeth adnoddau ein hunain a chapasiti cyrff a archwilir i ymgysylltu â ni. Dros y cyfnod adrodd, rydym wedi bwrw ymlaen â gwaith i sefydlu tudalen Blaenraglenni benodol ar ein gwefan i ddarparu gwybodaeth gyfredol am astudiaethau gweithredol.
11 Rydym yn cynnal hyblygrwydd digonol fel y gallwn ymateb yn effeithiol i faterion sy'n dod i'r amlwg sydd o bwys cyhoeddus neu seneddol. Gallai allbynnau ychwanegol hefyd ddod i'r amlwg o waith ymchwil a datblygu parhaus.
Allbynnau adrodd cenedlaethol a gwblhawyd yn ystod y cyfnod adrodd
Cefnogi craffu ac atebolrwydd effeithiol
Cefnogi gwaith y Senedd
12 Yn ystod y cyfnod adrodd, fe wnaeth ein gwaith barhau i chwarae rhan allweddol o ran cefnogi gwaith Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus y Senedd yn ei ystyriaeth o sut y defnyddir adnoddau wrth gyflawni swyddogaethau cyhoeddus.
13 Roedd yr allbynnau o'n gwaith yn cefnogi wyth cyfarfod ffurfiol o'r Pwyllgor. Roedd hyn yn cynnwys briffio'r Pwyllgor ar allbynnau'r adroddiad cenedlaethol a gyhoeddwyd yn y cyfnod (o'r rhestr uchod), yn ogystal â'n hadroddiad ym mis Mawrth 2024 ar Cefnogi Wcreiniaid yng Nghymru.. Ymhlith pethau eraill, gwnaethom hefyd gefnogi paratoi deunydd briffio ar gyfer sesiynau tystiolaeth y Pwyllgor ar Gyllid a llywodraethu'r GIG; a chynigiwyd ein persbectif gan fod y Pwyllgor yn paratoi adroddiadau ar gyfrifon Amgueddfa Cymru ar gyfer 2021-22 ac ar ddiogelwch adeiladau.
14 Rydym wedi parhau i ymgysylltu â thimau clercio ac ymchwil i bwyllgorau eraill y Senedd i drafod ein gwaith lle mae hyn o ddiddordeb i'r ddwy ochr. Er enghraifft, yn ystod y cyfnod buom yn ymgysylltu â'r rhai sy'n cefnogi'r Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai i rannu manylion am ein gwaith tai fforddiadwy o ystyried ei berthnasedd i ymchwiliad y Pwyllgor ar gyflenwad tai cymdeithasol.
Cefnogi pwyllgorau archwilio a chraffu cyrff cyhoeddus
15 Trwy gydol y cyfnod adrodd, fe wnaethom fynychu cyfarfodydd pwyllgorau archwilio a chraffu cyrff cyhoeddus yng Nghymru yn rheolaidd i ddarparu gwybodaeth friffio ac adrodd ar ein gwaith archwilio lleol.
16 Fe wnaethom hefyd barhau ein sesiynau briffio rheolaidd ar faterion yn ymwneud ag archwiliadau i grwpiau Cadeiryddion Pwyllgorau Archwilio a Chyfarwyddwyr Cyllid y GIG, Grŵp Cymdeithas Trysoryddion Cymru llywodraeth leol, a'r Grŵp Cadeiryddion Pwyllgorau Archwilio Llywodraeth Ganolog.
Cefnogi'r cyhoedd a'u cynrychiolwyr lleol
17 Rydym yn derbyn gohebiaeth yn rheolaidd gan y cyhoedd, eu cynrychiolwyr etholedig lleol a chenedlaethol ac eraill sy'n codi pryderon posibl ynghylch stiwardiaeth arian ac asedau cyhoeddus.
18 Yn ystod y cyfnod adrodd, fe wnaethom dderbyn 52 eitem o ohebiaeth a sicrhau ein bod yn ymateb i'r pryderon hynny mewn ffordd deg, gymesur, a phroffesiynol. Hefyd, cysylltodd 8 o unigolion â ni rhwng 1 Ebrill a 30 Medi 2024 yn dynodi eu bod yn dymuno gwneud datgeliad chwythu'r chwiban.
Gwella busnes
19 Yn ein Strategaeth ar gyfer 2022 i 2027, fe wnaethom nodi tri maes pwyslais lle'r ydym yn blaenoriaethu camau i helpu Archwilio Cymru gyflawni ei weledigaeth gyffredinol.
Rhaglen archwilio strategol, ddeinamig o ansawdd uchel
Dull wedi'i dargedu ac sy'n cael effaith ar gyfathrebu a dylanwadu
Diwylliant a model gweithredu sy'n ein galluogi i ffynnu
20 Yn ein Cynllun Blynyddol ar gyfer 2024-25, fe wnaethom gyflwyno ein blaenoriaethau cynllunio busnes ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol, yn cyd-fynd â'r meysydd pwyslais strategol y maent yn gysylltiedig â nhw. Mae'r tablau canlynol yn nodi'r cynnydd yr ydym wedi ei wneud tuag at gyflawni pob un o'r blaenoriaethau hynny dros y cyfnod 1 Ebrill i 30 Medi 2024.
Rhaglen archwilio strategol, ddeinamig o ansawdd uchel
Blaenoriaethau
Yr hyn a gyflawnwyd hyd yma yn 2024-25
Dod â'r amserlen ar gyfer cyflawni gwaith archwilio cyfrifon yn nes yn unol â therfynau amser Llywodraeth Cymru (15 Gorffennaf ar gyfer y GIG a 30 Tachwedd ar gyfer llywodraeth leol).
Statws: Ar y trywydd iawn yn bennaf ond angen rhywfaint o welliant pellach
Sylwadau:
Ardystiwyd holl gyfrifon 2023-24 y GIG a llywodraeth ganolog a drefnwyd yn brydlon. Er bod cyflawni'r archwiliadau o gyfrifon y sector llywodraeth leol erbyn dyddiad terfyn 30 Tachwedd yn parhau i fod yn her, bydd yr holl gyfrifon llywodraeth leol a baratowyd yn brydlon yn cael eu hardystio erbyn y dyddiad terfyn.
Rydym hefyd wedi rhoi cynlluniau eglur ar waith i ddal i fyny â'r ôl-groniad yn ein gwaith llywodraeth leol a GIG i ganiatáu i ni leihau'r amserlenni ar gyfer cyflawni dros y tair blynedd nesaf.
Yn y cyfnod adrodd hwn, rydym wedi.
* Cytuno ar fanylion cynllun adfer i fynd â ni hyd at 2026.
* Gweithio gyda thrysorwyr llywodraeth leol i sefydlu cynllun tair blynedd eglur i baratoi cyfrifon erbyn 30 Mehefin bob blwyddyn ac iddynt gael eu harchwilio erbyn 30 Tach 2024, 31 Hyd 2025 a 30 Medi 2026.
* Gweithio yn agos gyda'r sector llywodraeth leol i geisio gwella prydlondeb ac ansawdd cyfrifon drafft a gyflwynir i gael eu harchwilio, er bod hyn yn dal i fod yn her i rai cyrff llywodraeth leol.
* Dechrau gwaith i sicrhau bod ein prosesau recriwtio a dethol mor effeithlon â phosibl i alluogi swyddi gwag gael eu llenwi'n brydlon. Dros y cyfnod, rydym wedi llwyddo i recriwtio 27 o weithwyr dan hyfforddiant, 6 o brentisiaid a 2 o archwilwyr uwch ynghyd ag archwilwyr wrth gefn i helpu i roi gwaith yn ôl ar y trywydd iawn.
Blaenoriaethau
Dod â'r amserlen yn nes ar gyfer cwblhau gwaith perfformiad lleol fel bod y rhan fwyaf o'r gwaith yn cael ei gwblhau yn ystod y flwyddyn.
Yr hyn a gyflawnwyd hyd yma yn 2024-25
Statws: Ar y trywydd iawn yn bennaf ond angen rhywfaint o welliant pellach
Sylwadau:
Yn y cyfnod adrodd, rydym wedi:
* Rhoi cynlluniau clir ar waith i ailbroffilio ein rhaglenni archwilio lleol yn y GIG a llywodraeth leol i fynd i'r afael â rhan sylweddol o'n hôl-groniad, a chyfleu'r newidiadau hynny i gyrff a archwilir.
* Sicrhau bod ein trefniadau adnoddau yn rhoi blaenoriaeth i leihau'r ôl-groniad yn ein rhaglenni archwilio lleol, wrth reoli'r effaith ar waith arall.
* Datblygu recriwtio allanol ar gyfer swyddi gwag er mwyn dod â ni'n ôl yn nes at ein sefydliad unwaith y bydd staff newydd wedi sefydlu.
* Defnyddio ein cronfa contractwyr i sicrhau adnoddau tymor byr ychwanegol i gefnogi gwaith prosiect.
* Bwrw ymlaen â gwaith prosiect a fydd yn gwella gwybodaeth reoli am gyflawni ein prosiectau a'n rhaglenni archwilio.
* Gwneud cynnydd da gyda gwaith prosiect arall yn ystod y flwyddyn.
Blaenoriaethau
Ymgorffori'n llawn safonau archwilio newydd a safonau eraill a gyflwynwyd yn ddiweddar, gan nodi pwyntiau dysgu allweddol a chwmpas ar gyfer effeithlonrwydd.
Yr hyn a gyflawnwyd hyd yma yn 2024-25
Statws:
Ar y trywydd iawn
Sylwadau:
Mae adolygiadau diweddar o Adran Sicrhau Ansawdd ICAEW yn dynodi nad yw ansawdd ein gwaith wedi cael ei effeithio'n negyddol gan gyflwyniad y Safon Ansawdd Archwilio newydd. Fodd bynnag, nodwyd rhai pwyntiau dysgu a darparwyd hyfforddiant dilynol priodol i staff.
Yn 2024-25, ail flwyddyn gweithredu'r Safon newydd, rydym wedi gweld arbedion effeithlonrwydd pendant oherwydd y dull archwilio diwygiedig ar gyfer cyrff GIG ac yn disgwyl addaliadau cymedrol ar draws ein harchwiliadau GIG ar gyfer 2023-24.
Yn ystod gweddill y flwyddyn, byddwn yn monitro i ba raddau y mae arbedion effeithlonrwydd hefyd yn cael eu sicrhau ar gyfer archwiliadau llywodraeth leol ac yn parhau i geisio dysgu gwersi a mireinio ein dull ymhellach.
Hyd yma yn 2024-25, rydym hefyd wedi:
* Cwblhau hyfforddiant diweddaru ISA 315 ar gyfer archwiliadau 2023-24.
* Ystyried y cwmpas i awtomeiddio ein platfform meddalwedd archwilio cyfrifon ymhellach.
* Gwneud diwygiadau i'n llawlyfr cyflawni archwiliadau perfformiad a chwblhau adolygiad gwireddu buddion.
* Diweddaru ein Cod Ymarfer Archwilio i gymryd Safonau Moesegol 2024 i ystyriaeth, a byddwn yn cyflwyno deunyddiau hyffordd wedi'u diweddaru yn fuan.
Blaenoriaethau
Cyflwyno dull mwy systematig o waith dilynol ac olrhain gweithredu argymhellion archwilio gan gyrff cyhoeddus.
Mwy o bwyslais ar werth am arian drwy ddadansoddiad ariannol a chanlyniadau cryfach yn ein gwaith archwilio perfformiad.
Yr hyn a gyflawnwyd hyd yma yn 2024-25
Statws:
Ar y trywydd iawn
Sylwadau:
Yn ystod y cyfnod adrodd, rydym wedi dechrau ymwreiddio prosesau archwilio perfformiad newydd i nodi ymatebion rheolwyr o gyrff a archwilir i'n hargymhellion yn systematig ac yn gyson. Cefnogwyd hyn gan ddatblygiad cronfa ddata argymhellion i olrhain gweithrediad yn well (lle'u derbynnir gan y cyrff a archwilir) ac i helpu i flaenoriaethau unrhyw waith archwilio dilynol sydd wedi'i dargedu mwy.
Mae ein gwaith ar y flaenoriaeth hon yn adeiladu ar hyfforddiant staff perthnasol a ddarparwyd yn 2023-24, a fydd yn cael ei ymwreiddio ymhellach trwy newidiadau i'n templedi adrodd a fydd yn cael eu cyflwyno erbyn dechrau 2025-26.
Bydd cynllunio ar gyfer ein rhaglenni gwaith lleol a chenedlaethol yn 2025-26 yn ystod gweddill y flwyddyn ariannol hon yn cynnwys ystyriaeth eglur o waith dilynol.
Status: Ar y trywydd iawn yn bennaf ond angen rhywfaint o welliant pellach
Sylwadau:
Rydym yn dechrau gweld y pwyslais mwy hwn yn cael ei adlewyrchu ar draws brosiectau gweithredol a gwaith a gyhoeddwyd yn ddiweddar, gan gynnwys ar Dai Fforddiadwy, Teithio Llesol, a Cynllun Peilot Paru Data Fferylliaeth Gymunedol a'n hadroddiad diweddar ar ganlyniadau'r Fenter Twyll Genedlaethol.
Yn ystod y chwe mis diwethaf, rydym hefyd wedi:
* Ymwreiddio ystyriaeth gryfach o waith dadansoddi ariannol a chanlyniadau yn gynharach yn y cyfnod cynllunio prosiect ar gyfer gwaith newydd.
* Archwilio opsiynau sydd ar gael a chostau hyfforddiant i gefnogi datblygiad sgiliau cysylltiedig, gan gynnwys gweithio gyda CIPFA i gefnogi eu gwaith o ddatblygu cymhwyster archwilio perfformiad newydd posibl.
Dull wedi'i dargedu ac sy'n cael effaith ar gyfathrebu a dylanwadu
Blaenoriaethau
Yr hyn a gyflawnwyd hyd yma yn 2024-25
Defnyddio ein gwefan ar ei newydd wedd i ymestyn ein cyrhaeddiad a gwella mynediad at ein gwaith archwilio cyhoeddedig, byw ac sydd ar ddod.
Statws: Ar y trywydd iawn yn bennaf ond angen rhywfaint o welliant pellach
Sylwadau:
Yn ystod y cyfnod adrodd, rydym wedi parhau i ddatblygu ein gwefan ar ei newydd wedd, gan adeiladu ar y gwaith paratoi a gwblhawyd yn 2023-24.
Rydym bellach ar y camau olaf o baratoi fersiwn ar-lein fyw o'n blaenraglen o astudiaethau cenedlaethol, sy'n cynnig gwybodaeth gryno am astudiaethau unigol a safbwynt cyfredol ar gynnydd a wnaed.
Eleni, rydym hefyd yn treialu'r defnydd o grynodebau rhyngweithiol o'n prif adroddiadau, gan ddechrau gyda chyhoeddiadau corfforaethol allweddol fel ein Cynllun Blynyddol, gyda'r nod o ddefnyddio'r dull hwn yn ehangach yn y tymor hwy. Mae cynnydd yn ystod chwe mis cyntaf y flwyddyn wedi gweld datblygu templedi a'r platfform i'n galluogi i gyhoeddi dogfennau rhyngweithiol.
Hefyd, rydym wrthi'n gweithio gyda chontractwyr i adolygu ein trefniadau ar gyfer paratoi a dylunio adroddiadau archwilio, gan gynnwys y trefniadau hyfforddi cysylltiedig ar gyfer staff. Mae'r gwaith hwn wedi cynnwys treialu'r defnydd o adroddiadau archwilio mwy cryno ar gyfer llywodraeth leol a monitro effaith y newidiadau trwy gasglu adborth gan staff a chynghorwyr. Nod cyffredinol y prosiect hwn yw gwneud ein hadroddiadau yn fyrrach ac yn haws i'w darllen, fel eu bod yn diwallu anghenion ein cynulleidfaoedd ac yn bodloni gofynion ansawdd newydd yn well.
Blaenoriaethau
Cynyddu mynediad at arferion da a mewnwelediadau yn ystod ac ar ôl cwblhau ein gwaith archwilio, ac ymgysylltiad â nhw.
Yr hyn a gyflawnwyd hyd yma yn 2024-25
Statws:
I'w gadarnhau
Sylwadau:
Dros y cyfnod adrodd, bu sylw cryf yn y cyfryngau i'r wybodaeth sydd wedi'i chynnwys yn sawl un o'n hadroddiadau cyhoeddedig. Ym mis Medi, roedd hyn yn cynnwys sylw eang gan y BBC, ITV, cyfryngau lleol a chyhoeddiadau arbenigol i'n hadroddiadau ar Dai Fforddiadwy,
Llywodraethiant Awdurdodau Tân ac Achub, and Teithio Llesol.
Cynhaliwyd digwyddiad arfer da gennym ym mis Mai hefyd, o'r enw Pwyllgorau Archwilio: arferion effeithiol ac effaith gadarnhaol a roddodd gyfle i rannu dysgu a phrofiadau o archwiliadau ymhlith cynrychiolwyr o bob rhan o'r sector cyhoeddus yng Nghymru.
Rydym wrthi'n ailddatblygu'r rhan o'n gwefan lle'r ydym yn hyrwyddo enghreifftiau o arfer da a gwybodaeth sy'n ategu ein gwaith archwilio, mewn ffordd a fformat sy'n ddifyr i randdeiliaid.
Diwylliant a model gweithredu sy'n ein galluogi i ffynnu
Blaenoriaethau
Yr hyn a gyflawnwyd hyd yma yn 2024-25
Datblygu a gweithredu rhaglen monitro ansawdd tair blynedd i gefnogi ein dull sefydliad cyfan o reoli'r risg i ansawdd archwilio.
Statws: Angen gwella
Sylwadau:
Ym mis Mehefin 2024, cadarnhaodd Adran Sicrhau Ansawdd ICAEW eu bod o'r farn bod ein dull arfaethedig o ddatblygu rhaglen monitro ansawdd yn briodol o ystyried ein maint a'n graddfa. Ar ôl derbyn yr adborth, rydym wedi dechrau cynllunio rhaglen waith â phwyslais ar gyfer y tair blynedd nesaf.
Mae'r amserlen gyffredinol yn rhoi rhywfaint o hyblygrwydd i ni o ran gwneud ein gwaith yn raddol ac rydym yn chwilio am adnoddau ychwanegol i gefnogi'r gwaith hwn.
Yn unol â safonau archwilio, mae'n ofynnol i ni sefydlu proses monitro ac adfer i fonitro a rheoli risgiau ar draws ein system o reoli ansawdd. Yn ystod y cyfnod adrodd, rydym wedi gweithio ar draws y sefydliad i adolygu ein trefniadau rheoli risg a chynnwys cofrestrau risg i hysbysu ein pwyslais ar fonitro ansawdd.
Blaenoriaethau
Cyflwyno cynllun gweithlu sefydliad cyfan wedi'i gynllunio i ddiwallu anghenion staffio presennol ac i gynllunio ar gyfer anghenion staffio yn y dyfodol yn well.
Buddsoddi ymhellach yn ein cynlluniau hyfforddai a phrentisiaethau i gryfhau maes yr ymgeiswyr a rhoi mwy o sylw i waith archwilio perfformiad.
Yr hyn a gyflawnwyd hyd yma yn 2024-25
Statws: Ar y trywydd iawn
Sylwadau:
Lansiwyd Strategaeth Gweithlu sefydliad cyfan gennym ym mis Medi 2024, sy'n cyflwyno gweledigaeth tymor hwy ar gyfer sicrhau a datblygu'r adnoddau pobl Archwilio Cymru angenrheidiol, gan gynnwys sgiliau a galluoedd.
Yn ystod blwyddyn gyntaf y Strategaeth, rydym yn canolbwyntio ar bedwar maes blaenoriaeth:
* Rheoli talent a chynllunio olyniaeth
* Datblygu sgiliau
* Mynd i'r afael â'r ôl-groniad archwilio – recriwtio, cadw a chapasiti
* Dyluniad, swyddogaethau ac adnoddau sefydliadol
Rydym wedi sefydlu amrywiaeth o fesurau perfformiad i ddarganfod a yw'r camau cynllunio busnes sy'n llifo o'r Strategaeth yn cyflawni fel y bwriadwyd, a bydd y mesurau hyn yn cael eu monitro yn rheolaidd gan ein Tîm Arweinyddiaeth Gweithredol, a Phwyllgor Cydnabyddiaeth Ariannol ac Adnoddau Dynol y Bwrdd.
Statws: Ar y trywydd iawn yn bennaf ond angen rhywfaint o welliant pellach
Sylwadau:
Yn ystod y cyfnod adrodd, fe wnaethom gynnal ymgyrch recriwtio eang ar gyfer y rownd ddiweddaraf o dderbyniad hyfforddeion a phrentisiaid a chawsom lefel ardderchog o ddiddordeb. Fe wnaethom lwyddo i benodi'r nifer ddymunol o ymgeiswyr. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod bod gennym waith i'w wneud o hyd i wneud yn siŵr ein bod yn estyn allan i ymgeiswyr o gymunedau mwy difreintiedig.
Fe wnaethom gynnydd da hefyd yn ystod hanner cyntaf 202425 o ran datblygu'r elfen sgiliau archwilio perfformiad ar gyfer hyfforddeion a phrentisiaid, a ategir gan brofiad gwaith ymarferol. Bydd y gwaith datblygu hwn yn parhau yn ystod gweddill 2024-25.
Yn fuan, byddwn yn dechrau paratoadau ar gyfer ein derbyniad hyfforddeion a phrentisiaid ar gyfer 2025, â phwyslais penodol ar sut y mae angen i ni lunio ein prosesau allgymorth a recriwtio i ddiwallu anghenion ein strategaeth gweithlu ym maes archwilio perfformiad yn llawn.
Blaenoriaethau
Annog mwy o weithio wyneb yn wyneb o fewn ein model gweithio hybrid, er mwyn sicrhau amgylchedd cynhyrchiol, cydweithredol a dymunol ar gyfer darparu gwaith o ansawdd uchel.
Yr hyn a gyflawnwyd hyd yma yn 2024-25
Statws: Ar y trywydd iawn
Sylwadau:
Rydym wedi canolbwyntio ar sicrhau llety o ansawdd uchel ond cost-effeithiol gyda mewnbwn gan staff i ddiwallu eu hanghenion orau, i helpu i annog a chefnogi mwy o weithio wyneb yn wyneb i wireddu'r buddion busnes a llesiant cysylltiedig. Rydym bellach yn cynllunio rhan olaf ein strategaeth ystadau yn dilyn symudiadau llwyddiannus mewn swyddfeydd yng Nghaerdydd ac yn y gogledd, a byddwn yn symud i swyddfa newydd yn y gorllewin ym mis Ebrill 2025.
Mae ein timau corfforaethol yn parhau i gydweithio'n rheolaidd yn ein prif swyddfa yng Nghaerdydd, gan ystyried y galw am eu gwasanaethau yn ogystal ag anghenion y timau priodol. O fewn y Gwasanaethau Archwilio, mae gwaith wedi parhau i sicrhau cymysgedd priodol o weithio wyneb yn wyneb ac ar-lein, gyda staff archwilio cyfrifon fel arfer yn gweithio o'r swyddfa 2-3 diwrnod yr wythnos tra bod staff archwilio perfformiad yn cael cyfarfodydd tîm personol wedi'u trefnu'n rheolaidd ochr yn ochr â gwaith personol ar gyfer gweithgareddau prosiect a chorfforaethol penodol.
Yn ystod y cyfnod adrodd, fe wnaethom lansio cynllun peilot oriau cywasgedig bob pythefnos i gynnig hyblygrwydd o fewn ein model gweithio hybrid a chefnogi cydbwysedd iach rhwng bywyd a gwaith.
Mae cynnal yr amodau ar gyfer gweithio hybrid gwych wedi parhau i fod yn bwyslais i'n timau TG ac Ystad gan sicrhau bod offer a systemau ar gael, ac rydym yn parhau i ymateb i adborth gan staff.
Dangosyddion perfformiad allweddol
21 Caiff y sefyllfa ar 30 Medi 2024 o ran cyrraedd y 18 o dargedau dangosydd perfformiad allweddol a nodir yn ein Cynllun Blynyddol ar gyfer 2024-25 ei chrynhoi isod. Yn yr arddangosyn, mae rhai o'r rhifau wedi eu talgrynnu i'w gwneud yn haws eu darllen a'u cymharu.
Rhaglen archwilio strategol, ddeinamig o ansawdd uchel
Dull wedi'i dargedu ac sy'n cael effaith ar gyfathrebu a dylanwadu
Diwylliant a model gweithredu sy'n ein galluogi i ffynnu
1 Heb gynnwys amcangyfrifon allyriadau'r gadwyn gyflenwi yr adroddir arnynt ar wahân yn ein Hadroddiad Cynaliadwyedd blynyddol.
Archwilio Cymru 1 Cwr y Ddinas Stryd Tyndall Caerdydd CF10 4BZ
Ffôn: 029 2032 0500
Ffôn Testun: 029 2032 0660
E-bost: firstname.lastname@example.org
Gwefan: www.audit.wales
Rydym yn croesawu gohebiaeth a galwadau ffôn yn Gymraeg a Saesneg.
We welcome correspondence and telephone calls in Welsh and English.
|
cym_Latn
| 10,888
|
CC-MAIN-2024-51
| 0.999867
|
<urn:uuid:50651dba-e504-44bc-a713-f49c12865749>
|
https://senedd.cymru/laid%20documents/cr-ld11848/cr-ld11848-w.pdf
|
Diogelwch tân mewn adeiladau uchel iawn (sector preifat)
Tachwedd 2018
Cynulliad Cenedlaethol Cymru yw'r corff sy'n cael ei ethol yn ddemocrataidd i gynrychioli buddiannau Cymru a'i phobl, i ddeddfu ar gyfer Cymru, i gytuno ar drethi yng Nghymru, ac i ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif.
Gallwch weld copi electronig o'r ddogfen hon ar wefan y Cynulliad Cenedlaethol: www.cynulliad.cymru/SeneddCymunedau
Gellir cael rhagor o gopïau o'r ddogfen hon mewn ffurfiau hygyrch, yn cynnwys Braille, print bras, fersiwn sain a chopïau caled gan:
Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau Cynulliad Cenedlaethol Cymru Bae Caerdydd CF99 1NA
Ffôn: 0300 200 6565
E-bost: email@example.com
Twitter: @SeneddCLlLCh
© Hawlfraint Comisiwn Cynulliad Cenedlaethol Cymru 2018
Ceir atgynhyrchu testun y ddogfen hon am ddim mewn unrhyw fformat neu gyfrwng cyn belled ag y caiff ei atgynhyrchu'n gywir ac na chaiff ei ddefnyddio mewn cyd-destun camarweiniol na difrïol. Rhaid cydnabod mai Comisiwn Cynulliad Cenedlaethol Cymru sy'n berchen ar hawlfraint y deunydd a rhaid nodi teitl y ddogfen.
Diogelwch tân mewn adeiladau uchel iawn (sector preifat)
Tachwedd 2018
Am y Pwyllgor
Sefydlwyd y Pwyllgor ar 28 Mehefin 2016. Ceir ei gylch gwaith yn: www.cynulliad.cymru/SeneddCymunedau
Cadeirydd y Pwyllgor:
John Griffiths AC Llafur Cymru Dwyrain Casnewydd
Aelodau cyfredol y Pwyllgor:
Jenny Rathbone AC Llafur Cymru Canol Caerdydd
Jayne Bryant AC Llafur Cymru Gorllewin Casnewydd
Mark Isherwood AC Ceidwadwyr Cymreig Gogledd Cymru
Jack Sargeant AC
Roedd yr Aelodau a ganlyn hefyd yn aelodau o'r Pwyllgor yn ystod yr ymchwiliad hwn:
Janet Finch-Saunders AC Ceidwadwyr Cymreig Aberconwy
Rhianon Passmore AC Llafur Cymru Islwyn
Mynychodd yr Aelod a ganlyn fel dirprwy yn ystod yr ymchwiliad hwn:
David Melding AC Ceidwadwyr Cymreig Canol De Cymru
Cynnwys
Argymhellion
Argymhelliad 1. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn sefydlu system reoleiddio ar gyfer asiantiaid sy'n rheoli adeiladau preswyl uchel iawn. Yn y cyfamser, dylai Llywodraeth Cymru ystyried dichonoldeb ymestyn cylch gorchwyl Rhentu Doeth Cymru i gwmpasu trwyddedu asiantiaid rheoli ar gyfer adeiladau preswyl uchel iawn yng Nghymru. .................................................................................................Tudalen 12
Argymhelliad 2. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn rhoi blaenoriaeth i fynd i'r afael â phryderon diogelwch yn ymwneud â drysau tân a sicrhau bod yr holl ddrysau tân yn darparu amddiffyniad o 30 munud o leiaf. Dylai hyn gynnwys ystyried darparu canllawiau i breswylwyr, lesddeiliaid, asiantau rheoli a datblygwyr ar fynd i'r afael â phryderon a rhoi drysau newydd yn lle unrhyw ddrysau tân presennol os oes pryderon ynglŷn â'u diogelwch. ........................... Tudalen 15
Argymhelliad 3. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn cyflwyno deddfwriaeth newydd i ddisodli Gorchymyn Diwygio Rheoleiddio (Diogelwch Tân) 2005 yn nhymor presennol y Cynulliad. Credwn y dylid blaenoriaethu hyn fel rhan o'r map y mae'r Grŵp Arbenigol ar Ddiogelwch Adeiladau yn ei baratoi. Dylai'r ddeddfwriaeth newydd gynnwys:
- Safonau ar gyfer pobl sy'n cynnal asesiadau risgiau tân;
- Gofyniad i gynnal asesiadau risgiau tân yn flynyddol man lleiaf ar gyfer adeiladau preswyl uchel iawn;
- Eglurhad bod drysau tân sy'n ddrysau ffrynt fflatiau yn cael eu hystyried yn rhan o'r ardaloedd cymunol ac felly'n cael eu cwmpasu gan y ddeddfwriaeth sy'n disodli Gorchymyn Diogelwch Tân 2005.
.......................................................................................................................................................... Tudalen 18
Argymhelliad 4. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn ymchwilio i ymarferoldeb ehangu'r defnydd o arolygon manwl lefel pedwar ar gyfer yr holl adeiladau preswyl uchel iawn. Dylai hyn gynnwys yr effaith ar gapasiti'r gwasanaethau tân ac achub, y sgiliau a'r arbenigedd sydd eu hangen a chodi unrhyw gyfyngiadau deddfwriaethol. ........................................................................................ Tudalen 19
Argymhelliad 5. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod unrhyw newidiadau yn y ddeddfwriaeth diogelwch tân fel y gelwir amdanynt yn argymhelliad 3, yn rhoi'r pwerau deddfwriaethol i'r gwasanaethau tân ac achub fynnu bod arolygon manwl lefel 4 yn cael eu cynnal. .................................................. Tudalen 19
5
Argymhelliad 14. Rydym yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru archwilio gyda'r Grŵp Arbenigol ar Ddiogelwch Adeiladu a'r Grŵp Diwygio Lesddaliad ynghylch sut y gellir annog a chefnogi'r defnydd o gynlluniau personol gadael mewn argyfwng mewn adeiladau uchel iawn yn y sector preifat. ................................... Tudalen 33
7
1. Cyflwyniad
18 mis ar ôl y drasiedi erchyll yn Nhŵr Grenfell, mae'n hollbwysig bod Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â materion parhaus yn ymwneud â diogelwch tân mewn adeiladau preswyl uchel iawn yn y sector preifat.
1. Yn union ar ôl y digwyddiadau brawychus yn Nhŵr Grenfell, gwnaethom waith yn edrych ar ddiogelwch tân mewn adeiladau preswyl uchel iawn yng Nghymru. Yn wreiddiol, canolbwyntiwyd ar y sector tai cymdeithasol ac yn gyffredinol, fe wnaeth yr hyn a glywsom gan landlordiaid, y gwasanaethau tân ac achub a Llywodraeth Cymru dawelu ein meddyliau.
2. Fodd bynnag, wrth inni barhau i fynd ar drywydd y mater hwn mewn gohebiaeth â Llywodraeth Cymru; a monitro datblygiadau ehangach gan gynnwys yr ymchwiliad cyhoeddus i'r tân yn Nhŵr Grenfell a'r Adolygiad Annibynnol o Reoliadau Adeiladu a Diogelwch Tân (a adwaenir fel "Adolygiad Hackitt"), roedd yn dod yn fwyfwy pryderus nad oeddem wedi edrych yn fanwl iawn ar y materion sy'n wynebu adeiladau uchel iawn yn y sector preifat yng Nghymru.
3. Roedd yn amlwg, er bod rhai o'r materion sylfaenol yr un fath, bod cymhlethdodau ychwanegol yn y sector preifat. Yn benodol, roedd yr ystod o wahanol bobl sy'n gysylltiedig â'r maes gan gynnwys asiantiaid rheoli, datblygwyr, prydleswyr a phreswylwyr yn golygu ei bod yn anodd cael dealltwriaeth lawn o'r heriau.
4. Cawsom dystiolaeth lafar gan gynrychiolwyr yr holl brif bartïon dan sylw, gan gynnwys y Gweinidog Tai ac Adfywio (y Gweinidog). Mae ein gwaith hefyd yn ystyried Adolygiad Hackitt, a datblygiadau ehangach sy'n codi o'r tân yn Nhŵr Grenfell.
5. Nod yr adroddiad byr hwn yw bod yn sail i waith Llywodraeth Cymru a'r Grŵp Arbenigol ar Ddiogelwch Adeiladau, a sefydlwyd gan y Gweinidog i ystyried ymateb Cymreig i argymhellion yr Adolygiad Annibynnol ac i ba raddau y maent yn gymwys yng Nghymru ac i Gymru. Disgwylir i'r Grŵp Arbenigol gytuno ar "fap" yn gynnar yn 2019. 1
1 ELGC(5)-27-18 Papur 1 – Tystiolaeth gan y Gweinidog Tai ac Adfywio
6. Nid yw'r adroddiad hwn yn anelu at nodi'r holl dystiolaeth ond mae'n rhoi crynodeb o'n casgliadau. Gobeithio y bydd yn ddefnyddiol i'r Gweinidog a'r Grŵp Arbenigol wrth lunio'r map a blaenoriaethu'r gwaith y mae angen ei wneud.
7. Rydym yn derbyn y gall fod angen deddfwriaeth sylfaenol ar gyfer rhai o'r camau yr ydym am eu cymryd, ac y gall hynny gymryd amser i'w ddatblygu a'i gyflwyno. Ond mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn gweithredu ar fyrder ar y mater hwn. Mae diogelwch cartref unigolyn yn sylfaenol a hanfodol i'w bywydau.
8. Er y derbynnir bod ymateb tameidiog yn amhriodol i fater mor gymhleth a phwysig, credwn, dros flwyddyn ar ôl y drasiedi ofnadwy yn Nhŵr Grenfell, fod angen i Lywodraeth Cymru weithredu ar fwy o frys er mwyn sicrhau nad yw materion sydd y tu hwnt i reolaeth y preswylwyr yn effeithio ar eu dewisiadau mewn bywyd na'u lles.
9. Wrth ddiffinio adeiladau uchel iawn, rydym yn rhannu ac yn cefnogi diffiniad Llywodraeth Cymru o adeiladau saith llawr ac uwch. Nodwn fod Adolygiad Hackitt wedi diffinio adeiladau uchel iawn fel 10 llawr ac uwch. Rydym yn diffinio adeiladau preswyl fel adeiladau y mae pobl yn byw ynddynt. Rydym yn ymwybodol y gallai adeiladau eraill yr effeithir arnynt gan y materion hyn gynnwys gwestai, ysbytai a lleoliadau gofal cymdeithasol lle y gall pobl gysgu ynddynt dros dro neu'n barhaol. Fodd bynnag, nid ydym wedi derbyn tystiolaeth sy'n ymchwilio i'r cymhlethdodau ychwanegol sy'n ymwneud â'r adeiladau hyn.
2. Mae rheoli adeiladau'n effeithiol o'r pwys mwyaf
Nodwn fod adeiladau gyda chladin Deunydd Cyfansawdd Alwminiwm (ACM) wedi'u nodi ond rydym yn dal i bryderu am nodi materion diogelwch tân eraill. Mae asiantiaid rheoli yn chwarae rhan allweddol mewn perthynas â diogelwch tân mewn adeiladau uchel iawn. Ar hyn o bryd nid ydynt wedi'u rheoleiddio ac rydym o'r farn bod angen i hyn newid.
10. Yr ysgogiad y tu ôl i'r gwaith hwn oedd deall yn well y materion diogelwch tân mewn adeiladau uchel iawn yn y sector preifat ledled Cymru. Roeddem yn gwybod bod yna adeiladau gyda chladin ACM, ond roeddem yn llai sicr ynghylch nifer yr adeiladau â phroblemau diogelwch tân eraill.
11. Rydym yn nodi hyder y Gweinidog bod yr holl adeiladau â chladin ACM wedi'u nodi. 2 Fodd bynnag, clywsom am faterion diogelwch tân eraill nad oeddent yn gysylltiedig â chladin. Yn benodol, adeilad a elwir yn "Eiddo 4" 3 lle y daeth ymchwiliadau trylwyr i'r casgliad bod y gwaith adeiladu'n is na'r safon. 4 Er ei bod yn galonogol clywed bod mesurau dros dro wedi'u rhoi ar waith i leihau'r risg o dân, cododd gwestiwn sylfaenol ynghylch sut y byddai adeiladau o'r fath yn cael eu nodi. Rydym yn ystyried gwaith tirfesur trylwyr yn y bennod nesaf ar y Gorchymyn Diogelwch Tân.
12. Dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym, er ei bod yn hyderus ei bod wedi nodi pob adeilad â chladin ACM, na allent wybod i sicrwydd a oeddent yn ymwybodol o bob adeilad a oedd â phroblemau fel y rhai a nodwyd yn "Eiddo 4". Ond roeddent yn hyderus bod mwy o ymwybyddiaeth o faterion diogelwch tân
2 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [32]
3 Mae "Eiddo 4" yn adeilad a reolir gan Mainstay a thynnwyd sylw ato yn ei dystiolaeth ysgrifenedig. Oherwydd trafodaethau parhaus gyda'r datblygwr ynghylch gwaith adfer, cyfeiriwyd ato fel "Eiddo 4" yn y dystiolaeth ysgrifenedig. Drwy gydol yr adroddiad, rydym hefyd yn defnyddio hyn i gyfeirio at yr eiddo.
4 FSPS06 Tystiolaeth ysgrifenedig Mainstay
ymhlith y cyhoedd a gweithwyr proffesiynol, sy'n golygu bod pobl yn llawer mwy parod i godi pryderon. 5
13. Dywedodd Prif Gynghorydd Tân ac Achub ac Arolygydd Cymru nad yw pobl yng Nghymru yn byw mewn tyrau o fflatiau anniogel. Dywedodd fod hyn oherwydd bod mesurau dros dro wedi'u rhoi ar waith yn y tyrau hynny lle y canfuwyd pryderon ynghylch diogelwch tân. Dywedodd wrthym fod y dasg bellach yn ymwneud â symud o fesurau dros dro i fesurau mwy cynaliadwy a pharhaol. 6
14. Nodwyn fod y diffygion yn gysylltiedig ag ansawdd y gwaith adeiladu yn "Eiddo 4" ond wedi cael eu nodi oherwydd bod gan yr asiant rheoli bryderon am ansawdd y gwaith drwy'r adeilad cyfan. Mae hyn yn dod â ni at bwysigrwydd cymhwysedd y bobl sy'n gyfrifol am reoli adeilad. Roedd y dystiolaeth a glywsom yn canolbwyntio ar rôl asiantiaid rheoli. 7
15. Cymerwyd tystiolaeth gan Mainstay, Warwick Estates a'r Gymdeithas Asiantau Rheoli Preswyl (ARMA). Roedd eu tystiolaeth yn tawelu ein meddylion ynglŷn â'r gwaith y maent yn ei wneud i sicrhau bod diogelwch tân yn cael ei gynnal mewn adeiladau preswyl uchel iawn.
16. Nodwn fod rhai asiantiaid rheoli yn perthyn i gymdeithasau masnach a chyrff proffesiynol ac yn cytuno i fod yn rhwym wrth reolau'r sefydliadau hynny. Fodd bynnag, nid oes unrhyw drefniadau rheoleiddio statudol ar gyfer pobl sy'n dymuno rheoli adeiladau preswyl uchel iawn.
17. Gwyddom fod amrywiaeth o waith yn cael ei wneud ar hyn o bryd gan Lywodraeth Cymru ar faterion sy'n ymwneud â diwygio lesddaliad. Credwn fod angen clir i reoleiddio asiantiaid sy'n rheoli adeiladau preswyl uchel iawn. Roedd yr holl asiantiaid rheoli a roddodd dystiolaeth lafar inni yn cefnogi hyn. 8 Bydd yn helpu i osod safonau gofynnol mewn ystod o feysydd, ond yn bwysicaf oll o ran
5 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion, [80]
6 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [106]
7 Fel rheol, landlord sy'n gyfrifol am reoli adeilad yn gyffredinol. Yn ôl y Gymdeithas Asiantau Rheoli Preswyl, er y gall rhai landlordiaid reoli adeilad eu hunain, mae'n fwy cyffredin i asiant rheoli proffesiynol gael ei benodi i wneud hyn ar ran y landlord.
8 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [309-310]
diogelwch preswylwyr. Nid oes gan asiantiaid dibynadwy ddim i'w ofni o reoleiddio fel y clywsom gan y tystion, a bydd yn helpu i greu marchnad decach.
18. Fel mesur dros dro, credwn y gallai Llywodraeth Cymru edrych i mewn i newid cylch gorchwyl Rhentu Doeth Cymru i gwmpasu asiantiaid sy'n rheoli adeiladau preswyl uchel iawn. Gallai hyn fod yn fesur tymor byr a fyddai'n darparu mwy o reoleiddio tra bod cynlluniau mwy cynhwysfawr yn cael eu datblygu ac o bosibl deddfwriaeth sylfaenol yn cael ei chyflwyno.
Argymhelliad 1. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn sefydlu system reoleiddio ar gyfer asiantiaid sy'n rheoli adeiladau preswyl uchel iawn. Yn y cyfamser, dylai Llywodraeth Cymru ystyried dichonoldeb ymestyn cylch gorchwyl Rhentu Doeth Cymru i gwmpasu trwyddedu asiantiaid rheoli ar gyfer adeiladau preswyl uchel iawn yng Nghymru.
3. Mae angen diweddaru'r Gorchymyn Diogelwch Tân
Rydym wedi nodi nifer o broblemau gyda Gorchymyn Diwygio Rheoleiddiol (Diogelwch Tân) 2005, ac yn galw am ei ddisodli gyda deddfwriaeth newydd sy'n mynd i'r afael â'r materion hynny. Yn benodol, rhoi mwy o eglurder ynghylch goruchwyliaeth reoleiddiol dros ddrysau tân, a gosod gofynion ar aseswyr risgiau tân.
19. Mae ardaloedd cyffredin mewn adeiladau preswyl uchel iawn yn cael eu cwmpasu gan Orchymyn Diwygio Rheoleiddiol (Diogelwch Tân) 2005 (y cyfeirir ato fel arfer fel y "Gorchymyn Diogelwch Tân"). Mae'r Gorchymyn Diogelwch Tân yn gosod rhwymedigaethau ar bersonau cyfrifol i gynnal asesiad risgiau tân manwl i nodi unrhyw risgiau a pheryglon mewn adeiladau y maent yn gyfrifol amdanynt. Nododd Adolygiad Hackitt fod nifer o bobl yn ddarostyngedig i rwymedigaethau Person Cyfrifol ar gyfer adeilad o dan Orchymyn Diogelwch Tân fel arfer. Mewn adeiladau preswyl, fel rheol perchennog yr adeilad, y landlord neu asiant rheoli yw hwn, ond gall fod yn unrhyw berson arall sydd â rhywfaint o reolaeth dros yr eiddo. 9 .
20. Mae'r Gorchymyn Diogelwch Tân yn cwmpasu ardaloedd cymunedol yn unig, ac nid yw'n cwmpasu fflatiau unigol. Rheolir diogelwch tân mewn fflatiau unigol gan Ddeddf Tai 2004. Gall awdurdodau lleol gymryd camau gorfodi o dan Ddeddf 2004.
21. Un o'r elfennau cyffredin rhwng ein gwaith ar adeiladau uchel iawn yn y sectorau cyhoeddus a phreifat yw'r pryderon ynglŷn â'r Gorchymyn Diogelwch Tân. Rydym wedi bod yn galw am ei ddiwygio ers y llynedd. Ers mis Ebrill 2018; mae testun y Gorchymyn Diogelwch Tân wedi'i ddatganoli. Fodd bynnag, pwysleisiodd y Gweinidog, er ei fod wedi'i ddatganoli erbyn hyn, fod y pwerau a ddefnyddiwyd i'w lunio (Adran 1 o Ddeddf Diwygio Rheoleiddio 2001) wedi'u diddymu ac felly byddai angen deddfwriaeth sylfaenol er mwyn gwneud unrhyw newidiadau. 10
9 Building a Safer Future – Independent Review of Building Regulations and Fire Safety: Final report, paragraffau 3. 10
10 Llythyr gan y Gweinidog Tai ac Adfywio, 12 Mehefin 2018
22. Rydym am weld newidiadau i'r Gorchymyn Diogelwch Tân. Credwn fod hyn o'r pwys mwyaf ac y dylai Llywodraeth Cymru roi blaenoriaeth i gyflwyno'r newidiadau a nodir isod.
Asesiadau o risgiau tân
23. Nid yw'r Gorchymyn Diogelwch Tân yn gosod unrhyw ofynion o ran cymhwysedd na chymwysterau person sy'n cynnal asesiad risgiau tân. Dywedodd Mainstay wrthym ei fod yn defnyddio meini prawf y Cyngor Cymhwysedd Asesu Risgiau Tân fel sail ar gyfer dewis aseswyr risgiau tân; ar y cyd â'r cymwysterau cysylltiedig. 11
24. Dywedodd y Gweinidog wrthym y byddai'n cymeradwyo'n gryf y canllawiau a gynhyrchwyd gan Gyngor Cenedlaethol y Prif Swyddogion Tân, sy'n dwyn i teitl "A Guide to Choosing a Competent Fire Risk Assessor". 12
25. Credwn fod y ffaith nad oes gofynion sylfaenol wedi'u nodi mewn deddfwriaeth yn fwlch amlwg, ac nid yw'n cyd-fynd â gwaith cymaradwy arall megis gwiriadau diogelwch nwy.
26. Nodwn fod ein barn ar y mater hwn yn wahanol i Adolygiad Hackitt, sy'n datgan na ddylai'r Llywodraeth orfodi cymhwysedd. 13
27. O ran pa mor aml y dylid cynnal Asesiad Risgiau Tân, credwn, ar gyfer y mathau hyn o adeiladau, y dylid eu cynnal bob blwyddyn. Nodwn fod adroddiad interim Adolygiad Hackitt yn argymell y dylid cynnal asesiadau risgiau tân sy'n ofynnol gan y Gorchymyn Diogelwch Tân yn flynyddol. Mae fersiwn derfynol yr adroddiad yn awgrymu y dylai gwiriadau blynyddol barhau hyd nes y symudir i'r dull adolygu achosion diogelwch ar gyfer yr holl adeiladau preswyl uchel iawn. 14
Drysau tân
28. Mater hollbwysig arall yw drysau tân a'u pwysigrwydd wrth gynnal rhaniadau mewn adeilad. Mae ein cyfeiriadau at ddrysau tân drwy gydol yr adroddiad hwn yn golygu drws ffrynt fflat, ac nid ydynt yn cwmpasu drysau tân mewnol o fewn
11 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [306]
12 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [49]
13 Building a Safer Future – Independent Review of Building Regulations and Fire Safety: Final report, paragraffau 3. 38-
14 Building a Safer Future – Independent Review of Building Regulations and Fire Safety: Final report, paragraffau 3. 38-3.39
fflat unigol. Cawsom ein brawychu gan y canfyddiadau yn deillio o'r ymchwiliad troseddol i dân Grenfell, sef bod un o'r drysau tân yn darparu amddiffyniad am ddim ond 15 munud er iddo gael ei farchnata fel un a oedd yn rhoi amddiffyniad o 30 munud. Yn dilyn hyn, nodwn fod nifer o ddrysau tân gan ystod o weithgynhyrchwyr hefyd wedi methu profion diogelwch tebyg.
29. Dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym ei bod wedi ysgrifennu at yr holl asiantiaid rheoli a pherchnogion adeiladau uchel iawn yn gofyn iddynt gynnal asesiadau risgiau tân o'r newydd. 15 Croesewir hyn yn fawr ond rydym am weld mwy yn cael ei wneud . Er ein bod yn cydnabod mai dim ond un elfen sy'n atal tân rhag lledaenu yw drysau tân, credwn y dylid mynd i'r afael ag ansawdd y drysau tân ar fwy o frys. Rydym yn gobeithio y bydd map y Grŵp Arbenigol ar Ddiogelwch Adeiladu (paragraff 5) yn pwysleisio pwysigrwydd mynd i'r afael â'r materion hyn.
30. Nodwn fod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi canllawiau i bobl gyfrifol ar ddrysau tân. Fodd bynnag, credwn fod angen rhoi canllawiau ehangach i'r holl bartïon yr effeithir arnynt. 16
Argymhelliad 2. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn rhoi blaenoriaeth i fynd i'r afael â phryderon diogelwch yn ymwneud â drysau tân a sicrhau bod yr holl ddrysau tân yn darparu amddiffyniad o 30 munud o leiaf. Dylai hyn gynnwys ystyried darparu canllawiau i breswylwyr, lesddeiliaid, asiantau rheoli a datblygwyr ar fynd i'r afael â phryderon a rhoi drysau newydd yn lle unrhyw ddrysau tân presennol os oes pryderon ynglŷn â'u diogelwch.
31. Yn ystod y gwaith hwn, a'n gwaith cynharach y llynedd, yn ogystal â phryderon ynghylch ansawdd y drysau tân, clywsom; y gallai preswylwyr wneud addasiadau sy'n effeithio ar lefel yr amddiffyniad a ddarperir gan ddrysau tân, neu y gallant osod drysau nad ydynt yn darparu unrhyw amddiffyniad tân o gwbl yn lle drysau tân:
"People will change the front door to the flat, the fire door—put a cat flap in it or something—without realising the impact that has on the compartmentalisation." 17
15 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [53]
16 Llywodraeth Cymru, Gorchymyn Diwygio Rheoleiddio (Diogelwch Tân) 2005, Drysau Tân mewn Blociau o Fflatiau ac Adeiladau Tebyg, Canllawiau i Bersonau Cyfrifol
17 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [331]
32. Yn amlwg mae hyn yn destun pryder difrifol. Dywedodd yr asiantiaid rheoli wrthym y byddai'n well ganddynt i reolwr adeilad fod yn gyfrifol am ddrysau tân ar y fynedfa i bob fflat. 18 Mae hyn yn ein harwain at bryderon ynghylch diffyg eglurder yn y Gorchymyn Diogelwch Tân.
33. Soniodd yr holl randdeiliaid y a siaradwyd â hwy am y diffyg eglurder ynghylch a yw drysau tân yn dod o dan y Gorchymyn Diogelwch Tân. Roedd hyn o bryder arbennig i'r Gwasanaethau Tân ac Achub a'r asiantiaid rheoli. Dywedodd tystion wrthym fod gwrthdaro rhwng y ddau ddarn o ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â diogelwch tân (gweler paragraff 20). 19
34. Roedd Llywodraeth Cymru yn cydnabod y dryswch. Roedd hyn yn rhannol o ganlyniad i'r dull gweithredu tameidiog yn y gorffennol, a'r rhyngweithio rhwng gwahanol ddarnau o ddeddfwriaeth. 20
35. Dywedodd y Prif Gynghorydd Tân ac Achub, er ei fod yn dal i fod yn agored i ddehongliad, ei fod yn credu bod y Gorchymyn yn cwmpasu drysau tân ac yn ei farn broffesiynol ef, nid oes amheuaeth o gwbl bod rhesymeg ar ein hochr, pan ystyrir beth yw diben y drysau hynny mewn adeiladau uchel iawn. Dywedodd fod cyngor cyfreithiol Llywodraeth Cymru yn cefnogi hyn. 21
36. Darparwyd mwy o eglurder yn ddiweddarach ar gyngor cyfreithiol Llywodraeth Cymru mewn gohebiaeth. Ailadroddodd y Gweinidog, er nad yw'r llysoedd wedi cadarnhau eu sefyllfa gyfreithiol, eu dehongliad o'r ddeddfwriaeth oedd bod y drysau tân wedi'u cwmpasu gan y Gorchymyn Diogelwch Tân. 22
37. Mae safbwynt Llywodraeth Cymru yn glir, ond rydym yn pryderu nad yw'r llysoedd erioed wedi'i gadarnhau. Er ein bod yn falch bod canllawiau statudol wedi'u cyhoeddi i bob person cyfrifol ar y mater pwysig hwn, mae cryn amwysedd a dryswch o hyd.
18 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [366-369]
19 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [370]
20 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [56]
21 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [58]
22 Llythyr gan y Gweinidog Tai ac Adfywio, 18 Hydref 2018
38. Er y gall Llywodraeth Cymru fod yn glir bod y Gorchymyn Diogelwch Tân yn cwmpasu drysau tân, clywsom gan y Gwasanaethau Tân ac Achub unigol nad oedd yn glir. Dywedodd Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru wrthym:
"The Order we work within doesn't explicitly say that fire doors are contained within the Order, so historically, when we've been dealing with fire doors, it can be quite a challenge…..
The responsibility can come down to a lease agreement or down to a contractual agreement, and to pick that apart in the first instance, before you even go any further, can be time consuming." 23
39. Mae'r cyngor cyfreithiol a gawsom yn awgrymu dehongliad gwahanol. Nid yw'r Gorchymyn Diogelwch Tân yn berthnasol i "eiddo domestig". Diffinnir hyn fel "mangre sy'n cael ei meddiannu fel annedd breifat (gan gynnwys unrhyw ardd, iard, garej, tŷ gwledig, neu atodion eraill mangre o'r fath nad yw'n cael ei defnyddio'n gyffredin gan feddianwyr mwy nag un annedd o'r fath". Felly, nid ydym wedi ein hargyhoeddi gan ddadl bod meddianwyr mwy nag un annedd yn defnyddio drysau fflatiau. Er bod llythyr y Gweinidog yn cynnwys dau gyfeiriad at ddiogelwch a synnwyr cyffredin, mae'n amlwg nad yw'r Gorchymyn Diogelwch Tân fel y'i drafftiwyd yn cefnogi'r farn hon.
40. O ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd mewn perthynas â phwysigrwydd drysau tân a'u hintegredd o ran diogelwch tân, mae'r Pwyllgor yn argymell yn gryf y dylid diwygio'r Gorchymyn Diogelwch Tân i egluro a dileu unrhyw amheuaeth bod drysau tân wedi'u cynnwys o fewn ardaloedd cyffredin ac yn sgil hynny o fewn awdurdodaeth y priod Wasanaethau Tân ac Achub.
Argymhelliad 3. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn cyflwyno deddfwriaeth newydd i ddisodli Gorchymyn Diwygio Rheoleiddio (Diogelwch Tân) 2005 yn nhymor presennol y Cynulliad. Credwn y dylid blaenoriaethu hyn fel rhan o'r map y mae'r Grŵp Arbenigol ar Ddiogelwch Adeiladau yn ei baratoi. Dylai'r ddeddfwriaeth newydd gynnwys:
- Safonau ar gyfer pobl sy'n cynnal asesiadau risgiau tân;
- Gofyniad i gynnal asesiadau risgiau tân yn flynyddol man lleiaf ar gyfer adeiladau preswyl uchel iawn;
23 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [55-57]
- Eglurhad bod drysau tân sy'n ddrysau ffrynt fflatiau yn cael eu hystyried yn rhan o'r ardaloedd cymunol ac felly'n cael eu cwmpasu gan y ddeddfwriaeth sy'n disodli Gorchymyn Diogelwch Tân 2005.
Arolygon manwl o adeiladau
41. Fel yr amlygwyd ym mharagraff 11, fel rhan o'r gwaith hwn, archwiliwyd y materion sy'n ymwneud ag "Eiddo 4". Dim ond ar ôl cynnal arolwg diogelu tân goddefol a strwythurol manwl o'r adeilad y daeth y problemau sylweddol gyda'r eiddo hwn i'r amlwg. Comisiynwyd hyn gan yr asiant rheoli, Mainstay, yn dilyn pryderon ynghylch ansawdd y gwaith yn yr adeilad. Daeth yr arolwg hwn i'r casgliad fod y gwaith adeiladu yn is na'r safon a bod problemau mawr o ran diffyg cydymffurfiaeth â risg mawr i fywyd. 24 O ganlyniad, rhoddwyd mesurau diogelwch tân dros dro ar waith i liniaru'r risgiau hyn, ac ystyrir bod yr adeilad yn ddiogel i'w feddiannu. 25 Er bod y camau a gymerwyd gan yr asiant rheoli wedi tawelu ein meddyliau, fe gododd gwestiwn sylfaenol ynghylch a fyddai'r materion wedi dod i'r amlwg pe na bai'r asiant wedi comisiynu'r arolwg.
42. Dywedodd Gwasanaeth Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru na all y Gwasanaethau Tân ac Achub gynnal yr arolygon manwl lefel 4 a oedd wedi dod â'r problemau i'r amlwg. Roedd hyn am amrywiaeth o resymau, gan gynnwys diffyg adnoddau; a'r angen am hyfforddiant pellach i sicrhau bod gan eu haseswyr yr arbenigedd angenrheidiol. 26 Amlygodd Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru hefyd nad yw'r pwerau deddfwriaethol o fewn y Gorchymyn Diogelwch Tân yn rhoi'r pwerau i'r Gwasanaethau Tân ac Achub gynnal arolygon o'r fath:
"So, for us to do more invasive surveys and actually start taking things apart and having a proper look, yes, we would need that training, but we'd need the legislation and support to be able to do that as well." 27
43. Heb yr asiant rheoli sy'n mynd y tu hwnt i ofynion cyfreithiol sylfaenol, gallai pobl fod wedi bod yn byw mewn adeilad a allai fod yn beryglus heb yn wybod iddynt. Mae hyn yn amlygu pwysigrwydd ymchwiliadau effeithiol i ddiogelwch tân adeilad. Er nad ydym wedi gallu cymryd tystiolaeth fwy manwl ar effeithiolrwydd arolygon manwl, credwn fod yr enghraifft hon yn tynnu sylw at yr angen i
24 FSPS06 Tystiolaeth ysgrifenedig Mainstay
25 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [244-258]
26 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion 4345]
27 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [47]
Lywodraeth Cymru ymchwilio ymhellach i a oes angen dull mwy systematig o ymgymryd â hwy ar bob adeilad perswyl uchel iawn. Rydym yn sicr yn credu y dylai unrhyw ddeddfwriaeth diogelwch tân newydd roi pwerau i'r Gwasanaethau Tân ac Achub allu cynnal yr arolygon hyn os oes angen
Argymhelliad 4. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn ymchwilio i ymarferoldeb ehangu'r defnydd o arolygon manwl lefel pedwar ar gyfer yr holl adeiladau preswyl uchel iawn. Dylai hyn gynnwys yr effaith ar gapasiti'r gwasanaethau tân ac achub, y sgiliau a'r arbenigedd sydd eu hangen a chodi unrhyw gyfyngiadau deddfwriaethol.
Argymhelliad 5. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod unrhyw newidiadau yn y ddeddfwriaeth diogelwch tân fel y gelwir amdanynt yn argymhelliad 3, yn rhoi'r pwerau deddfwriaethol i'r gwasanaethau tân ac achub fynnu bod arolygon manwl lefel 4 yn cael eu cynnal.
4. Mae gorfodi rheoliadau adeiladu effeithiol a chadarn yn hollbwysig
Mae Rheoliadau Adeiladu yn allweddol i sicrhau bod adeiladau'n ddiogel. Rydym am weld nifer o newidiadau i wella'r broses, a lleihau'r diffyg cysylltiad rhwng dyluniad ar bapur a'r adeilad terfynol.
44. Drwy gydol ein gwaith, mae pwysigrwydd rheoliadau adeiladu effeithiol wedi bod yn hollol glir. Dylai canfyddiadau Adolygiad Hackitt ddylanwadu'n gryf ar y dull a fabwysiadwyd yng Nghymru mewn perthynas â chreu Cyd-awdurdod Cymwys ar gyfer adeiladau perswyl uchel iawn.
45. Byddai'r Cyd-awdurdod Cymwys yn dwyn ynghyd safonau adeiladu awdurdodau lleol (yr enw newydd arfaethedig ar gyfer rheoli adeiladau awdurdodau lleol), awdurdodau tân ac achub a'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch i oruchwylio rheoli risgiau diogelwch drwy gydol cylch bywyd adeilad o'r cam adeiladu, i feddiannaeth ac adnewyddu. Rydym yn gobeithio y bydd y Grŵp Arbenigol ar Ddiogelwch Adeiladau yn dilyn dull tebyg yng Nghymru.
Argymhelliad 6. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i sefydlu fframwaith rheoleiddio newydd sy'n dilyn y model Cyd-awdurdod Cymwys a amlinellir yn Adolygiad Hackitt.
Rôl y Gwasanaethau Tân ac Achub yn y broses ddatblygu
46. Tynnodd y Gwasanaethau Tân ac Achub sylw at y ffaith eu bod yn aml yn cael eu cynnwys yn rhy hwyr yn y broses ddatblygu i gael unrhyw ddylanwadu gwirioneddol ar ddyluniad adeilad. 28 Clywsom fod ymgynghori cynnar yn hanfodol er mwyn osgoi peryglon allweddol. 29 Nodwn fod Adolygiad Hackitt yn sôn am bwysigrwydd ymgysylltu â'r Gwasanaethau Tân ac Achub ar y cam caniatâd
28 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [126]
29 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [124]
cynllunio ond bod hyn yn canolbwyntio ar sicrhau bod digon o fynediad i adeilad gan y Gwasanaethau Tân ac Achub. 30
47. Mae Adolygiad Hackitt yn ymhelaethu ar hyn, ac yn galw am fanylebau manwl o waith adeiladu gan gynnwys diogelwch tân a diogelwch strwythurol fel rhan o gymeradwyaeth llawn cynllun. Rydym yn cefnogi hyn yn gryf.
48. Dywedodd Gwasanaeth Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru, er y bydd yn ymateb i ymgyngoriadau yn ystod y broses o gymeradwyo Rheoliadau Adeiladu, mae p'un a fydd y rheoliadau yn cynnwys sylwadau'r Gwasanaeth Tân ac Achub yn dibynnu ar ddisgresiwn y swyddog rheoli adeiladu / arolygydd cymeradwy. 31 Dywedodd Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru:
"…when a building's being developed or extensively refurbished and it comes under building control, the powers sit with building control-we can just advise and give advice and give observations. And we do that based on our relationships with local authority building control. But the challenges, are again when you're looking at approved inspectors, you may not actually see any plans until it's completed. And, by then, it's too late." 32
49. Rydym yn falch bod y Gweinidog wedi dweud wrthym ei bod yn awyddus i gynnwys y Gwasanaethau Tân ac Achub yn fwy ffurfiol yn y broses gynllunio. 33
50. Rydym felly yn galw ar Lywodraeth Cymru i fynd i'r afael â phryd y mae'r Gwasanaeth Tân ac Achub yn cael ei gynnwys yn y broses o gynllunio a rheoleiddio adeiladu ar gyfer adeiladau uchel iawn ac i ba raddau. Ein barn ni, ar sail y dystiolaeth a glyswom, yw bod angen eu cynnwys yn gynharach yn y broses, ac y dylid rhoi mwy o bwyslais ar eu sylwadau yn y broses. Rhaid cael cyngor y Gwasanaethau Tân ac Achub ar gam yn y broses gynllunio a rheoleiddio adeiladu sy'n eu galluogi i gael y dylanwad mwyaf posibl i sicrhau bod dyluniad yr adeilad yn rhoi ystyriaeth lawn i ddiogelwch tân, a'i fod wedi'i lunio yn y ffordd orau i leihau'r risg o dân trychinebus.
30 Building a Safer Future – Independent Review of Building Regulations and Fire Safety: Final report, paragraffau 2.27 - 2.29
31 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [102]
32 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [126]
33 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [16]
21
Argymhelliad 7. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn ystyried sut y gellir diwygio'r broses gynllunio a rheoleiddio adeiladu i sicrhau bod y Gwasanaethau Tân ac Achub yn cael eu cynnwys yn llawer cynharach yn y broses er mwyn gallu defnyddio eu harbenigedd ar ddiogelwch tân i sicrhau bod adeiladau preswyl uchel iawn yn gallu gwrthsefyll tân yn ddigonol.
Lleihau'r gwahaniaeth rhwng dylunio ac adeiladu
51. Roedd yn frawychus clywed mwyafrif o'r tystion yn cydnabod y gall fod gwahaniaeth rhwng dyluniad yr adeilad a'r hyn sy'n cael ei adeiladu yn y pen draw. Clywsom y gall fod nifer o resymau am hyn, ond y ddau ffactor mwyaf yw:
- Amrywiaeth eang o gymhwysedd ymysg contractwyr ac isgontractwyr a lefel yr oruchwyliaeth ar y safle;
- System arolygu nad oes ganddi ddigon o adnoddau na phwerau i fonitro'n fanwl yr hyn sy'n digwydd ar bob prosiect adeiladu.
52. Dywedodd Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru wrthym y bydd problemau nas rhagwelwyd yn codi yn ystod y broses adeiladu, a bod yn rhaid i adeiladwyr geisio amgyffred sut i oresgyn y problemau hyn. Dywedodd fod llunio cynlluniau ar bapur yn hawdd ond bod realiti gweithredu'r cynlluniau yn gwbl wahanol. Yn ogystal, os nad yw gweithwyr ar y safle yn fedrus iawn, gall hyn achosi problemau. 34
53. Dywedodd Gwasanaeth Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru wrthym, yn ogystal â chymhwysedd crefftwyr ar y safle, y gall y problemau hyn godi hefyd oherwydd diffyg goruchwyliaeth. 35 O ran cymhwysedd ar safleoedd, dywedodd:
"…even though the guys may be entirely competent in doing what they're doing, they're doing it in the wrong way through lack of understanding of what was meant to be done, not because they're incompetent in doing it….." 36
34 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [66-67]
35 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [132]
36 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [132]
54. Clywsom gan y datblygwyr Viridis ei fod yn ceisio sicrhau bod y gwahaniaethau rhwng y dyluniad a'r gwaith adeiladu yn cael eu lleihau i'r eithaf. Mae'n cyflogi'r pensaer i barhau mewn rôl sicrhau ansawdd ar ôl i'r gwaith adeiladu ddechrau. 37 Mae hyn yn cynnwys ymweliadau arolygu rheolaidd (yn aml yn wythnosol). Rydym yn canmol yr arfer da hwn.
55. Wrth drafod ei ddatblygiad diweddar yng Nghaerdydd, dywedodd wrthym, oherwydd bod y broses adeiladu yn golygu adeiladu'r un set o unedau yn unol â'r un fanyleb dro ar ôl tro, ei fod wedi meincnodi ansawdd yn gynnar yn y broses i sicrhau na fyddai unrhyw ddiffygion yn cael eu hailadrodd drwy'r adeilad cyfan. 38
56. Amlinellodd ei fod, fel datblygwyr, yn dibynnu'n fawr ar y prif gontractwr i sicrhau proses sicrwydd ansawdd effeithiol. Fodd bynnag, mae er budd gorau'r contractwr i wneud hyn yn iawn os yw am fod yn llwyddiannus gyda cheisiadau eraill am fusnes. Mae sicrwydd ansawdd yn gymysgedd o waith papur, a gwiriadau ffisegol. 39
57. Roedd yn galonogol clywed gan ddatblygwr am y ffyrdd y mae'n ceisio lleihau'r diffyg cysylltiad rhwng cynlluniau ar bapur a'r adeilad terfynol. Nodwn fodd bynnag mai dim ond un datblygwr a ddaeth i roi tystiolaeth lafar inni. Mae'n siomedig bod eraill yn anfodlon gwneud hynny neu nad oeddent ar gael, gan nad oedd modd inni ganfod a yw Viridis yn dilyn arfer safonol ar draws y sector, ynteu a yw'n mynd y tu hwnt i safonau arferol y sector. Byddem yn gobeithio mai'r cyntaf sy'n wir, ond nid ydym mewn sefyllfa i farnu.
58. Credwn y dylai arfer da Viridis, lle y rhoddir tâl cadw i'r pensaer er mwyn gwneud gwaith sicrhau ansawdd, a lle y rhoddir amddiffyniad chwythwr chwiban iddo, 40 gael ei ailadrodd ar draws y diwydiant adeiladu, ac yn arbennig ar gyfer adeiladau preswyl uchel iawn.
Argymhelliad 8. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn asesu effeithiolrwydd prosesau sicrhau ansawdd gwaith adeiladu, ac yn ystyried a ellir gorfodi arfer gorau drwy reoliadau.
37 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 25 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [237]
38 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 25 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [278]
39 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 25 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [278]
40 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 25 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [264]
59. O ran y gwendid arall yn ystod y cam hwn o gylch bywyd adeilad, clywsom gan wasanaethau Rheoli Adeiladu Awdurdodau Lleol (LABC) nad yw'n bresennol drwy gydol y cyfnod adeiladu, ac mai dim ond "cipolwg" y maent yn ei gael yn ystod ymweliad â'r safle. Dywedodd Cyngor Caerdydd wrthym ei fod yn dibynnu ar weithwyr proffesiynol eraill ym maes adeiladu i gwblhau eu rhan hwy o'r broses. 41 Disgrifiodd y system fel un sy'n dibynnu ar ymddiriedaeth. 42
60. Dywedodd Pennaeth y Cydwasanaethau Rheoleiddio ar gyfer Pen-y-bont ar Ogwr, Caerdydd a Bro Morgannwg y byddai'r gwasanaethau rheoleiddio 43 ar safle 25 mlynedd yn ôl, fel rhyw fath o blismon ar ddyletswydd. Efallai y byddai rhywun yn dod draw i edrych ar y gwaith. Ond erbyn hyn nid yw'r diwydiant adeiladu wedi'u i gweld ers 20 mlynedd, meddai. Hefyd, disgrifiodd effaith newidiadau yn y diwydiant, lle yr arferai deunyddiau ddod o ffynonellau lleol a chael eu gwneud yn lleol, ond bellach maent yn dod o bob cwr o'r byd, a rhaid dibynnu ar eu hardystiad i ddangos eu bod yn cydymffurfio â'r gofynion. 44
61. Esboniodd nad oedd ganddynt yr adnoddau i ymgymryd â'r lefel hon o waith.
"In 1991, when the regulations first came in, it's an oddity that we had a community of capable enforcers in the trading standards service, reasonably well resourced, but a set of regulations that were difficult to apply. That's now turned upside down; we have a fairly robust set of regulations, but we don't have the competent enforcers and the resources anymore." 45
62. Nodwn fod Viridis yn dweud nad yw'r swyddogion Rheoli Adeiladu yn cael digon o amser ar y safle i weld unrhyw broblemau. 46
63. Rydym yn cydnabod, ar ôl naw mlynedd o gyni, bod yn rhaid i awdurdodau lleol wneud penderfyniadau anodd ynghylch adnoddau, a bod gwasanaethau
41 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [499]
42 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [530]
43
Gallai hyn gynnwys Swyddogion Rheoli Adeiladu; Iechyd yr Amgylchedd a Safonau Masnach.
44 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [518]
45 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [515]
46 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 25 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [235]
rheoleiddio, megis Rheoli Adeiladu; Iechyd yr Amgylchedd a Safonau Masnach wedi dioddef y gwaethaf yn sgil rhai o'r penderfyniadau hynny. Rydym hefyd yn amlygu pwysigrwydd gwasanaethau rheoleiddiol, a sut y maent yn chwarae rhan allweddol yn yr agenda ataliol sydd wrth wraidd y dull y dylai pob gwasanaeth cyhoeddus ei fabwysiadu, a pha ddyletswydd deddfwriaethol a roddir arnynt gan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.
64. Credwn, fel rhan o'r map y mae'r Grŵp Arbenigol ar Ddiogelwch Adeiladu yn ei lunio, bod angen rhagor o ystyriaeth fanwl o sut y gellir cefnogi gwasanaethau rheoleiddio awdurdodau lleol i sicrhau eu bod yn gallu darparu ymweliadau arolygu mwy rheolaidd a dirybudd. Er ein bod yn nodi bod y gwasanaeth Rheoli Adeiladu yn codi tâl am eu gwasanaethau arolygu, fel y nodwn yn yr adran nesaf, mae'n cystadlu mewn marchnad ar gyfer y busnes hwn. Rydym hefyd yn nodi tystiolaeth Llywodraeth Cymru:
"The fact is that local authorities are bidding for work. They're competing with the private sector. There are actually regulations that allow the local authority to set its fee level, intended to break even over a three-year period, but, in fact, those regulations are not working as intended, because of the need to compete. Now, the fact is that resources have been reduced in local authorities, and there are serious capacity and competence issues, which have been flagged up. This whole balance between the private sector and local authorities is something the review is going to have to look at." 47
Argymhelliad 9. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn cyflwyno newidiadau i'r system rheoleiddio adeiladu ar gyfer adeiladau preswyl uchel iawn sy'n caniatáu arolygiadau rheolaidd ar safleeoedd yn ystod y cam adeiladu gan wasanaethau Rheoli Adeiladu Awdurdodau Lleol.
Gwrthdaro buddiannau?
65. Caniateir i ddatblygwyr ddewis rhwng gwasanaethau Rheoli Adeiladu Awdurdodau Lleol (LABC) neu arolygydd cymeradwy o'r sector preifat i ddarparu goruchwyliaeth reoleiddiol o'r cam adeiladu. Mae Adolygiad Hackitt yn nodi'n glir na ddylai hyn barhau:
"Recommendation 2.11
47 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [85]
a. It should not be possible for a client to choose their own regulator or for a regulator to be unable to apply sanctions against a duty holder where such action is warranted." 48
66. Mae'r adroddiad yn ychwanegu mai dim ond LABC a ddylai oruchwylio'r broses o adeiladu adeiladau preswyl risg uchel (y mae Adolygiad Hackitt yn eu diffinio fel adeiladau 10 llawr neu uwch).
67. Rydym yn cefnogi'r dull gweithredu hwn yn gryf, ac rydym am ei weld yn cael ei roi ar waith yng Nghymru, ar gyfer yr holl adeiladau perswyl uchel iawn, yr ydym yn eu diffinio fel adeiladau 7 llawr neu'n uwch y mae pobl yn byw ynddynt yn barhaol (gweler paragraff 9).
68. Fodd bynnag, wrth benodi LABC yn rheoleiddiwr cyfrifol, dylai'r gwasanaeth allu penodi Arolygwyr Cymeradwy cymwysedig i ymgymryd â'r gwaith hwn, os nad yw adnoddau neu ddiffyg arbenigedd addas yn yr awdurdod lleol yn caniatáu i'r gwasanaeth Rheoli Adeiladu Awdurdodau Lleol wneud y gwaith eu hunain. Fodd bynnag, y LABC fyddai'n rhoi ardystiad, a bydddai'n gyfrifol yn y pen draw am unrhyw faterion sy'n deillio o fethiannau yn y broses ardystio.
69. Clywsom gan wasanaeth LABC fod gwrthdaro clir rhwng ei angen i gystadlu am fusnes gan ddatblygwyr yn eu rôl fel arolygwyr adeiladu; a'u rôl arall fel gorfodwr safonau. Roedd Cyngor Caerdydd yn onest iawn:
"The impact of that [reduction in resources and financial support] is obvious in terms of trying to resource enforcement action, and every other part of our business. But, coupled with that is the fact that enforcement and competition don't exactly go hand in hand. They don't sit comfortably. If we have a reputation for being heavy handed with enforcement against developers, then we will lose that work, readily to the private sector, and we can't continue to maintain that either." 49
70. Roedd yn ddiddorol clywed gan ddatblygwr y byddai'n well ganddo orfod delio gyda dim ond un corff arolygu. Dywedodd Viridis fod y fframwaith
48 Building a Safer Future – Independent Review of Building Regulations and Fire Safety: Final report, argymhelliad 2.11
49 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [570]
rheoleiddio yn gymhleth iawn, a byddai'n haws pe bai'n gorfod dibynnu ar un ffynhonnell ddibynadwy. 50
71. Rydym wedi crybwyll effaith toriadau i adnoddau yn yr adran flaenorol (paragraffau 59-63). Roeddem yn pryderu o glywed bod LABC yn cael ei ddewis ar gyfer dim ond oddeutu 40% o adeiladau preswyl uchel iawn yng Nghaerdydd. 51 Dyna pam yr ydym yn credu ei bod yn hanfodol newid y fframwaith rheoleiddio yng Nghymru fel mater o flaenoriaeth uchel i adlewyrchu'r argymhellion yn Adolygiad Hackitt, er mwyn dileu'r dewis o arolygydd rheoleiddio ar gyfer adeiladau preswyl uchel iawn.
Argymhelliad 10. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn newid y fframwaith rheoleiddio ar fyrder i ganiatáu i ddim ond gwasanaethau rheoli adeiladu awdurdodau lleol weithredu fel rheoleiddiwr adeiladau preswyl uchel iawn saith llawr neu fwy. Fodd bynnag, wrth newid y fframwaith, dylai gwasanaethau LABC allu penodi arolygwyr cymeradwy i ymgymryd â'r gwaith ar eu rhan.
Deunyddiau adeiladu
72. Roedd yn drawiadol clywed Viridis yn dweud bod cladin ACM bellach yn cael ei weld yn y diwydiant yn yr un ffordd ag y mae asbestos. 52
73. O ran defnyddio deunyddiau llosgadwy mewn adeiladau preswyl, dywedodd Viridis wrthym na fyddai'r deunyddiau hyn yn cael eu caniatáu mewn gwledydd eraill:
"The products that they sold in the UK complied with the regulations here, and can be used in various combinations to achieve the required compliance, which is what's happened with us. But, in isolation, the product just sat on the edge of performance. Whereas in Europe, they just didn't take the risk—they'd say, 'We just don't use that', because then there's no question about workmanship." 53
50 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 25 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [235]
51 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [587]
52 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 25 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [298]
53 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 25 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [251]
74. Rydym yn nodi bod Llywodraeth Cymru wedi ymgynghori ar wahardd defnyddio ddeunyddiau llosgadwy yn yr haen fewnol, de8unydd inswleiddio a chladin a ddefnyddir mewn systemau waliau allanol ar yr adeiladau hyn. 54 Edrychwn ymlaen at glywed canfyddiadau'r ymgynghoriad hwn.
75. Er ein bod wedi cyfeirio at y system brofi, nid ydym wedi cymryd digon o dystiolaeth i wneud unrhyw argymhellion neu gasgliadau yn hynny o beth. Nodwyd y dystiolaeth gan y Gweinidog bod y capasiti gynnal profion yn y DU wedi'i leihau'n sylweddol a bod rhywfaint o brofion yn gorfod cael eu gwneud yn yr Almaen, Ffrainc a Dubai. 55
Argymhelliad 11. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn diweddaru'r Pwyllgor ymhen chwe mis ar y capasiti yn y DU ar gyfer profi deunydd ac unrhyw effaith y mae hynny wedi'i gael ar ddiogelwch tân mewn adeiladau preswyl uchel iawn yng Nghymru.
Ôl-osod systemau chwistrellu
76. Mae Cymru eisoes ar y blaen i weddill y DU mewn perthynas â gwneud systemau chwistrellu yn orfodol mewn adeiladau newydd. Fodd bynnag, adeiladwyd y rhan fwyaf o'r adeiladau uchel iawn yng Nghymru cyn cychwyn Mesur Diogelwch Tân Domestig (Cymru) 2011. Dywedodd y Gwasanaeth Tân ac Achub wrthym nad ydynt wedi gweld unrhyw gynnydd mewn ôl-osod systemau chwistrellu yn y sector preifat. 56 Dywedodd wrthym hefyd y bydd bob amser yn sôn am systemau chwistrellu yn ystod y broses rheoliadau adeiladu ond nad oes neb erioed wedi manteisio ar hynny. 57 Er na wnaethom ymchwilio i ôl-osod systemau chwistrellu yn fanwl iawn, mae'n fater a gododd wrth inni gymryd tystiolaeth.
54 Llywodraeth Cymru, Ymgynghoriad ar Wahardd defnyddio deunyddiau llosgadwy yn waliau allanol adeiladau preswyl uchel iawn
55 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [87]
56 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [156]
57 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [162]
77. Yn benodol, roedd yn ddiddorol clywed Viridis yn dweud, yn ei ddatblygiad diweddar, sut y bu i systemau chwistrellu leihau'r pwysau ar bopeth arall o ran diogelwch tân yr adeilad. 58
78. Clywsom y gallai ôl-osod systemau chwistrellu fod yn llawer mwy cymhleth yn adeiladau'r sector preifat, oherwydd mae'n rhaid i bob lesddeiliad gytuno i'r system gael ei gosod. Dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym ei bod yn ymwybodol o bryderon lle roedd perchnogion adeiladau eisiau ôl-osod system chwistrellu, ond nad oedd y lesddeiliaid unigol eisiau hynny o gwbl. 59
79. Dywedodd y Gweinidog wrthym ei bod yn ystyried beth arall y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i annog neu ysgogi ôl-osod mewn adeiladau amlfeddiannaeth. Dywedodd, ar hyn o bryd, na allant ei gwneud yn ofynnol i berchnogion adeiladau ôl-osod systemau chwistrellu. 60
80. Deallwn fod rhwystrau ychwanegol o ran ôl-osod yn y sector preifat, yn fwyaf sylfaenol y ffaith y gall lesddeiliaid unigol wrthwynebu. Mae angen ystyried hawliau dynol hefyd, sef Erthygl 8 Confensiwn Hawliau Dynol Ewrop. Mae Erthygl 8 yn darparu hawl gymwys i'ch bywyd teuluol a phreifat, eich cartref a'ch gohebiaeth. Mae'n hawl gymwys felly nid yw'n atal deddfwriaeth bosibl yn y maes hwn ond byddai'n rhaid rhoi ystyriaeth ofalus i'r mater.
81. Er gwaethaf yr anawsterau hyn, hoffem weld y Gweinidog yn amlinellu ymhellach pa waith y mae'n ei wneud i annog a chymell ôl-osod systemau chwistrellu. Credwn y byddai budd a gwelliant i ddiogelwch tân adeiladau preswyl uchel iawn pe bai ôl-osod yn dod yn fwy cyffredin ledled Cymru.
Argymhelliad 12. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn amlinellu pa gamau y mae'n eu cymryd i annog neu gymell ôl-osod systemau chwistrellu yn y sector preifat.
58 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 25 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [258]
59 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [94]
60 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 115 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [93 a 96]
5. Mae lesddeiliaid a phreswylwyr wedi wynebu dros flwyddyn o bryder ac ansicrwydd.
Mae'r effaith ar lesddeiliaid a phreswylwyr wedi bod yn sylweddol. Rydym yn cefnogi'r farn na ddylai lesddeiliaid fod yn atebol am gostau gwaith adfer.
82. Drwy gydol ein hystyriaeth, rydym wedi bod yn falch o weld y gwaith a wnaed i roi gwybodaeth a sicrwydd i breswylwyr a lesddeiliaid am ddiogelwch eu cartrefi. Rydym yn cydnabod y gallem fod wedi clywed am yr enghreifftiau gorau, ac efallai bod darlun cymysg ar draws Cymru. Fodd bynnag, ymddengys fod y dystiolaeth a glywsom yn dangos bod gwybodaeth wedi'i lledaenu'n dda i breswylwyr. 61 Dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym ei bod yn defnyddio'r dull a fabwysiadwyd gan Gartrefi Dinas Casnewydd wrth ymgysylltu â phreswylwyr fel y "safon euraid". 62
83. Nodwn fod nifer o ffactorau cymhleth yn y sector preifat, gan y bydd cymysgedd o ddeiliadaethau o fewn unrhyw adeilad sengl, a fydd yn cynnwys tenantiaid preifat, perchnogion-ddeiliaid a thenantiaid tai cymdeithasol posibl. Un o'r materion yr ydym wedi cyffwrdd ag ef yn ystod y gwaith hwn yw'r cymhlethdodau'n ymwneud â lesddaliad.
84. Soniodd ein holl dystion am y ffaith nad yw lesddeiliaid yn aml yn llwyr ymwybodol o'u hawliau a'u cyfrifoldebau, ac y gall lesoedd fod yn aneglur. O ran diogelwch tân, roedd hwn yn fater a godwyd yn benodol mewn perthynas â drysau tân. Fodd bynnag, yn gyffredinol, rydym yn cydnabod y dystiolaeth a glywsom nad yw pobl yn aml yn llwyr ddeall eu cyfrifoldeb pan fyddant yn prynu eiddo lesddaliad.
85. Gwyddom fod hwn yn fater y mae Llywodraeth Cymru yn ei ystyried ar hyn o bryd yn sgil sefydlu'r Grŵp Gorchwyl a Gorffen ar Lesddaliadau a ddylai adrodd ar ei ganfyddiadau i'r Llywodraeth erbyn Haf 2019.
61 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [102]
62 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [103]
Pwy ddylai dalu am y gwaith adfer?
86. Un o'r prif gwestiynau sydd heb ei ateb yw pwy fydd yn talu costau'r gwaith adfer er mwyn sicrhau bod adeiladau'n cydymffurfio â'r safonau diogelwch. Er bod y rhan fwyaf o'r drafodaeth ar hyn wedi canolbwyntio ar yr adeiladau hynny â chladin ACM, mae hefyd yn berthnasol i adeiladau eraill. Eglurodd Mainstay fod y gwaith adferol sydd ei angen ar eiddo pedwar yn £3.7 miliwn. 63
87. Mae'n amlwg bod yr ansicrwydd ynghylch pwy sy'n atebol yn cael effaith bersonol sylweddol ar lesddeiliaid. Dywedodd yr asiantiaid rheoli ar gyfer Prospect Place yng Nghaerdydd wrthym eu bod yn cael ymholiadau yn rheolaidd am effaith y pryderon am diogelwch, gan ddweud bod pobl na allant rentu neu werthu ar hyn o bryd o fewn yr adeiladau hynny, neu pe baent yn gwneud hynny, byddai'r pris yn sylweddol is na'r hyn y dylai fod. 64
88. Rydym yn falch o'r cyhoeddiad y bydd Bellway, y datblygwr cychwynnol, yn talu am gael gwared ar gladin ACM yn yr eiddo yn Prospect Place, Caerdydd. Rydym yn gobeithio y bydd datblygwyr eraill yn dilyn ac yn talu am waith adfer i sicrhau bod adeiladau'n cyrraedd safonau diogelwch tân.
89. Nododd y Gweinidog yn glir iawn yn yr ohebiaeth 65 ac mewn tystiolaeth lafar nad yw'n dymuno gweld lesddeiliaid yn talu'r gost. Rydym yn cefnogi ei barn ar hyn. Ond rydym yn pryderu bod dros flwyddyn wedi mynd heibio ers trychineb erchyll Grenfell, a bod lesddeiliaid mewn rhai tyrau o fflatiau yn aneglur o hyd pwy fydd yn talu'r gost. Fel y dywedodd ARMA, bydd hyn yn achosi straen a phryderon diangen i breswylwyr, gan gynnwys cyfyngu ar eu gallu i symud. Dywedodd:
"In ARMA, when we did our study, we were talking to over 5,700 families who can't sell, can't move, if they have to go for a job. It's placing these people under a lot of difficulty and they also have the additional worry of potential financial strain on them in coming years." 66
90. Rydym hefyd yn nodi, pan fydd rhai o'r achosion hyn yn Lloegr wedi mynd i dribiwnlysoedd, y canfuwyd mai lesddeiliaid sy'n atebol am dalu am y gwaith sy'n ofynnol. Awgrymwyd y gallai lesddeiliaid hawlio yn erbyn nifer o wahanol bartïon i adennill rhai o'r costau hyn, gan gynnwys yr yswiriant / gwarant; darparwyr cladin;
63 FSPS 06 Tystiolaeth ysgrifenedig Mainstay
64 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [364]
65 Llythyr gan y Gweinidog Tai ac Adfywio, 9 Gorffennaf 2018
66 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [233]
datblygwyr; cyrff rheoli adeiladu a hyd yn oed y Llywodraeth os canfyddir nad oedd y system rheoleiddio adeiladu yn addas at y diben. Fodd bynnag, byddai hawliadau cyfreithiol o'r fath yn cymryd amser, ac ni fyddai unrhyw sicrwydd o lwyddiant.
91. Rydym yn cefnogi galwadau ARMA a'r Gymdeithas Landlordiaid Preswyl am gronfa benthyciad llog isel i dalu costau gwaith adfer. Roedd Mainstay hefyd yn cefnogi hyn gan ddweud bod sicrhau bod y bobl iawn yn talu yn golygu na ellir unioni'r sefyllfa dros nos oni bai fod cronfa o arian y gall pobl ei defnyddio'n gyfreithlon tra byddant yn cael y trafodaethau hynny. 67
92. Fe wnaethom ymchwilio i a fyddai cap ar daliadau gwasanaeth yn cael canlyniad tebyg, ond roedd yr asiantiaid rheoli yn glir iawn na fyddai hyn yn gweithio. Dywedodd ARMA wrthym nad oes elw i'w wneud o daliadau gwasanaeth. 68
93. Roedd Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru yn cydnabod y problemau ac yn galw am gynllun cyflafareddu ffurfiol a fyddai'n cyflymu pethau. 69
94. Adeg ysgrifennu'r adroddiad hwn, nid yw'r Pwyllgor yn ymwybodol o unrhyw achosion sy'n mynd i dribiwnlys yng Nghymru. Credwn ei bod yn hanfodol, os oes unrhyw anghydfod ynghylch pwy fydd yn talu'r costau, bod Llywodraeth Cymru yn cymryd yr holl gamau sydd ar gael i sicrhau nad yw gwaith adfer yn cael ei ddal yn ôl oherwydd anghydfod ynghylch atebolrwydd. Gallai hyn fod ar ffurf cynllun cyflafareddu ffurfiol neu ddarparu benthyciadau llog isel neu ddi-log i sicrhau bod y gwaith yn cael ei wneud cyn gynted â phosibl.
Argymhelliad 13. Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn cyd-drafod â Llywodraeth y DU i nodi unrhyw ddulliau cyffredin y gellir eu mabwysiadu mewn perthynas â mynd i'r afael â phryderon ynghylch cost gwaith adferol a bod lesddeiliaid yn cael eu dal yn atebol.
Cynlluniau personol gadael mewn argyfwng
95. Yn ystod ein gwaith ar ddiogelwch tân mewn tai cymdeithasol, dywedwyd wrthym fod darparwyr tai cymdeithasol yn cadw cynlluniau personol gadael mewn argyfwng ar gyfer preswylwyr y gall fod angen cymorth ychwanegol arnynt
67 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [272
68 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [276]
69 FSPS09 Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru
yn ystod proses o wagio adeilad. Roedd y rhain yn cael eu cadw mewn lleoliad yn yr adeilad a oedd yn hysbys i'r Gwasanaeth Tân ac Achub. Roeddem yn meddwl bod hyn yn syniad da. Felly, ymchwiliwyd i a oedd darpariaethau tebyg yn y sector preifat.
96. Clywsom nad oeddent yn gyffredin iawn yn y sector preifat. Dywedodd Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru wrthym ei fod wedi cynnig cymorth i wneud hyn, ond nad oes neb wedi manteisio ar hynny. 70 Disgrifiodd Gwasanaeth Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru gyfyngiadau'r cynllun personol gadael mewn argyfwng, gan ddweud, er eu bod yn ddefnyddiol, na allant ystyried pawb a allai fod â phroblemau symudedd, er enghraifft rhywun a allai fod yn analluog dros dro oherwydd damwain. Eto hyd yn oed wrth gymryd hyn i ystyriaeth, dywedodd y byddai'n hoffi gweld cynlluniau personol gadael mewn argyfwng yn fwy eang o fewn y sector preifat. 71
97. Tynnodd Llywodraeth Cymru sylw at y rhwystrau ychwanegol yn y sector preifat, gan ddweud bod y berthynas rhwng lesddeiliaid ac asiant rheoli yn wahanol iawn i'r berthynas rhwng tenant a darparwr tai cymdeithasol. 72
98. Credwn y dylid gwneud mwy o waith i annog y defnydd o gynlluniau personol gadael mewn argyfwng yn y sector preifat. Er ein bod yn cydnabod bod ganddynt gyfyngiadau, ac yn benodol ni allwn ystyried materion symudedd dros dro, rydym yn dal i gredu bod ganddytn rinweddau ac y gallent chwarae rhan bwysig os bydd argyfwng. Rydym yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i godi hyn gyda'r Grŵp Diwygio Lesddaliad.
Argymhelliad 14. Rydym yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru archwilio gyda'r Grŵp Arbenigol ar Ddiogelwch Adeiladu a'r Grŵp Diwygio Lesddaliad ynghylch sut y gellir annog a chefnogi'r defnydd o gynlluniau personol gadael mewn argyfwng mewn adeiladau uchel iawn yn y sector preifat.
70 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [176]
71 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 27 Medi 2018, Cofnod y Trafodion [179]
72 Y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 11 Hydref 2018, Cofnod y Trafodion [112]
|
cym_Latn
| 22,977
|
CC-MAIN-2024-51
| 0.999692
|
<urn:uuid:fc59b67f-bf4e-4f89-afa2-9dedc0a8ece8>
|
https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/73051/On_line_impact_assessment_Welsh.pdf
|
Teitl:
Rheoleiddio adneuo cyfreithiol o ran cyhoeddiadau ar-lein y DU
Prif adran neu asiantaeth:
Yr Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon
Adrannau neu asiantaethau eraill:
Asesiad o Effaith (IA)
Rhif IA: DCMS006
Dyddiad:
Cam: Ymgynghoriad
Ffynhonnell yr ymyrraeth: Domestig
Math o fesur: Is-ddeddfwriaeth
Cyswllt ar gyfer ymholiadau:
Daniel Halpern, DCMS
Crynodeb: Ymyrraeth ac Opsiynau
Beth yw'r broblem sy'n cael ei hystyried? Pam bod angen i'r llywodraeth ymyrryd?
Ailgadarnhaodd Deddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 (Deddf 2003) 1 y darpariaethau presennol ar gyfer adneuo cyhoeddiadau printiedig, lle mae'n ofynnol i gopi o bob llyfr neu gyfres neu gyhoeddiad printiedig arall a gyhoeddir yn y DU gael ei adneuo am ddim, yn y Llyfrgell Brydeinig. Hefyd, mae gan bum llyfrgell arall (Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol yr Alban 2 , llyfrgell Prifysgol Rhydychen, llyfrgell Prifysgol Caergrawnt a llyfrgell Coleg y Drindod, Dulyn), yr hawl i dderbyn, yn unol â chais, un copi am ddim o unrhyw lyfr neu gyhoeddiad printiedig arall a gyhoeddir yn y DU. Gelwir y llyfrgelloedd hyn, ynghyd â'r Llyfrgell Brydeinig, yn gyfunol y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol.
O dan Ddeddf 2003 crëwyd fframwaith o ddeddfwriaeth lle y gellid gwneud Rheoliadau ar gyfer adneuo cyhoeddiadau di-brint.
Beth yw amcanion y polisi a'r effeithiau a fwriedir?
* Sicrhau archif cenedlaethol o gyhoeddiadau ar-lein;
* Galluogi system effeithlon lle y caiff deunydd ei archifo a'i warchod yn y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol;
* Hwyluso'r broses o warchod deunydd yn yr hirdymor, fel y gellir parhau i'w ddefnyddio yn y dyfodol;
* Llywodraethu sut y gellir defnyddio copïau wedi'u hadneuo, gan gydbwyso anghenion llyfrgelloedd ac ymwelwyr â buddiannau cyhoeddwyr a deiliaid hawliau;
* Sicrhau ymarferoldeb hirdymor drwy ei gwneud yn ofynnol i Lyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a chyhoeddwyr rannu'r cyfrifoldeb am archifo heb osod baich afresymol ar unrhyw sefydliad.
1 Gweler: http://www.opsi.gov.uk/acts/acts2003/ukpga_20030028_en_1
2 Mae Cyfadran y Adfocatiaid yn yr Alban yn gweithredu fel y llyfrgell adneuo ar gyfer cyhoeddiadau cyfreithiol yn yr Alban
Pa opsiynau polisi a ystyriwyd? Rhowch gyfiawnhad dros eich dewis opsiwn (ceir rhagor o fanylion yn y Sail Dystiolaeth)
1. Gwneud dim, h.y. gadael y cyfrifoldeb am archifo yn nwylo'r farchnad.
2. Cynlluniau adneuo gwirfoddol, lle mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn cynaeafu deunydd ar sail caniatadau ac mae cyhoeddwyr yn darparu gweithiau eraill.
3. Rheoleiddio statudol, sy'n caniatáu i lyfrgelloedd gynaeafu gweithiau'n uniongyrchol o'r rhyngrwyd.
4. Rheoleiddio statudol, sy'n caniatáu ar gyfer gwe-gynaeafu cynnwys ar-lein sydd ar gael i bawb ac, ar ôl gwneud cais i gyhoeddwr ei ddarparu, gynnwys ar-lein y cyfyngir ar fynediad ato.
5. Rheoleiddio statudol sy'n caniatáu gwe-gynaeafu cynnwys sydd ar gael i bawb ar-lein a hefyd gynnwys ar-lein y cyfyngir ar fynediad ato ynghyd â chynnwys a ddarperir drwy gytundeb os dymuna cyhoeddwyr.
Cynhaliodd y Llywodraeth ymgynghoriad 3 ar Reoliadau drafft ar gyfer adneuo cyfreithiol di-brint rhwng 30 Medi 2010 a 11 Ionawr 2011. Yng ngoleuni'r ymatebion cyffredinol i'r ymgynghoriad, a diffyg tystiolaeth gan lyfrgelloedd a chyhoeddwyr fel ei gilydd i gefnogi'r gofyniad nad yw'r Rheoliadau yn gosod baich anghymesur, ni chredwyd bod Opsiwn 4 (ein dewis opsiwn blaenorol) yn ymarferol i'w gyflwyno gyda'r Rheoliadau. Cynnig newydd yw Opsiwn 5 sy'n dileu unrhyw faich gorfodol a allai godi o dan opsiwn 4. Credwn y bydd hyn yn dal i greu archif cenedlaethol o safon dda ac mai bach iawn fydd yr effaith ar y diwydiant cyhoeddi.
Cymeradwyaeth Weinidogol Ar gyfer Asesiadau o Effaith yn ystod y cam ymgynghori:
Rwyf wedi darllen yr Asesiad o Effaith ac rwyf yn fodlon, o ystyried y dystiolaeth sydd ar gael, ei fod yn cyflwyno barn resymol ar gostau, buddiannau ac effaith debygol y prif opsiynau.
Llofnodwyd gan y Gweinidog cyfrifol: ............................................................ Dyddiad: .............................
3 Ymgynghoriad ar Reoliadau ar gyfer deunydd di-brint yn gyfreithiol http://www.culture.gov.uk/consultations/7449.aspx
Crynodeb: Dadansoddiad a Thystiolaeth Polisi Opsiwn 1 - – cyhoeddiadau ar-lein y DU
Disgrifiad: Gwneud dim, h.y. gadael y cyfrifoldeb am archifo yn nwylo'r farchnad
Blwyddyn Sail Brisiau 2009
Blwyddyn
Sail
Gwerth
Presennol
2010
Cyfnod
Amser
Blynyddoedd
10
Buddiant Net (Gwerth Presennol (PV)) (£m)
Isel: 0 Uchel: 0
Amcangyfrif Gorau: 0
COSTAU (£m)
Cyfanswm Costau
Pontio
(Pris Cyson)
Blynyddoedd
Cost Flynyddol
Gyfartalog
(ac eithrio Costau Pontio)
(Pris Cyson)
Cyfanswm y Gost
(Gwerth Presennol)
Isel
0
0
0
0
Uchel
0
0
0
Amcangyfrif
0
0
0
Disgrifiad a graddau'r costau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Nid oes unrhyw gostau i'r Llyfrgelloedd gan mai penderfyniad y cyhoeddwyr yn unig fydd archifo eu deunydd. Bydd cyhoeddwyr sy'n mynd ati i greu eu harchifau eu hunain yn mynd i gostau ond ni fyddai rhwymedigaeth i wneud hynny ac felly nid oes modd cyfrifo'r costau hynny.
Costau anariannol allweddol eraill yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Colli treftadaeth ddogfennol ar ffurf llyfrau, papurau, gweithiau celf a chofebau hanes a gwyddoniaeth a gynhyrchir mewn fformat digidol yn unig ac nas cesglir gan yr adneuon cyfreithiol cyfredol. Mae gwerth diwylliannol y dreftadaeth hon yn sylweddol.
BUDDIANNAU
(£m)
Cyfanswm Costau
Pontio
(Pris Cyson)
Blynyddoedd
Cost Flynyddol
Gyfartalog
(ac eithrio Costau Pontio)
(Pris Cyson)
Cyfanswm y Budd
(Gwerth Presennol)
Isel
0
0
0
0
Uchel
0
0
0
Amcangyfrif
0
0
0
Disgrifiad a maint y buddiannau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Er bod rhai cyhoeddwyr proffesiynol yn archifo eu deunydd eu hunain, awgryma'r holl dystiolaeth sydd ar gael nad yw'r rhan helaeth o gyhoeddwyr unigol sy'n cyhoeddi deunydd ar-lein sydd ar gael i bawb o fewn parth y DU yn gwneud hynny. Felly caiff cyfran sylweddol o allbwn diwylliannol a deallusol y DU ei cholli am byth.
Buddiannau anariannol allweddol eraill yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Tybiaethau/materion sensitif/risgiau allweddol
Cyfradd
3.5
Effaith uniongyrchol ar fusnesau (Effaith Flynyddol
O fewn cwmpas Mae'r mesur yn
Costau:
Buddiannau:
Net:
Ie/Na
I MEWN/ALLAN
4
Gorfodi, Gweithredu ac Effeithiau Ehangach
5
Profion Effaith Penodol: Rhestr wirio
Defnyddiwch y tabl isod i nodi ble yn y sail dystiolaeth y ceir gwybodaeth am unrhyw Brofion Effaith Penodol a gynhaliwyd fel rhan o'r gwaith o ddadansoddi'r opsiynau polisi. Am ganllawiau ar sut i gwblhau pob prawf, cliciwch ddwywaith ar y ddolen i'r canllawiau a ddarparwyd gan yr adran berthnasol. Noder ni fwriedir i'r rhestr wirio hon nodi'r holl ystyriaethau statudol y dylai adrannau eu hystyried wrth benderfynu pa opsiwn polisi i'w ddilyn. Cyfrifoldeb yr adrannau yw sicrhau eu bod yn cydymffurfio â'u dyletswyddau.
4 Mae Asesiadau o Effaith mewn perthynas â hil, anabledd a rhywedd yn ofynion statudol ar gyfer polisïau perthnasol. Caiff gofynion cydraddoldeb statudol eu hymestyn yn 2011, ar ôl i'r Mesur Cydraddoldeb ddod i rym. Mae dyletswyddau cydraddoldeb statudol y Mesur Cydraddoldeb yn gymwys i Brydain Fawr yn unig. Mae'r Pecyn Cymorth yn rhoi cyngor ar ddyletswyddau cydraddoldeb statudol yr awdurdodau cyhoeddus â chylch gwaith yng Ngogledd Iwerddon.
6
Crynodeb: Dadansoddiad a Thystiolaeth Polisi Opsiwn 2 - – cyhoeddiadau ar-lein y DU
Disgrifiad:
Cynlluniau adneuo gwirfoddol, lle mae'r llyfrgelloedd yn cynaeafu deunydd ar sail caniatadau ac mae cyhoeddwyr yn darparu gweithiau eraill
Disgrifiad a graddau'r costau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Cyfanswm costau llyfrgelloedd ar gyfer cynaeafu deunydd ar sail caniatadau yw £0.7m - £0.9m y flwyddyn. Cyfanswm costau llyfrgelloedd ar gyfer cynlluniau adneuo gwirfoddol yw £0.6m - £0.8m gan gynyddu i £0.9m - £1.3m. Mae costau sefydlu yn dod i gyfanswm o £2.2m - £3.1m dros dair blynedd ac mae costau parhaus sy'n gysylltiedig â gwella systemau a gwarchod yn amrywio o £0.4m - £1m y flwyddyn. Costau cyhoeddwyr yw £0.4m - £1.0m yn cynyddu i £0.9m - £2.4m ar gyfer cost weinyddol adneuo (£3 - £6.5 fesul eitem a adneuwyd). Mae costau sefydlu cyhoeddwyr yn amrywio o £0.2m i £1.4m mewn blynyddoedd gwahanol.
Costau anariannol allweddol eraill yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Bydd cyhoeddwyr sy'n adneuo gweithiau o bosibl yn ildio rhan o'u huchelfraint o dan hawlfraint i ddefnyddio gweithiau ac elwa ar y buddsoddiad y maent wedi'i wneud ynddynt. Er mwyn lleihau'r golled hon gellir cyfyngu mynediad at gopïau wedi'u harchifo i eiddo ffisegol y Llyfrgelloedd, cyfyngu mynediad at nifer benodol o bobl ar unrhyw adeg benodol, neu hyd yn oed eu rhoi o dan waharddiad am gyfnod. Os bernir bod cyfyngiadau o'r fath ar fynediad yn annigonol yna gall y cyhoeddwr ddewis peidio â chymryd rhan yn y cynllun gwirfoddol ar gyfer cyhoeddiadau ar-lein y codir tâl amdanynt neu sy'n dod o dan gyfyngiadau ar fynediad cyhoeddus.
Disgrifiad a maint y buddiannau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
7
Buddiannau anariannol allweddol eraill yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Caiff rhywfaint o dreftadaeth gyhoeddedig ar-lein y wlad ei warchod ond nid mewn modd systematig ac ni chaiff y rhan helaeth ohoni ei chasglu. Erbyn blwyddyn 10, efallai mai dim ond tua 0.1% o wefannau a chyhoeddiadau sydd ar gael i bawb, ynghyd â 40-55% o gyhoeddiadau eraill a gaiff eu harchifo. Gweler Tabl 2 am gymhariaeth lawn o faint archifau gwe, e-lyfrau/e-bapurau newydd/egyfnodolion a gaiff eu harchifo, a buddiannau eraill ar gyfer pob opsiwn.
Tybiaethau/materion sensitif/risgiau allweddol
Cyfradd
3.5
Heb ddiogelwch statudol gall cyhoeddwyr sy'n adneuo, neu berchenogion gwefan sy'n rhoi caniatâd i lyfrgell adneuo gynaeafu deunydd, wynebu risg o hawliad am dorri hawlfraint am un neu fwy o resymau. Gall y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol hefyd wynebu risg o dorri hawlfraint mewn perthynas â'r cipluniau wedi'u harchifo o wefannau neu gopïau wedi'u hadneuo o weithiau eraill. At hynny, efallai y bydd gan rywun sydd wedi cael ei ddifenwi mewn deunydd a archifwyd achos dros hawlio mewn perthynas â'r copi a archifwyd, fel arfer am fod y ffaith ei fod yn dal i fod ar gael i ddarllenwyr yn golygu bod y difenwi yn parhau.
8
Gorfodi, Gweithredu ac Effeithiau Ehangach
9
Profion Effaith Penodol: Rhestr wirio
Defnyddiwch y tabl isod i nodi ble yn y sail dystiolaeth y ceir gwybodaeth am unrhyw Brofion Effaith Penodol a gynhaliwyd fel rhan o'r gwaith o ddadansoddi'r opsiynau polisi. Am ganllawiau ar sut i gwblhau pob prawf, cliciwch ddwywaith ar y ddolen i'r canllawiau a ddarparwyd gan yr adran berthnasol. Noder ni fwriedir i'r rhestr wirio hon nodi'r holl ystyriaethau statudol y dylai adrannau eu hystyried wrth benderfynu pa opsiwn polisi i'w ddilyn. Cyfrifoldeb yr adrannau yw sicrhau eu bod yn cydymffurfio â'u dyletswyddau.
5 Mae Asesiadau o Effaith mewn perthynas â hil, anabledd a rhywedd yn ofynion statudol ar gyfer polisïau perthnasol. Caiff gofynion cydraddoldeb statudol eu hymestyn yn 2011, ar ôl i'r Mesur Cydraddoldeb ddod i rym. Mae dyletswyddau cydraddoldeb statudol y Mesur Cydraddoldeb yn gymwys i Brydain Fawr yn unig. Mae'r Pecyn Cymorth yn rhoi cyngor ar ddyletswyddau cydraddoldeb statudol yr awdurdodau cyhoeddus â chylch gwaith yng Ngogledd Iwerddon.
Crynodeb: Dadansoddiad a Thystiolaeth Polisi Opsiwn 3 - – cyhoeddiadau ar-lein y DU
Disgrifiad:
Rheoleiddio statudol sy'n caniatáu i lyfrgelloedd gynaeafu gweithiau'n uniongyrchol o'r rhyngrwyd o ran cynnwys am ddim yn unig a chynllun gwirfoddol ar gyfer cyhoeddiadau ar-lein y codir tâl amdanynt neu y maent yn dod o dan gyfyngiadau ar fynediad cyhoeddus.
2010
Disgrifiad a graddau'r costau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Cyfanswm costau llyfrgelloedd ar gyfer cynaeafu deunydd yw £0.9m - £1.3m y flwyddyn gan gynyddu i £1.4m - £1.9m. Cyfanswm costau llyfrgelloedd ar gyfer cynlluniau adneuo gwirfoddol yw £0.6m £0.9m gan gynyddu i £1.0m - £1.3m. Mae costau sefydlu yn dod i gyfanswm o £2.2m - £3.1m dros dair blynedd ac mae costau parhaus sy'n gysylltiedig â gwella systemau a gwarchod yn amrywio o £0.4m - £1.1m y flwyddyn. Costau cyhoeddwyr yw £0.2m - £0.5m yn cynyddu i £0.6m - £2.0m ar gyfer cost weinyddol adneuo (£3 - £6.5 fesul eitem a adneuwyd). Mae costau sefydlu cyhoeddwyr yn amrywio o £0.2m i £1.4m mewn gwahanol flynyddoedd.
Costau anariannol allweddol eraill yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Bydd cyhoeddwyr sy'n adneuo gweithiau o bosibl yn ildio rhan o'u huchelfraint o dan hawlfraint i ddefnyddio gweithiau ac elwa ar y buddsoddiad y maent wedi'i wneud ynddynt. Er mwyn lleihau'r golled hon gellir cyfyngu mynediad at gopïau wedi'u harchifo i eiddo ffisegol y Llyfrgelloedd, cyfyngu mynediad at nifer benodol o bobl ar unrhyw adeg benodol, neu hyd yn oed eu rhoi o dan waharddiad am gyfnod. Gellid gwahardd adneuon gwirfoddol am gyfnod. Os bernir nad yw cyfyngiadau o'r fath ar fynediad yn ddigonol yna gall y cyhoeddwr ddewis peidio â chymryd rhan yn y cynllun.
Disgrifiad a maint y buddiannau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Bydd rheoliadau newydd yn lleihau'r baich ar gyhoeddwyr gan na fydd angen iddynt gyflwyno copïau caled o adneuon mwyach ac felly byddant yn gwneud arbedion a thrwy hynny'n cael budd o'r opsiwn hwn. Esbonnir y dull a ddefnyddir i gyfrifo'r arbedion hyn o dan opsiwn 4 yn yr adran ganlynol. Fodd bynnag, cydnabyddwn nad yw'n hawdd pennu'r buddiannau hynny mewn termau ariannol ac er i ni roi amcangyfrif bras o'r arbedion uchod hoffem ddefnyddio'r ymgynghoriad i gasglu gwell gwybodaeth a thystiolaeth ynglŷn â'r amcangyfrifon a'r tybiaethau a ddefnyddiwyd gennym a hefyd beth yw costau presennol adneuo copïau caled ym marn cyhoeddwyr
Buddiannau anariannol allweddol eraill yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Bydd llyfrgelloedd yn gallu cynaeafu deunydd mewn ffordd systematig, gan greu un archif o dreftadaeth gyhoeddedig ar-lein y wlad er budd ymchwilwyr a chenedlaethau'r dyfodol. Erbyn blwyddyn 10, efallai y bydd hyd at 100% o wefannau a chyhoeddiadau sydd ar gael i bawb ac sydd o fewn y cwmpas, ynghyd â 40-55% o gyhoeddiadau eraill yn cael eu harchifo. Gweler Tabl 2 am gymhariaeth lawn o faint archifau gwe, e-lyfrau/e-bapurau newydd/e-gyfnodolion a gaiff eu harchifo, a buddiannau eraill ar gyfer pob opsiwn.
Tybiaethau/materion sensitif/risgiau allweddol
Cyfradd
3.5
Heb ddiogelwch statudol gall cyhoeddwyr sy'n adneuo, neu berchenogion gwefan sy'n rhoi caniatâd i lyfrgell adneuo gynaeafu deunydd, wynebu risg o hawliad am dorri hawlfraint am un neu fwy o resymau. Gall y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol hefyd wynebu risg o dorri hawlfraint mewn perthynas â'r cipluniau wedi'u harchifo o wefannau neu gopïau wedi'u hadneuo o weithiau eraill. At hynny, efallai y bydd gan rywun sydd wedi cael ei ddifenwi mewn deunydd a archifwyd achos dros hawlio mewn perthynas â'r copi a archifwyd, fel arfer am fod y ffaith ei fod yn dal i fod ar gael i ddarllenwyr yn golygu bod y difenwi yn parhau. Bydd deunydd a gynaeafwyd o dan reoliad yn cael ei ddiogelu rhag hyn, ond erys o ran deunydd a adneuwyd o dan gynlluniau gwirfoddol.
Gorfodi, Gweithredu ac Effeithiau Ehangach
Profion Effaith Penodol: Rhestr wirio
Defnyddiwch y tabl isod i nodi ble yn y sail dystiolaeth y ceir gwybodaeth am unrhyw Brofion Effaith Penodol a gynhaliwyd fel rhan o'r gwaith o ddadansoddi'r opsiynau polisi. Am ganllawiau ar sut i gwblhau pob prawf, cliciwch ddwywaith ar y ddolen i'r canllawiau a ddarparwyd gan yr adran berthnasol. Noder ni fwriedir i'r rhestr wirio hon nodi'r holl ystyriaethau statudol y dylai adrannau eu hystyried wrth benderfynu pa opsiwn polisi i'w ddilyn. Cyfrifoldeb yr adrannau yw sicrhau eu bod yn cydymffurfio â'u dyletswyddau.
6 Mae Asesiadau o Effaith mewn perthynas â hil, anabledd a rhywedd yn ofynion statudol ar gyfer polisïau perthnasol. Caiff gofynion cydraddoldeb statudol eu hymestyn yn 2011, ar ôl i'r Mesur Cydraddoldeb ddod i rym. Mae dyletswyddau cydraddoldeb statudol y Mesur Cydraddoldeb yn gymwys i Brydain Fawr yn unig. Mae'r Pecyn Cymorth yn rhoi cyngor ar ddyletswyddau cydraddoldeb statudol yr awdurdodau cyhoeddus â chylch gwaith yng Ngogledd Iwerddon.
Crynodeb: Dadansoddiad a Thystiolaeth Polisi Opsiwn 4 - – cyhoeddiadau ar-lein y DU
Disgrifiad: Rheoleiddio statudol, sy'n caniatáu ar gyfer gwe-gynaeafu cynnwys ar-lein sydd ar gael i bawb ac, ar ôl gwneud cais i'r cyhoeddwr ei ddarparu, gynnwys ar-lein y cyfyngir ar fynediad ato.
2009
Presennol
10
Disgrifiad a graddau'r costau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Cyfanswm costau llyfrgelloedd ar gyfer cynaeafu deunydd yw £0.9m - £1.3m y flwyddyn gan gynyddu i £1.4m - £1.9m. Cyfanswm costau llyfrgelloedd ar gyfer adneuo ar sail hysbysu yw £0.8m - £1.2m gan gynyddu i £1.0m - £1.5m. Mae costau sefydlu yn dod i gyfanswm o £2.2m - £3.1m dros dair blynedd ac mae costau parhaus sy'n gysylltiedig â gwella systemau a gwarchod yn amrywio o £0.4m - £1.1m y flwyddyn. Costau cyhoeddwyr yw £0.3m - £1.0m yn cynyddu i £1.3m - £3.9m ar gyfer cost weinyddol adneuo (£3 - £6.5 fesul eitem a adneuwyd). Mae costau sefydlu cyhoeddwyr yn amrywio o £0.3m i £2.9m mewn blynyddoedd gwahanol.
Costau i gyhoeddwyr o £10.5m (isel) i £27.4m (uchel) gydag amcangyfrif gorau (canolbwynt) o £18.9m (mewn termau NPV dros 10 mlynedd).
Costau anariannol allweddol eraill yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
f
d
Bydd cyhoeddwyr sy'n adneuo gweithiau o bosibl yn ildio rhan o'u huchelfraint o dan hawlfraint i ddefnyddio gweithiau ac elwa ar y buddsoddiad y maent wedi'i wneud ynddynt. Er mwyn lleihau'r golled hon gellir cyfyngu mynediad at gopïau wedi'u harchifo i eiddo ffisegol y Llyfrgelloedd, cyfyngu mynediad at nifer benodol o bobl ar unrhyw adeg benodol, neu hyd yn oed eu rhoi o dan waharddiad am gyfnod. O ran cyhoeddiadau gwerth mawr / cyfaint isel penodol gellid cytuno ar waharddiadau am
Disgrifiad a maint y buddiannau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Disgrifiad a maint y buddiannau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'. Bydd y rheoliadau newydd yn lleihau'r baich ar gyhoeddwyr gan na fydd angen iddynt gyflwyno copïau caled o adneuon mwyach ac felly byddant yn gwneud arbedion a thrwy hynny'n cael budd o'r opsiwn hwn. Esbonnir y dull a ddefnyddir i gyfrifo'r arbedion hyn o dan opsiwn 4 yn yr adran ganlynol. Fodd bynnag, cydnabyddwn nad yw'n hawdd pennu'r buddiannau hynny mewn termau ariannol ac er i ni roi amcangyfrif bras o'r arbedion uchod hoffem ddefnyddio'r ymgynghoriad i gasglu gwell gwybodaeth a thystiolaeth ynglŷn â'r amcangyfrifon a'r tybiaethau a ddefnyddiwyd gennym a hefyd beth yw costau presennol adneuo copïau caled ym marn cyhoeddwyr.
Cyfanswm arbedion 10 mlynedd (buddiannau) o £16.4m (isel) i £22.8m (uchel) gydag amcangyfrif gorau (canolbwynt) o £19.6m (mewn termau NPV dros 10 mlynedd),
Mae hyn yn cynnig budd net cyfartalog gwerth £0.2m i fusnesau (amcangyfrif gorau).
7
Buddiannau anariannol allweddol eraill yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
d tbl i d l l h b t ' i Tybiaethau/materion sensitif/risgiau allweddol
Bydd llyfrgelloedd yn gallu cynaeafu deunydd mewn ffordd systematig, gan greu un archif o dreftadaeth gyhoeddedig ar-lein y wlad er budd ymchwilwyr a chenedlaethau'r dyfodol. Efallai y câi hyd at 100% o wefannau a chyhoeddiadau sydd ar gael i bawb, ynghyd â 100% o gyhoeddiadau eraill eu harchifo. Mae'r opsiwn hwn yn sicrhau y caiff hyd at 100% o dreftadaeth ddogfennol y wlad ar ffurf llyfrau, papurau, gweithiau celf a chofebau hanes a gwyddoniaeth eu gwarchod a'u diogelu. Mae'r opsiwn hwn yn cynnal ac yn datblygu sylfaen ymchwil o'r radd flaenaf, y gellir ei defnyddio i gefnogi
Cyfradd
3.5
Mae deunydd sy'n cael ei adneuo neu ei gasglu drwy reoliad o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 yn elwa ar ddau gysur cyfreithiol; drwy adran 8, nid yw'r llyfrgelloedd adneuo yn amharu ar hawlfraint na hawliau cronfeydd data drwy gynaeafu copïau o'r rhyngrwyd, a thrwy adran 9 mae'r cyhoeddwr hefyd wedi'i ddiogelu rhag torri hawlfraint, hawl gyhoeddi neu hawliau cronfeydd data, a rhag unrhyw honiad o dor-contract mewn perthynas â chopïau a adneuwyd. Hefyd, mae gweithredu adran 10 o Ddeddf 2003 yn lleihau'n sylweddol y risg o atebolrwydd am unrhyw hawliadau am ddifenwi mewn perthynas â'r copïau a archifwyd.
Cynhaliodd y Llywodraeth ymgynghoriad ar Reoliadau drafft ar gyfer adneuo cyfreithiol di-brint rhwng 30 Medi 2010 a 11 Ionawr 2011. Yn yr ymgynghoriad gofynnwyd i ymatebwyr ddarparu gwybodaeth am gostau i gyhoeddwyr ac am adneuo cynnwys na ellir ei gynaeafu. Roedd yr opsiwn hwn yn cynnwys yr angen i adneuo gwybodaeth gymhleth megis cronfeydd data a chynnwys wedi'i ffrydio ar gost y cyhoeddwr. Dengys y dystiolaeth a gasglwyd o'r ymgynghoriad y gallai'r costau hyn fod yn sylweddol uwch na'r amcangyfrif. Yng ngoleuni'r ymatebion i'r ymgynghoriad yn gyffredinol, ni chafwyd tystiolaeth ddigonol i ddangos nad yw'r Rheoliadau yn gosod baich anghymesur ar gyhoeddwyr i adneuo cynnwys na ellir ei gynaeafu.
7 Yn 2005 amcangyfrifwyd y baich gweinyddol ar gyhoeddwyr sy'n gysylltiedig ag adneuo copïau caled yn gyfreithiol sef tua £53m. Fodd bynnag cydnabyddwn nad oedd y ffigur hwn yn gywir. Roedd y ffigur, a baratowyd gan PwC, yn rhan o ymarfer ehangach i roi amcan o'r costau y mae'r Llywodraeth yn eu gosod ar fusnesau, ac nid i baratoi data ystadegol gywir ar gyfer pob rheoliad. Defnyddiwyd y Model Cost Safonol, sy'n gweithio ar fethodoleg gymharol syml, drwy fesur cost cwblhau un trafodyn (yn nhermau yr amser a gymer i'w gwblhau ac unrhyw gostau allanol) ac yna'i lluosi â nifer y gweithiau y mae'n digwydd. Cadarnhawyd y costau hyn drwy gyfweliadau â chyhoeddwyr. Nid yw'n amlwg a yw'r ffigurau hyn yn cynnwys cost y cyhoeddiadau eu hunain. Felly, nid yw'r rhain yn gostau cywir, ond yn hytrach, maent yn rhoi amcan o'r baich y mae'r rheoliad yn ei rhoi ar fusnesau.
Gorfodi, Gweithredu ac Effeithiau Ehangach
Profion Effaith Penodol: Rhestr wirio
Defnyddiwch y tabl isod i nodi ble yn y sail dystiolaeth y ceir gwybodaeth am unrhyw Brofion Effaith Penodol a gynhaliwyd fel rhan o'r gwaith o ddadansoddi'r opsiynau polisi. Am ganllawiau ar sut i gwblhau pob prawf, cliciwch ddwywaith ar y ddolen i'r canllawiau a ddarparwyd gan yr adran berthnasol.
Noder ni fwriedir i'r rhestr wirio hon nodi'r holl ystyriaethau statudol y dylai adrannau eu hystyried wrth benderfynu pa opsiwn polisi i'w ddilyn. Cyfrifoldeb yr adrannau yw sicrhau eu bod yn cydymffurfio â'u dyletswyddau.
8 Mae Asesiadau o Effaith mewn perthynas â hil, anabledd a rhywedd yn ofynion statudol ar gyfer polisïau perthnasol. Caiff gofynion cydraddoldeb statudol eu hymestyn yn 2011, ar ôl i'r Mesur Cydraddoldeb ddod i rym. Mae dyletswyddau cydraddoldeb statudol y Mesur Cydraddoldeb yn gymwys i Brydain Fawr yn unig. Mae'r Pecyn Cymorth yn rhoi cyngor ar ddyletswyddau cydraddoldeb statudol yr awdurdodau cyhoeddus â chylch gwaith yng Ngogledd Iwerddon.
Crynodeb: Dadansoddiad a Thystiolaeth Polisi Opsiwn 5 – cyhoeddiadau ar-lein y DU
Disgrifiad: Rheoleiddio statudol sy'n caniatáu gwe-gynaeafu cynnwys ar-lein sydd ar gael i bawb a hefyd gynnwys ar-lein y cyfyngir ar fynediad ato ynghyd â chynnwys a ddarperir drwy gytundeb os dymuna cyhoeddwyr.
Disgrifiad a graddau'r costau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Cyfanswm costau llyfrgelloedd ar gyfer cynaeafu deunydd yw £0.9m - £1.3m y flwyddyn gan gynyddu i £1.4m - £1.9m. Cyfanswm costau llyfrgelloedd ar gyfer adneuo ar sail hysbysu yw £0.9m - £1.3m gan gynyddu i £1.1m - £1.5m. Mae costau sefydlu yn dod i gyfanswm o £2.2m - £3.1m dros dair blynedd ac mae costau parhaus sy'n gysylltiedig â gwella systemau a gwarchod yn amrywio o £0.4m - £1.1m y flwyddyn. Costau cyhoeddwyr yw £0.2m - £0.5m yn cynyddu i £0.6m - £2m ar gyfer cost weinyddol adneuo (£3 - £6.5 fesul eitem a adneuwyd). Mae costau sefydlu cyhoeddwyr yn amrywio o £0.2m i £1.4m mewn blynyddoedd gwahanol.
Costau i gyhoeddwyr o £5.2m (isel) i £13.7m (uchel) gydag amcangyfrif gorau (canolbwynt) o £12.1m (mewn termau NPV dros 10 mlynedd).
Costau anariannol allweddol eraill yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Bydd cyhoeddwyr sy'n adneuo gweithiau o bosibl yn ildio rhan o'u huchelfraint o dan hawlfraint i ddefnyddio gweithiau ac elwa ar y buddsoddiad y maent wedi'i wneud ynddynt. Er mwyn lleihau'r golled hon gellir cyfyngu mynediad at gopïau wedi'u harchifo i eiddo ffisegol y Llyfrgelloedd, cyfyngu mynediad at nifer benodol o bobl ar unrhyw adeg benodol, neu hyd yn oed eu rhoi o dan waharddiad am gyfnod. O ran cyhoeddiadau gwerth mawr / cyfaint isel penodol gellid cytuno ar waharddiadau am gyfnod.
Disgrifiad a maint y buddiannau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Disgrifiad a maint y buddiannau ariannol allweddol yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt' Bydd y rheoliadau newydd yn lleihau'r baich ar gyhoeddwyr gan na fydd angen iddynt gyflwyno copïau caled o adneuon mwyach ac felly byddant yn gwneud arbedion a thrwy hynny'n cael budd o'r opsiwn hwn. Esbonnir y dull a ddefnyddir i gyfrifo'r arbedion hyn o dan opsiwn 4 yn yr adran ganlynol. Fodd bynnag, cydnabyddwn nad yw'n hawdd pennu'r buddiannau hynny mewn termau ariannol ac er i ni roi amcangyfrif bras o'r arbedion uchod hoffem ddefnyddio'r ymgynghoriad i gasglu gwell gwybodaeth a thystiolaeth ynglŷn â'r amcangyfrifon a'r tybiaethau a ddefnyddiwyd gennym a hefyd beth yw costau presennol adneuo copïau caled ym marn cyhoeddwyr.
Cyfanswm arbedion 10 mlynedd (buddiannau) o £12.3m (isel) i £17.1m (uchel) gydag amcangyfrif gorau (canolbwynt) o £14.7m (mewn termau NPV dros 10 mlynedd).
Mae hyn yn cynnig budd net cyfartalog gwerth £0.7m i fusnesau (amcangyfrif gorau.
9
Buddiannau anariannol allweddol eraill yn ôl y 'prif grwpiau yr effeithir arnynt'
Tybiaethau/materion sensitif/risgiau allweddol
Cyfradd
3.5
Bydd llyfrgelloedd yn gallu cynaeafu deunydd mewn ffordd systematig, gan greu un archif o dreftadaeth gyhoeddedig ar-lein y wlad er budd ymchwilwyr a chenedlaethau'r dyfodol. Efallai y câi hyd at 100% o wefannau a chyhoeddiadau sydd ar gael i bawb, ynghyd â 100% o gyhoeddiadau eraill eu harchifo. Gweler tabl 2 am gymhariaeth lawn o faint archifau gwe, e-lyfrau/e-bapurau newydd/egyfnodolion a gaiff eu harchifo a buddiannau eraill ar gyfer pob opsiwn
Mae deunydd sy'n cael ei adneuo neu ei gasglu drwy reoliad o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 yn elwa ar ddau gysur cyfreithiol; drwy adran 8, nid yw'r llyfrgelloedd adneuo yn amharu ar hawlfraint na hawliau cronfeydd data drwy gynaeafu copïau o'r rhyngrwyd, a thrwy adran 9 mae'r cyhoeddwr hefyd wedi'i ddiogelu rhag torri hawlfraint, hawl gyhoeddi neu hawliau cronfeydd data, a rhag unrhyw honiad o dor-contract mewn perthynas â chopïau a adneuwyd. Hefyd, mae gweithredu adran 10 o Ddeddf 2003 yn lleihau'n sylweddol y risg o atebolrwydd am unrhyw hawliadau am ddifenwi mewn perthynas â'r copïau a archifwyd.
Gan nad oes unrhyw ofyniad ar y cyhoeddwr i adneuo cynnwys na ellir ei adneuo drwy ddefnyddio'r broses gynaeafu nid yw costau a fu mor uchel ar gyfer opsiwn 4 yn berthnasol mwyach.
9 Yn 2005 amcangyfrifwyd y baich gweinyddol ar gyhoeddwyr sy'n gysylltiedig ag adneuo copïau caled yn gyfreithiol sef tua £53m. Fodd bynnag cydnabyddwn nad oedd y ffigur hwn yn gywir. Roedd y ffigur, a baratowyd gan PwC, yn rhan o ymarfer ehangach i roi amcan o'r costau y mae'r Llywodraeth yn eu gosod ar fusnesau, ac nid i baratoi data ystadegol gywir ar gyfer pob rheoliad. Defnyddiwyd y Model Cost Safonol, sy'n gweithio ar fethodoleg gymharol syml, drwy fesur cost cwblhau un trafodyn (yn nhermau yr amser a gymer i'w gwblhau ac unrhyw gostau allanol) ac yna'i lluosi â nifer y gweithiau y mae'n digwydd. Cadarnhawyd y costau hyn drwy gyfweliadau â chyhoeddwyr. Nid yw'n amlwg a yw'r ffigurau hyn yn cynnwys cost y cyhoeddiadau eu hunain. Felly, nid yw'r rhain yn gostau cywir, ond yn hytrach, maent yn rhoi amcan o'r baich y mae'r rheoliad yn ei rhoi ar fusnesau.
Fodd bynnag ni wyddom a fydd y rheoliadau yn lleihau'r baich gweinyddol ac felly rydym wedi ceisio cynnal ymarfer cyfrifo buddiannau er mwyn pennu gwerth ariannol yr arbedion hyn a llunio buddiannau dangosol.
Gorfodi, Gweithredu ac Effeithiau Ehangach
Profion Effaith Penodol: Rhestr wirio
Defnyddiwch y tabl isod i nodi ble yn y sail dystiolaeth y ceir gwybodaeth am unrhyw Brofion Effaith Penodol a gynhaliwyd fel rhan o'r gwaith o ddadansoddi'r opsiynau polisi. Am ganllawiau ar sut i gwblhau pob prawf, cliciwch ddwywaith ar y ddolen i'r canllawiau a ddarparwyd gan yr adran berthnasol.
Noder ni fwriedir i'r rhestr wirio hon nodi'r holl ystyriaethau statudol y dylai adrannau eu hystyried wrth benderfynu pa opsiwn polisi i'w ddilyn. Cyfrifoldeb yr adrannau yw sicrhau eu bod yn cydymffurfio â'u dyletswyddau.
10 Mae Asesiadau o Effaith mewn perthynas â hil, anabledd a rhywedd yn ofynion statudol ar gyfer polisïau perthnasol. Caiff gofynion cydraddoldeb statudol eu hymestyn yn 2011, ar ôl i'r Mesur Cydraddoldeb ddod i rym. Mae dyletswyddau cydraddoldeb statudol y Mesur Cydraddoldeb yn gymwys i Brydain Fawr yn unig. Mae'r Pecyn Cymorth yn rhoi cyngor ar ddyletswyddau cydraddoldeb statudol yr awdurdodau cyhoeddus â chylch gwaith yng Ngogledd Iwerddon.
Defnyddiwch y gofod hwn i nodi'r cyfeiriadau, y dystiolaeth, y gwaith dadansoddi a'r naratif manwl perthnasol a ddefnyddiwyd gennych i lunio eich opsiynau polisi neu gynnig. Cwblhewch yr adran Cyfeiriadau.
Cyfeiriadau
Nodwch ddolenni i ddeddfwriaeth a chyhoeddiadau perthnasol, megis asesiad o effaith camau cynharach ar y cyhoedd (e.e. Ymgynghori, Terfynol, Gweithredu).
Sail Dystiolaeth
Sicrhewch fod y wybodaeth yn yr adran hon yn rhoi tystiolaeth glir o'r wybodaeth a roddwyd ar dudalennau crynodeb y ffurflen hon (argymhellir dim mwy na 30 o dudalennau). Cwblhewch y Proffil blynyddol o gostau a buddiannau ariannol (pontio a chylchol) isod ar gyfer cyfnod oes y polisi a ffefrir (defnyddiwch y daenlen atodedig os yw'r cyfnod yn hirach na 10 mlynedd). Mae'r daenlen hefyd yn cynnwys tabl newidiadau allyriadau y bydd angen i chi ei gwblhau os yw eich mesur yn cael effaith ar allyriadau nwyon tŷ gwydr.
Proffil blynyddol o gostau a buddiannau ariannol* - (£m) prisiau cyson
Sail Dystiolaeth (ar gyfer taflenni crynodeb)
Beth yw'r broblem sy'n cael ei hystyried
Mae diflaniad treftadaeth gyhoeddedig ar ba ffurf bynnag a fo yn gyfystyr â cholli gwerth ac mae gwledydd yn anelu at gynnal, cynyddu a lledaenu gwybodaeth drwy sicrhau bod eu treftadaeth ddogfennol o lyfrau, papurau, gweithiau celf a chofebau hanes a gwyddoniaeth yn cael eu gwarchod a'u diogelu. O ran cyhoeddiadau printiedig (annigidol) ymdrinnir â'r broblem hon fel arfer drwy lyfrgelloedd ac archifau cenedlaethol, weithiau ar y cyd â llyfrgelloedd ymchwil dethol, sy'n creu ac yn gwarchod casgliad cynhwysfawr o allbwn cyhoeddedig eu gwlad. Fel arfer cefnogir y gweithgarwch hwn gan fframwaith cyfreithiol sy'n ei gwneud yn ofynnol i gyhoeddwyr, ar eu cost eu hunain, adneuo copi o bob gwaith gyda'r llyfrgell neu'r llyfrgelloedd penodedig - a elwir yn "adneuo cyfreithiol". Mae hyn yn helpu i sicrhau un archif yn unig, gan oresgyn problemau posibl o ran cydgysylltu o fewn sector mawr ac amrywiol.
Mae system adneuo cyfreithiol statudol wedi bodoli yn y DU ers dros 300 o flynyddoedd o ran gwaith printiedig. Fodd bynnag mae adnoddau gwybodaeth a mynegiant creadigol yn fwyfwy tebygol o gael eu cynhyrchu, eu dosbarthu, eu cyrchu a'u cynnal ar ffurf ddi-brint. Heb fframweithiau cyfreithiol, technegol na sefydliadol priodol i sicrhau y caiff y dreftadaeth ddi-brint hon ei diogelu, mae perygl y caiff ei cholli am byth.
Cydnabyddir y risg hon gan y gymuned ymchwil a chan lawer o gyhoeddwyr, yn enwedig y rhai sy'n cynhyrchu cyhoeddiadau o ddiddordeb ysgolheigaidd neu hanesyddol. Mae hefyd yn codi yn y rhan fwyaf o wledydd a llywodraethau; er enghraifft ar 15 Hydref 2003 mabwysiadodd aelod-wladwriaethau UNESCO Siarter ynglŷn â Gwarchod y Dreftadaeth Ddigidol a cheir, neu ceid, mentrau mewn sawl gwlad i ymestyn y system adneuo cyfreithiol i gynnwys cyhoeddiadau digidol. Mae'r Asesiad Effaith hwn yn ystyried opsiynau ar gyfer mynd i'r afael ag ef yn y DU, mewn perthynas â chynnwys digidol a gyhoeddir drwy'r rhyngrwyd i'w lawrlwytho neu ei weld ar-lein.
Y sail resymegol dros ymyrraeth
Mae system adneuo cyfreithiol y DU wedi datblygu dros y canrifoedd ond gellir ei holrhain yn ôl i statudau i Gymru a Lloegr yn 1662 ac i'r Deyrnas Unedig gyfan yn 1710. Mae Deddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 sydd mewn grym yn gosod rhwymedigaeth ar gyhoeddwyr i adneuo, ar eu cost eu hunain, un copi o bob cyhoeddiad printiedig a gyhoeddir neu a ddosberthir yn y DU yn y Llyfrgell Brydeinig ac, ar gais, mewn hyd at bum llyfrgell arall:
* Y Llyfrgell Brydeinig ("BL")
* Llyfrgell Genedlaethol yr Alban ("NLS"). Noder: mae'r Ddeddf hefyd yn rhoi hawliau i fynediad at weithiau cyfreithiol sydd wedi'u hadneuo gyda'r NLS i Lyfrgell Cyfadran yr Adfocatiaid ("FoA")
* Llyfrgell y Bodley, Rhydychen
* Llyfrgell Genedlaethol Cymru ("NLW")
* Llyfrgell Coleg y Drindod, Dulyn ("TCD")
* Llyfrgell y Brifysgol, Caergrawnt ("CUL")
Mae Deddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 yn ymestyn y darpariaethau adneuo cyfreithiol presennol ar gyfer deunydd printiedig i gwmpasu gwaith di-brint. Mae Deddf 2003 yn rhoi pwerau i'r Ysgrifennydd Gwladol dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon i wneud is-ddeddfwriaeth sy'n dod â chyfryngau cyhoeddi newydd o fewn ei chwmpas. Mae'n rhaid i reoliadau o'r fath gael eu cymeradwyo gan benderfyniad cadarnhaol dau dŷ Senedd y DU ac ni ellir eu gwneud onid ymgynghorir â'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a'r cyhoeddwyr y mae'r rheoliadau yn debygol o effeithio arnynt ac oni fydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn fodlon nad yw'r rheoliadau yn effeithio'n afresymol ar fuddiannau personau sy'n cyhoeddi gwaith y mae a wnelo'r rheoliadau ag ef ac nad oes costau anghymesur i gyhoeddwyr. Yn 2005, sefydlodd yr Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon y Panel
Ymgynghorol ar Adneuo Cyfreithiol fel corff cyhoeddus anadrannol cynghori annibynnol, yn gweithio ar hyd braich oddi wrth y Llywodraeth i gynghori a gwneud argymhellion ynglŷn â chynnwys rheoliadau o'r fath neu opsiynau eraill.
Cyflwynodd y Panel Ymgynghorol ar Adneuo Cyfreithiol ei argymhellion i'r Ysgrifennydd Gwladol dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon a chynhaliwyd ymgynghoriad cyhoeddus ar ddechrau 2009 yn unol ag argymhellion y Panel.
Amcanion y Polisi
* Sicrhau archif cenedlaethol o gyhoeddiadau ar-lein;
* Llywodraethu sut y gellir defnyddio copïau wedi'u hadneuo, gan gydbwyso anghenion llyfrgelloedd ac ymwelwyr â buddiannau cyhoeddwyr a deiliaid hawliau;
* Galluogi system effeithlon lle y caiff deunydd ei archifo a'i warchod yn y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol;
* Hwyluso'r broses o warchod deunydd yn yr hirdymor, fel y gellir parhau i'w ddefnyddio yn y dyfodol;
* Sicrhau ymarferoldeb hirdymor drwy ei gwneud yn ofynnol i Lyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a chyhoeddwyr rannu'r cyfrifoldeb am archifo heb osod baich afresymol ar unrhyw sefydliad.
Crynodeb o opsiynau
Opsiwn 1 - Gwneud dim
Gwneud dim, h.y. gadael y cyfrifoldeb am archifo yn nwylo'r farchnad
Opsiwn 2 - Cynlluniau adneuo gwirfoddol, lle mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn cynaeafu deunydd ar sail caniatadau ac mae cyhoeddwyr yn darparu gweithiau eraill.
Yr ail opsiwn yw annog mentrau archifo canolog gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, ond ar sail wirfoddol gyda chyhoeddwyr.
Opsiwn 3: Rheoleiddio statudol sy'n caniatáu i lyfrgelloedd gynaeafu gweithiau'n uniongyrchol o'r rhyngrwyd o ran cynnwys am ddim yn unig a chynllun gwirfoddol ar gyfer cyhoeddiadau arlein y codir tâl amdanynt neu y maent yn dod o dan gyfyngiadau ar fynediad cyhoeddus.
Y trydydd opsiwn yw hwyluso mentrau archifo canolog gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, drwy basio rheoliad statudol a fyddai'n rhoi caniatâd awtomatig iddynt, fel eithriad i hawlfraint, lawrlwytho copïau o weithiau yn uniongyrchol o'r rhyngrwyd at ddibenion archifo.
Opsiwn 4: Rheoleiddio statudol, sy'n caniatáu ar gyfer gwe-gynaeafu cynnwys ar-lein sydd ar gael i bawb ac, ar ôl gwneud cais i'r cyhoeddwr ei ddarparu, gynnwys ar-lein y cyfyngir ar fynediad ato.
Y pedwerydd opsiwn yw gwneud rheoliadau sy'n hwyluso cynaeafu gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ac sydd hefyd yn gosod rhwymedigaeth ar gyhoeddwr i weithio gyda'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol i sicrhau bod deunydd arall (fel arfer deunydd y cyfyngir ar fynediad ato) yn cael ei archifo.
Opsiwn 5 Rheoleiddio statudol, sy'n caniatáu gwe-gynaeafu cynnwys ar-lein sydd ar gael i bawb a hefyd gynnwys ar-lein y cyfyngir ar fynediad ato, ynghyd â chynnwys a ddarperir drwy gytundeb os dymuna cyhoeddwyr.
Bydd llyfrgelloedd adneuo yn gwneud cais am waith ar-lein sydd ar gael i bawb a gwaith ar-lein y cyfyngir ar fynediad ato (sydd o fewn cwmpas Deddf 2003) a'i gynaeafu drwy ddefnyddio meddalwedd gwe-gynaeafu. Pan fo'r cynnwys ar gael i bawb bydd y gwe-gynaeafwr ond yn ymweld â'r wefan ac yn casglu'r cynnwys. Pan fo'r cynnwys o dan gyfyngiad ar fynediad, tybir bod cais y gwe-gynaeafwr i'r dudalen fewngofnodi yn gais am y cynnwys y tu ôl i'r dudalen fewngofnodi honno. Bydd y cyhoeddwr yn cael 14 diwrnod o rybudd ymlaen llaw i ddarparu manylion mewngofnodi i'r llyfrgell adneuo er mwyn caniatáu ar gyfer darparu'r cynnwys y cyfyngir ar fynediad ato. Os na fydd y cyhoeddwr yn rhoi manylion
mewngofnodi i ganiatáu ar gyfer darparu deunydd, bydd y cyhoeddwr wedi torri'r rhwymedigaeth o dan Ddeddf 2003 i ddarparu deunydd a bydd y darpariaethau gorfodi o ran darparu deunydd yn Neddf 2003 yn gymwys iddo.
Yn ychwanegol at y drefn hon, caiff cyhoeddwr gytuno ar ffordd amgen i ddarparu deunydd ar-lein gyda llyfrgell adneuo. Mae hwn yn opsiwn amgen, gwirfoddol y caiff cyhoeddwyr ddewis ei fabwysiadu os dymunant, ond os na chytuna cyhoeddwyr ar ffordd amgen o ddarparu deunydd, bydd y rhwymedigaeth lawn i ddarparu deunydd drwy we-gynaeafwr yn dal i fod yn gymwys iddynt.
Mae Cynnig 5 yn lleihau'r baich ar gyhoeddwyr a fyddai wedi'i roi arnynt o dan opsiwn 4 gan mai'r unig rwymedigaeth yw darparu deunydd drwy we-gynaeafwr ac nid oes rhwymedigaeth i ddarparu cronfeydd data cefndirol, ffeiliau cymhleth na systemau gweithredu costus eraill. Os na ellir adneuo gweithiau drwy'r broses gynaeafu yna nid oes rhaid eu hadneuo.
Tabl 1: Crynodeb o opsiynau
Tabl 2: Crynodeb o gostau a buddiannau ar gyfer pob opsiwn
Opsiwn 1: Gwneud dim, h.y. gadael y cyfrifoldeb am archifo yn nwylo'r farchnad
Yr opsiwn cyntaf yw peidio â chymryd unrhyw gamau canolog yn y sector cyhoeddus; byddai'n rhaid i'r sector preifat a grymoedd y farchnad ymgymryd â phob cyfrifoldeb am ddatblygu archif o gyhoeddiadau ar-lein y DU, ei gynnal, ei warchod a rhoi mynediad ato. Byddai'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn parhau i gasglu ac archifo cyhoeddiadau printiedig ar ran y wlad, o dan ddarpariaethau presennol sy'n ymwneud ag adneuo cyfreithiol, ond ni fyddent yn mynd ati i geisio archifo cyhoeddiadau ar-lein mewn unrhyw ffordd systematig. Efallai y byddai cyhoeddwyr unigol yn cysylltu â llyfrgell adneuo i archifo cyhoeddiadau ar-lein ar eu rhan, ond byddai'n rhaid cynnal cyd-drafodaethau ar wahân a dadansoddiad cost a budd ar gyfer yr amgylchiadau penodol.
Fodd bynnag, er bod rhai cyhoeddwyr proffesiynol (rhai mawr fel arfer) yn archifo eu deunydd eu hunain dengys ymholiadau gan y Panel Ymgynghorol ar Adneuo Cyfreithiol nad yw'r rhan helaeth o gyhoeddwyr y DU yn gwneud hynny. Felly câi cyfran sylweddol o dreftadaeth ddiwylliannol a deallusol y DU ei cholli am byth.
At hynny, yn gyffredinol nid yw'r niferoedd cymharol fach o gyhoeddwyr sy'n archifo eu deunydd yn caniatáu mynediad at y copïau a archifwyd, oni fydd methiant system sy'n effeithio ar eu prif ddarpariaeth i'r cyhoedd; neu efallai y byddent yn eu darparu ar sail fasnachol yn gyfnewid am danysgrifiad neu daliad. Felly mae'r opsiwn hwn yn cynnwys rhyw elfen o gostau i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, prifysgolion a sefydliadau ymchwil eraill a ariennir yn gyhoeddus ac sy'n tanysgrifio i gael mynediad gan eu defnyddwyr, er mai bach iawn yw'r effaith gyffredinol gan fod cyn lleied o archifau ar gael yn y ffordd hon. Hefyd, nid oes unrhyw ddull gweithredu systematig na chydgysylltiedig cyffredinol; mae mentrau archifo gan y sector preifat yn tueddu i gael eu trefnu'n unigol, gyda gwahanol sefydliadau partner ac mewn gwahanol leoliadau, gan ei gwneud yn anodd o bosibl i ymchwilwyr yn y dyfodol wybod ble i ddod o hyd i'r cynnwys. Felly cyfyngedig iawn yw'r buddiannau i ymchwilwyr.
Yn gyffredinol nid yw'r opsiwn hwn yn cyflawni unrhyw un o amcanion y polisi - er na fyddai'n golygu unrhyw gost, ac na fyddai'n esgor ar unrhyw fuddiannau cyhoeddus.
Opsiwn 2: Cynlluniau adneuo gwirfoddol, lle mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn cynaeafu deunydd ar sail caniatadau ac mae cyhoeddwyr yn darparu gweithiau eraill.
Yr ail opsiwn yw annog mentrau archifo canolog gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, ond ar sail wirfoddol gyda chyhoeddwyr.
Ni fyddai'n ddichonadwy i'r Llywodraeth na'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol i brynu copi o bob cyhoeddiad i'w archifo, yn rhannol oherwydd y gost ychwanegol i bwrs y wlad ond yn bennaf oherwydd, yn achos cynnwys digidol, nid yw tâl o reidrwydd yn rhoi hawl i'r prynwr lawrlwytho, defnyddio na chadw copi o'r gwaith i'w warchod—yn aml mae ar ffurf trwydded neu danysgrifiad nad yw ond yn caniatáu darllen y deunydd, a hynny am gyfnod penodol.
Yn achos y rhan fwyaf o wefannau a rhai cyhoeddiadau ar-lein, gall y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol lawrlwytho copïau yn uniongyrchol o'r rhyngrwyd at ddibenion archifo, ond dim ond ar ôl cael caniatâd hawlfraint gan bob deiliad hawliau. Mae Archif Gwe presennol y Llyfrgell Brydeinig ar gyfer y DU, a aillansiwyd ym mis Chwefror 2010 gyda deunydd a gasglwyd o 2005 ymlaen, wedi cael ei ddatblygu ar y sail hon (http://www.webarchive.org.uk/ukwa/ ). Caiff "cipluniau" eu tynnu o wefannau dethol o bryd i'w gilydd, a'u cynnwys yn yr archif. Maent ar gael ar-lein i ymchwilwyr, ar ôl i berchennog y wefan wedi cadarnhau'n ysgrifenedig y caiff y Llyfrgell wneud hynny. Fodd bynnag un o gyfyngiadau'r dull gweithredu hwn yw bod yn rhaid i'r wefan neu'r cyhoeddiadau ar-lein fod ar gael i bawb, h.y. wedi'u cyhoeddi heb gyfyngiadau ar fynediad, cyn bod modd eu casglu drwy system gynaeafu llyfrgell adneuo.
Felly, ar gyfer pob math arall o gyhoeddiad ar-lein lle mae cynaeafu ar sail caniatadau yn anymarferol, byddai angen hefyd i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol weithio gyda'r cymdeithasau masnach cyhoeddi i gytuno ar gynlluniau adneuo gwirfoddol a'u sefydlu, gan annog cyhoeddwyr unigol i adneuo copïau o'u cyhoeddiadau neu ganiatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol eu lawrlwytho. Er enghraifft, mae cod adneuo gwirfoddol ar gyfer cyhoeddiadau all-lein (ar CD, DVD neu gyfryngau eraill a ddelir â llaw) a chyhoeddiadau microffurf eisoes wedi bod yn weithredol ers sawl blwyddyn, a sefydlwyd cynllun adneuo gwirfoddol ar gyfer e-gyfnodolion ysgolheigaidd yn 2007. Gellir gweld telerau'r ddau gynllun ar wefan y Llyfrgell Brydeinig: http://www.bl.uk/aboutus/stratpolprog/legaldep/index.html.
Mae i Opsiwn 2 ddwy elfen felly: cynaeafu ar sail caniatadau gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol lle y bo'n ymarferol ar gyfer mathau penodol o ddeunydd, ynghyd â chynlluniau gwirfoddol lle mae cyhoeddwyr yn adneuo copïau o weithiau eraill neu'n rhoi mynediad i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol eu lawrlwytho.
Opsiwn 2: Costau a buddiannau
a) Gwe-gynaeafu gan lyfrgell adneuo (ar sail caniatadau)
Dadansoddwyd buddiannau, a'r costau i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, sy'n gysylltiedig ag ychwanegu at yr archif gwe, ei gynnal a'i warchod ar sail caniatadau, drwy gyfeirio at brofiad gwirioneddol y Llyfrgell Brydeinig, Llyfrgell Genedlaethol Cymru a Llyfrgell Genedlaethol yr Alban dros y pum mlynedd diwethaf o ran datblygu Archif Gwe'r DU. Mae Archif Gwe'r DU bellach wedi'i ddarparu gan y Llyfrgell Brydeinig mewn partneriaeth â Llyfrgell Genedlaethol Cymru, y Cyd-bwyllgor Systemau Gwybodaeth a Llyfrgell Wellcome; rhwng 2004 a 2008, fel Consortiwm Gwe Archifo i'r DU, roedd y grŵp hefyd yn cynnwys Llyfrgell Genedlaethol yr Alban a'r Archifau Cenedlaethol.
Yn ôl Nominent, sef cofrestrydd pob parth .uk, ac eithrio .gov.uk ac .ac.uk, roedd 8.5 miliwn o barthau wedi'u cofrestru ym mis Mai 2010. Ar ôl addasiadau i dynnu gwefannau anweithredol neu wefannau eraill sydd y tu allan i'r cwmpas ac ychwanegu gwefannau yn .com a pharthau eraill y gellir eu hadnabod yn hawdd fel gwefannau yn y DU, mae'r Panel Ymgynghorol ar Adneuo Cyfreithiol yn amcangyfrif bod tua 5.4 miliwn o wefannau o bosibl yn dod o fewn cwmpas cynaeafu ym mis Mehefin 2010, gan gynyddu i 14.2 miliwn o bosibl erbyn 2020. Oherwydd yr angen i gael caniatâd hawlfraint ymlaen llaw gan bob deiliad hawliau mae'r opsiwn hwn, sef ciplun o'r parth cyfan, gan gynnwys pob un o'r 5.4 miliwn o wefannau, yn amhosibl yn ymarferol. Yn hytrach na hynny, o dan y broses yn gyntaf bydd angen i lyfrgell adneuo ragddewis gwefannau unigol, nodi a chysylltu â pherchennog y wefan, yna drafod neu gyddrafod y telerau ar gyfer archifo eu cynnwys.
Fodd bynnag, yn aml mae'n anodd neu'n amhosibl nodi'r person priodol, gan fod sefydliadau fel arfer ond yn darparu manylion cyswllt cyffredinol (amhenodol) ar eu gwefannau neu i'r cofrestrydd parthau. At hynny, nid yw cais y llyfrgell adneuo am ganiatâd yn cael ateb yn aml, am amrywiol resymau. Ers mis Ionawr 2005, mae'r Llyfrgell Brydeinig wedi rhagddewis 15,018 o wefannau (ar 30 April 2010), ond dim ond mewn 14,035 o achosion y bu modd gwneud cais ac, o'r rhain, dim ond mewn 3,411 o achosion, neu 23% o'r rhai a ragddewiswyd i ddechrau y llwyddwyd i gael caniatâd ysgrifenedig. Mae Llyfrgell Genedlaethol Cymru a Llyfrgell Genedlaethol yr Alban wedi canolbwyntio ar lai o wefannau (y naill a'r llall o dan 20% o'r cyfanswm a dargedwyd gan y Llyfrgell Brydeinig) sydd o ddiddordeb penodol o ran diwylliant Cymru neu'r Alban; felly mae eu cyfradd llwyddo wedi bod ychydig yn well, ond maent wedi cael profiad tebyg. Ar y cyfan, mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn amcangyfrif, o ran yr opsiwn hwn, mai dim ond ar gyfer rhwng 700 a 1200 o wefannau newydd y byddent yn llwyddo i gael caniatâd bob blwyddyn o fewn lefelau staffio presennol.
Ar ôl cael caniatâd ysgrifenedig, gall y llyfrgell adneuo berthnasol ddefnyddio meddalwedd cynaeafu i gasglu cipluniau neu "enghreifftiau" o wefan yn awtomatig. Bydd amlder pob ciplun yn amrywio ar gyfer pob gwefan, yn dibynnu ar ei gwerth ymchwil a'r graddau y mae'r cynnwys yn newid a pha mor aml; ond o ran y rhai sydd eisoes yn cymryd rhan yn Archif Gwe'r DU maent yn newid bob chwe mis fel arfer. Wrth i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol gael mwy o brofiad ac wrth i feddalwedd gael ei gwell, gallai'r amlder cyfartalog gynyddu, ond yn yr Asesiad Effaith hwn, rhagdybir dau i bedwar ciplun y flwyddyn ar gyfartaledd.
Mae'r feddalwedd cynaeafu yn casglu ac yn creu metadata sylfaenol fel rhan o'r broses awtomataidd, er bod angen hefyd sicrhau ansawdd a gwneud ymyriadau eraill â llaw er mwyn sicrhau bod y cynnwys a gesglir yn gyflawn ac yn gydlynol fel ciplun, ac ychwanegu gwybodaeth ddisgrifiadol arall i ddefnyddwyr yr archif. Ar ôl i'r gwaith hwn gael ei gwblhau, caiff y ciplun ei lanlwytho i'r archif, ei storio yn storfa ddiogel y seilwaith a rennir a gafodd ei gynllunio'n bwrpasol i leihau'r risg y câi unrhyw gynnwys ei lygru neu ei golli, a sicrheir ei fod ar gael i'w ddefnyddio.
Yn gyffredinol, amcangyfrifir costau'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol sy'n gysylltiedig â chefnogi'r gweithgarwch hwn yn y tabl canlynol:
Tabl 3: Cost cynaeafu llyfrgelloedd adneuo ar sail caniatadau o dan Opsiwn 2
parhaus na gwarchod- gweler tabl 1)
Mae hyn yn cyfateb yn fras i £13,000 y flwyddyn ar gyfer pob terabeit o ddata a archifwyd dros gyfnod o ddeng mlynedd.
Ymchwilwyr a chenedlaethau'r dyfodol fydd yn cael budd o'r gweithgarwch hwn yn bennaf, gan y byddent yn gallu defnyddio'r archif fel adnodd, ynghyd â'r wlad drwy ddiogelu rhan o'i threftadaeth ddigidol. Yn ogystal ag Archif Gwe presennol y DU (26,460 o enghreifftiau o 7,142 o wefannau, sef cyfanswm o 6.4 terabeit), dros gyfnod o ddeng mlynedd gallai 7,000 i 12,000 o wefannau eraill, ar ffurf ciplun neu enghraifft sef cyfanswm o 50 i 80 terabeit, gael eu harchifo o bosibl.
At hynny, mae perchenogion gwefannau fel arfer yn rhoi caniatâd i enghreifftiau o'u gwefan a archifwyd gael eu darparu i bawb ar y we. Felly byddai'r archif ar gael i unrhyw ddefnyddiwr gwe ledled y byd a gallai ymchwilwyr ei ddefnyddi yn y cartref, mewn swyddfa neu mewn gweithleoedd eraill, unrhyw adeg o'r dydd, heb orfod teithio i un o'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol.
Fodd bynnag, mae'r angen i gael caniatâd hawlfraint ymlaen llaw yn cyfyngu'n fawr ar fuddiannau; dim ond tua 0.1% o wefannau'r DU yw'r rhain, sef cyfran fach iawn o'r cyfan, ac mae perygl y câi 99.9% ei
golli am byth. Oherwydd y ffordd y caiff gwefannau eu ffurfio, gyda dolenni i wefannau ac adnoddau eraill, gallai hyn hefyd olygu y bydd llawer o'r rhai a gynaeafwyd yn ymddangos yn anghyflawn am fod dolenni wedi'u torri.
At hynny mae'n anochel na chaiff rhywfaint o ddeunydd, er iddo gael ei ddewis oherwydd ei bwysigrwydd a'i werth ymchwil, ei archifo am fod deiliaid hawliau yn amharod i roi caniatâd neu na allant wneud hynny.
b) Cynllun gwirfoddol ar gyfer cyhoeddiadau ar-lein y codir tâl amdanynt neu sy'n dod o dan gyfyngiadau ar fynediad cyhoeddus
Yn achos llawer o weithiau, nid yw'n bosibl yn dechnegol i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol lawrlwytho copïau yn uniongyrchol o'r rhyngrwyd heb fod y cyhoeddwr yn eu galluogi i osgoi wal dâl neu rwystr i fynediad. Mewn rhai achosion o'r fath byddai'n well gan y cyhoeddwr a'r llyfrgell adneuo pe bai'r cyhoeddwr yn darparu'r gwaith i'r llyfrgell mewn pecynnau gwybodaeth ar wahân yn hytrach na chaniatáu i'r llyfrgell adneuo osgoi diogelwch arferol y wefan a lawrlwytho y cynnwys yn uniongyrchol, er bod yn rhaid i'r ddau fod ar gael fel opsiwn.
Hefyd, er mai rhan o ddefnyddioldeb archif gwe yw ei ehangder, a geid drwy gipluniau o wefannau lluosog ar yr un pryd o bryd i'w gilydd, mae cyhoeddiadau eraill, megis e-lyfrau, papurau newydd digidol, e-gyfnodolion a chyfnodolion electronig eraill fel arfer yn weithiau ar wahân ac efallai y byddai'n fwy buddiol eu prosesu fel eitemau unigol ar wahân i'w darganfod a'u hastudio yn archifau'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol. Mae hyn yn golygu y byddai angen cyfatebol i gael neu greu gwell metadata disgrifiadol ac mae'r prosesau sy'n gysylltiedig ag adneuo gwaith o'r fath, ei gaffael, ei brosesu, ei warchod a sicrhau ei fod ar gael i'w ddarganfod a'i ddefnyddio gan ymchwilwyr, oll yn wahanol iawn i'r prosesau sy'n cefnogi archif o wefannau wedi'u cynaeafu.
Mae llawer o gyhoeddwyr yn gefnogol iawn i fentrau adneuo gwirfoddol ac ychydig iawn o gyhoeddwyr sy'n eu gwrthwynebu; eto i gyd dengys profiad o'r cynllun gwirfoddol presennol ar gyfer e-gyfnodolion a chynlluniau adneuo gwirfoddol eraill, heb fframwaith cyfreithiol i ategu'r cynlluniau, mai dim ond 20-25% o gyhoeddwyr wahoddir i adneuo deunydd sy'n gwneud hynny mewn gwirionedd, er y gall y gymhareb fod yn uwch i gyhoeddwyr mawr cyfnodolion ysgolheigaidd a gwaith arall o ddiddordeb academaidd. Mae rhai yn dewis peidio â chymryd rhan am nad yw'n ofynnol iddynt wneud hynny, ond nid yw eraill yn cymryd rhan oherwydd cymhlethdodau o ran hawlfraint a risgiau cyfreithiol neu risgiau eraill sy'n gysylltiedig ag adneuo ar sail wirfoddol. Felly, mae cryn dipyn o ymdrech y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol i nodi cyhoeddwyr, cysylltu â hwy a gwneud cais iddynt adneuo eu deunydd, yn mynd yn ofer i bob diben, gan ychwanegu at gostau cyffredinol. Amcangyfrifwn y senario canlynol o dan yr opsiwn hwn:
* Ym Mlwyddyn 1, câi hyd at tua 60,000 o gyhoeddiadau (monograffau a rhannau cyfresi) eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo.
* Erbyn Blwyddyn 10, câi tua 210,000 i 300,000 o fonograffau a rhannau cyfresi eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo y flwyddyn, sef tua 40% i 55% o'r rhai sy'n gymwys i'w hadneuo. 11
* Erbyn Blwyddyn 4, câi tua 100,000 i 140,000 o fonograffau a rhannau cyfresi eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo y flwyddyn, sef tua 18% i 26% o'r rhai sy'n gymwys i'w hadneuo.
Gan ystyried hyn oll, amcangyfrifir y costau canlynol i lyfrgelloedd adneuo ar gyfer cynlluniau adneuo gwirfoddol.
Tabl 4: Cost cynlluniau adneuo gwirfoddol o dan Opsiwn 2
11 Tybiaeth y byddai adneuo gwirfoddol ond yn cwmpasu 50% o'r holl ddeunydd a gyhoeddir, yn seiliedig ar brofiad gwirioneddol o dreialon gwirfoddol hyd yma. A hefyd gynyddu'n raddol dros ddeng mlynedd yn unol â chyllidebau Llyfrgelloedd a chynlluniau newyd i ymdopi â'r newid o ddeunydd printiedig i ddeunydd digidol.
Opsiwn 2: Risgiau
Risg Colli Deunydd - erbyn blwyddyn 10, efallai mai dim ond tua 0.1% o wefannau a chyhoeddiadau sydd ar gael i bawb, ynghyd â 40-55% o gyhoeddiadau eraill a gâi eu harchifo. Felly mae perygl y câi'r rhan fwyaf o'r 99.9% o wefannau a 45% i 60% o gyhoeddiadau eraill eu colli am byth.
Nid yw'r dull gweithredu hwn yn cynnig y diogelwch cyfreithiol a gâi ei roi i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a chyhoeddwyr pe bai Rheoliadau yn cael eu rhoi ar waith rhag torri hawlfraint trydydd parti, torri amodau trwydded (e.e. ar gyfer meddalwedd), a mathau eraill o atebolrwydd cyfreithiol posibl, megis difenwi ac enllib.
Risg Hawlfraint - Mae cyhoeddiadau, gan gynnwys gwefannau a ffeiliau digidol eraill sydd ar gael ar y rhyngrwyd wedi'u diogelu drwy hawlfraint. Gallant hefyd gynnwys cynnwys a gynhyrchwyd gan sawl cyfrannwr, megis erthyglau neu benodau gan awduron gwahanol a delweddau gan ffotograffwyr neu artistiaid, y mae pob un ohonynt yn berchen ar yr hawliau i'w gwaith o bosibl ac sydd wedi cyd-drafod telerau penodol ynglŷn â sut y gellir ei ddefnyddio; o dan y telerau hyn efallai na chaniateir i gopïau gael eu hadneuo a'u darparu i ymchwilwyr fel rhan o archif.
Felly, gall y cyhoeddwyr sy'n adneuo deunydd, neu berchennog y wefan sy'n rhoi caniatâd i lyfrgell adneuo gynaeafu deunydd, wynebu risg o hawliad am dorri hawlfraint am un neu fwy o resymau.
* Efallai na fydd y cyhoeddwr yn gyfarwydd â chyfraith hawlfraint ac yn adneuo deunydd neu'n rhoi caniatâd heb roi ystyriaeth briodol i hawliau eiddo deallusol. Ceir tystiolaeth, mewn astudiaethau achos a gynhaliwyd gan y Panel Ymgynghorol ar Adneuo Cyfreithiol nad yw llawer o berchenogion gwefannau yn gyfarwydd â'u hatebolrwydd posibl, er enghraifft gan gredu ar gam nad oes hawlfraint ar gynnwys sydd ar gael i bawb ar y we ac y gall unrhyw un ei gopïo a'i ailddefnyddio heb oblygiadau cyfreithiol.
* O ran gwefannau a chyhoeddiadau ar-lein sy'n cynnwys cynnwys gan gyfranwyr lluosog, megis rhai cylchgronau neu bapurau newydd, efallai y bydd y cyhoeddwr yn sicrhau hawliau ar adeg benodol ond yna'n methu â monitro a diweddaru'r hawliau wrth i gynnwys gael ei ddiweddaru neu wrth i gynnwys newydd gael ei ychwanegu.
* Er bod y cyhoeddwr yn ceisio sicrhau hawliau cyn adneuo neu roi caniatâd, efallai na fydd modd iddo nodi neu gysylltu â rhai deiliaid hawliau; gallai tystiolaeth o ymgais i wneud hynny fod o gymorth wrth amddiffyn rhag hawliad, ond eto i gyd byddai'r cyhoeddwr yn mynd i gostau wrth ymdrin â'r mater.
Gall y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol hefyd wynebu risg o dorri hawlfraint mewn perthynas â'r cipluniau wedi'u harchifo o wefannau neu gopïau wedi'u hadneuo o weithiau eraill.
* Fel arfer caiff cynnwys a ddarperir gan gyhoeddwr ei adneuo heb gadarnhau nac egluro'r hawliau cysylltiedig i'w ddefnyddio, ac mae'n rhaid i'r llyfrgell ddibynnu ar delerau'r cynllun gwirfoddol yn unig. Am resymau sy'n ymwneud â gwarchod deunydd yn yr hirdymor a mynediad parhaus, fel arfer mae angen i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol wneud copïau ychwanegol neu newid fformat y cynnwys ac o ddarparu mynediad ar-lein ato gellid ystyried hynny'n fath o ailgyhoeddi; er bod y defnyddiau hyn yn cael eu hegluro yn nhelerau'r cynllun o bosibl, efallai na fyddent yn ddigon i amddiffyn rhag hawliadau gan ddeiliad hawliau trydydd parti nad oedd wedi cael ei hysbysu bod deunydd wedi'i adneuo ac nad oedd wedi rhoi caniatâd penodol.
* Efallai y bydd llys yn dyfarnu na all Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ddibynnu ar ganiatadau a roddir gan berchennog gwefan.
* Efallai na fydd caniatadau a roddir gan berchennog gwefan gwmpasu holl gynnwys y safle; os nad yw hyn yn glir, gallai llyfrgell adneuo copïo rhannau ohoni i'w harchifo heb awdurdod priodol drwy ddamwain.
Y Risg sy'n gysylltiedig â Difenwi - efallai y bydd gan rywun sydd wedi cael ei ddifenwi mewn deunydd a archifwyd achos dros hawlio mewn perthynas â'r copi a archifwyd, fel arfer am fod y ffaith ei fod yn dal i
fod ar gael i ddarllenwyr yn golygu bod y difenwi yn parhau. Er enghraifft, gallai'r achwynydd fod wedi cael penderfyniad (drwy'r llys neu drwy setliad ar wahân gyda'r cyhoeddwr) bod pob copi yn cael ei dynnu'n ôl neu i ymddiheuriad neu wrthdyniad gael ei gyhoeddi, ond erys y copi a archifwyd fel yr oedd ar adeg ei gyhoeddi gyntaf. Ac o dan gyfraith achosion (Loutchansky v Times Newspapers Ltd ac Eraill Rhif 2) gellir dadlau bod creu copi sgrin dros dro o waith digidol, sy'n digwydd bob tro yr edrychir ar waith digidol, yn gyfystyr â math o ailgyhoeddi ac felly gellid dadlau bod y llyfrgell adneuo yn creu difenwad newydd. Bydd y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn rhoi gweithdrefnau ar waith i dynnu unrhyw ddeunydd difenwol y cânt eu hysbysu yn ei gylch, h.y. gwahardd mynediad am gyfnod o flynyddoedd, a byddant yn ystyried camau lliniaru eraill. Fodd bynnag, byddai gweithdrefnau o'r fath fel arfer yn dibynnu ar sefyllfa lle mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn cael eu hysbysu am y difenwad gan y cyhoeddwr gwreiddiol, a allai hefyd yn fod yn rhannol gyfrifol felly os bydd diffyg cyfathrebu. O gofio natur rhai gwefannau a'r deunydd y maent ei gynnwys, mae'r risg o gasglu deunydd difenwol a'i gynnwys gyda'r archif drwy ddamwain yn gymharol uchel, ac felly gall fod yn risg sylweddol.
Opsiwn 2: Cyfrifiadau o'r baich gweinyddol
Mae'r baich gweinyddol ar Lyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol eisoes wedi'i gynnwys yn y costau uchod. Mae'r adran hon yn ystyried y baich gweinyddol ar gyhoeddwyr wrth ymdrin â cheisiadau gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ac wrth adneuo gwaith neu drefnu caniatâd ar gyfer cynaeafu.
Cynaeafu gan lyfrgell adneuo (ar sail caniatadau)
Ers mis Ionawr 2005, mae'r Llyfrgell Brydeinig wedi anfon ceisiadau am ganiatâd at 14,035 o berchenogion gwefannau (ar 30 Ebrill 2010) ond dim ond mewn 3,411 o achosion, neu 24.3% o'r rhai y cysylltwyd â hwy, y llwyddwyd i gael caniatâd ysgrifenedig. Mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol eraill ac aelodau o Archif Gwe'r DU wedi cael profiadau tebyg. Felly, ar sail y gymhareb hon, er mwyn i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol gael sicrhau caniatâd ar gyfer 700-1200 o wefannau newydd bob blwyddyn, rhaid cysylltu ag o leiaf 2,800 i 4,800 o berchenogion gwefannau.
Mae'r baich gweinyddol ar bob un o'r perchenogion gwefannau hyn yn amrywio'n eang, gan ddibynnu ar natur y wefan ac a yw'n cynnwys cynnwys gan un deiliad hawliau neu sawl deiliad hawliau, ac ar natur, maint a strwythur y sefydliad sy'n ei gyhoeddi. Er enghraifft, mae'n hawdd yn weinyddol i unigolyn megis blogiwr, sy'n ysgrifennu ac yn cyhoeddi ei ddeunydd ei hun drwy ei wefan ei hun, roi caniatâd, am mai'r blogiwr fyddai'r unig ddeiliad hawliau ar gyfer ei ddefnydd ei hun; gall gymryd hanner awr i ddarllen ac ystyried y cais ac yna lofnodi'r ffurflen a'i dychwelyd i'r llyfrgell adneuo berthnasol. Ond mewn achosion eraill gall olygu nifer fawr o oriau o waith gweinyddol i rywun: er enghraifft, efallai y byddai angen i amgueddfa genedlaethol fawr sy'n arddangos lluniau a disgrifiadau o'u trysorau ynghyd ag erthyglau a chynnwys arall gysylltu â sawl un yn yr amgueddfa er mwyn nodi ac asesu eu sefyllfa eu hunain, cyn, o bosibl, gysylltu â nifer o ddeiliaid hawliau y tu allan i'r amgueddfa. Hyd yn oed os penderfynir na ellir rhoi caniatâd, bydd baich gweinyddol yn cael ei roi ar berchennog y wefan am ei fod yn derbyn ac yn ymdrin â chais y llyfrgell adneuo, ac felly hefyd y deiliaid hawliau unigol.
Cadarnhaodd cyhoeddwyr a arolygwyd gan y Panel Ymgynghorol ar Adneuo Cyfreithiol y gall y broses o ymdrin â cheisiadau am ganiatâd fod yn un gostus, er na nodwyd y symiau dan sylw. Fodd bynnag, yn seiliedig ar dybiaeth y byddai angen i 80% o bobl sy'n cael cais ei gyfeirio at o leiaf un person arall yn ei sefydliad, ac y byddai angen i o leiaf hanner sefydliadau o'r fath gysylltu â dau neu fwy o ddeiliaid hawliau sydd hefyd yn rhoi ateb, a bod pob cam yn cymryd hyd at hanner awr o amser gweinyddol, yna gallai'r baich gweinyddol cyffredinol gynnwys cost untro o £90 o leiaf fesul gwefan, neu o leiaf £0.25m i £0.4m y flwyddyn ar gyfer 2800 i 4800 o geisiadau, neu lawer mwy o bosibl. Nid yw hyn yn cynnwys y posibilrwydd y byddai angen hefyd i lawer o berchenogion gwefannau roi gweithdrefnau ar waith i fonitro unrhyw newid i'w sefyllfa o ran hawliau, ac o bosibl, ddiweddaru'r caniatâd a roddwyd i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol.
b) Cynlluniau adneuo gwirfoddol
Mae'r baich gweinyddol ar gyhoeddwyr sy'n adneuo o dan gynllun gwirfoddol yn cynnwys tair prif elfen:
1. gweinyddiaeth wrth ymdrin â'r cais gwreiddiol a/neu'r penderfyniad i gymryd rhan yn y cynllun gwirfoddol, gan gynnwys asesiad o'r risgiau a'r buddiannau i'r cyhoeddwr o bosibl.
2. gweinyddiaeth, a chymorth technegol o bosibl, i sefydlu dull a phroses adneuo gyda'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ar gyfer darparu deunydd neu roi mynediad i'w lawrlwytho.
3. costau trafod pob achos o adneuo neu ddarparu deunydd.
Nid oes unrhyw ddadansoddiad awdurdodol na chydnabyddedig, yn ôl math o gyhoeddiad neu gyhoeddwr, ynglŷn â nifer y gweithiau digidol a gyhoeddir yn y DU y tu ôl i wal dâl neu gyda rhyw fath arall o gyfyngiad ar fynediad. Felly amcangyfrifwyd effeithiau drwy gyfeirio at ddeunydd printiedig, gan gymryd nifer gyfartalog yr adneuon cyfreithiol o fonograffau (printiedig), rhifynnau papurau newydd a rhifynnau cyfresi a wnaed yn y Llyfrgell Brydeinig bob blwyddyn yn ystod 2006/07 i 2008/09 fel llinell sylfaen:
* 116,822 o fonograffau
* 271,432 o rifynnau cyfnodolion
* 148,844 o rifynnau papurau newydd
Mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn paratoi adroddiadau blynyddol ("UK Business: Activity Size & Location") ar nifer y sefydliadau yn y DU sydd wedi'u cofrestru ar gyfer TAW a/neu TWE yn ôl math o ddiwydiant. Defnyddiwyd cyfartaledd ffigurau'r SYG a baratowyd yn 2007-09 ar gyfer codau Dosbarthu Diwydiannol Safonol 2211, 2212, 2213, 5811, 5813 and 5814 (sefydliadau cyhoeddi) i amcangyfrif faint o sefydliadau sydd o bosibl, wedi'i rannu yn ôl nifer y cyflogeion y gall y cynnig hwn effeithio arnynt.
Tabl 5: Nifer y sefydliadau cyhoeddi
Mae'n rhaid cydnabod nad yw'r ffigurau yn y tabl hwn yn cynnwys mathau eraill o sefydliad megis prifysgolion, cymdeithasau masnach, cyrff proffesiynol neu sefydliadau ymchwil wyddonol sydd hefyd yn cyhoeddi fel gweithgarwch eilaidd. Fodd bynnag mae llawer o sefydliadau o'r fath, yn ogystal â rhai o'r sefydliadau y mae cyhoeddi yn brif weithgarwch iddynt, yn rhoi mynediad agored i'w deunydd, a allai felly gael ei gynaeafu'n uniongyrchol gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol. Felly, yn gyffredinol, mae'n rhesymol cymryd y ffigurau yn y tabl hwn fel sail ar gyfer cyfrifiadau, gan ganiatáu lwfans cyfeiliornad.
Gan ddefnyddio nifer y cyhoeddiadau printiedig a adneuwyd yn y Llyfrgell Brydeinig a data'r SYG yn nhabl 5 fel cyfeirnodau, gellir amcangyfrif dosbarthiad wedi'i bwysoli o nifer y llyfrau, papurau newydd neu gyfnodolion a gyhoeddwyd gan sefydliadau o wahanol feintiau.
Yn seiliedig ar arolwg a gynhaliwyd gan Gymdeithas y Cyhoeddwyr, amcangyfrifwn mai baich gweinyddol cyfartalog cyhoeddwr ar gyfer adneuo deunydd fydd rhwng £3 a £6.50 fesul adnau fel arfer, gyda chost sefydlu gychwynnol ar gyfer gweithdrefnau o rhwng £1,300 a £2000 fesul cyhoeddwr, er y gall fod amrywiadau sylweddol rhwng cyhoeddwyr unigol. Yn ymarferol mae'r baich cyffredinol gan gynnwys costau sefydlu i'r cyhoeddwyr hynny sy'n cytuno i gymryd rhan yn debygol o amrywio rhwng £1.1m a £2.4m yn ystod y flwyddyn gyntaf, £0.8m i £1.8m ym mlwyddyn 5, £1.3m i £3.1m ym mlwyddyn 10.
Tabl 6 - Baich Gweinyddol Cyhoeddwyr - costau trafodion
Tabl 7 - Baich Gweinyddol Cyhoeddwyr - costau sefydlu
Opsiwn 2: Effeithiau ehangach
Wrth adneuo copïau o weithiau neu roi caniatâd iddynt gael eu lawrlwytho, ar eu cost eu hunain, ac wrth roi caniatâd iddynt fod ar gael i ymchwilwyr, mae cyhoeddwyr o bosibl yn ildio rhan o'u huchelfraint lawn o dan hawlfraint i ddefnyddio gweithiau ac elwa ar y buddsoddiad y maent wedi'i wneud ynddynt. O ran gweithiau printiedig, cyfyngedig yw effaith bosibl adneuo hyd at chwe chopi a sicrhau eu bod ar gael i ddarllenwyr yn y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol; mae cost cynhyrchu hyd at chwe chopi yn gymharol fach o'i gwrthbwyso yn erbyn y refeniw a enillwyd drwy werthu cannoedd ar filoedd o gopïau, a chymharol fach hefyd yw'r posibilrwydd y bydd gwerthiannau yn gostwng am fod chwe chopi ar gael i bawb yn y llyfrgelloedd penodol.
Fodd bynnag o ran cyhoeddiadau digidol, gallai'r risg fod yn uwch o bosibl os nad oes unrhyw reolaethau i lywodraethau sut yn union y gellir eu defnyddio. Gall fod yn hawdd ac yn rhad i gopïo gweithiau digidol yn eu cyfanrwydd ac mae'r copïau yn aml yn "berffaith", h.y. nid oes modd gwahaniaethu rhyngddynt hwy a'r gweithiau gwreiddiol o ran ansawdd. Gall fod yn hawdd ac yn rhad iawn lledaenu copïau o'r fath ar raddfa eang hefyd. Felly mae cyhoeddwyr wrth reswm yn pryderu bod angen sicrhau bod unrhyw gynlluniau gwirfoddol yn cynnwys rheolau ynglŷn â sut y gellir defnyddio'r gweithiau a adneuir ganddynt, bod yn rhaid i reolau o'r fath beidio ag effeithio ar eu buddiannau, a bod y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn rhoi rheolaethau priodol ar waith i orfodi'r rheolau hyn.
O ran gwefannau a deunydd arall sydd ar gael gan y cyhoeddwr ar ffurf mynediad agored, h.y. heb gyfyngiad, mae'r rhan fwyaf o gyhoeddwyr yn fodlon caniatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol drefnu bod y copïau a archifwyd (a gynaeafwyd) ar gael ar yr un sail, ar yr amod bod hysbysiad neu ryw ffordd arall o nodi'n glir mai copïau a archifwyd ydynt a bod modd gwahaniaethu rhyngddynt hwy a fersiynau byw neu fersiynau wedi'u diweddaru ar eu gwefannau eu hunain. Mae caniatadau a roddir i'r Llyfrgell Brydeinig a sefydliadau eraill sy'n cymryd rhan yn Archif Gwe'r DU oll wedi'u rhoi ar y sail honno. Fodd bynnag efallai na fydd rhai cyhoeddwyr sy'n rhoi mynediad agored am resymau masnachol, fel ategu hysbysebion neu ddenu ymwelwyr ac ennyn diddordeb mewn cyhoeddiadau eraill y codir tâl amdanynt, yn dymuno caniatáu i'r copïau a archifwyd fod ar gael ar-lein i bawb ac na fyddent yn rhoi caniatâd ar y sail hon. Felly efallai y bydd cyhoeddwyr o'r fath yn dewis peidio â chymryd rhan yn yr archif gwe yn yr Opsiwn 2 hwn.
O ran deunydd digidol arall y mae cyhoeddwr yn ei adneuo o dan gynllun gwirfoddol, yn enwedig cyhoeddiadau y codir tâl amdanynt fel arall, bydd y cyhoeddwr a'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol fel arfer yn ceisio gosod rheolau sy'n efelychu'r cyfyngiadau de facto ar weithiau printiedig:-
* Dim ond darllenwyr awdurdodedig ar safle (ffisegol) y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a all ddefnyddio'r copïau a archifwyd—nid ydynt ar gael o bell neu ar-lein.
* Mae'r rhaid i'r gweithiau gael eu diogelu i atal unrhyw gopïo anawdurdodedig.
* Dim ond un darllenydd ar y tro ym mhob llyfrgell adneuo a all ddefnyddio gweithiau.
* Gall y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol wneud copïau ychwanegol at ddibenion gwarchod a pharhad mynediad, ond nid er mwyn rhoi mwy o fynediad nac at ddibenion eraill.
O ran nifer fach o gyhoeddiadau sy'n werthfawr iawn ac a werthir mewn cyfeintiau bach iawn, efallai na fydd hyd yn oed y darpariaethau hyn yn ddigon i osgoi effeithio ar fuddiannau'r cyhoeddwr. Felly mae arfer anffurfiol ond synhwyrol wedi datblygu dros y blynyddoedd ar gyfer gweithiau printiedig, lle mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn cytuno i wahardd pob mynediad at y copïau a archifwyd am gyfnod o hyd at bum mlynedd, fel na fydd unrhyw effaith o gwbl ar fuddiannau'r cyhoeddwr yn ystod y cyfnod y gallai'r cyhoeddwr ddisgwyl cael budd. Caniateir y gwaharddiadau hyn yn ôl disgresiwn y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, ond maent wedi cael eu defnyddio i osgoi effeithio ar fuddiannau masnachol y cyhoeddwr lle gallai argaeledd hyd yn oed un copi i'w ddarllen am ddim mewn llyfrgell adneuo amharu ar werthiannau'r cyhoeddwr. Gellir hefyd ddefnyddio'r ateb hwn i gefnogi cynlluniau gwirfoddol ar gyfer gweithiau a gyhoeddir yn ddigidol.
Yn gyffredinol byddai darpariaethau o'r fath yn sicrhau na fydd cynaeafu ar sail caniatadau na chynlluniau adneuo gwirfoddol yn cael effaith andwyol ar fusnes y cyhoeddwr nac effeithio'n ormodol ar fuddiannau cyhoeddwr. Fodd bynnag ar achlysuron prin pan na fydd y cyhoeddwr a'r llyfrgell adneuo yn dod i gyfaddawd a fydd yn caniatáu adneuo neu'n caniatáu i lyfrgell adneuo gynaeafu heb effeithio ar fuddiannau'r cyhoeddwr ychwaith, nid yw'r cynllun gwirfoddol yn gosod unrhyw rwymedigaeth i adneuo.
Opsiwn 3: Rheoleiddio statudol sy'n caniatáu i lyfrgelloedd gynaeafu gweithiau'n uniongyrchol o'r rhyngrwyd o ran cynnwys am ddim yn unig a chynllun gwirfoddol ar gyfer cyhoeddiadau ar-lein y codir tâl amdanynt neu y maent yn dod o dan gyfyngiadau ar fynediad cyhoeddus.
Y trydydd opsiwn yw hwyluso mentrau archifo canolog gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, drwy basio rheoliad statudol a fyddai'n rhoi caniatâd awtomatig iddynt, fel eithriad i hawlfraint, lawrlwytho copïau o weithiau yn uniongyrchol o'r rhyngrwyd at ddibenion archifo.
Heb yr angen i gael caniatâd ar wahân ymlaen llawn gan bob deiliad hawliau, byddai'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn gallu defnyddio prosesau mwy awtomataidd i dynnu "cipluniau" o bryd i'w gilydd o lawer mwy o wefannau ym mharth y DU, i'w cynnwys yn yr archif lle byddant ar gael i ymchwilwyr. Mae caffael deunydd o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 hefyd yn cynnig rhai mathau eraill o ddiogelwch cyfreithiol, rhag y risg o hawliadau am ddifenwi mewn perthynas â deunydd a archifwyd. Mae hefyd yn golygu nad oes angen i berchennog y wefan na'r cyhoeddwr gysylltu â deiliaid hawliau nac ymateb i geisiadau am ganiatâd, ac felly gellir osgoi creu unrhyw faich gweinyddol.
Fodd bynnag un o gyfyngiadau'r dull gweithredu hwn yw bod yn rhaid i'r wefan neu'r cynnwys ar-lein fod ar gael i bawb, h.y. wedi'u cyhoeddi heb gyfyngiadau ar fynediad, cyn bod modd eu casglu drwy system gynaeafu awtomataidd llyfrgell adneuo. Felly, ar gyfer pob math arall o gynnwys ar-lein lle mae'n anarferol cynhaeafu deunydd yn awtomataidd neu lle y byddai angen i'r llyfrgell adneuo gysylltu â chyhoeddwr i gael mynediad i'w lawrlwytho, byddai angen cynlluniau adneuo gwirfoddol o hyd, sy'n annog cyhoeddwyr unigol i adneuo copïau o'u cyhoeddiadau neu ganiatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol eu lawrlwytho.
Mae i opsiwn 3 ddwy elfen felly: cynaeafu awtomataidd o dan reoliad statudol gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol lle bynnag y bo hyn yn ymarferol, ond ar y cyd â chynlluniau gwirfoddol ar gyfer gweithiau eraill lle mae cyhoeddwyr yn adneuo copïau neu'n rhoi mynediad i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol gael lawrlwytho copïau.
Opsiwn 3: Costau a buddiannau
a) Cynaeafu gan lyfrgelloedd adneuo o dan reoliad statudol
Modelwyd y buddiannau, a'r costau i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, sy'n gysylltiedig ag ychwanegu at yr archif gwe, ei gynnal a'i warchod drwy ddefnyddio rheoleiddio statudol o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 ar sail tybiaethau ynglŷn â maint posibl parth gwe'r DU, ynghyd â chasgliadau ynglŷn â sut y byddai gweithgarwch cynaeafu ar gyfer Archif Gwe'r DU yn newid o dan reoliad.
Yn ôl Nominent, sef cofrestrydd pob parth .uk, ac eithrio .gov.uk ac .ac.uk, roedd dros 8.5 miliwn o barthau wedi'u cofrestru ym mis Mai 2010; ar ôl addasiadau i dynnu gwefannau anweithredol neu wefannau eraill sydd y tu allan i'r cwmpas ac ychwanegu gwefannau yn .com a pharthau eraill, mae'r Panel Ymgynghorol ar Adneuo Cyfreithiol yn amcangyfrif bod tua 5.4 miliwn o wefannau o bosibl yn dod o fewn cwmpas cynaeafu ym mis Mehefin 2010, gan gynyddu i 14.2 miliwn o bosibl erbyn 2020, ac sy'n cyfateb i tua 135 terabeit o ddeunydd y gellid ei gynaeafu ym mhob "ciplun" yn ystod 2010, gan gynyddu i 360 terabeit o bosibl yn 2020. Mae'r amcangyfrif hwn yn seiliedig ar rai tybiaethau craidd:
* bod tua 35% o barthau cofrestredig yn segur, heb eu defnyddio, neu eu bod yn cael eu cofrestru ac yna'u gwaredu ("churned") bob blwyddyn.
* mai maint cyfartalog wedi'i bwysoli gwefan y gellir ei chynaeafu, heb gynnwys llawer o gynnwys clyweledol am ei fod y tu allan i gwmpas y Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol na chynnwys a gyhoeddir o dan gyfyngiadau ar fynediad, yw tua 25 megabeit (yn amrywio rhwng llai na 5 megabeit i 80% o wefannau hyd at dros gigabeit fesul gwefan ar gyfer y 0.5% mwyaf)
* bod tua 2.5% o barthau wedi'u diogelu gan gyfyngiadau ar fynediad
O ddileu'r angen i gael caniatâd hawlfraint ymlaen llaw gan bob deiliad hawliau, mae ciplun o bob gwefan mewn parth cyfan yn dod yn bosibl yn ymarferol. Byddai rhywfaint o weithgarwch dethol curadurol yn parhau, er mwyn nodi gwefannau o ddiddordeb arbennig lle byddai rheolaethau ansawdd ychwanegol a sicrhau ansawdd yn y broses gynaeafu yn fuddiol, neu ddewis gwefannau a chynnwys am ddigwyddiadau neu themâu penodol, i ffurfio casgliadau arbennig ychwanegol o fewn yr archif cyffredinol.
Mewn gwrthgyferbyniad â'r broses gynaeafu ar sail caniatadau yn Opsiwn 2, mae'r opsiwn hwn yn caniatáu ar gyfer archif gwe llawer mwy cynhwysfawr. Felly gellir casglu llawer mwy o ddeunydd, a manteisio ar arbedion maint sylweddol yn ystod y broses gasglu. Yn gyffredinol byddai cyfanswm costau archifo gwefannau yn y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol tua dwbl y costau yn Opsiwn 2, ond gellid casglu cannoedd o weithiau neu hyd yn oed miloedd o weithiau yn fwy o ddeunydd, a byddai'n gofnod llawer mwy cyflawn a defnyddiol o dreftadaeth y wlad a gyhoeddir yn ddigidol.
Yn gyffredinol, amcangyfrifir costau'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol sy'n gysylltiedig â chefnogi'r gweithgarwch fel a ganlyn:
Tabl 8: Cost cynaeafu gan lyfrgell adneuo o dan reoliad statudol, yn Opsiwn 3
Mae hyn yn cyfateb i rhwng tua £280 a £380 y flwyddyn ar gyfartaledd ar gyfer pob terabeit o ddata a archifwyd dros gyfnod o ddeng mlynedd, a gallai pob ciplun a archifwyd o bosibl gynnwys hyd at 100% o wefannau'r DU sydd o fewn y cwmpas.
Ymchwilwyr a chenedlaethau'r dyfodol fydd yn cael budd o'r gweithgarwch hwn yn bennaf, gan y byddent yn gallu defnyddio'r archif fel adnodd, ynghyd â'r wlad drwy ddiogelu rhan o'i threftadaeth ddigidol. Mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn amcangyfrif y bydd rheoliad sy'n galluogi Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol i gynaeafu deunydd yn hwyluso'r broses o greu archif o ddeunydd a gyhoeddir heb gyfyngiadau ar fynediad.
b) Cynllun gwirfoddol ar gyfer cyhoeddiadau ar-lein y codir tâl amdanynt neu sy'n dod o dan gyfyngiadau ar fynediad cyhoeddus
Fodd bynnag yn Opsiwn 3 cyfyngedig yw effaith y rheoliad ac ni fyddai'n cwmpasu unrhyw ddeunydd a gyhoeddir gyda chyfyngiadau ar fynediad. Felly ni fyddai'r rheoliad yn cynnwys y rhan fwyaf o waith a gyhoeddir yn broffesiynol ac y telir amdano, na gwaith lle mae angen tanysgrifio i fewngofnodi neu fath arall o gofrestru, cyfrinair neu ddull o gael mynediad. Felly ni fyddai rhan hanfodol o dreftadaeth y DU a gyhoeddir yn ddigidol h.y. yr hyn sydd o fudd fwyaf amlwg ac uniongyrchol i ymchwil ysgolheigaidd, yn cael ei chwmpasu'n ddigonol gan y rheoliad.
Er mwyn archifo a gwarchod deunydd o'r fath byddai angen o hyd yr un fath o gynlluniau a threfniadau adneuo gwirfoddol ag a ddisgrifiwyd o dan opsiwn 2, gyda'r un terfyn uchaf ar fuddiannau. Yn un yw'r ffigurau hyn â ffigurau opsiwn 2:
* Ym Mlwyddyn 1, câi hyd at tua 60,000 o gyhoeddiadau (monograffau a rhannau cyfresi) eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo
* Erbyn Blwyddyn 10, câi tua 210,000 i 300,000 o fonograffau a rhannau cyfresi eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo y flwyddyn, sef tua 40% i 55% o'r rhai sy'n gymwys i'w hadneuo).
* Erbyn Blwyddyn 4, câi tua 100,000 i 140,000 o fonograffau a rhannau cyfresi eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo y flwyddyn, sef tua 18% i 26% o'r rhai sy'n gymwys i'w hadneuo)
Gan ystyried hyn oll, amcangyfrifir y costau canlynol i lyfrgelloedd adneuo ar gyfer cynlluniau adneuo gwirfoddol (yr un yw'r costau hyn â'r costau yn opsiwn 2).
Tabl 96: Cost cynlluniau adneuo gwirfoddol o dan Opsiwn 3
Opsiwn 3: Risgiau a thybiaethau
a) Risg o Golled - Tybir y bydd rheoliad yn caniatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol gynaeafu, a'r unig gyfyngiad fydd yr adnoddau a'r dechnoleg sydd ar gael. Felly, gellid casglu hyd at 100% o wefannau sydd ar gael i bawb a deunydd mynediad agored drwy gynaeafu, ond dim ond drwy "cipluniau" o bryd i'w gilydd; gall amlder cipluniau amrywio yn ôl gwefan ond tybiwyd y câi cipluniau eu tynnu unwaith neu ddwy y flwyddyn ar gyfartaledd ar gyfer yr Asesiad Effaith hwn. Felly mae'n bosibl y caiff unrhyw ddeunydd a gyhoeddir ond wedyn ei dynnu oddi ar y wefan cyn y ciplun nesaf ei golli am byth o hyd. At hynny, erbyn blwyddyn 10, dim ond 40% i 55% o gyhoeddiadau unigol eraill sy'n cael eu darparu bob blwyddyn fyddai'n cael eu harchifo drwy gynlluniau gwirfoddol.
Felly mae perygl y câi'r rhan fwyaf o'r 45% i 60% o gyhoeddiadau unigol eraill eu colli am byth. Mae deunydd sy'n cael ei adneuo neu ei gasglu drwy reoliad o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 yn elwa ar ddau gysur cyfreithiol; drwy Adran 8, nid yw'r llyfrgelloedd adneuo yn torri hawlfraint na hawliau cronfeydd data drwy gynaeafu copïau o'r rhyngrwyd, a thrwy Adran 10 nid yw'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol (na chyhoeddwyr), yn ddarostyngedig i rai amodau, yn atebol am iawndal, nac yn agored i unrhyw atebolrwydd troseddol, am ddifenwi mewn perthynas â defnyddio copïau a adneuwyd.
Felly, o ran deunydd a gynaeafwyd drwy reoliad, mae'r cymalau hyn yn y Ddeddf yn lliniaru'r rhan fwyaf o'r rigiau cyfreithiol a ddisgrifir o dan Opsiwn 2, a cheir budd sylweddol. Fodd bynnag, mae'r risgiau hyn yn aros yr un peth o ran y deunydd sy'n weddill a fyddai'n cael ei gasglu neu'i adneuo o dan gynlluniau gwirfoddol:
b) Risg Hawlfraint - Gall y cyhoeddwr sy'n adneuo deunydd neu sy'n caniatáu i lyfrgell adneuo lawrlwytho deunydd na ellir ei gynaeafu o dan reoliad wynebu risg o hawliad oherwydd torri hawlfraint am un neu fwy o resymau:
* Er bod y cyhoeddwr yn ceisio sicrhau hawliau cyn adneuo neu roi caniatâd, efallai na fydd modd iddo nodi neu gysylltu â rhai deiliaid hawliau; gallai tystiolaeth o ymgais i wneud hynny fod o gymorth wrth amddiffyn rhag hawliad, ond eto i gyd byddai'r cyhoeddwr yn mynd i gostau wrth ymdrin â'r mater.
* O ran cyhoeddiadau ar-lein sy'n cynnwys cynnwys gan gyfranwyr lluosog, megis rhai cylchgronau neu bapurau newydd, efallai y bydd y cyhoeddwr yn sicrhau hawliau ar adeg benodol ond yna'n methu â monitro a diweddaru'r hawliau wrth i gynnwys gael ei ddiweddaru neu wrth i gynnwys newydd gael ei ychwanegu.
Gall y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol hefyd wynebu risg o dorri hawlfraint mewn perthynas â'r cipluniau wedi'u harchifo o wefannau neu gopïau wedi'u hadneuo o weithiau eraill.
* Fel arfer caiff cynnwys a ddarperir gan gyhoeddwr ei adneuo heb gadarnhau nac egluro'r hawliau cysylltiedig i'w ddefnyddio, ac mae'n rhaid i'r llyfrgell ddibynnu ar delerau'r cynllun gwirfoddol yn unig. Am resymau sy'n ymwneud â gwarchod deunydd yn yr hirdymor a mynediad parhaus, fel arfer mae angen i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol wneud copïau ychwanegol neu newid fformat y cynnwys ac o ddarparu mynediad ar-lein ato gellid ystyried hynny'n fath o ailgyhoeddi; er bod y defnyddiau hyn yn cael eu hegluro yn nhelerau'r cynllun o bosibl, efallai na fyddent yn ddigon i amddiffyn rhag hawliadau gan ddeiliad hawliau trydydd parti nad oedd wedi cael ei hysbysu bod deunydd wedi'i adneuo ac nad oedd wedi rhoi caniatâd penodol.
* Efallai na fydd y caniatâd a roddir gan y cyhoeddwr i lawrlwytho deunydd yn cwmpasu pob rhan o'r cynnwys sydd ar gael ganddo drwy'r rhyngrwyd; os nad yw hyn yn glir, gallai llyfrgell adneuo lawrlwytho ac archifo cynnwys heb awdurdod priodol drwy ddamwain.
* Efallai y bydd llys yn dyfarnu na all Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ddibynnu ar ganiatadau a roddir gan gyhoeddwr.
c) Y Risg sy'n gysylltiedig â Difenwi - Fel y disgrifiwyd o dan Opsiwn 2, efallai y bydd gan rywun sydd wedi cael ei ddifenwi mewn deunydd a archifwyd achos dros hawlio mewn perthynas â'r copi a archifwyd, fel arfer am fod y ffaith ei fod yn dal i fod ar gael i ddarllenwyr yn golygu bod y difenwi yn parhau. Er bod y risg hon wedi'i lliniaru gan y Ddeddf ar gyfer deunydd a gynaeafwyd o dan reoliad, mae'n aros yr un peth o ran deunydd a adneuwyd o dan gynlluniau gwirfoddol. Bydd y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn rhoi gweithdrefnau ar waith i dynnu unrhyw ddeunydd difenwol y cânt eu hysbysu yn ei gylch, h.y. gwahardd mynediad am gyfnod o flynyddoedd, a byddant yn ystyried camau lliniaru eraill. Fodd bynnag, byddai gweithdrefnau o'r fath fel arfer yn dibynnu ar sefyllfa lle maent yn cael eu hysbysu am y difenwad gan y cyhoeddwr gwreiddiol, a allai hefyd yn fod yn rhannol gyfrifol felly os bydd diffyg cyfathrebu.
Mae'r baich gweinyddol ar Lyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol eisoes wedi'i gynnwys yn y costau uchod. Mae'r adran hon yn ystyried y baich gweinyddol ar gyhoeddwyr wrth ymdrin â cheisiadau gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ac wrth adneuo gwaith neu drefnu caniatâd ar gyfer cynaeafu.
a) Cynaeafu gan lyfrgelloedd adneuo o dan reoliad statudol
Gan y byddai rheoliad yn caniatáu cymhwyso Adran 8 o'r Ddeddf, lle nad yw deunydd a gopïwyd gan lyfrgell adneuo o'r rhyngrwyd yn torri hawlfraint na hawliau cronfeydd data, nid oes angen i'r llyfrgell adneuo gysylltu â pherchennog y we i gael caniatâd ymlaen llaw mwyach. Ac nid oes angen ychwaith i gyhoeddwr neu berchennog gwe roi gweithdrefnau ar waith i fonitro hawliau a statws caniatadau yn benodol at ddibenion adneuo.
Mae'n arferol gan rai perchenogion gwefannau a chyhoeddwyr i ddefnyddio robots.txt, ACAP neu gonfensiynau a phrotocolau eraill i hysbysu'r offer cynaeafu awtomataidd a ddefnyddir gan gwmnïau chwilio'r we a sefydliadau eraill ynglŷn ag unrhyw dudalennau neu ffeiliau y maent am eu hatal rhag cael eu mynegeio. Felly efallai y bydd rhai perchenogion gwefannau neu gyhoeddwyr am ddiwygio eu ffeiliau robots.txt neu ACAP o ran y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, er mwyn adlewyrchu effaith y rheoliad o ran rhoi goddefeb ar gyfer archifo; efallai y byddent hefyd yn ystyried hyn yn faich gweinyddol. Fodd bynnag nid oes angen i gyhoeddwr gymryd unrhyw gamau mewn gwirionedd; drwy reoliad statudol byddai'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn cael caniatâd hawlfraint i gopïo deunydd i bob diben p'un a oes gan y cyhoeddwr offer o'r fath ar waith, ac o wneud hynny nid yw'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn effeithio fel arall ar y defnydd y mae cyhoeddwr yn ei wneud o offer o'r fath nac yn amharu arno. Bydd Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn defnyddio protocolau awtomataidd safonol er mwyn hysbysu rheolwr y wefan (drwy "llinyn defnyddiwr-asiant" a gyflwynir i gofnod y gweinydd gwe o geisiadau i'r gweinydd) bob tro y caiff copi o'i chynnwys ei gynaeafu at ddibenion adneuo cyfreithiol; gall perchennog y wefan ddewis defnyddio'r wybodaeth hon ai peidio, ond ni fydd unrhyw ofyniad ar berchennog gwefan i newid ei ffeiliau robots.txt, na chymryd unrhyw gamau eraill.
Byddai rheoliad hefyd yn caniatáu cymhwyso Adran 10 o'r Ddeddf, sy'n cynnwys cysur cyfreithiol rhag difenwi, gan ddileu'r angen i bob diben i gyhoeddwr fonitro unrhyw ddeunydd difenwol a geir ar ei wefan a hysbysu llyfrgell adneuo yn ei gylch.
Felly, o ran deunydd sy'n cael ei gynaeafu gan lyfrgell adneuo o dan reoliad, ni fyddai dim baich gweinyddol ar gyhoeddwyr i bob diben.
b) Cynlluniau adneuo gwirfoddol
Fodd bynnag erys baich gweinyddol ar gyhoeddwyr mewn perthynas ag adneuo o dan gynllun gwirfoddol. Fel y disgrifir o dan Opsiwn 2, mae'r baich hwn yn cynnwys tair prif elfen yn y bôn:
1. gweinyddiaeth wrth ymdrin â'r cais gwreiddiol a/neu'r penderfyniad i gymryd rhan yn y cynllun gwirfoddol, gan gynnwys asesiad o'r risgiau a'r buddiannau i'r cyhoeddwr o bosibl.
3. costau trafod pob achos o adneuo neu ddarparu deunydd.
2. gweinyddiaeth, a chymorth technegol o bosibl, i sefydlu dull a phroses adneuo gyda'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ar gyfer darparu deunydd neu roi mynediad i'w lawrlwytho.
Mae'r un cyfrifiad, fel y'i disgrifiwyd o dan Opsiwn 2, wedi'i wneud, gan ddefnyddio yr un ffigurau sylfaen ar gyfer amcangyfrif nifer y cyhoeddiadau a chyhoeddwyr ym mhob categori. Hynny yw:
* Amcangyfrifwyd nifer y cyhoeddiadau digidol a all fod yn gymwys i'w hadneuo drwy gyfeirio at ddeunydd printiedig, gan gymryd nifer gyfartalog yr adneuon cyfreithiol o fonograffau (printiedig), rhifynnau papurau newydd a rhifynnau cyfresi a wnaed yn y Llyfrgell Brydeinig bob blwyddyn yn ystod 2006/07 i 2008/09 fel llinell sylfaen
* Bu nifer y sefydliadau cyhoeddi, yn ôl nifer y cyflogeion a'r math o gyhoeddi (llyfrau, papurau newydd a chyfnodolion eraill) yn seiliedig ar wybodaeth a gynhyrchir gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol ac a ddangosir yn Nhabl 5.
Unwaith eto, amcangyfrifwn mai baich gweinyddol cyfartalog cyhoeddwr ar gyfer adneuo deunydd fydd rhwng £3 a £6.50 fesul adnau fel arfer, gyda chost sefydlu gychwynnol ar gyfer gweithdrefnau o rhwng
£1,300 a £2000 fesul cyhoeddwr. O ran cynlluniau gwirfoddol byddai angen cynyddu'r raddfa weithredu'n raddol dros nifer o flynyddoedd, ond awgryma'r profiad o gynlluniau peilot presennol nad yw nifer yr adneuon byth yn debygol o fod yn fwy na 50-60% o gyhoeddiadau gan 20%-30% o gyhoeddwyr. Felly, yn ymarferol, mae'r baich cyffredinol gan gynnwys costau sefydlu ar y cyhoeddwyr hynny sy'n cytuno i gymryd rhan yn debygol o fod yn llai na £3m yn ystod y ddwy flynedd gyntaf, bydd yn amrywio rhwng £0.4m a £1.8m y flwyddyn ym mhob un o'r chwe blynedd nesaf, a dim ond ym mlynyddoedd 9 a 10 y bydd cymaint â £0.7m i £2.7m wrth i'r cam gweithredu terfynol ddod i ben. Mae'r baich gweinyddol terfynol mewn blynyddoedd dilynol, ar ôl cyrraedd "cyfradd sefydlog" o adneuo, yn debygol o fod rhwng £0.6m a £1.9m y flwyddyn.
Opsiwn 3: Effeithiau ehangach
Fel y disgrifiwyd yn Opsiwn 2, wrth adneuo copïau o weithiau neu roi caniatâd iddynt gael eu lawrlwytho, ar eu cost eu hunain, ac wrth roi caniatâd iddynt fod ar gael i ymchwilwyr, mae cyhoeddwyr o bosibl yn ildio rhan o'u huchelfraint lawn o dan hawlfraint i ddefnyddio gweithiau ac elwa ar y buddsoddiad y maent wedi'i wneud ynddynt.
O ran gwefannau a deunydd arall sydd ar gael gan y cyhoeddwr ar ffurf mynediad agored, h.y. heb gyfyngiad, er bod llawer, os nad y rhan fwyaf, o gyhoeddwyr yn fodlon caniatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol drefnu bod y copïau a archifwyd (a gynaeafwyd) ar gael ar yr un sail, ni fyddai rhai cyhoeddwyr sy'n rhoi mynediad agored am resymau masnachol, megis ategu hysbysebion neu annog mwy o ymwelwyr ac ennyn diddordeb mewn cyhoeddiadau eraill y codir tâl amdanynt, yn fodlon ar hynny, am y gallai trefnu bod copïau a archifwyd ar gael yn agored ar yr un sail â'r hyn a gynigir gan y cyhoeddwr beri i ddefnyddwyr gwefan y cyhoeddwr ddefnyddio'r copïau a archifwyd yn lle hynny, gan arwain at lai o ymweliadau â gwefan y cyhoeddwr.
Felly dim ond mewn ffyrdd a ganiateir o dan y Ddeddf a thrwy reoliadau y gellir defnyddio deunydd a archifwyd drwy reoliad. Un cyfyngiad pwysig a geir yn Neddf 2003, yn rhinwedd ei diffiniad o ddarllenydd yn Adran 7, yw mai dim ond darllenwyr awdurdodedig ar eiddo (ffisegol) y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol sy'n gallu defnyddio copïau a archifwyd - ni ellir trefnu eu bod ar gael o bell nac ar-lein. Byddai mynediad, at yr un deunydd perthnasol, ar gyfer cynnwys di-brint wedi'i adneuo yn gyfyngedig i un derfynell wylio ar unrhyw adeg benodol ym mhob un o'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol. Mae hyn yn dilyn yr un dull gweithredu o ran llyfrau lle mae hyd at chwe chopi yn unig ar gael i'w darllen ar yr un pryd, â chynnwys digidol. Mae'r cyfyngiad hwn i bob diben yn osgoi unrhyw risg wirioneddol o effeithio ar fodelau masnachol o'r fath lle mae refeniw hysbysebu neu fuddiannau eraill yn dibynnu ar filoedd lawer neu hyd yn oed miliynau o ddefnyddwyr yn ymweld â gwefan y cyhoeddwr ac edrych ar ei ddeunydd.
O ran deunydd digidol arall y mae cyhoeddwr yn ei adneuo o dan gynllun gwirfoddol, fel arfer cyhoeddiadau a werthir neu y telir amdanynt drwy danysgrifiadau, bydd y cyhoeddwr a'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol fel arfer yn ceisio gosod rheolau sy'n efelychu'r cyfyngiadau de facto ar weithiau printiedig:-
* Unwaith eto, dim ond darllenwyr awdurdodedig ar safle (ffisegol) y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a all ddefnyddio'r copïau a archifwyd ac ni ellir trefnu iddynt fod ar gael o bell nac ar-lein.
* Mae'r rhaid i'r gweithiau gael eu diogelu i atal unrhyw gopïo anawdurdodedig.
* Dim ond wrth un derfynell ar y tro ym mhob llyfrgell adneuo y gellir defnyddio gweithiau.
* Gall y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol wneud copïau ychwanegol at ddibenion gwarchod a pharhad mynediad, ond nid er mwyn rhoi mwy o fynediad nac at ddibenion eraill.
Fel yn Opsiwn 2, o ran y nifer fach o gyhoeddiadau sy'n werthfawr iawn ac a werthir mewn cyfeintiau bach iawn, gellir caniatáu gwaharddiadau dros dro, er mwyn osgoi effeithio ar fuddiannau masnachol cyhoeddwr lle gallai argaeledd hyd yn oed un copi i'w ddarllen am ddim mewn llyfrgell adneuo amharu ar werthiannau'r cyhoeddwr. Fodd bynnag ar achlysuron prin, os na fydd y cyhoeddwr a'r llyfrgell adneuo yn dod i gyfaddawd a fydd yn caniatáu adneuo neu'n caniatáu i lyfrgell adneuo gynaeafu heb effeithio ar fuddiannau'r cyhoeddwr ychwaith, nid oes unrhyw rwymedigaeth i adneuo deunydd gan mai dim ond adneuon gwirfoddol a gwmpesir gan y cynllun hwn.
Yn gyffredinol, mae'r cyfyngiad ar ddefnyddwyr ar safleoedd llyfrgelloedd ar gyfer copïau wedi'u harchifo o ddeunydd mynediad agored a gynaeafwyd o dan reoliad, a'r darpariaethau ychwanegol o dan gynlluniau adneuo gwirfoddol ar gyfer deunydd arall, oll yn sicrhau na fydd adneuo deunydd yn cael effaith niweidiol ar fusnes y cyhoeddwr nag effeithio'n ormodol ar fuddiannau'r cyhoeddwr.
Opsiwn 4: Rheoleiddio statudol, sy'n caniatáu ar gyfer gwe-gynaeafu cynnwys ar-lein sydd ar gael i bawb ac, ar ôl gwneud cais i gyhoeddwr ei ddarparu, gynnwys ar-lein y cyfyngir ar fynediad ato.
Y pedwerydd opsiwn yw gwneud rheoliadau sy'n hwyluso cynaeafu gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ac sydd hefyd yn gosod rhwymedigaeth ar gyhoeddwr i weithio gyda'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol i sicrhau bod deunydd arall yn cael ei archifo.
Fel y disgrifiwyd o dan Opsiwn 3, o dan reoliad byddai'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn gallu defnyddio prosesau mwy awtomataidd i dynnu "cipluniau" o bryd i'w gilydd o wefannau ym mharth y DU, i'w cynnwys yn yr archif lle byddant ar gael i ymchwilwyr.
O ran cynnwys na ellir ei gynaeafu yn y ffordd hon am nad yw ar gael i bawb ond wedi'i gyhoeddi gyda chyfyngiadau ar fynediad, neu lle na fyddai "cipluniau" a archifwyd yn ddigonol fel cofnod o'r dreftadaeth ddigidol, cynigir proses adneuo ffurfiol hefyd:
* Bydd yn ofynnol adneuo cyhoeddiadau o'r fath ar ôl cais i gyhoeddwyr unigolyn gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol. Bydd Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a chyhoeddwyr yn cyd-drafod ac yn cytuno ar yr hyn sydd i'w adneuo ac ar ddull ddarparu priodol.
* Bydd cyhoeddiadau ar gael i ddarllenwyr i'w cyrchu i'w darllen ac i'w copïo (deunydd printiedig yn unig) o fewn cyfyngiadau a sefydlwyd o dan y Ddeddf a rheoliadau eilaidd, ac o fewn amgylchedd digidol lle gall Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol orfodi'r cyfyngiadau hyn.
* Bydd y chwe Llyfrgell Adneuo Cyfreithiol yn rhannu neu'n dosbarthu cyhoeddiadau i'w gilydd er mwyn sicrhau mai dim ond drwy un sianel y bydd angen i gyhoeddwr adneuo deunydd.
* Ar wahân i hynny, bydd cynrychiolwyr o'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a'r diwydiant cyhoeddi yn ystyried canllawiau i ategu gwahanol agweddau ar sicrhau adneuo cyfreithiol, yn ogystal â llunio a chyhoeddi nodiadau canllaw cysylltiedig a gwybodaeth ategol.
Byddai'r rheoliadau yn gosod rhwymedigaeth ar bob cyhoeddwr i adneuo copïau o ddeunydd a gyhoeddwyd yn ddigidol gyda'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol pan fydd llyfrgell adneuo yn gofyn iddo wneud hynny, neu ganiatáu mynediad i gynaeafwr wneud hynny. Ond byddai'r rheoliadau hefyd yn caniatáu hyblygrwydd i'r cyhoeddwr a'r llyfrgell benderfynu ar y ffordd fwyaf effeithiol a chosteffeithlon o wneud hynny.
Byddai'r rheoliadau hefyd yn amlinellu sut y gellir defnyddio deunydd a adneuwyd, ond ni fyddent yn cael eu drafftio mor gul fel na fyddai modd eu gweithredu ar gyfer mathau newydd o gyhoeddi sydd wrthi'n cael eu datblygu. Disgwylir i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol lunio polisïau gwneud cais blaengar. Yn ymarferol disgwylir i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol hefyd roi strwythur rheoli ar waith, ochr yn ochr â'r rheoliadau. Bydd hyn yn cynnwys polisi ar gasgliadau, ceisio cyngor gan gyhoeddwyr a rhanddeiliaid eraill, er mwyn sicrhau y caiff yr egwyddorion a'r rheolau a nodwyd mewn rheoliadau eu dehongli a'u cymhwyso mewn ffordd briodol, o dan yr amgylchiadau amrywiol iawn a allai effeithio ar gyhoeddi electronig ac adneuo a gwarchod treftadaeth ddigidol.
Mae nifer o wledydd yn cydnabod yr angen i sicrhau treftadaeth ddiwylliannol gwlad fel y'i hadlewyrchir gan ei phresenoldeb ar-lein ac yn mynd i'r afael â hynny. Gellir gweld rhestr lawn o wledydd yn nhabl 13 ar ddiwedd yr adran hon. Gan fod cynifer o wledydd ledled Ewrop a gweddill y byd yn creu ac yn cynnal archif o adneuon ar-lein ac all-lein o'r fath, mae'n bwysig bod y DU yn gweithredu er mwyn sicrhau bod ei threftadaeth ddigidol yn cael ei gwarchod a bod ffynhonnell effeithiol o ddeunydd o'r fath yn y DU.
Opsiwn 4: Costau a buddiannau
a) Cynaeafu gan lyfrgelloedd adneuo o dan reoliad statudol
Fel yn achos Opsiwn 3, modelwyd y buddiannau, a'r costau i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, sy'n gysylltiedig ag ychwanegu at yr archif gwe, ei gynnal a'i warchod drwy ddefnyddio rheoleiddio statudol o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 ar sail tybiaethau ynglŷn â maint posibl parth gwe'r DU, ynghyd â chasgliadau ynglŷn â sut y byddai gweithgarwch cynaeafu ar gyfer Archif Gwe'r DU yn newid o dan reoliad.
O ddileu'r angen i gael caniatâd hawlfraint ymlaen llaw gan bob deiliad hawliau, mae ciplun o bob gwefan mewn parth cyfan yn dod yn bosibl yn ymarferol. Byddai rhywfaint o weithgarwch dethol curadurol yn parhau, er mwyn nodi gwefannau o ddiddordeb arbennig lle byddai rheolaethau ansawdd ychwanegol a sicrhau ansawdd yn y broses gynaeafu yn fuddiol, neu ddewis gwefannau a chynnwys am ddigwyddiadau neu themâu penodol, i ffurfio casgliadau arbennig ychwanegol o fewn yr archif cyffredinol. Ond, mewn gwrthgyferbyniad â'r broses gynaeafu ar sail caniatadau yn Opsiwn 2, mae rheoliadau yn caniatáu ar gyfer archif gwe llawer mwy cynhwysfawr, gyda chipluniau o bryd i'w gilydd o barth cyfan y DU bron iawn. Felly gellir casglu llawer mwy o ddeunydd, a manteisio ar arbedion maint sylweddol yn ystod y broses gasglu.
Yn gyffredinol, yr un fyddai costau archifo gwefannau yn y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol â'r costau yn Opsiwn 3, sef dwbl y costau yn Opsiwn 2 ond byddai modd cael cofnod llawer mwy cyflawn a defnyddiol o dreftadaeth y wlad o ddeunydd mynediad agored a gyhoeddir yn ddigidol, heb gyfyngiadau ar fynediad.
Tabl 106: Cost cynaeafu gan lyfrgell adneuo o dan reoliad statudol, yn Opsiwn 4
Mae hyn yn cyfateb i rhwng tua £280 a £380 y flwyddyn ar gyfartaledd ar gyfer pob terabeit o ddata a archifwyd dros gyfnod o ddeng mlynedd, a gallai pob ciplun a archifwyd o bosibl gynnwys hyd at 100% o wefannau'r DU sydd o fewn y cwmpas.
Ymchwilwyr a chenedlaethau'r dyfodol fydd yn cael budd o'r gweithgarwch hwn yn bennaf, gan y byddent yn gallu defnyddio'r archif fel adnodd, ynghyd â'r wlad drwy ddiogelu rhan o'i threftadaeth ddigidol. Mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn amcangyfrif y bydd rheoliad sy'n galluogi Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol i gynaeafu deunydd yn hwyluso'r broses o greu archif mwy cynhwysfawr o ddeunydd a gyhoeddir heb gyfyngiadau ar fynediad a hefyd archif sydd wedi'i ddewis yn fwy gofalus.
b) Darparu gweithiau eraill ar sail cais o dan reoleiddio statudol
Fel y disgrifiwyd uchod, yn achos llawer o weithiau, nid yw'n bosibl yn dechnegol i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol lawrlwytho copïau yn uniongyrchol o'r rhyngrwyd heb fod y cyhoeddwr yn eu galluogi i osgoi wal dâl neu rwystr i fynediad. Mewn rhai achosion o'r fath byddai'n well gan y cyhoeddwr a'r llyfrgell adneuo pe bai'r cyhoeddwr yn darparu'r gwaith i'r llyfrgell mewn pecynnau gwybodaeth ar wahân yn hytrach na chaniatáu i'r llyfrgell adneuo osgoi diogelwch arferol y wefan a lawrlwytho y cynnwys yn uniongyrchol, er bod yn rhaid i'r ddau fod ar gael fel opsiwn mewn achosion eraill.
Ar lefel uchel, mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol wedi cynghori y bydd angen i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol gefnogi chwe phrif fethodoleg adneuo, yn ogystal â'r seithfed sy'n ymwneud â llyfrgelloedd yn cynaeafu deunydd ar gyfer yr archif gwe. Dangosir y rhain yn nhabl 3 uchod. Oherwydd amrywiaeth cyhoeddwyr a fformatau cyhoeddi mae angen rheoliadau sy'n ddigon hyblyg i ganiatáu ar gyfer ystod eang o opsiynau darparu ac amgylchiadau eraill sy'n benodol i gyhoeddwyr unigol.
Mae'r angen i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ddatblygu systemau a phrosesau sy'n ddigon hyblyg i ddarparu ar gyfer pob un o'r saith methodoleg gyffredinol, ynghyd â'r ffaith y bydd dulliau gweithredu unigryw cyhoeddwyr o fewn y methodolegau cyffredinol hyn yn amrywio'n ymarferol, yn golygu y gall y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol cyd-drafod gyda chyhoeddwyr ynglŷn â'r ffordd orau o adneuo cyhoeddiadau, i'r naill barti a'r llall. Fel arall byddai'n faich afresymol ar y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol
i ddarparu nifer ddiderfyn bron o brosesau darparu a gofynion gwarchod. Hefyd mae'n rhaid bod unrhyw gynllun adneuo yn cael ei gyflwyno'n raddol dros gyfnod o flynyddoedd.
Felly cynigir dull 'partneriaeth' mwy cydweithredol rhwng pob cyhoeddwr a llyfrgell ar gyfer cyhoeddiadau o'r fath, ac mae'n ymarferol oherwydd y niferoedd llawer llai o gyhoeddwyr o'u cymharu â chynaeafu pob gwefan ym mharth y DU:
* Dim ond pan ofynnir yn benodol i gyhoeddwr adneuo deunydd drwy hysbysiad ffurfiol a gyflwynwyd gan lyfrgell adneuo neu ei chynrychiolydd penodedig y bydd yn ofynnol iddo wneud hynny.
* Bydd yr hysbysiad yn caniatáu cyfnod rhesymol o amser, na fydd yn hwy na chwe mis, i'r cyhoeddwr ddechrau adneuo deunydd yn electronig. Bydd canllawiau ar wahân yn nodi sut y gall y cyhoeddwr a'r llyfrgell adneuo cyfreithiol drafod beth yn union y dylid ei adneuo, a phryd, a chytuno ar hynny, yn ogystal â dull darparu priodol.
* Caiff hysbysiadau eu cyflwyno ar sail cyhoeddwr unigol, a byddant yn gymwys i bob cyhoeddiad ar-lein perthnasol sydd ar gael ar neu ar ôl dyddiad yr hysbysiad (neu efallai i is-set ddiffiniedig o allbwn y cyhoeddwr os yw'r cyhoeddwr a'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn cytuno ar hynny).
Er y caiff ei weithredu'n raddol, gan gymryd hyd at ddeng mlynedd, fwy na thebyg cyn bod copi o bob cyhoeddiad cymwys a gynhyrchir bob blwyddyn hefyd yn cael ei archifo, bydd rheoliad yn ei gwneud yn bosibl i gasgliad llawer mwy cynhwysfawr gael ei ddatblygu'n gynt. Mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn amcangyfrif:
* Ym Mlwyddyn 1, câi hyd at tua 160,000 o gyhoeddiadau (monograffau a rhannau cyfresi) eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo (100,000 yn fwy nag opsiwn 2 a 3).
* Erbyn Blwyddyn 10, câi tua 430,000 i 600,000 o fonograffau a rhannau cyfresi eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo y flwyddyn, sef tua 75% i 100% o'r rhai sy'n gymwys i'w hadneuo (220,000 a 300,00 yn fwy nag opsiwn 2 a 3)
* Erbyn Blwyddyn 4, câi tua 200,000 i 280,000 o fonograffau a rhannau cyfresi eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo y flwyddyn, sef tua 30% i 50% o'r rhai sy'n gymwys i'w hadneuo (100,000 a 140,000 yn fwy nag opsiwn 2 a 3)
Gan ystyried hyn oll, amcangyfrifir y costau canlynol i lyfrgelloedd adneuo ar gyfer adneuo ar sail hysbysiad o dan reoleiddio statudol.
Tabl 116: Costau gweithredu system adneuo ar sail cais ar gyfer gweithiau eraill o dan reoleiddio statudol yn Opsiwn 4
Ymchwilwyr a chenedlaethau'r dyfodol fydd yn cael budd o'r gweithgarwch hwn yn bennaf, gan y byddent yn gallu defnyddio'r archif fel adnodd, ynghyd â'r wlad drwy ddiogelu rhan o'i threftadaeth ddigidol. Byddai rheoliad yn caniatáu creu a gwarchod archif o weithiau a gyhoeddir yn ddigidol.
Un buddiant ychwanegol pwysig sydd gan Opsiwn 4 yw, wrth i bob cyhoeddwr weithredu proses adneuo electronig, os ydynt yn cyhoeddi'r un gwaith ar ffurf brint a ffurf ddi-brint mae'r Rheoliadau drafft yn darparu y gallant gytuno ar ba ffurf ar y gwaith y dylid ei hadneuo; ni fydd adneuo electronig yn rhwymedigaeth ychwanegol ar gyfer gweithiau o'r fath.
Er y caiff rhai gweithiau eu cyhoeddi ar ffurf brintiedig yn unig o hyd, ac felly bydd yn rhaid parhau i'w hadneuo fel gwrthrychau ffisegol, gwelir tuedd i gyhoeddi fersiynau digidol yn ogystal â gweithiau printiedig, neu weithiau yn eu lle. Dros amser, felly, dylai nifer y llyfrau, papurau a chyfnodolion printiedig
sy'n cael eu hadneuo fynd yn llai, wrth i bob cyhoeddwr drwy gytundeb â'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ddechrau adneuo'r fersiynau electronig yn lle hynny.
Yn y byrdymor, wrth i'r seilwaith technegol a'r prosesau newydd ar gyfer gweithiau digidol gael eu datblygu ochr yn ochr â'r prosesau presennol ar gyfer eitemau printiedig, bydd y broses o ymdrin ag adneuo electronig yn gost ychwanegol i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol. Fodd bynnag, yn y tymor canolig a'r tymor hwy, bydd y gostyngiad graddol hwn mewn lefelau adneuo printiedig yn arwain at arbedion i wrthbwyso costau adneuo electronig:
* Bydd modd i adnoddau a ddefnyddir ar hyn o bryd ar gyfer adneuo printiedig gael eu hailddyrannu ar gyfer adneuo electronig, wrth i'r cyntaf leihau ac wrth i'r olaf gynyddu.
* Bydd y gyfradd dwf o ran storio ar silffoedd yn yr amodau gwarchod gorau posibl (e.e. wedi'u rheoli o ran tymheredd a lleithder) yn arafu, gan leihau gofynion gwariant cyfalaf yn y dyfodol.
* Caiff gweithiau digidol eu hadneuo unwaith, i mewn i seilwaith technegol cyffredin ar gyfer pob un o'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn lle'r sefyllfa lle mae hyd yn oed chwe chopi printiedig yn cael eu prosesu, eu rheoli a'u gwarchod ar wahân.
* Bydd y broses o ddarparu copïau wedi'u hadneuo at ddefnydd darllenwyr yn dod yn llawer mwy effeithlon ac amserol, gan arbed llawer o'r costau trafod sy'n gysylltiedig â gwrthrychau ffisegol o bosibl.
Mae'n rhaid i'r buddiant posibl hwn gael ei alluogi drwy reoliad ffurfiol o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003, gan ganiatáu i rwymedigaeth y cyhoeddwr i adneuo deunydd gael ei throsglwyddo o fersiwn printiedig i fersiwn digidol cyhoeddiadau o'r fath. Felly dim ond fel canlyniad o dan Opsiwn 4 sy'n cynnig rheoliad o'r fath y gellir gwireddu hynny.
Opsiwn 4: Risgiau a thybiaethau
a) Risg o Golled - Bydd rheoliad yn caniatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol gynaeafu a chasglu gweithiau eraill y cyfyngir ar fynediad atynt mewn ffordd fwy cynhwysfawr, a'r unig gyfyngiad fydd argaeledd adnoddau a thechnoleg addas. Felly, dim ond deunydd a gaiff ei gyhoeddi ond na chaiff ei gasglu yn ystod y cyfnod gweithredu (lle y bydd graddfa'r gweithgarwch yn cynyddu dros 10 mlynedd) neu ddeunydd a gaiff ei gyhoeddi ond wedyn ei dynnu oddi ar wefan cyhoeddwr cyn y ciplun nesaf a fydd yn cael ei golli o bosibl. Yn gyffredinol, er bod risg fach o golli peth deunydd, caiff y risg hon ei dileu i raddau helaeth ar gyfer y rhan fwyaf o dreftadaeth y DU a gyhoeddir yn ddigidol.
b) Risg Hawlfraint - Mae deunydd sy'n cael ei adneuo neu ei gasglu drwy reoliad o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 yn elwa ar ddau gysur cyfreithiol; drwy adran 8, nid yw'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn torri hawlfraint na hawliau cronfeydd data drwy gynaeafu copïau o'r rhyngrwyd, a thrwy adran 9 mae'r cyhoeddwr hefyd wedi'i ddiogelu rhag torri hawlfraint, hawl gyhoeddi neu hawliau cronfeydd data, a rhag unrhyw honiad o dor-contract, mewn perthynas â chopïau a adneuwyd. Felly caiff y risg hon hefyd ei lliniaru neu ei dileu ar gyfer y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a'r cyhoeddwr.
c) Y Risg sy'n gysylltiedig â Difenwi - Fel y disgrifiwyd o dan Opsiwn 2 ac Opsiwn 3, efallai y bydd rhywun sydd wedi cael ei ddifenwi mewn deunydd a archifwyd yn ceisio hawlio mewn perthynas â'r copi a archifwyd, fel arfer am fod y ffaith ei fod yn dal i fod ar gael i ddarllenwyr yn golygu bod y difenwi yn parhau. Bydd y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn rhoi gweithdrefnau ar waith i dynnu unrhyw ddeunydd difenwol y cânt eu hysbysu yn ei gylch, h.y. gwahardd mynediad am gyfnod o flynyddoedd, a byddant yn ystyried camau lliniaru eraill. Hefyd, dylai'r cyhoeddwr gwreiddiol sy'n adneuo'r deunydd hysbysu'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol mewn theori am unrhyw hawliadau o'r fath. Ond mae gweithredu adran 10 o'r Ddeddf yn lleihau'n sylweddol y risg o atebolrwydd am unrhyw hawliadau o ddifenwi mewn perthynas â'r copïau a archifwyd.
Opsiwn 4: Cyfrifiadau o'r baich gweinyddol
Mae'r baich gweinyddol ar Lyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol eisoes wedi'i gynnwys yn y costau uchod. Mae'r adran hon yn ystyried y baich gweinyddol ar gyhoeddwyr wrth ymdrin â cheisiadau gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ac wrth adneuo gwaith neu drefnu caniatâd ar gyfer cynaeafu.
a) Cynaeafu gan lyfrgelloedd adneuo o dan reoliad statudol
Fel yn Opsiwn 3, byddai rheoliad yn caniatáu cymhwyso adran 8 o Ddeddf 2003, lle nad yw deunydd a gopïwyd gan lyfrgell adneuo o'r rhyngrwyd yn torri hawlfraint na hawliau cronfeydd data. Felly nid oes angen i'r llyfrgell adneuo gysylltu â pherchennog y wefan ymlaen llaw i gael caniatâd mwyach. Ac nid oes angen ychwaith i gyhoeddwr neu berchennog gwe roi gweithdrefnau ar waith i fonitro hawliau a statws caniatadau yn benodol at ddibenion adneuo.
Mae'n arferol gan rai perchenogion gwefannau a chyhoeddwyr i ddefnyddio robots.txt, ACAP neu gonfensiynau a phrotocolau eraill i hysbysu'r offer cynaeafu awtomataidd a ddefnyddir gan gwmnïau chwilio'r we a sefydliadau eraill ynglŷn ag unrhyw dudalennau neu ffeiliau y maent am eu hatal rhag cael eu mynegeio. Felly efallai y bydd rhai perchenogion gwefannau neu gyhoeddwyr am ddiwygio eu ffeiliau robots.txt neu ACAP o ran y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, er mwyn adlewyrchu effaith y rheoliad o ran rhoi goddefeb ar gyfer archifo; efallai y byddent hefyd yn ystyried hyn yn faich gweinyddol. Fodd bynnag, bydd Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn defnyddio protocolau awtomataidd safonol er mwyn hysbysu rheolwr y wefan (drwy "llinyn defnyddiwr-asiant" a gyflwynir i gofnod y gweinydd gwe o geisiadau i'r gweinydd) bob tro y caiff copi o'i chynnwys ei gynaeafu at ddibenion adneuo cyfreithiol; gall perchennog y wefan ddewis defnyddio'r wybodaeth hon ai peidio, ond ni fydd unrhyw ofyniad ar berchennog gwefan i newid ei ffeiliau robots.txt, na chymryd unrhyw gamau eraill.
Byddai rheoliad hefyd yn caniatáu cymhwyso adran 10 o Ddeddf 2003, sy'n cynnwys cysur cyfreithiol rhag difenwi, gan ddileu'r angen i bob diben i gyhoeddwr fonitro unrhyw ddeunydd difenwol a geir ar ei wefan a hysbysu llyfrgell adneuo yn ei gylch.
Felly, o ran deunydd sy'n cael ei gynaeafu gan lyfrgell adneuo o dan reoliad, ni fyddai dim baich gweinyddol ar gyhoeddwyr i bob diben.
b) Darparu gweithiau eraill ar sail hysbysiad o dan reoleiddio statudol
Mae'r baich gweinyddol ar gyhoeddwyr wrth adneuo copïau o weithiau eraill a gopïwyd yn electronig, neu ganiatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol gael mynediad i'w lawrlwytho yn debyg i'r baich yn Opsiwn 2 ac Opsiwn 3; yr unig reswm pam bod y baich cyfan yn uwch yn Opsiwn 4 yw bod mwy o gyhoeddwyr yn cydymffurfio â rheoliad statudol nag adneuo o dan gynlluniau gwirfoddol, oherwydd y diogelwch cyfreithiol ychwanegol rhag torri hawlfraint a gynigir a'r problemau sy'n gysylltiedig â difenwi. Fodd bynnag, yn Opsiwn 4 ac Opsiwn 5, yn achos llawer o gyhoeddwyr caiff y baich gweinyddol sy'n gysylltiedig ag adneuo electronig ei wrthbwyso a mwy gan arbedion yn y baich gweinyddol sy'n gysylltiedig ag adneuo cyhoeddiadau printiedig neu os caiff y baich gweinyddol hwnnw ei ddileu'n gyfan gwbl.
Fel y disgrifiwyd yn gynharach, mae'r baich sy'n gysylltiedig ag adneuo electronig yn cynnwys tair prif elfen:
1. Gweinyddiaeth wrth ymdrin â'r cais gwreiddiol gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol. Dylai hyn fod ychydig yn llai na'r elfen gyfatebol o dan opsiwn 2 ac opsiwn 3 am fod y rhwymedigaeth statudol yn dileu'r angen i asesu risgiau a buddiannau cyn gwneud penderfyniad busnes ynglŷn â chymryd rhan. Fodd bynnag nid oes gostyngiad o'r fath wedi cael ei dybio at ddiben yr Asesiad Effaith hwn.
3. Costau trafod pob achos o adneuo neu ddarparu deunydd.
2. Gweinyddiaeth, a chymorth technegol o bosibl, i sefydlu dull a phroses adneuo gyda'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ar gyfer darparu deunydd neu roi mynediad i'w lawrlwytho.
Ar sail y tybiaethau hyn, a chanfyddiadau arolwg gan Gymdeithas y Cyhoeddwyr, amcangyfrifwn mai baich gweinyddol cyfartalog cyhoeddwr ar gyfer adneuo deunydd fydd rhwng £3 a £6.50 fesul adnau fel arfer, gyda chost sefydlu gychwynnol ar gyfer gweithdrefnau o rhwng £1,300 a £2000 fesul cyhoeddwr.
Mae'r un cyfrifiad, fel y'i disgrifiwyd o dan Opsiwn 2 ac Opsiwn 3, wedi'i wneud, gan ddefnyddio yr un ffigurau sylfaen ar gyfer amcangyfrif nifer y cyhoeddiadau a chyhoeddwyr ym mhob categori. Hynny yw:
* Amcangyfrifwyd nifer y cyhoeddiadau digidol a all fod yn gymwys i'w hadneuo drwy gyfeirio at ddeunydd printiedig, gan gymryd nifer gyfartalog yr adneuon cyfreithiol o fonograffau (printiedig), rhifynnau papurau newydd a rhifynnau cyfresi a wnaed yn y Llyfrgell Brydeinig bob blwyddyn yn ystod 2006/07 i 2008/09 fel llinell sylfaen
* Bu nifer y sefydliadau cyhoeddi, yn ôl nifer y cyflogeion a'r math o gyhoeddi (llyfrau, papurau newydd a chyfnodolion eraill) yn seiliedig ar wybodaeth a gynhyrchir gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol ac a ddangosir yn Nhabl 5
* Ym Mlwyddyn 1, câi hyd at tua 160,000 o gyhoeddiadau (monograffau a rhannau cyfresi) eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo, gan 20% o gyhoeddwyr o bosibl
* Fodd bynnag yn Opsiwn 4 tybir y bydd mwy o gyhoeddwyr yn dechrau adneuo deunydd a bydd nifer y cyhoeddiadau a adneuir dipyn yn fwy, gan gynyddu'n gyflym dros y cyfnod.
* Erbyn Blwyddyn 4, câi tua 200,000 i 280,000 o fonograffau a rhannau cyfresi a gyhoeddwyd gan 25-40% o gyhoeddwyr o bosibl eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo y flwyddyn, sef tua 30% i 50% o'r gweithiau hynny sy'n gymwys i'w hadneuo
* Erbyn Blwyddyn 10, câi tua 430,000 i 600,000 o fonograffau a rhannau cyfresi eu hadneuo, eu prosesu a'u harchifo y flwyddyn, sef tua 75% i 100% o'r rhai hynny sy'n gymwys i'w hadneuo, gan 75%-100% o gyhoeddwyr.
Ar y sail hon amcangyfrifwn y bydd y baich cyffredinol sy'n gysylltiedig ag adneuo ar sail hysbysiad yn debygol o fod rhwng £0.3m a £1.0m i ddechrau yn y flwyddyn gyntaf ar gyfer y costau trafod, gan gynyddu'n raddol bob blwyddyn ar gyfradd eithaf cyson wrth i fwy o gyhoeddiadau gael eu hadneuo. Ym mlwyddyn 4 byddai costau trafod o rhwng £0.6m a £1.8m ac ym mlwyddyn 10 dylent gyrraedd "cyfradd sefydlog" o rhwng £1.3m a £3.9m y flwyddyn.
Bydd costau sefydlu cyhoeddwyr yn amrywio bob blwyddyn, yn dibynnu ar faint ohonynt fydd yn cael cais drwy hysbysiad i ddechrau adneuo deunydd, ond amcangyfrifwn mai cyfanswm costau sefydlu cyhoeddwyr dros y deng mlynedd nesaf i gyd fydd rhwng £5.2m a £10.8.
Felly mae cyfanswm baich gweinyddol cyhoeddwyr dros y deng mlynedd i gyd sy'n gysylltiedig ag adneuo electronig yn debygol o fod rhwng £12.8m a £33.7m.
Fodd bynnag, yn Opsiwn 4, mae'n debygol hefyd y bydd y baich gweinyddol hwn sy'n gysylltiedig ag adneuo electronig yn cael ei wrthbwyso a mwy gan arbedion yng nghyfanswm y baich gweinyddol sy'n gysylltiedig ag adneuo deunydd printiedig. Wrth i bob cyhoeddwr weithredu proses adneuo electronig, caiff y rhwymedigaeth arnynt i adneuo gweithiau a gyhoeddir mewn cyfryngau printiedig a digidol ei throsglwyddo o'r fersiwn printiedig i'r fersiwn digidol. Dros amser, felly, dylai nifer y llyfrau, papurau a chyfnodolion printiedig sy'n cael eu hadneuo fynd yn llai, wrth i bob cyhoeddwr drwy gytundeb â'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ddechrau adneuo'r fersiynau electronig yn lle hynny. Erbyn Blwyddyn 10, mae'n bosibl y câi rhwymedigaeth cyhoeddwyr i adneuo deunydd printiedig ei dileu bron yn gyfan gwbl ac eithrio yn achos nifer gymharol fach o weithiau sy'n parhau i gael eu cyhoeddi ar ffurf brintiedig yn unig, ac felly mae'n rhaid eu hadneuo fel gwrthrychau ffisegol.
Buddiannau i'r prif grwpiau yr effeithir arnynt
Credwn fod buddiannau i gyhoeddwyr a llyfrgelloedd o dan yr opsiwn hwn.
Mae'r buddiannau i lyfrgelloedd yn deillio'n bennaf o'r gallu i gynaeafu mewn ffordd systematig gan greu un archif ar-lein a'r arbedion y gellir eu gwneud o bosibl os nad oes angen prosesu cyfran o adneuon printiedig mwyach.
O ran y buddiannau i gyhoeddwyr bydd y rheoliadau newydd yn lleihau'r baich ar gyhoeddwyr gan na fydd angen iddynt gyflwyno copïau caled o gyhoeddiadau mwyach ac felly byddant yn gwneud arbedion a thrwy hynny'n cael budd o'r opsiwn hwn. Fodd bynnag, cydnabyddwn nad yw'n hawdd pennu'r buddiannau hynny mewn termau ariannol ac er i ni roi rhai amcangyfrifon isod hoffem ddefnyddio'r ymgynghoriad i gasglu gwell gwybodaeth a thystiolaeth ynglŷn â'r amcangyfrifon a'r tybiaethau a ddefnyddiwyd gennym a hefyd beth yw costau presennol adneuo copïau caled, ym marn cyhoeddwyr, ac felly faint y byddant yn ei arbed yn y dyfodol o dan yr opsiwn hwn.
Pennu buddiannau i gyhoeddwyr mewn termau ariannol
Yn 2005 amcangyfrifwyd y baich gweinyddol ar gyhoeddwyr sy'n gysylltiedig ag adneuo cyfreithiol o ran copïau caled, sef tua £53m. Fodd bynnag cydnabyddwn nad oedd hwn yn ffigur cywir. Roedd y ffigur, a baratowyd gan PwC, yn rhan o ymarfer ehangach i roi amcan o'r costau y mae'r Llywodraeth yn eu gosod ar fusnesau, ac nid i baratoi data ystadegol gywir ar gyfer pob rheoliad. Defnyddiwyd y Model
Cost Safonol, sy'n gweithio ar fethodoleg gymharol syml, drwy fesur cost cwblhau un trafodyn (yn nhermau yr amser a gymer i'w gwblhau ac unrhyw gostau allanol) ac yna'i lluosi â'r nifer o weithiau y mae'n digwydd. Cadarnhawyd y costau hyn drwy gyfweliadau â chyhoeddwyr. Nid yw'n amlwg a yw'r ffigurau hyn yn cynnwys cost y cyhoeddiadau eu hunain. Felly, nid yw'r rhain yn gostau cywir, ond yn hytrach, maent yn rhoi amcan o'r baich y mae'r rheoliad yn ei rhoi ar fusnesau.
Fodd bynnag ni wyddom a fydd y rheoliadau yn lleihau'r baich gweinyddol ac felly rydym wedi ceisio cynnal ymarfer cyfrifo buddiannau er mwyn pennu gwerth ariannol yr arbedion hyn a llunio buddiannau dangosol.
Tybiaethau
Fel y nodwyd uchod, cost ddangosol adneuo deunydd copi caled oedd y ffigur o £53m. Credwn ei fod yn tueddu i oramcangyfrif y baich gweinyddol gwirioneddol ac felly, er mwyn cyfrifo arbedion fel buddiant, rydym wedi mabwysiadu ymagwedd ragofalus iawn ac wedi tybio swm o £10.6m yn unig (h.y. 20% o £53m) fel cost adneuo deunydd copi caled; mae tybiaeth geidwadol wedi'i chefnogi gan ganlyniadau arolwg byr a gynhaliwyd ym mis Gorffennaf gan yr Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon a oedd hefyd wedi nodi bod £53m yn debygol o fod yn rhy uchel. 12
Er mwyn cyfrifo'r arbedion, mae'n rhaid rhannu £10.6m â nifer y llyfrau printiedig, rhifynnau papurau newydd a rhifynnau cyfresi a gyhoeddir yn y DU bob blwyddyn, sef 537,096 y flwyddyn ar gyfartaledd, yn seiliedig ar ystadegau dros dair blynedd o adneuon cyfreithiol a dderbyniwyd ac a gofnodwyd gan y Llyfrgell Brydeinig. Felly y baich gweinyddol sy'n gysylltiedig ag adneuo hyd at chwe chopi o gyhoeddiad printiedig yw £19.74. Mae hyn yn cymharu â chost o rhwng £3.00 a £6.50 (ynghyd â chostau sefydlu) am adneuo un copi—y byddai'r llyfrgelloedd adneuo wedyn yn ei rannu—o'r un cyhoeddiad ar ffurf ddi-brint.
Yna rydym wedi gwneud tair tybiaeth bellach i gyfrifo cyfanswm yr arbedion o flwyddyn i flwyddyn:
* Yn ail, rydym wedi llunio tybiaeth geidwadol mai dim ond 50% o gyfanswm yr holl gyhoeddiadau printiedig sydd hefyd yn cael eu cyhoeddi ar ffurf ddi-brint. Ni fyddai arbedion yn cael eu gwireddu am y 50% arall am fod y Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i'r copïau caled barhau i gael eu hadneuo. 13
* Yn gyntaf, rydym yn tybio y bydd oedi o flwyddyn cyn y bydd unrhyw arbedion yn cael eu gwireddu, oherwydd yr angen am gyfnod pontio a phrofi i sicrhau bod y system electronig yn gweithio'n briodol cyn y gellir rhoi'r gorau i ddarparu'r copïau printiedig.
Gan ddefnyddio'r tybiaethau hyn, amcangyfrifir mai cyfanswm yr arbedion gros (gydag oedi o flwyddyn) yw £1.1m-£1.6m ym Mlwyddyn 2, gan gynyddu i £3.7m-£5.1m ym Mlwyddyn 10, i'w gwrthbwyso yn erbyn cost adneuo'n electronig.
Felly mae buddiant i gyhoeddwyr y gellir ei weld drwy gymharu'r arbedion i gyhoeddwyr sydd wedi'u cyfrifo uchod â'r costau i gyhoeddwyr. Mae'r tabl isod yn nodi hyn:
12 Oherwydd nifer o broblemau sy'n ymwneud â methodoleg e.e. gan gynnwys maint y sampl, ni ddefnyddiwyd canlyniadau'r arolwg hwn, ond awgrymodd y canlyniadau y byddai'r gost fesul eitem yn llawer is na'r tybiaethau a ddefnyddir yma.
13 Er mai tybiaeth yw hon dangosodd arolwg diweddar a gynhaliwyd gan yr Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon gyda nifer fach o gyhoeddwyr y gallai hyn fod yn llawer uwch ar gyfartaledd, rydym wedi cadw tybiaeth o 50% er mwyn bod yn rhagofalus.
Tabl 12 – Cost a Buddiannau
Buddiannau i ymchwil ac ysgolheictod
Ymhlith buddiannau cyffredinol ymestyn adneuo cyfreithiol i ddeunydd di-brint mae'r ffaith y bydd archif cenedlaethol a hygyrch o ddeunyddiau cyhoeddedig y DU ar gael ac yn parhau i gael ei gynnal ar gyfer gwaith ymchwil dynoliaethol, cymdeithasol, economaidd a gwyddonol, at ddefnydd y gymuned academaidd, busnesau a diwydiant, y proffesiynau, y llywodraeth ac unigolion preifat. Bydd defnyddwyr yn cael budd o archif cyhoeddedig cenedlaethol wedi'i ddosbarthu'n ddaearyddol o bwys cenedlaethol a rhyngwladol ar sawl safle, gan arbed amser, costau teithio a chynhaliaeth.
Buddiannau i'r DU
O ymestyn y drefn adneuo cyfreithiol bydd modd cynnal archif a chofnod cynhwysfawr o gyflawniadau deallusol a gwyddonol y DU. Bydd hyn yn ei dro o fudd i gymunedau yn y DU sydd o bwys allweddol i'w lles a'i ffyniant yn y dyfodol: ymchwilwyr ac addysgwyr; y sawl sy'n creu cyfoeth mewn sectorau busnes a diwydiant sy'n bodoli eisoes neu sectorau newydd; a'r gymuned wyddonol. Mae'r wlad hefyd yn cael budd o enw da rhyngwladol y Llyfrgell Brydeinig a'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a'u casgliadau ac o'r gweithgarwch economaidd sy'n deillio o'r nifer sylweddol o ymchwilwyr tramor sy'n eu defnyddio.
Opsiwn 4: Effeithiau ehangach
Fel y disgrifiwyd yn Opsiwn 2 ac Opsiwn 3, wrth adneuo copïau o weithiau neu roi caniatâd iddynt gael eu lawrlwytho, ar eu cost eu hunain, ac wrth roi caniatâd iddynt fod ar gael i ymchwilwyr, mae cyhoeddwyr o bosibl yn ildio rhan o'u huchelfraint lawn o dan hawlfraint i ddefnyddio gweithiau ac elwa ar y buddsoddiad y maent wedi'i wneud ynddynt.
O ran gwefannau a deunydd arall sydd ar gael gan y cyhoeddwr ar ffurf mynediad agored, h.y. heb gyfyngiad, efallai y bydd llawer, os nad y rhan fwyaf, o gyhoeddwyr yn fodlon caniatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol drefnu bod y copïau a archifwyd (a gynaeafwyd) ar gael ar yr un sail. Fodd bynnag mae rhai cyhoeddwyr yn rhoi mynediad agored i'w cynnwys am resymau masnachol, megis ategu hysbysebion neu annog mwy o ymwelwyr ac ennyn diddordeb mewn cyhoeddiadau eraill y codir tâl amdanynt. Gallai caniatáu mynediad agored a digyfyngiad i gopïau o'u deunydd a archifwyd arwain at lai o ymweliadau â gwefannau cyhoeddwyr, gan effeithio'n amhriodol ar eu buddiannau masnachol dilys.
Felly dim ond mewn ffyrdd a ganiateir o dan Ddeddf 2003 a thrwy reoliadau y gellir defnyddio deunydd a archifwyd drwy reoliad. Un cyfyngiad pwysig a geir yn Neddf 2003, yn rhinwedd ei diffiniad o ddarllenydd yn Adran 7, yw mai dim ond darllenwyr awdurdodedig ar eiddo (ffisegol) y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol sy'n gallu defnyddio copïau a archifwyd - ni ellir trefnu eu bod ar gael o bell nac ar-lein. At hynny, bydd y rheoliad yn pennu rheolau sy'n efelychu'r cyfyngiadau de facto ar weithiau printiedig:-
* Dim ond darllenwyr awdurdodedig ar safle (ffisegol) y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a all ddefnyddio'r copïau a archifwyd ac ni ellir trefnu iddynt fod ar gael o bell nac ar-lein.
* Mae'r rhaid i'r gweithiau gael eu diogelu i atal unrhyw gopïo anawdurdodedig.
* Dim ond wrth un derfynell ar y tro ym mhob llyfrgell adneuo y gellir defnyddio gweithiau a adneuwyd.
* Gall y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol wneud copïau ychwanegol at ddibenion gwarchod a pharhad mynediad, ond nid er mwyn rhoi mwy o fynediad nac at ddibenion eraill.
Fel yn Opsiwn 2 ac Opsiwn 3, o ran y nifer fach o gyhoeddiadau sy'n werthfawr iawn ac a werthir mewn cyfeintiau bach iawn, gellir caniatáu gwaharddiadau dros dro, er mwyn osgoi effeithio ar fuddiannau masnachol cyhoeddwr lle gallai argaeledd hyd yn oed un copi i'w ddarllen am ddim mewn llyfrgell adneuo amharu ar werthiannau'r cyhoeddwr. Ar yr achlysuron prin hynny lle mae anghydfod yn codi rhwng y cyhoeddwr a'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ynghylch a yw gwaharddiad o'r fath yn briodol, neu ynghylch cyfnod y gwaharddiad, caiff y mater ei orfodi yn unol ag adran 3 o Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003.
Yn gyffredinol, bydd y rheolau ynglŷn â mynediad a gaiff eu gosod mewn rheoliadau, ynghyd â gwaharddiadau oll yn sicrhau na fydd adneuo cyfreithiol yn cael unrhyw effaith andwyol ar fusnes y cyhoeddwr nac yn effeithio'n amhriodol ar fuddiannau'r cyhoeddwr.
Prawf Effaith ar Gwmnïau Bach
Mae strwythur y diwydiant cyhoeddi yn dangos bod busnesau o amrywiol faint ac o edrych ar y sefydliadau sydd wedi'u cofrestru ar gyfer TAW yn adroddiad y SYG, UK Business: Activity Size & Location gallwn nodi sefydliadau cyhoeddi. Mae'r tabl isod yn dangos ystod y busnesau o ran maint ac mae nifer y busnesau bach neu ficrofusnesau (y rhai sydd â 50 neu lai o gyflogeion) yn cyfrif am 5004 o'r cyfanswm. Felly rydym yn cydnabod y bydd effaith ar fusnesau bach yn sgîl y rheoliadau arfaethedig.
Tabl 13: Nifer y sefydliadau cyhoeddi
Mae Deddf 2003 yn datgan na ddylai unrhyw reoliadau yn gosod baich sylweddol ar sefydliadau cyhoeddi ac felly rydym wedi sicrhau nad oes unrhyw reoliadau yn gwneud hyn. O dan y rheoliadau bydd disgwyl i lyfrgelloedd adneuo cyfreithiol sefydlu trefniadau effeithiol i gydlynu ceisiadau am adneuon a byddant yn gweithio gyda sefydliadau cyhoeddi i sicrhau na chaiff ceisiadau eu dyblygu ac felly na roddir beichiau amhriodol ar y sefydliadau hyn. Yn benodol ar gyfer cwmnïau bach rydym wedi cyfrif amdanynt yn ein cyfrifiadau. Rydym wedi nodi'r costau i gwmnïau sydd â llai na 50 o gyflogeion ymhlith cyhoeddwyr papurau newydd, cyfnodolion a llyfrau i sicrhau ein bod yn nodi'r gwahanol gostau i gwmnïau bach - o ran baich gweinyddol a chostau pontio.
O ran cyhoeddiadau ar-lein y codir tâl amdanynt neu y cyfyngir ar fynediad atynt mae'n rhaid i gyhoeddwyr adneuo'r gweithiau hyn o fewn tri mis i gais ysgrifenedig gan Lyfrgell Adneuo Cyfreithiol oni fydd y cais yn nodi bod angen darparu deunydd o fewn cyfnod dros dri mis ond nad yw'n hwy na chwe mis ar ôl derbyn y cais ysgrifenedig. Rydym wedi caniatáu cyd-drafod i ymestyn y cyfnod cychwynnol i adneuo deunydd cyhyd â chwe mis er mwyn rhoi amser i'r cyhoeddwr (yn enwedig cyhoeddwr bach) wneud unrhyw newidiadau sefydlu technegol angenrheidiol i hwyluso'r broses adneuo.
Dim ond mewn perthynas â'r Llyfrgell Adneuo Cyfreithiol gyntaf i wneud cais y mae'r rhwymedigaeth yn gymwys felly dim ond unwaith y mae'r rhwymedigaeth yn gymwys, a hynny unwaith eto er mwyn cydnabod yr angen i beidio â rhoi gormod o faich ar gyhoeddwyr, yn enwedig cyhoeddwyr bach.
Cynhaliodd y Llywodraeth ymgynghoriad ar Reoliadau drafft ar gyfer adneuo cyfreithiol di-brint rhwng 30 Medi 2010 a 11 Ionawr 2011. Yn yr ymgynghoriad gofynnwyd i ymatebwyr ddarparu gwybodaeth am gostau i gyhoeddwyr ac am adneuo cynnwys na ellir ei gynaeafu. Roedd yr opsiwn hwn yn cynnwys yr angen i adneuo gwybodaeth gymhleth megis cronfeydd data a chynnwys wedi'i ffrydio ar gost y cyhoeddwr. Dengys y dystiolaeth a gasglwyd o'r ymgynghoriad y gallai'r costau hyn fod yn sylweddol uwch na'r amcangyfrif. Yng ngoleuni'r ymatebion i'r ymgynghoriad yn gyffredinol, ni chafwyd tystiolaeth ddigonol i ddangos nad yw'r Rheoliadau yn gosod baich anghymesur ar gyhoeddwyr i adneuo cynnwys na ellir ei gynaeafu. Felly nid ydym wedi gwneud gwaith pellach ar yr opsiwn hwn.
Eithrio microfusnesau
Nid yw microfusnesau wedi'u heithrio rhag y rheoliad hwn gan fod y mwyafrif (dros 80%, gweler tabl 13) o gyhoeddwyr yn ficrofusnesau ac felly byddai unrhyw eithriad yn gwneud y rheoliadau yn aneffeithiol.
Opsiwn 5 Rheoleiddio statudol sy'n caniatáu gwe-gynaeafu cynnwys ar-lein sydd ar gael i bawb a hefyd gynnwys ar-lein y cyfyngir ar fynediad ato, ynghyd â chynnwys a ddarperir drwy gytundeb os dymuna cyhoeddwyr.
Bydd llyfrgelloedd adneuo yn gwneud cais am waith ar-lein sydd ar gael i bawb a gwaith ar-lein y cyfyngir ar fynediad ato (sydd o fewn cwmpas Deddf 2003) a'i gynaeafu drwy ddefnyddio meddalwedd gwe-gynaeafu. Pan fo'r cynnwys ar gael i bawb bydd y gwe-gynaeafwr ond yn ymweld â'r wefan ac yn casglu'r cynnwys. Pan fo'r cynnwys o dan gyfyngiad ar fynediad, tybir bod cais y gwe-gynaeafwr i'r dudalen fewngofnodi yn gais am y cynnwys y tu ôl i'r dudalen fewngofnodi honno. Bydd y cyhoeddwr yn cael 14 diwrnod o rybudd ymlaen llaw i ddarparu manylion mewngofnodi i'r llyfrgell adneuo er mwyn caniatáu ar gyfer darparu'r cynnwys y cyfyngir ar fynediad ato. Os na fydd y cyhoeddwr yn rhoi manylion mewngofnodi i ganiatáu ar gyfer darparu deunydd, bydd y cyhoeddwr wedi torri'r rhwymedigaeth o dan Ddeddf 2003 i ddarparu deunydd a bydd y darpariaethau gorfodi o ran darparu deunydd yn Neddf 2003 yn gymwys iddo.
Nid oes unrhyw weithiau na ellir eu hadneuo drwy ddefnyddio'r gwe-gynaeafwr yn dod o dan y cynnig hwn, oni fydd cyhoeddwr yn cytuno i adneuo deunydd mewn ffordd arall. Felly, yr unig rwymedigaethau gweithredol sydd ar gyhoeddwyr yw'r rhwymedigaeth i roi manylion mynediad ar gyfer gweithiau sydd y tu ôl i waliau tâl neu waliau cofrestru.
Felly nid yw Opsiwn 5 yn gosod y gofyniad ar gyhoeddwyr, ond mae'n cynnig diogelwch cyfreithiol i'r cyhoeddwyr hynny sy'n cytuno i adneuo deunydd. O dan yr opsiynau blaenorol, roeddem wedi tybio y byddai'r holl gyhoeddiadau perthnasol bron yn cael eu darparu i'r llyfrgelloedd gan y cyhoeddwyr a fyddai felly yn ysgwyddo'r rhan fwyaf o'r costau trafod; ac y byddai rhwymedigaeth arnynt i adneuo deunydd, p'un a fyddai'r buddiannau yn fwy neu'n llai na'r costau ai peidio. Nawr, yn opsiwn 5, rydym yn tybio y bydd y cyhoeddiadau naill ai'n cael eu cynaeafu gan y llyfrgelloedd a fydd felly yn ysgwyddo'r rhan fwyaf o'r costau trafod, neu byddant yn cael eu darparu gan gyhoeddwyr ar sail wirfoddol am fod costau trafod y cyhoeddwyr hynny sy'n deillio o ddarparu deunydd yn llai na'r buddiannau. Mae'n debygol y bydd y costau i gyhoeddwyr yn y cyfrifiadau a nodir isod wedi'u goramcangyfrif gan na wnaed unrhyw dybiaethau ynglŷn â chost is cynllun lle nad oes rhwymedigaeth.
Opsiwn 5: Costau a buddiannau
Fel yn achos Opsiwn 3, modelwyd y buddiannau, a'r costau i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, sy'n gysylltiedig ag ychwanegu at yr archif gwe, ei gynnal a'i warchod drwy ddefnyddio rheoleiddio statudol o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 ar sail tybiaethau ynglŷn â maint posibl parth gwe'r DU, ynghyd â chasgliadau ynglŷn â sut y byddai gweithgarwch cynaeafu ar gyfer Archif Gwe'r DU yn newid o dan reoliad.
O ddileu'r angen i gael caniatâd hawlfraint ymlaen llaw gan bob deiliad hawliau, mae ciplun o bob gwefan mewn parth cyfan yn dod yn bosibl yn ymarferol. Byddai rhywfaint o weithgarwch dethol curadurol yn parhau, er mwyn nodi gwefannau o ddiddordeb arbennig lle byddai rheolaethau ansawdd ychwanegol a sicrhau ansawdd yn y broses gynaeafu yn fuddiol, neu ddewis gwefannau a chynnwys am ddigwyddiadau neu themâu penodol, i ffurfio casgliadau arbennig ychwanegol o fewn yr archif cyffredinol. Ond, mewn gwrthgyferbyniad â'r broses gynaeafu ar sail caniatadau yn Opsiwn 2, mae rheoliadau yn caniatáu ar gyfer archif gwe llawer mwy cynhwysfawr, gyda chipluniau o bryd i'w gilydd o barth cyfan y DU bron iawn. Felly gellir casglu llawer mwy o ddeunydd, a manteisio ar arbedion maint sylweddol yn ystod y broses gasglu.
Yn gyffredinol, yr un fyddai costau archifo gwefannau yn y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol â'r costau yn Opsiwn 3, sef dwbl y costau yn Opsiwn 2 ond byddai modd cael cofnod llawer mwy cyflawn a defnyddiol o dreftadaeth y wlad o ddeunydd mynediad agored a gyhoeddir yn ddigidol, heb gyfyngiadau ar fynediad.
Tabl 14: Cost cynaeafu gan lyfrgell adneuo o dan reoliad statudol, yn Opsiwn 5
Costau dewis gwefannau ar gyfer prosesau sicrhau ansawdd
£0.2m-£0.3m y flwyddyn
Mae hyn yn cyfateb i rhwng tua £280 a £380 y flwyddyn ar gyfartaledd ar gyfer pob terabeit o ddata a archifwyd dros gyfnod o ddeng mlynedd, a gallai pob ciplun a archifwyd o bosibl gynnwys hyd at 100% o wefannau'r DU sydd o fewn y cwmpas.
Ymchwilwyr a chenedlaethau'r dyfodol fydd yn cael budd o'r gweithgarwch hwn yn bennaf, gan y byddent yn gallu defnyddio'r archif fel adnodd, ynghyd â'r wlad drwy ddiogelu rhan o'i threftadaeth ddigidol. Mae'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn amcangyfrif y bydd rheoliad sy'n galluogi Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol i gynaeafu deunydd yn hwyluso'r broses o greu archif mwy cynhwysfawr o ddeunydd a gyhoeddir heb gyfyngiadau ar fynediad a hefyd archif sydd wedi'i ddewis yn fwy gofalus.
Opsiwn 5: Risgiau a thybiaethau
a) Risg o Golled - Bydd rheoliad yn caniatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol gynaeafu a chasglu gweithiau eraill y cyfyngir ar fynediad atynt mewn ffordd fwy cynhwysfawr, a'r unig gyfyngiad fydd argaeledd adnoddau a thechnoleg addas. Felly, dim ond deunydd a gaiff ei gyhoeddi ond na chaiff ei gasglu yn ystod y cyfnod gweithredu (lle y bydd graddfa'r gweithgarwch yn cynyddu dros 10 mlynedd) neu ddeunydd a gaiff ei gyhoeddi ond wedyn ei dynnu oddi ar wefan cyhoeddwr cyn y ciplun nesaf a fydd yn cael ei golli o bosibl. Yn gyffredinol, er bod risg fach o golli peth deunydd, caiff y risg hon ei dileu i raddau helaeth ar gyfer y rhan fwyaf o dreftadaeth y DU a gyhoeddir yn ddigidol.
b) Risg Hawlfraint - Mae deunydd sy'n cael ei adneuo neu ei gasglu drwy reoliad o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003 yn elwa ar ddau gysur cyfreithiol; drwy adran 8, nid yw'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn torri hawlfraint na hawliau cronfeydd data drwy gynaeafu copïau o'r rhyngrwyd, a thrwy adran 9 mae'r cyhoeddwr hefyd wedi'i ddiogelu rhag torri hawlfraint, hawl gyhoeddi neu hawliau cronfeydd data, a rhag unrhyw honiad o dor-contract, mewn perthynas â chopïau a adneuwyd. Felly caiff y risg hon hefyd ei lliniaru neu ei dileu ar gyfer y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a'r cyhoeddwr.
c) Y Risg sy'n gysylltiedig â Difenwi - Fel y disgrifiwyd o dan Opsiwn 2 ac Opsiwn 3, efallai y bydd rhywun sydd wedi cael ei ddifenwi mewn deunydd a archifwyd yn ceisio hawlio mewn perthynas â'r copi a archifwyd, fel arfer am fod y ffaith ei fod yn dal i fod ar gael i ddarllenwyr yn golygu bod y difenwi yn parhau. Bydd y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn rhoi gweithdrefnau ar waith i dynnu unrhyw ddeunydd difenwol y cânt eu hysbysu yn ei gylch, h.y. gwahardd mynediad am gyfnod o flynyddoedd, a byddant yn ystyried camau lliniaru eraill. Hefyd, dylai'r cyhoeddwr gwreiddiol sy'n adneuo'r deunydd hysbysu'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol mewn theori am unrhyw hawliadau o'r fath. Ond mae gweithredu adran 10 o'r Ddeddf yn lleihau'n sylweddol y risg o atebolrwydd am unrhyw hawliadau o ddifenwi mewn perthynas â'r copïau a archifwyd.
Opsiwn 5: Cyfrifiadau o'r baich gweinyddol
Mae'r baich gweinyddol ar Lyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol eisoes wedi'i gynnwys yn y costau uchod. Mae'r adran hon yn ystyried y baich gweinyddol ar gyhoeddwyr wrth ymdrin â cheisiadau gan y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol sy'n trefnu caniatâd ar gyfer cynaeafu.
Fel yn Opsiwn 3, byddai rheoliad yn caniatáu cymhwyso adran 8 o Ddeddf 2003, lle nad yw deunydd a gopïwyd gan lyfrgell adneuo o'r rhyngrwyd yn torri hawlfraint na hawliau cronfeydd data. Felly nid oes angen i'r llyfrgell adneuo gysylltu â pherchennog y wefan ymlaen llaw i gael caniatâd mwyach. Ac nid
oes angen ychwaith i gyhoeddwr neu berchennog gwe roi gweithdrefnau ar waith i fonitro hawliau a statws caniatadau yn benodol at ddibenion adneuo.
Mae'n arferol gan rai perchenogion gwefannau a chyhoeddwyr i ddefnyddio robots.txt, ACAP neu gonfensiynau a phrotocolau eraill i hysbysu'r offer cynaeafu awtomataidd a ddefnyddir gan gwmnïau chwilio'r we a sefydliadau eraill ynglŷn ag unrhyw dudalennau neu ffeiliau y maent am eu hatal rhag cael eu mynegeio. Felly efallai y bydd rhai perchenogion gwefannau neu gyhoeddwyr am ddiwygio eu ffeiliau robots.txt neu ACAP o ran y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol, er mwyn adlewyrchu effaith y rheoliad o ran rhoi goddefeb ar gyfer archifo; efallai y byddent hefyd yn ystyried hyn yn faich gweinyddol. Fodd bynnag, bydd Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn defnyddio protocolau awtomataidd safonol er mwyn hysbysu rheolwr y wefan (drwy "llinyn defnyddiwr-asiant" a gyflwynir i gofnod y gweinydd gwe o geisiadau i'r gweinydd) bob tro y caiff copi o'i chynnwys ei gynaeafu at ddibenion adneuo cyfreithiol; gall perchennog y wefan ddewis defnyddio'r wybodaeth hon ai peidio, ond ni fydd unrhyw ofyniad ar berchennog gwefan i newid ei ffeiliau robots.txt, na chymryd unrhyw gamau eraill.
Byddai rheoliad hefyd yn caniatáu cymhwyso adran 10 o Ddeddf 2003, sy'n cynnwys cysur cyfreithiol rhag difenwi, gan ddileu'r angen i bob diben i gyhoeddwr fonitro unrhyw ddeunydd difenwol a geir ar ei wefan a hysbysu llyfrgell adneuo yn ei gylch.
Felly, o ran deunydd sy'n cael ei gynaeafu gan lyfrgell adneuo o dan reoliad, ni fyddai dim baich gweinyddol ar gyhoeddwyr i bob diben.
Mae'r baich gweinyddol ar gyhoeddwyr wrth adneuo copïau o weithiau eraill a gopïwyd yn electronig, neu ganiatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol gael mynediad i'w lawrlwytho yn debyg i'r baich yn Opsiwn 2 ac Opsiwn 3.
Mae'r un cyfrifiad, fel y'i disgrifiwyd o dan Opsiwn 2 ac Opsiwn 3, wedi'i wneud, gan ddefnyddio yr un ffigurau sylfaen ar gyfer amcangyfrif nifer y cyhoeddiadau a chyhoeddwyr ym mhob categori. Hynny yw:
* Amcangyfrifwyd nifer y cyhoeddiadau digidol a all fod yn gymwys i'w hadneuo drwy gyfeirio at ddeunydd printiedig, gan gymryd nifer gyfartalog yr adneuon cyfreithiol o fonograffau (printiedig), rhifynnau papurau newydd a rhifynnau cyfresi a wnaed yn y Llyfrgell Brydeinig bob blwyddyn yn ystod 2006/07 i 2008/09 fel llinell sylfaen
* Ym Mlwyddyn 1, câi hyd at tua 60,000 o gyhoeddiadau (monograffau a rhannau cyfresi) eu cynaeafu neu eu hadneuo drwy gytundeb, eu prosesu a'u harchifo
* Bu nifer y sefydliadau cyhoeddi, yn ôl nifer y cyflogeion a'r math o gyhoeddi (llyfrau, papurau newydd a chyfnodolion eraill) yn seiliedig ar wybodaeth a gynhyrchir gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol ac a ddangosir yn Nhabl 5
* Erbyn Blwyddyn 4, câi tua 100,000 i 140,000 o fonograffau a rhannau cyfresi eu cynaeafu neu eu hadneuo drwy gytundeb, eu prosesu a'u harchifo y flwyddyn, sef tua 18% i 26% o'r holl gyhoeddiadau a all fod yn gymwys i'w hadneuo)
* Erbyn Blwyddyn 10, câi tua 210,000 i 300,000 o fonograffau a rhannau cyfresi eu cynaeafu neu eu hadneuo drwy gytundeb, eu prosesu a'u harchifo y flwyddyn, sef tua 40% i 55% o'r holl gyhoeddiadau a all fod yn gymwys i'w hadneuo).
Ar y sail hon amcangyfrifwn y bydd y baich cyffredinol sy'n gysylltiedig â chynaeafu drwy gyfrinair neu adneuo drwy gytundeb yn debygol o fod rhwng £0.2m a £0.5m i ddechrau yn y flwyddyn gyntaf ar gyfer y costau trafod, gan gynyddu'n raddol bob blwyddyn ar gyfradd eithaf cyson wrth i fwy o gyhoeddiadau gael eu hadneuo. Ym mlwyddyn 4 byddai costau trafod o rhwng £0.3m a £1.9m ac ym mlwyddyn 10 dylent gyrraedd "cyfradd sefydlog" o rhwng £0.6m a £2.0m y flwyddyn.
Bydd costau sefydlu cyhoeddwyr yn amrywio bob blwyddyn, yn dibynnu ar faint ohonynt fydd yn cael cais i ddarparu manylion mynediad ar gyfer safleoedd sy'n gweithredu y tu ôl i gyfyngiadau amrywiol ar fynediad, ond amcangyfrifwn mai cyfanswm costau sefydlu cyhoeddwyr dros y deng mlynedd nesaf i gyd fydd rhwng £2.6m a £5.4.
Felly mae cyfanswm baich gweinyddol cyhoeddwyr dros y deng mlynedd i gyd sy'n gysylltiedig ag adneuo electronig yn debygol o fod rhwng £6.4m a £16.8m.
Fel yn Opsiwn 4, mae'n debygol hefyd, yn achos cyhoeddwyr sy'n cytuno i adneuo deunydd yn electronig, y bydd y baich gweinyddol hwn sy'n gysylltiedig ag adneuo electronig yn cael ei wrthbwyso a mwy gan arbedion yng nghyfanswm y baich gweinyddol sy'n gysylltiedig ag adneuo deunydd printiedig. Wrth i bob cyhoeddwr weithredu proses adneuo electronig, caiff y rhwymedigaeth arnynt i adneuo gweithiau a gyhoeddir mewn cyfryngau printiedig a digidol ei throsglwyddo o'r fersiwn printiedig i'r fersiwn digidol. Dros amser, felly, dylai nifer y llyfrau, papurau a chyfnodolion printiedig sy'n cael eu hadneuo fynd yn llai, wrth i bob cyhoeddwr drwy gytundeb â'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ddechrau adneuo'r fersiynau electronig yn lle hynny. Erbyn Blwyddyn 10, mae'n bosibl y câi rhwymedigaeth cyhoeddwyr i adneuo deunydd printiedig ei dileu bron yn gyfan gwbl ac eithrio yn achos nifer gymharol fach o weithiau sy'n parhau i gael eu cyhoeddi ar ffurf brintiedig yn unig, ac felly mae'n rhaid eu hadneuo fel gwrthrychau ffisegol.
Buddiannau i'r prif grwpiau yr effeithir arnynt
Credwn fod buddiannau i gyhoeddwyr a llyfrgelloedd o dan yr opsiwn hwn.
Mae'r buddiannau i lyfrgelloedd yn deillio'n bennaf o'r gallu i gynaeafu mewn ffordd systematig gan greu un archif ar-lein a'r arbedion y gellir eu gwneud o bosibl os nad oes angen prosesu cyfran o adneuon printiedig mwyach.
O ran y buddiannau i gyhoeddwyr bydd y rheoliadau newydd yn lleihau'r baich ar gyhoeddwyr gan na fydd angen iddynt gyflwyno copïau caled o gyhoeddiadau mwyach ac felly byddant yn gwneud arbedion a thrwy hynny'n cael budd o'r opsiwn hwn. Fodd bynnag, cydnabyddwn nad yw'n hawdd pennu'r buddiannau hynny mewn termau ariannol ac er i ni roi rhai amcangyfrifon isod hoffem ddefnyddio'r ymgynghoriad i gasglu gwell gwybodaeth a thystiolaeth ynglŷn â'r amcangyfrifon a'r tybiaethau a ddefnyddiwyd gennym a hefyd beth yw costau presennol adneuo copïau caled, ym marn cyhoeddwyr, ac felly faint y byddant yn ei arbed yn y dyfodol o dan yr opsiwn hwn.
Pennu buddiannau i gyhoeddwyr mewn termau ariannol
Yn 2005 amcangyfrifwyd y baich gweinyddol ar gyhoeddwyr sy'n gysylltiedig ag adneuo cyfreithiol o ran copïau caled, sef tua £53m. Fodd bynnag cydnabyddwn nad oedd y ffigur hwn yn gywir. Roedd y ffigur, a baratowyd gan PwC, yn rhan o ymarfer ehangach i roi amcan o'r costau y mae'r Llywodraeth yn eu gosod ar fusnesau, ac nid i baratoi data ystadegol gywir ar gyfer pob rheoliad. Defnyddiwyd y Model Cost Safonol, sy'n gweithio ar fethodoleg gymharol syml, drwy fesur cost cwblhau un trafodyn (yn nhermau yr amser a gymer i'w gwblhau ac unrhyw gostau allanol) ac yna'i lluosi â'r nifer o weithiau y mae'n digwydd. Cadarnhawyd y costau hyn drwy gyfweliadau â chyhoeddwyr. Nid yw'n amlwg a yw'r ffigurau hyn yn cynnwys cost y cyhoeddiadau eu hunain. Felly, nid yw'r rhain yn gostau cywir, ond yn hytrach, maent yn rhoi amcan o'r baich y mae'r rheoliad yn ei rhoi ar fusnesau.
Fodd bynnag ni wyddom a fydd y rheoliadau yn lleihau'r baich gweinyddol ac felly rydym wedi ceisio cynnal ymarfer cyfrifo buddiannau er mwyn pennu gwerth ariannol yr arbedion hyn a llunio buddiannau dangosol.
Tybiaethau
Fel y nodwyd uchod yn opsiwn 4, cost ddangosol adneuo deunydd copi caled oedd y ffigur o £53m. Credwn ei fod yn tueddu i oramcangyfrif y baich gweinyddol gwirioneddol ac felly, er mwyn cyfrifo arbedion fel buddiant, rydym wedi mabwysiadu ymagwedd ragofalus iawn ac wedi tybio swm o £10.3m yn unig (h.y. 20% o £53m) fel cost adneuo deunydd copi caled; mae tybiaeth geidwadol wedi'i chefnogi gan ganlyniadau arolwg byr a gynhaliwyd ym mis Gorffennaf gan yr Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon a oedd hefyd wedi nodi bod £53m yn debygol o fod yn rhy uchel.
Er mwyn cyfrifo'r arbedion, mae'n rhaid rhannu £10.6m â nifer y llyfrau printiedig, rhifynnau papurau newydd a rhifynnau cyfresi a gyhoeddir yn y DU bob blwyddyn, sef 537,096 y flwyddyn ar gyfartaledd, yn seiliedig ar ystadegau dros dair blynedd o adneuon cyfreithiol a dderbyniwyd ac a gofnodwyd gan y Llyfrgell Brydeinig. Felly y baich gweinyddol sy'n gysylltiedig ag adneuo hyd at chwe chopi o gyhoeddiad printiedig yw £19.74. Mae hyn yn cymharu â chost o rhwng £3.00 a £6.50 (ynghyd â chostau sefydlu) am adneuo un copi—y byddai'r llyfrgelloedd adneuo wedyn yn ei rannu—o'r un cyhoeddiad ar ffurf ddi-brint.
Yna rydym wedi gwneud tair tybiaeth bellach i gyfrifo cyfanswm yr arbedion o flwyddyn i flwyddyn:
* Yn gyntaf, rydym yn tybio y bydd oedi o flwyddyn cyn y bydd unrhyw arbedion yn cael eu gwireddu, oherwydd yr angen am gyfnod pontio a phrofi i sicrhau bod y system electronig yn gweithio'n briodol cyn y gellir rhoi'r gorau i ddarparu'r copïau printiedig.
* Yn drydydd tybiwn y bydd 75% o gyhoeddiadau printiedig a gaiff eu cynaeafu drwy gyfrinair neu eu hadneuo gan gyhoeddwyr hefyd yn cael eu cyhoeddi ar ffurf ddi-brint. Mae hon yn gyfran uwch na'n tybiaethau yn Opsiwn 4, am y bydd y cyhoeddwyr hynny sy'n cytuno i adneuo deunydd yn gwneud hynny fel arfer am y gallant arbed cost adneuo copi caled - felly bydd pwysoliad buddiannau copi caled yn llawer mwy tebygol o gael ei gynnwys o fewn y 50% o gyhoeddiadau sy'n cael eu hadneuo neu eu cynaeafu na'r 50% na chânt eu hadneuo na'u cynaeafu.
* Yn ail, yn gyson â gweddill yr Asesiad Effaith ar gyfer Opsiwn 5, rydym yn tybio mai dim ond rhwng 40% a 55% (50% ar gyfartaledd) o'r cyhoeddiadau perthnasol ar ffurf ddi-brint y gall y llyfrgelloedd adneuo cyfreithiol, yn ymarferol, eu cynaeafu neu y cânt eu hadneuo drwy gytundeb. Er bod y rheoliadau arfaethedig yn ei gwneud yn ofynnol i'r cyhoeddwr roi mynediad i gynaeafwr y llyfrgelloedd, rhagwelwn y bydd y llyfrgelloedd, yn achos tua 50% o deitlau, yn dod ar draws problemau technegol neu anawsterau eraill wrth gynaeafu lle na fydd unrhyw rwymedigaeth ar y cyhoeddwr i'w helpu i'w datrys.
Er mwyn egluro pob un o'r opsiynau sy'n gwneud tybiaethau gwahanol ynglŷn â nifer yr eitemau a adneuwyd. Yn opsiwn 4 tybiwyd y byddai 100% o e-lyfrau ac e-gyfresi yn cael eu hadneuo am y byddai'r rheoliad yn ei gwneud yn ofynnol i'w hadneuo. Ond yn opsiwn 2 ac opsiwn 3 tybiwyd mai 50% fyddai'r ffigur am fod adneuo yn wirfoddol – yn seiliedig ar brofiad gwirioneddol o dreialon a chynlluniau, gwrthododd o leiaf hanner y cyhoeddwyr gymryd rhan. Yn opsiwn 5 rydym hefyd yn tybio 50% oherwydd a) hyd yn oed gyda chyfrineiriau, dim ond rhannol lwyddiannus fydd cynaeafu y tu ôl i waliau tâl a b) dim ond cyhoeddwyr sy'n gweld budd amlwg fydd yn adneuo (h.y. darparu) eu deunydd ac ni fydd y lleill yn gwneud hynny.
Er mwyn cyfrif buddiannau yn opsiwn 4 tybiwyd, o'r holl e-lyfrau ac e-gyfresi a gyhoeddir, mai dim ond 50% sy'n cael eu cyhoeddi ar ffurf copi caled sy'n union debyg i'r e-ffurf; mae'n amhosibl dod o hyd i ffigurau cywir felly tybiaeth ydyw. Felly yn opsiwn 4 cyfrifwyd yr arbedion yn erbyn 50% o'r 100% o elyfrau ac e-gyfresi sy'n cael eu hadneuo.
Ar gyfer opsiwn 5, gan ein bod wedi tybio mai dim ond 50% o'r holl e-lyfrau ac e-gyfresi cyhoeddedig a gaiff eu cynaeafu/eu hadneuo, rydym hefyd wedi tybio eu bod yn fwy tebygol o fod yn e-lyfrau ac yn egyfresi ac iddynt gopi caled cyfatebol - bydd y cyhoeddwyr sy'n cytuno i adneuo yn gwneud hynny yn union am ei bod yn bosibl iddynt wneud arbedion, ac am fod fersiynau PDF o lyfrau cyhoeddedig ac ati yn haws eu cynaeafu na fformat XML neu fformatau eraill cyhoeddiadau digidol yn unig. Felly yn opsiwn 5 cyfrifir arbedion ar sail 75% o'r 50% o eitemau sy'n cael eu cynaeafu/eu hadneuo o dan opsiwn 5.
Gan ddefnyddio'r tybiaethau hyn, amcangyfrifir mai cyfanswm yr arbedion gros (gydag oedi o flwyddyn) yw £0.9m-£1.2m ym Mlwyddyn 2, gan gynyddu i £2.8m-£3.8m ym Mlwyddyn 10, i'w gwrthbwyso yn erbyn cost adneuo'n electronig.
Felly ceir arbediad i gyhoeddwyr y gellir ei weld drwy gymharu'r buddiannau i gyhoeddwyr sydd wedi'u cyfrifo uchod â'r costau i gyhoeddwyr. Mae'r tabl isod yn nodi hyn:
Tabl 15 – Cost a Buddiannau
Buddiannau i ymchwil ac ysgolheictod
Ymhlith buddiannau cyffredinol ymestyn adneuo cyfreithiol i ddeunydd di-brint mae'r ffaith y bydd archif cenedlaethol a hygyrch o ddeunyddiau cyhoeddedig y DU ar gael ac yn parhau i gael ei gynnal ar gyfer gwaith ymchwil dynoliaethol, cymdeithasol, economaidd a gwyddonol, at ddefnydd y gymuned academaidd, busnesau a diwydiant, y proffesiynau, y llywodraeth ac unigolion preifat. Bydd defnyddwyr yn cael budd o archif cyhoeddedig cenedlaethol wedi'i ddosbarthu'n ddaearyddol o bwys cenedlaethol a rhyngwladol ar sawl safle, gan arbed amser, costau teithio a chynhaliaeth.
Buddiannau i'r DU
O ymestyn y drefn adneuo cyfreithiol bydd modd cynnal archif a chofnod cynhwysfawr o gyflawniadau deallusol a gwyddonol y DU. Bydd hyn yn ei dro o fudd i gymunedau yn y DU sydd o bwys allweddol i'w lles a'i ffyniant yn y dyfodol: ymchwilwyr ac addysgwyr; y sawl sy'n creu cyfoeth mewn sectorau busnes a diwydiant sy'n bodoli eisoes neu sectorau newydd; a'r gymuned wyddonol. Mae'r wlad hefyd yn cael budd o enw da rhyngwladol y Llyfrgell Brydeinig a'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a'u casgliadau ac o'r gweithgarwch economaidd sy'n deillio o'r nifer sylweddol o ymchwilwyr tramor sy'n eu defnyddio.
Opsiwn 5: Effeithiau ehangach
Fel y disgrifiwyd yn Opsiwn 2 ac Opsiwn 3, wrth adneuo copïau o weithiau neu roi caniatâd iddynt gael eu lawrlwytho, ar eu cost eu hunain, ac wrth roi caniatâd iddynt fod ar gael i ymchwilwyr, mae cyhoeddwyr o bosibl yn ildio rhan o'u huchelfraint lawn o dan hawlfraint i ddefnyddio gweithiau ac elwa ar y buddsoddiad y maent wedi'i wneud ynddynt.
O ran gwefannau a deunydd arall sydd ar gael gan y cyhoeddwr ar ffurf mynediad agored, h.y. heb gyfyngiad, efallai y bydd llawer, os nad y rhan fwyaf, o gyhoeddwyr yn fodlon caniatáu i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol drefnu bod y copïau a archifwyd (a gynaeafwyd) ar gael ar yr un sail. Fodd bynnag mae rhai cyhoeddwyr yn rhoi mynediad agored i'w cynnwys am resymau masnachol, megis ategu hysbysebion neu annog mwy o ymwelwyr ac ennyn diddordeb mewn cyhoeddiadau eraill y codir tâl amdanynt. Gallai caniatáu mynediad agored a digyfyngiad i gopïau o'u deunydd a archifwyd arwain at lai o ymweliadau â gwefannau cyhoeddwyr, gan effeithio'n amhriodol ar eu buddiannau masnachol dilys.
Felly dim ond mewn ffyrdd a ganiateir o dan Ddeddf 2003 a thrwy reoliadau y gellir defnyddio deunydd a archifwyd drwy reoliad. Un cyfyngiad pwysig a geir yn Neddf 2003, yn rhinwedd ei diffiniad o ddarllenydd yn Adran 7, yw mai dim ond darllenwyr awdurdodedig ar eiddo (ffisegol) y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol sy'n gallu defnyddio copïau a archifwyd - ni ellir trefnu eu bod ar gael o bell nac ar-lein. At hynny, bydd y rheoliad yn pennu rheolau sy'n efelychu'r cyfyngiadau de facto ar weithiau printiedig:-
* Dim ond darllenwyr awdurdodedig ar safle (ffisegol) y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol a all ddefnyddio'r copïau a archifwyd ac ni ellir trefnu iddynt fod ar gael o bell nac ar-lein.
* Mae'r rhaid i'r gweithiau gael eu diogelu i atal unrhyw gopïo anawdurdodedig.
* Dim ond wrth un derfynell ar y tro ym mhob llyfrgell adneuo y gellir defnyddio gweithiau a adneuwyd.
* Gall y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol wneud copïau ychwanegol at ddibenion gwarchod a pharhad mynediad, ond nid er mwyn rhoi mwy o fynediad nac at ddibenion eraill.
Fel yn Opsiwn 2 ac Opsiwn 3, o ran y nifer fach o gyhoeddiadau sy'n werthfawr iawn ac a werthir mewn cyfeintiau bach iawn, gellir caniatáu gwaharddiadau dros dro, er mwyn osgoi effeithio ar fuddiannau masnachol cyhoeddwr lle gallai argaeledd hyd yn oed un copi i'w ddarllen am ddim mewn llyfrgell adneuo amharu ar werthiannau'r cyhoeddwr. Ar yr achlysuron prin hynny lle mae anghydfod yn codi rhwng y cyhoeddwr a'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ynghylch a yw gwaharddiad o'r fath yn briodol,
neu ynghylch cyfnod y gwaharddiad, caiff y mater ei orfodi yn unol ag adran 3 o Ddeddf Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol 2003.
Yn gyffredinol, bydd y rheolau ynglŷn â mynediad a gaiff eu gosod mewn rheoliadau, ynghyd â gwaharddiadau oll yn sicrhau na fydd adneuo cyfreithiol yn cael unrhyw effaith andwyol ar fusnes y cyhoeddwr nac yn effeithio'n amhriodol ar fuddiannau'r cyhoeddwr.
Prawf Effaith ar Gwmnïau Bach
Mae strwythur y diwydiant cyhoeddi yn dangos bod busnesau o amrywiol faint ac o edrych ar y sefydliadau sydd wedi'u cofrestru ar gyfer TAW yn adroddiad y SYG, UK Business: Activity Size & Location gallwn nodi sefydliadau cyhoeddi. Mae'r tabl isod yn dangos ystod y busnesau o ran maint ac mae nifer y busnesau bach neu ficrofusnesau (y rhai sydd â 50 neu lai o gyflogeion) yn cyfrif am 5004 o'r cyfanswm. Felly rydym yn cydnabod y bydd effaith ar fusnesau bach yn sgîl y rheoliadau arfaethedig.
Tabl 16: Nifer y sefydliadau cyhoeddi
Mae Deddf 2003 yn datgan na ddylai unrhyw reoliadau yn gosod baich sylweddol ar sefydliadau cyhoeddi ac felly rydym wedi sicrhau nad oes unrhyw reoliadau yn gwneud hyn. O dan y rheoliadau bydd disgwyl i Lyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol sefydlu trefniadau effeithiol i gydlynu ceisiadau am adneuon a byddant yn gweithio gyda sefydliadau cyhoeddi i sicrhau na chaiff ceisiadau eu dyblygu ac felly na roddir beichiau amhriodol ar y sefydliadau hyn. Yn benodol ar gyfer cwmnïau bach rydym wedi cyfrif amdanynt yn ein cyfrifiadau. Rydym wedi nodi'r costau i gwmnïau sydd â llai na 50 o gyflogeion ymhlith cyhoeddwyr papurau newydd, cyfnodolion a llyfrau i sicrhau ein bod yn nodi'r gwahanol gostau i gwmnïau bach - o ran baich gweinyddol a chostau pontio.
Er mwyn sicrhau ein bod yn nodi costau i gyhoeddwyr bach yn effeithiol yn yr ymgynghoriad byddwn yn gofyn i sefydliadau cyhoeddi nodi maint eu cwmni. Mae hyn yn ymwneud â chwestiynau lle rydym yn gofyn iddynt nodi costau cyfredol cyflwyno adneuon a chostau sefydlu a phontio posibl yn y dyfodol. Yn y modd hwn gallwn gasglu mwy o fanylion am yr effaith ar gwmnïau bach.
Eithrio microfusnesau
Nid yw microfusnesau wedi'u heithrio rhag y rheoliad hwn gan fod y rhan fwyaf (dros 80%, gweler tabl 13) o gyhoeddwyr yn ficrofusnesau ac felly byddai unrhyw eithriad yn gwneud y rheoliadau yn aneffeithiol.
Y Dewis Opsiwn
Opsiwn 5 yw'r dewis opsiwn, sef rheoleiddio statudol llawn i'r Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol sy'n cynaeafu ac, ar ôl cytundeb, i gyhoeddwyr sy'n darparu gweithiau eraill, am mai hwn yw'r unig opsiwn sy'n cyflawni pob un o amcanion y polisi;
* Nid yw opsiwn 5 yn sicrhau archif cenedlaethol o gyhoeddiadau ar-lein ar yr un raddfa ag opsiwn 4. Fodd bynnag, mae'n darparu ar gyfer casglu archif helaeth a defnyddiol yn systematig.
* Bydd rheoleiddio a'r seilwaith rheoli ategol yn cynnig rheolau clir a gweladwy y gellir eu gorfodi'n gyfreithiol ynglŷn â sut y gellir defnyddio copïau wedi'u hadneuo. Mae opsiwn 5 yn cydbwyso anghenion llyfrgelloedd ac ymchwilwyr â buddiannau cyhoeddwyr a deiliaid hawliau, gyda sicrwydd i bob rhanddeiliad na fyddai'r telerau ar gyfer archifo deunydd a sicrhau ei fod ar gael yn cael eu newid yn fympwyol.
* Yn gyffredinol, Opsiwn 5 yw'r opsiwn mwyaf costeffeithlon.
* Drwy reoleiddio bydd y Llyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol yn cael y fframwaith cyfreithiol angenrheidiol i sicrhau y gellir gwarchod deunydd am byth ac y gellir parhau i'w ddefnyddio yn y dyfodol.
* Mae'r cynigion yn Opsiwn 5 yn sicrhau bod y cynllun adneuo yn hydrin i Lyfrgelloedd Adneuo Cyfreithiol ac nad yw'n gosod unrhyw feichiau afresymol ar gyhoeddwyr.
Hefyd:
* Mae Opsiwn 5 hefyd yn gwrthbwyso baich adneuo electronig yn erbyn baich adneuo cyhoeddiadau printiedig, a all fod yn fwy. Efallai y bydd yr effaith ar bob cyhoeddwr unigol yn amrywio, ond yn gyffredinol ac erbyn y cyfnod o 10 mlynedd, dylai'r baich gweinyddol blynyddol sy'n gysylltiedig â chostau trafod adneuo cyhoeddiadau electronig gael eu gwrthbwyso gan hyd yn oed mwy o arbedion yn y baich gweinyddol blynyddol presennol ar gyfer adneuo cyhoeddiadau printiedig.
Tabl 17: Crynodeb o gostau a buddiannau ar gyfer pob opsiwn
Tabl 18: Rhestr o'r Gwledydd sydd wedi cyflwyno deddfwriaeth i adneuo cyhoeddiadau all-lein, cyhoeddiadau ar-lein neu'r ddau 14
14 Efallai fod deddfwriaeth bellach wedi cael ei chyflwyno yn y gwledydd hyn a gwledydd eraill ers hynny, ond nid ydym wedi llwyddo i gadarnhau hyn eto.
Atodiad 1: Cynllun yr Adolygiad Ôlweithredu (PIR)
Dylid cynnal PIR, fel arfer tair i bum mlynedd ar ôl rhoi'r polisi ar waith, ond o dan amgylchiadau eithriadol efallai y bydd cyfnod hirach yn fwy priodol. Os yw'r polisi yn destun cymal machlud, dylid cynnal yr adolygiad yn ddigon cynnar fel y gall unrhyw ddeddfwriaeth gael ei hadnewyddu neu ei diwygio cyn y dyddiad dod i ben. Dylai PIR ystyried i ba raddau y cyflawnwyd amcanion y rheoliadau a roddwyd ar waith, asesu eu costau a'u buddiannau a nodi p'un a ydynt yn achosi unrhyw ganlyniadau anfwriadol. Lluniwch y Cynllun PIR fel y manylir isod. Os nad oes bwriad i gynnal PIR nodwch y rhesymau isod.
Sail yr adolygiad: [Gallai'r adolygiad fod ar sail statudol (yn rhan o'r ddeddfwriaeth), h.y. cymal machlud neu ddyletswydd i adolygu, neu gallai fod ymrwymiad gwleidyddol i gynnal adolygiad (PIR)];
Mae cymal machlud wedi'i gynnwys yn y rheoliadau drafft. Bydd adolygiad yn cael ei gynnal ddwy flynedd cyn i'r cymal machlud ddod i ben.
Amcan yr adolygiad: [A fwriedir iddo fod yn adolygiad cymesur i wirio bod y rheoliad yn gweithredu yn ôl y disgwyl i fynd i'r afael â'r broblem dan sylw?; neu yn ymchwiliad ehangach i'r dull polisi a gymerwyd?; neu yn gysylltiad rhwng amcan y polisi a'i ganlyniad?]
Er mwyn sicrhau bod y Rheoliadau yn gweithredu yn ôl y disgwyl. Caiff rhagor o fanylion eu cynnwys yn dilyn canlyniadau'r ymgynghoriad.
Dull a rhesymeg yr adolygiad: [e.e. disgrifiwch y dull adolygu (gwerthuso manwl, adolygu cwmpas y data monitro, astudiaeth o farn rhanddeiliaid, ac ati) a'r rhesymeg dros ddewis dull o'r fath]
I'w benderfynu ar ôl yr ymgynghoriad
Llinell sylfaen: [Y sefyllfa (llinell sylfaen) bresennol y gellid mesur y newid a gyflwynwyd yn sgil y ddeddfwriaeth yn ei herbyn]
I'w benderfynu ar ôl yr ymgynghoriad
Meini prawf llwyddiant: [Meini prawf sy'n dangos sut y cyflawnir amcanion y polisi fel y nodwyd yn yr asesiad effaith terfynol; meini prawf ar gyfer newid neu ddisodli'r polisi os na fydd yn cyflawni ei amcanion]
I'w benderfynu ar ôl yr ymgynghoriad
Trefniadau o ran gwybodaeth fonitro: [Rhowch fanylion pellach am y trefniadau arfaethedig/presennol sydd ar waith i sicrhau y gellir casglu gwybodaeth fonitro mewn ffordd systematig er mwyn adolygu'r polisi yn y dyfodol] I'w benderfynu ar ôl yr ymgynghoriad
Rhesymau dros beidio â chynllunio adolygiad: [Os nad oes bwriad i gynnal PIR nodwch y rhesymau yma]
|
cym_Latn
| 65,120
|
CC-MAIN-2021-21
| 0.999996
|
<urn:uuid:bc059d96-ceef-421b-b201-9722c4ae2791>
|
http://www.senedd.cynulliad.cymru/documents/s34269/HSC4-29-14%20Papur%202.pdf
|
Tystiolaeth i Ymchwiliad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol i Sylweddau Seicoweithredol Newydd – 26 ain Tachwedd 2014.
Mae Llywodraeth Cymru yn croesawu'r ymchwiliad i sylweddau seicoweithredol newydd ac yn cyflwyno'r dystiolaeth ganlynol mewn perthynas â'r cylch gorchwyl penodol ar gyfer yr ymchwiliad. At ddibenion y dystiolaeth a gyflwynir mae pob cyfeiriad at sylweddau seicoweithredol newydd yn y papur hwn yn cynnwys 'cyffuriau penfeddwol cyfreithlon' yn ogystal â sylweddau seicoweithredol newydd eraill y gellid bod wedi cyfeirio atynt yn flaenorol fel cyffuriau penfeddwol cyfreithlon ond sydd bellach wedi cael eu rheoli gan Ddeddf Camddefnyddio Cyffuriau 1971, gan gynnwys y rhai sy'n destun Gorchymyn Cyffuriau â Rheolaeth Dros Dro.
Caiff oddeutu £50 miliwn ei fuddsoddi'n flynyddol i gyflawni ymrwymiadau'r Strategaeth Camddefnyddio Sylweddau 10 mlynedd, 'Gweithio Gyda'n Gilydd i Leihau Niwed' 2008-2018. Mae'r Strategaeth yn cydnabod yr effaith y mae camddefnyddio cyffuriau yn ei chael ar deuluoedd yn gyffredinol ac mae Llywodraeth Cymru yn rhoi ystod o gamau gweithredu ar waith i roi mwy o wybodaeth i bobl am y niwed a'r effaith a gaiff camddefnyddio cyffuriau ar unigolion, eu teuluoedd a'u cymunedau. Caiff y strategaeth ei hategu gan Gynllun Cyflawni Camddefnyddio Sylweddau 2013-15 sy'n amlinellu'r camau penodol sy'n cael eu cymryd i fynd i'r afael â sylweddau seicoweithredol newydd.
1. Sut i godi ymwybyddiaeth o'r niwed sy'n gysylltiedig â'r defnydd o gyffuriau penfeddwol cyfreithlon ymhlith y cyhoedd a'r rhai sy'n gweithio yn y gwasanaethau cyhoeddus perthnasol.
Mae Llywodraeth Cymru a phartneriaid ym maes camddefnyddio sylweddau yn cymryd ystod o gamau gweithredu i godi ymwybyddiaeth o sylweddau seicoweithredol newydd ymhlith y cyhoedd a'r rhai sy'n gweithio mewn gwasanaethau cyhoeddus perthnasol. Mae'r camau gweithredu yn amrywio o ymgyrchoedd yn y cyfryngau ar y radio a thrwy'r cyfryngau cymdeithasol i ymgyrchoedd codi ymwybyddiaeth ar y cyd ag Undeb Rygbi Cymru a Pharc Hamdden Oakwood.
Mae enghreifftiau penodol yn cynnwys yr ymgyrch 'Gwybod y Sgôr' a gaiff ei rhedeg gan Dan 24/7, llinell gymorth ddwyieithog Llywodraeth Cymru ar gyfer camddefnyddio sylweddau. Roedd yr ymgyrch, a gynhaliwyd rhwng mis Rhagfyr 2012 a mis Mawrth 2013 yn cynnwys lansiad Gweinidogol; hysbysebion radio a chyhoeddiadau ar Real Radio Cymru (Heart radio bellach); hysbysebion yn y wasg; y cyfryngau cymdeithasol a chysylltiad â thwrnament Rygbi'r Chwe Gwlad gyda byrddau arddangos mewn dwy o'r gemau. Rhoddodd yr ymgyrch bwyslais cryf ar feffedron o ganlyniad i'r achosion problematig niferus ar y pryd a'r angen i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd o'r risgiau a'r niwed sy'n gysylltiedig â chymryd y cyffur hwn.
O ganlyniad i'r ymgyrch cafwyd cynnydd o 82% yn nifer yr ymweliadau â gwefan DAN 24/7, cynnydd o 144% yn nifer yr ymweliadau uniongyrchol â'r dudalen meffedron a chynnydd o 39% yn nifer y galwadau i'r gwasanaeth. Cafwyd cynnydd sylweddol hefyd mewn gweithgarwch ar facebook a twitter yn ystod yr ymgyrch. Cynhaliwyd yr ymgyrch am yr eildro ar ddechrau 2014 er mwyn cwmpasu sylweddau seicoweithredol newydd ehangach a chafwyd llwyddiant tebyg.
Un o brif ymrwymiadau eraill Llywodraeth Cymru yw sicrhau bod yr holl blant yng Nghymru yn cael eu diogelu rhag peryglon cyffuriau ac alcohol, a bod cymorth ar gael i'r rhai sy'n wynebu anawsterau. Buddsoddir dros £3 miliwn bob blwyddyn yn Rhaglen Graidd Cyswllt Ysgolion Cymru Gyfan. Menter ar y cyd yw hon rhwng Llywodraeth Cymru a'r Comisiynydd Heddlu a Throseddu a gyflwynir mewn 99% o ysgolion ledled Cymru, sy'n darparu addysg ar gamddefnyddio cyffuriau i blant a phobl ifanc yng nghyfnodau allweddol un i bedwar.
Caiff y Rhaglen ei hadolygu'n rheolaidd i sicrhau bod y cynnwys yn parhau i fod yn berthnasol a chafodd ei diweddaru'n ddiweddar i gynnwys darpariaeth ychwanegol sy'n canolbwyntio ar y niwed sy'n deillio o sylweddau seicoweithredol newydd. Datblygwyd pecynnau gwybodaeth hefyd ar sylweddau seicoweithredol newydd i ddisgyblion, athrawon a rhieni.
Bydd Llywodraeth Cymru yn cynnal ymgyrch codi ymwybyddiaeth arall ar sylweddau seicoweithredol newydd ar ddechrau 2015. Mae gwaith yn mynd rhagddo hefyd gyda DAN 24/7 i ehangu ei gwmpas drwy ymgyrchoedd wedi'u targedu ac i ehangu ymhellach y defnydd o'r rhyngrwyd a'r cyfryngau cymdeithasol i ymgysylltu'n well â'r rhai sy'n defnyddio sylweddau seicoweithredol newydd neu'r rhai a allai eu defnyddio.
Fel rhan o unrhyw gamau gweithredu i godi ymwybyddiaeth rydym yn deall ei bod yn bwysig sicrhau bod pob menter i atal ac addysgu yn cael ei chynllunio'n ofalus a'i chyflwyno mewn ffordd ystyriol a rhaid i ni gydbwyso hyn bob tro â'r perygl o wneud y mater dan sylw yn ddeniadol ac annog pobl, yn anfwriadol, i arbrofi.
2. Gallu gwasanaethau lleol ar draws Cymru i godi ymwybyddiaeth o'r niwed sy'n gysylltiedig â defnyddio cyffuriau penfeddwol cyfreithlon, ac i ymdrin ag effaith y niwed hwn.
Yn hanesyddol, mae gwasanaethau camddefnyddio sylweddau yng Nghymru wedi cael eu sefydlu i ymateb i gyffuriau traddodiadol ac mae'r gweithlu wedi cael ei hyfforddi i fynd i'r afael â'r materion sy'n gysylltiedig â sylweddau o'r fath.
Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae sylweddau megis meffedron wedi dod yn enwau cyffredin iawn yn y maes cyffuriau ac alcohol, ac o ganlyniad i hyn, meffedron oedd y cyffur mwyaf poblogaidd ond tri yn 2012 yn ôl Arolwg Troseddu Prydain (2012). Mae ymddangosiad y sylweddau seicoweithredol newydd hyn, ynghyd â lleihad graddol mewn sylweddau megis heroin dros gyfnod o amser, wedi creu her i asiantaethau camddefnyddio sylweddau i addasu i anghenion newidiol defnyddwyr cyffuriau. Yn ôl Llywodraeth Cymru, y prif fater i asiantaethau rheng flaen yw'r ystod o wasanaethau a ddarperir ac nid capasiti o reidrwydd. Dangosodd adroddiad camddefnyddio cyffuriau blynyddol Llywodraeth Cymru, a gyhoeddwyd ar 30 Hydref 2014, fod cynnydd da wedi ei wneud o ran amseroedd aros ar gyfer triniaeth, a bod canran y cleientiaid a oedd yn dechrau triniaeth o fewn 20 diwrnod gwaith wedi cynyddu o 73% yn 2009-10 i 87% yn 2013-14, gan barhau â'r duedd o welliant dros y cyfnod 5 mlynedd.
Mewn ymateb i'r heriau yn sgil ymddangosiad sylweddau seicoweithredol newydd a'r defnydd ohonynt, mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd nifer o gamau dros y blynyddoedd diwethaf i sicrhau bod y gweithlu camddefnyddio sylweddau mewn sefyllfa dda i ymateb i'r bygythiad.
Ymhlith yr enghreifftiau mae datblygu sesiwn hanner diwrnod i drafod meffedron ar gyfer asiantaethau a gweithwyr o feysydd amrywiol sy'n ymwneud â defnyddwyr cyffuriau a phobl sy'n agored i niwed. Nod y sesiwn wybodaeth oedd gwella gwybodaeth am yr effeithiau, y risgiau a'r niwed posibl sy'n gysylltiedig â defnyddio meffedron a gwella'r ddealltwriaeth ohonynt.
Datblygwyd hyfforddiant pellach hefyd ar gyfer gweithwyr proffesiynol ym maes camddefnyddio sylweddau ledled Cymru ynghylch y tueddiadau presennol o ran sylweddau seicoweithredol newydd. Bwriad y cwrs yw codi ymwybyddiaeth ynghylch sylweddau newydd sy'n cyrraedd y farchnad, cyfansoddiad ac effaith sylweddau o'r fath a rhoi cyngor i weithwyr proffesiynol ym maes camddefnyddio sylweddau ynghylch y ffordd orau o weithio gyda chleientiaid sy'n defnyddio'r sylweddau hyn.
Yn ogystal, cefnogodd Llywodraeth Cymru gynhadledd genedlaethol ym mis Mawrth 2013 a oedd yn canolbwyntio ar y defnydd o sylweddau seicoweithredol newydd. Llwyddodd y gynhadledd, a ddenodd lawer o weithwyr proffesiynol a defnyddwyr gwasanaethau, i helpu i godi proffil sylweddau seicoweithredol newydd ar draws y gymuned camddefnyddio sylweddau.
Mae ystod o daflenni, posteri a llyfrau gwaith wedi cael eu datblygu'n genedlaethol hefyd i helpu'r rhai sy'n gweithio gydag unigolion sy'n defnyddio sylweddau seicoweithredol newydd yn ogystal â gofalwyr sy'n delio ag unrhyw faterion cysylltiedig.
Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn cefnogi - yn ariannol ac yn weithredol - y camau gweithredu sy'n cael eu cymryd gan yr heddlu sydd hefyd yn ceisio mynd i'r afael â sylweddau seicoweithredol newydd yn genedlaethol ac yn lleol. Yn genedlaethol, mae tasglu rhanbarthol Ymgyrch Tarian yn dod â'r tri heddlu yn ne Cymru ynghyd i dargedu grwpiau sy'n cyflawni troseddau trefnedig. Ar lefel leol mae Heddlu De Cymru yn codi ymwybyddiaeth drwy ei grŵp llywio sylweddau seicoweithredol newydd ac mae wedi trefnu hyfforddiant codi ymwybyddiaeth ar gyfer staff yr heddlu, y gwasanaeth tân, y gwasanaeth ambiwlans, awdurdodau lleol a staff carchardai ynghylch y risgiau sy'n gysylltiedig â sylweddau seicoweithredol newydd.
Sylweddau Seicoweithredol Newydd: Adolygiad Panel Arbenigwyr y Swyddfa Gartref
Ym mis Rhagfyr 2013, penododd y Swyddfa Gartref banel o arbenigwyr i ystyried y ffordd orau o fynd i'r afael â sylweddau seicoweithredol newydd gan gynnwys ystyried yr ymatebion i sylweddau seicoweithredol newydd o safbwynt addysg, atal a thriniaeth. Roedd yr adolygiad a gyhoeddwyd ar 30 Hydref 2014 yn gwneud nifer o argymhellion ynghylch ymyrraeth a thriniaeth; atal ac addysgu; a rhannu gwybodaeth. Bydd Llywodraeth Cymru yn ystyried yr argymhellion fel rhan o'r gwaith datblygu sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd i lywio'r Cynllun Cyflawni Camddefnyddio Sylweddau o 2015 ymlaen. Mae'r adroddiad i'w weld yn:
https://www.gov.uk/government/publications/new-psychoactive-substancesreview-report-of-the-expert-panel
3. Effeithiolrwydd y dulliau o gasglu data ac adrodd ar y defnydd o gyffuriau penfeddwol cyfreithlon yng Nghymru, a'u heffeithiau.
Mae Llywodraeth Cymru wedi sefydlu neu ategu nifer o ddulliau casglu data i gofnodi'r defnydd o sylweddau seicoweithredol newydd ledled Cymru:-
Cronfa Ddata Genedlaethol Cymru ar Gamddefnyddio Sylweddau
Mae Cronfa Ddata Genedlaethol Cymru ar Gamddefnyddio Sylweddau yn cofnodi sylweddau sylfaenol pan gaiff rhywun ei atgyfeirio at wasanaethau triniaeth ar gyfer camddefnyddio sylweddau. Mae'n ofynnol i bob asiantaeth sy'n cael cyllid camddefnyddio cyffuriau gan Lywodraeth Cymru gyfrannu at y gronfa ddata ac mae ystadegau camddefnyddio sylweddau y Gronfa Ddata Genedlaethol ar gael ar wefan StatsCymru yn chwarterol ac fe'u cyhoeddir bob blwyddyn. Mae hyn yn caniatáu i gomisiynwyr a darparwyr fonitro nifer yr atgyfeiriadau sy'n ymwneud â sylweddau seicoweithredol newydd yn gyson ledled Cymru. Fodd bynnag, mae gan y Gronfa Ddata Genedlaethol ei chyfyngiadau am ei bod yn dibynnu ar ddarparwyr i fwydo gwybodaeth iddi yn amserol. Yn ogystal, ni chofnodir sylweddau eilaidd a thrydyddol sy'n arwain at dangofnodi a deallwn na fydd mwyafrif y defnyddwyr sylweddau seicoweithredol newydd yn cysylltu â gwasanaethau triniaeth arbenigol.
Y Gronfa Ddata Lleihau Niwed
Mae gan y gronfa ddata lleihau niwed fodiwl cyfnewid nodwyddau sy'n casglu gwybodaeth am bawb sy'n chwistrellu sylweddau seicoweithredol newydd ac sydd mewn cysylltiad â gwasanaethau cyfnewid nodwyddau. Cyflwynwyd y modiwl i bob gwasanaeth cyfnewid nodwyddau yn y sector gwirfoddol a statudol, gan gynnwys pob fferyllfa ledled Cymru. Fodd bynnag, nid yw'r gronfa ddata lleihau niwed yn cofnodi'r defnyddwyr sylweddau seicoweithredol newydd hynny nad ydynt mewn cysylltiad â rhaglenni cyfnewid nodwyddau ac nid ydynt ychwaith yn cofnodi'r nifer fawr o ddefnyddwyr sylweddau seicoweithredol newydd sy'n defnyddio dulliau gweinyddu eraill.
Prosiect Cyffuriau Newydd ac Adnabod Sylweddau Newydd Cymru
Lansiwyd Prosiect Cyffuriau Newydd ac Adnabod Sylweddau Newydd Cymru ym mis Hydref 2013 mewn ymateb i gynnydd yn nifer y defnyddwyr a oedd yn mynd i adrannau achosion brys ysbytai yn dioddef o effeithiau annisgwyl/niweidiol yn sgil sylweddau seicoweithredol newydd a chyfuniadau newydd o sylweddau gwella perfformiad/delwedd.
Datblygwyd y rhaglen gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, ar y cyd â Labordy Tocsicoleg Caerdydd a'r Fro ac Adran Ffarmacoleg Prifysgol Caerdydd, ac fe'i hariennir gan Lywodraeth Cymru. Mae'n darparu fframwaith ar gyfer casglu a phrofi samplau o sylweddau seicoweithredol newydd a chyfuniadau o gyffuriau ynghyd â gwybodaeth am symptomau'r defnyddwyr, yn rhai disgwyliedig ac annisgwyl.
Mae'r broses o gasglu'r canfyddiadau hyn, ynghyd â darganfod strwythur cemegol y samplau yn helpu i hwyluso'r gwaith o ddosbarthu gwybodaeth amserol a chywir i boblogaethau cyffredinol ac wedi'u targedu sy'n wynebu risg benodol. Mae hyn yn cynnwys gwybodaeth am gyfansoddiad sylweddau seicoweithredol newydd penodol, y niwed corfforol, seicolegol ac ymddygiadol posibl a allai ddeillio o ddefnyddio'r sylwedd, a chyngor iechyd y cyhoedd pragmataidd ar leihau niwed.
Y prosiect arloesol hwn yw'r cyntaf o'i fath yn y DU. Er mwyn datblygu'r prosiect ymhellach a gwella ei gwmpas, y cam nesaf yw rhoi'r Prosiect Cyffuriau Newydd ac Adnabod Sylweddau Newydd ar waith ym mhob adran achosion brys ledled Cymru ac mae gwaith yn mynd rhagddo gyda byrddau iechyd i gyflawni hyn. Y gobaith yw y bydd y prosiect yn weithredol ym mhob adran achosion brys erbyn mis Ebrill 2015.
Amcangyfrif o nifer yr achosion o ddefnyddio cyffuriau mewn ffordd broblemus
Mae Llywodraeth Cymru wedi comisiynu Iechyd Cyhoeddus Cymru i wneud amcangyfrif o nifer yr achosion o ddefnyddio cyffuriau mewn ffordd broblemus gan gynnwys opioidau, cocên/crac cocên, amffetaminau a sylweddau tebyg i amffetaminau yn cynnwys sylweddau seicoweithredol newydd a cathinones ar gyfer y cyfnod deng mlynedd 2011/12 i 2020/21. Ar hyn o bryd rydym yn aros am gymeradwyaeth foesegol a disgwylir i'r gwaith ddechrau yn 2015.
Ymgyrch Tarian, Tasglu Rhanbarthol dan arweiniad yr Heddlu
Lluniodd Ymgyrch Tarian, a gefnogir gan Lywodraeth Cymru, broffil problemau yn sgil defnyddio a chyflenwi meffedron yng Nghymru yn 2012. Canolbwyntiodd y proffil ar gyfnod 24 mis rhwng 1 Ebrill 2010 a 31 Mawrth 2012 gan ddadansoddi nifer yr arestiadau, atafaeliadau ac argaeledd meffedron. Roedd yr adroddiad, a gwblhawyd mewn ymgynghoriad â rhanddeiliaid allweddol, yn cynnwys dadansoddwyr yr heddlu a swyddogion comisiynu camddefnyddio sylweddau yn rhoi trosolwg o nifer yr achosion o ddefnyddio meffedron ledled y rhanbarth (a ddadansoddwyd fesul heddlu yng Nghymru), ac yn cymharu nifer yr arestiadau, atafaeliadau ac argaeledd meffedron ar gyfer y cyfnodau 2011/2012 a 2010/2011. Roedd hefyd yn nodi ardaloedd risg lle y cafwyd y nifer fwyaf o achosion o ddefnyddio meffedron yng Nghymru.
Mae'r adroddiadau hyn yn galluogi asiantaethau partner i ddatblygu cynlluniau atal a gorfodi effeithiol ac i roi strategaeth gyfathrebu effeithiol ar waith drwy negeseuon allweddol.
Ymchwil
Gwnaed gwaith ymchwil, a ariannwyd gan Lywodraeth Cymru a Heddlu De Cymru yn 2012, er mwyn darparu'r asesiad manwl cyntaf o'r cysylltiadau posibl rhwng y defnydd o feffedron, trais ac achosion eraill o niwed yn Ne Cymru. Roedd y gwaith ymchwil yn cyfuno data o arolwg o 67 o ddefnyddwyr ledled De
5
Cymru â chyfweliadau manwl lled-strwythuredig gyda 12 o ddefnyddwyr meffedron ac 20 o ymarferwyr 'arbenigol' a oedd yn gweithio gyda defnyddwyr er mwyn ymchwilio ymhellach i effeithiau amrywiol meffedron ac, yn benodol, ei gysylltiadau â thrais. Ceir copi o'r adroddiad yn: http://wales.gov.uk/topics/peopleand-communities/safety/substancemisuse/research/harm/?lang=cy
Yn gryno, nid oes un ffynhonnell casglu data ar gyfer sylweddau seicoweithredol newydd yng Nghymru sy'n adlewyrchu'r sefyllfa mewn rhannau eraill o'r DU. Fodd bynnag, mae'r systemau casglu data amrywiol sydd ar gael yn golygu bod modd i Lywodraeth Cymru, yr Heddlu a phartneriaid eraill megis comisiynwyr camddefnyddio sylweddau a darparwyr adeiladu darlun o'r defnydd o sylweddau seicoweithredol newydd ar draws pob rhanbarth.
4. Y dulliau deddfwriaethol posibl o fynd i'r afael â'r mater o gyffuriau penfeddwol cyfreithlon, ar lefel Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU.
Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am ddeddfu a phennu dosbarth cyffuriau. Ystyriodd panel arbenigol y Swyddfa Gartref, y cyfeiriwyd ato ym mhwynt 2 uchod, y ffordd orau o fynd i'r afael â sylweddau seicoweithredol newydd, gan gynnwys adolygu'r fframwaith cyfreithiol presennol i weld a ellid gwella'r dull gweithredu presennol o dan Ddeddf Camddefnyddio Cyffuriau 1971. Wrth wneud hynny adolygodd y panel effeithiolrwydd ymateb deddfwriaethol a gweithredol presennol y DU ac edrychodd ar dystiolaeth ryngwladol a thystiolaeth arall er mwyn nodi opsiynau deddfwriaethol i wella'r dull gweithredu hwn.
Nododd adroddiad y panel arbenigol fod Deddf Camddefnyddio Cyffuriau 1971 yn eglur ac y dylai barhau i fod yn brif ddull rheoli sylweddau seicoweithredol newydd niweidiol, gan ddefnyddio diffiniadau grŵp lle y bo'n briodol. Fodd bynnag, argymhellodd y panel arbenigol ddull deddfwriaethol ychwanegol, gan gynnwys ymchwilio i sylfaen newydd ar gyfer rheoli cannabinoidau synthetig yn y dyfodol. Yn ogystal, roedd yr adroddiad yn argymell ymchwilio i ymarferoldeb trosedd a fyddai'n berthnasol i'r DU gyfan lle y gwaherddir dosbarthu sylweddau seicoweithredol newydd nas rheolir i bobl eu cymryd, yn seiliedig ar y dull sydd ar waith yng Ngogledd Iwerddon ers 2010.
Yn ei hymateb mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i fynd i'r afael â'r argymhellion yn ogystal â nifer o rai eraill gan gynnwys:-
* Parhau i ddiweddaru'r diffiniadau grŵp a ddefnyddir yn Neddf Camddefnyddio Cyffuriau 1971 ar sail cyngor arbenigol annibynnol drwy system o adolygiadau rheolaidd drwy'r Cyngor Cynghorol ar Gamddefnyddio Cyffuriau (Cyngor Cynghorol), lle y bo'n briodol.
* Ystyried manteision ymestyn hyd y gorchmynion cyffuriau dosbarth dros dro o 12 i 24 mis, gan roi mwy o amser i'r Cyngor Cynghorol roi cyngor.
* Gweithio gyda Gwasanaeth Erlyn y Goron i ddiweddaru ei ganllawiau presennol ar droseddau cyffuriau i gynnwys sylweddau seicoweithredol newydd a reolir a chyda'r Gymdeithas Llywodraeth Leol i ddiweddaru'r canllawiau yn 2013 i adlewyrchu'r achosion a'r datblygiadau diweddaraf.
- Datblygu dealltwriaeth drwyadl o faint y bygythiad yn sgil y rhyngrwyd, a gallu asiantaethau gorfodi'r gyfraith i fynd i'r afael â hynny.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ysgrifennu at y Swyddfa Gartref yn cadarnhau y bydd y goblygiadau ar gyfer y meysydd hynny a gwmpesir gan yr adroddiad sydd wedi'u datganoli i Gymru yn cael eu hystyried ac yr eir i'r afael â hwy fel rhan o'r cynllun cyflawni camddefnyddio sylweddau newydd sy'n cael ei ddatblygu yn 2015. Fodd bynnag, dylid nodi bod ein fframwaith polisi yng Nghymru eisoes wedi'i seilio'n gadarn ar egwyddorion lleihau niwed a thriniaeth i'n galluogi i ymateb i anghenion unigolion a chymunedau. Caiff hyn ei adlewyrchu yn y ffaith bod camddefnyddio sylweddau yn rhan o'r portffolio iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yng Nghymru ac fe'i amlygir gan y camau gweithredu sydd yn ein cynllun cyflawni camddefnyddio sylweddau presennol ar gyfer 2013-15.
Er mai cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw deddfu a phennu dosbarth cyffuriau, croesewir adroddiad y panel arbenigol. Mae hwn yn faes lle y mae'n fuddiol cael dull gweithredu ar gyfer y DU gyfan i bennu dosbarth cyffuriau ac nid yw Llywodraeth Cymru wedi gofyn am ragor o bwerau yn y maes hwn. Fodd bynnag, nid oes angen i unrhyw ddull gweithredu DU gyfan gael ei arwain gan Lywodraeth y DU o reidrwydd a gallai gael ei roi ar waith mewn partneriaeth gan bedair gweinyddiaeth y llywodraeth.
Ym mis Rhagfyr 2013, cyhoeddodd y Swyddfa Gartref ganllawiau i awdurdodau lleol ynghylch cymryd camau yn erbyn siopau cyffuraiu cyffreithlon ('head shops') sy'n gwerthu sylweddau seicoweithredol newydd. Cyhoeddwyd y canllawiau o ganlyniad i bryderon blaenorol bod siopau cyffuriau cyfreithlon mewn rhai ardaloedd yn achosi cynnydd mewn ymddygiad gwrthgymdeithasol a phroblemau iechyd. Ystyrir yn gyffredinol, gan fod y cynhyrchion a werthir yn y siopau hyn yn gyfreithlon (ar y cyfan), nad oes dim y gall awdurdodau lleol nac awdurdodau gorfodi'r gyfraith ei wneud i'w hatal ac i leihau'r difrod a achosir ganddynt.
Er nad oes ateb syml i'r mater hwn, mae opsiynau i bartneriaid lleol gydweithio i fynd i'r afael â'r problemau a achosir gan sylweddau seicoweithredol newydd. Ym Mhapur Gwyn Iechyd y Cyhoedd pwysleisiwyd y dylai ystyried iechyd y cyhoedd fod yn un o'r amcanion trwyddedu statudol o dan Ddeddf Trwyddedu 2003. Byddai hyn yn golygu y gellid gwrthwynebu ceisiadau trwyddedu ar y sail eu bod yn rhoi'r broses o ddiogelu iechyd y cyhoedd yn y fantol. Byddai hyn, er enghraifft yn rhoi mwy o gyfle i ddefnyddio data iechyd wrth drwyddedu penderfyniadau ac i ystyried sut y dylai goblygiadau ehangach iechyd y cyhoedd ddylanwadu ar benderfyniadau trwyddedu.
5. Pa mor effeithiol y caiff y dull partneriaeth i fynd i'r afael â'r mater o gyffuriau penfeddwol cyfreithlon yng Nghymru ei gydlynu, o fewn Cymru a rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU.
Mae 'Gweithio Gyda'n Gilydd i Leihau Niwed' yn atgyfnerthu pwysigrwydd gweithio mewn partneriaeth i sicrhau bod gwasanaethau yn darparu pecyn gofal cyfannol i unigolion. Mae'r gwaith partneriaeth yng Nghymru wedi bod yn bellgyrhaeddol ac wedi cynnwys ymgysylltu â gweithwyr proffesiynol sy'n ymwneud yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol â chamddefnyddio sylweddau, economi'r hwyrnos, y cyhoedd cyffredinol a'r rhai sy'n defnyddio sylweddau. Ymhlith yr enghreifftiau o waith partneriaeth da yn y maes hwn mae Byrddau Cynllunio Ardal Camddefnyddio Sylweddau a'r Bwrdd Partneriaeth Cenedlaethol ar Gamddefnyddio Sylweddau sy'n cynnwys ystod o bartneriaid sef comisiynwyr, defnyddwyr gwasanaethau, asiantaethau trin, cynrychiolwyr iechyd a chynrychiolwyr y maes cyfiawnder troseddol. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn cefnogi ac yn cyfrannu at Grwpiau Lleihau Niwed, Prosiect Cyffuriau Newydd ac Adnabod Sylweddau Newydd Cymru ac mae ganddi gysylltiadau da â'r Heddlu, NOMS Cymru, Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid Cymru a'r gwasanaeth prawf.
Mae cysylltiad rheolaidd rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ynghylch ystod o faterion camddefnyddio sylweddau, gan gynnwys yr heriau a gyflwynir gan sylweddau seicoweithredol newydd, drwy ffrydiau gwaith cyffuriau ac alcohol y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig. Drwy gyfrwng y cyfarfodydd hyn gellir lledaenu a rhannu gwybodaeth ac arferion gorau ar draws pedair gweinyddiaeth Llywodraeth y DU a Llywodraethau Ynys Manaw, Jersey, Guernsey a Gweriniaeth Iwerddon.
Ceir cysylltiadau da hefyd rhwng Panel Cynghori ar Gamddefnyddio Sylweddau Llywodraeth Cymru a Chyngor Cynghorol ar Gamddefnyddio Cyffuriau Llywodraeth y DU. Mae cadeirydd y Panel Cynghori hefyd yn aelod o'r Cyngor Cynghorol ac mae'n sicrhau bod y ffrydiau gwaith, lle y bo'n briodol, yn gysylltiedig â rhai y Cyngor Cynghorol er mwyn sicrhau bod gwaith ymchwil ac arbenigedd yn cael eu rhannu.
Yn ogystal, mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i gynnal adolygiad o Ganllawiau Clinigol y DU ar Gamddefnyddio Sylweddau. Mae'r canllawiau wedi cael effaith fawr o ran ategu arfer clinigol da, ac maent yn parhau i fod yn sylfaen ar gyfer y dull o drin dibyniaeth ar gyffuriau yn y DU. Bydd yr adolygiad, sy'n cynnwys swyddogion ar draws y pedair gweinyddiaeth yn y DU sy'n gyfrifol am drin cyffuriau, yn ystyried cynnwys sylweddau seicoweithredol newydd yn y canllawiau diwygiedig. Rhagwelir y bydd canllawiau clinigol newydd ar gael erbyn hydref 2015.
6. Tystiolaeth ryngwladol am ddulliau o ymdrin â chyffuriau penfeddwol cyfreithlon mewn gwledydd eraill.
Mae gwledydd yn ymateb i'r twf yn y galw am sylweddau seicoweithredol newydd a'u cyflenwad, a'r niwed cysylltiedig mewn tair prif ffordd: gorfodi, atal a thriniaeth. Ar hyn o bryd gellir cymryd ystod o gamau gweithredu gwahanol i roi sylweddau seicoweithredol newydd o dan reolaeth gyfreithiol. Mae'r rhain yn cynnwys ychwanegu sylweddau newydd i Gonfensiynau 1961 neu 1971 y Cenhedloedd Unedig; defnyddio System Rhybudd Cynnar Ewrop i nodi sylweddau seicoweithredol newydd a'u rhoi o dan reolaeth; a mesurau cenedlaethol amrywiol sy'n cynnwys defnyddio deddfwriaeth diogelwch y cyhoedd neu ddeddfwriaeth meddyginiaethau, ehangu ac addasu cyfreithiau a phrosesau sy'n bodoli eisoes, neu ddyfeisio deddfwriaeth newydd ar gyfer sylweddau newydd.
Mae cadeirydd y Panel Cynghori wedi sefydlu cysylltiadau cadarn â Grŵp Pompidou, grŵp Ewropeaidd sy'n cymryd camau i fynd i'r afael ag achosion o gamddefnyddio cyffuriau a masnachu cyffuriau'n anghyfreithlon.
Yng Nghymru mae Prosiect Cyffuriau Newydd ac Adnabod Sylweddau Newydd Cymru yn cyfrannu'n uniongyrchol at Ganolfan Monitro Cyffuriau a Chaethiwed i Gyffuriau Ewrop. Diben y Ganolfan yw rhoi trosolwg ffeithiol o broblemau cyffuriau yn Ewrop i'r UE a'i Aelod-wladwriaethau ynghyd â sylfaen dystiolaeth gadarn i ategu'r drafodaeth ar gyffuriau. Mae'n cynnig y data sydd eu hangen ar wneuthurwyr polisïau i lunio cyfreithiau a strategaethau cyffuriau ar sail gwybodaeth, ac mae'n helpu gweithwyr proffesiynol ac ymarferwyr yn y maes i nodi arferion gorau a meysydd ymchwil newydd.
|
cym_Latn
| 10,293
|
CC-MAIN-2020-16
| 1.000007
|
<urn:uuid:7cdfeeab-734a-4408-ae07-6a87bc5989a6>
|
https://www.darganfodaddysgu.cymru/media/16232/graduate-teacher-programme-policy-priorities-statement-academic-year-2019_20-welsh.pdf
|
Y Rhaglen Athrawon Graddedig – Datganiad ar Bolisi a Blaenoriaethau Blwyddyn Academaidd 2019/20
Facebook/AddysgCymru
ISBN digidol 978 1 78964 794 5 © Hawlfraint y Goron Chwefror 2019 WG37120
Cynnwys
1. Trosolwg
1.1 Mae'r ddogfen hon yn amlinellu'r gofynion allweddol ar gyfer gweithredu'r cynllun Hyfforddi Athrawon ar sail Cyflogaeth o dan y Rhaglen Athrawon Graddedig yng Nghymru yn y flwyddyn academaidd 2019/20. Amlinella hefyd y blaenoriaethau polisi a'r gweithdrefnau y mae'n rhaid i ddarparwyr hyfforddiant cychwynnol athrawon (HCA) eu hystyried wrth reoli'r ddarpariaeth o dan y Rhaglen Athrawon Graddedig.
1.2 Mae Cynllun Hyfforddi Athrawon ar Sail Cyflogaeth 2019 (2019 Rhif 03) ("Cynllun 2019) yn nodi gofynion statudol y Rhaglen Athrawon Graddedig (RhAG) a'r Rhaglen Hyfforddiant Ychwanegol i Raddedigion (RhHYiR), ac yn nodi sut y mae'r rhaglen yn cael ei gweithredu yng Nghymru. Yn 2019/20, bydd y RhAG yn gweithredu ar y sail y blaenoriaethau polisi a'r gweithdrefnau a amlinellir isod.
1.3 Ar gyfer 2019/20, darparwyr achrededig hyfforddiant cychwynnol athrawon fydd yn gyfrifol am weithredu a gweinyddu'r RhAG, gan gydweithio'n agos ag arweinwyr y Consortia Rhanbarthol i nodi a diwallu anghenion recriwtio penodol a meysydd blaenoriaeth y gellir eu nodi o ran recriwtio o fewn eu rhanbarthau.
2. Statws
2.1 Mae'r ddogfen hon yn amlinellu'r blaenoriaethau polisi a'r gweithdrefnau yng Nghymru mewn perthynas â'r RhAG ar gyfer y flwyddyn academaidd 2019/20. Fe'i hystyrir yn ddatganiad polisi gan Lywodraeth Cymru ac amlinella nifer a chategorïau'r lleoedd RhAG sydd ar gael yn 2019/20, ynghyd â lefel y cyllid grant sydd ar gael. Mae'n pennu yn ogystal y grant hyfforddi a'r grant cyflog sy'n gysylltiedig â mathau penodol o leoedd, yn unol â pharagraffau 16 a 17 o Gynllun 2019.
3. Y lleoedd a gynigir yn 2019/20
3.1 Ar gyfer blwyddyn academaidd 2019/20 bydd y lleoedd RhAG canlynol ar gael i ysgolion drwy gyflwyno cais i'r darparwyr HCA ar gyfer lleoedd hyfforddi RhAG a fydd yn dechrau ar 1 Medi 2019 neu ar ôl hynny. Er bod y RhAG yn cael ei gweinyddu gan y darparwyr HCA, bydd yn ofynnol iddynt gydweithredu â'r Consortia Rhanbarthol er mwyn nodi a diwallu anghenion recriwtio lleol penodol a meysydd blaenoriaeth y gellir eu nodi o ran recriwtio o fewn eu rhanbarthau. Bydd y darparwyr HCA yn cadarnhau'r ceisiadau a gymeradwyir i ddechrau rhaglenni RhAG ym mis Medi 2019.1
(i) Uchafswm o 18 o leoedd ar gyfer ysgolion cynradd a gynhelir gyda grant hyfforddi o hyd at £4,500 tuag at gostau hyfforddi. Byddem yn rhagweld y bydd gan ymgeiswyr yn y categori hwn radd mewn pwnc sy'n berthnasol i saith maes dysgu'r Cyfnod Sylfaen, neu sy'n
1 Er mwyn nodi bod y lleoedd a neilltuir i bob darparwr HCA ym mhob categori yn gyfansymiau dangosol. Rhagwelir y bydd lleoedd yn cael eu trosglwyddo rhwng darparwyr a Chonsortia Rhanbarthol er mwyn sicrhau bod cynifer â phosibl o leoedd yn cael eu llenwi.
berthnasol i bwnc craidd, neu bwnc cysylltiedig nad yw'n bwnc craidd, a addysgir yng Nghyfnod Allweddol 2. 2
(ii) Uchafswm o 18 o leoedd ar gyfer ysgolion uwchradd a gynhelir i gefnogi athrawon newydd sy'n hyfforddi mewn ysgolion uwchradd lle bo blaenoriaeth o ran angen recriwtio wedi cael ei nodi o fewn y rhanbarth. Rhaid rhoi blaenoriaeth arbennig i bynciau blaenoriaeth dynodedig – sef mathemateg, ffiseg, cemeg, ieithoedd tramor modern, TGCh/Cyfrifiadureg a Chymraeg. Caiff y lleoedd hyn eu cefnogi gan grant hyfforddi o hyd at £4,500 tuag at gostau hyfforddi a chyfraniad grant cyflog o hyd at £14,500. Bydd darparwyr HCA yn rhoi ystyriaeth i flaenoriaethu ceisiadau cyfrwng Cymraeg ar gyfer unrhyw rai o'r pynciau â blaenoriaeth o ran recriwtio, os gellir dangos bod angen diwallu anghenion recriwtio yn lleol. Disgwylir y bydd gan ymgeiswyr yn y categori hwn radd mewn pwnc sydd â phernasedd o 50% o leiaf i'r pwnc arbenigol y maent yn dymuno ei addysgu.
(iii) Nifer o leoedd nas ariennir (dim mwy na 18) er mwyn mynd i'r afael â phrinder recriwtio a gofynion penodol ar gyfer:
(a) Athrawon cynradd neu uwchradd sydd â chymwysterau addysgu a gafwyd dramor (y tu allan i'r Ardal Economaidd Ewropeaidd [AEE] 3 neu'r Swistir), ond sydd heb SAC ac sydd wedi'u cyflogi mewn ysgol a gynhelir yng Nghymru ers o leiaf blwyddyn.
(b) Unigolion sydd â chymhwyster addysgu Addysg Bellach (AB), ond sydd heb SAC, ac sydd wedi'u cyflogi mewn ysgol a gynhelir ers o leiaf blwyddyn.
(c) Ymgeiswyr sy'n awyddus i hyfforddi ar gyfer addysgu pwnc galwedigaethol sy'n berthnasol i ddarparu cwricwlwm 14-19 lleol mewn ysgolion a gynhelir, lle nodwyd bod angen brys am athro cymwysedig. Yn dibynnu ar y galw rhanbarthol a nodwyd fel rhan o waith cynllunio'r gweithlu, byddem yn argymell yn gryf nad oes mwy na dau le fesul darparwr yn cael eu neilltuo i ymgeiswyr o dan y categori hwn, oni ellir dangos achos cryf dros angen lleol. Ni cheir defnyddio'r lleoedd hyn ond ar gyfer pynciau uwchradd nad ydynt ar gael drwy gyrsiau HCA sy'n cynnig SAC o dan ofal darparwyr HCA achrededig. Er mwyn bod yn gymwys o dan y categori hwn, rhaid bod y pwnc galwedigaethol wedi'i restru yng nghronfa ddata Cymwysterau Cymru, a rhaid iddo gyfrif am dros 50% o amserlen addysgu gyfan yr ymgeisydd.
2 Y pynciau craidd yng Nghyfnod Allweddol 2 yw mathemateg, gwyddoniaeth, Cymraeg neu Saesneg. Y pynciau nad ydynt yn bynciau craidd yw hanes, daearyddiaeth, TG, celf a dylunio, dylunio a thechnoleg, cerddoriaeth, addysg gorfforol a Chymraeg ail iaith.
3 Mae'r AEE yn cynnwys aelod-wladwriaethau'r Undeb Ewropeaidd, Norwy, Gwlad yr Iâ a Liechtenstein.
(d) Ni fydd grantiau hyfforddi na grantiau cyflog ar gael ar gyfer unrhyw leoedd a neilltuir o dan y categori nas ariennir yng nghategorïau (a) – (c) uchod. Bydd angen i'r darparwr HCA adennill yr holl gostau yn uniongyrchol oddi wrth yr ysgol.
4. Ceisiadau i'r RhAG
4.1 Mae'n rhaid i'r holl geisiadau gael eu cyflwyno i ddarparwr HCA. Bydd darparwyr HCA yn cydweithio â'r Consortia Rhanbarthol i ddefnyddio eu harbenigedd a'u gwybodaeth ranbarthol o ran nodi'r anghenion recriwtio a'r meysydd blaenoriaeth o ran recriwtio o fewn eu rhanbarthau, er mwyn nodi pa geisiadau i'w cefnogi o dan y RhAG. Bydd y darparwyr HCA yn pennu'r dyddiad cau ar gyfer derbyn ceisiadau ac yn sicrhau bod yr holl ddatganiadau a gwiriadau diogelu angenrheidiol wedi cael eu gwneud. Bydd y darparwyr HCA yn gweithio gyda'r Consortia Rhanbarthol ac ysgolion i lunio (lle y bo'n briodol) a monitro cynlluniau hyfforddi'r hyfforddeion, a ddylai fynd i'r afael yn benodol â gofynion hyfforddi'r hyfforddai unigol a hyd priodol y cynllun hyfforddi. Bydd darparwyr HCA yn cynnal yr asesiad terfynol yn unol â'r Safonau SAC ac yn hysbysu Cyngor y Gweithlu Addysg.
4.2 Bydd darparwyr HCA yn gyfrifol am ymateb i ymholiadau ynghylch eu meini prawf cymhwyso, gan gynnwys cydweddoldeb cymwysterau gradd ymgeiswyr.
4.3 Rhagwelir y bydd y darparwyr HCA yn cydweithio'n agos â'r Consortia Rhanbarthol i ystyried y nifer o leoedd a fydd yn ofynnol o dan bob categori, yn dibynnu ar ganlyniadau gwaith rhanbarthol cynllunio'r gweithlu sydd wedi'i wneud. Os gallai galw gynyddu o fewn rhanbarth am gategori penodol o fewn cyfanswm cyffredinol y lleoedd a ganiateir, gall darparwyr HCA drosglwyddo niferoedd rhwng darparwyr HCA eraill er mwyn bodloni'r galw hwn, cyn belled â'u bod o fewn y niferoedd cyffredinol a ddyrennir i bob categori.
4.4 Dylid nodi y croesewir ceisiadau gan ysgolion yn y sector cyfrwng Cymraeg yn arbennig. O ran y lleoedd uwchradd, wrth ystyried cymeradwyo rhaglenni rhaid rhoi blaenoriaeth arbennig i'r rhai sydd yn y pynciau blaenoriaeth dynodedig – mathemateg, ffiseg, cemeg ieithoedd tramor modern, Cyfrifiadureg a Chymraeg – er mwyn cefnogi blaenoriaethau recriwtio ehangach Llywodraeth Cymru.
4.5 Ni fydd cyfyngiad ar uchafswm nifer y ceisiadau y caiff unrhyw ysgol unigol eu cyflwyno yn ystod 2019/20, ond bydd angen i ddarparwyr HCA a Chonsortia Rhanbarthol ystyried yn ofalus effaith lleoli mwy nag un hyfforddai RhAG o fewn un ysgol ar eu gwaith cyffredinol o ran modelu'r gweithlu ac ar yr ysgol ei hun.
4.6 Bydd copi o'r Datganiad hwn yn ymddangos ar wefan Llywodraeth Cymru, ynghyd â manylion cyswllt y darparwyr HCA sy'n gysylltiedig â phrosesau ymgeisio'r RhAG.
5. Y grantiau hyfforddi a'r grantiau cyflog sydd ar gael
5.1 Mae grantiau hyfforddi yn 2019/20 ar gael i ddarparwyr HCA sy'n darparu hyfforddiant at ddibenion y RhAG, er mwyn talu costau'r hyfforddiant hwnnw'n llwyr neu'n rhannol. Nid yw grantiau hyfforddi ond ar gael ar gyfer y lleoedd RhAG a restrir ym mharagraffau 3.1(i) a 3.1(ii).
5.2 Caiff y grant hyfforddi ei dalu gan Lywodraeth Cymru i'r darparwr HCA, a fydd yn gyfrifol am ddarparu'r cyllid hwnnw i'r ysgolion dan sylw.
5.3 Mae lefelau'r grant hyfforddi o £4,500 yn seiliedig ar hyfforddai sy'n hyfforddi am flwyddyn gyfan, yn llawn amser, mewn ysgol. Telir pro rata am raglenni byrrach. Caiff rhaglenni lle y mae hyfforddai yn cael ei gyflogi'n rhan-amser eu hariannu ar gyfradd gyfatebol, pro rata. Gall Llywodraeth Cymru ei gwneud yn ofynnol i ddarparwr HCA ad-dalu rhan o unrhyw grant hyfforddi neu'r cyfan ohono os bydd y cyfnod o hyfforddiant, am ba bynnag reswm, yn fyrrach na'r cyfnod hyfforddi a bennwyd pan ddyfarnwyd y grant. Y swm y bydd gofyn ei ad-dalu am unrhyw grant a ddarparwyd fydd unrhyw arian grant nad oedd wedi'i ddefnyddio pan ddaeth yr hyfforddiant i ben.
5.4 Mae grantiau cyflog ar gael yn 2019/20 ar gyfer ysgolion uwchradd a gynhelir sy'n cynnig lleoedd RhAG. Maent yn gyfraniad tuag at gostau cyflogi unigolion ar y lleoedd hynny i'r ysgol. Nid eu bwriad yw talu'r holl gostau cysylltiedig ac nid ydynt yn daliad ar gyfer yr unigolyn dan sylw. Wrth ystyried pa leoedd i'w cefnogi yn y categori hwn, rhaid rhoi blaenoriaeth arbennig i geisiadau sydd yn y pynciau blaenoriaeth dynodedig – mathemateg, ffiseg, cemeg, ieithoedd tramor modern, Cyfrifiadureg a Chymraeg – er mwyn cefnogi blaenoriaethau recriwtio ehangach Llywodraeth Cymru.
5.5 Mae lefelau'r grant cyflog o £14,500 yn seiliedig ar hyfforddai sy'n hyfforddi am flwyddyn gyfan, yn llawn amser, mewn ysgol. Caiff rhaglenni byrrach neu raglenni lle y caiff hyfforddai ei gyflogi'n rhan-amser eu hariannu ar sail pro rata.
5.6 Gall Llywodraeth Cymru ei gwneud yn ofynnol i ddarparwr HCA ad-dalu rhan o unrhyw grant cyflog neu'r cyfan ohono os bydd y cyfnod o hyfforddi, am ba bynnag reswm, yn fyrrach na'r cyfnod hyfforddi a bennwyd pan ddyfarnwyd y grant. Bydd y swm y bydd gofyn ei ad-dalu am unrhyw grant cyflog a ddarparwyd yn gymesur â'r ganran o hyd y rhaglen hyfforddi wreiddiol nas dilynwyd. O dan amgylchiadau o'r fath byddai angen i ddarparwyr HCA geisio adennill swm cyfatebol oddi wrth yr ysgolion dan sylw.
6. Nodiadau ynghylch dyletswyddau ysgolion i gyflogi hyfforddeion
6.1 Mae'n rhaid i bob ysgol a gynhelir sy'n cyflogi athrawon ar le hyfforddi RhAG dalu cyflog i'r hyfforddai ynghyd ag unrhyw gostau eraill fel y'u hamlinellir yn Nogfen Tâl ac Amodau Athrawon, ar bwynt 1 neu uwch ar
raddfa gyflog athrawon heb gymhwyso, a chydymffurfio ag unrhyw ofynion a deddfwriaeth eraill ynghylch cyflogaeth sydd mewn grym ar hyn o bryd. Rhaid i'r ysgolion a'r Consortia ymrwymo i hyn ar adeg cyflwyno'r cais.
6.2 Mae gofyn i'r darparwyr HCA wirio statws cyflogaeth yr holl hyfforddeion sydd ar y rhaglen cyn cymeradwyo rhaglen hyfforddi, er mwyn sicrhau bod yr ymgeisydd yn cael ei gyflogi'n uniongyrchol gan yr ysgol. Mae'r gofyniad hwn yn berthnasol i bob lle hyfforddi, pa un a yw'n cael ei ariannu gan grant ai peidio. Dylai'r gymeradwyaeth gael ei dal yn ôl neu'i thynnu'n ôl os na chydymffurfir â'r gofyniad hwn. Ni ddylai ceisiadau gan ymgeiswyr sy'n eu hariannu eu hunain gael eu hystyried ar unrhyw gyfrif.
6.3 Bydd angen cymorth ychwanegol, arweiniad a chynllun hyfforddi trefnus ar unigolion wrth iddynt hyfforddi fel y gallant fodloni Safonau'r SAC ar ddiwedd eu rhaglen hyfforddi. Mae'n rhaid i drefniadau gweithio'r hyfforddeion roi cyfle iddynt fodloni'r Safonau SAC ynghyd â gofynion Cynllun 2019.
6.4 Mae'n rhaid i ysgolion gyflogi hyfforddeion a all addysgu pynciau y mae ganddynt gymwysterau addas ar eu cyfer ac a addysgir fel rhan o'r cwricwlwm cenedlaethol neu ar lefel arholiadau cyhoeddus.
7. Gofynion o dan Gynllun 2019
7.1 Mae'r gofynion statudol ar gyfer darparu cyrsiau HCA mewn sefydliadau addysg uwch yn pennu bod yn rhaid i bob athro neu athrawes dan hyfforddiant ennill profiad mewn o leiaf ddwy ysgol fel rhan o'u lleoliadau addysgu ymarferol. Mae hyn yn llai syml i hyfforddeion ar gyrsiau hyfforddi athrawon ar sail cyflogaeth, gan y cânt eu cyflogi fel athrawon gan ysgol. Serch hynny, gellid ystyried defnyddio ysgolion eraill, er enghraifft, neu dreulio amser mewn ysgolion o fewn y clwstwr o ysgolion a ffurfiwyd neu yn yr ysgolion arweiniol. Mae'n bosibl y byddai ysgolion â chefndir economaidd-gymdeithasol gwahanol i'r ysgol hyfforddi, ysgolion cynradd neu uwchradd sy'n bwydo'r ysgol hyfforddi, neu unrhyw brofiad arall mewn ysgol sy'n briodol ym marn yr ysgol arweiniol neu'r Consortia mewn cydweithrediad â'r darparwr HCA, a fyddai'n fuddiol i ddatblygiad cyffredinol hyfforddai, hefyd yn briodol. Argymhellir bod y cyfnod hwn yn para o leiaf 10 diwrnod er mwyn sicrhau'r effaith orau bosibl i'r hyfforddai.
7.2 Er mwyn cysylltu hyfforddeion â'r gymuned HCA ehangach, mae gofyniad sy'n pennu y dylid ymgymryd ag o leiaf 10 diwrnod o hyfforddiant y flwyddyn o dan arweiniad Prifysgol. Gallai'r hyfforddiant hwn gael ei ddarparu mewn prifysgol neu leoliad arall sy'n galluogi hyfforddeion i ryngweithio a chwrdd â hyfforddeion eraill sydd ar gynlluniau hyfforddi athrawon ar sail cyflogaeth, neu â myfyrwyr ar gyrsiau HCA prif ffrwd. Byddai hyn yn galluogi hyfforddeion, er enghraifft, i fynychu darlithoedd ar addysgeg neu ddarlithoedd yn ymwneud â gwella gwybodaeth am bynciau gyda myfyrwyr sydd ar gyrsiau HCA prif ffrwd neu sesiynau grŵp dan arweiniad tiwtor gyda hyfforddeion eraill ar gynlluniau hyfforddi athrawon ar sail cyflogaeth.
7.3 Mae gofyn hefyd i hyfforddeion gwblhau o leiaf 50 o ddyddiau o hyfforddiant mewn blwyddyn (pro rata) mewn ysgol, sy'n cynnwys lleoliad gwaith mewn ysgol(ion) arall/eraill, er mwyn bod yn gwbl ar wahân i amserlen addysgu'r hyfforddai.
8. Rhifedd a llythrennedd
8.1 Dylai darparwyr HCA sicrhau y caiff pob hyfforddai sy'n dechrau ar RhAG ei asesu i weld bod ganddo sgiliau personol ymarferol mewn llythrennedd a rhifedd y gellir eu defnyddio mewn cyd-destun addysgu proffesiynol. Isafswm y gofynion mynediad ar gyfer pob rhaglen HCA, gan gynnwys llwybrau sy'n seiliedig ar gyflogaeth, yw gradd B TGAU neu'n uwch (neu gymhwyster cyfatebol) mewn Saesneg Iaith, Llenyddiaeth Saesneg, Cymraeg Iaith neu Lenyddiaeth Cymraeg. Os bydd cymhwyster cyfwerth â gradd B yn cael ei gyflawni mewn Llenyddiaeth Saesneg neu Lenyddiaeth Cymraeg, rhaid cyflawni o leiaf gradd C yn yr arholiad TGAU cyfatebol mewn Saesneg Iaith neu Gymraeg Iaith (Gyntaf). Mae hefyd yn ofynnol gyflawni gradd B TGAU neu'n uwch (neu gymhwyster cyfatebol) mewn mathemateg.
8.2 Dylai darparwyr HCA hefyd sicrhau y caiff sgiliau personol hyfforddeion mewn llythrennedd a rhifedd eu hasesu'n rheolaidd a chywir drwy gydol eu rhaglen hyfforddi. Pan gaiff yr hyfforddai ei asesu i weld ei fod wedi cyrraedd y Safonau SAC, dylid cadarnhau bod yr hyfforddai yn parhau i gyrraedd y safon a nodwyd ym mharagraff 8.1.
8.3 Dylai ysgolion, Consortia a darparwyr HCA sicrhau bod yr hyfforddeion yn cael hyfforddiant ar addysgu rhifedd a llythrennedd sy'n briodol i'r cam a'r pwnc sy'n cael ei astudio a bod hynny'n rhan annatod o'u rhaglen hyfforddi.
9. Hyfforddi'n rhan-amser
9.1 Wrth ystyried y cynllun hyfforddi ar gyfer hyfforddai rhan-amser, dylai ysgolion, Consortia a darparwyr HCA sicrhau y bydd yr hyfforddai yn cael cyfleoedd i chwarae rhan yr un mor llawn â hyfforddai amser llawn ymhob agwedd ar waith yr ysgol. Rhagwelir y bydd hyfforddeion rhan-amser yn gallu ennill yr un faint o brofiad yn yr ystafell ddosbarth, ynghyd â hyfforddiant arall, â hyfforddai cyfatebol llawn amser.
9.2 Nid yw'n debygol y bydd y rhai sy'n gweithio am lai na 60% o'r wythnos ysgol, beth bynnag fo eu profiad blaenorol o addysgu, yn gallu cyflawni SAC yn yr un cyfnod â'r rhai sy'n gweithio'n llawn amser. O'r herwydd gellir ystyried ceisiadau am raglenni hirach i athrawon rhan-amser.
10. Cyfyngiadau ynghylch dilyn y RhAG
10.1 Mewn amgylchiadau eithriadol, mae'n bosibl i berson ymuno â'r RhAG fel athro neu athrawes anghenion arbennig. Wrth benderfynu a ellir ystyried cais RhAG gan ysgol anghenion arbennig, rhaid i'r darparwr HCA
a'r Consortia wybod i sicrwydd bod yr ysgol yn cyflwyno'r cwricwlwm llawn ar draws y ddau gyfnod i ddysgwyr sy'n berthnasol i'r cam astudio y byddai'r hyfforddai'n ei addysgu.
10.2 Byddai'n ofynnol i'r ymgeisydd a'r ysgol sy'n cefnogi fodloni'r holl ofynion mynediad eraill gan gynnwys mynychu hyfforddiant dan arweiniad prifysgol a dilyn peth hyfforddiant mewn ail ysgol brif ffrwd. Caiff y penderfyniad ynghylch cefnogi cais ei wneud yn gyfan gwbl yn ôl disgresiwn y Consortia Rhanbarthol a'r darparwr HCA mewn cydweithrediad, yn dibynnu ar y flaenoriaeth recriwtio a nodwyd gan y Consortia.
10.3 Ni all hyfforddi mewn Uned Cyfeirio Disgyblion na sefydliad Addysg Bellach fod yn rhan o raglen hyfforddi a gymeradwyir.
Tîm Addysg Gychwynnol Athrawon Yr Is-adran Addysgeg, Arweinyddiaeth a Dysgu Proffesiynol Chwefror 2019
ADDYSG, CYMRU
2019 RHIF: 03
Cynllun Hyfforddi Athrawon ar sail Cyflogaeth 2019 ("Cynllun 2019")
Y Cefndir
1. Mae rheoliad 8 o Reoliadau Cymwysterau Athrawon Ysgol (Cymru) 2012 1 ("Rheoliadau 2012") yn gwneud darpariaeth i Weinidogion Cymru sefydlu cynllun hyfforddi athrawon ar sail cyflogaeth a fydd yn galluogi unigolion sy'n cael eu cyflogi, neu sydd wedi'u cyflogi mewn ysgol neu sefydliad addysg arall (ar wahân i uned cyfeirio disgyblion) i ddod yn athrawon cymwysedig.
2. Mae gan Weinidogion Cymru bwerau i roi cymorth ariannol o dan adrannau 14-17 o Ddeddf Addysg 2002 at nifer o ddibenion a amlinellir yn adran 14. Mae'r dibenion penodol hynny'n cynnwys hyrwyddo recriwtio neu gadw athrawon neu staff heblaw athrawon, a darparu unrhyw fath o hyfforddiant i athrawon neu staff heblaw athrawon, a thalu am fuddion eraill neu eu darparu i athrawon neu staff heblaw athrawon. Mae'r grantiau a gaiff eu talu o dan Gynllun 2019 yn cael eu gwneud wrth arfer y pwerau hynny.
3. Mae gan Weinidogion Cymru ddyletswydd hefyd o dan adran 10 o Ddeddf Addysg 1996 ("Deddf 1996") i hyrwyddo addysg pobl Cymru, ac o dan adran 11, i arfer eu pwerau mewn perthynas â chyrff a ariennir yn gyhoeddus sydd â chyfrifoldeb dros sicrhau darpariaeth addysg gynradd, uwchradd a phellach i hyrwyddo addysg o'r fath. Rhaid i Weinidogion Cymru arfer eu pwerau er mwyn gwella safonau, annog amrywiaeth a chynyddu'r dewis. Wrth ymgymryd â'r dyletswyddau hynny, mae adran 84A o Ddeddf Addysg 2005 yn gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i wneud y trefniadau hynny y maent yn ystyried y byddai o fantais iddynt eu gwneud er mwyn sicrhau cyfleusterau i hyfforddi athrawon ar gyfer ysgolion a gynhelir.
4. Mae'n bosibl y bydd Gweinidogion Cymru yn cyhoeddi canllawiau ar wahân o dan reoliad 8(5) o Reoliadau 2012 a dylai'r rheini sy'n arfer unrhyw swyddogaeth o dan Gynllun 2019 roi ystyriaeth i'r canllawiau hynny.
Crynodeb o'r Cynllun
5. Mae Cynllun 2019 yn nodi gofynion y Rhaglen Athrawon Graddedig (RhAG), y Rhaglen Hyfforddiant Ychwanegol i Raddedigion (RhHYR) a'r Rhaglen Athrawon Cofrestredig (RhAC) (gyda'i gilydd fe'u gelwir yn "y rhaglenni"). Mae'n nodi hefyd sut y mae'r RhAG, y RhHYR a'r RhAC i'w gweithredu yng Nghymru. Mae'n nodi cwmpas y RhAG, y RhHYR a'r RhAC a manylion y gofynion cymhwysedd ar gyfer yr unigolion hynny sy'n dymuno dilyn llwybr i addysgu sy'n seiliedig ar gyflogaeth.
1 O.S. 2012/724 – Rheoliadau Cymwysterau Athrawon Ysgol (Cymru) 2012
6. Ni fydd arian ar gael ar gyfer y RhAG os nad yw Gweinidogion Cymru wedi cyhoeddi unrhyw dargedau derbyn ar gyfer y rhaglen honno yn unol â darpariaethau Cynllun 2019. Dim ond os yw Gweinidogion Cymru yn rhoi targedau derbyn iddynt yn unol â darpariaethau Cynllun 2019 y caiff darparwyr Addysg Gychwynnol i Athrawon (AGA) yng Nghymru weithredu'r RhAG .
7. Bydd Cynllun 2019 yn dod i rym ar gyfer rhaglenni'r RhAG lle mae'r cyfnod hyfforddi'n dechrau ar 1 Medi 2019 neu ar ôl hynny, ac ar gyfer rhaglenni'r RhHYR lle mae'r cyfnod hyfforddi'n dechrau ar 1 Mehefin 2019 neu ar ôl hynny.
8. Mae Cynllun 2019 yn disodli Cynllun Hyfforddi Athrawon ar Sail Cyflogaeth 2015 (2015 Rhif 01) ("Cynllun 2015"). Mae'r trefniadau trosiannol sydd wedi'u hamlinellu ym mharagraff 62 yn golygu y bydd darpariaethau Cynllun 2015 yn parhau i fod yn gymwys yn achos rhaglenni'r RhAG a ddechreuodd cyn 1 Medi 2019.
Dehongli
9. Ac eithrio lle mae'r cyd-destun yn mynnu fel arall, at ddibenion y ddogfen hon:-
Ystyr "rhaglen AGA achrededig" yw rhaglen sydd wedi'i hachredu gan Fwrdd Achredu Addysg Athrawon Cyngor y Gweithlu Addysg 2 a sefydlwyd yn unol â rheoliad 5 o Reoliadau Cyngor y Gweithlu Addysg (Achredu Hyfforddiant Cychwynnol Athrawon) (Cymru) 2017;
Ystyr "darparwr hyfforddiant AGA yn Lloegr" yw sefydliad sydd wedi'i achredu yn ddarparwr cyrsiau neu raglenni AGA yn Lloegr o dan reoliadau a wnaed mewn perthynas â Lloegr ac sydd o bryd i'w gilydd mewn grym o dan adran 132 o Ddeddf Addysg 2002 3 ;
Ystyr "sefydliad cymeradwy" yw corff a gontractiwyd neu a ariannwyd gan Lywodraeth Cymru i drefnu a gweithredu'r RhHYR;
Ystyr "cyflogaeth" yw cyflogaeth o dan gontract cyflogaeth, neu dalu person i ddarparu gwasanaethau heb fod o dan gontract cyflogaeth, a dylid dehongli cyfeiriadau at fod yn gyflogedig yn unol â hynny;
Ystyr "darparwr AGA ar sail cyflogaeth" yw darparwr rhaglen AGA sydd wedi'i hachredu, neu bartneriaeth weinyddol o sefydliadau o'r fath, y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi targed derbyn iddynt ar gyfer unrhyw raglen o dan Cynllun 2019;
Ystyr "cynllun hyfforddi athrawon ar sail cyflogaeth" yw'r cynllun y cyfeirir ato yn rheoliad 8 o Reoliadau 2012;
2 Cyfeirir ati yn Rheoliadau Cyngor y Gweithlu Addysg (Achredu Hyfforddiant Cychwynnol Athrawon) (Cymru) 2017 (O.S. 2017/165) yn achrediad pwyllgor hyfforddiant cychwynnol athrawon ysgol.
3 Ar hyn o bryd, Rheoliadau Addysg (Cymwysterau Athrawon Ysgol) (Lloegr) 2003 (O.S. 2003/1662), fel y'u diwygiwyd, O.S. 2007/2782, 2009/3156 a 2010/1172
"Ystyr "cynllun hyfforddi unigol" yw cynllun hyfforddi penodol sydd wedi'i lunio gan ddarparwr AGA ar sail cyflogaeth ac sy'n rhan o raglen hyfforddi ar sail cyflogaeth o dan Gynllun 2019;
Ystyr "ysgol" yw ysgol a gynhelir gan awdurdod lleol (heblaw uned cyfeirio disgyblion) neu ysgol arbennig nad yw'n cael ei chynnal felly neu ysgol annibynnol;
Ystyr "safonau penodedig" yw'r safonau sy'n gymwys adeg yr asesiad ac y mae Gweinidogion Cymru wedi pennu mai hwy yw'r safonau sy'n ofynnol gan unigolion sydd am fod yn athrawon cymwysedig 4 ;
Ystyr "addysgu" yw cyflawni gwaith o unrhyw fath sydd wedi ei benodi gan reoliadau a wnaed o dan adran 14 o Ddeddf Addysg (Cymru) 2014 5 a dylid dehongli "addysgu" yn unol â hynny;
Ystyr "sefydliad yn y Deyrnas Unedig" yw sefydliad a sefydlwyd yn y Deyrnas Unedig heblaw sefydliad y mae ei brif sefydliad y tu allan i'r Deyrnas Unedig, neu sy'n gysylltiedig â sefydliad o'r fath, neu sy'n rhan o sefydliad o'r fath.
Y Rhaglenni
10. Mae Cynllun 2019 yn cynnwys rhaglenni hyfforddi sy'n anelu at alluogi unigolion sy'n cael eu cyflogi, neu sydd wedi cael eu cyflogi mewn ysgol i ddod yn athrawon cymwysedig.
11. Mae'r RhAG yn llwybr ar sail cyflogaeth i unigolyn ddod yn athro cymwysedig o dan reoliad 5 o Reoliadau 2012 ac i ennill Statws Athro Cymwysedig (SAC). O dan y rhaglen hon, caiff graddedigion nad oes ganddynt SAC ymgymryd â chyfnod hyfforddi drwy ddarparwr AGA ar sail cyflogaeth at ddibenion y RhAG fel rhan o Gynllun 2019, fel y bo modd eu cyflogi i addysgu mewn ysgol tra byddant yn dilyn rhaglen hyfforddi sydd wedi'i chymeradwyo ac y bwriedir iddi eu galluogi i fodloni'r safonau penodedig.
12. Mae'r RhHYR yn llwybr i unigolyn ddod yn athro cymwysedig o dan reoliad 5 o Reoliadau 2012 ac ennill SAC sy'n cyfuno hyfforddiant ar sail cyflogaeth â chyfnod o hyfforddiant ychwanegol cyn cyflogaeth. O dan y rhaglen hon, caiff graddedigion nad oes ganddynt SAC ymgymryd â hyfforddiant at ddibenion y RhHYR fel rhan o Gynllun 2019 er mwyn iddynt fedru bodloni'r safonau penodedig. Gallai'r hyfforddiant gynnwys cyfres o hyfforddiant cychwynnol cyn cyflogaeth i'w ddilyn gan gyfnod o hyfforddiant ar sail cyflogaeth mewn ysgol wrth ddilyn rhaglen hyfforddi sydd wedi'i chymeradwyo.
13. Gall sefydliad cymeradwy drefnu a gweithredu'r RhHYR, ond rhaid i ddarparwr rhaglen AGA achrededig roi'r hyfforddiant ar sail cyflogaeth. Yn achos y gyfres o hyfforddiant cychwynnol cyn cyflogaeth yn unig, gall
4 Ar hyn o bryd, Rheoliadau Cymwysterau Athrawon Ysgol (Cymru) 2012 (2012 Rhif 724)
5 Ar hyn o bryd, Rheoliadau Addysg (Cymwysterau Athrawon Ysgol) (Lloegr) 2003 (O.S. 2003/1662) fel y'u diwygiwyd gan, O.S. 2007/2782, 2009/3156, 2010/1172, O.S. 2012/431, O.S. 2012/1736 ac O.S. 2014/2697
darparwr AGA achrededig yn Lloegr roi'r hyfforddiant ar y cyd â darparwr AGA achrededig.
14. Nid yw unigolion sy'n ymgymryd â hyfforddiant at ddibenion y RhAG neu'r RhHYR fel rhan o'r cynllun hyfforddi athrawon ar sail cyflogaeth yn athrawon cymwysedig. Er hynny, gallant addysgu mewn ysgol yn unol â darpariaethau paragraff 7 Atodlen 3 i Reoliadau Cyngor y Gweithlu Addysg (Prif Swyddogaethau) (Cymru) 2015.
15. Dim ond os rhoddir targedau derbyn iddynt gan Lywodraeth Cymru yn unol â'r darpariaethau ym mharagraff 16 isod y caiff darparwyr AGA achrededig yng Nghymru weithredu'r RhAG.
Gweinyddu'r RhAG
16. Caiff Gweinidogion Cymru bennu targedau derbyn ar gyfer y RhAG ar gyfer blynyddoedd academaidd penodedig a bydd y targedau hyn yn cael eu rhoi'n uniongyrchol i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth yng Nghymru. Fel rhan o'r broses hysbysu hon, bydd Gweinidogion Cymru yn cyhoeddi datganiad blynyddol ar bolisïau a blaenoriaethau o dan reoliad 8(5) o Reoliadau 2012, a fydd yn nodi'r meysydd polisi hynny a fydd yn cael blaenoriaeth ac y bydd yn ofynnol i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth ganolbwyntio arnynt ar gyfer y blynyddoedd academaidd penodedig, a hynny o ran y niferoedd a ddynodwyd iddynt o dan y targed derbyn ac o ran yr adnoddau sydd ganddynt.
17. Bydd y datganiad blynyddol ar bolisïau a blaenoriaethau hefyd yn nodi unrhyw arian grant a allai fod ar gael o dan delerau paragraffau 34-41 i gefnogi'r RhAG lle bydd targedau derbyn yn cael eu pennu ar gyfer y rhaglenni hynny ar gyfer y blynyddoedd academaidd penodedig.
Dyletswyddau darparwyr AGA ar sail cyflogaeth mewn perthynas â'r RhAG
18. Rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth yng Nghymru:-
(a) farchnata, rhoi cyhoeddusrwydd a gweithredu'r RhAG yn unol â datganiad blynyddol Gweinidogion Cymru am y polisi a'r blaenoriaethau;
(b) ystyried ceisiadau am leoedd o dan Gynllun 2015 yn unol â'r gofynion mynediad (paragraffau EBR1.1 i EBR1.6 o Atodiad A) a phenderfynu a yw unigolion yn addas i hyfforddi fel athro drwy'r RhAG;
(c) llunio a darparu cynllun hyfforddi ar gyfer hyfforddeion RhAG a thrafod gyda'r ysgolion sy'n cyflogi'r hyfforddeion bob agwedd ar yr hyfforddiant y mae ei angen er mwyn galluogi hyfforddeion i fodloni'r safonau penodedig;
(d) trefnu bod yr hyfforddeion yn cael eu hasesu yn unol â'r safonau penodedig gan ddefnyddio'r un trefniadau asesu ag sy'n cael eu defnyddio ar gyfer y rheini sy'n dilyn cyrsiau AGA;
(e) bod yn gyfrifol am bob agwedd ar weinyddu a darparu Cynllun 2019 o fewn y gofynion a bennir yn y datganiad blynyddol ar bolisïau a blaenoriaethau, gan gynnwys y trefniadau ar gyfer dewis hyfforddeion ar gyfer y lleoedd sydd ar gael; rheoli'r prosesau apelio; gwneud y trefniadau angenrheidiol i dalu'r ysgolion sy'n cymryd rhan; a monitro cynnydd yr hyfforddeion.
19. Cyn y caiff unigolyn ei dderbyn ar y RhAG, rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth sicrhau bod y darpar hyfforddeion yn bodloni'r holl ofynion mynediad a amlinellir ym mharagraffau EBR1.1 i EBR1.6 o Atodiad A 6 . Rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth yng Nghymru hefyd sicrhau bod:-
(a) systemau priodol ar gael i ofyn am wybodaeth ynghylch a oes gan ddarpar hyfforddeion gefndir troseddol a allai eu hatal rhag gweithio gyda phlant neu unigolion ifanc (neu a allai olygu eu bod yn anaddas i weithio gyda hwy), neu fel athro neu athrawes; a sicrhau nad yw'r darpar hyfforddeion wedi cael eu heithrio rhag addysgu neu weithio gyda phlant yn y gorffennol;
(b) pob ymgeisydd a dderbyniwyd ar y RhAG, fel rhan o'r gweithdrefnau dethol, wedi cael cyfweliad priodol.
20. Rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth fodloni:-
(a) y gofynion hyfforddi ac asesu a nodir ym mharagraffau EBR2.1 i EBR2.9 o Atodiad A;
(b) y gofynion ynghylch rheoli'r bartneriaeth hyfforddi athrawon ar sail cyflogaeth a amlinellir ym mharagraffau EBR3.1 i EBR3.3 o Atodiad A;
(c) y gofynion ynglŷn â sicrhau ansawdd a nodir ym mharagraffau EBR4.1 i EBR4.5 o Atodiad A.
21. Rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth wneud trefniadau ag ysgol(ion) addas er mwyn cadarnhau lleoliadau ar gyfer hyfforddeion a sicrhau y gall yr ysgol(ion), gydol y rhaglen RhAG, ac yn ystod unrhyw ran ohoni, ddarparu'r hyn sydd ei angen er mwyn galluogi hyfforddeion i ddangos eu bod yn bodloni'r safonau penodedig. 7 Drwy wneud hyn, rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth sicrhau nad oes mwy na thri hyfforddai yn cael eu lleoli mewn unrhyw un ysgol yn ystod un flwyddyn academaidd.
22. Rhaid i'r darparwr AGA ar sail cyflogaeth, ar ôl archwilio sgiliau ac asesu anghenion yr hyfforddai, bennu manylion penodol yr hyfforddiant sydd i'w ddarparu i'r hyfforddai ynghyd â hyd y cyfnod arfaethedig o hyfforddiant. Bydd gofyn nodi'r manylion hyn mewn cynllun hyfforddi unigol y cytunir arno'n ffurfiol â'r ysgol lle y bydd yr hyfforddai yn derbyn ei hyfforddiant a chyda'r hyfforddai.
6 Mae'r gofynion o ran mynediad a dethol yr hyfforddeion yn safonau gofynnol. Gall fod gan ddarparwyr HCA ar sail cyflogaeth unigol feini prawf ychwanegol y byddant yn dymuno eu defnyddio a gallant wneud hynny ar yr amod bod y safonau gofynnol yn cael eu bodloni.
7 Nid oes yn rhaid i ddarparwyr HCA ar sail cyflogaeth drefnu ysgolion penodol ar gyfer hyfforddeion RhAG. Dylai darpar hyfforddeion RhAG ddod o hyd i ysgol sy'n barod i'w cyflogi a'u cefnogi gydol eu hyfforddiant.
23. Rhaid i hyd y cyfnod arfaethedig o hyfforddiant gyd-fynd ag anghenion yr hyfforddai o ran profiad ymarferol o addysgu a hyfforddiant. O ran ceisiadau cyntaf, lle y caiff hyfforddai ei gyflogi'n amser llawn, ni all y cyfnod arfaethedig o hyfforddiant fod yn llai na thri mis (neu un tymor academaidd) nac yn hwy nag un flwyddyn academaidd. Rhaid i'r darparwr AGA ar sail cyflogaeth oruchwylio'r modd y caiff y cynllun hyfforddi unigol ei weithredu.
24. Rhaid i'r darparwr AGA ar sail cyflogaeth fodloni'r gofynion lleiaf o ran amser hyfforddi mewn ysgolion a hyfforddiant a arweinir gan brifysgol fel y'u nodwyd ym mharagraff EBR 2.6 o Atodiad A. O ran rhaglenni hyfforddiant sy'n llai nag un flwyddyn academaidd o hyd, bydd y cyfnod o hyfforddiant a arweinir gan brifysgol a'r cyfnod mewn ail ysgol a/neu ysgol(ion) arall/eraill yn cael eu trefnu ar sail pro rata, gan ddibynnu ar anghenion yr hyfforddai ac anghenion yr ysgol.
Gofynion cyffredinol y RhAG
(i) darparu hyfforddiant
25. Rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth sicrhau bod yr hyfforddai, yn ystod y cyfnod o hyfforddiant ar sail cyflogaeth, yn cael yr hyfforddiant y cytunwyd arno yn y cynllun hyfforddi unigol y cyfeirir ato ym mharagraff 22.
26. Rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth wneud trefniadau er mwyn sicrhau y gall hyfforddeion dderbyn yr hyfforddiant angenrheidiol mewn ysgol arall, os oes angen, er mwyn eu galluogi i fodloni'r safonau penodedig, mewn achosion lle:-
(a) nid yw'r hyfforddiant yn cael ei ddarparu gan ysgol yn unol â'r hyn y cytunwyd arno mewn cynllun hyfforddi unigol (am ba bynnag reswm) ac nid yw'n bosibl datrys y sefyllfa mewn modd boddhaol;
(b) mae ysgol yn cau; neu
(c) mae ysgol yn newid ei chategori.
(ii) terfynu rhaglen hyfforddi yn gynnar
27. Bydd rhaglen hyfforddi o dan y RhAG yn dod i ben cyn i'r cynllun hyfforddi unigol y cyfeirir ato ym mharagraff 22 gael ei gwblhau neu cyn i asesiad gael ei wneud o dan ddarpariaethau paragraff 31:
(a) os bydd hyfforddai yn tynnu'n ôl o'r RhAG , boed oherwydd salwch, beichiogrwydd neu fel arall; neu
(b) os bydd yr hyfforddai'n peidio â chael ei gyflogi gan yr ysgol neu'r awdurdod lleol a oedd yn ei gyflogi ar ddechrau'r cynllun hyfforddi unigol y cyfeirir ato ym mharagraff 22:-
(i) os yw hynny'n digwydd oherwydd newid categori ysgol neu ysgolion (yn ôl fel y digwydd) lle mae'n cael ei gyflogi i fath arall o ysgol neu ysgolion, neu
(ii) os yw ysgol neu ysgolion (yn ôl fel y digwydd) lle y cânt eu cyflogi yn cau, neu
(iii) os awdurdod lleol yng Nghymru oedd y cyflogwr a bod yr hyfforddai, yn union ar ôl peidio â chael ei gyflogi gan yr
awdurdod hwnnw, yn cael ei gyflogi gan awdurdod lleol arall yng Nghymru; neu
(c) os nad yw'r hyfforddai ym marn resymol y darparwr AGA ar sail cyflogaeth yn llwyddo i wneud cynnydd boddhaol yn ystod y rhaglen hyfforddi i'w alluogi i fodloni'r safonau penodedig.
(iii) estyn neu adfer rhaglen hyfforddi
28. Caiff darparwr AGA ar sail cyflogaeth estyn neu adfer hyfforddiant o dan y RhAG :-
(a) os na chyflawnwyd yr hyfforddiant, neu os nad yw'n debygol o gael ei gyflawni yn llawn fel y cytunwyd yn y cynllun hyfforddi unigol am resymau salwch, beichiogrwydd neu amgylchiadau eraill y tu hwnt i reolaeth yr hyfforddai; neu
(b) os yw'r hyfforddai o dan sylw yn dymuno parhau â'i hyfforddiant yn yr un ysgol neu ysgolion, ond bod y darparwr AGA ar sail cyflogaeth o'r farn nad oes digon o amser yn weddill yn y rhaglen hyfforddi unigol i'w alluogi i fodloni'r safonau penodedig.
29. Yn achos unrhyw raglen a estynnir neu a adferir o dan ddarpariaethau paragraff 28, rhaid i'r darparwr AGA ar sail cyflogaeth sicrhau y byddai'n ddigon hir i ganiatáu i'r hyfforddai gwblhau ei hyfforddiant yn unol â'i gynllun hyfforddi unigol y cytunwyd arno er mwyn bodloni'r safonau penodedig. Y cyfnod lleiaf o estyniad y caniateir ei roi yw cyfnod o 3 mis.
30. Ni fydd Gweinidogion Cymru o dan unrhyw rwymedigaeth i ddarparu unrhyw gyllid pellach, yn ychwanegol at yr hyn a bennwyd yn eu datganiad blynyddol ar bolisïau a blaenoriaethau lle y caiff rhaglen hyfforddi ei hestyn neu ei hailgyflwyno.
(iv) asesu hyfforddeion
31. Ar ddiwedd y cyfnod hyfforddi rhaid i'r darparwr AGA ar sail cyflogaeth drefnu i'r hyfforddai gael ei asesu yn erbyn y safonau penodedig. Rhaid i'r darparwr AGA ar sail cyflogaeth ddefnyddio'r un trefniadau asesu ag sy'n cael eu defnyddio ar gyfer y rheini sy'n dilyn cyrsiau AGA.
32. Ar ôl yr asesiad, rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth gadarnhau i'r corff priodol 8 y gall hyfforddeion RhAG gael eu hysbysu eu bod yn athrawon cymwys ar yr amod eu bod:-
(a) wedi cwblhau'r RhAG yn llwyddiannus yn erbyn telerau cynllun hyfforddi unigol y cytunwyd arnynt ymlaen llaw am gyfnod o hyfforddiant ar sail cyflogaeth nad yw'n llai na thri mis (neu un tymor academaidd) o wasanaeth;
(b) wedi'u asesu felunigolion sy'n bodloni'r safonau penodedig;
8 Adeg cyhoeddi, y corff priodol o dan Reoliadau 2012 yw Cyngor y Gweithlu Addysg ("y Cyngor"). Caiff Gweinidogion Cymru hefyd roi gwybod i unigolion eu bod yn athrawon cymwysedig ond maen nhw wedi cytuno ar drefniadau gyda'r Cyngor er mwyn i'r Cyngor drafod pob achos heblaw o dan amgylchiadau eithriadol.
(c) yn meddu ar radd gyntaf neu gymhwyster cyfatebol a ddyfarnwyd gan sefydliad yn y Deyrnas Unedig, neu gymhwyster a ddyfarnwyd mewn sefydliad addysgol yn rhywle arall, sydd o safon gyfatebol ym marn Gweinidogion Cymru.
(v) proses apelio
33. Rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth wneud darpariaeth ar gyfer proses apelio i unigolion sy'n ymgymryd â'r RhAG sy'n gyson â'r arferion a/neu'r prosesau cyfredol sydd ar gael i ystyried apelau gan hyfforddeion ar unrhyw gwrs neu raglen AGA y maent yn eu darparu.
Grantiau RhAG
34. Gallai Gweinidogion Cymru sicrhau bod grantiau ar gael i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth i'w darparu i ysgolion a gynhelir neu ysgolion arbennig nas cynhelir sy'n cyflogi unigolion sydd ag awdurdod i ymgymryd â hyfforddiant at ddibenion y RhAG er mwyn bodloni'n llawn, neu'n rhannol, gostau cyflogau'r unigolion hynny ("grantiau cyflog").
35. Gallai Gweinidogion Cymru ddarparu grantiau i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth sy'n darparu hyfforddiant at ddibenion y RhAG er mwyn bodloni'n llawn, neu'n rhannol, gostau'r hyfforddiant hwnnw ("grantiau hyfforddi"). Lle y caiff grant hyfforddi ei ddarparu i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth, un o amodau'r grant yw na chaniateir i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth geisio unrhyw gyllid ychwanegol mewn cysylltiad â hyfforddiant at ddibenion y RhAG oddi wrth unrhyw ysgol sy'n rhan o'r rhaglenni hynny.
36. Gall Gweinidogion Cymru:-
(a) bennu swm unrhyw grantiau cyflog neu grantiau hyfforddi y maent yn darparu ar lefel y maent o'r farn ei bod yn briodol;
(b) cyfyngu ar nifer y grantiau cyflog neu'r grantiau hyfforddi a gaiff eu cynnig mewn unrhyw flwyddyn academaidd benodedig;
(c) darparu grantiau cyflog neu grantiau hyfforddi dim ond mewn achosion lle'r ymgymerir â hyfforddiant at ddibenion y RhAG mewn perthynas â chamau addysgu penodol neu bynciau penodol, neu mewn perthynas â mathau arbennig o geisiadau neu gynlluniau hyfforddi unigol.
37. Gall Gweinidogion Cymru ddarparu grant i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth sy'n derbyn cyllid o dan baragraff 34 gyda grant ar lefel y mae Gweinidogion Cymru o'r farn ei bod yn briodol er mwyn cydnabod y costau gweinyddol a'r costau cysylltiedig o ran gwneud taliadau o dan y paragraff hwnnw.
38. Gall Gweinidogion Cymru ei gwneud yn ofynnol i unrhyw grant a ddarperir o dan y darpariaethau ym mharagraff 34 a/neu 35 gael ei ad-dalu yn gyfan neu'n rhannol os yw cyfnod yr hyfforddiant, am ba bynnag reswm, yn llai na chyfnod yr hyfforddiant a bennir mewn unrhyw gynllun hyfforddi unigol y cyfeirir ato ym mharagraff 22.
39. Bydd y swm y bydd gofyn ei ad-dalu am unrhyw grant a ddarperir o dan y darpariaethau ym mharagraff 34 hyd at uchafswm cyfran y grant a ddarperir, sy'n cyfateb i gyfran y cyfnod o hyfforddiant a bennir mewn cynllun hyfforddi unigol, y cyfeirir ato ym mharagraff 22, pan na chynhaliwyd unrhyw hyfforddiant. Y swm y bydd gofyn ei ad-dalu am unrhyw grant a ddarparwyd o dan ddarpariaethau paragraff 35 fydd unrhyw arian grant nad oedd wedi'i ddefnyddio ar yr adeg pan ddaeth yr hyfforddiant i ben.
40. Gallai Gweinidogion Cymru dalu am unrhyw gostau y maent o'r farn eu bod yn briodol yn gysylltiedig â chais unigolyn am hyfforddiant o dan y RhAG ac asesiad dilynol yn unol â'r safonau penodedig.
41. Cyn darparu unrhyw grantiau neu ddarparu costau eraill mewn unrhyw flwyddyn ariannol rhaid i Weinidogion Cymru yn gyntaf bennu'r grantiau a'r costau a faint ohonynt sydd ar gael yn y datganiad blynyddol ar bolisïau a blaenoriaethau y maent yn ei ddosbarthu i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth o dan ddarpariaethau paragraff 16.
Monitro a gwerthuso'r RhAG
42. Rhaid i ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth sy'n cyflwyno hyfforddiant athrawon ar sail cyflogaeth o dan y RhAG roi gwybodaeth i Weinidogion Cymru (ar y ffurf a bennir gan Lywodraeth Cymru o dro i dro) sy'n nodi statws a nifer yr hyfforddeion ar y RhAG; y costau perthynol; deilliannau'r rhaglenni hyfforddi; ynghyd ag unrhyw ddata arall a allai fod yn ofynnol.
Gweinyddu'r RhHYR
43. Caiff Gweinidogion Cymru bennu targedau derbyn ar gyfer y RhHYR ar gyfer blynyddoedd academaidd penodedig a bydd y targedau hyn yn cael eu rhoi'n uniongyrchol i'r sefydliad cymeradwy. Fel rhan o'r broses hysbysu hon, bydd Gweinidogion Cymru yn cyhoeddi canllawiau blynyddol o dan ddarpariaethau rheoliad 8(5) o Reoliadau 2012, a fydd yn nodi'r meysydd polisi hynny a fydd yn cael blaenoriaeth ac y dylai'r sefydliad cymeradwy ganolbwyntio arnynt ar gyfer y blynyddoedd academaidd penodedig, a hynny o ran y niferoedd a ddynodwyd iddo o dan y targed derbyn ac o ran yr adnoddau sydd ganddo.
Dyletswyddau'r sefydliad cymeradwy mewn perthynas â'r RhHYR
44. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy:-
(a) farchnata, rhoi cyhoeddusrwydd a gweithredu'r RhHYR yn unol â'r canllawiau a gyhoeddwyd gan Weinidogion Cymru o dan ddarpariaethau paragraff 43;
(b) ystyried ceisiadau am leoedd o dan Gynllun 2019 yn unol â'r gofynion mynediad (paragraffau EBR1.1 i EBR1.6 o Atodiad A) a phenderfynu a yw unigolion yn addas i hyfforddi fel athro o dan y RhHYR;
(c) trefnu, ar y cyd â darparwr rhaglen AGA achrededig (ac, fel y darperir ar ei gyfer ym mharagraff 52, darparwr AGA achrededig yn Lloegr), i gyfnod penodol o hyfforddiant cychwynnol cyn cyflogaeth gael ei lunio a'i ddarparu i hyfforddeion y RhHYR, a'r
hyfforddiant hwnnw i'w gwblhau cyn i'r hyfforddeion ddechrau ar gyfnod o hyfforddiant ar sail cyflogaeth mewn ysgol lle y cânt eu cyflogi i addysgu;
(d) llunio a darparu, ar y cyd â darparwr rhaglen AGA achrededig, gynllun hyfforddi ar gyfer hyfforddeion y RhHYR i'w ddilyn tra bônt yn cael eu cyflogi i addysgu mewn ysgol, a sicrhau bod y darparwr AGA achrededig yn trafod, ag ysgolion sy'n cyflogi'r hyfforddeion, bob agwedd ar yr hyfforddiant sydd ei angen i alluogi hyfforddeion i fodloni'r safonau penodedig;
(e) trefnu bod yr hyfforddeion yn cael eu hasesu gan ddarparwr rhaglen AGA achrededig yn unol â'r safonau penodedig gan ddefnyddio'r un trefniadau asesu ag sy'n cael eu defnyddio ar gyfer y rheini sy'n dilyn cyrsiau AGA;
(f) bod yn gyfrifol am bob agwedd ar weinyddu a darparu Cynllun 2019 o fewn y canllawiau a gyhoeddwyd gan Weinidogion Cymru o dan ddarpariaethau paragraff 43, gan gynnwys y trefniadau ar gyfer dethol hyfforddeion ar gyfer y lleoedd sydd ar gael; rheoli'r prosesau apelio; a monitro cynnydd yr hyfforddeion.
45. Cyn y caiff unigolyn ei dderbyn ar y RhHYR, rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod y darpar hyfforddeion yn bodloni'r holl ofynion mynediad a amlinellir ym mharagraffau EBR1.1 i EBR1.6 o Atodiad A 9 . Rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod
(a) systemau priodol ar gael i ofyn am wybodaeth ynghylch a oes gan ddarpar hyfforddeion gefndir troseddol a allai eu hatal rhag gweithio gyda phlant neu unigolion ifanc (neu a allai olygu eu bod yn anaddas i weithio gyda hwy), neu fel athro neu athrawes; a sicrhau nad yw'r darpar hyfforddeion wedi cael eu heithrio rhag addysgu neu weithio gyda phlant yn y gorffennol;
(b) pob ymgeisydd a dderbyniwyd ar y RhHYR, fel rhan o'r gweithdrefnau dethol, wedi cymryd rhan mewn cyfweliad addas.
46. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod cynnwys, strwythur a'r modd y darperir y cyfnod penodedig o hyfforddiant cychwynnol cyn cyflogaeth ar gyfer hyfforddeion y RhHYR yn adlewyrchu'r safonau penodedig, ac y bydd, ynghyd â'r rhaglen hyfforddi a chaiff ei dilyn tra bônt yn cael eu cyflogi i addysgu mewn ysgol, yn galluogi athrawon dan hyfforddiant i ddangos eu bod yn bodloni'r safonau penodedig.
47. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod darparwyr rhaglenni AGA achrededig yn bodloni:-
(a) y gofynion hyfforddi ac asesu a nodir ym mharagraffau EBR2.1 i EBR2.9 o Atodiad A;
9 Mae'r gofynion o ran mynediad a dethol yr hyfforddeion yn safonau gofynnol. Mae'n bosibl y bydd gan y sefydliad cymeradwy feini prawf ychwanegol y bydd yn dymuno eu defnyddio a gall wneud hynny ar yr amod bod y safonau gofynnol yn cael eu bodloni.
(b) gofynion ynghylch rheoli'r bartneriaeth hyfforddi athrawon ar sail cyflogaeth a amlinellir ym mharagraffau EBR3.1 i EBR3.3 o Atodiad A;
(c) y gofynion ynglŷn â sicrhau ansawdd a nodir ym mharagraffau EBR4.1 i EBR4.5 o Atodiad A.
48. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy, ar y cyd â darparwr rhaglen AGA achrededig, wneud trefniadau ag ysgol(ion) addas er mwyn cadarnhau lleoliadau ar gyfer hyfforddeion a sicrhau y gall yr ysgol(ion), gydol y rhaglen RhHYR, ac yn ystod unrhyw ran ohoni, ddarparu'r hyn sydd ei angen er mwyn galluogi hyfforddeion i ddangos eu bod yn bodloni'r safonau penodedig. Drwy wneud hyn, rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau nad oes mwy na thri hyfforddai RhHYR newydd yn cael eu lleoli mewn unrhyw un ysgol yn ystod un flwyddyn academaidd.
49. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod darparwr rhaglen AGA achrededig, ar ôl archwilio sgiliau ac asesu anghenion yr hyfforddai, wedi pennu manylion penodol yr hyfforddiant sydd i'w ddarparu i'r hyfforddeion ynghyd â hyd y cyfnod arfaethedig o hyfforddiant. Bydd gofyn nodi'r manylion hyn mewn cynllun hyfforddi unigol y cytunir arno'n ffurfiol â'r ysgol lle y bydd yr hyfforddai yn derbyn ei hyfforddiant a chyda'r hyfforddai.
50. Rhaid i hyd y cyfnod arfaethedig o hyfforddiant gyd-fynd ag anghenion yr hyfforddai o ran profiad ymarferol o addysgu a hyfforddiant. O ran ceisiadau cyntaf, lle y caiff hyfforddai ei gyflogi'n amser llawn, ni all y cyfnod arfaethedig o hyfforddiant fod yn llai na thri mis (neu un tymor academaidd) nac yn hwy nag un flwyddyn academaidd. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod darparwr rhaglen AGA achrededig yn goruwchylio'r modd y caiff y cynllun hyfforddi unigol ei ddarparu.
51. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod darparwr rhaglen AGA achrededig yn bodloni'r gofynion lleiaf o ran amser hyfforddi mewn ysgolion a hyfforddiant a arweinir gan brifysgol, fel y'u nodwyd ym mharagraff EBR 2.6 o Atodiad A. O ran rhaglenni hyfforddi sy'n llai nag un flwyddyn academaidd o hyd, bydd y cyfnod o hyfforddiant a arweinir gan brifysgol a'r cyfnod mewn ail ysgol a/neu ysgol(ion) arall/eraill yn cael eu trefnu ar sail pro rata, gan ddibynnu ar anghenion yr hyfforddai ac anghenion yr ysgol.
Gofynion cyffredinol y Rhaglen Hyfforddiant Ychwanegol i Raddedigion (RhHYR)
(i) darparu cyfnod o hyfforddiant cychwynnol
52. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy ddarparu, ar y cyd â darparwr rhaglen AGA achrededig, gyfnod penodedig o hyfforddiant cychwynnol cyn cyflogaeth i hyfforddeion y RhHYR, i'w gwblhau cyn i'r hyfforddeion gael eu cyflogi i addysgu mewn ysgol. Rhaid i o leiaf 50% o'r cyfnod hyfforddi cychwynnol cyn cyflogaeth gael ei ddarparu yng Nghymru. Gall darparwr rhaglen AGA achrededig yn Lloegr gymryd rhan yn y gwaith o lunio a darparu cwrs ar y cyd â darparwr rhaglen AGA achrededig, ond ni all darparwr AGA achrededig yn Lloegr ddarparu dim mwy na 50% o'r hyfforddiant cychwynnol cyn cyflogaeth.
(ii) darparu hyfforddiant ar sail cyflogaeth
53. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod yr hyfforddai, yn ystod y cyfnod o hyfforddiant ar sail cyflogaeth, yn cael, gan ddarparwr rhaglen AGA achrededig, yr hyfforddiant y cytunwyd arno yn y cynllun hyfforddi unigol y cyfeirir ato ym mharagraff 49.
54. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy, gan drafod â'r darparwr rhaglen AGA achrededig, wneud trefniadau er mwyn sicrhau y gall hyfforddeion dderbyn yr hyfforddiant angenrheidiol mewn ysgol arall, os oes angen, er mwyn eu galluogi i fodloni'r safonau penodedig, mewn achosion lle:-
(a) nid yw'r hyfforddiant yn cael ei ddarparu gan ysgol yn unol â'r hyn y cytunwyd arno mewn cynllun hyfforddi unigol (am ba bynnag reswm) ac nid yw'n bosibl datrys y sefyllfa mewn modd boddhaol;
(b) mae ysgol yn cau; neu
(c) mae ysgol yn newid ei chategori.
(iii) terfynu rhaglen hyfforddi yn gynnar
55. Bydd rhaglen hyfforddi o dan y RhHYR yn dod i ben cyn i'r cynllun hyfforddi unigol y cyfeirir ato ym mharagraff 49 gael ei gwblhau neu cyn i asesiad gael ei wneud o dan ddarpariaethau paragraff 58:
(a) os bydd hyfforddai yn tynnu'n ôl o'r RhHYR, boed oherwydd salwch, beichiogrwydd neu fel arall; neu
(b) os yw'r hyfforddai dan sylw yn peidio â chael ei gyflogi gan yr ysgol neu'r awdurdod lleol a oedd yn ei gyflogi ar ddechrau'r cynllun hyfforddi unigol y cyfeirir ato ym mharagraff 49 ac eithrio:-
(i) os yw hynny'n digwydd oherwydd newid categori ysgol neu ysgolion (yn ôl fel y digwydd) lle mae'n cael ei gyflogi i fath arall o ysgol neu ysgolion, neu
(ii) os yw hynny'n digwydd oherwydd cau ysgol neu ysgolion (yn ôl fel y digwydd) lle y cânt eu cyflogi, neu
(iii) os awdurdod lleol yng Nghymru oedd y cyflogwr a bod yr hyfforddai, yn union ar ôl peidio â chael ei gyflogi gan yr awdurdod hwnnw, yn cael ei gyflogi gan awdurdod lleol arall yng Nghymru; neu
(c) os nad yw'r hyfforddai ym marn resymol darparwr rhaglen AGA achrededig yn llwyddo i wneud cynnydd boddhaol yn ystod y rhaglen hyfforddi a fydd yn ei alluogi i fodloni'r safonau penodedig.
(iv) estyn neu adfer rhaglen hyfforddi
56. Caiff y sefydliad cymeradwy estyn neu adfer rhaglen hyfforddi o dan y RhHYR:
(a) os na chyflawnwyd yr hyfforddiant, neu os nad yw'n debygol o gael ei gyflawni, yn llawn fel y cytunwyd yn y cynllun hyfforddi unigol am resymau salwch, beichiogrwydd neu amgylchiadau eraill y tu hwnt i reolaeth yr hyfforddai; neu
(b) os yw'r hyfforddai o dan sylw yn dymuno parhau â'i hyfforddiant yn yr un ysgol neu ysgolion, ond bod y darparwr AGA o'r farn nad oes digon o amser yn weddill yn y rhaglen hyfforddi unigol i'w alluogi i fodloni'r safonau penodedig.
57. Yn achos unrhyw raglen a estynnir neu a adferir o dan ddarpariaethau paragraff 56, rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod darparwr rhaglen AGA achrededig yn fodlon y byddai'n ddigon hir i ganiatáu i'r hyfforddai gwblhau ei hyfforddiant yn unol â'i gynllun hyfforddi unigol y cytunwyd arno er mwyn bodloni'r safonau penodedig. Y cyfnod lleiaf o estyniad y caniateir ei roi yw cyfnod o 3 mis.
(v) asesu hyfforddeion y Rhaglen Hyfforddiant Ychwanegol i Raddedigion
58. Ar ddiwedd y cyfnod hyfforddi rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod darparwr rhaglen AGA achrededig yn trefnu i'r hyfforddeion gael eu hasesu yn erbyn y safonau penodedig. Rhaid i'r darparwr AGA achrededig ddefnyddio'r un trefniadau asesu a ddefnyddir ar gyfer unigolion sy'n dilyn cyrsiau AGA.
59. Ar ôl yr asesiad, rhaid i ddarparwr AGA gadarnhau wrth y corff priodol 10 (gan anfon copi o'r cadarnhad hwn i'r sefydliad cymeradwy) y gall hyfforddeion y RhHYR gael eu hysbysu eu bod yn athrawon cymwys ar yr amod eu bod:-
(a) wedi cwblhau cyfnod penodedig o hyfforddiant cychwynnol cyn cyflogaeth ar gyfer hyfforddeion y RhHYR cyn cael eu cyflogi i addysgu mewn ysgol;
(b) wedi cwblhau'r RhHYR yn llwyddiannus yn erbyn telerau'r cynllun hyfforddi unigol y cytunwyd arno ymlaen llaw am gyfnod o hyfforddiant seiliedig ar gyflogaeth nad yw'n llai na thri mis (neu un tymor academaidd);
(c) wedi'u hasesu fel unigolion sy'n bodloni'r safonau penodedig;
(d) yn meddu ar radd gyntaf neu gymhwyster cyfatebol a ddyfarnwyd gan sefydliad yn y Deyrnas Unedig, neu gymhwyster a ddyfarnwyd mewn sefydliad addysgol yn rhywle arall, sydd o safon gyfatebol ym marn Gweinidogion Cymru.
(vi) proses apelio
60. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy sicrhau bod darparwr rhaglen AGA achrededig yn gwneud darpariaeth ar gyfer proses apelio i unigolion sy'n ymgymryd â chynllun hyfforddiant y RhHYR tra bônt yn cael eu cyflogi i weithio mewn ysgol sy'n gyson â'r arferion a/neu'r prosesau cyfredol sydd ar gael i ystyried apelau gan hyfforddeion ar unrhyw gwrs neu raglen AGA y maent yn eu darparu.
10 Adeg cyhoeddi, y corff priodol o dan Reoliadau 2012 yw Cyngor y Gweithlu Addysg ("y Cyngor"). Caiff Gweinidogion Cymru hefyd roi gwybod i unigolion eu bod yn athrawon cymwysedig ond maen nhw wedi cytuno ar drefniadau gyda'r Cyngor er mwyn i'r Cyngor drafod pob achos heblaw o dan amgylchiadau eithriadol.
Monitro a gwerthuso'r RhHYR
61. Rhaid i'r sefydliad cymeradwy roi gwybodaeth i Weinidogion Cymru (ar y ffurf a bennir gan Weinidogion Cymru o dro i dro) sy'n nodi statws a nifer yr hyfforddeion ar y RhHYR; y costau perthynol; deilliannau'r rhaglenni hyfforddi; ynghyd ag unrhyw ddata arall a allai fod yn ofynnol.
Amseru a threfniadau trosiannol
62. Mae gofynion Cynllun 2019 yn gymwys i raglenni RhAG, os yw'r cyfnod hyfforddi'n dechrau ar 1 Medi 2019 neu wedi hynny, ac i raglenni'r RhHYR os yw'r cyfnod hyfforddi'n dechrau ar 1 Mehefin 2019 neu wedi hynny.
63. Ac eithrio fel y darperir ym mharagraff 64, bydd Cynllun 2015 yn peidio â chael effaith o 1 Medi 2019.
64. Bydd darpariaethau Cynllun 2015 yn dal yn gymwys yn achos rhaglenni'r RhAG lle y dechreuodd y cyfnod o hyfforddiant rhwng 1 Medi 2015 a 31 Awst 2019.
Llofnodwyd:
Kirsty Williams AC, y Gweinidog Addysg Un o Weinidogion Cymru
Dyddiad: 13 March 2019
Atodiad A
Y gofynion ar gyfer darparu addysg gychwynnol i athrawon (AGA) ar gyfer rhaglenni hyfforddiant athrawon ar sail cyflogaeth a weithredir o dan Gynllun 2019
EBR1: Gofynion mynediad 11
Rhaid i bob unigolyn sy'n cychwyn ar raglenni hyfforddi athrawon ar sail cyflogaeth:-
EBR1.1 allu bodloni'r safonau penodedig erbyn diwedd eu rhaglen a meddu ar y nodweddion personol a deallusol priodol i fod yn athrawon;
EBR1.2 bod wedi cyrraedd safon sy'n cyfateb i radd B yn yr arholiad TGAU neu'n uwch mewn mathemateg a chymhwyster cyfatebol i radd B TGAU neu'n uwch mewn Saesneg Iaith, Llenyddiaeth Saesneg, Cymraeg Iaith neu Lenyddiaeth Cymraeg. Os bydd gradd sy'n gyfwerth â B yn cael ei chyflawni mewn Llenyddiaeth Saesneg neu Lenyddiaeth Cymraeg, rhaid cyflawni o leiaf gradd C yn yr arholiad cyfatebol TGAU mewn Saesneg Iaith neu Gymraeg Iaith (Gyntaf);
EBR1.3 os ydynt yn bwriadu ymgymryd â rhaglenni hyfforddiant cynradd neu Gyfnodau Allweddol 2/3, fod wedi cyrraedd safon sy'n cyfateb i radd C yn yr arholiad TGAU mewn pwnc gwyddoniaeth;
EBR1.4 fodloni ei hun bod yr holl ymgeiswyr yn gallu darllen Cymraeg neu Saesneg yn effeithiol, ac yn gallu cyfathrebu'n glir ac yn gywir mewn Cymraeg neu Saesneg llafar ac ysgrifenedig;
EBR1.5 fodloni ei hun bod yr holl ymgeiswyr wedi cael eu hasesu fel unigolion sydd â sgiliau personol digonol o ran llythrennedd a rhifedd y gellir eu cymhwyso mewn cyd-destun addysgu proffesiynol;
EBR1.6 yn achos y RhAG a'r RhHYR, feddu ar radd gyntaf o sefydliad yn y Deyrnas Unedig neu gymhwyster cyfatebol;
EBR2: Hyfforddi ac asesu
Rhaid i bob darparwr rhaglen AGA achrededig:
EBR2.1 dylunio cynnwys, strwythur a chyflwyniad yr hyfforddiant i alluogi'r athrawon dan hyfforddiant i ddangos eu bod wedi bodloni'r safonau penodedig a ffurfioli hyn mewn cynllun hyfforddi unigol y cytunir arno gyda'r ysgol lle mae'r hyfforddai i gyflawni'r hyfforddiant;
11 Mae'r gofynion o ran mynediad a dethol yr hyfforddeion yn safonau gofynnol. Mae'n bosibl y bydd gan ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth neu sefydliadau cymeradwy unigol feini prawf ychwanegol y byddant yn dymuno eu defnyddio a gallant wneud hynny ar yr amod bod y safonau gofynnol yn cael eu bodloni.
EBR2.2 sicrhau bod sgiliau personol yr hyfforddeion o ran llythrennedd a rhifedd yn cael eu hasesu'n rheolaidd ac yn gywir gydol eu cyfnod hyfforddi; ac, ar yr adeg pan gaiff hyfforddeion eu hasesu eu bod wedi bodloni'r Safonau Statws Athro Cymwysedig, fod y safonau a nodir yn EBR1.5 yn cael eu bodloni o hyd;
EBR 2.3 sicrhau bod cyraeddiadau'r hyfforddeion yn erbyn y safonau penodedig yn cael eu hasesu'n rheolaidd ac yn gywir, a bodloni ei hun bod yr holl hyfforddeion wedi'u hasesu yn unol â'r safonau penodedig cyn cadarnhau i'r corff priodol 12 y gellir eu hysbysu eu bod yn athrawon cymwysedig;
EBR2.4 sicrhau bod yr hyfforddiant yn cymryd i ystyriaeth anghenion hyfforddi unigol, ac yn arbennig bod:-
(a) hyd y cyfnod hyfforddi arfaethedig yn briodol ar gyfer angen yr hyfforddai am brofiad ymarferol o addysgu;
(b) yr ysgolion lle mae'r hyfforddeion yn cael eu cyflogi neu'n ymgymryd â hyfforddiant ynddynt yn gallu darparu, drwy gydol y rhaglen hyfforddi, yr hyn sy'n angenrheidiol i alluogi'r hyfforddai i fodloni'r safonau penodedig;
EBR2.5 paratoi'r holl athrawon dan hyfforddiant i addysgu ar draws o leiaf ddau Gyfnod Allweddol olynol;
EBR2.6 sicrhau bod:-
(a) yn achos cais cyntaf i'r RhAG neu'r RhHYR, lle mae'r hyfforddai i'w gyflogi'n amser llawn, nad yw'r rhaglen hyfforddi yn ddim llai na thri mis neu un tymor academaidd a dim mwy nag un flwyddyn academaidd 13 ;
(b) yr holl hyfforddeion ar y RhAG, y RhHYR neu'r RhAC yn cael profiad mewn ail ysgol neu ysgol(ion) arall/eraill ategol yn ogystal ag amser yn yr ysgol lle y cânt eu cyflogi;
(c) o leiaf 50 o ddiwrnodau o hyfforddiant ym mhob blwyddyn academaidd 14 , ar wahân i'r amserlen addysgu, i ymgymryd â hwy mewn ysgol, gan gynnwys lleoliad mewn ysgol(ion) ar wahân i'r ysgol lle cyflogir yr hyfforddai. Gellid cyfrif hefyd ymarfer addysgu mewn lleoliadau ar wahân i'r ysgol lle y cyflogir yr hyfforddai fel rhan o'r cyfanswm hwn, ar yr amod eu bod yn galluogi'r hyfforddai i weithio at fodloni'r safonau penodedig;
12 Adeg cyhoeddi, y corff priodol o dan Reoliadau 2012 yw Cyngor y Gweithlu Addysg ("y Cyngor"). Caiff Gweinidogion Cymru hefyd roi gwybod i unigolion eu bod yn athrawon cymwysedig ond maen nhw wedi cytuno ar drefniadau gyda'r Cyngor er mwyn i'r Cyngor drafod pob achos heblaw o dan amgylchiadau eithriadol.
13 Mewn achosion lle caiff hyfforddai ei gyflogi yn rhan-amser, dylid ymestyn y cyfnodau hyn ar sail pro-rata. Er enghraifft, os caiff hyfforddai ei gyflogi'n rhan-amser ar gyfradd sy'n cyfateb i hanner cyflogaeth amser llawn, ni ddylai rhaglen hyfforddi RhAG fod yn llai na chwe mis neu ddau dymor academaidd a dim mwy na dwy flynedd academaidd.
14 Mewn achosion lle y caiff hyfforddai ei gyflogi'n rhan-amser, dylid lleihau'r cyfnodau hyn ar sail pro-rata. Er enghraifft, os caiff hyfforddai ei gyflogi'n rhan-amser ar gyfradd sy'n cyfateb i hanner cyflogaeth amser llawn, dylai rhaglen hyfforddi gynnwys o leiaf 25 o ddiwrnodau o hyfforddiant ym mhob blwyddyn academaidd, ar wahân i'r amserlen addysgu, i ymgymryd â hwy mewn ysgol.
(d) dylai pob hyfforddai ar y RhAG dderbyn yr hyn sydd gyfwerth ag o leiaf 10 o ddyddiau hyfforddi a arweinir gan brifysgol ac a drefnir gan ddarparwyr AGA ar sail cyflogaeth.
EBR2.7 sicrhau bod pob unigolyn ar raglenni hyfforddiant athrawon ar sail cyflogaeth yn cael hyfforddiant ar addysgu llythrennedd a rhifedd sy'n briodol i'r cyfnod a'r pwnc a astudir, a bod hwn yn rhan anhepgor o'r rhaglen;
EBR2.8 sicrhau bod pawb yr asesir eu bod yn bodloni'r safonau penodedig yn cael Proffil Dechrau Gyrfa a chymorth i'w lenwi; eu bod yn cael gwybod am y trefniadau statudol 15 ar gyfer ymsefydlu athrawon newydd gymhwyso a'u bod wedi cael cymorth i baratoi ar eu cyfer;
EBR2.9 sicrhau bod yr hyfforddeion yn gyfarwydd â'r canllawiau cenedlaethol diweddaraf am amddiffyn a diogelu plant.
EBR3: Rheoli partneriaethau gydag ysgolion
Rhaid i holl ddarparwyr rhaglenni AGA achrededig:
EBR3.1 weithio mewn partneriaeth gydag ysgolion er mwyn:-
- cynllunio a chyflwyno rhaglenni hyfforddi unigol
- dethol a lleoli hyfforddeion
- asesu hyfforddeion yn erbyn y safonau penodedig.
EBR3.2 sefydlu cytundebau gydag ysgolion sy'n:-
- cytuno ar rôl pawb sy'n ymwneud â chyflwyno'r cynllun hyfforddi unigol
- cytuno â phawb ar y trefniadau ynglŷn â chyflwyno'r rhaglen hyfforddi unigol
- ei gwneud yn glir sut y caiff yr adnoddau eu dyrannu i'r rhai sy'n ymwneud â chyflwyno'r cynllun hyfforddi unigol.
EBR3.3 sicrhau bod y bartneriaeth gyda'r ysgol yn gweithio'n effeithiol a bod yr hyfforddiant yn gydlynol a chyson, gyda pharhad ar draws y cyd-destunau gwahanol y mae'n digwydd ynddynt.
EBR4: Sicrhau ansawdd
Rhaid i holl ddarparwyr rhaglenni AGA achrededig:-
EBR4.1 sicrhau bod gan yr hyfforddeion gyfle i gael y llyfrau, y dechnoleg gwybodaeth a chyfathrebu a'r adnoddau eraill y mae arnynt eu hangen - a'r rheini'n berthnasol i'r ystod oedran a'r pynciau y maent yn hyfforddi i'w haddysgu - er mwyn datblygu gwybodaeth, dealltwriaeth a sgiliau'r hyfforddeion i'r safonau penodedig man lleiaf;
15 Mae'r trefniadau ymsefydlu statudol ar gyfer athrawon sydd newydd gymhwyso wedi'u pennu yn adrannau 17 i 19 o Ddeddf Addysg (Cymru) 2014 a'r Rheoliadau a wnaed o danynt, sef Rheoliadau Addysg (Trefniadau Ymsefydlu ar gyfer Athrawon Ysgol) (Cymru) 2005 (O.S. 2005/484).
EBR4.2 sicrhau bod yna weithdrefnau cymedroli trylwyr mewnol ac annibynnol allanol ar gael i sicrhau bod yr asesiadau'n ddibynadwy ac yn gywir;
EBR4.3 sicrhau bod materion ansawdd a godir drwy gymedroli mewnol ac allanol yn cael eu harchwilio a'u trafod er mwyn gwella'r hyfforddiant;
EBR4.4 mynd ati'n drefnus i fonitro a gwerthuso pob agwedd ar y ddarpariaeth er mwyn gwella'i hansawdd. Dylai systemau fod ar waith i:-
- nodi targedau ar gyfer gwella'r ddarpariaeth
- adolygu'r ddarpariaeth yn erbyn y targedau hyn
- pennu pa gamau sydd i'w cymryd i wneud gwelliannau
- sicrhau bod y camau penodedig yn cael eu cymryd, a'u bod yn arwain at welliant.
EBR4.5 os ydynt yn darparu hyfforddiant yn rheolaidd, meincnodi eu perfformiad dros amser, ac yn erbyn darparwyr tebyg, gan ddefnyddio tystiolaeth wedi'i chynhyrchu'n fewnol ac yn allanol fel sylfaen ar gyfer eu gwaith pennu targedau a'u cynlluniau ar gyfer gwella.
|
cym_Latn
| 25,185
|
CC-MAIN-2019-22
| 0.999148
|
<urn:uuid:da92a4eb-3d08-45d0-8a87-b7800f78a7a7>
|
https://cttcg.gig.cymru/files/ipfr-annual-reports/ceisiadau-cyllido-cleifion-unigol-ipfr-adroddiad-blynyddol-2016-2017/
|
Cynnwys
Datganiad gan Gyfarwyddwr Clinigol AWTTC 2016/2017 – Blwyddyn o gynnydd
Yr Athro Philip Routledge OBE MD FRCP FLSW Cyfarwyddwr Clinigol, Canolfan Therapiwteg a Thocsicoleg Cymru Gyfan
Mae 2016/17 wedi bod yn flwyddyn brysur a chynhyrchiol arall ar gyfer y broses Ceisiadau Cyllido Cleifion Unigol (ceisiadau IPFR) yng Nghymru a hoffwn gydnabod ymrwymiad parhaus y paneli IPFR i gyflwyno a datblygu'r prosesau.
Eleni, cwblhawyd y gwaith o weithredu'r argymhellion yn dilyn yr adolygiad o IPFR a gynhaliwyd yn 2014, gan gynnwys lansio cronfa ddata IPFR newydd i gasglu data a storio tystiolaeth. Mae pob bwrdd iechyd ar draws GIG Cymru bellach yn defnyddio'r gronfa ddata ac mae'r adroddiad hwn yn cynnwys gwybodaeth a gasglwyd drwy ddefnyddio'r gronfa ddata hon. Hoffwn gydnabod gwaith caled Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru (NWIS) a ddatblygodd y system, a chefnogaeth ac ymroddiad y timau IPFR o ran darparu adborth defnyddiol ar welliannau i'r system. Rwy'n edrych ymlaen at gyflwyno ceisiadau IPFR electronig eleni a fydd yn symleiddio'r broses ymhellach.
Ym mis Medi 2016 cyhoeddwyd ail adolygiad annibynnol o'r broses a oedd yn canolbwyntio ar feysydd penodol, sef nifer y paneli IPFR, y meini prawf eithriadoldeb clinigol a safbwynt cleifion. Sefydlwyd panel annibynnol, dan gadeiryddiaeth fedrus Mr Andrew Blakeman, ym mis Medi 2016. Cynhaliwyd nifer o weithdai ledled y wlad a gwahoddwyd clinigwyr a sefydliadau cleifion i rannu eu profiadau o'r broses. Cyhoeddwyd canfyddiadau'r adolygiad ym mis Ionawr 2017 gyda 27 o argymhellion ar gyfer gwelliannau pellach. Ym mis Mawrth 2017 croesawodd Vaughan Gething, Ysgrifennydd y Cabinet Llywodraeth Cymru dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon ganfyddiadau'r adolygiad ac mae'r argymhellion hyn wrthi'n cael eu rhoi ar waith ar hyn o bryd.
Yn dilyn llwyddiant y gweithdy hyfforddi IPFR y llynedd, cynhaliwyd gweithdy arall yng Nghaerdydd ar Fawrth 22 2017. Bydd Canolfan Therapiwteg a Thocsicoleg Cymru Gyfan (AWTTC) yn parhau i gynnal y gweithdai hyn bob blwyddyn. Diolchaf i'r siaradwyr am eu cyflwyniadau a oedd yn ysgogi'r meddwl ac yn cynnwys ystyriaethau moesegol a chyfreithiol mewn perthynas ag IPFR.
Rwyf hefyd yn cydnabod cyfraniad sylweddol Dr Sharon Hopkins a Grŵp Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un, gyda chefnogaeth arbenigwyr clinigol yng Nghymru ac mewn mannau eraill, tuag at fynd i'r afael â phroblemau mawr yn ymwneud â chomisiynu carfanau yn ystod y flwyddyn gyntaf ers eu sefydlu.
Rwy'n hyderus y bydd y broses IPFR yn fwy cadarn fyth yn 2017/18 ar draws GIG Cymru ac y bydd mwy o eglurder i gleifion a chlinigwyr o ran y modd y ceir mynediad i'r broses IPFR.
1
1
2
Crynodeb gweithredol
* Bu gostyngiad cyffredinol o 38% yn nifer y ceisiadau IPFR ledled Cymru yn 2016/17 o gymharu â'r flwyddyn flaenorol (o 683 i 422 o geisiadau). Roedd y gostyngiad hwn i'w briodoli'n bennaf i leihad mewn ceisiadau sy'n ymwneud â meddyginiaethau (o 309 o geisiadau yn 2015/16 i 209 o geisiadau yn 2016/17).
* Gall y gostyngiad hwn mewn ceisiadau IPFR sy'n ymwneud â meddyginiaethau fod o ganlyniad i'r ffaith bod gan glinigwyr well ymwybyddiaeth o'r llwybr mwyaf priodol ar gyfer cael mynediad i feddyginiaethau yng Nghymru. Yn ogystal, yn dilyn cyhoeddi penderfyniadau cadarnhaol Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un, nid oedd ceisiadau IPFR bellach yn cael eu cyflwyno ar gyfer y dynodiadau hyn.
* Roedd gan baneli IPFR gyfradd dderbyn debyg ar gyfer asesiadau IPFR yn ymwneud â meddyginiaethau yn 2016/17 (60%) o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol (57%).
* Bevacizumab ar gyfer trin canser yw'r feddyginiaeth fwyaf cyffredin y gofynnir amdani drwy IPFR yng Nghymru o hyd. Cymeradwyodd y byrddau iechyd ganran debyg o geisiadau IPFR ar gyfer meddyginiaethau canser yn 2015/16 o gymharu â blynyddoedd blaenorol.
* Y math mwyaf cyffredin o geisiadau nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau ar gyfer ail hanner 2016/17 oedd sganiau tomograffeg allyrru positron (PET, diagnostig). Roedd y rhan fwyaf o'r rhain ar gyfer pobl â phroblemau sy'n gysylltiedig â chanser.
* Ar ôl gweithredu argymhellion adolygiad IPFR 2014, mae AWTTC yn parhau i weithio gyda'r paneli IPFR a chydweithwyr eraill ar draws GIG Cymru er mwyn sicrhau bod argymhellion adroddiad adolygiad annibynnol 2017 yn cael eu rhoi ar waith yn brydlon.
* Mae'r argymhellion newydd hyn wedi'u hanelu at wella cadernid a thryloywder y broses IPFR yng Nghymru ymhellach, fel bod mwy o eglurder i gleifion a gweithwyr iechyd proffesiynol o ran y modd y mae'r prosesau'n gweithio a'r ffordd fwyaf effeithiol o gael mynediad iddynt.
Cefndir
Mae gan y byrddau iechyd yng Nghymru gyfrifoldeb statudol dros iechyd eu poblogaethau ac maent yn cyflawni'r ddyletswydd hon, yn rhannol, drwy ddarparu gwasanaethau clinigol sydd yn ddiogel ac o ansawdd uchel. Mae hefyd yn ofynnol iddynt sicrhau bod eu gweithlu a'u hadnoddau ariannol yn cael eu defnyddio'n effeithlon.
Mae ystod gynhwysfawr o wasanaethau gofal iechyd y GIG yn cael eu darparu fel mater o drefn drwy Gymru. Yn ogystal, mae Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru (PGIAC), sy'n gweithio ar ran y saith bwrdd iechyd yng Nghymru, yn comisiynu gwasanaethau arbenigol ar lefel genedlaethol. Fodd bynnag, bob blwyddyn, mae ceisiadau'n dod i law am ofal iechyd sydd y tu allan i'r ystod o wasanaethau y cytunwyd arnynt. Felly caiff ceisiadau IPFR eu diffinio fel 'ceisiadau i fwrdd iechyd neu PGIAC i ariannu gofal iechyd y GIG ar gyfer cleifion unigol sydd y tu allan i'r ystod o wasanaethau a thriniaethau y mae bwrdd iechyd wedi trefnu i'w darparu fel mater o drefn.' Gall hyn gynnwys, er enghraifft, cais am ddyfais lawfeddygol neu ddarn o gyfarpar, meddyginiaeth neu ymyrraeth lawfeddygol.
Mae ystyried y dystiolaeth sydd ar gael ar gyfer effeithiolrwydd clinigol a chost effeithiolrwydd yn bwysig iawn er mwyn sicrhau bod y gofal gorau posibl ar gael i ddarparu ymyriadau sy'n glinigol effeithiol ac yn gost effeithiol. Mae'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal (NICE) a Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru Gyfan (AWMSG) yn gwerthuso triniaethau newydd i benderfynu a yw'r driniaeth yn glinigol effeithiol ac yn gost effeithiol ac a ddylent gael eu cynnwys yn y rhestr o wasanaethau y mae bwrdd iechyd wedi penderfynu eu hariannu er mwyn diwallu angen lleol o fewn yr adnoddau sydd ar gael.
Yn 2010, gofynnodd Cyfarwyddwr Cyffredinol, Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Prif Weithredwr, GIG Cymru i fyrddau iechyd gydweithio â PGIAC i ddatblygu polisi Cymru gyfan a dogfennau safonol ar gyfer ymdrin â cheisiadau IPFR. Er bod newidiadau i'r polisi wedi cael eu gwneud, mae polisi Cymru gyfan wedi bod ar waith ers mis Medi 2011.
Ym mis Medi 2016, yn dilyn adolygiad 2014 a gweithredu ei argymhellion, cytunodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon ei bod yn bryd cynnal adolygiad newydd, annibynnol o'r broses IPFR. Byddai'r panel yn annibynnol ar Lywodraeth Cymru ac yn cwmpasu ystod o arbenigedd a gwybodaeth. Cyhoeddwyd yr adroddiad 'Adolygiad Annibynnol o Broses Ceisiadau Cyllido Cleifion Unigol yng Nghymru' ym mis Ionawr 2017, ac mae'n cynnwys cyfanswm o 27 o argymhellion. Mae'r rhain wedi'u hanelu at wella prosesau comisiynu o fewn byrddau iechyd a PGIAC a disodli'r egwyddor 'eithriadoldeb' o fewn y polisi IPFR. Bydd yr argymhellion yn cael eu rhoi ar waith yn 2017 ac adroddir arnynt yn adroddiad blynyddol 2017/18.
3
3
4
Gweithredu'r argymhellion yn dilyn adolygiad 2014 o'r broses IPFR
Ym mis Hydref 2013, cyhoeddodd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol adolygiad o'r broses IPFR yng Nghymru i ymchwilio i sut y gellid ei chryfhau. Sefydlwyd grŵp adolygu annibynnol ym mis Ebrill 2014, a gwnaeth y grŵp ddeg argymhelliad.
Ym mis Mawrth 2015 gofynnodd Llywodraeth Cymru i fyrddau iechyd weithio gydag AWTTC i roi argymhellion yr adroddiad ar waith. Datblygodd AWTTC, ar y cyd â chydlynwyr IPFR, gynllun gweithredu a chwblhawyd yr argymhellion hyn yn 2016/17.
Argymhelliad 1: Dylid diweddaru polisi a chanllawiau ategol GIG Cymru er mwyn diffinio'r hyn a ystyrir yn gais priodol i'r panel IPFR
* Mae polisi IPFR GIG Cymru, y ffurflen gais a'r canllawiau ategol wedi cael eu diweddaru er mwyn diffinio'r hyn a ystyrir yn gais priodol i'r panel IPFR. Cafodd hyn ei roi ar waith ar 31 Mai 2016.
Argymhelliad 2: Dylid gosod AWTTC wrth wraidd y broses IPFR er mwyn cefnogi paneli IPFR i weithio'n fwy cydlynol, gan gasglu a monitro pob cais IPFR am briodoldeb, nodi tueddiadau sy'n dod i'r amlwg a llunio'r adroddiad blynyddol ar gyfer y broses. Bydd y trefniant hwn hefyd yn atgyfnerthu safle AWTTC i gefnogi hyfforddiant i aelodau'r panel a chlinigwyr
* Dechreuodd AWTTC ar ei rôl gydlynu ganolog ym mis Ebrill 2015.
* Cytunwyd ar set ddata gyffredin i nodi tueddiadau sy'n dod i'r amlwg mewn ceisiadau IPFR.
* Cwblhawyd Cam I o ddatblygiad cronfa ddata IPFR bwrpasol ac fe'i rhoddwyd ar waith yn llawn ym mis Hydref 2016.
* Lluniodd AWTTC adroddiad blynyddol ar gyfer 2015/2016. Gellir gweld yr adroddiad ar wefan AWTTC (www.awttc.org/pams/individual-patient-funding-request-ipfr-0).
* Cynhaliwyd nifer o ddigwyddiadau hyfforddi drwy gydol y flwyddyn, gan gynnwys:
– Gweithdy IPFR ar 19 Ebrill 2016.
– Sesiwn hyfforddi ar gronfa ddata gyda chydlynwyr IPFR ar 30 Medi 2016.
– Cyflwyniad i Grŵp Diwydiant Cymru ym mis Medi 2016 ac i'r Grŵp Buddiant Cleifion a'r Cyhoedd ym mis Hydref 2016 ar y broses IPFR a phroses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un.
– Cynhaliwyd gweithdy IPFR arall ar 22 Mawrth 2017.
Argymhelliad 3: Ar gyfer meddyginiaethau, dylai AWTTC sefydlu a chynnal storfa ddata ganolog ar gyfer strategaethau chwilio a thystiolaeth allweddol. Ar gyfer technolegau heb fod yn ymwneud â meddyginiaethau ac ymyriadau eraill, dylai Iechyd Cyhoeddus Cymru sefydlu a chynnal storfa ddata ganolog ar gyfer strategaethau chwilio a thystiolaeth allweddol
* Fel rhan o ddatblygiad Cam I y gronfa ddata IPFR, mae'r system yn cynnwys ystorfa ganolog ar gyfer tystiolaeth sydd bellach wedi'i phoblogi.
Argymhelliad 4: Dylai paneli IPFR presennol sy'n gysylltiedig â'r saith bwrdd iechyd a PGIAC barhau. Gellir ystyried ymhellach gynnig i gynnal cyfarfodydd o banelau cyfagos ar y cyd unwaith y bydd argymhellion yr adroddiad hwn wedi'u rhoi ar waith a'u hadolygu
* Fel rhan o argymhelliad adolygiad 2016, cytunwyd y dylai'r paneli IPFR presennol sy'n gysylltiedig â'r saith bwrdd iechyd lleol a PGIAC barhau.
Argymhelliad 5: Dylai paneli IPFR gynyddu eu cynrychiolaeth leyg i ddau aelod sy'n pledleisio a dylai cynrychiolydd y Cyngor Iechyd Cymuned (CIC) ddod yn aelod heb hawl i bleidleisio. Bydd hyn yn caniatáu i gynrychiolydd y CIC ganolbwyntio, yn ddilyffethair, ar ei rôl fel cynrychiolydd y claf
* Cytunwyd ar fanyleb person sy'n amlinellu rolau a chyfrifoldebau'r aelod(au) lleyg.
* Mae'r rhan fwyaf o'r aelodau lleyg bellach wedi'u penodi. Mae gwaith recriwtio pellach yn mynd rhagddo er mwyn llenwi unrhyw swyddi gwag.
Argymhelliad 6: Dylai pob panel IPFR fod â mecanwaith yn ei le i sicrhau bod cyngor clinigol priodol ar gael ar ddiwrnod neu cyn diwrnod y panel i egluro materion clinigol ac osgoi oedi diangen o ran dod i benderfyniad
* Mae'r ffurflen gais IPFR wedi'i diweddaru i gynnwys gofyniad i'r clinigydd sy'n gwneud y cais ddarparu ei fanylion cyswllt rhag ofn y bydd angen cysylltu ag ef.
Argymhelliad 7: Dylid sgrinio ceisiadau IPFR o ran priodoldeb cyn iddynt gael eu cyflwyno a'u cydlofnodi gan yr Arweinydd Clinigol/Pennaeth Adran perthnasol
* Mae hyn wedi'i gynnwys ym mholisi diwygiedig y GIG ar geisiadau IPFR.
Argymhelliad 8: Dylai AWTTC gydweithio â byrddau iechyd a PGIAC i sefydlu set ddata gyffredin a phroses i gael cydsyniad claf, er mwyn adrodd yn lleol a chenedlaethol
* Cafwyd cyngor ar brosesau cydsyniad cleifion gan Swyddfa'r Comisiynydd Gwybodaeth ac fe'i ymgorfforwyd ym mholisi IPFR GIG Cymru diwygiedig a dogfennau ategol.
* Cytunwyd ar set ddata a sefydlwyd proses ar gyfer cyflwyno adroddiadau.
Argymhelliad 9: Dylai AWTTC, ar y cyd â chydgysylltwyr IPFR ac aelodau'r panel, ddiweddaru polisi a chanllawiau ategol GIG Cymru ar baneli IPFR i adlewyrchu argymhellion yr adroddiad hwn
* Mae polisi a chanllawiau IPFR GIG Cymru wedi cael eu diweddaru yn unol â hynny.
Argymhelliad 10: Dylid monitro canlyniadau cleifion sy'n gysylltiedig â phenderfyniadau IPFR. Dylai AWTTC a byrddau iechyd gydweithio i ddyfeisio proses i gasglu'r wybodaeth hon ar gyfer pob technoleg
* Mae ffurflen ar gyfer data canlyniadau cleifion wedi cael ei chreu gyda mewnbwn gan glinigwyr ac aelodau o baneli IPFR.
* Caiff data canlyniadau eu cofnodi ar gronfa ddata IPFR lle y bo'n berthnasol.
* Mae ffurflen gais newydd IPFR yn dweud wrth glinigwyr eu bod, pan fyddant yn cyflwyno cais IPFR, yn cytuno i ddarparu data ar ganlyniadau mewn modd amserol ar gynnydd y claf, waeth beth yw'r penderfyniad.
4
5
6
Cyfanswm y ceisiadau IPFR a ystyriwyd yng Nghymru
Fel yn y flwyddyn flaenorol cyflwynwyd data IPFR am y chwe mis cyntaf o adroddiad blynyddol 2016/17 i AWTTC ar daenlen yn fisol ac fe'i coladwyd yn set ddata unigol. Ar 1 Hydref 2016 lansiwyd y gronfa ddata IPFR genedlaethol newydd ac ers y dyddiad hwn mae'r timau IPFR mewn byrddau iechyd lleol a PGIAC wedi cofnodi pob cais newydd yn uniongyrchol ar y system. Mae'r ddwy set ddata chwe mis wedi cael eu cyfuno i ddarparu cyfanswm y ffigurau ar gyfer adroddiad 2016/17.
Ystyriwyd cyfanswm o 422 o geisiadau IPFR rhwng 1 Ebrill 2016 a 31 Mawrth 2017. Roedd 209 (50%) yn geisiadau am feddyginiaethau a'r gweddill (n = 213; 50%) yn geisiadau nad oeddent yn ymwneud â meddyginiaethau. At ei gilydd, cafodd 55% o'r ceisiadau IPFR eu cymeradwyo o'i gymharu â 59% yn 2015/16. Ar gyfer meddyginiaethau, roedd y gyfradd gymeradwyo yn 60% (57% yn 2015/16) ac ar gyfer ceisiadau nad oeddent yn ymwneud â meddyginiaethau roedd yn 49% (60% yn 2015/16).
O'i gymharu â 2015/16, gostyngodd nifer y ceisiadau IPFR am feddyginiaethau yng Nghymru yn 2016/17 32%, fel y dangosir yn Ffigur 1. Dyma'r bedwaredd flwyddyn yn olynol i geisiadau IPFR sy'n ymwneud â meddyginiaethau ostwng yng Nghymru ac ers 2013/14 mae'r gostyngiad yn 52%. Mewn cyferbyniad â hynny, mae nifer y ceisiadau nad oeddent yn ymwneud â meddyginiaethau wedi amrywio dros yr un cyfnod, gyda'r nifer fwyaf o geisiadau i'w gweld yn 2015/16. Gostyngodd nifer y ceisiadau IPFR nad oeddent yn ymwneud â meddyginiaethau 43% yn 2016/17 o gymharu â'r flwyddyn flaenorol.
Ceisiadau IPFR am feddyginiaethau fesul bwrdd iechyd a PGIAC
Mae ceisiadau IPFR sy'n ymwneud â meddyginiaeth yn digwydd am dri phrif reswm:
* Nid yw cyngor mewn perthynas â dynodiad trwyddedig ar gael o AWMSG neu NICE.
* Mae AWMSG neu NICE wedi rhoi cyngor, ac nid ydynt wedi argymell y dechnoleg.
* Mae'r feddyginiaeth yn cael ei defnyddio ar sail 'all-drwydded', h.y. meddyginiaeth a ddefnyddir y tu allan i delerau'r awdurdodiad marchnata (trwydded cynnyrch).
Cafodd y nifer absoliwt fwyaf o geisiadau IPFR ar gyfer meddyginiaethau yn 2016/17 eu hystyried gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan (n = 48), fel y dangosir yn Ffigur 2. Mae hyn yn gyson â 2015/16. Cafodd y nifer leiaf o geisiadau IPFR eu hystyried gan Fwrdd Iechyd Addysgu Powys (n = 8) yn 2016/17 a PGIAC (n = 16) yn 2015/16, fel y dangosir yn Ffigur 2. Mae nifer y ceisiadau IPFR a ystyriwyd ym mhob bwrdd iechyd wedi lleihau rhwng 2015/16 a 2016/17, gyda chynnydd bach yn y ceisiadau IPFR a ystyriwyd gan PGIAC. Yn ychwanegol at y ceisiadau hyn roedd 15 o geisiadau IPFR yn ymwneud â 'pharhad cyllid' ar gyfer meddyginiaethau a gymeradwywyd yn flaenorol lle roedd angen ymestyn y driniaeth honno. Cymeradwywyd 14 o'r ceisiadau hyn.
6
7
8
Er mwyn cydnabod maint gwahanol y poblogaethau ym mhob bwrdd iechyd, mynegwyd y data hyn fel ceisiadau IPFR fesul 100,000 o'r boblogaeth. Deilliodd y data poblogaeth o StatsCymru (canol blwyddyn 2015) a dangosir y data wedi'i addasu yn ôl poblogaeth yn Ffigur 3.
Yn 2016/17 derbyniodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda y nifer fwyaf o geisiadau IPFR am feddyginiaethau y pen o'r boblogaeth (11 fesul 100,000 o'r boblogaeth) o gymharu â Bwrdd Iechyd Addysgu Powys (19 fesul 100,000 o'r boblogaeth) yn y flwyddyn flaenorol. Ystyriwyd y nifer leiaf o geisiadau gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf. Gall y rhesymau dros amrywiadau o'r fath yn nifer y ceisiadau IPFR a ystyriwyd gan bob bwrdd iechyd gynnwys gwahaniaethau mewn polisïau comisiynu lleol ac argaeledd gwasanaethau (gan gynnwys gwasanaethau arbenigol) ym mhob bwrdd iechyd.
Dangosir canlyniad ceisiadau IPFR ar gyfer meddyginiaethau a ystyriwyd gan bob bwrdd iechyd a PGIAC yn Ffigur 4. O gymharu â 2015/16; mae canran y ceisiadau IPFR a gymeradwywyd wedi cynyddu neu wedi aros yr un fath ar gyfer pob bwrdd iechyd ac eithrio Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Mae canran y ceisiadau IPFR a gymeradwywyd ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi gostwng o 64% yn 2015/16 i 39% yn 2016/17. Nodwyd y gwahaniaeth anarferol o uchel rhwng y ffigurau hyn. Gall y gostyngiad hwn fod o ganlyniad i'r ffaith bod gweithgareddau nad ydynt wedi'u contractio wedi'u cynnwys yn y canlyniadau IPFR ar gyfer y flwyddyn flaenorol, ond nid ar gyfer 2016/17, gan gyfrannu at y gyfradd gymeradwyo uwch yn 2015/16, a'r gostyngiad dilynol. Efallai y bydd angen ymchwilio ymhellach i ganfod a oes unrhyw resymau eraill pam mae'r gyfradd gymeradwyo ar gyfer y bwrdd iechyd hwn wedi gostwng. Mae'r canlyniadau 'eraill' yn cynnwys ceisiadau IPFR am feddyginiaethau sydd wedi cael eu hystyried ond lle nad oedd y panel yn gallu gwneud penderfyniad i gymeradwyo cyllid neu beidio yn ystod yr ystyriaeth gychwynnol. Gall hyn fod am nifer o resymau, gan gynnwys gohirio penderfyniad nes y derbynnir rhagor o wybodaeth angenrheidiol.
Dangosir y meddyginiaethau a ystyriwyd amlaf yn flynyddol rhwng 1 Ebrill 2013 a 31 Mawrth 2017 yn Nhabl 1. Bevacizumab yw'r feddyginiaeth y gwnaed cais amdani amlaf bob blwyddyn ers 2013/14. Fodd bynnag, mae'n bwysig nodi bod llawer o'r meddyginiaethau y gwneir cais amdanynt drwy'r broses IPFR, gan gynnwys bevacizumab, yn rhai y gofynnir amdanynt ar gyfer sawl dynodiad, sawl system driniaeth wahanol a sawl cam gwahanol o'r llwybr triniaeth mewn perthynas â'r dynodiadau clinigol gwahanol hynny.
| 2013/2014 | 2014/2015 | 2015/2016 | 2016/2017 |
|---|---|---|---|
| Bevacizumab | Bevacizumab | Bevacizumab | Bevacizumab |
| Cetuximab | Axitinib | Cetuximab | Rituximab |
| Rituximab | Brentuximab | Adalimumab | Adalimumab* |
| Axitinib | Bendamustine | Pertuzumab | Omalizumab* |
| Adalimumab* | Cetuximab | Rituximab* | Pertuzumab |
| Eribulin* | HG | Bendamustine* | Infliximab* |
* Cofnodwyd yr un nifer o geisiadau am y meddyginiaethau hyn yn y golofn berthnasol.
HG = heb gofnodi.
DS dim ond meddyginiaethau lle y cymeradwywyd/na chymeradwywyd mwy na phum cais a gaiff eu cofnodi at ddibenion diogelu data
6
9
10
Efallai y bydd y gwahaniaethau yn y meddyginiaethau y gofynnwyd amdanynt rhwng bob blwyddyn i'w priodoli, yn rhannol, i'r ffaith bod cyfran o'r ceisiadau wedi digwydd cyn derbyn cyngor gan AWMSG neu NICE, ac yn dilyn cyngor cadarnhaol gan un o'r sefydliadau hyn, nid oedd y llwybr IPFR bellach yn ofynnol ar gyfer y feddyginiaeth/dynodiad penodol. Mae Tabl 2 yn dangos y meddyginiaethau a gymeradwywyd neu nas cymeradwywyd amlaf gan baneli IPFR o 1 Ebrill 2015 hyd 31 Mawrth 2017.
Tabl 2: Y meddyginiaethau a gymeradwywyd neu nas cymeradwywyd amlaf yn 2015/2016 a 2016/2017 mewn trefn restrol
| 2015/2016 | | |
|---|---|---|
| Cymeradwywyd | Ni chymeradwywyd | Cymeradwywyd |
| Bevacizumab | Bevacizumab | Rituximab |
| Adalimumab | Cetuximab | Adalimumab |
| Rituximab | Pertuzumab | Infliximab |
| Apremilast | Trastuzumab emtansine | Bevacizumab* |
| Bendamustine | HG | Omalizumab* |
| Ibrutinib* | HG | Bendamustine |
| Ruxolitinib* | HG | HG |
* Cofnodwyd yr un nifer o geisiadau a gymeradwywyd/nas cymeradwywyd ar gyfer y meddyginiaethau hyn yn y golofn berthnasol
HG = heb gofnodi
DS dim ond meddyginiaethau lle y cymeradwywyd/na chymeradwywyd mwy na phum cais a gaiff eu cofnodi at ddibenion diogelu data
Nodir y pedwar prif ddynodiad ble yr ystyriwyd meddyginiaethau y gofynnir amdanynt amlaf yn Nhabl 3 isod.
Tabl 3: Y pedwar prif gyfuniad o ddynodiadau am feddyginiaeth a ystyriwyd gan baneli IPFR yn 2016/2017
| Meddyginiaeth | Dynodiad |
|---|---|
| Pertuzumab* | Triniaeth gyntaf am ganser metastatig datblygedig y fron |
| Bevacizumab 7.5 mg† | Triniaeth gyntaf i oedolion â chanser ofarïaidd epithelaidd datblygedig, canser yn y tiwbiau faf lopaidd, neu ganser peritoneol sylfaenol |
| Trastuzumab emtansine§ | Canser y fron metastatig |
*Arfarniad technoleg iechyd ar y gweill, †Heb ei gefnogi i'w ddefnyddio gan y broses Cymru'n Un, § Argymhelliad negyddol gan arfarniad technoleg iechyd, ¶ Ceisiadau IPFR cyn i gyngor arfarniad technoleg iechyd fod ar gael
Ar gyfer un dynodiad, mae arfarniad technoleg iechyd ar y gweill. Mae'r feddyginiaeth all-drwydded (bevacizumab 7.5 mg/kg yn ddyddiol) wedi cael ei hasesu gan y broses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un ond ni chefnogwyd ei defnydd gan GIG Cymru (gweler tudalen 19). Ar gyfer y flwyddyn 2016/17 roedd gan trastuzumab emtansine cyngor arfarniad technoleg iechyd negyddol gan NICE. Felly, IPFR fyddai'r unig lwybr i gael mynediad i'r meddyginiaethau hyn. Gwnaed ceisiadau am nivolumab cyn cael cyngor arfarniad technoleg iechyd cadarnhaol gan NICE.
Ceisiadau IPFR am feddyginiaethau i drin canser
Roedd bron i hanner (48%) y meddyginiaethau y gofynnwyd amdanynt drwy IPFR yn 2016/17 yn feddyginiaethau i drin canser.
Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan a dderbyniodd y nifer fwyaf o geisiadau IPFR am feddyginiaethau i drin canser (n = 25) a chyflwynwyd y nifer leiaf ym Mwrdd Iechyd Addysgu Powys (n = 4), fel y gwelir yn Ffigur 5.
Mae canran y ceisiadau IPFR am feddyginiaethau canser wedi gostwng yn 2016/17 o'i chymharu â'r flwyddyn flaenorol mewn chwech o blith y saith bwrdd iechyd a hefyd yn PGIAC. Dengys Ffigur 6 fod PGIAC a Chwm Taf wedi cael 50% a 43% yn llai o geisiadau IPFR am feddyginiaethau canser, yn y drefn honno.
12
Mynegwyd y data hefyd fel y nifer fesul 100,000 o'r boblogaeth ym mhob bwrdd iechyd ac fe'u dangosir yn Ffigur 7. Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan a dderbyniodd y nifer fwyaf o geisiadau IPFR am feddyginiaethau canser fesul 100,000 o bobl (n = 4.3) a Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr a dderbyniodd y nifer leiaf (n = 2.2).
Dangosir canran y ceisiadau IPFR am feddyginiaethau canser ym mhob bwrdd iechyd a PGIAC yn Ffigur 8. Roedd mwy na 50% o geisiadau IPFR a ystyriwyd gan Aneurin Bevan (n = 25) ac Abertawe Bro Morgannwg (n = 16), a mwy na 70% o geisiadau IPFR a ystyriwyd gan Gaerdydd a'r Fro (n = 14) yn rhai ar gyfer meddyginiaethau canser. Mewn cyferbyniad â hynny, roedd llai na 30% o geisiadau IPFR ystyriwyd gan PGIAC (n = 5) ar gyfer meddyginiaethau canser. Efallai mai'r rhesymau posibl dros yr amrywiaeth yn y canrannau o geisiadau IPFR am feddyginiaethau canser rhwng y byrddau iechyd yw'r gwahaniaethau mewn trefniadau comisiynu a'r trefniadau ar gyfer darparu gwasanaethau i drin canser. Efallai hefyd y bydd gwahaniaethau mewn polisïau lleol neu lwybrau triniaeth a phresenoldeb trothwy isafswm cost cyn i feddyginiaeth fod yn rhan o'r broses IPFR.
Dangosir canlyniad ceisiadau IPFR ar gyfer meddyginiaethau canser a ystyriwyd gan bob bwrdd iechyd a PGIAC yn Ffigur 9. Cymeradwywyd o leiaf 50% o geisiadau IPFR am feddyginiaethau canser gan bedwar o'r byrddau iechyd, yn debyg i'r flwyddyn flaenorol.
Ceisiadau IPFR nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau fesul bwrdd iechyd a PGIAC 8
Dangosir canlyniadau ceisiadau IPFRs nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaeth a ystyriwyd yn 2015/16 a 2016/17 yn Ffigur 10 isod. O blith cyfanswm y ceisiadau IPFR nad oeddent yn ymwneud â meddyginiaethau (n = 213) a ystyriwyd yn 2016/17, cymeradwywyd 105 (49%) ac ni chymeradwywyd 88 (41%). Mae'r canlyniadau 'eraill' (n = 20; 9%) yn cynnwys ceisiadau IPFR nad oeddent yn ymwneud â meddyginiaethau a ystyriwyd yn wreiddiol, ond nad oedd y panel yn gallu gwneud penderfyniad arnynt - mae hyn yn digwydd amlaf oherwydd nad oedd digon o wybodaeth ar gael i'r panel IPFR a chaiff y penderfyniad ar y cais ei ohirio nes i'r wybodaeth bwysig honno gael ei derbyn. Mae'r data hyn yn dangos gostyngiad yn nifer y ceisiadau IPFR nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau o gyfanswm o 374 yn y flwyddyn flaenorol. Mae hyn yn rhannol oherwydd y ffordd y mae rhai byrddau iechyd yn cofnodi ceisiadau IPFR; yn y flwyddyn flaenorol roedd rhai gweithgareddau nad ydynt ar gontract wedi eu cynnwys yn y cyfansymiau IPFR gan arwain at ffigur sy'n gamarweiniol o uchel. Mae hyn wedi'i gywiro yn 2016/17 ac mae'r niferoedd yn awr yn cynrychioli gwir geisiadau IPFR yn unig. Os ystyrir yr anghysondeb hwn yna mae'r data'n awgrymu y bu cynnydd bach mewn ceisiadau IPFR nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau yn 2016/17. Nid oedd data ar gael ar gyfer 2013/14 a 2014/15 er cymhariaeth.
Ystyriwyd y nifer fwyaf o geisiadau IPFR nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau gan PGIAC ac nid ystyriwyd dim gan Fwrdd Iechyd Cwm Taf, fel y dangosir yn Ffigur 11. Roedd y niferoedd a ystyriwyd gan baneli'r byrddau iechyd yn 2016/2017 yn gymharol fach ac roeddent wedi lleihau o gymharu â'r flwyddyn flaenorol. PGIAC a ystyriodd y mwyafrif (70%) o geisiadau IPFR nad oeddent yn ymwneud â meddyginiaethau yng Nghymru.
Mae nifer y ceisiadau IPFR nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau a ystyriwyd gan PGIAC wedi cynyddu'n sylweddol yn 2016/17 o'u cymharu â'r flwyddyn flaenorol (o 76 i 146 o geisiadau). Mae hyn wedi cael ei lywio gan gynnydd yn nifer y ceisiadau am sganiau PET sydd wedi dod yn arf ymchwiliol cynyddol bwysig wrth asesu canser a chyflyrau meddygol nad ydynt yn gysylltiedig â chanser. Comisiynir y gwasanaeth yng Nghymru gan PGIAC. Mae rhagor o wybodaeth ar gael ar wefan PGIAC (www.whssc.wales.nhs.uk/home).
Ym mis Medi 2016, cafodd Grŵp Cynghori Cymru Gyfan ar PET (AWPET) ei gynnull gan PGIAC sy'n cynnwys arbenigwyr clinigol o bob rhan o Gymru. Un o'i swyddogaethau yw cynghori PGIAC ar gyflwyno dynodiadau PET newydd o fewn polisi comisiynu PGIAC gan sicrhau bod pob penderfyniad yn cael ei wneud yn dilyn adolygiad systematig o'r dystiolaeth sydd ar gael. Yn dilyn hynny, argymhellodd y Grŵp hwn restr o ddynodiadau PET newydd i PGIAC am gyllid o fewn ei Gynllun Comisiynu Integredig ar gyfer 2017/18 ym mis Mai 2017.
Bydd canlyniad y broses hon yn pennu'r dynodiadau PET newydd sy'n fforddiadwy o fewn y cyllid sydd ar gael ar gyfer y flwyddyn nesaf. Os cânt eu cefnogi, bydd polisi diwygiedig PGIAC wedyn yn cael ei gyhoeddi ar gyfer ymgynghori ac i'w gadarnhau. Yn dilyn cadarnhau'r polisi diwygiedig a chynnwys unrhyw ddynodiadau newydd, rydym yn rhagweld y bydd nifer y ceisiadau IPFR a ystyrir gan PGIAC ar gyfer sganiau PET yn lleihau.
Yn ogystal â'r gwaith hwn, mae Llywodraeth Cymru, PGIAC ac AWPET bellach yn ystyried darparu tomograffeg gyfrifiadurol PET yn y dyfodol ledled Cymru, gan gynnwys y gwydnwch gwasanaeth De Cymru a'r galw a'r capasiti yn y dyfodol.
8
16
Ceisiadau IPFR nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau o 1 Hydref 2016 tan 31 Mawrth 2017
Mae data manylach ar gael ar gyfer ail hanner cyfnod adrodd 2016/17 o ganlyniad i lansio'r gronfa ddata genedlaethol IPFR ar 1 Hydref 2016 sy'n crynhoi gwybodaeth am geisiadau IPFR nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau, yn ogystal â cheisiadau IPFR am feddyginiaethau. Mae'r data hyn yn ein galluogi i adrodd yn fwy manwl nag o'r blaen ar y mathau o geisiadau IPFR a ystyriwyd gan baneli yng Nghymru. Yn ystod y cyfnod chwe mis hwn ystyriwyd cyfanswm o 117 o geisiadau IPFR nad oeddent yn ymwneud â meddyginiaethau ac o blith y rhain cymeradwywyd 67 (57%), ni chymeradwywyd 48 (41%) a gohiriwyd 2 (2%). Dengys Ffigur 12 ganran y ceisiadau ar gyfer pob math o ymyriad ar gyfer y cyfnod rhwng mis Hydref 2016 a mis Mawrth 2017. Roedd y nifer fwyaf o geisiadau IPFR nad oeddent yn ymwneud â meddyginiaethau yn rhai ar gyfer ymyriadau 'eraill' (38%). O'r ymyriadau hyn yn y categori 'arall', roedd y mwyafrif (76%) ar gyfer sganiau PET. Dylid nodi y gellir gwneud cais am fwy nag un math o ymyriad fel rhan o gais unigol ac felly mae'r ffigurau'n uwch na chyfanswm y ceisiadau IPFR gyfer y cyfnod hwn.
Dangosir canlyniad ceisiadau IPFR ar gyfer mathau gwahanol o driniaethau nad ydynt yn feddyginiaethau a ystyriwyd gan bob bwrdd iechyd a PGIAC yn Ffigur 13. Cafodd mwy na 50% o geisiadau IPFR am ail farn, therapïau ac ymyriadau 'eraill' eu cymeradwyo yng Nghymru.
O blith y 117 o geisiadau IPFR nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau a ystyriwyd gan fyrddau iechyd a PGIAC rhwng 1 Hydref 2016 a 31 Mawrth 2017, roedd cyfanswm o 49 (42%) o geisiadau yn ymwneud ag ymyriadau i wneud diagnosis o ganser neu drin canser. Roedd y mwyafrif (55%) o'r rhain ar gyfer sganiau PET (diagnostig), y cymeradwywyd 64% ohonynt.
8
18
IPFR a phroses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un
Mae dadansoddiad o ddata IPFR a gyflwynwyd gan fyrddau iechyd ledled Cymru wedi cael ei ddefnyddio i lywio agweddau eraill ar raglen waith AWTTC, ac yn arbennig y broses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un.
Mae'r broses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un wedi cael ei datblygu i hwyluso un penderfyniad sengl y cytunwyd arno ar gyfer GIG Cymru ar fynediad i feddyginiaethau penodol ar gyfer grŵp o gleifion (carfan o gleifion) lle y nodir angen clinigol heb ei ddiwallu i drin y cyflwr. Caiff carfan cleifion ei ddiffinio fel nifer o gleifion gyda'r un cyflwr clinigol a allai elwa ar feddyginiaeth benodol. Mewn amgylchiadau o'r fath efallai nad ystyrir bod y broses IPFR yn priodol a gallai arwain at amrywiad mewn mynediad i feddyginiaeth ar draws Cymru. Prif nod y broses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un yw sicrhau mynediad cyfartal i feddyginiaethau nad yw ar gael fel mater o drefn yn GIG Cymru ar gyfer carfan o gleifion.
Os bydd meddyginiaeth yn bodloni'r meini prawf ar gyfer y broses Cymru'n Un, mae'n cael ei hystyried gan y Grŵp Comisiynu Llwybrau Interim, y mae ei aelodaeth yn cynnwys cynrychiolaeth o bob panel IPFR yng Nghymru. Mae'r Grŵp yn adrodd i Fwrdd Gweithredol Prif Weithredwyr GIG Cymru, sy'n gwneud y penderfyniad terfynol ynglŷn â chomisiynu interim yng Nghymru.
Nodir meddyginiaethau a charfanau cleifion ar gyfer y broses Cymru'n Un drwy weithgaredd yn y paneli IPFR, gan PGIAC, Pwyllgor y Prif Fferyllwyr neu grwpiau clinigwyr. Mae cyfanswm o 37 o feddyginiaethau yn cwmpasu 50 o ddynodiadau wedi cael eu hystyried ar gyfer y broses Cymru'n Un. Nodwyd y mwyafrif (39 o ddynodiadau) drwy gasglu data IPFR a oedd yn darparu gwybodaeth gynnar am y carfanau a oedd yn dod i'r amlwg. Yn y flwyddyn 2016/17 mae saith meddyginiaeth wedi cael ei hasesu drwy'r broses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un, ac mae dwy arall ar y gweill. Bydd pob penderfyniad yn cael ei adolygu ymhen 12 mis ar ôl ei gymeradwyo. Dengys Tabl 4 y penderfyniadau Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un a gafodd eu cymeradwyo yn 2016/17.
| Meddyginiaeth | Dynodiad | Penderfyniad Interim Cymru’n Un | Dyddiad a ardystiwyd gan Brif Weithredwyr |
|---|---|---|---|
| Adalimumab (Humira®) | Trin cleifion pediatrig a chanddynt wfeitis anhydrin difrifol nad yw’n heintus | Cefnogwyd | 11/10/2016 |
| Adalimumab (Humira®) | Trin cleifion sy’n oedolion a chanddynt wfeitis anhydrin difrifol nad yw’n heintus | Cefnogwyd | 11/10/2016 |
| Arsenic trioxide (TRISENOX®) | Lewcemia promyelosytig aciwt - therapi llinell 1af i gleifion y mae therapi sy’n seiliedig ar anthracycline yn anaddas iddynt | Cefnogwyd | 24/10/2016 |
| Axitinib (Inlyta®) | Trin carsinoma celloedd arennol datblygedig ar ôl methiant triniaeth flaenorol gyda pazopanib | Cefnogwyd | 03/08/2016 |
| Bevacizumab (Avastin®) | Ar ddogn o 7.5 mg/kg ar y cyd â carboplatin a paclitaxel ar gyfer triniaeth rheng fal en i gleifoi n sy’n oedolion a chanddynt ganser ofarïaidd datblygedig epithelial, canser y tiwb faf lopaidd, neu ganser peritoneol sylfaenol | Ni chefnogwyd | 03/08/2016 |
| Denosumab (Prolia®) | Trin osteoporosis ymysg dynion sy’n wynebu mwy o risg o dorri esgyrn | Cefnogwyd | 06/03/2017 |
| Docetaxel | Ar y cyd â therapi amddifadedd androgen ar gyfer trin canser y prostad metastatig hormon-naïf | Cefnogwyd | 03/08/2016 |
O'r 50 o ddynodiadau a nodwyd, penderfynodd Pwyllgor Llywio AWMSG beidio â chynnwys 41 ar y rhestr gan nad ystyriwyd eu bod yn addas ar gyfer Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un. Roedd y sail resymegol yn amrywio; mae Tabl 5 yn dangos y rhesymau mwyaf cyffredin dros beidio â chynnwys meddyginiaethau.
9
20
Tabl 5: Rhesymau dros gohortau o gleifion a nodwyd rhwng 1 Ebrill 2016 a 31 Mawrth 2017 na chawsant eu hystyried yn briodol ar gyfer Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un
Mae dadansoddiad o ddata IPFR ar gyfer y Broses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un wedi caniatáu i AWTTC nodi meddyginiaethau addas ar gyfer y llwybr arfarniad technoleg iechyd safonol. Cysylltodd AWTTC â deiliad awdurdodiad marchnata dwy feddyginiaeth (bevacizumab a Duodopa® [carbidopa monohydrate/levodopa]) gan dynnu sylw at yr angen clinigol. Ymrwymodd y ddau gwmni wedyn i gymryd rhan ym mhroses arfarniad technoleg iechyd AWMSG.
Mae gwaith monitro parhaus o'r data IPFR wedi dangos, yn fuan ar ôl cyhoeddi penderfyniad cadarnhaol gan y broses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un, na chaiff ceisiadau eu cyflwyno mwyach ar gyfer y dynodiadau. Mae hyn yn dangos yn bendant bod y broses newydd Cymru'n Un yn lleihau'r baich ar baneli IPFR ac yn annog mynediad teg i'r meddyginiaethau hyn ledled Cymru.
Cafwyd adborth cadarnhaol gan y clinigwyr sydd wedi cymryd rhan yn y broses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un, gan gynnwys y canlynol:
"Rwy'n falch bod Cymru yn dangos y ffordd, diolch i chi ar ran ein cleifion." Yr Athro Andrew Dick, Athro Offthalmoleg, Ysbyty Llygaid Moorfields ac Ymgynghorydd Arbenigol ar gyfer y broses IPFR.
"Gofynnwn i chi gyfleu ein diolch i dîm ehangach Cymru'n Un am hwyluso ein cyfranogiad mor effeithiol yn eich proses gomisiynu - mae wedi bod yn wych gweithio gyda chi." Dr Richard Lee, Arweinydd Meddygaeth arbrofol, Ysbyty Llygaid Moorfields ac Ymgynghorydd Arbenigol ar gyfer y broses IPFR.
"Gwnaeth effeithlonrwydd y broses Cymru'n Un a lefel y rhyngweithio yn y cyfarfod argraff fawr arnaf." Dr Stephen Knapper, Uwch-ddarlithydd a Hematolegydd Ymgynghorol Anrhydeddus, Ymddiriedolaeth GIG Caerdydd a'r Fro ac Ymgynghorydd Arbenigol i'r broses IPFR.
Mae'n werth nodi bod datganiad polisi comisiynu interim GIG Lloegr yn dwyn y teitl 'Adalimumab for severe refractory uveitis', a gyhoeddwyd ym mis Mawrth 2017 yn cyfeirio at benderfyniad Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un ar adalimumab yn y dynodiad hwn fel dogfen sydd wedi llywio'r polisi yn Lloegr.
Mae rhagor o wybodaeth am broses Comisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un ar gael ar wefan AWTTC (www.awttc.org/pams/one-wales-interim-commissioning-process).
Y sail dros gymeradwyo
Wrth ddatblygu set ddata gyffredin fel rhan o argymhellion yr adolygiad, gall AWTTC adrodd y cofnodwyd bod "eithriadoldeb" (y maen prawf a oedd yn ofynnol ar y pryd) wedi'i ddangos mewn 105 o achosion a heb ei ddangos mewn 20 o achosion o blith y 125 o geisiadau IPFR am feddyginiaethau a gymeradwywyd yn 2016/17.
Roedd y rhesymau dros gymeradwyo cais IPFR yn amrywio ond roedd seiliau rhesymegol cyffredin a ddangosir yn Nhabl 6.
Tabl 6: Rhesymau dros gymeradwyo Ceisiadau Cyllido Cleifion Unigol ar gyfer meddyginiaethau rhwng 1 Ebrill 2016 ac 31 Mawrth 2017 mewn trefn restrol
Roedd y claf wedi dangos diffyg ymateb neu glefyd anhydrin o ran yr opsiynau/llwybr triniaeth safonol sydd ar gael
Roedd gan y claf amrywiolyn anarferol o'r clefyd
Nid oes unrhyw opsiynau triniaeth safonol ar gael neu ddim opsiynau triniaeth trwyddedig ar gyfer y cyflwr
Mae cyflwr y claf yn fwy difrifol neu wedi symud ymlaen yn gynt nag sy'n arferol yn y boblogaeth gyffredinol
Roedd cydafiachusrwydd yn golygu nad oedd modd rhoi'r driniaeth arferol a argymhellir ar gyfer cyflwr
Roedd y claf wedi cael adwaith niweidiol difrifol i'r driniaeth a argymhellir fel arfer ar gyfer y cyflwr
Roedd y claf wedi ymateb yn anarferol o dda i'r driniaeth hon/roedd yr effeithlonrwydd fwy nag ymysg y boblogaeth gyffredinol
Mewn achosion lle nad oedd eithriadoldeb wedi'i brofi a thriniaeth wedi'i chymeradwyo, caniatawyd mynediad ar sail:
* llywodraethu da
* bod y driniaeth yn cael ei hargymell gan ganolfan ragoriaeth genedlaethol
* bod y driniaeth yn ddewis a dderbynnir gan ganllawiau corff proffesiynol
* parhau â thriniaeth a gymeradwywyd yn flaenorol
* bod y driniaeth yn unol â pholisi comisiynu'r GIG yn Lloegr.
Dangosir y rhesymau cyffredin dros beidio â chymeradwyo IPFR yn Nhabl 7 dros y ddalen.
10
10
22
Tabl 7: Rhesymau dros beidio â chymeradwyo Ceisiadau Cyllido Cleifion Unigol ar gyfer meddyginiaethau rhwng 1 Ebrill 2016 ac 31 Mawrth 2017 mewn trefn restrol
Cleifion yr oedd eu cyflwr yn datblygu yn unol â'r drefn arferol
Diffyg tystiolaeth ddigonol o eithriadoldeb yn y ffurflen gais
Diffyg tystiolaeth o'r defnydd o driniaeth ar gyfer y cyflwr penodol
Nid oedd y claf wedi rhoi cynnig ar y triniaethau eraill sydd ar gael
Tystiolaeth anghyson ynghylch a allai'r driniaeth wneud mwy o ddrwg nag o les
Y claf wedi cael problemau o ran dilyn (cydymffurfio â) y driniaeth bresennol
Gweithdy IPFR
Yn ystod y 12 mis diwethaf mae AWTTC wedi cynnal dau weithdy diwrnod llawn IPFR. Roedd y dyddiau yn agored i aelodau o baneli IPFR a chlinigwyr â diddordeb mewn dysgu mwy am waith IPFR. Roedd y meysydd a gwmpesir yn y gweithdy yn cynnwys:
* arfarniad beirniadol, yn benodol economeg iechyd sy'n edrych ar gostau a blynyddoedd bywyd wedi'u haddasu yn ôl ansawdd
* materion cyfreithiol mewn perthynas ag IPFR ac effaith argymhellion adolygiad 2016 ar y polisi IPFR
* ystyriaeth foesegol i symud oddi wrth y term 'eithriadol' i'r term 'budd clinigol sylweddol' a 'gwerth am arian'
* diweddariad ar y cynnydd a wnaed o ran yr argymhellion yn adolygiad 2014
* diweddariad ar broses Gomisiynu Llwybrau Interim Cymru'n Un
Roedd sesiynau prynhawn y ddau weithdy yn galluogi pawb i lunio ffug baneli IPFR ac ystyried enghreifftiau o achosion IPFR. Nod y sesiynau hyn oedd annog aelodau'r panel i rannu profiadau ar draws byrddau iechyd, datblygu arferion da a dangos cysondeb wrth wneud penderfyniadau. Roedd hefyd yn rhoi cyfle i aelodau'r paneli rwydweithio a datblygu cysylltiadau ar draws byrddau iechyd.
Mewn ymateb i adborth o'r gweithdy a gynhaliwyd ym mis Ebrill 2016, ym mis Mawrth 2017 anfonwyd yr achosion ar gyfer y ffug baneli IPFR cyn y diwrnod. Croesawyd hyn ac roedd y paneli'n teimlo iddynt gael digon o amser i werthuso achosion yn y prynhawn.
Mynychodd cyfanswm o tua 120 o gynrychiolwyr y ddau weithdy gyda chynrychiolwyr paneli IPFR o bob un o'r Byrddau Iechyd yng Nghymru a PGIAC yn bresennol. Roedd cynrychiolwyr o Lywodraeth Cymru ac Iechyd Cyhoeddus Cymru yn bresennol hefyd. Gellir gweld y cyflwyniadau a weithdy 2017 ar wefan AWTTC (www.awttc.org/pams/individual-patientfunding-request-ipfr-0).
12
24
Canlyniadau cleifion
O'r data a gasglwyd yn ystod 2016/17 dim ond ar gyfer 16 o bobl yr oedd data ar ganlyniadau cleifion ar gael, sef 8 yn gysylltiedig â cheisiadau IPFR am feddyginiaethau ac 8 am geisiadau nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau. Rhoddir crynodeb o'r rhain isod:
* Gwelwyd gwelliant yng nghyflwr saith o unigolion yn sgil y driniaeth a gymeradwywyd
* Ni welwyd gwelliant yng gyflwr tri unigolyn
* Bu farw tri o bobl (dylid nodi na chofnodwyd unrhyw achos o oedi mewn triniaeth ar gyfer unrhyw un)
* Cofnodwyd y tri chanlyniad yn y categori "heb farw" gyda naill ai ddim gwybodaeth bellach neu ei bod yn rhy gynnar i asesu adborth ar y canlyniad
Mae casglu data canlyniadau yn bwysig iawn er mwyn monitro a dadansoddi a yw triniaeth wedi bod yn effeithiol ai peidio. Bydd yn rhan orfodol (hanfodol) o'r broses adrodd ar IPFR yn y dyfodol. Yn ogystal, mae'r polisi IPFR wedi cael ei ddiweddaru i adlewyrchu'r gofyniad i (a chael ymrwymiad gan) y clinigydd sy'n gwneud y cais i ddarparu data canlyniadau fel rhan o'r broses o gyflwyno cais IPFR. Bydd AWTTC yn parhau i weithio gyda phaneli IPFR er mwyn eu hannog i gofnodi canlyniadau.
13 Adolygiad annibynnol o benderfyniad IPFR
Ar gyfer ceisiadau IPFR sy'n cael eu gwrthod gan y panel a lle mae'r claf a'i glinigydd yn teimlo nad yw'r broses wedi'i dilyn yn unol â'r polisi IPFR, gellir gofyn am adolygiad o'r broses IPFR. Gellir gofyn am adolygiad ar y sail ganlynol:
* mae'r Bwrdd Iechyd wedi methu â gweithredu'n deg ac yn unol â Pholisi Cymru Gyfan ar wneud penderfyniad ar geisiadau IPFR
* mae'r Bwrdd Iechyd wedi paratoi penderfyniad sy'n afresymol yng ngoleuni'r dystiolaeth a gyflwynwyd
* nid yw'r Bwrdd Iechyd wedi arfer ei bwerau yn gywir.
Rhwng 1 Ebrill 2016 a 31 Mawrth 2017 cyfeiriwyd tri chais am adolygiad o'r broses IPFR at baneli adolygu. Derbyniwyd dau gais am adolygiad ar gyfer yr un cais. Nid chadarnhaodd y panel adolygu y sail dros yr adolygiad a daeth i'r casgliad fod y broses wedi cael ei dilyn yn gywir ac yn unol â'r polisi IPFR. Yn y trydydd achos cadarnhaodd y panel adolygu y sail dros yr adolygiad a gofynnodd i'r panel gwreiddiol ailystyried y cais. Cymeradwyodd y panel IPFR y cais am gyllid yn ddiweddarach.
Crynodeb o'r data
Yn gyffredinol, mae'r data ar gyfer 2016/17 yn dangos:
* gostyngiad yn nifer y ceisiadau IPFR ledled Cymru o gymharu â blynyddoedd blaenorol
Efallai mai'r rhesymau posibl dros y lleihad yn nifer y ceisiadau am feddyginiaethau yw mwy o ymwybyddiaeth ymysg clinigwyr o gyngor arfarniad technoleg iechyd, neu well dealltwriaeth o'r llwybr(au) mwyaf addas ar gyfer cael mynediad i feddyginiaeth ar ran cleifion. Yn ogystal, yn dilyn cyhoeddi penderfyniadau cadarnhaol Comisiynu Llwybrau Interim Cymru Gyfan, nid oedd ceisiadau IPFR bellach yn cael eu cyflwyno ar gyfer y dynodiadau hyn.
* Cymeradwyodd byrddau iechyd nifer debyg o geisiadau IPFR ar gyfer meddyginiaethau canser yn 2015/16 o'i gymharu â'r blynyddoedd blaenorol.
* Meddyginiaethau ar gyfer trin canser oedd y meddyginiaethau y gofynnwyd amdanynt amlaf ac yn y grŵp hwnnw o feddyginiaethau, bevacizumab yw'r feddyginiaeth canser fwyaf cyffredin y gofynnir amdani drwy IPFR o hyd.
* Y math mwyaf cyffredin o geisiadau nad ydynt yn ymwneud â meddyginiaethau oedd ceisiadau am sganiau PET ac roedd y mwyafrif ohonynt ar gyfer cleifion ag amgylchiadau sy'n gysylltiedig â chanser.
Wrth lunio'r adroddiad hwn ar gyfer 2016/17, o fis Ebrill tan fis Medi 2016 mae'r byrddau iechyd wedi cyflwyno gwybodaeth i AWTTC yn rheolaidd. Ym mis Hydref 2016 lansiwyd cronfa ddata newydd IPFR a gall AWTTC gael mynediad i'r holl ddata dienw ar gyfer cleifion ar gyfer pob bwrdd iechyd a PGIAC yn ganolog. Cafodd hyn ei gyfuno â data'r chwe mis cyntaf i gynhyrchu'r adroddiad hwn. Ar gyfer yr adroddiad 2017/18 bydd yr holl ddata yn cael eu cadw ar y gronfa ddata IPFR newydd.
14
26
Geirfa a nodyn ychwanegol
| All-drwydded | Meddyginiaeth sy'n cael ei defnyddio y tu allan i delerau'r awdurdodiad marchnata (trwydded cynnyrch). |
|---|---|
| AWMSG | Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru Gyfan |
| AWPET | Grŵp Cynghori Cymru Gyfan ar PET |
| AWTTC | Canolfan Therapiwteg a Thocsicoleg Cymru Gyfan |
| CIC | Cynghorau Iechyd Cymuned |
| GIG | Y Gwasanaeth Iechyd Gwladol |
| IPCG | Grŵp Comisiynu Llwybrau Interim |
| IPFR | Cais Cyllido Cleifion Unigol |
| Meddyginiaeth | Cyffuriau neu baratoad arall ar gyfer trin neu atal clefyd |
| NICE | Y Sefydliad Cenedlaethol Dros Ragoriaeth Mewn Iechyd a Gofal |
| NWIS | Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru |
| PET | Tomografef g allyrru positron |
| PGIAC | Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru |
| Trwydded | Awdurdodiad marchnata |
Nodyn ychwanegol
Lle mae'r niferoedd yn fach, nid oes modd i ni enwi triniaethau penodol gan fod y risg posibl o adnabod cleifion unigol yn sylweddol. Felly, ystyrir y wybodaeth hon yn wybodaeth bersonol a chaiff ei chadw'n ôl o dan Adran 40(2) Deddf Rhyddid Gwybodaeth 2000. Caiff y wybodaeth hon ei diogelu gan Ddeddf Diogelu Data 1998, gan y byddai ei datgelu yn gyfystyr â phrosesu annheg ac anghyfreithlon a byddai'n groes i'r egwyddorion a nodir yn Atodlenni 2 a 3 y Ddeddf.
|
cym_Latn
| 18,287
|
CC-MAIN-2023-40
| 1.000004
|
<urn:uuid:304d0ba7-e202-4a50-be89-b452a4bcff94>
|
https://www.caerphilly.gov.uk/CaerphillyDocs/Adults-and-older-people/Carers/Carers-News-7-Oct-2018-Cymraeg.aspx
|
Rhifyn 7 Hydref 2018 NEWYDDION CAERFFILI
Cylchlythyr chwarterol ar gyfer gofalyddion di-dâl yng Nghaerffili
I gael mwy o wybodaeth am y cylchlythyr hwn, gallwch gysylltu â'r Tîm Gofalyddion ar 01495 233218/01495 233234 neu e-bostiwch: firstname.lastname@example.org. Byddem wrth ein bodd yn clywed oddi wrthych.
Croeso i seithfed rhifyn o'r cylchlythyr i ofalwyr yng Nghaerffili ers ei ail-lansio ym mis Ionawr 2017, a'r un olaf yn 2018.
A fydd parti arall? A fydd unrhyw jôcs gwirion? A fydd unrhyw beth newydd i chi i gyd ei fynychu? Darllenwch ymlaen i ddarganfod yr atebion i'r holl gwestiynau hyn...
Fel arfer, mae gennym lawer i'w ddweud wrthych am bethau yr ydym wedi'u cynllunio dros y misoedd nesaf ac os oes gennych unrhyw syniadau ar yr hyn rydym yn ei wneud a chynnwys y cylchlythyr, cysylltwch â ni. Rydym hefyd yn awyddus i gynnwys unrhyw straeon neu wybodaeth sydd gennych fel gofalyddion yr hoffech eu rhannu.
Parti Haf y Gofalyddion Dathliad o Ofalwyr yng Nghaerffili
Ar ddydd Sadwrn 7fed Gorffennaf 2018, cawsom ein parti Haf cyntaf erioed, dathliad o ofalyddion yng Nghaerffili, yn dilyn llwyddiant y Parti Nadolig. Roeddem yn hynod o lwcus gyda'r tywydd ac roedd pawb wedi cael amser gwych.
Cawsom gymaint o sylwadau gwych, a dyma rai o'n ffefrynnau:
"Dyma oedd ein digwyddiad cyntaf gyda chi, ac roedd hi'n noson hardd a gwych ac roedd y plant a oedd yn bresennol yn ei gwneud hi'n fwy arbennig, hudolus a llawen ac roedd hi'n bleser gweld cymaint o deuluoedd yn cael noson wych."
"Diolch yn fawr am noson hyfryd yn Bryn Meadows ddydd Sadwrn. Mae'n dda gwybod nad ydym ni, fel gofalyddion, ar ein pennau ein hunain. Mae'n hawdd i ddod yn unig, ond mae'n dda gwybod eich bod chi a'ch tîm ar gael i ni."
"Diolch yn fawr am drefnu'r parti neithiwr. Cefais amser gwych! Roedd yn hamddenol iawn ac yn hwyl dda."
14748
Gweledigaeth Gofalyddion 2019
Yn garedig, rhoddodd rhai ohonoch eich amser i ddod i'n diwrnod ymgynghori ddydd Gwener 29ain Mehefin 2018 yn 'Shappelle's' ac wedyn rhoi cychwyn da i ni am ein gweledigaeth. Roedd yr holl syniadau a gwybodaeth yn hynod o ddefnyddiol a byddwn yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ynglyˆ n â chynnydd mewn cylchlythyrau yn y dyfodol.
Digwyddiadau a Gweithgareddau i Ddod
Gobeithio eich bod i gyd yn mwynhau dod i'n gweithgareddau a'n digwyddiadau gymaint ag yr ydym yn mwynhau eich gweld i gyd yn mwynhau eich hunain, a gobeithio y bydd rhywbeth i bawb y chwarter hwn.
Er mai dyma'r hyn yr ydym wedi'i gynllunio hyd yn hyn, mae mwy o ddigwyddiadau a gweithgareddau yn cael eu hychwanegu wrth i'r amser fynd rhagddo, felly mae'n well bob amser edrych ar ein grwˆ p Facebook neu'r wefan i weld y rhestr ddiweddaraf. Neu cysylltwch â ni os nad oes gennych fynediad i'r rhyngrwyd.
NEWYDD! SESIYNAU BLASU IOGA
–
Rydym wedi trefnu chwe sesiwn blasu yn "Libanus Lifestyle", Coed Duon o ddydd Iau 18fed Hydref 2018 am chwe wythnos. Bydd y sesiynau'n dechrau am 2pm ac yn para am awr. Cysylltwch â ni i ofyn am le.
Dydd Iau 15fed Tachwedd 2018 am 7:30pm Tocynnau ar gyfer "Wicked" yng Nghanolfan Mileniwm Cymru.
Nosweithiau sinema: Rydym wedi trefnu ychydig o'r rhain, a fynychwyd yn dda iawn, felly edrychwch am fwy, neu cysylltwch â ni i ddarganfod pryd fydd ein rhai nesaf, neu hyd yn oed os oes gennych unrhyw geisiadau penodol am ddyddiadau neu ffilmiau.
Dydd Sul, 14eg Hydref 2018 am 2pm Prynhawn Te i Ofalyddion ym Mckenzies Café Bar, Coed Duon.
Dydd Mercher 17eg Hydref 2018 am 6pm - Cinio dau gwrs i Ofalyddion yn y Farmer's Arms, Lôn yr Hen Fragdy, Rhymni.
Dydd Gwener 26 Hydref 2018 am 7pm taith ysbrydion i Ofalyddion o Lancaiach Fawr, Nelson.
Dydd Iau, 1af Tachwedd 2018 am 6pm Bwffe Cyrri i Ofalyddion yn Bengal Cymru, Stryd Fasnachol, Rhisga.
Dydd Mercher 14eg Tachwedd 2018 o 10am tan 2pm - Digwyddiad Gofalyddion Rhanbarthol, Theatr Glan-yr-afon, Casnewydd.
Dydd Mawrth 20fed Tachwedd 2018 am 10:30am, cinio am 1:30pm - Diwrnod sba i ddeg o ofalyddion yng Ngwesty Golff a Sba Bryn Meadows, Maes-y-cwmwr. (Noder, rhoddir blaenoriaeth i'r gofalyddion hynny nad ydynt wedi cael lleoedd yn flaenorol.)
Dydd Gwener 30ain Tachwedd 2018 o 10:30am i 2pm - Diwrnod Hawliau Gofalyddion ym Maes Manor, Coed Duon. Stondinau gwybodaeth, adloniant, bwyd, diodydd a mwy! Gadewch i ni wybod os hoffech ddod felly bydd gennym syniad o'r niferau.
Dydd Iau, 6ed Rhagfyr 2018 o 6pm, cinio a wasanaethir am 6:30pm - Parti Nadolig yng Ngwesty Golff a Sba Bryn Meadows, Maes-ycwmwr. Dylem allu darparu ar gyfer pawb ond rhowch wybod i ni drwy e-bost neu ffoniwch os hoffech ddod felly bydd gennym syniad o'r niferau.
Dydd Mercher 12fed Rhagfyr 2018 am 6pm - Panto! Peter Pan yn Sefydliad y Glowyr Coed Duon - perfformiad hamddenol. (Mae perfformiadau ymlacio yn agored i bawb, ond mae'r amgylchedd wedi'i addasu'n benodol ar gyfer teuluoedd â phlant ag Anhwylder ar y Sbectrwm Awtistig, unigolion ag anhwylderau synhwyraidd a chyfathrebu, y rhai ag anableddau dysgu ac unrhyw un a fyddai'n elwa o amgylchedd mwy hamddenol.)
Parhad
Dydd Mercher 12fed Rhagfyr 2018 am 8:30am - Taith Siopa Nadolig i'r Bullring yn Birmingham. Casglu pobl yn gyntaf am 8:30am yng Nghoed Duon (arhosfan bysiau gyferbyn â Sefydliad y Glowyr Coed Duon), wedyn 8:45 am ym Maes-y-cwmwr (y tu allan i'r siopau), wedyn 9am yng Nghaerffili (tu allan i dafarn Pontygwindy). Gadael Birmingham am 6pm.
Dydd Sadwrn 15fed Rhagfyr 2018 am 2pm - Panto! "Peter Pan" yn Sefydliad y Glowyr Coed Duon.
Dydd Llun 17eg Rhagfyr 2018 am 10:30am, cinio am 1:30pm - Diwrnod sba i ddeg o ofalyddion yng Ngwesty Golff a Sba Bryn Meadows, Maes-y-cwmwr (Noder, rhoddir blaenoriaeth i'r gofalyddion hynny nad ydynt wedi cael lleoedd yn flaenorol.)
D.S. OS RHOWCH EICH ENW I LAWR AM RYWBETH AC NID YDYM YN GADAEL I CHI WYBOD EICH BOD WEDI BOD YN LLWYDDIANNUS, TYBIWCH NAD OES GENNYCH LE.
Telir am yr holl weithgareddau hyn i ddangos ein gwerthfawrogiad o ofalyddion a'r gwaith caled y maent yn ei wneud. Rydym bob amser yn ceisio sicrhau bod pawb
Dydd Mercher 16eg Ionawr, 2019 am 10:30am, cinio am 1:30pm - Diwrnod sba i ddeg o ofalyddion yng Ngwesty Golff a Sba Bryn Meadows, Maes-y-cwmwr. (Noder, rhoddir blaenoriaeth i'r gofalyddion hynny nad ydynt wedi cael lleoedd yn flaenorol.)
Dydd Iau 21ain Chwefror 2019 am 10:30am, cinio am 1:30pm - Diwrnod sba i ddeg o ofalyddion yng Ngwesty Golff a Sba Bryn Meadows, Maes-y-cwmwr. (Noder, rhoddir blaenoriaeth i'r gofalyddion hynny nad ydynt wedi cael lleoedd yn flaenorol.)
Mae lleoedd cyfyngedig ar gael i'r rhan fwyaf o weithgareddau a digwyddiadau ond rydym yn ceisio rhannu'r rhain yn deg. I holi am unrhyw un ohonynt, cysylltwch â ni.
sy'n dangos diddordeb yn cael cyfle i fynychu o leiaf un digwyddiad neu weithgaredd.
Er ein bod yn gwybod bod pethau'n digwydd sy'n weithiau'n golygu na allwch ddod ar y diwrnod, lle bo modd, rhowch wybod i ni cyn gynted ag y gwyddoch na allwch ddod fel y gallwn wedyn gynnig lleoedd gwerthfawr i ofalyddion eraill.
.
Ym mis Gorffennaf, fe wnaethom geisio cychwyn tîm ar gyfer noson gwis fisol, ond dim ond dau ohonom a fynychwyd er nad oedd y cenllif o law yn helpu! Er gwaethaf bod yn isel o ran niferoedd, ni ddaethom yn olaf (mewn gwirionedd, diolch i Sian, gwnaeth y tîm yn eithaf da - Cynigiodd Geraldine fawr o ddim o ran gybodaeth!)
Noson Gwis
Asesiadau Gofalyddion
Mae asesiad gofalwr yn gyfle i chi ddweud wrthym am eich sefyllfa. Gallwch ddweud wrthym beth rydych yn ei wneud, sut mae gofalu'n effeithio arnoch chi a pha help yr hoffech ei gael.
hyn eich atal rhag cysylltu â ni. Drwy roi gwybod i ni am eich sefyllfa, gallwn sicrhau eich bod yn derbyn gwybodaeth a chyngor a allai fod o gymorth i chi.
Weithiau, mae gofalyddion yn poeni am siarad â ni oherwydd teyrngarwch, euogrwydd, ofn peidio ag ymdopi, neu falchder. Peidiwch â gadael i'r teimladau
Gallwch ofyn am asesiad gofalwr trwy ffonio'r Tîm Gwybodaeth, Cyngor a Chymorth ar 0808 100 2500 neu drwy e-bostio email@example.com
Grwpiau i Ofalyddion
Dyma fanylion y grwpiau rydym yn eu rhedeg ar hyn o bryd. Dyma'ch cyfle i siarad â ni ac eraill sydd â phrofiad o ofalu. Er bod pob grwˆ p yn cwrdd am awr a hanner, mae croeso i chi alw heibio am gyhyd ag y dymunwch.
Bargod
Bydd grwˆ p gofalyddion Bargod yn cyfarfod ar bedwerydd dydd Mercher y mis o 2pm 3:30 pm yn Llyfrgell Bargod.
Dyddiadau'r misoedd nesaf yw:
* Dydd Mercher 24ain Hydref 2018
* Dydd Mercher 28ain Tachwedd 2018
Coed Duon
Bydd grwˆ p gofalyddion Coed Duon yn cyfarfod ar ddydd Mawrth olaf y mis o 1pm – 2:30pm yn y Sirhowy (Wetherspoon's), Coed Duon.
Dyddiadau'r misoedd nesaf yw:
* Dydd Mawrth 30ain Hydref 2018
* Dydd Mawrth 27 Tachwedd 2018
Caerffili
Bydd grwˆ p gofalyddion Caerffili yn cyfarfod ar ddydd Gwener cyntaf y mis o 2pm 3:30pm yn Llyfrgell Caerffili.
Dyddiadau'r misoedd nesaf yw:
* Dydd Gwener 5ed Hydref 2018
* Dydd Gwener 2il Tachwedd 2018
Rhisga
Bydd grwˆ p gofalyddion Rhisga yn cyfarfod ar yr ail ddydd Iau y mis o 2pm 3:30pm yn y Commercial, Rhisga.
Dyddiadau'r misoedd nesaf yw:
* Dydd Iau 11eg Hydref 2018
* Dydd Iau 8fed Tachwedd 2018
Fel arfer, ni fydd unrhyw gyfarfodydd grwˆ p ym mis Rhagfyr oherwydd y Parti Nadolig, ond mae croeso i chi gyfarfod hebom. Bydd y gwasanaeth arferol yn ailddechrau ym mis Ionawr 2019.
Alex Jones ydwyf ac rwy'n Gydlynydd Rhanbarthol Dewis ar gyfer Gwent.
Dewis
Dewis yw'r cyfeirlyfr cenedlaethol ar gyfer gwybodaeth lles yng Nghymru. Fe'i cymeradwywyd gan holl Gyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol ac fe'u mabwysiadwyd gan bob un o'r 22 awdurdod lleol yng Nghymru.
Bu ymdrech fawr ar boblogi Dewis gyda gwybodaeth cyn iddo gael ei hysbysebu'n helaeth. Mae bellach wedi'i lansio'n llwyddiannus ac mae'n fyw ar lein ar raddfa genedlaethol ers mis Gorffennaf 2018. Mae gwaith parhaus yn cynnwys uno cyfeirlyfrau a phorthiau gwybodaeth presennol i Dewis.
Gellir cael mynediad at Dewis yma: www.dewis.wales
Prosiect Cymdeithas Strôc "Camau Cymunedol"
PROSIECT NEWYDD I HELPU I ADEILADU CYMUNED STRÔC GRYFACH
Bydd llawer mwy o oroeswyr strôc a'u gofalyddion ledled Cymru bellach yn gallu cael cymorth ychwanegol i helpu gyda'u hadferiadau, diolch i lansio prosiect newydd sbon "Camau Cymunedol Strôc" a redir gan y Gymdeithas Strôc.
Nod y prosiect pedair blynedd a ariennir gan y Gronfa Loteri Fawr yw galluogi pobl sy'n cael eu heffeithio gan strôc i gael mynediad i gyfleusterau a gweithgareddau cymunedol, megis sesiynau golff hygyrch, hwylio a dosbarthiadau celf. Mae'r prosiect hefyd yn anelu at gynyddu dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth y cyhoedd o strôc ac anghenion y rhai yr effeithir arnynt.
Mewn cyfarfod yng Nghaerffili ar 12 Medi, mae Lauren Heath, swyddog y prosiect sy'n cwmpasu'r sir, yn edrych ymlaen at glywed oddi wrth bobl yr effeithir arnynt gan strôc i benderfynu ar y gefnogaeth sydd ei hangen arnynt i adael y tyˆ, i fod yn fwy egnïol ac i ailadeiladu eu hyder ar ôl digwyddiad mor newidiol. Mae croeso i ofalyddion fynychu i drafod sut y gall y prosiect eu cefnogi.
Parhad
Dywedodd Lauren Heath:
"Mae angen cefnogaeth ar lawer o oroeswyr strôc i fynd yn ôl i'w cymunedau fel na fyddant yn dod yn garcharorion yn eu cartrefi eu hunain.
"Drwy'r prosiect 'Camau Cymunedol Strôc', rydym nawr yn bwriadu cynnig y gefnogaeth honno, boed yn mynd allan i sesiwn golff neu i gyfarfod â goroeswyr strôc eraill fel eu hunain. Rydym hefyd yma i ofalyddion goroeswyr strôc a byddwn ni'n gweithio gyda nhw yn uniongyrchol i ddeall eu hanghenion."
Cafodd gwˆr Bethan Milner, Aaron, y cyntaf o sawl strôc pan oedd yn 35 oed yn 2015. Mae mam i bedwar o blant, Bethan, yn gobeithio y bydd y prosiect yn ei helpu i gwrdd â phobl eraill sy'n delio â gofynion bywyd teuluol bob dydd a heriau dychwelyd i gyflogaeth.
Meddai Bethan:
"Mae Aaron wedi dweud yn aml y byddai'n wych i gymdeithasu a rhyngweithio â mwy o bobl ei oedran ef. Rwyf hefyd yn gobeithio cwrdd â gofalyddion eraill fel y gallwn rannu straeon, cyngor ac awgrymiadau ar bethau fel mynd yn ôl i'r coleg neu fynd yn ôl i'r gwaith.
"Unwaith y bydd Aaron yn cael y gefnogaeth mae angen iddo gael ei wella, mae'n dymuno gwirfoddoli. Rwyf hefyd eisiau cynnig fy nghefnogaeth i bobl eraill fel ni, wrth iddynt ailadeiladu eu bywyd ar ôl strôc." Un gweithgaredd sydd eisoes wedi'i drefnu yn ardal Caerffili yw'r sesiynau Newydd i Golff yn Bryn Meadows, a ariennir gan 'Golf Wales' a'r 'Sports Foundation for the Disabled' sy'n croesawu goroeswyr strôc a'u gofalyddion fel ei gilydd.
Wrth siarad am y prosiect, dywedodd Rachel Richards, Swyddog Cyllid y Gronfa Loteri Fawr:
"Credwn y bydd 'Camau Cymunedol Strôc' yn gwneud cymaint o wahaniaeth i fywydau cymaint o bobl mewn cymunedau ledled Cymru, ac mae prosiectau fel hyn sy'n cyflawni ein haddewid i ddefnyddio arian y Loteri Genedlaethol i adfywio ac adnewyddu cymunedau, mynd i'r afael ag anfantais a gadael etifeddiaeth barhaol."
I gael gwybod mwy am y prosiect, ewch i www.stroke.org.uk/communitysteps
Adborth
Unwaith eto, mae wedi bod yn fraint i ni gael adborth mwy cadarnhaol ers i ni ysgrifennu ddiwethaf - yn enwedig mewn perthynas â'r diwrnodau sba, sydd wedi bod yn hynod o boblogaidd. Rydym bob amser yn chwilio am ffyrdd o wella, pethau newydd i'w gwneud ac rydym bob amser yn hapus i glywed oddi wrth ofalyddion, boed yn dda neu'n wael. Gadewch i ni wybod beth ydych yn ei feddwl drwy ffonio, e-bostio, neu fynd i un o'n grwpiau neu weithgareddau.
Buasem bob amser yn hoffi gwybod beth yr hoffai gofalyddion oddi wrth y tîm yn y dyfodol, felly bydd pob adborth yn cael ei dderbyn yn ddiolchgar!
Gofalyddion Ifanc
Mae Prosiect Gofalyddion Ifanc Barnardo's yn darparu cymorth i ofalyddion ifanc ac oedolion ifanc sy'n gofalu hyd at 25 oed ym Mwrdeistref Caerffili. Rydym yn falch o fod yn gweithio ar y cyd â Barnardo's i ariannu a threfnu gweithgareddau a digwyddiadau ar gyfer gofalyddion ifanc a'u teuluoedd, fel bowlio, diwrnodau gweithgareddau a theithiau i Longleat ac Oakwood.
Dyma ychydig o luniau o ofalyddion ifanc sy'n mwynhau eu diwrnod o gorff-fyrddio ar y traeth ym mis Awst, a hwylusir gan Grwˆ p Antur Caerffili.
I gysylltu â Barnardo's ffoniwch 01633 615859 neu e-bostiwch: carerservices@ barnardos.org.uk Am fwy o wybodaeth, cyfeiriad y wefan yw www.barnardos.org.uk
Cysylltwyr Cymunedol
Mae'r Tîm Gofalyddion yn gweithio'n agos gyda'r Cysylltwyr Cymunedol yng Nghaerffili. Os hoffech chi gysylltu â'r Cysylltwyr Cymunedol, cysylltwch â ni ar 0808 100 2500 a gofynnwch am y Cysylltwyr Cymunedol.
Tîm Gofalyddion Caerffili
Rhag ofn eich bod yn newydd i ni, y tîm yw: Hayley Jenkins, Swyddog Cefnogi Gofalyddion – 01495 233218 neu 07808 779367 neu e-bostiwch firstname.lastname@example.org
Geraldine Powell, Cydlynydd Gofalyddion 01443 864658 neu 07713 092795 neu e-bostiwch email@example.com
Leanne Gallent, Swyddog Cefnogi Gofalyddion – 01495 233234 neu 07872 418927 neu e-bostiwch firstname.lastname@example.org
Rachel Lowndes, Swyddog Cefnogi Gofalyddion – 07718 669188 neu e-bostiwch email@example.com
Mae gennym lawer o ffyrdd i chi gysylltu â ni, cysylltwch â ni drwy e-bostio gofalyddion@ caerffili.gov.uk neu gael y wybodaeth ddiweddaraf ar Facebook (e-bostiwch firstname.lastname@example.org i gael eich ychwanegu at y grwˆ p),
Twitter (@CarerCaerphilly) neu ar www.caerphilly.gov.uk/Services/Servicesfor-adults-and-older-people/Caring-forsomeone?lang=cy-gb.
Dolenni Defnyddiol
Dyma rai dolenni defnyddiol rydym yn meddwl y byddent o ddiddordeb i chi.
www.alzheimers.org.uk
Cymdeithas Alzheimer - gwybodaeth i bobl â dementia. Cyfleuster ar y wefan i chwilio am wasanaethau lleol (cliciwch ar "Gwybodaeth Leol" ar ochr chwith y dudalen gartref).
www.ageuk.org.uk/cymru/gwent
Mae Age Cymru Gwent yn cynnig llawer o wasanaethau i bobl hyn a'u gofalyddion.
www.caerphillyover50.co.uk
Mae Fforwm 50+ Caerffili yn fudiad gwirfoddol annibynnol sy'n cael ei redeg ar gyfer budd pobl hyˆ n. Eu nod yw gwella ansawdd bywyd trigolion Bwrdeistref Caerffili sydd dros 50 oed. Eu ffocws cyfredol yw hyrwyddo cymunedau sy'n oedran gyfeillgar.
www.caerphillycr.co.uk
Mae Gofal a Thrwsio Caerffili yn asiantaeth annibynnol gwella cartrefi sydd â'r nod o helpu pobl hyˆ n a bregus i fyw'n annibynnol yn eu cartrefi eu hunain cyhyd â phosib. Maent yn sefydliad di-elw ac maent yn cynnig cyngor a chymorth ymarferol am ddim am atgyweiriadau neu welliannau mewn tai.
www.caerphillycareforcarers.co.uk
Mae "Care for Carers" yn darparu gwasanaeth gofal seibiant i ofalyddion dros 16 oed.
www.carersuk.org/wales
Gofalyddion Cymru - llawer o wybodaeth a chyngor i ofalyddion ar ystod o bynciau.
www.ctsew.org.uk
Ymddiriedolaeth Gofalwyr De Ddwyrain Cymru - llawer o wybodaeth a chyngor ar sail lleol i ofalyddion.
www.dewiscil.org.uk/advocacy
Mae "Dewis Advocacy" yn darparu gwasanaeth eiriolaeth i bobl â phroblemau iechyd meddwl a'u gofalyddion.
www.jointlyapp.com
Mae 'Jointly' yn ap sy'n gwneud gofalu am rywun ychydig yn haws, yn llai o straen ac yn llawer mwy trefnus drwy gyfathrebu a chydlynu rhwng y rhai sy'n rhannu'r gofal. Mor hawdd ag anfon neges destun. Gallwch gael mynediad i 'Jointly' o unrhyw le.
www.stroke.org.uk
Yng Nghymru, mae oddeutu 7,000 o bobl bob blwyddyn yn cael strôc, tra bod bron i 65,000 o bobl yn byw gydag effeithiau hirdymor strôc. Mae'r Gwasanaeth Adfer Strôc yn wasanaeth hyblyg wedi'i deilwra ac wedi'i chynllunio i gefnogi goroeswyr strôc, eu teuluoedd a'u gofalyddion ag adferiad ar ôl strôc.
http://www.wales.nhs.uk/
Dewch o hyd i ddeintydd, optegydd, meddygfa Meddyg Teulu neu fferyllfa os nad ydych chi wedi cofrestru gyda'r gwasanaethau hyn ar hyn o bryd ac eu hangen, gallwch ddod o hyd iddynt yma (edrychwch am "Dod o hyd i Wasanaethau Lleol" ar yr ochr chwith, cofnodwch eich côd post a thiciwch y blwch perthnasol).
www.youngcarerstoolkit.co.uk
Mae'r pecyn cymorth hwn i ofalyddion ifanc wedi'i anelu at weithwyr proffesiynol ar draws Gwasanaethau Iechyd, Addysg a Chymdeithasol, sy'n nodi, ac yn cysylltu â gofalyddion ifanc ac oedolion ifanc sy'n gofalu.
Cornel Ryseitiau
Daw rysáit y rhifyn hwn gan un o'n gofalyddion, Charley. Mae'n bryd syml ond iach ac mae hi wedi ei rannu gyda ni gam wrth gam.
Cannelloni Cyflym ac Hawdd (Ar gyfer 4 - 6)
Cynhwysion:
* 500 gram o friwgig (neu gig amgen yn ôl dewisiadau dietegol)
* 1 pecyn o diwbiau pasta cannelloni. (Gallwch brynu blwch gwerth arian gwych am gyn lleiad â 55c ac mae'n blasu'n dda iawn)
* 4 owns o gaws wedi'i gratio (mae aeddfed yn well, ond mae'n dibynnu ar beth rydych yn ei hoffi)
* Jar fawr o saws gwyn/saws gwyn lasagne.
* Jar fawr o saws pasta/saws Bolognese (os yn defnyddio un gyda pherlysiau, garlleg, ac ati cwtogwch ar faint o stwnsh garlleg a phesto)
* 1 tun o domatos wedi'u torri (wedi'u draenio'n llawn o sudd)
* 2 winwnsyn gwyn mawr.
* 2 lwy de o stwnsh garlleg.
* 3 llwy de o besto (gwyrdd) / basil ffres / basil sych o jar.
* Halen a phupur i flasu.
* (1 tomato ffres wedi'i dorri. Nid yw'n hanfodol, dim ond i addurno)
* (Ychwanegwch unrhyw berlysiau eraill yr ydych yn eu hoffi; eich pryd bwyd chi yw e, felly rhowch beth yr ydych ei eisiau ynddo)
Offer:
* Sosban fawr neu badell ffrio.
* Llwy bren.
* Llwy de i fesur.
* Cyllell ar gyfer rhoi'r cymysgedd yn y tiwbiau.
* Rhidyll ar gyfer draenio'r briwgig.
* Dysgl bopty wydr fawr tua'r maint o ddau ddarn o bapur A4. (Gallwch wneud hyd at 18 mewn un o'r rhain)
Cam un:
Cynheswch eich popty ymlaen llaw ar farc nwy Pump, a 190 gradd Celsius os ydych yn defnyddio trydan. Pliciwch a thorrwch yr winwns yn ddarnau bach. Rhowch eich sosban ar y stôf gan ddefnyddio gwres isel a rhowch eich briwgig crai yn y sosban. Gan ddefnyddio'ch llwy bren, trowch y cig yn ysgafn nes ei fod yn brownio'n feddal. Dim ond munud neu ddau fydd ryd gan nad ydych am i'r cig goginio'n llawn eto. Os yw'ch briwgig yn fras iawn, dreiniwch y braster o'r cig.
Cam dau:
Rhowch eich briwgig yn ôl yn eich sosban ac wedyn ychwanegwch eich dwy lwy de o stwnsh garlleg a phesto ynghyd â'ch halen a phupur. Trowch yn dda nes bod yr holl gymysgedd yn gorchuddio'r briwgig yn drylwyr. Ychwanegwch eich winwns.
Cam tri:
Rhowch y sosban ar wres canolig a dechrau ychwanegu'r tomatos wedi'u draenio a'r jar o saws pasta. Gyda'ch llwy bren, trowch y cynhwysion yn araf nes bod y cymysgedd yn dechrau dod i ferwi. Gadewch i'r cymysgedd ddod i ferwi'n llawn am funud neu ddau heb droi. Wedyn, trowch y gwres i lawr a gadael i'r cymysgedd mudferwi am oddeutu ugain munud, gan ei droi nawr ac yn y man.
Cam pedwar:
Tynnwch eich cymysgedd yn llwyr oddi ar y gwres a gadewch iddo oeri. Peidiwch â gadael iddo oeri yn llwyr gan ei bod yn haws llenwi'r tiwbiau tra ei fod yn dal yn ddiferllyd.
Cam pump:
Mwynheuwch baned ar ôl yr holl waith.
Cam chwech:
Unwaith y bydd y gymysgedd wedi'i oeri i'w gyffwrdd yn ddiogel, paratowch eich dysgl bopty fawr. (Dyma awgrym ar gyfer llenwi'r tiwbiau pasta cannelloni. Rhowch y tiwb i sefyll yn unionsyth gydag un o'r pennau'n uniongyrchol ar y ddysgl i sefyll fel twˆ r, wedyn rhowch peth o'r sudd i mewn yn gyntaf) gall y rhan hon fod yn boitshlyd ond bydd yn blasu'n wych. Rhowch y tiwbiau'n fflat yn y ddysgl unwaith y byddent wedi'u llenwi. Defnyddiwch gyllell i wthio'r cynnwys i mewn i'r tiwb os yw'n mynd yn sownd wrth roi'r cymysgedd i mewn. Pan fyddwch wedi llenwi'r dysgl gyda rhesi o diwbiau cannelloni, gallwch wedyn arllwys y saws gwyn ar ben y tiwbiau. Yn olaf, taenwch y caws wedi'i gratio dros ben y saws gwyn. Rwy'n hoffi addurno â thomatos a phesto. Rhowch y popty a'i adael am 35-45 munud. Os nad ydych yn siwr a yw'n barod, defnyddiwch gyllell a'i gwthio i mewn i'r pasta ac os yw'n feddal neu ddim yn gwrthsefyll y llafn, yna mae'n barod.
Gall y pryd hwn fwydo hyd at bump o bobl gyda thri thiwb yr un. Mae'n dibynnu ar ba mor fawr rydych yn hoffi eich dogn. Pob lwc a mwynhewch wledd hyfryd Eidalaidd.
Adnoddau
* Cerdyn argyfwng gofalwr – cysylltwch â email@example.com, 01495 233218 neu 07808 779367 os hoffech un.
* Cynllun grantiau bach - Ar hyn o bryd mae gennym swm bach o arian ar gael i gynorthwyo gofalyddion yn eu rôl gofalu. Gall gofalyddion wneud cais am arian ar gyfer gwahanol bethau,megis offer cartrefi, gwersi gyrru, seibiannau byr a chymorth gyda sgiliau newydd.
Cysylltwch â ni am ffurflen gais a chyfarwyddydiadau.
* Seibiant o Ofalu - efallai y gallwn eich helpu chi i gael seibiannau tymor byr neu untro o'ch rôl ofalu. Cysylltwch â ni ar firstname.lastname@example.org i gael gwybod mwy.
* Mae gennym rai o "Max Cards" o hyd am ddim ar gael i'r rhai ohonoch sydd gyda phlant dan 25 oed. Mae'n rhoi gostyngiadau ar ddiwrnodau allan a gweithgareddau. Gellir cael mwy o fanylion yma: http://www.mymaxcard. co.uk/ Cysylltwch os hoffech un.
* Gwersi gyrru BSM a Motability - Y Cynllun Motability yw cynllun ceir blaenllaw'r DU ar gyfer pobl anabl. Mae'n darparu moduro fforddiadwy, cyfleus, di-drafferth i dros 600,000 o gwsmeriaid anabl a'u teuluoedd. Gall Motability, fel elusen genedlaethol, ddarparu grantiau i helpu cwsmeriaid Cynllun Motability gyda'r gost o ddysgu gyrru. Mwy o wybodaeth yma: https://www.bsm. co.uk/learner-driver/motability/who-aremotability or call 0330 100 7501.
* Cyrsiau lles am ddim. Am fwy o wybodaeth neu i archebu lle ar gwrs, cysylltwch â Jules Horton drwy T: 01633 247674 | E: email@example.com. uk Dewch o hyd iddynt ar Facebook i gael y wybodaeth ddiweddaraf am gyrsiau newydd, ayyb.:@EPPCymru
Ac yn olaf...
Bydd y rhifyn nesaf yn eich cyrraedd tua Ionawr y flwyddyn nesaf, felly cadwch mewn cysylltiad ar gyfer mwy o weithgareddau a digwyddiadau cyffrous, ryseitiau blasus a gwybodaeth ddefnyddiol (gobeithio).
ei werthfawrogi. Cadwch mewn cysylltiad am fwy o gyfleoedd i gwrdd a gwneud ffrindiau newydd.
A da iawn i chi i gyd am y gwaith caled yr ydych wedi'i wneud eleni. Rydym wir yn
Byddaf yn eich gadael â'r meddwl hwn ... Nid yw oedran yn bwysig, oni bai eich bod yn gaws. Luis Bunuel
Mae'r cyhoeddiad hwn ar gael mewn ieithoedd a fformatau eraill ar gais. This publication is available in other languages and formats on request.
|
cym_Latn
| 10,029
|
CC-MAIN-2021-17
| 0.999988
|
<urn:uuid:997ea2e1-6085-43ed-b636-dbc4dcf781cf>
|
https://www.cardiff.gov.uk/CYM/preswylydd/cynllunio-a-corff-cymeradwyo-SDCau/corff-cymeradwyo-SDCau/sut-i-wneud-cais/Documents/Welsh%20Full%20App%20Form%20FINAL%20Version%2005_11_18.pdf
|
Manylion y Corff Cymeradwyo (CCDC):
Deddf Rheoli Llifogydd a Dŵr 2010
Atodlen 3 – Draenio Cynaliadwy
Cais Cynllun Systemau Draenio Cynaliadwy i'w gymeradwyo gan Gorff Cymeradwyo Systemau Draenio Cynaliadwy (SAB) - Cymru
Ffurflen gais er cymeradwyo Cais Llawn ar gyfer Systemau Draenio Cynaliadwy ar ddatblygiadau newydd, yn unol â Rheoliadau Draenio Cynaliadwy (Gweithdrefn Cymeradwyo a Mabwysiadu) (Cymru) 2018
| Ffurflen Cais Llawn | |
|---|---|
| | Canllaw i Lenwi'r Ffurflen Cais Llawn |
| | – yn cynnwys gwybodaeth benodol a'r |
| | dystiolaeth angenrheidiol i gefnogi’r |
| | cais. |
(Defnyddiwch yr hyper ddolenni uchod i fynd yn syth at y Ffurflen a'r Canllaw)
Ffurflen Cais Llawn
Mae'r ffurflen hon yn seiliedig ar ofyniadau a ddarperir gan Lywodraeth Cymru at bwrpas cyflwyno gwybodaeth i'r Corff Cymeradwyo Systemau Draenio Cynaliadwy (SAB) yn unig, yn unol â'r ddeddfwriaeth y manylir arni yn y ffurflen hon ac eitemau perthnasol eraill o fewn is-ddeddfwriaeth a deddfwriaeth sylfaenol.
Byddwch yn ymwybodol o'r ffaith na fydd gan y SAB a Llywodraeth Cymru fynediad at y data a fewnbynnir gennych i'r ffurflen unwaith y byddwch wedi ei lawrlwytho. Mae defnydd o'r ffurflen hon gennych wedyn yn ôl eich dewis eich hun, gan gynnwys dewis ei chwblhau a'i chyflwyno i'r SAB mewn cytundeb â'r adran ddatganiad.
Ar dderbyn y ffurflen hon ac unrhyw wybodaeth atodol, mae'n gyfrifoldeb ar yr SAB i roi gwybod i chi ynglŷn â'i rwymedigaethau mewn perthynas â phrosesu eich cais. Cyfeiriwch at wefan y Corff am wybodaeth bellach ar unrhyw ofynion cyfreithiol, rheoleiddiol a masnachol sy'n ymwneud â diogelwch gwybodaeth a diogelu data ar gyfer y wybodaeth a ddarparwyd gennych.
Nodwch os gwelwch yn dda:
1. Mae'r Ffurflen hon ar gyfer Cais Llawn Cynllun SuDS ar gyfer cymeradwyaeth SAB YN UNIG;
2. Cymeradwyir y cais hwn yn seiliedig ar gydymffurfio â Safonau Cenedlaethol Statudol ar gyfer Systemau Draenio Cynaliadwy (SuDS) Cymru ac Offerynnau Statudol;
3. Unwaith y bydd Cais hwn wedi'i gyflwyno i'r SAB, bydd yn penderfynu ar y cais gan ddefnyddio'r wybodaeth dechnegol a gwybodaeth arall a gyflwynir gyda'r cais llawn yn unig;
4. Fe'ch cynghorir i gyflwyno ffurflen Cyn Ymgeisio i'r SAB, ac ymgysylltu'n fuan ac yn uniongyrchol gyda'r SAB, yr Awdurdod Cynllunio Lleol a sefydliadau perthnasol eraill a allai fod â diddordeb yn eich cynllun SuDS, gan gynnwys yr ymgyngoreion SAB statudol a restrir isod:
a. Ymgymerwr carthffosiaeth
b. Cyfoeth Naturiol Cymru
c. Awdurdod Priffyrdd
d. Glandŵr Cymru
e. Rhanbarthau Draenio Mewnol (CNC);
5. I gyflwyno Cais Llawn ar gyfer Cynllun SuDS dilys i'r SAB, mae'n RHAID llenwi POB rhan o'r ffurflen hon yn llawn; a
6. Gofynnir i chi hefyd ddarparu gwybodaeth dechnegol fel y nodir yn y Canllaw (neu fel y gofynnir i chi wneud fel arall trwy drafodaethau Cyn Ymgeisio).
Byddwn yn prosesu'r wybodaeth a ddarperir gennych fel bod modd i ni ddelio â'ch cais. Mae'n bosib y byddwn hefyd yn prosesu neu ryddhau'r wybodaeth er mwyn cynnig i chi ddogfennau neu wasanaethau yn ymwneud â materion amgylcheddol; yn ymgynghori â'r cyhoedd, sefydliadau cyhoeddus a sefydliadau eraill; yn darparu gwybodaeth o'r gofrestr gyhoeddus i unrhyw un sy'n gofyn amdano neu er mwyn rhwystro unrhyw un rhag torcyfraith amgylcheddol; yn ymchwilio i achosion lle mae'n bosib fod deddfwriaeth amgylcheddol wedi ei thorri ac yn gweithredu yn ôl yr angen;
ac yn ymateb i geisiadau am wybodaeth yn unol â Deddf Rhyddid Gwybodaeth 2000 a Rheoliadau Gwybodaeth Amgylcheddol 2004 (os yw'r Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth yn caniatáu hynny).
Sicrhewch fod y wybodaeth a gyflwynir gennych yn fanwl gywir ac nad yw'n cynnwys gwybodaeth bersonol neu sensitif. Os oes arnoch angen eglurhad pellach o unrhyw fath, cysylltwch â'r SAB yn uniongyrchol.
Os ydych yn argraffu'r ffurflen, llenwch y ffurflen mewn llythrennau bras ac inc du cyn ei chyflwyno i'r SAB.
Darllenwch y Canllaw a llenwch y ffurflen gais hon yn ofalus gan sicrhau bod pob bocs wedi'i lenwi'n llawn. Os byddwch chi'n llenwi'r ffurflen gais yn gywir y tro cyntaf, gall y SAB ei phrosesu'n gyflymach.
Cyn cyflwyno'r Cais Llawn hwn, cynghorir ymgeiswyr i gyflwyno cais Cyn Ymgeisio i drafod eu cynigion gyda'r SAB a sicrhau bod cynllun Systemau Draenio Cynaliadwy derbyniol yn cael ei gyflwyno. Sylwch y gall ffioedd cyn ymgeisio fod yn berthnasol.
Bydd cyflwyniadau a wneir i gefnogi'r cais hwn yn seiliedig ar ddeddfwriaeth bresennol ac arfer orau'r diwydiant gan gynnwys dogfennau y cyfeirir atynt yn Canllaw ar Wneud Ceisiadau Systemau Draenio Cynaliadwy i gael Cymeradwyaeth SAB.
Dylai cynigion a gyflwynir gael eu datblygu gan weithiwr medrus a chymwys, sydd â phrofiad mewn dylunio draeniau/ systemau draenio cynaliadwy/ rheoli perygl llifogydd.
Lle y bo'n briodol, mae'n rhaid cynnwys cyfeirif cynllunio'r Awdurdod Cynllunio Lleol (LPA) neu god adnabod unigryw.
Dylai ymgeiswyr lenwi'r ffurflen hon a'i chyflwyno, ynghyd â dogfennau ategol perthnasol, i Gorff Cymeradwyo Systemau Draenio Cynaliadwy Cyngor firstname.lastname@example.org.
E-bostiwch email@example.com am opsiynau talu.
Ni fydd eich cais yn cael ei brosesu nes bod y ffi ymgeisio wedi cael ei dderbyn a'i glirio'n llawn.
Pan fyddwch wedi llenwi eich ffurflen gais, cyflwynwch y ffurflen a'r dogfennau cysylltiedig i:
Yn electronig: firstname.lastname@example.org
Ffôn:
Post: CCDC, Ystafell 301, Neuadd y Sir, Caerdydd, CF10 4UW
Os ydych chi'n ansicr ynghylch unrhyw beth yn y ffurflen gais hon, cysylltwch â ni.
Cynnwys
Mae'n RHAID cwblhau HOLL adrannau'r ffurflen hon
1. Manylion yr Ymgeisydd
2. Manylion y Safle
3. Buddiant mewn Tir
4. Cais
5. Ffi ymgeisio
6. Datganiad Effaith Amgylcheddol (EiA)
7. Cydymffurfedd â Safonau Cenedlaethol Statudol ar gyfer Systemau Draenio Cynaliadwy (SuDS)
8. Asesiad o Berygl Llifogydd
9. Hierarchaeth Arllwysiad Dŵr Wyneb
10. Asesiad Ymdreiddiad
11. Bond Diffyg Perfformiad, Mabwysiadu, Gweithredu a Chynnal a Chadw
12. Rhestr Wirio Cais Cynllun Systemau Draenio Cynaliadwy
13. Datganiad
1. Manylion yr Ymgeisydd
Enw a Chyfeiriad yr Ymgeisydd
Teitl ac Enw
Cwmni
Ôl-ddodiad (uned/enw/rhif)
Llinell 1 y Cyfeiriad
Llinell 2 y Cyfeiriad
Llinell 3 y Cyfeiriad
Tref
Sir
Cod Post
Rhif Ffôn
Symudol
Gwaith
Cartref
Cyfeiriad e-bost
Enw a chyfeiriad yr Asiant:
Teitl ac Enw
Cwmni
Ôl-ddodiad (uned/enw/rhif)
Llinell 1 y Cyfeiriad
Llinell 2 y Cyfeiriad
Llinell 3 y Cyfeiriad
Tref
Sir
Cod Post
Rhif Ffôn
Symudol
Gwaith
Cartref
Cyfeiriad e-bost
Cyswllt dewisol
Ymgeisydd
Asiant
2. Manylion y Safle
Mae'n RHAID cyflwyno disgrifiad cyffredinol o'r safle gyda chynllun ategol yn manylu ar yr ardal adeiladu a graddau'r system ddraenio, y ceisiwyd cymeradwyaeth ar ei gyfer. Bydd y cynlluniau ar raddfa 1:2500. Mae'n RHAID iddynt ddangos cyfeiriad y Gogledd.
Enw'r datblygiad arfaethedig
Cyfeirnod Grid (D/G)
Dwyreiniad
Gogleddiad
Ôl-ddodiad (uned/enw/rhif)
Llinell 1 y Cyfeiriad
Llinell 2 y Cyfeiriad
Llinell 3 y Cyfeiriad
Tref
Sir
Cod Post
Disgrifiad o’r datblygiad arfaethedig
Cyfanswm arwynebedd safle'r cais (Ha)
Ydi’r safle wedi’i ddatblygu ar hyn o bryd h.y. Tir Llwyd, neu heb ei ddatblygu ar hyn o bryd h.y. Tir Glas?
Defnydd presennol
Defnydd arfaethedig
Ydi’r safle’n croesi mwy nag un ardal SAB?
Ydi ☐
Nac ydi ☐
Os "Ydi", cadarnhewch yr arwynebedd cymesur ym mhob SAB isod:
(Y prif gyswllt fydd y SAB sydd â'r mwyafrif o system draenio dŵr wyneb o fewn ei ffiniau).
3. Buddiant yn y Tir
Pa fuddiant sydd gennych yn y tir?
Perchennog
Darpar Berchennog
Arall (rhowch fanylion)
4. Cais
A geisiwyd unrhyw gyngor blaenorol gan y Corff Cymeradwyo ynglŷn â'r cais hwn?
Do ☐ Naddo ☐
Os "Do", darparwch y wybodaeth ganlynol ynglŷn â'r cyngor a roddwyd i chi. Bydd hyn yn helpu'r SAB i ddelio â'r cais hwn yn fwy effeithlon.
Enw'r Swyddog
Cyfeirif
Derbyniwyd manylion y cyngor cyn ymgeisio
Ydi'r cais yma'n ymwneud ag unrhyw gais SAB sydd eisoes wedi'i wneud?
Dyddiad
Ydi ☐
DD MM BBBB
Nac ydi ☐
Ia ☐
Ia ☐
Na ☐
Na ☐
Os 'Ydi', nodwch gyfeirif y SAB
Ydi'r cais yma'n rhan o ddatblygu'r safle fesul cam, neu'n un o sawl cais ar gyfer yr un safle?
Os "Ydi", nodwch fanylion byr
Ydi'r cais yma'n un o ddau neu fwy o geisiadau a wnaed ar yr un pryd, a phob un yn gosod cynnig gwahanol i adeiladu system draenio
Os "Ydi", nodwch fanylion ceisiadau eraill a wnaed ar yr un pryd (gan gynnwys Cyfeirif SAB os yw ar gael)
5. Ffi ymgeisio
Fe argymhellir eich bod yn cysylltu â'r SAB yn uniongyrchol i sicrhau y telir y ffi gywir gyda'r cais.
| | | | | Arwynebedd | Ffracsiwn | Ffioedd |
|---|---|---|---|---|---|---|
| | | | | Tir (Ha) | | |
| Ffi ymgeisio | | | Amherthnasol | | Amherthnas ol | £350.00 |
| | Bob 0.1ha neu ffracsiwn | £70.00 | | | | |
| | o 0.1ha, ar gyfer 0.5ha | | | | | |
| | cyntaf | | | | | |
| | Bob 0.1ha neu ffracsiwn | | | | | |
| | o 0.1ha, o 0.5ha i fyny at | | | | | |
Ydi ☐
Ydi ☐
Nac ydi☐
Nac ydi ☐
Bob 0.1ha neu ffracsiwn o 0.1ha, o 1ha i fyny at ac yn cynnwys 5ha Bob 0.1ha ychwanegol neu ffracsiwn o 0.1ha yn uwch na 5ha.
£20.00
£10.00
Ydi’r ymgeisydd yn gyngor tref/cymuned?
Os ydi, hanner y swm yw’r ffi ymgeisio
Os yn gymwys – gostyngiad o 50% yn y ffi ymgeisio am ei fod yn gynnig arall a wnaed ar yr un pryd.
Os yn gymwys – addasu’r ffi ymgeisio am fod angen cymeradwyaeth traws SAB.
Cyfanswm Ffioedd
6. Datganiad Effaith Amgylcheddol (EiA)
Ydi’r cais hwn yn ymwneud â datblygiad sydd yn destun cais Effaith Amgylcheddol o dan Reoliadau Cynllunio Gwlad a Thref (Asesu Effeithiau Amgylcheddol) (Cymru) 2017 (1)?
Ydi ☐
Nac ydi ☐
7. Cydymffurfedd â Safonau Cenedlaethol Statudol ar gyfer Systemau Draenio Cynaliadwy
Egwyddorion y Safon
Bydd yr Egwyddorion a restrir isod yn ategu dyluniad cynlluniau rheoli dŵr wyneb i fodloni’r Safonau Cenedlaethol Statudol. Nodwch grynodeb byr ym mhob blwch isod sy'n ymwneud â phob un o Egwyddorion y Safonau a Safonau eitemedig 1 i 6, gan ddangos sut mae eich cynllun draenio dŵr wyneb arfaethedig yn cydymffurfio â’r gofyniad statudol hwn.
Cydymffurfio ag Egwyddorion y Safonau
Bydd fy nghynllun draenio dŵr wyneb arfaethedig yn cydymffurfio yn y ffyrdd canlynol:
Mae’n RHAID i bob system draenio cynaliadwy gydymffurfio â Safonau Cenedlaethol Statudol ar gyfer Systemau Draenio Cynaliadwy (SuDS) Cymru. Fe’ch cynghorir i gyfeirio at y testun manwl yn y Safonau sy’n ymwneud â’r wybodaeth angenrheidiol isod. Caiff y Safonau eu hailgynhyrchu yn y Canllaw gynorthwyo i lenwi’r ffurflen gais.
i
Mae’n RHAID i eitemau perthnasol a gwybodaeth atodol (e.e. tystiolaeth, dogfennau technegol, cynlluniau a darluniau ac ati), fel y dangosir yn Nhabl A a Thabl B y Canllaw hwn, gael eu rhestru isod a dylid cyflwyno’r holl ddeunydd perthnasol.
1.
2.
3. Ac ati.
Safonau 1 i 6
Cydymffurfio â Safon S1 - Cyrchfan dŵr wyneb ffo
Bydd fy nghynllun draenio dŵr wyneb arfaethedig yn cydymffurfio yn y ffyrdd canlynol:
Mae’n RHAID i eitemau perthnasol a gwybodaeth atodol (e.e. tystiolaeth, dogfennau technegol, cynlluniau a darluniau ac ati), fel y dangosir yn Nhabl A a Thabl B y Canllaw hwn, gael eu rhestru isod a dylid cyflwyno’r holl ddeunydd perthnasol.
1. (e.e. Strategaeth Ddraenio, Cynllun Tirlunio, blaenoriaethau cyrchfan, dyluniad draenio manwl ac ati)
2.
3. Ac ati.
Cydymffurfio â Safon S2 - Rheolaeth hydrolig ar ddŵr wyneb ffo
Bydd fy nghynllun draenio dŵr wyneb arfaethedig yn cydymffurfio yn y ffyrdd canlynol:
Mae’n RHAID i eitemau perthnasol a gwybodaeth atodol (e.e. tystiolaeth, dogfennau technegol, cynlluniau a darluniau ac ati), fel y dangosir yn Nhabl A a Thabl B y Canllaw hwn, gael eu rhestru isod a dylid cyflwyno’r holl ddeunydd perthnasol.
1. (e.e. Strategaeth Ddraenio, Cynllun Tirlunio, Asesiad o Ganlyniadau Llifogydd, dylunio draeniau manwl, cyfrifiadau hydrolig, rheoli llif ac ati).
2.
3. Ac ati.
Cydymffurfio â Safon S3 – Ansawdd Dŵr
Bydd fy nghynllun draenio dŵr wyneb arfaethedig yn cydymffurfio yn y ffyrdd canlynol:
Mae’n RHAID i eitemau perthnasol a gwybodaeth atodol (e.e. tystiolaeth, dogfennau technegol, cynlluniau a darluniau ac ati), fel y dangosir yn Tabl A a Thabl B y Canllaw hwn, gael eu rhestru isod a dylid cyflwyno’r holl ddeunydd perthnasol.
1. (e.e. Strategaeth Ansawdd Dŵr, triniaeth, arolwg tir halogedig, atal llygredd ac ati)
2.
3. Ac ati.
Cydymffurfio â Safon S4 – Amwynder
Bydd fy nghynllun draenio dŵr wyneb arfaethedig yn cydymffurfio yn y ffyrdd canlynol:
Mae'n RHAID i eitemau perthnasol a gwybodaeth atodol (e.e. tystiolaeth, dogfennau technegol, cynlluniau a darluniau ac ati), fel y dangosir yn Nhabl A a Thabl B y Canllaw hwn, gael eu rhestru isod a dylid cyflwyno'r holl ddeunydd perthnasol.
1. (e.e. Cynllun Amwynder, Cynllun Tirlunio, amddiffyn, gwella, sawl swyddogaeth ac ati).
2.
3. Ac ati.
Cydymffurfio â Safon S5 – Bioamrywiaeth
Bydd fy nghynllun draenio dŵr wyneb arfaethedig yn cydymffurfio yn y ffyrdd canlynol:
Mae’n RHAID i eitemau perthnasol a gwybodaeth atodol (e.e. tystiolaeth, dogfennau technegol, cynlluniau a darluniau ac ati), fel y dangosir yn Nhabl A a Thabl B y Canllaw hwn, gael eu rhestru isod a dylid cyflwyno’r holl ddeunydd perthnasol.
1. (e.e. Cynllun Bioamrywiaeth, Cynllun Tirlunio, cynefin, gwarchod, gwella, sawl swyddogaeth ac ati)
2.
3. Ac ati.
Cydymffurfio â Safon S6 – Dylunio draenio ar gyfer Cadernid Adeiladu, Gweithredu, Cynnal a Chadw a Strwythurol
Bydd fy nghynllun draenio dŵr wyneb arfaethedig yn cydymffurfio yn y ffyrdd canlynol:
Mae’n RHAID i eitemau perthnasol a gwybodaeth atodol (e.e. tystiolaeth, dogfennau technegol, cyn llu n iau a darluniau ac ati), fel y dangosir yn Nhabl A a
Thabl B y Canllaw hwn, gael eu rhestru isod a dylid cyflwyno'r holl ddeunydd perthnasol.
1. (e.e. Strategaeth Ddraenio, Cynllun Tirlunio, dylunio draenio manwl, Cynllun rheoli adeiladu, Cynllun Fesul Cam, Cynllun Rheoli SuDS ac ati) 2.
3. Ac ati.
8. Asesiad o Berygl Llifogydd
Ydi'r safle o fewn ardal sydd mewn perygl o lifogydd? Cyfeiriwch at fapiau Cyngor Datblygu Cyfoeth Naturiol Cymru. (Cyfoeth Naturiol Cymru / Datblygu a pherygl o lifogydd)
Ydi ☐
Nac ydi ☐
Os ydi'r datblygiad arfaethedig o fewn ardal mewn perygl o lifogydd, bydd angen i chi ystyried a ydyw'n briodol i gyflwyno asesiad o ganlyniadau llifogydd. (Cyfeiriwch at Nodyn Cyngor Technegol 15 (TAN15).
| | Ydi’r safle wedi’i leoli mewn ardal sydd yn agored i | Ydi ☐ | Nac ydi ☐ |
|---|---|---|---|
| | lifogydd dŵr wyneb? Cyfeiriwch at Fapiau Llifogydd Dŵr | | |
| | Wyneb CNC. | | |
| Ydi’r safle wedi’i leoli mewn ardal sydd yn agored i lifogydd dŵr daear? | | Ydi ☐ | Nac ydi ☐ |
9. Hierarchaeth Arllwysiad Dŵr Wyneb
Bydd trefniadau draenio dŵr wyneb yn dangos bod y draeniau dŵr wyneb arfaethedig yn cydymffurfio â'r Safonau Cenedlaethol SuDS. Dylai cymaint o'r dŵr ffo â phosibl gael ei arllwys i bob elfen hierarchaeth cyn ystyried elfen hierarchaeth is. Mae angen ystyried dulliau casglu ac ymdreiddiad draeniau yn y lle cyntaf. Gan gyfeirio at y lefelau hierarchaeth isod, nodwch eich trefniadau draenio arfaethedig.
Lefel
Ia
Na
1. Ei gasglu i'w ddefnyddio
2. Ymdreiddiad
☐ ☐
☐ ☐
| 3. I gwrs dŵr | ☐ |
|---|---|
| a. Ydyw’n gwrs dŵr cyffredin? | ☐ |
| b. Ydyw’n brif afon? | ☐ |
| 4. I garthffos dŵr wyneb | ☐ |
| a. Ydyw’n garthffos priffordd? | ☐ |
| b. Ydyw’n garthffos gyhoeddus? | ☐ |
| c. Ydyw’n garthffos breifat? | ☐ |
| Arall | ☐ |
| 5. I garthffos gyfun | ☐ |
A geisiwyd unrhyw gyngor gan berchnogion yr ased?
Do ☐ Naddo ☐
A geisiwyd unrhyw gyngor gan berchnogion y tir?
Do ☐ Naddo ☐
10. Asesiad Ymdreiddiad
Pan gynigir draenio ymdreiddiad, dylid cynnal profion gyda methodoleg a gytunir gyda SAB e.e. Infiltration Drainage - Manual of Good Practice (CIRIA R156) a BRE Soakaway Design (DG 365 – 2016), a dylid eu defnyddio i lywio'r broses o ddylunio, adeiladu, cynnal a chadw, profi ac asesu'r systemau ymdreiddiad.
Oes profion ymdreiddiad wedi cael eu cynnal?
Oes ☐
Nac oes ☐
Dadansoddiad o Ddaeareg y datblygiad (gan gynnwys y creigwely a gwaddodion ar yr wyneb lle bo’n hysbys)
Dyfnder i ddŵr daear (metrau
Metrau
Profion Twll Turio
Cyfeirif
Dyddiad
DD
MM
BB
BB
A oes Asesiad Tir Halogedig wedi cael ei gynnal?
Oes ☐
Nac oes ☐
Ydi’r draeniau ymdreiddiad a gynigir ar dir halogedig?
Ydi ☐
Nac ydi ☐
Canlyniad y prawf ymdreiddiad
X 10 -?
11. Bond Diffyg Perfformiad, Mabwysiadu, Gweithredu a Chynnal a Chadw
Bond Diffyg Perfformiad – Amcan gost y gwaith
Mabwysiadau (yn cynnwys cytundebau tir ac ati)
Cynllun Cynnal a Chadw wedi’i Ariannu dros oes y datblygiad
Beth yw eich cynigion o ran cost y gwaith, mabwysiadu a chynnal a chadw y cynllun SuDS?
12. Rhestr Wirio Cais Cynllun Systemau Draenio Cynaliadwy
Cwblhewch y rhestr wirio ganlynol, gan wneud yn siŵr eich bod wedi darllen y Canllawiau ar Gyflwyno Ca is Systemau Draenio Cynaliadwy er Cymeradwyaeth y Corf f Cy me radwyo , Canllaw ar gwblhau'r Ffurflen Gais Cyn Ymgeisio , ac wedi darparu’r holl wybodaeth sydd ei angen er mwyn cefnogi eich cais:
Ffi Cywir ar gyfer y Cais Llawn.
Do ☐
Ffurflen Cais Llawn wedi ei chwblhau,
ei harwyddo a'i dyddio.
Do ☐
Cynlluniau yn manylu ar yr ardal
adeiladu a graddau'r system ddraenio, y ceisiwyd cymeradwyaeth ar ei gyfer.
Bydd pob cynllun ar raddfa 1:2500 ac mae'n RHAID iddynt ddangos cyfeiriad
y Gogledd.
Do ☐
Wedi ystyried Canllaw'r SAB ar wybodaeth dechnegol i’w chyflwyno i alluogi SAB i asesu eich Cais Llawn.
Do ☐
13. Datganiad
Yr wyf i/Rydym ni trwy hyn yn gwneud cais am Gymeradwyaeth am System Draenio Cynaliadwy fel y disgrifir yn y ffurflen hon a'r cynlluniau/darluniau a gwybodaeth atodol sydd yn cyd-fynd. Rwy'n cadarnhau fy mod wedi darllen a chydymffurfio â'r Safonau Cenedlaethol SuDS, a hyd eithaf fy ngwybodaeth, bod unrhyw ffeithiau a nodwyd yn wir a chywir a bod unrhyw farn a roddir yn farn gwirioneddol yr unigolyn sydd yn eu rhoi.
Llenwyd y ffurflen hon yn defnyddio'r Asesiad o Ganlyniadau Llifogydd lle bo'n briodol, strategaeth draenio dŵr wyneb a chynlluniau safle a dogfennau cysylltiedig.
Llenwyd y ffurflen hon gan ddefnyddio gwybodaeth gywir. Gellir ei ddefnyddio fel crynodeb o'r cynigion draenio dŵr wyneb manwl, ar y safle, ac mae'n dangos yn glir bod y cynigion draenio hyn yn cydffurfio â Safonau Cenedlaethol SuDS Cymru.
Llenwyd y ffurflen gan
Llofnod
Cymhwyster yr unigolyn sy’n gyfrifol am gymeradwyo’r cais
Cwmni
Ar ran (manylion y Cleient)
Dyddiad
Ymwadiad
Gall gwybodaeth a ddarperir ar y ffurflen hon ac o fewn dogfennau ategol gael ei gyhoeddi ar gofrestr a gwefan Systemau Draenio Cynaliadwy y Corff Cymeradwyo, a bod ar gael i'r cyhoedd.
Canllaw ar gwblhau'r Ffurflen Cais Llawn
Mae'r canllaw hwn yn cynnwys:
- Sylwadau cyffredinol
- Cwestiynau manwl i'w hateb i ddangos cydymffurfiad â Safonau Cenedlaethol Statudol ar gyfer Systemau Draenio Cynaliadwy (SuDS);
- Tabl A - Gwybodaeth a thystiolaeth; a
- Tabl B – Cynlluniau a darluniau.
Sylwadau Cyffredinol
Mae'n rhaid cyflwyno ceisiadau yn defnyddio'r ffurflen Cais Llawn a ddarparwyd gan y SAB. MAE'N RHAID DEFNYDDIO'R FFURFLEN HON am ei bod wedi cael ei llunio i sicrhau bod eich cais yn rhoi sylw dyledus i'r gofynion statudol.
Mae'r ffurflen hon ar gyfer cymeradwyaeth SAB YN UNIG, ac fe'ch cynghorir i ymgysylltu'n fuan, ac yn uniongyrchol gyda'r Awdurdod Cynllunio Lleol a phob sefydliad perthnasol arall a allai fod â diddordeb yn eich cynnig ar gyfer cynllun SuDS, gan gynnwys yr ymgyngoreion statudol SAB a restrir isod:
o Ymgymerwr carthffosiaeth;
o Cyfoeth Naturiol Cymru;
o Awdurdod Priffyrdd;
o Glandŵr Cymru; a
o Rhanbarthau Draenio Mewnol (CNC);
Cynghorir chi i gychwyn ar drafodaethau Cais Cyn Ymgeisio gyda'r Awdurdod Cynllunio Lleol (LPA) cyn gynted â phosib a chynnal trafodaethau gyda'r SAB a'r LPA ar yr un pryd.
Ni ddylid cychwyn datblygu'r safle nes y rhoddir Cymeradwyaeth Gynllunio A Chymeradwyaeth Lawn y SAB.
Mae'n bwysig eich bod yn sicrhau bod y swyddogion SAB a'r swyddogion cynllunio yn cael gwybod am gynnydd a phenderfyniadau o ran y cais cynllunio a'r cais SAB, gan eu bod yn geisiadau ar wahân, gyda gofynion, amserlenni a chyrff cymeradwyo gwahanol.
Fe'ch cynghorir yn gryf i gynnal trafodaethau Cyn Ymgeisio gyda'r SAB ar ddechrau'r broses o ddylunio'r SuDS. Gall trafodaethau Cyn Ymgeisio a Phrif Gynllun effeithiol sicrhau strategaeth rheoli dŵr wyneb a dyluniad cynllun SuDS cryf, cost effeithiol a hyfyw. Gall SAB eich helpu i benderfynu ar y datrysiad SuDS gorau ar gyfer eich safle trwy roi syniad cynnar o'r hyn sydd yn cydymffurfio â'r Safonau SuDS Cenedlaethol neu beidio.
Darparwch cymaint o wybodaeth dechnegol â phosibl i'r SAB er mwyn iddynt roi ymateb ystyriol a rhesymegol yn y cam Cyn Ymgeisio a'r cam Cais Llawn h.y. po fwyaf o wybodaeth a ddarperir yn y cam Cyn Ymgeisio, gellir rhoi cyngor technegol mwy manwl.
Dylai'r asesiad draenio dŵr wyneb sy'n benodol i'r safle a gofynion SuDS gael eu hintegreiddio gyda'r Asesiad o Ganlyniadau Llifogydd (FCA), a dylai Adroddiad Draenio Llifogydd a Dŵr Wyneb gael ei ddarparu i'r LPA a'r SAB.
Cyfeiriwch at ddogfennau cenedlaethol a lleol allweddol cyn, ac yn ystod dylunio'r cysyniad, dyluniad manwl, cymeradwyaethau SAB ac LPA, adeiladu, mabwysiadu, gweithredu a chynnal a chadw cynllun SuDS. Mae rhestr o'r dogfennau hyn, ynghyd â dolenni iddynt i'w gweld yn y Canllaw ar gyfer Gwneud Cais am System Draenio Cynaliadwy i gael cymeradwyaeth y SAB.
Yn benodol ar gyfer y Cais Llawn:
* I sicrhau Cais dilys, mae'n RHAID ateb POB cwestiwn ar y ffurflen, ac mae'n RHAID cyflwyno POB deunydd atodol fel y nodir yn y Canllaw ar gwblhau'r Ffurflen Cais Llawn (neu fel y cytunir fel arall gyda'r SAB);
- Dylai eich atebion i gwestiynau fod yn gynhwysfawr ac adlewyrchu anghenion penodol y Safonau Cenedlaethol Statudol;
- Unwaith y bydd eich ffurflen gais, ynghyd ag unrhyw ddeunydd ategol wedi cael ei gyflwyno i'r SAB, bydd yn cael ei wirio;
- Dylech fod yn ymwybodol os nad yw'r cwestiynau wedi cael eu hateb fel y nodir ar y ffurflen ac yn ôl y gofynion uchod, bydd eich cais yn cael ei wrthod yn awtomatig;
- Os ystyrir ei fod yn gais dilys, bydd eich cais yn cael ei asesu'n dechnegol gan y SAB;
- Unwaith y bydd Cais Llawn ar gyfer Cynllun SuDS wedi cael ei dderbyn, bydd y SAB yn penderfynu ar y cais gan ddefnyddio'r wybodaeth dechnegol a gwybodaeth arall a gyflwynir gyda'r cais llawn yn unig;
- Dim ond mewn amgylchiadau eithriadol y bydd SAB yn cysylltu â chi wrth asesu Cais Llawn ar gyfer Cynllun SuDS, felly mae'n hanfodol bod unrhyw ansicrwydd technegol neu faterion yn cael eu datrys gan bob parti yn rhan o'r broses Cyn Ymgeisio, a chyn i'r Cais Llawn gael ei gyflwyno;
- Yn unol â'r gofynion statudol, bydd SAB yn rhoi gwybod i chi am ganlyniad asesiad technegol eich Cais Llawn; a
- Fe allai'r Cais Llawn gael ei Gymeradwyo yn amodol ar Amodau neu fe ellir ei Wrthod, beth bynnag yw'r penderfyniad, cewch wybod y rhesymau.
Darparwch un copi caled ac un copi electronig, a'i anfon i email@example.com
Cyfeiriwch at y penodau, a chyfeiriadau ychwanegol a nodir yn Ciria SuDS Manual
C753.
Cwestiynau manwl i'w hateb i ddangos cydymffurfedd â Safonau Cenedlaethol Statudol ar gyfer Systemau Draenio Cynaliadwy
Ar gyfer pob Safon, mae'n RHAID i eitemau perthnasol a gwybodaeth atodol (e.e. tystiolaeth, dogfennau technegol, cynlluniau a darluniau ac ati), fel y dangosir yn Nhabl A a Thabl B y Canllaw hwn, gael eu rhestru isod a dylid cyflwyno'r holl ddeunydd perthnasol.
Egwyddorion y Safon
Mae'r Egwyddorion a restrwyd isod yn ategu dyluniad cynlluniau rheoli dŵr wyneb i fodloni Safonau Statudol ar Systemau Draenio Cynaliadwy (SuDS) Cymru. Lle y bo'n bosibl, nodwch grynodeb byr sy'n ymwneud â phob Egwyddor, gan ddangos sut mae eich cynllun draenio dŵr wyneb arfaethedig yn cydymffurfio â'r gofyniad statudol hwn.
Cydymffurfio ag Egwyddorion y Safonau
Mae gofynion cynllun y System Draenio Cynaliadwy i'w gweld isod:
1. Sut ydych chi'n bwriadu rheoli dŵr ar yr wyneb neu yn agos ato ac mor agos at darddiad y dŵr ffo ag sydd modd? (gweler Safon S1 a Safon S2)
2. Sut ydych chi'n bwriadu trin glawiad fel adnodd naturiol gwerthfawr? (gweler Safon S1 a Safon S2)
3. Sut ydych chi'n bwriadu sicrhau bod llygredd yn cael ei reoli yn y tarddiad, yn hytrach na dibynnu ar y system ddraenio i'w drin neu ei ailgyfeirio? (gweler Safon S3)
4. Sut ydych chi'n bwriadu rheoli glawiad i helpu i amddiffyn pobl rhag mwy o berygl o lifogydd, a'r amgylchedd rhag difrod morffolegol a difrod ecolegol cysylltiedig â newidiadau mewn cyfraddau a phatrymau llif, a symudiad gwaddodion a achosir gan y datblygiad?
5. Sut ydych chi'n bwriadu ystyried pwysau tebygol yn y dyfodol ar berygl llifogydd, yr amgylchedd ac adnoddau dŵr megis newid hinsawdd a lledaeniad trefi?
6. Sut ydych chi'n bwriadu defnyddio Dilyniant Rheoli SuDS, gan ddefnyddio cydrannau draenio mewn cyfres ar draws safle i gael system gadarn o reoli dŵr wyneb (yn hytrach na defnyddio un nodwedd "terfyn pibell" megis pwll i wasanaethu'r datblygiad cyfan)?
(gweler Safon S1, Safon S2 a Safon S3)
7. Sut ydych chi'n bwriadu gwneud y mwyaf o gyflwyno manteision o ran amwynder a bioamrywiaeth?
(gwelerSafon S4aSafon S5)
8. Sut ydych ch'n bwriadu gwneud y defnydd gorau o'r tir sydd ar gael trwy ddefnydd amlswyddogaethol o ofodau ac ardaloedd cyhoeddus?
9. Sut ydych chi'n cynnig bod y cynllun System Draenio Cynaliadwy yn perfformio'n ddiogel, yn ddibynadwy ac yn effeithiol dros einioes dylunio'r datblygiad gan ystyried yr angen am lefelau cynnal a chadw rhesymol? (gweler Safon S6)
10. Sut ydych chi'n bwriadu osgoi'r angen am bwmpio lle bo modd?
11. Sut ydych chi'n bwriadu sicrhau bod y cynllun yn fforddiadwy, gan ystyried costau adeiladu a chynnal a chadw fel ei gilydd a'r manteision amgylcheddol a chymdeithasol ychwanegol a ddaw o'r system?
12. Gyda'ch cais, dylech gynnwys cynigion ar gyfer cynllun gofal a chadw a nodi ffynhonnell ariannu'r cynllun am ei oes.
Safon S1 - Cyrchfan dŵr wyneb ffo
Mae gofynion Safon S2 a restrir isod yn mynd i'r afael â defnydd dŵr wyneb gan y datblygiad ac i le y dylai gael ei arllwys. Y nod yw gofalu bod dŵr ffo yn cael ei drin fel adnodd a'i reoli mewn modd sy'n lleihau effeithiau negyddol y datblygiad ar berygl lifogydd, morffoleg ac ansawdd dŵr y dyfroedd derbyn a'r ecoleg gysylltiedig. Bydd hyn yn sicrhau y rhoddir ystyriaeth i ddefnyddio system o gasglu dŵr glaw i reoli dŵr ffo ac i gyflwyno ffynhonnell o ddŵr heb fod yn ddŵr yfed i'r safle lle bo'n hynny'n ymarferol. Lle nad ydyw, dylid rhoi blaenoriaeth i ymdreiddio. Rhaid cyfyngu'r arllwys i systemau carthffosiaeth lle bo hynny'n bosib.
Dylid arllwys cymaint o ddŵr ffo ag sydd modd (yn amodol ar gyfyngiadau technegol neu gost) i bob cyrchfan cyn ystyried cyrchfan (lefel) â blaenoriaeth is.
Yn dibynnu ar nodweddion y safle, gallai draenio o wahanol rannau o'r safle fod â chyrchfannau draenio gwahanol.
Yn dibynnu ar ansawdd dŵr ffo a'r potensial ar gyfer cyrchfan benodol allu rheoli'r dŵr ffo hwnnw, gall digwyddiadau bychain arllwys i lefel uwch tra gall fod angen i ddigwyddiadau mwy ddefnyddio cyrchfannau â blaenoriaeth is.
Cydymffurfio â Safon S1 - Cyrchfan dŵr wyneb ffo
Lefel Blaenoriaeth 1 yw'r dewis cyntaf (blaenoriaeth uchaf) a dylid defnyddio 4 a 5 yn unig dan amgylchiadau eithriadol.
Mae'n RHAID dangos cyrchfannau dŵr ffo'r cynllun draenio arfaethedig, a'r rhesymau dros gynnig y rhain fel y dangos isod. Os na fydd modd cyflawni cyrchfannau dŵr ffo Lefel Blaenoriaeth 1 neu Lefel Blaenoriaeth 2, mae'n RHAID darparu'r rhesymau dros hyn hefyd.
Lefel Blaenoriaeth 1: Casglu dŵr wyneb ffo i'w ddefnyddio.
Lefel Blaenoriaeth 2: Dŵr wyneb ffo yn cael ei ymdreiddio i'r ddaear.
Nodyn: Os nad yw dŵr ffo yn cael ei ymdreiddio i'r ddaear, cynigir lefel blaenoriaeth is o gyrchfan dŵr wyneb ffo, "MAE'N RHAID dangos "Meinir Prawf Eithrio" a rhaid darparu tystiolaeth.
Lefel Blaenoriaeth 3: Dŵr wyneb ffo yn cael ei arllwys i gorff dŵr wyneb.
Lefel Blaenoriaeth 4: Dŵr wyneb ffo yn cael ei arllwys i garthffos dŵr wyneb, draen briffordd, neu system ddraenio arall.
Lefel Blaenoriaeth 5: Dŵr wyneb ffo yn cael ei arllwys i garthffos gyfun.
Nodyn: Rhagdybiaeth gref yn erbyn arllwys i garthffos gyfun.
Safon S2 - Rheolaeth hydrolig ar ddŵr wyneb ffo
Nod Safon S2 a restrir isod ydi rheoli dŵr wyneb ffo o safle, ac arni i amddiffyn pobl ar y safle rhag llifogydd o'r system ddraenio am ddigwyddiadau hyd at gyfnod dychwelyd addas. Yn ogystal, i liniaru unrhyw berygl mwy o lifogydd i bobl ac eiddo i lawr yr afon o'r safle o ganlyniad i'r datblygiad, ac i warchod y corff derbyn dŵr rhag difrod morffolegol.
Cydymffurfio â Safon S2 - Rheolaeth hydrolig ar ddŵr wyneb ffo
Mae'n RHAID i'r cynllun System Draenio Cynaliadwy gydymffurfio â'r canlynol:
1. Dylai dŵr wyneb ffo gael ei reoli i atal, cyhyd ag sydd modd, unrhyw arllwys o'r safle ar gyfer y rhan fwyaf o ddigwyddiadau glawiad llai na 5mm.
2. Dylai'r gyfradd dŵr wyneb am ddigwyddiad cyfnod dychwelyd unwaith bob blwyddyn (neu'r cyfatebol y cytunir arno) gael ei rheoli i helpu i liniaru effeithiau dŵr ffo o'r datblygiad ar forffoleg ac ecoleg cysylltiedig y cyrff derbyn dŵr wyneb.
3. Dylai'r gyfradd dŵr wyneb am ddigwyddiad cyfnod dychwelyd unwaith bob blwyddyn (neu'r cyfatebol y cytunir arno) gael ei rheoli i helpu i liniaru effeithiau negyddol y datblygiad ar berygl llifogydd yn y corff derbyn dŵr.
4. Dylai'r gyfradd dŵr wyneb (cyfradd a chyfaint) am ddigwyddiadau cyfnod dychwelyd 1% (unwaith bob 100 mlynedd) (neu'r cyfatebol y cytunir arno) gael ei reoli i helpu i amddiffyn pobl ac eiddo ar y safle a gerllaw rhag llifogydd o'r system ddraenio.
5. Dylid ystyried y risgiau (ar y safle ac oddi arno) sy'n gysylltiedig â dŵr wyneb ffo ar gyfer digwyddiadau mwy na chyfnod dychwelyd 1% (unwaith bob 100 mlynedd). Lle bo'r canlyniadau yn eithafol o ran tarfu cymdeithasol, difrod neu berygl i fywyd, dylid datblygu cynigion lliniaru i leihau'r effeithiau hyn.
6. Dylai cynigion dylunio draeaniad gael eu harchwilio i weld pa mor debygol yw unrhyw fethiant posib (e.e. methiant strwythurol neu rwystr) a chanlyniadau hynny, a rheoli'r peryglon llifogydd cysylltiedig lle bo bodd.
Safon S3 – Ansawdd Dŵr
Mae Safon S3 a ddangosir isod yn mynd i'r afael â gofynion dylunio draenio i leihau'r perygl posib o lygredd sy'n deillio o'r dŵr wyneb ffo i'r corff dŵr derbyn.
Cydymffurfio â Safon S3 – Ansawdd Dŵr
Mae'n RHAID i'r cynllun System Draenio Cynaliadwy gydymffurfio â'r canlynol:
1. Dylid trin dŵr wyneb ffo i atal effeithiau negyddol ar ansawdd y dŵr derbyn a/neu systemau draenio i lawr yr afon, gan gynnwys carthffosydd.
Safon S4 - Amwynder
Mae Safon S4 a ddangosir isod yn mynd i'r afael â dyluniad cydrannau SuDS er mwyn sicrhau eu bod, lle bo modd, yn cyfoethogi darparu gofod cyhoeddus deniadol o safon uchel a all helpu i roi manteision iechyd a lles, eu bod yn gwneud cymunedau lleol yn llefydd gwell i fyw ynddynt, a'u bod yn cyfrannu at wytnwch datblygiadau newydd beth bynnag fo'r hinsawdd.
Cydymffurfio â Safon S4 – Amwynder
Mae'n RHAID i'r cynllun System Draenio Cynaliadwy gydymffurfio â'r canlynol:
1. Dylai dyluniad y system reoli dŵr wyneb wneud y mwyaf o fanteision amwynder.
Safon S5 - Bioamrywiaeth
Mae Safon S5 a ddangosir isod yn mynd i'r afael â dylunio SuDS i sichrau lle bo modd, eu bod yn creu coridorau gwyrdd a glas ecolegol gyfoethog mewn datblygiadau ac yn cyfoethogi gwerth bioamrywiaeth trwy gysylltu rhwydweithiau o gynefinoedd ac ecosystemau ynghyd. Dylid ystyried bioamrywiaeth yn gynnar yng nghyfnod dylunio datblygiad er mwyn cael y manteision posibl mwyaf.
Cydymffurfio â Safon S5 – Bioamrywiaeth
Mae'n RHAID i'r cynllun System Draenio Cynaliadwy gydymffurfio â'r canlynol:
1. Dylai dyluniad y system rheoli dŵr wyneb wneud y mwyaf o fanteision bioamrywiaeth.
Cydymffurfio â Safon S6 – Dylunio draenio ar gyfer Cadernid Adeiladu, Gweithredu, Cynnal a Chadw a Strwythurol
Mae Safon S6 a ddangosir isod yn ymwneud â dylunio systemau draenio dŵr wyneb cadarn fel y gellir eu hadeiladu, eu cynnal a'u gweithredu yn ddiogel, gan gadw mewn cof yr angen i leihau effeithiau negyddol ar yr amgylchedd ac adnoddau naturiol.
Cydymffurfio â Safon S6 – Dylunio draenio ar gyfer Cadernid Adeiladu, Gweithredu, Cynnal a Chadw a Strwythurol
Mae'n RHAID i'r cynllun System Draenio Cynaliadwy gydymffurfio â'r canlynol:
1. Dylai holl elfennau'r system ddraenio dŵr wyneb gael eu dylunio fel y gellir eu hadeiladu'n rhwydd, yn ddiogel, yn gost-effeithiol, mewn dull amserol, a chyda'r nod o leihau'r defnydd o adnoddau prin a charbon corfforedig (ynni).
2. Dylai holl elfennau'r system ddraenio dŵr wyneb gael eu dylunio i sicrhau bod modd cynnal a chadw a gweithredu (gan y corff cyfrifol perthnasol) yn hawdd, yn ddiogel, yn gost-effeithiol, mewn dull amserol, a chyda'r nod o leihau'r defnydd o adnoddau prin a charbon corfforedig (ynni).
3. Dylid dylunio'r system ddraenio dŵr wyneb i sicrhau cadernid strwythurol pob elfen dan amodau llwytho a ragwelir dros einioes dylunio safle'r datblygiad gan ystyried y gofyniad am lefelau rhesymol o gynnal a chadw.
Nodyn:
Gall gwybodaeth a ddarperir gael ei gyhoeddi ar gofrestr a gwefan Systemau Draenio Cynaliadwy y Corff Cymeradwyo, a bod ar gael i'r cyhoedd.
TABL A: Gwybodaeth a thystiolaeth i gefnogi'r Cais Llawn
Asesiad o Ganlyniadau Llifogydd (FCA) – (Gweler Nodyn Cyngor Technegol 15: Datblygu a Pherygl o Lifogydd (TAN15)
RHESWM: I ddangos y perygl llifogydd presennol ac yn y dyfodol i mewn ac allan o'r safle, a sut bydd y rhain yn cael eu rheoli i sicrhau bod pobl ac eiddo yn aros yn ddiogel dros oes y datblygiad. Bydd yr asesiad yn cynnwys:
* Gofynion TAN15; a
* Chyfeiriadau aml a dolenni i amodau cynllunio perthnasol, materion cynllunio a gadwyd yn ôl, ac i'r Asesiad o Ganlyniadau Llifogydd.
*
Adroddiad Geodechnegol Ffeithiol a Deongladwy Manwl – (Gweler hefyd Ciria SuDS Manual C753 Penodau 13 a 25)
RHESWM: I ddangos rhinweddau pridd, creigiau a nodweddion sydd ar y safle ac oddi ar y safle'n bresennol, a dangos bod y dull arfaethedig o ddraenio dŵr wyneb yn briodol ar gyfer daeareg y safle; a bydd yn parhau i gynnal ei feini prawf dros oes y datblygiad. Bydd yr adroddiad yn cynnwys:
* Topograffi, daeareg a hanes y safle;
* Cyfyngiadau sylweddol (yn cynnwys creigiau toddadwy, tirlithriadau, cloddio bas, dŵr daear bas, tir gwneud, tir halogedig);
* Potensial draenio (yn cynnwys dyfnder at y lefel trwythiad, athreiddedd gwaddodion ar yr wyneb, trwch gwaddodion ar yr wyneb, athreiddedd creigwely, presenoldeb gorlifdiroedd);
* Sefydlogrwydd y tir (yn cynnwys creigiau toddadwy, tirlithriadau, cloddio bas, tywod rhedegog, clai chwyddo, tir cywasgadwy, cwymp tir);
* Mapiau GeoSure Arolwg Daearegol Prydain (yn cynnwys gwaddodion artiffisial, gwaddodion ar wyneb, creigwely);
* Twll turio a lleoliadau twll treialu, monitro ac unrhyw wybodaeth gysylltiedig;
* Asesiad ymdreiddiad manwl (yn cynnwys tystiolaeth o fathau o dir, cyfnod ymdreiddiad pridd a chyfrifiadau Chanran Dŵr Ffo Safonol);
* Lle y cynigir palmant hydraidd mewn mathau penodol o bridd, mae angen CBR wedi'u socian;
* Gwaith labordy;
* Lle bo modd, tystiolaeth fanwl o lefelau trwythiad dŵr daear dros y 12 mis diwethaf neu dystiolaeth arall wedi'i dilysu; a
* Lefelau a lleoliad dŵr daear, a'r effeithiau ar:
- Barthau Diogelu Dŵr Wyneb
- Parthau Diogelu Dŵr Daear
- Parthau Gwarchod Dŵr, a/neu
- Parthau Perygl Nitradau Dŵr Daear.
Cynigion Manwl ar gyfer Dylunio Draeniad System Draenio Cynaliadwy ar gyfer y Safle Gyfan – Gweler hefyd pob Pennod Ciria SuDS Manual C753 )
RHESWM: I gadarnhau bod y datrysiad draeniad arfaethedig yn briodol ar gyfer y lleoliad, y math, graddfa a natur y safle a'r datblygiad arfaethedig; ac i ddangos y bydd y perygl o lifogydd yn cael ei leihau, i sicrhau bod pobl ac eiddo yn parhau'n ddiogel dros oes y datblygiad. Bydd y cynigion yn cynnwys:
* Strategaeth Ddraenio;
* Prif Gynllun;
* Yn cyfeirio at, ac yn cyd-fynd â Strategaeth Leol Rheoli Risg Llifogydd;
* Asesiad o Ganlyniadau Llifogydd Cymeradwy, yn cynnwys:
- hydroleg bresennol,
- cyfrifiadau cyfradd dŵr ffo safleoedd tir glas a thir llwyd,
- digwyddiadau parhad digwyddiad glawiad,
- canlyniadau dynwared i ddylunio ar gyfer storm RP, 1 mewn 1 RP, 1 mewn 2
RP, 1 mewn 30 RP a 1:100 RP
- lwfans % priodol ar gyfer newid hinsawdd a lledaeniad trefi,
- digwyddiadau llifogydd hanesyddol a lefelau dŵr daear,
- risgiau (ar y safle ac oddi arno) sy'n gysylltiedig â dŵr wyneb ffo ar gyfer digwyddiadau mwy na chyfnod dychwelyd 1% (unwaith bob 100 mlynedd),
- disgrifiadau o asedau a nodweddion draenio presennol,
- peryglon llifogydd presennol a'r dyfodol yn cynnwys:
- ar yr wyneb,
- dŵr daear,
- tarddiadau eraill,
- llwybrau llif gormodiant,
- arllwysiadau,
* Ardaloedd anhydraidd a hydraidd presennol ac arfaethedig (mae angen gwella dŵr ffo o leiaf 30% neu gyfwerth i dir glas ar ardaloedd tir llwyd presennol);
* Modelau (fel y bo'n briodol) a chyfrifiadau hydrolig manwl;
* Dyluniad SuDS manwl yn cynnwys:
- Ailgyfeirio yn cynnwys mecanweithiau a chydymffurfio â thargedau ailgyfeirio haf a gaeaf (e.e. haf 80% a gaeaf 50%),
- triniaeth,
- cludo llif,
- rheoli pegwn a chyfaint llif (1:100b – digwyddiad glawiad 6 awr ar gyfer rheoli pegwn cyfaint),
- storfa wyneb (hir dymor ac arafu),
- storfa dan ddaear,
- defnyddio llystyfiant a choed,
- llwybrau a chydrannau gormodiant (ar gyfer digwyddiad glawiad 1:100b neu fwy)
- dangos y gellir darparu'r storfeydd a llif cludo ar y safle,
- isafswm cyfraddau llif allfa throtl (h.y. 1-2/l/s/ha neu 5 l/s/ha lle mae perygl o rwystr neu nid oes dewis hyfyw arall),
- risgiau a goblygiadau os bydd y dyluniad yn methu,
* Storio dŵr wyneb; cyfrifiadau yn cynnwys amser i arllwyso o lawn i hanner llawn;
* Cyfrifiadau ymdreiddiad yn cynnwys:
- ffactor diogelwch penodol,
- cyfradd ymdreiddiad penodol yn 1 x 10-5 m/s neu uwch,
* Gollyngfeydd ac arllwysiadau (fel rheol ystyrir 2/l/s/ha yn gyfradd priodol er mwyn peidio cynyddu'r perygl o lifogydd i lawr yr afon);
* Manylion yr holl ddeunyddiau a ddefnyddiwyd yn y dyluniad;
* Gall cydrannau gael eu hadeiladu, gweithredu a chynnal a chadw yn hawdd, yn ddiogel ac yn gost-effeithiol;
* Cydrannau yn cadw cadernid strwythurol dros oes y datblygiad;
* Dylid dangos fod y cydrannau yn addas i wrthsefyll pob llwythiad yn y dyluniad gyda'r ffactorau diogelwch a nodwyd;
* Tystiolaeth i alluogi'r SAB i gyfrifo gwerth diffyg perfformiad yn cynnwys cyfraddau uned am bob cydran SuDS;
* Mesurau lliniaru perygl o lifogydd sy'n ymwneud â draenio, gan nodi eu lleoliad, math a nodweddion (h.y. ffyrdd ac ardaloedd mynediad sydd wedi'i hamddiffyn i lawiad 1:30b, tu mewn eiddo a seilwaith critigol wedi'u hamddiffyn i lawiad 1:100b neu fwy, gofod rhydd priodol);
* Sawl defnydd o fanteision SuDS yn cynnwys ardaloedd dan ddŵr dros dro; a
* Pherchenogaeth asedau a mabwysiadu draenio dŵr wyneb yn y dyfodol.
*
Cynllun Manwl Cynnal a Chadw Asedau SuDS - (Gweler hefyd Ciria SuDS Manual C753 Pennod 32 ac Atodiad B)
RHESWM: I gadarnhau bod y dilyniant rheoli SuDS a chydrannau unigol SuDS yn cael eu cynnal a'u cadw'n effeithiol (yn cynnwys amnewid asedau lle bo angen), i gyflawni ei feini prawf dylunio dros oes y datblygiad. Bydd y cynllun yn cynnwys:
* Gwybodaeth am sut bydd y SuDS yn cael ei reoli a'i gynnal a'i gadw, a phwy fydd yn gwneud hynny;
* Manylion am drefniadau mynediad i gerbydau a cherddwyr yn y dyfodol;
* Gwybodaeth am adnoddau dynol, peiriannau a deunyddiau sydd eu hangen a therfynau amser eang ynglŷn â phryd; a
* Yn gydnaws i'r angen i hyrwyddo bioamrywiaeth a gynhelir gan y System Draenio Cynaliadwy.
Cynllun Amwynder a Bioamrywiaeth – (Gweler hefyd Ciria SuDS Manual C753 Penodau 5 a 6)
RHESWM: I ddangos sut bydd y System Draenio Cynaliadwy yn amddiffyn a gwella amwynder bioamrywiaeth dros oes y datblygiad. Bydd y cynllun yn cynnwys:
* Sut y gwneir y mwyaf o werth amwynder o gynllun SuDS ar gyfer y datblygiad i'r gymuned leol ac ehangach;
* Amwynder yn darparu dŵr glân, eglurdeb SuDS, mynediad diogel, sawl swyddogaeth a gofodau deniadol, gwerth cymdeithasol ac yn addas i newid;
* Bioamrywiaeth yn darparu dŵr glân, cysylltiad ar hyd y dilyniant rheoli a chreu cynefin;
* Manylion amwynder a gwerth bioamrywiaeth, a'r cysylltiadau rhyngddynt; a
* Cynigion o fudd i gynefinoedd blaenoriaeth a chynnal neu wella eraill lle bo'n bosib.
*
Adroddiadau Tir Ansefydlog a Halogedig – (Gweler hefyd Ciria SuDS Manual C753 Penodau 4 a 26)
RHESWM: I adnabod presenoldeb, lleoliad a natur unrhyw dir ansefydlog a/neu halogedig ar y safle neu gerllaw; a sut y cafodd hyn ei ystyried wrth ddylunio cynllun SuDS, a sut bydd yn cael ei reoli a'i gynnal a'i gadw dros oes y datblygiad. Bydd yr adroddiadau'n cynnwys unrhyw strategaethau adfer llygredd.
Strategaeth a Chynllun Trin Ansawdd Dŵr ac Atal Llygredd – (Gweler hefyd Ciria SuDS Manual C753 Penodau 4, 26 a 27)
RHESWM: I ddangos sut bydd cynnig y SuDS yn osgoi neu'n lleihau creu llygrynnau a sut bydd yn atal llygrynnau rhag cymysgu gyda dŵr ffo cyn ymuno â'r system ddraenio. Bydd y cynllun yn cynnwys:
* Cefnogi amcanion ansawdd presennol a dyfodol y corff dŵr dros oes y datblygiad;
* Tystiolaeth o sgrinio perygl llygredd a bod isafswm gofynion rheoli ansawdd dŵr wedi cael eu hystyried ac yn gallu cael eu cyrraedd (gan ddefnyddio Llawlyfr SuDS (Tabl 4.3), CIRIA 2015;
* Gwybodaeth am y math a chryfder llygrynnau a deunyddiau llygru;
* Sut mae'r difwynwyr posibl wedi cael eu rheoli'n agos at y tarddiad ac ar yr wyneb;
* Manylion ynghylch pa gydrannau SuDS a ddarparwyd mewn cyfres (dilyniant yr SuDS) i lanhau llif cyn y pwynt arllwys;
* Gwybodaeth am sut caiff gwaddodon eu dal a'u gadw ar y safle (ar gyfer digwyddiadau glawiad sydd yn fwy na chyfnod dychwelyd 1:1 blwyddyn);
* Manylion hygyrchedd i lanhau gwaddodion a gweithgareddau cynnal a chadw eraill;
* Manylu sut mae effeithiau dŵr sy'n cael ei golli trwy ddamwain wedi cael ei drin; a
* Thystiolaeth ysgrifenedig o drafodaeth a chytundeb gyda Chyfoeth Naturiol Cymru.
*
Cynllun Tirlunio – (Gweler hefyd Ciria SuDS Manual C753 Pennod 29)
RHESWM: I ddangos sut mae'r nodweddion tirlunio meddal arfaethedig yn cydweithio gydag amcanion cyffredinol SuDS, a sut mae'r dirwedd yn cefnogi ac yn gwella lleihau'r perygl o lifogydd, yn gwella ansawdd y dŵr, ac amwynder a bioamrywiaeth. Bydd y cynllun yn cynnwys:
* Gosodiad cyffredinol manwl, ailffurfio'r tir, plannu, nodweddion caled, meddal a nodweddion dŵr; }
* Elfennau tirlunio manwl i wella ansawdd y dŵr;
* Dangos sut mae'r dyluniad yn cyflawni gwanhad, rheoli llif a gormodiant;
* Gwelliannau i ecoleg a bioamrywiaeth;
* Ystyriaeth lawn o weithgareddau cynnal a chadw arferol a chyfnodol effeithiol;
* Dealltwriaeth lawn o gymeriad y safle: llethr, graddiant, modelu'r ddaear, daeareg, mathau o bridd, patrymau draenio naturiol;
* Dangos nodweddion presennol i gael eu cadw, eu gwella, eu tynnu a/neu eu hailosod; a
* Manylion sefydlogrwydd/atgyfnerthu pridd a rheoli erydiad.
Cynllun Rheoli Adeiladu – (Gweler hefyd Ciria SuDS Manual C753 Pennod 31 ac Atodiad B, a CIRIA report C768 - Guidance on the construction of SuDS)
RHESWM: I ddarparu dull strwythedig i'r gweithgareddau adeiladu a gwaith dros dro a ddefnyddir i adeiladu'r SuDS, gan sicrhau bod materion pwysig ar safle adeiladu megis draenio, llifogydd, rheoli gwaddodion, atal llygredd, cywasgu ardaloedd ymdreiddiad, storio deunyddiau ac amwynder presennol a chynefinoedd naturiol ac ati yn cael eu rheoli'n sensitif ac yn effeithiol nes bod y safle adeiladu wedi'i gwblhau. Bydd y cynllun yn cynnwys:
* Manylion am natur y gwaith i'w gwblhau;
* Cynlluniau safle a darluniau llawn y cynllun, pan fo angen i gefnogi'r dull;
* Caniatâd a gofynion adfer;
* Mynedfeydd a manylion;
* Unrhyw faterion ecolegol sy'n benodol i'r safle, neu nodweddion sydd angen eu hamddiffyn a/neu eu hystyried;
* Trefniadau rheoli llygredd ac unrhyw faterion ansawdd dŵr tebygol yn sgil y gwaith adeiladu priffordd a SuDS;
* Strategaeth arfaethedig i reoli gwaddodion, rheoli erydiad a draenio safle yn ystod gwaith adeiladu'r datblygiad; lle bo hyn yn effeithio ar yr SuDS arfaethedig ar gyfer y safle, dylai nodi unrhyw effeithiau posibl ar berfformiad terfynol y system ddraenio ac unrhyw fesurau amddiffyn angenrheidiol neu waith adfer; a
* Mesurau i atal mynediad diofal ar draws y System Draenio Cynaliadwy a gwblhawyd neu a gwblhawyd yn rhannol.
Cynllun Adeiladu Fesul Cam – (Gweler hefyd Ciria SuDS Manual C753 Pennod 31 ac Atodiad B, a CIRIA report C768 - Guidance on the construction of SuDS)
RHESWM: I nodi'n glir sut bydd y datblygiad a/neu gamau'r datblygiad yn draenio yn ystod y gwaith adeiladu a meddiannaeth y datblygiad cyn ei fabwysiadu. Bydd y cynllun yn cynnwys:
* Dilyniant dros gyfnodau'r datblygiad a sut bydd y systemau draenio (parhaol neu dros dro) yn cysylltu i ollyngfa (dros dro neu barhaol) yn ystod y gwaith adeiladu a meddiannaeth y datblygiad cyn ei fabwysiadu.
Cynllun Gwybodaeth a Chyfathrebu (lle bo'n briodol) – (Gweler hefyd Ciria SuDS Manual C753 Pennod 34)
RHESWM: I ddarparu dull strwythedig i ymgysylltu â'r gymuned leol a gosod y camau ymgysylltu, sut y cânt eu cyflawni, yr adnoddau sydd ar gael i'w cyflawni, a'r amserlen i gyflawni'r canlyniad. Bydd y cynllun yn cynnwys:
* cyfathrebu gyda ac addysg preswylwyr presennol;
* cyfathrebu gyda ac addysg preswylwyr newydd;
* byrddau gwybodaeth yn benodol am y safle a chydrannau SuDS; ac
* addysg gymunedol leol a strategaethau addysg (e.e. trwy ysgolion).
Rheoliadau CDM Adeiladu (Dylunio a Rheoli) Ffeil 2015 – (Gweler hefyd Ciria SuDS Manual C753 Pennod 36 ac Atodiad B)
RHESWM: I sicrhau bod dyluniadau SuDS yn cyflawni'r gofynion rheoleiddio a chyfreithiol, a bod asesiadau risg iechyd a diogelwch SuDS yn cyd-fynd â BS EN 31010:2010. Bydd y ffeil yn cynnwys:
- Asesiadau risg ar gyfer dylunio, adeiladu, gweithredu a chynnal a chadw'r briffordd a system ddraenio.
Cydsyniad a chaniatâd statudol
RHESWM: I ddarparu tystiolaeth bod pob cydsyniad, cytundeb ysgrifenedig a chaniatâd angenrheidiol wedi cael eu sicrhau. Bydd y rhain yn cynnwys:
- Cydsyniad arllwysiadau a thrwyddedau i gwrs dŵr;
- Hawliau i osod pibelli ar dir trydydd parti/hawddfreintiau;
- Manylion hawddfraint;
- Caniatâd gan berchennog glannau'r afon i arllwys;
- Deddf y Diwydiant Dŵr 1991 Adran 104 (mabwysiadu);
- Cytundeb mewn Egwyddor gan Ymgymerydd Statudol; a
- Caniatâd draenio tir a threfniadau rheoli cwmni draenio.
Dogfennau Teitl
RHESWM: I sicrhau bod pob cysylltiad a pherchenogaeth gyfreithiol ac ati mewn tir ac adeiladu sy'n gysylltiedig â'r SuDS wedi'u nodi, ac y gellir eu mynegi ar gyfer trosglwyddiadau cyfreithiol, derbyniadau a chyfrifoldebau. Bydd y rhain yn cynnwys:
- Teitlau Cynigion neu Dalfyriad o Deitl diweddar mewn lliw ar gyfer y tir dan sylw.
TABL B: Cynlluniau a darluniau yn cynnwys gwybodaeth berthnasol angenrheidiol ar gyfer y Cais Llawn
Taflen gyflwyno rhif darluniad
Hysbysiad Cais Cynllunio Amlinellol neu Lawn a darluniadau o'r gosodiad cymeradwy (lle y bo'n briodol).
Cynllun o leoliad y safle (Graddfa 1:2500) gyda lluniau diweddar ategol.
Cynllun dalgylch ac is-ddalgylch draenio naturiol ac artiffisial (Graddfa 1:2500)
Yn dangos:
* Cyfuchliniau'r tir;
* Topograffi;
* Cyrsiau dŵr; ac
* Ardaloedd perygl o lifogydd presennol, ar yr wyneb a dan y ddaear, sydd yn effeithio ar y safle.
Darluniau cysyniad (Graddfa 1:2500) o gynllun y datblygiad arfaethedig (a/neu dewisiadau cynllun), tystiolaeth briodol a chymesur yn dangos:
* Cynllun cyfuchliniau cyfeirio llifogydd yn dangos llif gormodiant;
* Amlinelliad o amcangyfrif maint ardaloedd safle a pharthau defnydd tir;
* Cyfrifiadau a dyluniad cysyniadol y System Draenio Cynaliadwy gan gynnwys:
- Ailgyfeirio,
- triniaeth,
- cludo llif,
- rheoli pegwn llif a chyfaint,
- storfa (hir dymor ac arafu),
- llwybrau a chydrannau gormodiant,
- dangos y gellir darparu'r storfeydd a llif cludo dangosol ar y safle,
- amddiffyn a gwella:
ansawdd dŵr, amwynder,
bioamrywiaeth, tirwedd.
* Lleoliad ffyrdd, adeiladau a nodweddion draenio cynaliadwy (gan gynnwys mesurau ansawdd dŵr);
* Nodweddion amddiffyn perygl llifogydd posibl a allai fod yn angenrheidiol; a
* Syniadau cychwynnol am fabwysiadu SuDS a chyfrifoldebau cynnal a chadw.
Darluniau lliw o gynllun peirianneg cyffredinol (Graddfa 1:500 a 1:1250) yn dangos:
- Ardaloedd o SuDS arfaethedig a gyflwynwyd i gael cymeradwyaeth SAB a'u cynnig i'w
mabwysiadu wedi'u llenwi'n wyrdd gydag amlinelliad goch soled;
- Ffiniau safle;
- Adeiladau presennol (ar y safle ac o'i amgylch);
- Lleoliad pob cerbytffordd, troetffyrdd, llwybrau troed, llwybr beiciau, lleiniau, lleiniau gwasanaeth, nodweddion gostegu traffig;
- Mae angen i ddraeniau dŵr budr a dŵr wyneb presennol ac arfaethedig, draeniau priffordd i gael eu cynnig i'w mabwysiadu gan yr Awdurdod Priffyrdd, ac unrhyw ddraeniau priffordd nad ydynt i gael eu mabwysiadu, gael eu nodi mewn lliwiau gwahanol ac wedi'u labelu'n glir;
- Lle bo'n briodol, dylai pob annedd sydd yn draenio dŵr wyneb preifat i SuDS y briffordd i gael eu nodi'n glir ar y cynllun a'u lliwio'n wahanol;
- Cyrsiau dŵr;
- Lefelau llawr gwaelod sydd wedi'u gorffen;
- Tyllau archwilio;
- Dyfais, siambrau a systemau storio/arafu;
- Gollyngfeydd/penwaliau;
- Systemau/nodweddion ategol eraill;
- Coed presennol a lleoliadau arfaethedig;
- Hawddfreintiau i gael eu lliwio'n las;
- Lleoliadau anheddau, garejys a/neu fannau parcio, strwythurau; a
- Goleddau cyfansoddion SuDS, troetffyrdd a cherbytffyrdd.
Darluniau lliw o rannau hydredol (Graddfa 1:500 Llorweddol a 11:100 Fertigol) yn dangos
- Lefelau ffordd bresennol ac arfaethedig ar gyfer y llinell ganol, sianeli, graddiant a chromlin fertigol;
- Proffiliau draenio dŵr wyneb a dŵr budr, yn cynnwys lleoliadau siambrau, graddiant, diamedr pibelli, lefelau gorchudd a gwaelod mewnol ac amddiffyniad;
- Dylai draeniau priffordd gael eu hadnabod gyda lliw gwahanol;
- Deunydd y bibell;
- Cryfder y bibell;
- Dosraniad glynu a manylion; a
- Lefelau dŵr daear a chwrs dŵr.
Darluniau trawstoriad a darluniau manylder safonol (Graddfa 1:100, 1:50, 1:20 a 1:10)
yn dangos eitemau yn y darluniau cynllun peirianneg cyffredinol, ar bellter o ddim mwy na 30 metr.
Darluniau Cynllun Tirlunio (Graddfa 1:500)
Yn dangos:
* Manylion planhigion, rhywogaethau coed/maint/lleoliad;
* Unrhyw goed presennol i gael eu cadw;
* Manylion pyllau coed;
* Caeau chwarae glaswelltog ac offer;
* Ffensys a waliau; a
* Chadarnhau perchnogaeth tir.
Darluniau Arbenigol (Graddfa 1:1250)
Yn dangos:
- Pontydd, cwlfertau, unrhyw waith peipiau dros 600mm diamedr, penwaliau, waliau cynnal a nodweddion eraill a adeiladwyd; a
- Gwasanaethau Statudol Presennol a chynlluniau cyfleustodau yn dangos o amgylch y datblygiad arfaethedig.
Caiff y nodyn canlynol ei gynnwys ar bob darluniad a gyflwynir:
1) "Bydd y manylion yn cydymffurfio ym mhob ffordd â'r ddogfen Manyldeb ac Adeiladu Cyngor Caerdydd sydd mewn grym yn y sir ar adeg y gwaith adeiladu".
Dylid nodi:
- Os bydd y datblygwr yn dymuno cyflwyno ffeiliau AutoCAD, dylent atodi'r ffeiliau 'pen setting' perthnasol (ctb).
- Dylai cynlluniau gael eu plygu i faint A4.
|
cym_Latn
| 21,846
|
CC-MAIN-2023-23
| 0.999992
|
<urn:uuid:328ad771-fc9c-4f3d-a6b7-44e2511b8b9c>
|
https://www.llyw.cymru/sites/default/files/pdf-versions/2024/10/5/1729247681/canllawiau-statudol-ar-ddemocratiaeth-o-fewn-prif-gynghorau-0.pdf
|
CANLLAWIAU
Canllawiau statudol ar ddemocratiaeth o fewn prif gynghorau
Yn esbonio'r hyn y mae'n rhaid i (brif) gynghorau bwrdeistref sirol ei wneud i fodloni'r gyfraith berthnasol yng Nghymru.
Cyhoeddwyd gyntaf: 7 Gorffennaf 2023
Diweddarwyd ddiwethaf: 7 Awst 2023
Cynnwys
Canllawiau statudol ac anstatudol ar ddemocratiaeth o fewn prif gynghorau: y canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn
Trefn y canllawiau hyn
Terminoleg
Canllawiau statudol ac anstatudol ar ddemocratiaeth o fewn prif gynghorau: hyfforddi, datblygu a chynorthwyo aelodau
Canllawiau Statudol ar Amseriad Cyfarfodydd Cyngor
Canllawiau Statudol ar Hyfforddi, Datblygu a Chynorthwyo Aelodau Awdurdodau Lleol
Canllawiau Statudol ar Gymorth a Gwasanaethau Ymchwil i Gynghorwyr
Canllawiau Statudol ar ddyletswyddau arweinwyr grwpiau gwleidyddol mewn perthynas â safonau ymddygiad
Canllawiau Statudol ar Swyddogaethau Pwyllgorau Safonau
Dyletswydd pwyllgor safonau i fonitro cydymffurfiaeth arweinwyr grwpiau â'r dyletswyddau, a darparu cyngor a hyfforddiant
Dyletswydd y pwyllgor safonau i wneud adroddiad blynyddol
Canllawiau statudol ac anstatudol ar ddemocratiaeth o fewn prif gynghorau: strategaethau cyfranogiad y cyhoedd a deisebau
Canllawiau Statudol ar Strategaethau Cyfranogiad y Cyhoedd
Canllawiau Statudol ar Ddeisebau
Canllawiau statudol ac anstatudol ar ddemocratiaeth o fewn prif gynghorau: llywodraethu a chraffu
Canllawiau Statudol ar Gyfansoddiadau
Canllawiau Statudol ar yr Arweiniad i'r Cyfansoddiad
Canllawiau Statudol ar Arfer Swyddogaethau gan Gynghorwyr
Canllawiau Statudol ar Weithrediaethau Cynghorau
Canllawiau Anstatudol ar Gynorthwywyr Gwleidyddol
Canllawiau Statudol ar Drefniadau i Sicrhau Trosolwg a Chraffu Effeithiol
Canllawiau Statudol ar Benodi Personau i Gadeirio Pwyllgorau
Trosolwg a Chraffu
Canllawiau Statudol ar Aelodau Cyfetholedig Pwyllgorau Trosolwg a Chraffu
Canllawiau Statudol ar Drefniadau 'Galw i Mewn' mewn perthynas â Phwyllgorau Trosolwg a Chraffu
Canllawiau Statudol ar Alwadau gan Gynghorwyr am Weithredu
Pwyllgorau Trosolwg a Chraffu: ystyried barn y cyhoedd Canllawiau Statudol ar Gyd-bwyllgorau Trosolwg a Chraffu Canllawiau Statudol ar Bwyllgorau Gwasanaethau Democrataidd Canllawiau Statudol ar Bwyllgorau Llywodraethu ac Archwilio Canllawiau ar gyfarfodydd aml-leoliad
Cafodd y ddogfen hon ei lawrlwytho o LLYW.CYMRU, efallai nad dyma'r fersiwn mwyaf diweddar.
Rhan 1: am y canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn
Canllawiau statudol wedi'u cydgrynhoi yw'r rhain, a'u bwriad yw cynorthwyo prif gynghorau i fodloni'r gofynion o dan Ddeddf Llywodraeth Leol 2000, Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 a Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021.
Trefn y canllawiau hyn
Mae'r canllawiau hyn cynnwys 4 rhan fel y nodir isod:
* Rhan 1: y canllawiau hyn
* Rhan 2: canllawiau ar gymorth, hyfforddiant a datblygiad aelodau etholedig
* Rhan 3: canllawiau ar strategaethau cyfranogiad y cyhoedd a chynlluniau deisebau
* Rhan 4: canllawiau ar gyfansoddiadau, gweithrediaethau, craffu, pwyllgorau llywodraethu ac archwilio, a chynnal cyfarfodydd
Terminoleg
At ddibenion y canllawiau hyn, dylid ystyried bod y termau Prif Gyngor ac Awdurdod Lleol yn golygu Cyngor Sir neu Gyngor Bwrdeistref Sirol.
Rhan 2: hyfforddi, datblygu a chynorthwyo aelodau
Canllawiau Statudol ar Amseriad Cyfarfodydd Cyngor
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a wneir o dan adran 6 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (y Mesur). Yn rhinwedd adran 6(2) o'r Mesur, rhaid i awdurdodau lleol roi sylw i'r canllawiau hyn ar amseriad a chyfnodau cyfarfodydd awdurdod lleol. Y cyfarfodydd perthnasol yng nghyd-destun y canllawiau hyn yw cyfarfodydd y cyngor llawn ac unrhyw bwyllgor neu isbwyllgor o'r cyngor.
Diben
Mae Rhan 1 o'r Mesur yn cynnwys darpariaethau sy'n ymwneud â chryfhau democratiaeth leol. Yn fwy penodol, mae'r canllawiau hyn yn ymdrin â "hybu a chefnogi aelodaeth o awdurdodau lleol" ac mae adran 6 yn ymwneud ag amseriad cyfarfodydd.
Mae amseriad cynnal cyfarfodydd cyngor yn arwyddocaol iawn gan y gall effeithio ar y graddau y bydd unigolion yn ystyried sefyll mewn etholiad. Mae hefyd yn bwysig darparu ar gyfer hyblygrwydd er mwyn cefnogi anghenion newidiol cynghorwyr pan fyddant yn cael eu hethol, fel y gellir cynnal amrywiaeth. Mae hyn yn destun pryder gan y gallai effeithio ar amrywiaeth aelodaeth y cyngor ac felly effeithio ar allu'r cyngor i wneud penderfyniadau sy'n seiliedig ar amrywiaeth y bobl sy'n byw yn ardal y cyngor, ac sy'n adlewyrchu'r amrywiaeth honno. Mae penderfyniadau sy'n seiliedig ar wybodaeth gan bobl o bob oed a chefndir yn debygol o fod yn fwy cytbwys ac o ganolbwyntio mwy ar
atebion cynaliadwy a thymor hir sy'n cydbwyso anghenion gwahanol bobl yn unol â'r egwyddorion a nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.
Er enghraifft, er y dylai'r gofyniad i ddarparu'r cyfleuster ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad i aelodau sy'n dymuno ymuno â chyfarfodydd o bell (gweler adran 47 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Deddf 2021)) oresgyn rhai pryderon, bydd llawer o bobl yn gweld bod mynychu cyfarfodydd yn ystod y dydd, â rhai ohonynt yn gallu bod yn hir, yn anghydnaws â'r gwaith y maent yn cael ei gyflogi i'w wneud ac mae rhai adegau o'r dydd yn heriol i bobl sydd â chyfrifoldebau gofalu megis gofalu am blant ifanc. Felly, mae'r canllawiau hyn ar amseriad cyfarfodydd hefyd yn cynnwys eu hamlder a'u hyd.
Adolygu'r trefniadau presennol
Dim ond aelodau o weithrediaeth y cyngor sy'n cael eu hystyried yn gynghorwyr "amser llawn" ac adlewyrchir hyn yn lefelau'r taliadau y mae ganddynt hawl iddynt am eu cyfrifoldebau arbennig. I'r gwrthwyneb, ystyrir bod aelodau nad ydynt yn rhan o'r weithrediaeth yn ymgymryd â'r hyn sy'n cyfateb i rôl ran-amser, a fydd, mewn llawer o achosion, yn gorfod cyd-fynd â'r ymrwymiadau eraill a allai fod gan gynghorwyr.
Ar gyfer llawer o ddarpar gynghorwyr a chynghorwyr presennol sydd mewn cyflogaeth amser llawn, mae'r graddau y mae eu cyflogwyr yn cefnogi eu hymrwymiad newydd yn ystyriaeth hollbwysig. Er bod y ddeddfwriaeth cyflogaeth yn rhoi hawl i gynghorwyr gael amser o'r gwaith ar gyfer ymgymryd â dyletswyddau cyhoeddus, gall gweithredu hynny'n ymarferol fod yn fwy anodd (gweler adran 50 o Ddeddf Hawliau Cyflogaeth 1996 (1996, p18).
Amseriad, hyd ac amlder cyfarfodydd yw'r broblem fwyaf yn hyn o beth. Gellir cyflawni dyletswyddau eraill ar adegau sy'n gyfleus i'r unigolyn ond cynhelir cyfarfodydd ar amser penodol ac (yn amodol ar unrhyw drefniadau a wneir ar gyfer ymuno o bell) mewn lleoliad penodol.
Nid yw'n ymarferol nac yn ddymunol i Lywodraeth Cymru ragnodi amser, hyd ac amlder cyfarfodydd y cyngor llawn, ei bwyllgorau a'i is-bwyllgorau gan fod y rhain yn faterion i bob cyngor eu hystyried mewn amgylchiadau unigol. Fodd bynnag, mae'n bwysig nad yw cynghorau'n mynd i rigol o gynnal eu cyfarfodydd yr un pryd ac yn yr un ffordd ag y maent wedi'i wneud erioed. Ni fydd yr hyn a oedd yn draddodiad neu'n drefniant a oedd yn addas ar gyfer y garfan flaenorol o gynghorwyr yn gweddu i'r un bresennol, o reidrwydd. Argymhellir mai'r hyn sy'n gyfleus i'r aelodau, gan ystyried materion cydraddoldeb ac amrywiaeth, ddylai bennu hyd, amseriad, amlder a lleoliad y cyfarfodydd hyn. At hynny, dylai agendau cyfarfodydd gynnwys cyfnodau priodol o egwyl gan fod hyn o gymorth i gael cyfarfod mwy effeithiol, ac mae'n hanfodol hefyd o safbwynt iechyd a llesiant aelodau a swyddogion – boed y cyfarfod yn un cyfan gwbl ar-lein, yn un aml-leoliad neu'n un wyneb yn wyneb.
Felly, dylai pob awdurdod lleol adolygu amseriad, amlder a hyd eu cyfarfodydd o leiaf unwaith bob tymor, a hynny'n fuan ar ôl ethol y cyngor newydd os oes modd. Fodd bynnag, byddai'n ddoeth ystyried gwneud hyn yn amlach er mwyn ystyried newidiadau mewn amgylchiadau a allai ddigwydd yn ystod y cyfnod hwnnw.
Dylai cynghorau gynnal arolwg ymhlith eu haelodau o leiaf unwaith yn fuan ar ôl pob etholiad i asesu eu dewisiadau, a dylid ymrwymo i weithredu ar y casgliadau. Dylid cynnal yr arolwg ar adeg a fyddai fwyaf buddiol i aelodau newydd a heb fod yn hwyrach na chwe mis ar ôl yr etholiadau cyffredin. Mater i bob awdurdod wedyn fydd penderfynu pa mor rheolaidd y cynhelir yr arolygon.
Dyma faterion i'w hystyried wrth gynnal arolwg:
* a fyddai hi'n well cynnal cyfarfodydd yn ystod y dydd neu gyda'r nos
* a fydd y cyfarfodydd yn cael eu cynnal wyneb yn wyneb, yn gyfan gwbl arlein, neu mewn sawl lleoliad
* yr hyd a ffefrir ar gyfer cyfarfodydd
* a yw adegau penodol yn achosi trafferthion i gynghorwyr â nodweddion penodol, fel oedran, rhyw, crefydd, cyfrifoldebau gofalu neu fod mewn cyflogaeth
Cafodd y ddogfen hon ei lawrlwytho o LLYW.CYMRU, efallai nad dyma'r fersiwn mwyaf diweddar.
Wrth ystyried canlyniadau'r arolwg, bydd angen i gynghorau ganfod cydbwysedd rhwng amrywiaeth o ymatebion, ac er yr ymrwymiad i hyblygrwydd efallai na fydd yn bosibl darparu ar gyfer amgylchiadau pob unigolyn ym mhob cyfarfod. Yn yr amgylchiadau hyn, dylai cynghorau hefyd ystyried a oes manteision i gylchdroi amseroedd cyfarfodydd gan nad yw'n bosibl diwallu anghenion eu holl aelodau drwy'r amser. Bydd angen, wrth reswm, roi cyhoeddusrwydd clir i unrhyw drefniadau o'r fath er budd aelodau o'r cyhoedd sydd â diddordeb.
Canllawiau Statudol ar Hyfforddi, Datblygu a Chynorthwyo Aelodau Awdurdodau Lleol
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a wneir o dan adran 7(4) o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (y Mesur). Rhaid i awdurdod lleol (cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru) roi sylw iddynt.
Adran 38 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000, fel y'i diwygiwyd gan adran 45 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021. Rhaid i awdurdod lleol (cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru), maer etholedig neu arweinydd gweithrediaeth roi sylw iddynt; ac adran 71 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006.
Diben
Mae Rhan 1 o'r Mesur yn cynnwys darpariaethau y bwriedir iddynt gryfhau democratiaeth leol. Mae Pennod 1 o'r Rhan honno'n ymwneud â'r cymorth a ddarperir i aelodau awdurdod lleol ac mae adran 7 o'r bennod yn darparu ar gyfer hyfforddi a datblygu'r aelodau hyn. Mae'r canllawiau hyn yn ymwneud â materion y mae'n rhaid i awdurdodau lleol eu hystyried wrth sicrhau cyfleoedd hyfforddi a datblygu rhesymol ar gyfer eu haelodau fel sy'n ofynnol o dan adran
Gofynion y Mesur
Mae adran 7 yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol sicrhau bod cyfleoedd hyfforddi a datblygu rhesymol yn cael eu darparu i'w haelodau. Dylai pob aelod hefyd gael cyfle i gael adolygiad blynyddol o'u hanghenion hyfforddi a datblygu. Fodd bynnag, dylid nodi nad yw'r darpariaethau hyn yn gymwys i arweinydd gweithrediaeth awdurdod sydd â gweithrediaeth arweinydd a chabinet.
Os bydd aelod yn penderfynu cael adolygiad blynyddol o'i anghenion hyfforddi a datblygu, rhaid i'r awdurdod sicrhau bod yr adolygiad yn cynnwys cyfle i gael cyfweliad gyda rhywun sydd, yn eu barn hwy "yn briodol gymwys" i roi cyngor am anghenion hyfforddi a datblygu.
O ran y swyddogaethau hyn, mae dyletswydd ar awdurdod lleol i roi sylw i ganllawiau a ddyroddir gan Weinidogion Cymru.
Cyfleoedd Hyfforddi a Datblygu Rhesymol
Nid yw'r Mesur yn diffinio beth yw cyfleoedd hyfforddi a datblygu rhesymol at ddibenion adran 7. Mae Llywodraeth Cymru yn argymell bod awdurdodau lleol yn darparu cyfleoedd ar gyfer yr hyn sy'n hanfodol er mwyn i aelod o awdurdod lleol gyflawni ei rôl yn effeithiol.
Mae rôl cynghorwyr yn esblygu drwy'r amser wrth i ddeddfwriaeth newid, er enghraifft, mae Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Deddf 2021) yn cyflwyno darpariaeth sy'n galluogi aelodau gweithrediaeth i rannu swyddi gweithrediaeth ac yn galluogi penodi cynorthwywyr gweithrediaeth. Diwygiodd y Ddeddf gylch gwaith Pwyllgorau Llywodraethu ac Archwilio a gosod dyletswyddau newydd ar gynghorau i annog y cyhoedd i gymryd rhan mewn penderfyniadau. Yn yr un modd, mae'r cyd-destun cymdeithasol ac amgylcheddol y mae cynghorwyr yn ymgymryd â'u rolau ynddo yn newid drwy'r
amser yn sgil datblygiadau yn y cyfryngau cymdeithasol a newid strwythurol yn y ffordd y mae cynghorau a gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu trefnu a'r ffordd y mae cynghorau yn rhyngweithio ag unigolion a chymunedau.
Felly, mae'n hanfodol nad yw safbwynt cynghorau ynghylch yr hyn sy'n anghenion hyfforddi a datblygu rhesymol at ddibenion adran 7 o'r Mesur yn parhau'n gwbl ddigyfnewid. Dylai'r diffiniad gael ei adolygu'n rheolaidd ac yn aml, gan y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd fwy na thebyg, er mwyn sicrhau ei fod yn adlewyrchu newidiadau i'r ddeddfwriaeth ac anghenion aelodau fel y'u nodir drwy eu hadolygiadau blynyddol. Nid yw'n ddigon cynnig pecyn hyfforddiant i aelodau yn syth ar ôl iddynt gael eu hethol a chymryd bod hynny'n digon i'w cefnogi yn ystod eu holl gyfnod yn y swydd.
Dyma restr, nad yw'n hollgynhwysfawr, o'r pynciau y dylid eu cynnwys mewn rhaglen hyfforddi barhaus i ddatblygu aelodau:
* cynefino cyflwyniad i waith awdurdod lleol a'i berthynas â chyrff allweddol a rôl y cyrff hynny. Dylai cynghorau gynllunio rhaglen gynefino gynhwysfawr ar gyfer cynghorwyr newydd a'i chyflwyno'n fuan ar ôl etholiadau cyffredin a hefyd ar gyfer aelodau newydd a etholir mewn is-etholiad
* hyfforddiant ar rôl a swyddogaethau'r weithrediaeth, y cyngor a'i swyddogion
* trosolwg o gyfansoddiad y cyngor, gan gynnwys sut y mae cyfarfodydd yn gweithio, sut y mae codi cwestiynau gyda'r arweinydd a'r weithrediaeth, sut y mae cael gafael ar wybodaeth a chymorth ymchwil
* hyfforddiant ar gyfer cadeiryddion pwyllgorau gan gynnwys sgiliau cadeirio effeithiol
* hyfforddiant ar rolau penodol y gall aelodau ymgymryd â hwy megis llywodraethwyr neu gynrychiolwyr ar fyrddau iechyd, awdurdodau tân ac achub neu barciau cenedlaethol. Dylai hyn gynnwys briff byr ar bwrpas y rôl a chyfrifoldebau'r aelodau o ran rhoi gwybod i'r cyngor am ddatblygiadau'r corff y maent yn cynrychioli'r cyngor arno, lefel y penderfyniadau a ddirprwyir iddynt a sut y gallant gael cymorth i'w cefnogi yn y rôl
* hyfforddiant ar rôl y cynghorydd fel aelod lleol, dirprwyo swyddogaethau i aelodau ward a galw ar gynghorwyr i weithredu
* hyfforddiant ar ymgysylltu â'r cyhoedd, strategaeth y cyngor i annog
cyfranogiad mewn penderfyniadau lleol a'r rôl y gall aelodau ei chwarae wrth ymgysylltu â chymunedau
* hyfforddiant penodol i gynghorwyr sy'n cyflawni rolau rheoleiddio neu ledfarnwrol (hyfforddiant i gynghorwyr sy'n eistedd ar bwyllgorau cynllunio neu drwyddedu, er enghraifft)
* hyfforddiant penodol i gynghorwyr sy'n cyflawni rolau sy'n ymwneud â gweithrediadau'r cyngor. Mae'n bosibl yr ystyrir bod angen penodol ar aelodau'r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio, y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd a'r Pwyllgor Safonau
* hyfforddiant ar gaffu a darparu trosolwg a'u perthynas â gweithrediaeth y cyngor
* hyfforddiant ar hawliau a chyfrifoldebau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 ac, yn ehangach, y Model Cymdeithasol o Anabledd
* hyfforddiant ar dechnoleg gwybodaeth a chyfathrebu (TGCh), gan gynnwys sut y mae cymryd rhan mewn cyfarfodydd aml-leoliad a sut y gall defnyddio TGCh gefnogi gwaith y cynghorydd
* hyfforddiant ar ddefnyddio'r cyfryngau cymdeithasol yn effeithiol a chyfleoedd i ymgysylltu'n well rhwng cynghorwyr a'r cymunedau maent yn eu gwasanaethu. Hefyd, y risg y gallai cynghorwyr gael eu herlid neu eu haflonyddu gan wrthwynebwyr neu ymgyrchwyr sy'n mynd y tu hwnt i ffiniau dadleuon rhesymol;
* hyfforddiant ar lesiant a diogelwch, gan gynnwys ffyrdd o gadw'n ddiogel wrth ymgymryd â'u rôl
* dylai proses gynefino cynghorwyr gynnwys hyfforddiant ar y safonau disgwyliedig o dan God Ymddygiad eu hawdurdod, gan bwysleisio'r materion sy'n codi yn sgil cymhwyso'r Cod yng nghyd-destun y cyfryngau cymdeithasol. Dylai hefyd gynnwys rôl Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru o ran ymdrin â'r cwynion am achosion o fynd yn groes i'r cod. Dylid hefyd ddarparu diweddariad o'r hyfforddiant hwnnw fel rhan o raglen ddatblygu barhaus yr aelodau
* hyfforddiant ar gyfrifoldebau rhianta corfforaethol cynghorwyr
* sesiynau briffio rheolaidd a'r wybodaeth ddiweddaraf ar newidiadau yn y gyfraith, polisi a materion eraill sy'n effeithio ar rôl yr aelod etholedig, megis yr economi
* hyfforddiant ar gydraddoldeb ac amrywiaeth, a chyfrifoldebau'r cyngor mewn perthynas â llesiant cenedlaethau'r dyfodol
* hyfforddiant ar gadw'n ddiogel wrth weithio ar eu pen eu hunain, gan gynnwys wrth ymweld ag eraill
Gellir cynnal hyfforddiant hefyd gan ddefnyddio amrywiaeth o fformatau, mae dulliau addysgu traddodiadol a ddefnyddir yn yr ystafell ddosbarth yn un opsiwn, ac mae hyfforddi pwrpasol a mentora aelodau unigol yn opsiynau eraill. Gallai cyfleoedd hyfforddi a datblygu hefyd gael eu 'cynllunio fel rhan' o waith y cyngor, er mwyn gwneud cyfleoedd dysgu'n fwy ymarferol berthnasol. Er enghraifft, gellid cynnal sesiwn friffio ar fater technegol fel rhan o'r gwaith o baratoi ar gyfer cyfarfod craffu. Gellir cael gafael ar hyfforddiant a'i ddarparu'n fewnol, ar y cyd â chynghorau eraill, neu gyda chymorth unigolion neu sefydliadau allanol.
Proses yw hyfforddiant, nid digwyddiad. Gallai cynghorau lunio strategaeth i ddatblygu aelodau a ddylai adlewyrchu'r angen i ddiweddaru ac adnewyddu sgiliau cynghorwyr. Dylai hyn gynnwys y cyfle i drefnu sesiynau briffio i gynghorwyr ar feysydd polisi a'r gyfraith sy'n dod i'r amlwg. Wrth lunio strategaeth o'r fath, dylai cynghorau ystyried unrhyw ganllawiau gan gynnwys unrhyw siarteri neu fframweithiau datblygu cynghorwyr a ddatblygir gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac adnoddau a chanllawiau a ddyroddwyd gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru.
Nid oes rhaid darparu hyfforddiant ar wahân ar gyfer y meysydd uchod. Nid oes gwrthwynebiad i gynnal hyfforddiant sy'n cyfuno un neu ragor o'r meysydd uchod. Argymhellir bod gan bob aelod ei gynllun datblygu ei hun sy'n cael ei adolygu'n rheolaidd. Gellid defnyddio'r cynllun hwn fel sail i'r adolygiad blynyddol o anghenion hyfforddi a datblygu aelod o awdurdod lleol, fel sy'n ofynnol o dan y Mesur.
Argymhellir mai'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd ddylai fod â'r cyfrifoldeb cyffredinol dros benderfynu beth ddylai gael ei ystyried yn gyfle hyfforddi a datblygu rhesymol fel rhan o'i swyddogaeth i roi cymorth i aelodau gyflawni eu swyddogaethau. Yn ogystal â'r rhestr uchod, efallai y bydd y Pwyllgor yn ystyried ychwanegu rhai meysydd polisi yr ystyrir bod hyfforddiant
yn hanfodol ar eu cyfer, fel cynllunio neu drwyddedu. Gall hefyd ystyried sut i gynyddu'r cyfleoedd ymhlith aelodau'r cyngor ac aelodau cynghorau eraill i ddarparu cymorth gan gymheiriaid a chymorth mentora, cyfleoedd i gysgodi gwaith ynghyd â chyfleoedd i arsylwi ar gyfarfodydd a gweithgareddau eraill hefyd.
Gellid cynnwys y cyfleoedd hyfforddi a datblygu y cytunwyd arnynt mewn strategaeth ddatblygu gyhoeddedig a ddylai gynnwys sut y darperir y datblygiad a'r broses ar gyfer comisiynu hyfforddiant a datblygiad allanol. Gall awdurdodau lleol ddefnyddio Siarter Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ar gyfer Cymorth a Datblygiad Aelodau (y Siarter) fel canllaw wrth ddatblygu eu strategaethau. Efallai y bydd awdurdodau lleol yn dymuno ystyried y gofynion i gyflawni'r Siarter wrth ddatblygu eu strategaethau a'u rhaglenni.
Adolygiad Blynyddol
Rhaid i bob aelod o'r awdurdod lleol, ar wahân i arweinydd gweithrediaeth, gael cynnig y cyfle i adolygu ei anghenion hyfforddi a datblygu bob blwyddyn. Argymhellir bod llawer o anghenion hyfforddi a datblygu aelodau o awdurdodau lleol yn cael eu nodi drwy adolygiadau o'r fath.
Rhaid i'r adolygiad gynnwys cyfle i gael cyfweliad wedi'i gynllunio ymlaen llaw rhwng yr aelod a pherson sy'n meddu ar y cymwysterau priodol (gweler isod). Gallai'r cyfweliad gynnwys adolygiad o'r cyfleoedd hyfforddi a datblygu a gafodd yr aelod dros y flwyddyn ddiwethaf (neu gyfnod priodol os mai dim ond yn ddiweddar y cafodd yr aelod ei ethol).
Efallai y bydd awdurdodau lleol yn dymuno manylu ar ganlyniad y cyfweliad mewn cynllun y cytunwyd arno sy'n nodi anghenion hyfforddi a datblygu, os oes rhai, ar gyfer y flwyddyn i ddod. Argymhellir bod y cynllun datblygu personol hwn yn cael ei ddarparu i'r aelod a'i lofnodi gan yr aelod a'r sawl sy'n cynnal yr adolygiad. Dogfen breifat yw hon ac ni ddisgwylir i'r awdurdod na'r aelodau ei chyhoeddi, er bod croeso i aelodau sôn yn eu hadroddiadau blynyddol am unrhyw hyfforddiant a datblygiad y maent wedi ymgymryd â hwy.
Yn unol ag arferion da, awgrymir y dylai cynghorau ddefnyddio disgrifiadau rôl ar gyfer swyddi, i sicrhau bod gan bob aelod ddealltwriaeth lawn o'r disgwyliadau sydd arnynt. Gellid defnyddio'r disgrifiadau fel canllaw i'r sgiliau sy'n ofynnol gan yr aelod perthnasol. Mae fframwaith cymwyseddau Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn nodi'r wybodaeth a'r sgiliau disgwyliedig ar draws ystod o rolau cynghorwyr.
Gall yr adolygiad blynyddol fod yn asesiad felly o anghenion hyfforddi a datblygu i gefnogi cynghorwyr yn eu rôl. Efallai y bydd awdurdod lleol am ystyried ei gwneud yn glir i aelodau nad adolygiad o berfformiad yw'r adolygiad nac asesiad o ba mor dda neu ba mor wael mae aelod wedi cyflawni ei ddyletswyddau. Mae sicrhau bod aelodau'n teimlo eu bod yn cael eu cefnogi i ymgymryd â'u rôl a'u bod yn gallu gofyn am gyfleoedd hyfforddi a datblygu yn hanfodol er mwyn meithrin perthynas o ymddiriedaeth rhwng aelodau'r meinciau cefn, y weithrediaeth a'r swyddogion.
Gallai cynghorau ystyried drafftio cynllun datblygu personol ar gyfer pob cynghorydd, yn codi o'r cyfweliad statudol a drafodwyd uchod. Gallai'r cynlluniau unigol hyn, wedi'u cydgrynhoi (ac yn ddienw), fod yn sail i strategaeth gorfforaethol i ddatblygu aelodau.
Priodol Gymwys
Yr awdurdod lleol sydd i benderfynu pwy y gellir ei ystyried yn berson priodol gymwys i gynnal cyfweliadau gydag aelodau'r awdurdod lleol i drafod eu hanghenion hyfforddi a datblygu fel rhan o'u hadolygiad blynyddol. Gellid rhoi'r cyfrifoldeb hwn i Bwyllgor Gwasanaethau Democrataidd yr awdurdod. Yn y rhan fwyaf o achosion, efallai na fydd hyn yn fater o enwi unigolion, ond o ddisgrifio swydd neu ddeiliad swydd (gweler isod). Mae'n debyg na fyddai'n addas nac yn ddymunol i un person fod yn gyfrifol am gynnal pob cyfweliad.
Mae hefyd yn bosibl i arweinwyr grwpiau gynnal cyfweliadau gyda'u haelodau neu gallai'r cyfweliadau gael eu cynnal gan yr arweinydd ac aelodau'r weithrediaeth. Mae'r ddau opsiwn hyn yn dderbyniol ac yn cydymffurfio â
gofynion y Mesur.
Fodd bynnag, mae'n bosibl y byddai'n well gan awdurdodau drosglwyddo'r ddyletswydd i'w swyddogion adnoddau dynol. Os mai dyma'r opsiwn sy'n cael ei ffafrio, gall awdurdodau lleol ystyried gwneud y Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd yn gyfrifol am gydweithio â swyddogion adnoddau dynol ar gyfer y rhan hon o'u gwaith. Pe bai'r prif weithredwr yn cael ei ddewis fel person sy'n meddu ar y cymwysterau priodol i gynnal cyfweliad, ni fyddai disgwyl iddo weithio dan oruchwyliaeth y Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd.
Efallai y bydd yn well gan rai awdurdodau gyflogi ymgynghorwyr neu gymheiriaid allanol i gynnal cyfweliadau, sydd hefyd yn dderbyniol. Mae awdurdodau lleol yn cael eu hannog i benodi Hyrwyddwr Datblygu Aelodau o blith eu cynghorwyr.
Argymhellir na ddylai fod unrhyw beth annisgwyl yn y system ac y dylai aelodau unigol wybod pwy y gallant ddisgwyl i gynnal eu cyfweliad. Efallai y bydd awdurdodau lleol am ystyried cynnwys opsiwn yn eu trefniadau i aelodau wneud cais i'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd drefnu i berson gwahanol gynnal eu cyfweliad os oes rheswm da dros wneud hynny.
Yn olaf, rhaid i awdurdodau sicrhau bod unrhyw un sy'n cynnal cyfweliad wedi cael hyfforddiant addas ar sut y mae gwneud hyn a chynghorir hwy i gysylltu â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i sicrhau bod hyn yn cael ei ddarparu. Felly, hyd yn oed os yw'r awdurdod wedi dewis dyrannu'r ddyletswydd o gynnal adolygiadau i swydd, yn hytrach nag i unigolyn, dylai deiliad y swydd honno fod wedi derbyn yr hyfforddiant perthnasol cyn cynnal adolygiadau.
Arweinydd Gweithrediaeth yr Awdurdod Lleol
Nid yw adran 7 o'r Mesur yn gymwys i arweinydd gweithrediaeth (na maer etholedig) awdurdod. Fodd bynnag, efallai y bydd achlysuron lle mae'r arweinwyr yn dymuno cael hyfforddiant neu gyfle i ddatblygu ac nid oes awgrym, drwy eu heithrio o ddarpariaethau'r Mesur, na ddylent allu cael hyfforddiant, nac, yn wir, adolygiad blynyddol neu gyfweliad gyda pherson sy'n briodol gymwys.
Hyfforddiant, Datblygiad a Chymorth Parhaus i Aelodau
Ni ddylid ystyried yr adolygiad blynyddol fel yr unig adeg yn ystod y flwyddyn pan gynhelir trafodaeth gydag aelod ynghylch hyfforddiant, datblygiad, cymorth a llesiant. Ni ddylai'r aelod ei ystyried ychwaith fel yr unig gyfle sydd ar gael iddo fynd ati'n rhagweithiol i ystyried ei anghenion datblygu a hyfforddi ei hun neu fathau eraill o gymorth. Yn fwyfwy, mae cynghorwyr yn wynebu galwadau personol sylweddol o ganlyniad i'w gwaith. Mae cynrychioli pobl leol yn fraint ond mae hefyd yn cyflwyno heriau sydd, ar eu mwyaf eithafol, yn herio iechyd meddwl ac iechyd corfforol cynrychiolwyr etholedig.
Mae gan gynghorau gyfrifoldeb cyffredinol i ddatblygu ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o'r cyfyngiadau y mae cynghorwyr yn gweithredu oddi tanynt, ac i sicrhau bod y trefniadau cymorth a sefydlir ar gyfer cynghorwyr yn adlewyrchu'r anghenion hyn. Gellid gwneud hyn ochr yn ochr â gwaith a wneir gan bleidiau gwleidyddol a chyrff yn y sector cenedlaethol.
Dylai cynghorau fanteisio ar bob cyfle i gefnogi llesiant a diogelwch personol cynghorwyr a'u teuluoedd a dylent nodi'n ofalus y ddeddfwriaeth sy'n ei gwneud yn ofynnol i gynghorau ddarparu cyfeiriad cyswllt swyddfa i gynghorwyr, yn electronig ac ar gyfer post, (adran 43 o Ddeddf 2021) i sicrhau bod preifatrwydd aelodau a phreifatrwydd eu teuluoedd yn cael ei ddiogelu. Mae hyn yn hanfodol i lesiant yr aelod ac i annog a chefnogi amrywiaeth o aelodau sy'n adlewyrchu'r amrywiaeth yn ardal y cyngor.
Mae Llywodraeth Cymru o'r farn y dylai diogelu cyfeiriadau aelodau fod yn flaenoriaeth i gynghorau er mwyn cefnogi llesiant eu haelodau a hyrwyddo amrywiaeth o aelodau. Felly, mae Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Diwygiadau sy'n Ymwneud â Chyhoeddi Gwybodaeth) (Cymru) 2022 yn diwygio adrannau 100G (4) o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972 a Rheoliad 12 (1) o Reoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Penderfyniadau, Dogfennau a Chyfarfodydd) (Cymru) 2001 i ddileu'r gofyniad i sicrhau bod y gofrestr o gyfeiriadau'r aelodau a'r gofrestr o gyfeiriadau'r weithrediaeth ar gael i'r cyhoedd edrych arni.
Wrth gwrs, mae'n bwysig fod y cyhoedd yn ymwybodol o'r buddiannau a allai fod gan aelod neu y gallai fod yn eu dal, yn enwedig lle y gallai'r buddiannau hynny ddylanwadu ar y penderfyniadau y gallai fod yn rhan ohonynt yn ei rôl neu ei rolau yn y cyngor. Felly, mae Rhan 4, paragraff 15 o'r Cod Ymddygiad Enghreifftiol yn ei gwneud yn ofynnol i aelodau gofrestru buddiannau personol, os ydynt yn perthyn i gategori a nodir ym mharagraff 10(2)(a), yng nghofrestr yr awdurdod o fuddiannau'r aelodau drwy ddarparu hysbysiad ysgrifenedig i swyddog monitro eu hawdurdod. Mae hyn yn cynnwys unrhyw dir ac eiddo yn ardal yr awdurdod y mae gan aelodau fuddiant llesiannol ynddo (neu drwydded i'w feddiannu am fwy na 28 diwrnod).
Felly, mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o'r angen i amddiffyn diogelwch a lles aelodau, gan sicrhau bod yr holl fuddiannau perthnasol yn cael eu cofnodi, mewn modd sy'n parhau i fod yn agored, ac yn cynnal tryloywder. Fodd bynnag, ym marn Llywodraeth Cymru, er bod gan aelodau ddyletswydd i ddatgan buddiannau ac i beidio â chymryd rhan ym musnes y cyngor na dylanwadu arno, nid yw'n ofynnol i aelodau gynnwys eu prif gyfeiriad llawn (nac unrhyw gyfeiriad arall) wrth gofrestru buddiannau llesiannol mewn tir yn ardal yr awdurdod. Byddai'n ddigon i aelodau ddatgan eu bod yn berchen ar eiddo yn ardal yr awdurdod (er enghraifft gan nodi'r ffordd neu'r ward), er mwyn cyflawni eu dyletswyddau o dan baragraff 15 o'r Cod.
Yn ogystal, atgoffir cynghorau, o dan baragraff 16 o'r Cod Enghreifftiol, nad oes angen i aelodau, gyda'u cytundeb, gynnwys gwybodaeth sy'n ymwneud ag unrhyw rai o'u buddiannau personol sy'n cael eu hystyried yn wybodaeth sensitif. Yn y Cod, mae "gwybodaeth sensitif" yn golygu bod y ffaith bod yr wybodaeth ar gael i'w harchwilio gan y cyhoedd yn creu, neu'n debygol o greu, risg ddifrifol y gallai'r aelod neu berson sy'n byw gyda'r aelod wynebu trais neu fygythiadau.
Mae gan gynghorau a chynghorwyr rôl i gefnogi diwylliant gwleidyddol agored, atebol a pharchus mewn ardaloedd lleol. Er gwaethaf hyn, bydd angen i gynghorau fod yn ymwybodol o'r risgiau sy'n gysylltiedig â gwasanaeth cyhoeddus uchel ei broffil. Gall cynghorwyr fod mewn perygl corfforol o niwed yn enwedig os ydynt yn gysylltiedig â phenderfyniadau neu faterion amhoblogaidd
neu ddadleuol. Rhaid i gynghorau geisio deall ble a sut y mae risgiau o'r fath yn dod i'r amlwg, a gweithio'n agos gyda'r heddlu lleol a phartneriaid diogelwch cymunedol lle y bo angen i roi trefniadau diogelwch ar waith ar gyfer cynghorwyr, mewn modd mor rhagweithiol â phosibl.
Mae'n ofynnol i gynghorau sefydlu trefniadau i gefnogi cynghorwyr ar absenoldeb teuluol, ond efallai y bydd adegau pan fydd angen cymorth wedi'i dargedu a heb ei gynllunio ar aelod, er enghraifft:
* Pan fydd cynghorwyr yn destun ymosodiadau ar y cyfryngau cymdeithasol sy'n mynd y tu hwnt i drafodaethau gwleidyddol derbyniol. Cyn belled ag y bo modd, dylid cefnogi cynghorwyr i ddefnyddio'r cyfryngau cymdeithasol i fod yn fwy hygyrch i'w hetholwyr, ond mae angen sicrhau bod llwybrau diogel a dibynadwy ar gael iddynt dynnu sylw at ymosodiadau o'r fath, ac i'r cyngor gefnogi camau gweithredu'r heddlu lle y bo hynny'n briodol. Yn gyfreithiol, mae egwyddor bod disgwyl i gynghorwyr fod yn fwy "croendew", ond ni ddylai hyn gyfyngu ar faint o gymorth a chyngor anffurfiol y dylid ei roi i gynghorwyr o dan yr amgylchiadau hyn. Gall pleidiau gwleidyddol roi cyngor i gynghorwyr ynghylch defnyddio'r cyfryngau cymdeithasol yn effeithiol ac yn ddiogel, ond dylai cynghorau fod yn ymwybodol y gallai cynghorwyr sy'n aelodau o bleidiau llai, neu sy'n gweithredu fel aelodau annibynnol, fod yn gymharol agored i niwed gan na fyddant, o bosibl, yn gallu elwa ar gymorth o'r fath.
* Os oes gan gynghorwyr gyflyrau iechyd cronig a/neu os ydynt yn anabl, dylai cynghorau ystyried y cymorth o safbwynt y model cymdeithasol o anabledd a chael gwared ar rwystrau a allai fod yn analluogi cynghorwyr sydd ag amhariadau.
* Pan fydd eu hamgylchiadau'n eu gwneud yn llai abl i ymgymryd â'u rolau a'u dyletswyddau, er enghraifft cyfrifoldebau gofalu, efallai y bydd angen addasu trefniadau dros dro neu'n barhaol ar eu cyfer. Felly, dylai cynghorau ystyried anghenion cymorth ehangach cynghorwyr mewn perthynas â'u hymrwymiadau personol.
* Pan fydd gan gynghorwyr ymrwymiadau eraill (gan gynnwys ymrwymiadau proffesiynol), neu os byddant yn gweithredu o dan gyfyngiadau eraill, a allai gyfyngu dros dro neu'n barhaol ar eu gallu i fynychu cyfarfodydd neu i
gymryd rhan fel arall ym mywyd y cyngor.
Gall grwpiau gwleidyddol sefydlu trefniadau ar gyfer mentora a chefnogaeth gan gymheiriaid, er enghraifft, trefnu 'cynllun cyfeillio' rhwng cydweithwyr sy'n dychwelyd i'w swyddi a chynghorwyr sydd newydd eu hethol. Mae hon yn elfen bwysig o ddarparu hyfforddiant a chymorth i nifer o aelodau. Fodd bynnag, efallai y bydd gan gynghorwyr nad ydynt yn perthyn i grŵp gwleidyddol (neu sy'n rhan o grŵp gwleidyddol sy'n fach neu sy'n perthyn i ardal ddaearyddol benodol) anghenion penodol. Gall cynghorau ystyried sut y gellir diwallu'r anghenion hyn mewn ffordd nad yw'n rhoi aelodau eraill o dan anfantais.
Gallai diwylliant cyngor lle mae llesiant, dysgu a datblygu yn cael eu gwerthfawrogi a'u meithrin ymysg aelodau etholedig gael ei ystyried yn elfen bwysig o allu cyngor i gyflawni ei ddyletswyddau yn adrannau 89 a 90 o Ddeddf 2021 i gadw ei berfformiad dan adolygiad ac i ymgynghori â'r cyhoedd ynghylch perfformiad. Bydd cyfranogiad gweithredol yr holl aelodau'n bwysig i ddangos bod y dyletswyddau hyn yn cael eu cyflawni a rhaid i'r aelodau fod yn barod i dderbyn cyfleoedd hyfforddi a datblygu i'w cefnogi yn y rôl hon a rhaid i'r cyngor fod yn barod i dderbyn pa mor bwysig yw gwneud hynny.
Canllawiau Statudol ar Gymorth a Gwasanaethau Ymchwil i Gynghorwyr
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a ddyroddir o dan adran 8(1A) o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011. Mae'r adran hon yn galluogi Gweinidogion Cymru i gyhoeddi canllawiau y mae'n rhaid i awdurdodau lleol roi sylw iddynt wrth arfer eu swyddogaethau mewn perthynas â darparu staff, llety ac adnoddau eraill i'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd sydd, yn eu barn hwy, yn ddigonol i'r unigolyn hwnnw allu cyflawni ei swyddogaethau.
Diben y Canllawiau hyn
Mae gan gynghorwyr sy'n rhan o'r weithrediaeth neu'n sy'n gynorthwywyr iddi y fantais o weithio'n agos gyda swyddogion y cyngor ac mae ganddynt fynediad parod at wybodaeth a chymorth proffesiynol. Er mwyn cyflawni eu rolau'n effeithiol, dylai pob aelod etholedig allu cael gafael ar amrywiaeth o wybodaeth a chymorth. Rhagwelir y bydd hyn yn ymwneud yn bennaf â chyfeirio aelodau unigol at ffynonellau gwybodaeth sy'n bodoli'n barod neu gyfleoedd hyfforddi sydd ar gael – er enghraifft, gwybodaeth friffio wedi'i llunio ar gyfer cyfarfodydd pwyllgor craffu neu sut i ddefnyddio gwefannau ymchwil, ystadegol neu ddeddfwriaethol. Gall hyn hefyd gynnwys cymorth wedi'i dargedu ar gyfer grwpiau o aelodau, er enghraifft cymorth ar arwain ymchwiliad grŵp gorchwyl a gorffen neu gymorth i aelodau unigol i ymchwilio i faterion sy'n effeithio ar eu cymuned os ydynt yn cyflwyno galwad gan gynghorydd i weithredu o dan adran 21A o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000; os dirprwywyd swyddogaethau iddynt o dan adran 56 o Fesur 2011; neu os ydynt yn ymwneud â materion drwy eu rôl ar y cyngor, er enghraifft fel cadeirydd pwyllgor.
Dylai'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd ystyried darparu'r math hwn o gymorth i aelodau etholedig fel rhan o'i ystyriaethau ynghylch yr hyn sy'n cael ei ystyried yn adnoddau digonol i'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd gyflawni ei swyddogaethau. Dylai'r achos dros gael adnoddau ar gyfer y cymorth hwn fod yn rhan o ystyriaethau cyllidebol y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd a thrafodaethau gyda'r cyngor. Rhagwelir y bydd y pwyllgor yn dechrau'r broses hon drwy nodi lefel sylfaenol y cymorth sydd ar gael eisoes i aelodau, cyn gweithio gyda'r aelodau i nodi sut y gellid datblygu'r cymorth hwn a'i baramedrau ymhen amser. Dylai'r cyngor nodi pa gamau y bydd yn eu cymryd i wella gwasanaethau ymchwil i'r aelodau pan fo'n briodol, gan nodi camau gweithredu ac amserlenni, a chyfleu hyn i'r aelodau.
Cymorth ar gyfer Ymchwil
Mater i'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd yw cynghori ynghylch natur a
lefel y cymorth ar gyfer ymchwil gan aelodau etholedig a fyddai'n addas ar gyfer eu cyngor, a lefel yr adnoddau y gallai fod ar y Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd eu hangen i ddarparu set ddigonol o wasanaethau yn y cyswllt hwn. Mae'r canllawiau hyn yn nodi'r mathau o wasanaethau y dylai'r pwyllgor eu hystyried wrth wneud ei benderfyniadau.
Mae defnydd cymesur o gymorth ymchwil gan gynghorwyr yn rhan bwysig o sicrhau bod democratiaeth leol yn gweithio'n effeithiol. Mae hefyd yn bwysig sicrhau nad yw aelodau'n teimlo'n rhwystredig oherwydd eu bod yn teimlo nad ydynt yn gallu cael gafael ar y cymorth sydd ei angen arnynt i wneud gwahaniaeth yn eu cymuned leol neu i ymgymryd yn effeithiol â rôl y gofynnwyd iddynt ei chyflawni ar ran y cyngor.
Dylai cynghorau, drwy eu Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd, sefydlu protocol neu set arall o reolau sy'n llywodraethu sut y dylai cynghorwyr ddisgwyl gallu cael mynediad at wasanaethau ymchwil a'u defnyddio, i sicrhau eu bod ar gael i bob cynghorydd a'u bod yn cael ei ddefnyddio'n deg ac yn gymesur. Dylai hyn gydblethu â goruchwyliaeth y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd o'r adnoddau cyffredinol sydd ar gael ar gyfer gwasanaethau democrataidd mewn awdurdod.
Dylid amcanu at ddarparu cymorth i helpu cynghorwyr meinciau cefn a'u staff i weithio gydag etholwyr, craffu ar ddeddfwriaeth, datblygu polisi, ymgymryd ag unrhyw swyddogaethau y gofynnir iddynt eu gwneud ar ran y cyngor a chynnal trosolwg a chraffu effeithiol. Gall ymchwil fod yn gysylltiedig â mater neu faterion penodol sy'n cael effaith fwy cyffredinol ar waith aelodau etholedig ar draws y cyngor ond byddai'n gysylltiedig fel arfer â gwireddu blaenoriaethau'r cyngor neu ar graffu ar yr hyn y mae'n ei gyflawni. Dylai'r ymchwil weithio ochr yn ochr â'r cymorth y gallai fod disgwyl i aelodau ei ddarparu drwy rinwedd eu haelodaeth o grŵp gwleidyddol, er enghraifft pan fo cynorthwywyr gwleidyddol wedi'u penodi (adran 9 o Ddeddf Llywodraeth Leol a Thai 1989), ac ni ddylid disgwyl iddi ddyblygu'r cymorth hwnnw. Ni ddylai gwaith ymchwil a ddarperir i gynghorwyr drwy'r rhan hon o'r canllawiau fod wedi'i gymell yn wleidyddol ac ni ddylai amharu ar niwtralrwydd gwleidyddol swyddogion.
Cymorth a Gwasanaethau Ymchwil
Dyma enghreifftiau o gymorth a gwasanaethau ymchwil:
* casglu a dosbarthu papurau cefndir i helpu cynghorwyr i ddeall yn well y penderfyniadau allweddol sydd ar y gweill gan gynnwys dadansoddi data a gwybodaeth gymhleth, a gellir darparu'r rhain fel papurau cefndir ar gyfer cyfarfodydd y cyngor megis y drafodaeth ar y gyllideb
* paratoi a rhannu gwybodaeth reoli yn rheolaidd, gan gynnwys gwybodaeth am reoli perfformiad fel rhan o asesiadau ffurfiol naill ai gan baneli perfformiad neu Archwilio Cymru
* paratoi a rhannu gwybodaeth ddemograffig a gwybodaeth am sut y mae pobl leol yn defnyddio gwasanaethau
* ymateb i geisiadau cynghorwyr am ymchwil ar bynciau penodol, naill ai drwy swyddogion y cyngor neu drwy ffynhonnell allanol. Dylai cynghorau nodi prosesau a gweithdrefnau clir i sicrhau bod cynghorwyr yn gallu cael gafael ar y math hwn o ymchwil ond hefyd eu bod yn deall y gofyniad i'w defnyddio'n ddoeth o fewn y gyllideb a'r paramedrau adnoddau eraill a bennir gan y cyngor
* cyfeirio aelodau at ffynonellau gwybodaeth defnyddiol y gallant eu defnyddio sy'n ymwneud â materion y mae ganddynt ddiddordeb ynddynt
* dosbarthu calendrau o ddigwyddiadau a gynhelir gan fudiadau lleol a chenedlaethol a allai fod o ddiddordeb i aelodau a'u helpu i gael gwybod am faterion penodol
Ni ddylai'r gwasanaeth fod yn adweithiol yn unig. Fel rhan o'r gwasanaeth, dylid darparu sesiynau briffio amserol ar bolisïau newydd a newidiadau yn y gyfraith neu faterion eraill a allai effeithio ar waith aelodau. Dylai'r papurau briffio hyn gael eu cyhoeddi a'u darparu i'r cyhoedd gan y byddant o ddiddordeb ehangach. Gallent fod yn rhan o strategaeth y cyngor ar gyfer cyflawni'r dyletswyddau sydd ganddo o dan adrannau 39 i 41 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 i annog pobl leol i helpu i wneud penderfyniadau, ac i gyhoeddi strategaeth cyfranogiad.
Fodd bynnag, mae'n bwysig hefyd fod y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd a'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd yn ymgynghori ag aelodau ac yn eu cynnwys, er mwyn helpu i benderfynu pa fath o gymorth a ddarperir ac adolygu'n rheolaidd pa mor ddefnyddiol ac effeithiol yw'r cymorth hwnnw.
Manteision
Dyma fanteision mynd ati'n rhagweithiol i ddarparu cymorth ymchwil i gynghorwyr:
* mae'n golygu bod cynghorwyr yn gallu ymgysylltu'n well â gwaith yr awdurdod mewn modd gwybodus a rhagweithiol
* nid oes rhaid i wahanol swyddogion ddelio â cheisiadau am wybodaeth ac mae dyblygu'n cael ei leihau
* mae llai o alw am gyflwyno adroddiadau i bwyllgorau (yn enwedig pwyllgorau craffu) er gwybodaeth, neu i'w nodi, oherwydd mae dulliau systematig ar gael i rannu ymchwil gyda chynghorwyr drwy ddulliau eraill ac mae hyn yn rhyddhau amser ac adnoddau pwyllgorau
* gellir rhannu cynnyrch a chanlyniadau ymchwil yn gyfartal, yn hytrach na thrwy sgyrsiau un-i-un rhwng cynghorwyr a swyddogion, sy'n rhoi mantais i'r rheini sy'n medru llywio eu ffordd yn well drwy'r awdurdod a'i strwythur swyddogion
Cymorth i gael gafael ar wybodaeth
Dylai cynghorau fabwysiadu dull rhagweithiol a chaniataol o ymdrin ag anghenion gwybodaeth cynghorwyr. Ni all cynghorwyr bob amser wybod pa wybodaeth y mae angen iddynt ei gwybod, ac oherwydd hynny, efallai nad ydynt mewn sefyllfa i lunio ceisiadau mewn ffordd sy'n cyfleu'r anghenion hyn yn gryno. Yn benodol, dylai cynghorau gydnabod nad yw'n ddelfrydol disgwyl i gynghorwyr gyflwyno ceisiadau rhyddid gwybodaeth i'w hawdurdod eu hunain, a dylent sefydlu trefniadau i sicrhau eu bod yn gallu cael gafael ar yr wybodaeth hon a gwybodaeth arall yn gyflym.
Oherwydd hynny, dylai cynghorau wneud fel a ganlyn:
* sefydlu rheolau eang ar gyfer gweithdrefnau mynediad cynghorwyr at wybodaeth gyda rhagdybiaeth o blaid rhyddhau gwybodaeth i gynghorwyr oni bai fod rheswm polisi cyhoeddus clir dros beidio â gwneud hynny
* mynd ati'n rhagweithiol i ddarparu gwybodaeth reoli a data eraill i gynghorwyr er mwyn sicrhau eu bod yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf am waith yr awdurdod. Gallai cynghorau gynhyrchu bwletin gwybodaeth neu grynodeb ar gyfer cynghorwyr yn rheolaidd yn amodol ar adnoddau fel yr awgrymwyd uchod
* ymgysylltu ag aelodau er mwyn deall yn well sut a phryd y bydd angen iddynt gael gafael ar ffynonellau gwybodaeth penodol yn eu rolau, a'u cefnogi i gael gafael ar y ffynonellau hynny. Gall hyn gynnwys negodi gyda phartneriaid a phobl eraill a allai fod â gwybodaeth sy'n berthnasol i rolau cynghorwyr
* sicrhau bod mecanweithiau ar waith i ddiogelu data personol yn unol â'r ddeddfwriaeth briodol
Cyn belled ag y bo modd, dylai cynghorau nodi'n gyhoeddus pam y mae mater yn esempt rhag cael ei gyhoeddi neu rhag cael ei drafod mewn fforwm cyhoeddus; ac yn ddelfrydol dylid darparu mwy o wybodaeth na dim ond y disgrifiad a roddir yn Atodlen 12A o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972.
Yn yr un modd, dylid rhoi gwybod i gynghorwyr bod cynghorau'n aml dan rwymedigaethau cyfreithiol i bobl eraill o ran cynnal cyfrinachedd gwybodaeth benodol, yn enwedig gwybodaeth fasnachol a phersonol ac y gallai datganiadau o'r fath wneud y cyngor yn agored i gael ei herio.
Canllawiau Statudol ar ddyletswyddau arweinwyr grwpiau gwleidyddol mewn perthynas â safonau ymddygiad
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a ddyroddir o dan adran 52A o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 (Deddf 2000) a fewnosodwyd gan adran 62 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Deddf 2021).
Diben y Canllawiau hyn
Mae'r canllawiau hyn yn nodi sut y dylai arweinwyr grwpiau gwleidyddol mewn prif gynghorau gyflawni eu dyletswyddau yn adran 52A o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 ("Deddf 2000"), a fewnosodwyd gan adran 62 o Deddf 2021, sy'n ymwneud â hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o'r grŵp.
Mae'r canllawiau wedi'u cynllunio i gefnogi arweinwyr grwpiau gwleidyddol i ddeall a chyflawni eu dyletswyddau mewn perthynas â safonau ymddygiad uchel, a'u cyflawni. Maent hefyd yn cydnabod y bydd yr arweinwyr yn dymuno datblygu eu dull eu hunain yn unol â'u rhwymedigaethau statudol ehangach, eu hamgylchiadau lleol a'r arferion gorau, ac y dylid eu hannog i wneud hynny. Fodd bynnag, dylai'r egwyddorion sylfaenol a nodir yn y canllawiau hyn fod yn gymwys i bawb.
Mae'r canllawiau hyn yn rhoi sylw penodol i'r dyletswyddau a ganlyn:
Dyletswydd i gymryd camau rhesymol i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o'r grŵp
Mae adran 52A(1)(a) o Ddeddf 2000 yn ei gwneud yn ofynnol i arweinydd grŵp
gwleidyddol sy'n cynnwys aelodau o gyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru gymryd camau rhesymol i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o'r grŵp.
Dyletswydd i gydweithredu â phwyllgor safonau'r cyngor (ac unrhyw is-bwyllgor) wrth arfer swyddogaethau'r pwyllgor safonau
Mae adran 52A(1)(b) o Ddeddf 2000 yn ei gwneud yn ofynnol i arweinydd grŵp gwleidyddol sy'n cynnwys aelodau o gyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru gydweithredu â phwyllgor safonau'r cyngor (ac unrhyw is-bwyllgor i'r pwyllgor) wrth arfer swyddogaethau'r pwyllgor safonau.
Mae'r canllawiau hyn yn cyfeirio'n benodol at y dyletswyddau hyn ar arweinydd grŵp gwleidyddol, ac yn nodi'r disgwyliadau o ran sut y byddant yn cyflawni'r dyletswyddau hyn. Mae'r holl ddyletswyddau yn gymwys ers 5 Mai 2022.
Ceir darpariaethau eraill yn Rhan 3 o Ddeddf 2000 sy'n ymwneud â phwyllgorau safonau, a fewnosodwyd gan adrannau 62 a 63 o Ddeddf 2021. Mae'r agweddau hyn ar y Ddeddf 2021 hefyd yn cael eu disgrifio yn y canllawiau hyn.
Cyflwynir y canllawiau hyn fel a ganlyn:
* y cyd-destun polisi y gosodir y dyletswyddau ynddo a diben y dyletswyddau
* y ddyletswydd i gymryd camau rhesymol i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o'r grŵp
Y ddyletswydd i gydweithredu â phwyllgor safonau'r cyngor (ac unrhyw isbwyllgor) wrth arfer swyddogaethau'r pwyllgor safonau.
Y cyd-destun polisi a diben y dyletswyddau a nodir yn adran 52A o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000
Y cyd-destun polisi
Sefydlodd Rhan 3 o Ddeddf 2000 fframwaith statudol i hybu a chynnal safonau ymddygiad moesegol uchel gan aelodau a gweithwyr awdurdodau perthnasol yng Nghymru. 'Awdurdod perthnasol' yw cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol ("prif gyngor"), cyngor cymuned, awdurdod tân ac achub, awdurdod parc cenedlaethol a chyd-bwyllgor corfforedig.
Mae'r fframwaith yn cynnwys y 10 egwyddor gyffredinol o ymddygiad ar gyfer aelodau (sy'n deillio o 'Saith Egwyddor Bywyd Cyhoeddus' yr Arglwydd Nolan), a nodir isod:
* Anhunanoldeb.
* Gonestrwydd.
* Uniondeb a phriodoldeb.
* Dyletswydd i gynnal y gyfraith.
* Stiwardiaeth.
* Gwrthrychedd wrth wneud penderfyniadau.
* Cydraddoldeb a pharch.
* Bod yn agored.
* Atebolrwydd.
* Arweinyddiaeth.
Mae'r rhain wedi'u cynnwys yn y Cod Ymddygiad Enghreifftiol statudol ("y Cod") (fel sy'n ofynnol o dan adran 50 o Ddeddf 2000), sy'n gosod cyfres o safonau gofynnol y gellir eu gorfodi ar gyfer y ffordd y dylai aelodau ymddwyn, yn rhinwedd eu swydd ac (mewn rhai achosion) mewn rhinwedd bersonol hefyd. Mae hefyd yn rhoi arweiniad i aelodau ynghylch datgan buddiannau a'u cofrestru. Rhaid i bob aelod etholedig ymgyfarwyddo â'r Cod a gwneud ymrwymiad ysgrifenedig i gydymffurfio ag ef cyn y gallant ddechrau ar eu swydd.
Oherwydd y gall y Cod gael ei ddiweddaru o bryd i'w gilydd, rhaid i'r aelodau ymgyfarwyddo ag unrhyw newidiadau y mae'n rhaid iddynt gydymffurfio â hwy.
Gwyliwch fideo ar:
* fframwaith safonau moesegol awdurdodau lleol yng Nghymru
* sut dylai cynghorwyr ymddwyn ac ymwneud â phobl
* sut i gwyno am gynghorydd yng Nghymru
Gan adeiladu ar y trefniadau presennol, mae adran 62 o Ddeddf 2021 yn mewnosod adran 52A newydd yn Neddf 2000 sy'n gosod dyletswydd ar arweinwyr grwpiau gwleidyddol mewn prif gyngor i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o'u grŵp. Mae'n ofynnol i arweinwyr grŵp gydweithredu â phwyllgor safonau'r cyngor wrth iddo arfer ei swyddogaethau cyffredinol a phenodol ar gyfer hybu safonau uchel (gweler isod).
Mae is-adran (3) yn diwygio adran 54 o Ddeddf 2000 i estyn swyddogaethau penodol pwyllgor safonau i gynnwys monitro cydymffurfiaeth gan arweinwyr grwpiau gwleidyddol â'r ddyletswydd newydd a osodir arnynt gan y Ddeddf 2021 i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o'u grŵp. Rhaid i bwyllgor safonau hefyd ddarparu cyngor neu ddarparu neu drefnu hyfforddiant i arweinwyr grŵp ar y ddyletswydd newydd.
Diben y darpariaethau ynghylch safonau ymddygiad
Nod y fframwaith safonau moesegol yng Nghymru yw hybu cydymffurfiaeth aelodau llywodraeth leol â safonau ymddygiad cyson. Mae safonau moesegol uchel yn sail i hyder y cyhoedd mewn llywodraethu democrataidd ac yn y broses o wneud penderfyniadau, ac yn helpu i gynnal yr hyder hwnnw. Er mwyn i unrhyw sefydliad fod yn effeithiol, rhaid iddo barchu amrywiaeth yn ei holl ffurfiau, a thrin pawb â'r parch y byddent yn disgwyl ei gael eu hunain. I feithrin diwylliant sy'n arddel safonau ymddygiad uchel mewn prif gyngor, rhaid i arweinwyr lleol a phob aelod etholedig dderbyn cyfrifoldeb ac atebolrwydd am eu gweithredoedd, fel unigolion ac ar y cyd.
Mae'r darpariaethau ynghylch safonau ymddygiad a geir yn Neddf 2021 yn ategu'r fframwaith moesegol statudol presennol ac yn cefnogi proses y Cod Ymddygiad. Mae'r darpariaethau wedi'u cynllunio i sicrhau bod arweinwyr grwpiau gwleidyddol mewn prif gynghorau, gyda chymorth pwyllgorau safonau, yn hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o'u grwpiau.
Yr amgylchedd ehangach y mae'r safonau ymddygiad yn gweithredu ynddo
Mae'r darpariaethau ynghylch safonau ymddygiad a geir yn Neddf 2021 yn cefnogi ymrwymiad ehangach Llywodraeth Cymru i gydraddoldeb ac amrywiaeth mewn bywyd cyhoeddus. Cymerwyd camau drwy'r Rhaglen Amrywiaeth mewn Democratiaeth i fynd i'r afael â'r rhwystrau sy'n atal unigolion rhag cymryd rhan weithredol mewn democratiaeth leol. O fewn llywodraeth leol, a thrwy Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC), cafwyd ymrwymiad i Amrywiaeth mewn Democratiaeth, gan gynnwys cynghorau'n llofnodi datganiadau Cyngor Amrywiol sy'n ceisio, ymhlith gweithredoedd eraill, sicrhau bod cynghorau yn 'arddangos diwylliant agored a chroesawgar i bawb'. Ar ben hynny, mae CLlLC, gan weithio gyda'r Gymdeithas Llywodraeth Leol (CLlL), Cymdeithas Llywodraeth Leol Gogledd Iwerddon (NILGA) a Chonfensiwn Awdurdodau Lleol yr Alban (COSLA), wedi bod yn hybu'r rhaglen Moesgarwch mewn Bywyd Cyhoeddus, sy'n ceisio hybu trafodaeth wleidyddol barchus, adeiladol a sifil.
Mae'r Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol yn nodi cyfres o nodau a chamau gweithredu a gynlluniwyd i wella'r canlyniadau i bobl Ddu, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol yng Nghymru. Mae'n cynnwys nifer o nodau a chamau gweithredu ar gyfer llywodraeth leol sy'n ymwneud â'i rôl arwain a chynrychioli. Mae'n cydnabod bod cynrychiolaeth etholedig fwy amrywiol yn dda ar gyfer gwneud penderfyniadau ac yn debygol o arwain at benderfyniadau sy'n adlewyrchu cymdeithas yn ei chyfanrwydd. Mae hyn, yn ei dro, yn cyfrannu at fwy o hyder ymysg y cyhoedd.
Dyletswydd i gymryd camau rhesymol i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o'r grŵp
Cyflwyniad
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a ddyroddir o dan adran 52A o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 (Deddf 2000) fel y'i diwygiwyd gan adran 62 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau 2021 (Deddf 2021). Dylai'r adran hon o'r canllawiau gael ei darllen gan arweinwyr grwpiau gwleidyddol mewn prif gyngor i'w cefnogi i gyflawni eu dyletswyddau yn adran 52A o Ddeddf 2000, i gymryd camau rhesymol i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o'r grŵp. Mae'r canllawiau fan hyn yn adlewyrchu'r gofynion sylfaenol, gan gydnabod mai'r arweinwyr sy'n y sefyllfa orau i adeiladu ar hyn i ddatblygu manylion eu dull eu hunain, a chydweithio i rannu'r arferion gorau ar draws grwpiau gwleidyddol a chyda phwyllgorau safonau.
Diffinio grwpiau gwleidyddol ac arweinwyr grwpiau
Mae adran 52A(3) o Ddeddf 2000 yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud darpariaeth mewn rheoliadau ynghylch yr amgylchiadau pan (a) y dylid trin aelodau o gyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru fel pe baent yn ffurfio grŵp gwleidyddol, a (b) y dylid trin aelod o grŵp gwleidyddol fel pe bai'n arweinydd y grŵp.
Yn hyn o beth, hyd nes y gwneir rheoliadau a gaiff eu pasio o dan adran 52A(3) o Ddeddf 2000, Rheoliadau Llywodraeth Leol (Pwyllgorau a Grwpiau Gwleidyddol) 1990, a wnaed o dan Ddeddf Llywodraeth Leol a Thai 1989, sy'n llywodraethu'r sefyllfa.
Mae adran 52A(1)(a) o Ddeddf 2000 yn ei gwneud yn ofynnol i arweinydd grŵp gwleidyddol sy'n cynnwys aelodau o gyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru gymryd camau rhesymol i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel
gan aelodau o'r grŵp.
Nid yw'r ddyletswydd yn gwneud arweinwyr grŵp gwleidyddol yn atebol am ymddygiad eu haelodau gan fod yn rhaid i ymddygiad fod yn fater o gyfrifoldeb ac atebolrwydd unigol. Fodd bynnag, mae ganddynt rôl o ran cymryd camau rhesymol i gynnal safonau uchel, gan osod esiampl, a defnyddio eu dylanwad i gefnogi diwylliant cadarnhaol, bod yn rhagweithiol wrth hybu safonau ymddygiad uchel yn eu grŵp a mynd i'r afael â materion ynghylch diffyg cydymffurfio honedig cyn gynted ag y byddant yn codi.
Mae'r camau rhesymol y gall Arweinydd y Grŵp eu cymryd yn cynnwys:
* dangos ymrwymiad personol i gyfleoedd datblygu neu hyfforddiant perthnasol ynghylch cydraddoldeb a safonau, gan gynnwys y Cod Ymddygiad, a mynychu a chyfranogi mewn cyfleoedd o'r fath
* mynd ati'n weithredol i annog aelodau'r grŵp i fynychu cyfleoedd datblygu neu hyfforddiant perthnasol ynghylch cydraddoldeb a safonau, gan gynnwys mewn perthynas â'r Cod Ymddygiad
* sicrhau bod enwebeion i bwyllgor wedi derbyn yr hyfforddiant a argymhellir ar gyfer cyfranogi yn y pwyllgor hwnnw
* gosod esiampl o ran moesgarwch a pharch o fewn cyfathrebiadau a phwyllgorau'r grŵp ac mewn pwyllgorau cyngor ffurfiol
* cefnogi gweithdrefnau datrys anffurfiol yn y cyngor; a gweithio gyda'r pwyllgor safonau a'r swyddogion monitro i ddod i ddatrysiad yn lleol
* annog diwylliant o fewn y grŵp sy'n cefnogi safonau uchel o ran ymddygiad ac uniondeb
* mynychu cyfarfod o Bwyllgor Safonau'r Cyngor os gofynnir iddo wneud hynny er mwyn cyfranogi mewn trafodaethau sy'n ymwneud â'r Cod Ymddygiad
* bwrw ymlaen â gwaith i weithredu unrhyw argymhellion gan y Pwyllgor Safonau ynghylch gwella safonau
* gweithio gyda'r Pwyllgor Safonau i fynd ati'n rhagweithiol i adnabod patrymau ymddwyn amhriodol, eu hystyried, a mynd i'r afael â hwy
* cydweithio ag arweinwyr grwpiau eraill, o fewn rheswm, i gefnogi gyda'i gilydd safonau ymddygiad uchel o fewn y cyngor, a phan fo unrhyw faterion
Cafodd y ddogfen hon ei lawrlwytho o LLYW.CYMRU, efallai nad dyma'r fersiwn mwyaf diweddar.
a nodir yn cynnwys mwy nag un grŵp gwleidyddol
Fel y nodir uchod, diben y dyletswyddau newydd yw adeiladu ar ddiwylliant sy'n rhagweithiol, diwylliant sy'n gweithredu ar ymddygiad amhriodol, ac nad yw'n ei ganiatáu, a chefnogi diwylliant o'r fath. Mae'r Canllawiau ar gyfer aelodau gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru ar y Cod Ymddygiad yn rhoi cyngor ar y Cod a'i ofynion. Mae'n cynnwys enghreifftiau o achosion a ystyriwyd gan yr Ombwdsmon a phenderfyniadau a wnaed gan bwyllgorau safonau lleol a Phanel Dyfarnu Cymru sy'n dangos ymddygiadau sy'n afresymol neu'n amhriodol. Dylai arweinwyr grwpiau gwleidyddol a phob aelod, gan gynnwys aelodau annibynnol, roi sylw i Ganllawiau'r Ombwdsmon, sydd ar gael ar wefan yr Ombwdsmon.
Mae'r Ombwdsmon wedi tynnu sylw at ba mor bwysig yw hi i ymgymryd â hyfforddiant ar y Cod Ymddygiad, a chodwyd y mater hwn hefyd o dan yr adolygiad annibynnol o'r Fframwaith Safonau Moesegol a'r Cod Ymddygiad Enghreifftiol a gynhaliwyd gan Richard Penn. Dylai arweinwyr grwpiau gwleidyddol fynd ati'n weithredol i annog pob aelod o'u grŵp i ddarllen Canllawiau'r Ombwdsmon ac unrhyw ganllawiau lleol a ddyroddir gan y swyddog monitro neu'r pwyllgor safonau ac i dderbyn unrhyw gynnig o hyfforddiant. Dylent hefyd weithio'n adeiladol gyda phwyllgorau safonau a swyddogion monitro i nodi'r gofynion hyfforddi ar eu cyfer hwy eu hunain yn ogystal ag aelodau o'u grŵp.
Mae'n hanfodol meithrin perthynas ag aelodau sy'n eu hannog i godi materion gydag arweinydd y grŵp. Mae gan arweinydd y grŵp rôl bwysig i'w chwarae i greu diwylliant o ymddiriedaeth a pharch rhwng y naill aelod a'r llall yn eu grŵp. Pan fydd materion yn codi, codwyd pwysigrwydd datrys cwynion lefel isel ar lefel leol gan yr Ombwdsmon ac yn yr adolygiad annibynnol o'r Fframwaith. Fel arfer, mae'r cwynion hyn yn ymwneud â methiannau honedig i ddangos parch ac ystyriaeth i eraill a gwneud cwynion gwamal a chwynion lefel isel. Dylai arweinydd y grŵp chwarae rhan ganolog i atal y cwynion hyn rhag cyrraedd cam uwch lle y bydd angen ymyriadau mwy ffurfiol. Dylai arweinwyr grwpiau gwleidyddol gael trafodaethau anffurfiol gydag aelodau a allai fod yn dangos arwyddion cynnar o ymddygiad amhriodol i roi terfyn ar ymddygiad o'r fath cyn
iddo fynd yn broblemus neu dorri'r Cod o bosibl. Gallai hyn gynnwys awgrymu a gofyn am hyfforddiant priodol neu hyfforddiant diweddaru ar gyfer yr aelodau dan sylw, gofyn am ddileu negeseuon y maent wedi'u rhoi ar y cyfryngau cymdeithasol a gofyn iddynt ymddiheuro lle y bo'n briodol.
Gellid ystyried bod arweinydd grŵp gwleidyddol sy'n methu â chydymffurfio â'r ddyletswydd newydd mewn ffordd ystyrlon yn dwyn anfri ar ei swydd, a'i bod yn debygol ei fod yn torri'r Cod (gweler Canllawiau'r Ombwdsmon).
Bydd arweinwyr grwpiau gwleidyddol am sicrhau eu bod yn gallu dangos tystiolaeth o'r camau y maent wedi'u cymryd i helpu i greu amgylchedd lle y mae aelodau'n dangos safonau ymddygiad priodol ac yn ymgymryd â hyfforddiant priodol, ac yr eir i'r afael ag achosion pan fo safonau ymddygiad aelodau islaw'r hyn a ddisgwylir. Mater i arweinwyr grwpiau unigol yw sut y maent yn dewis dangos tystiolaeth eu bod yn cydymffurfio â'r canllawiau hyn, ond gall gynnwys nodiadau cyfarfodydd, copïau o ohebiaeth, archwiliadau o hyfforddiant aelodau ar faterion megis cydraddoldeb a'r Cod Ymddygiad, a chamau a gymerwyd i fynd i'r afael ag unrhyw fylchau yn yr hyfforddiant hwnnw.
Mae gweithdrefnau disgyblu mewnol grŵp gwleidyddol yn parhau'n fater ar gyfer rheolau penodol y grŵp hwnnw, neu unrhyw blaid wleidyddol gysylltiedig, ar ddisgyblu. Fodd bynnag, mae disgwyl y bydd arweinydd y grŵp yn cymryd camau rhesymol i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o fewn cyfathrebiadau a chyfarfodydd y grŵp yn ogystal ag yn eu hymddygiad 'cyhoeddus' y tu allan i'r grŵp.
Dyletswydd i gydweithredu â phwyllgor safonau'r cyngor (ac unrhyw is-bwyllgor) wrth arfer swyddogaethau'r pwyllgor safonau
Cyflwyniad
Dyroddir yr adran hon o'r canllawiau o dan adran 52A o Ddeddf Llywodraeth
Leol 2000 (Deddf 2000) fel y'i diwygiwyd gan adran 62 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau 2021 (Deddf 2021). Mae'n ymwneud â'r ddyletswydd i gydweithredu â phwyllgor safonau'r cyngor (ac unrhyw is-bwyllgor) wrth arfer swyddogaethau'r pwyllgor safonau o fewn adran 52A o Ddeddf 2000.
Daeth y dyletswyddau i rym ar 5 Mai 2022.
Dyletswydd
Mae adran 52A(1)(b) o Ddeddf 2000 yn ei gwneud yn ofynnol i arweinydd grŵp gwleidyddol sy'n cynnwys aelodau o gyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru gydweithredu â phwyllgor safonau'r cyngor (ac unrhyw is-bwyllgor i'r pwyllgor) wrth arfer swyddogaethau'r pwyllgor safonau.
Rôl arweinydd grŵp gwleidyddol
Mae'n hanfodol bod arweinwyr grŵp gwleidyddol yn cydweithredu, ac yn sicrhau bod yr aelodau yn eu grŵp yn cydweithredu, â'r swyddog monitro a'r pwyllgor safonau pan gyfeirir mater at y pwyllgor safonau.
Dylai arweinwyr grŵp gwleidyddol feithrin perthynas dda a gweithio'n adeiladol gyda'r swyddog monitro, gan ofyn am gyngor ganddynt hwy a'r pwyllgor safonau ar faterion ymddygiad yn ôl yr angen, a dylid hybu ymddygiadau cadarnhaol a mynd i'r afael â rhai amhriodol. Dylai arweinwyr grwpiau hefyd adrodd ar gydymffurfiaeth â'u dyletswydd i'r pwyllgor safonau. Gall hyn fod ar ffurf llythyr byr neu adroddiad. Cytunir pa mor aml y dylid ei gyhoeddi gan arweinwyr y grwpiau gwleidyddol yn y cyngor a'i bwyllgor safonau. Dylai arweinwyr grwpiau hefyd roi gwybod am unrhyw bryderon difrifol am ymddygiad aelodau nad ydynt wedi'u datrys drwy gamau gweithredu anffurfiol, yn unol â'r gofyniad yn y Cod Ymddygiad i gynghorwyr roi gwybod am achosion o'r fath o dorri rheolau.
Ar ddechrau pob blwyddyn gyngor, dylai arweinwyr grwpiau gwleidyddol gwrdd â'r pwyllgor safonau i gytuno ar yr hyn a ganlyn:
* Sut y bydd arweinwyr grwpiau a'r pwyllgor safonau yn cydweithio i sicrhau safonau ymddygiad priodol
* Amlder y cyfarfodydd rhwng arweinwyr grwpiau a'r pwyllgor safonau drwy gydol y flwyddyn
* Y trothwy y bydd y pwyllgor safonau yn ei ddefnyddio i ganfod a yw'n fodlon bod arweinwyr grwpiau gwleidyddol wedi cydymffurfio â dyletswyddau Deddf 2021
* Y mecanwaith i arweinwyr grwpiau gwleidyddol ddarparu adroddiadau i'r pwyllgor safonau am y camau y maent wedi'u cymryd i gydymffurfio â'r dyletswyddau yn Neddf 2021
Os bydd y pwyllgor safonau yn canfod bod aelod wedi torri'r Cod Ymddygiad a'r aelod hwnnw yn cael ei ddisgyblu gan y pwyllgor, rhaid i arweinydd y grŵp gwleidyddol gefnogi'r camau gweithredu, er mwyn cynnal y safonau ymddygiad uchel a ddisgwylir mewn bywyd cyhoeddus a'r Cod. Dylai arweinwyr grwpiau gydymffurfio â Chanllawiau'r Ombwdsmon a'r Canllawiau ar Gosbau a ddyroddwyd gan Lywydd Panel Dyfarnu Cymru, sydd ar gael ar wefan y Panel Dyfarnu.
Canllawiau Statudol ar Swyddogaethau Pwyllgorau Safonau
Statws y Canllawiau hyn
Dyroddir y canllawiau hyn o dan adran 54(7) o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 (Deddf 2000) a fewnosodwyd gan adran 63 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) (Deddf 2021).
Daeth y dyletswyddau i rym ar 5 Mai 2022.
Diben y Canllawiau hyn
Mae pwyllgorau safonau lleol yn chwarae rhan bwysig i helpu aelodau, yn unigol ac ar y cyd, i ddatblygu a chynnal diwylliant sy'n arddel safonau ymddygiad uchel.
Yn unol ag adran 53 o Ddeddf 2000, mae'n ofynnol i brif gyngor sefydlu pwyllgor safonau.
Swyddogaethau cyffredinol pwyllgor safonau o dan adran 54(1) o Ddeddf 2000 yw hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau ac aelodau cyfetholedig o awdurdod perthnasol a'u cynorthwyo i gydymffurfio â Chod Ymddygiad yr aelodau.
At hynny, mae gan bwyllgor safonau swyddogaethau penodol hefyd o dan adran 54(2) o Ddeddf 2000, sef:
* cynghori'r awdurdod ar fabwysiadu neu ddiwygio Cod Ymddygiad
* monitro gweithrediad y Cod Ymddygiad
* darparu cyngor neu ddarparu neu drefnu hyfforddiant ar y Cod Ymddygiad ar gyfer aelodau o'r awdurdod
Mae adran 56(1) o Ddeddf 2000 yn darparu bod pwyllgor safonau prif gyngor (neu is-bwyllgor a sefydlwyd at y diben) hefyd yn arfer y swyddogaethau hyn mewn perthynas ag aelodau cynghorau cymuned yn ei ardal. Dylai pwyllgorau safonau'r prif gynghorau chwarae rhan ragweithiol yn y gwaith o hyrwyddo a chefnogi safonau uchel o ran ymddygiad yng nghynghorau tref a chymuned eu hardal, er enghraifft, drwy ymweld â hwy, cydweithio i rannu arferion da, a nodi cyfleoedd hyfforddi.
Mae swyddogion monitro yn gweithio'n agos gyda phwyllgorau safonau ac yn eu cefnogi i ddarparu cyngor o ddydd i ddydd i aelodau ar faterion ymddygiad.
Caiff prif gyngor drefnu i'w bwyllgor safonau arfer unrhyw swyddogaethau eraill y
mae'n eu hystyried yn briodol, er enghraifft, monitro gweithrediad gweithdrefnau cwynion am gamweinyddu corfforaethol.
Agwedd bwysig ar drefniadau llywodraethu yw'r dull gweithredu o ran rhoddion a lletygarwch. Er bod cefnogaeth gan rai i ddefnyddio un dull i Gymru gyfan, rydym o'r farn mai mater i gynghorau unigol ymdrin ag ef yw hwn. Byddem yn disgwyl i bwyllgorau safonau adolygu'n rheolaidd y dull a ddefnyddir mewn perthynas â rhoddion a lletygarwch a'r defnydd o drothwyon. Byddem yn argymell y dylid cynnwys y mater hwn yn adroddiadau blynyddol pwyllgorau safonau. Yn ogystal, ystyrir ei fod yn fater a fyddai'n cael ei drafod fel rhan o'r drefn arferol mewn cyfarfodydd rheolaidd o Swyddogion Monitro ledled Cymru.
Dyletswydd pwyllgor safonau i fonitro cydymffurfiaeth arweinwyr grwpiau â'r dyletswyddau, a darparu cyngor a hyfforddiant
Statws y Canllawiau hyn
Dyroddir y canllawiau hyn o dan adran 54 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 (Deddf 2000) fel y'i diwygiwyd gan 62(3) o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Deddf 2021).
Diben
Mae adran 62(3) o Ddeddf 2021 yn diwygio adran 54 o Ddeddf 2000 i estyn swyddogaethau penodol pwyllgor safonau i gynnwys monitro cydymffurfiaeth gan arweinwyr grwpiau gwleidyddol â'r ddyletswydd a osodwyd arnynt gan y Ddeddf 2021 i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau o'u grŵp. Fel y nodwyd uchod, dylai arweinwyr grwpiau gwleidyddol cyngor a'i bwyllgor safonau gytuno ar ffurf yr adroddiad gan bob arweinydd grŵp i'r pwyllgor safonau, a pha mor aml y cyhoeddir adroddiad o'r fath. Wedi hynny, dylai'r
pwyllgor safonau ystyried pob adroddiad a rhoi adborth i'r arweinwyr grwpiau.
Rhaid i bwyllgor safonau hefyd ddarparu cyngor a hyfforddiant, neu drefnu i hyfforddi arweinwyr grwpiau ar y ddyletswydd newydd. Ar ddechrau pob gweinyddiaeth, dylai hyn ddigwydd o fewn chwe mis i'r etholiad a dylid adolygu hyn bob blwyddyn o leiaf.
Fel y nodwyd yn gynharach yn y canllawiau hyn, dylai'r pwyllgor safonau gwrdd ag arweinwyr grwpiau ar ddechrau pob blwyddyn gyngor i gytuno ar nifer o faterion, gan gynnwys amlder cyfarfodydd rhwng arweinwyr grwpiau gwleidyddol a'r pwyllgor safonau drwy'r flwyddyn i drafod cydymffurfiaeth â'r dyletswyddau a gwmpesir gan y canllawiau hyn, prosesau adrodd blynyddol, a materion sy'n deillio o ddadansoddi cwynion ynghylch safonau ymddygiad.
Dyletswydd y pwyllgor safonau i wneud adroddiad blynyddol
Statws y Canllawiau hyn
Dyroddir y canllawiau hyn o dan adran 54(7) o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 ("Deddf 2000").
Diben
Mae adran 63 o Ddeddf 2021 yn mewnosod adran 56B yn Neddf 2000 sy'n gosod gofyniad ar bwyllgorau safonau ym mhob awdurdod perthnasol i wneud adroddiad blynyddol i'r awdurdod dan sylw. Yn achos prif gyngor, mae'r gofyniad i adrodd i'r awdurdod yn y cyd-destun hwn yn cynnwys unrhyw gynghorau cymuned yn ei ardal.
Fel gofynion sylfaenol, rhaid i'r adroddiad wneud yr hyn a ganlyn:
* disgrifio sut y mae'r pwyllgor wedi cyflawni ei swyddogaethau yn ystod y flwyddyn ariannol flaenorol
* cadarnhau bod protocol lleol ar waith ar gyfer datrys cwynion, a darparu asesiad o'i effaith. Os na fabwysiadwyd protocol lleol, rhaid i'r pwyllgor safonau ystyried a fyddai mabwysiadu protocol o'r fath yn cynorthwyo ei swyddogaethau mewn perthynas â hyrwyddo safonau uchel o ymddygiad moesegol
* cynnwys dadansoddiad o gŵynion. Rhaid i'r dadansoddiad hwn gynnwys gwybodaeth am nifer y cynghorwyr sydd wedi bod yn destun cwyn a gadarnhawyd, ac a oeddent wedi mynychu sesiwn hyfforddi ar y Cod Ymddygiad ai peidio, cyn neu ar ôl i'r gŵyn ddod i law
* cynnwys crynodeb o'r adroddiadau a'r argymhellion a wnaed neu a gyfeiriwyd at y pwyllgor gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru mewn perthynas ag ymchwilio i achosion honedig o dorri cod ymddygiad yr aelodau, ac unrhyw gamau dilynol a gymerwyd gan y pwyllgor
* cynnwys crynodeb o'r hysbysiadau a roddwyd i'r pwyllgor gan Banel Dyfarnu Cymru, sy'n ymwneud â phenderfyniadau'r Panel ar achosion posibl o dorri cod ymddygiad yr aelodau
* disgrifio'r cyngor y mae wedi'i ddarparu ar hyfforddiant i bob aelod a sut y gweithredwyd hynny; yn achos prif gyngor, nodi sut y mae wedi gweithio gyda'r cynghorau tref a chymuned yn ei ardal i hyrwyddo a chynnal safonau uchel o ymddygiad ymysg cynghorwyr tref a chymuned
* yn achos prif gyngor, cynnwys asesiad y pwyllgor o sut y mae arweinwyr grwpiau gwleidyddol wedi cydymffurfio â'r ddyletswydd newydd o dan adran 52A(1) o Ddeddf 2000 (a fewnosodwyd gan adran 62 o'r Ddeddf 2021) i hybu safonau ymddygiad uchel, gan gynnwys y cyngor y mae'r pwyllgor safonau wedi'i ddarparu a'r hyfforddiant y mae wedi'i awgrymu
Efallai y bydd y pwyllgor yn dymuno adrodd ar nifer yr achosion a ystyrir o dan brosesau datrys yn lleol hefyd. Byddai hyn yn helpu i gasglu data ar sail "Cymru gyfan", ynghylch materion nad ydynt yn cyrraedd Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru.
Mae'r ffyrdd yr eir ati i reoli a monitro rhoddion a lletygarwch yn faterion sensitif yn aml. Argymhellir bod y dull o ymdrin â hyn yn cael ei adolygu a'i gytuno o
fewn prif gynghorau unigol a bod yr adolygiad rheolaidd o'r trothwyon ar gyfer datgan rhoddion, lletygarwch, budd materol neu fantais, yn cael ei gynnwys yn adroddiad blynyddol y pwyllgor safonau. Bydd hyn yn cynorthwyo o ran tryloywder y trefniadau.
Diben y gofyniad i wneud adroddiad blynyddol yw sicrhau bod aelodau awdurdodau perthnasol yng Nghymru yn adrodd ar safonau ymddygiad, ac yn eu hystyried, mewn modd rheolaidd a chyson. Hybu perchenogaeth yn lleol ac annog aelodau i gymryd cyfrifoldeb ar y cyd am sicrhau safonau ymddygiad uchel yn eu hawdurdod yw'r bwriad. I'r perwyl hwn, mae adran 56B yn gosod rhwymedigaeth ar awdurdod perthnasol i ystyried yr adroddiad ac unrhyw argymhellion a wnaed gan ei bwyllgor safonau o fewn tri mis i'w dderbyn. Ceir cofnod cyhoeddus o ystyriaeth yr awdurdod o adroddiad yng nghofnodion cyhoeddedig y cyfarfod.
Dylai'r pwyllgor safonau ystyried a oes gwelliannau y gellir eu gwneud i gryfhau safonau ymddygiad aelodau. Gall hyn gynnwys argymhellion i'r cyngor llawn a chynghorau tref a chymuned yn ei ardal am faterion megis mandadu hyfforddiant ynghylch cydraddoldebau a'r cod ymddygiad enghreifftiol.
Byddai'n arfer da i bwyllgorau safonau rannu eu Hadroddiadau Blynyddol ag Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru a chynghorau tref a chymuned.
Rhan 3: cyfranogiad y cyhoedd; strategaethau a deisebau
Canllawiau Statudol ar Strategaethau Cyfranogiad y Cyhoedd
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a wneir o dan adran 44 o Ddeddf Llywodraeth
Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Deddf 2021). Rhaid i brif gyngor (cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru) roi sylw iddynt.
Diben y Canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn yw helpu cynghorau i baratoi a chynnal eu strategaethau cyfranogiad y cyhoedd, gyda'r nod o gefnogi ac annog proses benderfynu sy'n deall ac yn adlewyrchu amrywiaeth y cymunedau yn ardal y cyngor ac sy'n cael ei llywio gan yr amrywiaeth honno.
Y bwriad polisi
Mae cyfranogiad y cyhoedd yn hanfodol i sicrhau bod anghenion a dyheadau cymunedau wrth wraidd y broses o wneud penderfyniadau yn lleol. Rhaid i gynghorau ddangos eu bod yn cydnabod ac yn gwerthfawrogi cyfraniad pobl leol o ran nodi, siapio a gwerthuso'r gwasanaethau y maent hwy a'u teuluoedd yn dibynnu arnynt fel rhan o'u prosesau gwneud penderfyniadau democrataidd. Mae hyn yn ganolog i ethos Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 (Deddf 2015), a nod adrannau 39 i 41 o Ddeddf 2021 yw gweithio mewn cytgord â'r broses o gyflawni nodau llesiant cynghorau ac ategu'r pum ffordd o weithio a nodir yn Neddf 2015.
Mae hyn oherwydd bod 'y ddyletswydd i annog cyfranogiad' yn Neddf 2021 yn ymwneud yn benodol â phrosesau democrataidd y cyngor, gan gydnabod dimensiwn democrataidd cynghorau sy'n benodol ac yn hanfodol i'w cyfansoddiad. Mae'r pwyslais ar gynnal cyfranogiad, ymddiriedaeth a diddordeb y cyhoedd mewn democratiaeth yn ystod y blynyddoedd rhwng etholiadau. At hynny, os gellir meithrin a chefnogi'r ymddiriedaeth a'r diddordeb, ac adeiladu arnynt, yn y blynyddoedd rhwng yr etholiadau, ceir cyfle i adeiladu ymhellach ar hyn ac annog mwy o bleidleiswyr i gofrestru ac i bleidleisio adeg etholiad.
Nod strategaeth cyfranogiad y cyhoedd felly yw nodi'r trefniadau y mae'r cyngor yn bwriadu eu rhoi ar waith i ymwreiddio diwylliant o bartneriaeth gyda'r
cyhoedd, a gweithredu ar y diwylliant hwnnw. Er mwyn adeiladu ar y diwylliant hwn o bartneriaeth a sicrhau bod gan y cyhoedd ffydd yn ymrwymiad y cyngor i annog pobl i fynegi barn, ac i weithredu ar sail y farn honno, rhaid datblygu'r strategaeth cyfranogiad gyda'r holl amrywiaeth o gymunedau yn ardal y cyngor.
Nid yw Deddf 2021 yn rhoi diffiniad o gyfranogiad. Fodd bynnag, at ddibenion y canllawiau hyn ac er mwyn llunio strategaeth cyfranogiad y cyhoedd, dylid dehongli 'cyfranogiad' fel term hollgynhwysol sy'n berthnasol i weithgareddau neu ddulliau sy'n hysbysu'r cyhoedd, yn eu cynnwys neu'n ymgynghori â hwy yn ogystal â gweithgareddau neu ddulliau sy'n galw am gyd-ddatblygu neu gydgynhyrchu rhwng y cyngor a'r cyhoedd. Dylid hefyd ei ddehongli fel cyfranogiad pawb, beth bynnag fo'u hoedran, eu nodweddion gwarchodedig neu eu nodweddion neu gefndir economaidd-gymdeithasol. Dylai strategaeth cyfranogiad y cyhoedd y cyngor fod yn glir ynglŷn â sut y bydd yn galluogi pawb i gyfranogi gan gynnwys drwy gyfeirio at y model cymdeithasol o anabledd.
Gofynion Deddf 2021
Mae Deddf 2021 yn gosod dyletswydd ar brif gynghorau (cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru) i annog pobl leol i gymryd rhan yn y broses o wneud penderfyniadau. Mae hyn yn cynnwys pan fydd cynghorau'n gwneud penderfyniadau mewn partneriaeth â phrif gyngor arall neu ar y cyd ag unigolyn neu gorff arall fel bwrdd iechyd lleol. Nodir hyn yn adran 39 o Ddeddf 2021 a'r diben penodol yw annog cyfranogiad y cyhoedd ym mhrosesau democrataidd y cyngor er mwyn pontio â chyfleoedd i'r cyhoedd ymgysylltu'n uniongyrchol â chynghorwyr.
Mae adran 40 o'r Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i brif gyngor lunio a chyhoeddi strategaeth cyfranogiad y cyhoedd sy'n nodi sut y bydd yn annog pobl leol i gymryd rhan yn y broses o wneud penderfyniadau. Rhaid i'r strategaethau hyn gynnwys y canlynol (adran 40(2)):
* dulliau o hybu ymwybyddiaeth ymhlith pobl leol o swyddogaethau'r prif gyngor
* dulliau o hybu ymwybyddiaeth ymhlith pobl leol o'r modd y deuir yn aelod o'r prif gyngor, a'r hyn y mae aelodaeth yn ei olygu
* dulliau o'i gwneud yn fwy hwylus i bobl leol gael gwybodaeth am benderfyniadau a wnaed, neu sydd i'w gwneud, gan y prif gyngor
* dulliau o hybu a hwyluso prosesau y gall pobl leol eu defnyddio i gyflwyno sylwadau i'r prif gyngor am benderfyniad cyn, ac ar ôl, iddo gael ei wneud
* y trefniadau a wnaed, neu sydd i'w gwneud, at ddiben y ddyletswydd ar y cyngor yn adran 62 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (dwyn safbwyntiau'r cyhoedd i sylw pwyllgorau trosolwg a chraffu)
* dulliau o hybu ymwybyddiaeth ymhlith aelodau o'r prif gyngor o fanteision defnyddio'r cyfryngau cymdeithasol i gyfathrebu â phobl leol
Caiff y strategaeth hefyd ymdrin â'r modd y mae prif gyngor yn bwriadu cydymffurfio â dyletswydd a osodir gan unrhyw ddeddfiad. Mae hyn yn galluogi'r cyngor i nodi mewn un man sut y bydd yn mynd i'r afael ag amrywiaeth o ddyletswyddau i gael gwared ar unrhyw ddyblygu ac i'w gwneud yn haws i'r cyhoedd ddeall y gwahanol ffyrdd y mae'r cyngor yn eu defnyddio i annog cyfranogiad ar draws ei amrywiol weithgareddau.
Wrth ddatblygu strategaeth cyfranogiad y cyhoedd, rhaid i gynghorau ymgynghori â phobl sy'n byw, yn gweithio neu'n astudio yn ardal y cyngor ac unrhyw un arall sy'n briodol ym marn y cyngor. Mae adran 41 o Ddeddf 2021 yn ei gwneud yn ofynnol i strategaeth gyntaf cyngor a wneir o dan yr adran hon gael ei chyhoeddi cyn gynted ag y bo'n rhesymol ymarferol ar ôl yr etholiadau llywodraeth leol ym mis Mai 2022.
Mae llawer o ffyrdd o gynnwys unigolion a grwpiau o unigolion mewn cymunedau, ac o ennyn eu diddordeb ac ymwneud â hwy, er enghraifft drwy gynnal ymgyngoriadau ffurfiol, grwpiau ffocws, cyfarfodydd cyhoeddus a rheithgorau dinasyddion. Nid oes un mecanwaith sy'n allweddol ar gyfer dull partneriaeth rhwng aelodau'r cyhoedd a'r cyngor sy'n eu gwasanaethu, a bydd rhaid i gynghorau ystyried pa ddulliau sy'n cyd-fynd orau â gwahanol agweddau ar y strategaeth a'r gwahanol gymunedau y mae angen iddynt ennyn eu diddordeb.
Rhaid i strategaeth cyfranogiad y cyhoedd wneud mwy na dibynnu ar geisiadau traddodiadol am adborth ar gynlluniau y penderfynwyd arnynt ymlaen llaw. Rhaid meithrin perthynas â chymunedau ar sail ymddiriedaeth, ymrwymiad i wrando ar lais pob un, a bod y lleisiau hynny yn cael eu clywed, ac addewid hefyd i weithio gyda'r gymuned i ymchwilio i faterion sy'n peri pryder a'u datrys, hybu llwyddiannau a'u cydnabod a wynebu heriau newydd gyda'i gilydd. Rhaid i'r strategaeth cyfranogiad y cyhoedd nodi sut y bydd hyn yn cael ei gyflawni.
Mae adran 41 wedyn yn galluogi'r cyngor i benderfynu pa mor aml y cynhelir adolygiadau dilynol o'i strategaeth ond rhaid iddo ymgynghori â phobl sy'n byw, yn gweithio neu'n astudio yn ardal y cyngor ac unrhyw un arall sy'n briodol ym marn y cyngor, wrth gynnal adolygiad. Rhaid cyhoeddi'r fersiwn ddiwygiedig neu newydd o'r strategaeth cyn gynted â phosibl ar ôl yr adolygiad.
Llunio'r strategaeth
Wrth lunio'r strategaeth, dylai'r cyngor fod yn glir ynglŷn â'r rheini y mae'n rhaid iddo ymgynghori â hwy o dan adran 41 o Ddeddf 2021 ynghylch ei diben. Y diben yw nodi sut y bydd y cyngor yn cyflawni'r gofynion a nodir yn adran 39 o'r Ddeddf.
Ni ellir bodloni pob un o'r gofynion drwy ymgynghori ffurfiol yn unig, er y gall hynny fod yn un o'r llwybrau ar gyfer cymryd rhan. Bydd angen pennu nifer o fesurau i ddangos bod y gofynion yn cael eu bodloni. Er enghraifft, gallai'r ffordd o ddangos bod y cyngor yn bodloni'r gofyniad sy'n ymwneud â dulliau o hybu a hwyluso prosesau sy'n galluogi pobl leol i gyflwyno sylwadau i'r cyngor am benderfyniad, cyn ac ar ôl iddo gael ei wneud, gynnwys prosesau ymgynghori ffurfiol. Ond gallai hefyd gynnwys sut y mae cyflwyno sylwadau i'ch aelod ward, sut y mae cyflwyno cwestiynau i arweinydd y cyngor, sut y mae cyflwyno tystiolaeth i bwyllgorau craffu, sut y mae dod yn aelod o banel dinasyddion neu fforwm cydgynhyrchu, cyhoeddi blaengynlluniau gwaith ac agendâu'r cyngor, y cabinet a'r pwyllgorau mewn modd systematig, ac ati.
Wrth fodloni'r gofyniad sy'n ymwneud â hybu ymwybyddiaeth ymhlith pobl leol
o'r modd y deuir yn aelod o'r prif gyngor, a'r hyn y mae aelodaeth yn ei olygu, gellid cynnwys cynghorau ieuenctid a chabinetau ieuenctid, allgymorth mewn cymunedau lleol a chyfleoedd i gysgodi aelodau etholedig, hyrwyddo sut y mae mynychu cyfarfodydd y cyngor, podlediadau a gweddarllediadau am waith aelodau etholedig ac ati.
Dylai'r broses o ddatblygu'r strategaeth fod yn seiliedig ar drafodaethau a chyfraniad y cyhoedd ynghylch ei diben a pha lwybrau cyfranogi fyddai'n eu galluogi orau ac yn eu cefnogi i gymryd rhan mewn penderfyniadau lleol. Rhaid i'r dull o ddatblygu'r strategaeth a'r llwybrau cyfranogi fynd y tu hwnt i hyn, gan ganolbwyntio ar weithio mewn partneriaeth â'r rheini yr effeithir arnynt gan y penderfyniadau a wneir a'r gwasanaethau a ddarperir gan y cyngor.
Ni ellir mynd ati'n effeithiol i sicrhau cyfranogiad y cyhoedd heb fuddsoddi. Mae'n hanfodol, fel rhan o unrhyw asesiad sylfaenol, fod lefel bresennol yr adnoddau a ddyrennir i ymgysylltu â'r cyhoedd yn cael ei nodi gydag esboniad o'r hyn y mae'r adnoddau hynny'n ei gyflawni.
Ni ddylid ystyried bod y gofyniad i ddatblygu strategaeth cyfranogiad y cyhoedd yn arwydd nad yw cynghorau eisoes yn ymgysylltu â'r cyhoedd. Bydd gan lawer o gynghorau nifer o fecanweithiau ar waith yn barod sy'n ceisio helpu'r cyngor i ddeall barn y cyhoedd y mae'n eu gwasanaethu. Dylai cynghorau ddefnyddio'r strategaeth i adeiladu ar y cryfderau sydd ganddo'n barod yn y maes hwn, yn ogystal â datblygu ffyrdd newydd o weithio o fewn dull partneriaeth ehangach i ddangos ei ymrwymiad i gyfranogiad y cyhoedd.
Dylai cynghorau hefyd roi sylw i'w dyletswyddau statudol mewn perthynas â chydraddoldeb, y Gymraeg a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 wrth baratoi eu strategaeth. Dylai cynghorau hefyd fod yn ymwybodol bod strategaeth lawn ar gyfer cyfranogiad y cyhoedd yn hanfodol i ddangos eu bod yn cyflawni eu dyletswyddau o dan adran 89 o Ddeddf 2021 i adolygu eu perfformiad a'u trefniadau llywodraethu yn barhaus, a'u dyletswyddau o dan adran 90 i ymgynghori â phobl leol ynghylch perfformiad.
Asesiad sylfaenol
Rhan bwysig o unrhyw strategaeth yw bod yn glir ynghylch y man cychwyn. Yn achos strategaeth cyfranogiad y cyhoedd, mae angen deall yr hyn sydd eisoes ar waith, beth sy'n gweithio'n dda a ble mae'r bylchau. Mae'n hanfodol cael dealltwriaeth o ddemograffeg ardal yr awdurdod lleol. Dylai awdurdod lleol gynnal asesiad sylfaenol fel rhan o'i waith paratoi ar gyfer datblygu strategaeth cyfranogiad y cyhoedd.
Y prif faterion y dylid eu hystyried fel rhan o'r asesiad hwn yw proffil demograffig yr awdurdod lleol, lefel a natur bresennol ymgysylltu â'r gymuned a'r dull presennol o ran cyfranogiad y cyhoedd. Er nad yw'r cwestiynau canlynol yn cynnwys popeth, gallent fod yn ddefnyddiol wrth sefydlu'r asesiad sylfaenol:
* beth yw proffil demograffig yr awdurdod lleol?
* pa rwydweithiau cymunedol sydd eisoes yn bodoli ac o dan ba amgylchiadau y mae'r awdurdod lleol yn ymgysylltu â nhw?
* pa arweinwyr cymunedol a hyrwyddwyr materion lleol y mae'r awdurdod lleol wedi nodi, datblygu a chynnal perthynas â nhw?
* pa fecanweithiau sydd ar gael ar hyn o bryd i aelodau'r gymuned gyflwyno syniadau i'r cyngor i'w hystyried? Sut caiff hyn ei gyfleu i'r cyhoedd?
* sut y mae'r awdurdod lleol yn gweithredu ar gwynion a dderbynnir a sut y mae'r cyhoedd yn gwybod a wnaed newidiadau i wasanaethau / prosesau o ganlyniad? Mae'r wybodaeth a gyhoeddir gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru ynghylch lefelau cwynion ar gyfer cynghorau yn ffynhonnell gyfoethog o wybodaeth
* pa adnoddau sydd wedi'u neilltuo ar gyfer cynnwys y gymuned / ymgysylltu â'r gymuned? Beth sydd wedi newid o ganlyniad?
* sut y mae'r cyhoedd yn cyfrannu at graffu ar waith y cynghorau?
Bydd yr asesiad sylfaenol yn helpu'r awdurdod lleol i ganolbwyntio ar ei gryfderau wrth ddatblygu strategaeth gyfannol sy'n canolbwyntio ar y cyhoedd.
Cyn drafftio strategaeth, dylai'r cyngor ystyried y gofyniad sydd arno drwy
adrannau 39, 40 a 41 o Ddeddf 2021 ochr yn ochr â'r asesiad sylfaenol. Bydd hyn yn gyfle i nodi materion allweddol a fydd yn bwysig wrth ddatblygu'r strategaeth, yr amserlenni ar gyfer gweithredu a'r potensial ar gyfer buddsoddi i gefnogi'r gwaith o ddatblygu'r strategaeth a'i rhoi ar waith.
Cynllunio cyfranogiad effeithiol gan y cyhoedd
Gan adeiladu ar arferion da a gweithio gyda'r cyhoedd, gall cynghorau symud oddi wrth ddulliau traddodiadol a chynllunio cyfranogiad mwy cydweithredol, pwrpasol a llawn dychymyg.Dylai strategaethau egluro'r dull gweithredu a'r egwyddorion arweiniol y mae'r cyngor wedi'u mabwysiadu. Mae nifer o ddulliau y gallai cyngor eu dilyn wrth ddatblygu ei strategaeth, a bwriad y canlynol yw nodi dull lefel uchel o weithredu'r camau allweddol:
Cynllunio
* nodi'n glir beth yw pwrpas y strategaeth a'r canlyniadau a fwriedir
* nodi ac amlinellu'r broses ddatblygu, fel ymgysylltu â'r cyhoedd a rhanddeiliaid, a sut y bydd hyn yn gynhwysol ac yn eang
* cynnwys ystod eang o staff ar draws y cyngor er mwyn cael dealltwriaeth o'r dulliau presennol ar gyfer rhyngweithio â'r cyhoedd, deall arferion da a chynhyrchu syniadau
* sicrhau ei bod yn cael ei llunio mewn modd sy'n bodloni'r gofynion statudol sy'n ymwneud â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, cydraddoldeb a'r Gymraeg ac yn ystyried y model cymdeithasol o anabledd a chyfrifoldebau mewn perthynas â hawliau plant
* nodi sut y sicrheir bod gweithrediaeth y cyngor a'r cyngor ei hun yn darparu arweinyddiaeth ar gyfer datblygu a gweithredu'r strategaeth
* nodi sut y bydd cynghorwyr ward yn ymwneud â'r broses hyrwyddo ac yn arwain y broses ddatblygu yn eu cymunedau
Datblygu
* mapio llwybrau cyfranogi presennol, cryfderau a gwendidau presennol, nodi bylchau
* nodi cyfleoedd lle y gallai technoleg ddigidol ychwanegu gwerth neu ddarparu cyfleoedd newydd
* defnyddio'r broses ddatblygu i annog cyfranogiad, harneisio cyfranogiad democrataidd, yn y cyngor a gyda'r cyhoedd, a'i wneud yn rhan o'r broses o wneud penderfyniadau
* profi cynigion mewn cymunedau
* meincnodi cynigion gyda chynghorau eraill
* nodi'r adnoddau y bydd eu hangen i weithredu a gwerthuso'r strategaeth
Gwerthuso ac adolygu
* datblygu a defnyddio mesurau gwerthuso
* pennu amserlenni ar gyfer gwerthuso ac adolygu
Ni ddylid trin hyn fel proses ddilyniannol. Dylid nodi bod yr uchod yn dasgau rhyng-gysylltiedig, iteraidd, yn hytrach nag yn dempled cam-wrth-gam.
Hybu ymwybyddiaeth
Mae cyfranogiad effeithiol gan y cyhoedd yn dibynnu ar sicrhau bod amrywiaeth o wybodaeth ar gael i'r cyhoedd sy'n cynnwys gwybodaeth am y canlynol:
* rôl y cyngor
* sut y mae'r cyngor wedi'i strwythuro
* pwy sy'n eu cynrychioli ar y cyngor a sut y maent wedi cyfrannu
* sut y gwneir penderfyniadau
* sut y craffir ar benderfyniadau
* cysylltiadau allweddol yn y cyngor ar gyfer materion cyffredinol a phenodol
* cynlluniau tymor byr, canolig a hir
* elfennau ariannol y cyngor
* gwybodaeth am gwynion ynghylch gwasanaethau neu weithgareddau'r cyngor a thueddiadau o ran cwynion, yn ogystal â chamau gweithredu / newidiadau a wnaed o ganlyniad
* pwyntiau cyswllt allweddol
Nid yw'r uchod yn rhestr gynhwysfawr: mae llawer o enghreifftiau eraill o wybodaeth a ddylai fod ar gael yn rhwydd i'r cyhoedd. Fodd bynnag, mae'n bwysig bod y cyhoedd yn helpu i ddiffinio'r hyn sy'n bwysig iddynt yn hytrach na chael dull sy'n dibynnu'n llwyr ar y cyngor yn penderfynu beth sy'n bwysig i bobl.
Dylid cynnwys llawer o'r wybodaeth uchod yng nghyfansoddiad y cyngor ac yn yr arweiniad i'r cyfansoddiad y mae'n ofynnol iddo ei baratoi, ei gyhoeddi a'i ddiweddaru yn unol ag adran 37 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000. Mae canllawiau ar wahân wedi'u cyhoeddi ar y cyfansoddiad a'r arweiniad iddo.
Dylai strategaeth cyfranogiad y cyhoedd y cyngor nodi sut y bydd yn gwella'r ffordd y mae'n codi ymwybyddiaeth, er enghraifft drwy wneud yr hyn a ganlyn:
* gwella adrannau perthnasol gwefan y cyngor
* sicrhau bod blaengynllun y cyngor yn cefnogi ymgysylltu â'r cyhoedd drwy fod yn hygyrch, yn amserol ac yn hawdd ei ddefnyddio
* sicrhau bod gwybodaeth ar gael i ddarpar gynghorwyr a'i bod yn addas i'r diben
* cyfathrebu drwy gyhoeddiadau'r cyngor, cyfryngau lleol a chyfryngau cymdeithasol a chymryd camau i ddefnyddio ieithoedd fel Iaith Arwyddion Prydain a Braille
* gwybodaeth a chymorth i ysgolion
* sut y mae unigolion yn gallu cyflwyno sylwadau cadarnhaol i'r cyngor, a'r trefniadau ar gyfer gwneud cwynion ynghylch gwasanaethau neu weithgareddau, gan gynnwys rôl Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru
* staff o bob rhan o'r cyngor yn cymryd rhan yn y gwaith o'i chynllunio, ei datblygu a'i hadolygu er mwyn gallu harneisio'r holl ryngweithio â'r cyhoedd
* hyfforddi a datblygu staff ar ddefnyddio arferion da, eu hannog i weld y strategaeth cyfranogiad fel dogfen fyw gyda chyfle parhaus i wella
* sut y bydd yn mesur cynnydd o ran cyfranogiad y cyhoedd
* darparu gwybodaeth i unigolion sydd â diddordeb mewn sefyll i fod yn gynghorydd
Adolygu, diwygio a disodli'r strategaeth
Mae annog a gweithredu mesurau i annog cyfranogiad gan y cyhoedd yn agwedd heriol ar fusnes y cyngor. Wrth i lefelau cyfranogiad gynyddu, disgwylir y bydd y dull partneriaeth newydd rhwng y cyngor ac unigolion a chymunedau yn cyflwyno mwy o ffyrdd o weithio gyda'i gilydd a allai olygu bod angen diwygio'r strategaeth, a dylai hynny gael ei ddatblygu ar y cyd â'r cyhoedd.
Rhaid i'r cyngor adolygu ei strategaeth cyfranogiad y cyhoedd cyn gynted ag y bo modd ar ôl pob etholiad cyffredin, ond caiff adolygu ei strategaeth ar unrhyw adeg arall. Wrth adolygu'r strategaeth, rhaid i'r cyngor ymgynghori â phobl leol a phobl eraill y mae'n credu bod ganddynt fuddiant yn y strategaeth. Yn dilyn adolygiad, caiff y cyngor ddiwygio ei strategaeth, neu roi strategaeth newydd yn ei lle.
Rhaid i'r cyngor gyhoeddi'r strategaeth ddiwygiedig neu'r strategaeth newydd cyn gynted â phosibl gan nodi'r newidiadau a'r rhesymeg dros y newidiadau hynny.
Fodd bynnag, ni ddylid ystyried y strategaeth cyfranogiad y cyhoedd yn 'ddogfen' statig sydd ond yn cael ei hadolygu a'i diwygio yn unol ag amserlen a bennwyd ymlaen llaw. Dylid edrych arni fel cyfle i ddysgu a datblygu'n barhaus a dylai proses fod yn ei lle i sicrhau bod dysgu ac arferion da yn gallu cael eu cofnodi a'u harneisio rhwng adolygiadau 'ffurfiol'.
Materion i'w hystyried
Dod â llwybrau sydd eisoes yn bodoli ar gyfer cyfranogiad at ei gilydd o dan adain y strategaeth
Mae gan brif gynghorau nifer o ffyrdd o alluogi pobl a chymunedau i gymryd rhan yn y gwaith o ddatblygu polisïau a chyflenwi gwasanaethau a'r ffordd y mae hyn yn llywio prosesau democrataidd y cyngor. Fodd bynnag, gall y strategaeth cyfranogiad ychwanegu gwerth at lwybrau presennol drwy eu nodi'n glir, cyfeirio atynt a'u cydnabod fel llwybrau amlddefnydd posibl a allai gyfoethogi rhannau o waith y cyngor nad oeddent efallai wedi'u cynllunio i ryngweithio neu gysylltu â hwy o'r blaen.
Dyma enghreifftiau o lwybrau cyfranogi presennol:
* Rhyngweithiadau a gynhyrchwyd drwy ddefnyddio'r arweiniad i'r cyfansoddiad a gyhoeddwyd o dan adran 37 Deddf Llywodraeth Leol 2000, fel y'i diwygiwyd gan adran 45 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021.
* Trefniadau i gefnogi'r broses o ddirprwyo swyddogaethau i gynghorwyr ward unigol o dan adran 56 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011.
* Sut y mae cyhoeddi dyddiadau cyfarfodydd y cyngor, pwyllgorau a chyfarfodydd craffu yn y dyfodol a'u blaenraglenni gwaith yn hybu gwybodaeth y cyhoedd am fusnes y cyngor ac felly'n eu galluogi i ymgysylltu ag ef a chymryd rhan ynddo.
* Sut y gall polisïau sy'n ymwneud â chyfethol aelodau i bwyllgorau cyngor gefnogi a gwella amrywiaeth persbectifau.
* Sut y mae'r trefniadau ar gyfer cyflawni'r ddyletswydd statudol yn adran 62 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 i ystyried barn y cyhoedd yn cefnogi ac yn gweithio mewn cytgord â'r ddyletswydd yn adran 39 o Ddeddf 2021.
* Sut y gall trefniadau i'r cyhoedd wneud cwynion a chyflwyno canmoliaeth i'r cyngor fod yn rhyngweithiol a chynnwys adborth ar newidiadau neu gamau gweithredu sy'n deillio o hynny (dylai hyn fod yn rhan o swyddogaeth y
Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio i adolygu ac asesu pa mor effeithiol yw gallu'r cyngor i ymdrin â chwynion yn effeithiol).
* Sut y bydd llwybrau presennol o ran cyfranogiad statudol yn cael eu hintegreiddio o fewn y strategaeth, fel y rhai sy'n ymwneud â chydraddoldebau, cenedlaethau'r dyfodol, a chynllunio.
* Sut y mae polisïau'r cyngor ar ddarlledu cyfarfodydd y cyngor, gan gynnwys archifo, fel sy'n ofynnol gan adran 46 o Ddeddf 2021 yn hybu ymwybyddiaeth y cyhoedd ac felly eu gallu i ymgysylltu â phenderfyniadau'r cyngor.
* Sicrhau bod gwaith a chyfranogiad aelodau etholedig yn eu wardiau yn cael ei gydnabod a'i ymgorffori yn y strategaeth cyfranogiad.
* Cysylltu'r ffaith fod aelodau wedi'u galluogi i greu adroddiadau blynyddol o dan adran 5 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 fel ffordd o hybu ymwybyddiaeth o swyddogaethau'r cyngor a rôl aelodau etholedig.
* Cynllun deisebau'r Cyngor a deisebau a gyflwynwyd oddi tano fel sy'n ofynnol o dan adran 42 o Ddeddf 2021.
* Dyletswydd y cyngor o dan adran 90 o Ddeddf 2021 i ymgynghori â phobl leol ar berfformiad.
* Rhaglenni ymgysylltu ag ysgolion, a gwaith i sicrhau bod pobl ifanc yn cael eu cofrestru a'u gwneud yn ymwybodol o'u hawliau pleidleisio.
* Cynghorau ieuenctid a chabinetau ieuenctid.
* Grwpiau ffocws a phaneli dinasyddion.
Un o swyddogaethau'r strategaeth cyfranogiad yw nodi'n gydlynol sut y mae'r llwybrau hyn yn cyfrannu at y broses o wneud penderfyniadau ac yn galluogi'r cyhoedd i gymryd rhan ynddi. Dylai nodi'r gwerth ychwanegol o ymdrin â chyfranogiad mewn ffordd gyfannol yn hytrach na ffordd dameidiog. Mae mapio llwybrau presennol hefyd yn bwysig er mwyn canfod bylchau a chysylltiadau posibl a allai gryfhau'r rhwydweithiau cyfranogi.
Gwneud y defnydd gorau o dechnoleg ddigidol
Mae technoleg wedi datblygu'n sylweddol yn ystod y degawd diwethaf ac mae llawer o adnoddau sydd, o'u defnyddio'n briodol, yn gallu helpu i ddod â
democratiaeth yn nes at y cyhoedd. Mae'n cynnig ffyrdd newydd o ymgysylltu, sy'n gallu delio â chyfyngiadau blaenorol, yn hytrach na dim ond ail-greu cyfranogiad all-lein traddodiadol ar-lein. Mae'r defnydd o wasanaethau a chyfathrebu digidol ledled Cymru yn amrywio. Fodd bynnag, mae datblygu a chynnal y strategaeth cyfranogiad yn rhoi cyfle i gynghorau gydweithio a rhannu profiadau a dysgu am yr hyn sy'n gweithio. Rhaid i strategaeth cyfranogiad nodi'r ffyrdd y gall y cyngor a'r cyhoedd ddefnyddio technoleg ddigidol er mwyn manteisio i'r eithaf ar gyfleoedd i gyfranogi'n effeithiol.
Yn sgil y pandemig COVID-19 mae mwy o ymwybyddiaeth a defnydd o dechnolegau digidol. Fodd bynnag, mae'r rhain yn dechnolegau sy'n cyflwyno heriau o ran hyfforddiant ac ymwybyddiaeth ac mae angen amrywiaeth eang o sgiliau cyn y gellir cymryd rhan yn iawn drwy ddulliau digidol. Dylai cynghorau ystyried manteision cost buddsoddi mewn technoleg ddigidol i hyrwyddo ymgysylltu, gan gynnwys buddsoddi mewn hyfforddiant staff a'r arbenigedd sy'n ofynnol i wneud defnydd effeithiol o'r cyfleoedd y mae technoleg ddigidol yn eu cynnig. Mae'n debygol o gymryd gyfnod o'r tymor canolig i'r tymor hwy i wireddu'r manteision.
Rhaid i strategaethau cyfranogiad gynnwys ffyrdd o hybu ymwybyddiaeth ymysg aelodau'r prif gyngor o fanteision defnyddio cyfryngau cymdeithasol i gyfathrebu â phobl leol. Dylid cydlynu hyn gyda gwaith y Pwyllgorau Gwasanaethau Democrataidd a'i waith o lunio strategaeth datblygu aelodau. Gellir defnyddio adolygiadau hyfforddi blynyddol gydag aelodau unigol i nodi anghenion hyfforddi unigol ond dylai'r strategaeth cyfranogiad nodi sut y bydd aelodau'n rhan o ymgyrchoedd y gallai'r cyngor eu cynnal neu eu cefnogi a sut y gellir harneisio cyd-ymdrechion aelodau ar y cyfryngau cymdeithasol i hyrwyddo a galluogi cyfranogiad y cyhoedd. Mae canllawiau ar wahân wedi'u cyhoeddi ar gefnogi, hyfforddi a datblygu aelodau a dylai cynghorau gofio eu dyletswyddau i sicrhau bod llesiant eu haelodau'n cael ei ddiogelu ac, yn benodol, i sicrhau bod aelodau hefyd yn cael hyfforddiant a gwybodaeth o ansawdd uchel i ddelio â'r heriau y gall cyfryngau cymdeithasol eu hachosi o ran bygythiadau a niwed i lesiant personol.
Mae technoleg ddigidol yn fantais yn ogystal ag yn rhwystr i amrywiaeth
cyfranogiad a dylai cynghorau fod yn ymwybodol o hyn wrth ystyried eu hagwedd at gyfranogiad digidol. Mae modd i nifer fawr o bobl gymryd rhan mewn sianeli ar-lein ac mae hyn yn caniatáu i bobl sydd ag ymrwymiadau gwaith, gofalu neu ymrwymiadau eraill gymryd eu hamser i wneud eu cyfraniad ar adeg sy'n gyfleus iddyn nhw. Fodd bynnag, mae ganddo'r potensial hefyd i eithrio rhai cymunedau a phobl sydd â nodweddion gwarchodedig rhag gallu cymryd rhan mewn ffordd sy'n addas neu'n gyfforddus iddynt, ac felly dylai cymysgedd o lwybrau cyfranogi fod ar gael bob amser.
Y rheswm am hyn yw, er bod cyfathrebu digidol yn cynnig manteision a chyfleoedd sylweddol i hwyluso cyfranogiad, gall y ffordd y mae'n cael ei roi ar waith eithrio unigolion. Mae llawer o resymau dros hyn, gan gynnwys cyflyrau iechyd corfforol a meddyliol, hygyrchedd technoleg, diffyg sgiliau digidol a ffactorau economaidd-gymdeithasol. Felly, rhaid i strategaethau cyfranogi nodi sut y bydd y cyngor yn mynd i'r afael â'r risgiau hyn a risgiau eraill, ac yn sicrhau cynwysoldeb.
Mae datblygiadau digidol yn debygol o fod yn thema gyson mewn cymdeithas a bydd yn bwysig i gynghorau alluogi staff i ymchwilio i ffyrdd newydd o weithio mewn modd sy'n golygu eu bod teimlo'u bod yn cael eu cefnogi i roi cynnig ar ffyrdd newydd o ymgysylltu. Bydd hyn yn ei gwneud yn ofynnol i fesurau diogelu priodol gael eu rhoi ar waith a dylai'r strategaeth nodi sut y bydd unrhyw waith ymchwilio'n digwydd, sut y bydd y cyhoedd yn cael eu cynnwys a sut y bydd yn mynd ati i ganfod a gweithredu mesurau diogelu.
Sicrhau Cydraddoldeb ac Amrywiaeth
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynyddu amrywiaeth ar draws pob agwedd ar fywyd cyhoeddus. Mae hyn yn cynnwys mynd i'r afael â'r rhwystrau sy'n atal unigolion rhag cymryd rhan mewn democratiaeth leol a darpariaeth gwasanaethau lleol.
Mae cydraddoldeb ac amrywiaeth yn hanfodol i gyfranogiad effeithiol gan y cyhoedd. Rhaid i strategaeth cyfranogiad y cyhoedd nodi sut y bydd y cyngor yn
sicrhau'r amrywiaeth fwyaf bosibl o safbwyntiau gan y cyhoedd i lywio busnes y cyngor. O ganlyniad, bydd rhaid i gynghorau gyrraedd mwy na'r 'un hen wynebau', fel y byddai llawer yn eu galw.
Mae arweinyddiaeth a diwylliant o fewn cynghorau yn allweddol i ddull partneriaeth llwyddiannus o ran cyfranogi. Bydd y gwaith asesu sylfaenol y mae cynghorau'n ei wneud yn helpu i nodi llwybrau cyfathrebu ac ymgysylltu sydd eisoes yn bodoli. Bydd hefyd yn gyfle i nodi bylchau allweddol mewn cyfathrebu, ac i archwilio sut y gellir annog y grwpiau mwy anodd eu cyrraedd i gymryd rhan. Gall defnyddio grwpiau cynrychioliadol, arweinwyr cymunedol, cynghorwyr ward ac elusennau i gyd ddarparu gwybodaeth bwysig am rwydweithiau cymunedol. Dylid croesawu cyfraniad grwpiau o'r fath a dylai fod yn elfen allweddol o unrhyw strategaeth cyfranogiad y cyhoedd.
Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn darparu fframwaith cyfreithiol ar gyfer amddiffyn pobl â nodweddion gwarchodedig rhag gwahaniaethu uniongyrchol ac anuniongyrchol. Mae'r rhain yn cynnwys oed, rhyw, anabledd a chrefydd. Rhaid i gynghorau sicrhau bod eu strategaeth yn nodi sut y byddant yn hybu cyfle cyfartal drwy sefydlu a chynnal perthynas ag unigolion a grwpiau sydd â nodweddion gwarchodedig.
O ran anabledd, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i'r Model Cymdeithasol o Anabledd. Mae hwn yn ddull pwysig, sy'n mynd y tu hwnt i Ddeddf Cydraddoldeb 2010 ac yn ehangu'r ffocws ar anabledd drwy gydnabod nad eu cyflwr meddygol yw'r hyn sy'n gwneud rhywun yn anabl, ond mai agweddau a strwythurau cymdeithas sy'n creu rhwystrau. Mae hyn yn wahaniaeth allweddol a rhaid i chwalu rhwystrau cymdeithasol a rhwystrau o ran agwedd fod yn rhan o strategaeth cyfranogiad y cyhoedd.
Mae sawl ffordd y gall rhwystrau, nad ydynt yn fwriadol yn aml, ymddangos ym musnes arferol y cyngor. Un enghraifft fyddai lle mae terfynau amser ar gyfraniadau i'w gwneud mewn cyfarfodydd. Bydd y cyflyrau sydd gan rai pobl yn golygu na fyddant, o bosibl, mewn sefyllfa i fynegi eu barn o fewn yr amserlen honno ac, o ganlyniad, byddant yn teimlo'n rhwystredig ac yn teimlo nad ydynt yn cael eu clywed. Dyma enghraifft syml o rwystr sy'n cael ei osod gan y cyngor
ei hun o ran cymryd rhan. Bydd rhwystrau eraill y gellid ymchwilio iddynt ymhellach gyda'r bobl y mae hyn yn effeithio arnynt.
Cyfarfodydd Awdurdodau Lleol
Mae llawer o waith cyngor yn cael ei wneud drwy gyfarfodydd o'r cyngor llawn a thrwy bwyllgorau. Mae cynghorau'n wynebu nifer o heriau wrth benderfynu ar y trefniadau ar gyfer y cyfarfodydd hyn, gan gynnwys amseriad y cyfarfodydd, cyfleoedd i'r cyhoedd fynychu a chyfrannu, a chyfathrebu effaith y penderfyniadau a wnaed ar gymunedau ac unigolion. Er bod y rhan fwyaf o'r cyfarfodydd hyn yn agored i'r cyhoedd, cydnabyddir na fydd pawb yn gallu bod yn bresennol yn bersonol. Felly, mae'n bwysig bod gwybodaeth am yr eitemau i'w hystyried, y sylfaen dystiolaeth a fydd yn sail i drafodaethau a'r canlyniad ar gael yn rhwydd i'r cyhoedd. Dylai'r strategaeth cyfranogiad y cyhoedd fod yn glir ynghylch trefniadau cyfathrebu holl gyfarfodydd y cyngor. Cyhoeddwyd canllawiau ar wahân ar gyfarfodydd aml-leoliad.
Mae Deddf 2021 yn ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau ddarlledu cyfarfodydd y cyngor llawn yn fyw fel y maent yn digwydd. Bydd y datblygiad hwn yn caniatáu i'r cyhoedd ddilyn trafodion y cyngor llawn mewn amser real o ble bynnag y maent, clywed cyfraniad eu cynrychiolwyr lleol a deall y materion sy'n cael eu codi mewn perthynas ag eitemau ar yr agenda. Mae'n ofynnol hefyd i'r cyngor sicrhau bod y darllediad ar gael yn electronig am gyfnod rhesymol ar ôl y cyfarfod. Dylai hwn fod ar gael am o leiaf chwe mis ar ôl y cyfarfod. Ni ddylid ystyried hyn yn waharddiad ar gynghorau i ddarlledu cyfarfodydd eraill y cyngor. Dyma'r cam cyntaf yng nghyd-destun darlledu ac mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu estyn y gofyniad hwn i nifer o gyfarfodydd pwyllgorau eraill cynghorau yn y dyfodol. Fel rhan o'i strategaeth, dylai cynghorau edrych ar farn y cyhoedd ynghylch pa rai o bwyllgorau'r cyngor y dylid eu darlledu. Bydd hyn yn ei gwneud yn ofynnol i gynghorau sicrhau bod y cyhoedd yn deall natur a chwmpas pob un o'i bwyllgorau a'i is-bwyllgorau.
Dylanwadu ar benderfyniadau
Rhaid i brif gyngor nodi yn ei strategaeth sut y bydd yn cynorthwyo pobl i fynegi eu barn am benderfyniadau cyn ac ar ôl iddynt gael eu gwneud. Gallai hyn gynnwys, er enghraifft:
* nodi trefniadau ar gyfer cysylltu â chynghorydd lleol, aelod cabinet perthnasol neu uwch swyddog, i gyflwyno sylwadau'n uniongyrchol a sut yr ymatebir i'r sylwadau hynny
* nodi sut y gellir cyflwyno sylwadau mewn cyfarfodydd perthnasol
* cynnal cyfarfodydd lleol i drafod y materion gyda phobl leol
* cynnwys mecanweithiau i unigolion nodi materion i'w hystyried drwy graffu (er enghraifft, drwy drefniadau i gynorthwyo'r cyhoedd i awgrymu pynciau ar gyfer craffu neu gyfleoedd i gymryd rhan yn y broses graffu)
* cyfleoedd i leisio eu barn drwy wefan neu sianeli cyfryngau cymdeithasol y cyngor; dylai'r rhain gynnwys cyfleoedd i unigolion siarad â 'phobl go iawn' lle y bo hynny'n briodol yn hytrach na dibynnu ar ymatebion neu ryngweithio awtomataidd yn unig
Sicrhau effaith
Dylai effaith ddisgwyliedig cyfranogiad fod yn rhan annatod o'r gwaith cynllunio, cyflawni a monitro. Dylai cynghorau ystyried yr effaith o ran:
* gwahodd cyfranogiad yn ystod y camau meddwl cychwynnol
* darparu gwybodaeth sy'n caniatáu ystyriaeth wybodus
* rhoi digon o amser i ystyried ac ymateb
* rhoi ystyriaeth 'go iawn' i ganlyniadau cyfranogiad cyn gwneud penderfyniad
* dylai cynghorau nodi sut y bydd cyfranogiad yn dylanwadu ar benderfyniadau'r cyngor, sut y bydd y weithrediaeth a'r pwyllgorau perthnasol yn cymryd rhan a pha brosesau a fydd yn cael eu rhoi ar waith
Dylai tryloywder hefyd fod yn un o nodweddion allweddol y prosesau hyn, yn
ogystal â rhoi adborth i'r rhai sy'n cymryd rhan ynghylch effaith eu cyfraniad.Mae prosesau adborth yn rhan annatod o hyn, er mwyn i bobl allu deall bod eu barn wedi cael ei hystyried o ddifrif ac yn briodol, a'u bod yn gallu ymddiried yn hynny, hyd yn oed os nad yw'r canlyniad yn adlewyrchu'r hyn yr oeddent wedi gobeithio ei weld o bosibl, neu os nad yw'n adlewyrchu hynny'n llwyr.
Dylai'r strategaeth nodi felly sut y bydd y cylch adborth hwn yn gweithio'n ymarferol.
Cymeradwyo ac Adolygu
Dstrategaeth nodi'r trefniadau ar gyfer cymeradwyo ac adolygu o fewn y cyngor a beth fydd y cylch adolygu arfaethedig. Fel y nodwyd uchod, dylai hefyd nodi bod y strategaeth yn ddogfen fyw ac, i'r perwyl hwnnw, dylid hefyd nodi prosesau ar gyfer adolygu a gwella parhaus, yn ogystal â chyfnodau a phrosesau adolygu llawn 'ffurfiol'. Dylai'r strategaeth hefyd nodi sut y bydd yn cael ei gwerthuso a sut y bydd y cyngor yn ymgorffori'r hyn a ddysgwyd o'i hunanasesiadau ac asesiadau panel a gynhaliwyd o dan Ran 6 o Ddeddf 2021 mewn unrhyw strategaeth cyfranogiad newydd neu ddiwygiedig.
Canllawiau Statudol ar Ddeisebau
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a wneir o dan adran 44 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Deddf 2021).
Diben y Canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn yw helpu cynghorau i baratoi a chynnal cynlluniau
deisebau sydd â'r nod o alluogi cymunedau i archwilio cymorth ar gyfer materion penodol er mwyn rhoi sail i drafodaethau'r cyngor.
Gofynion y Ddeddf
Mae adran 42 o Ddeddf 2021 yn ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau wneud a chyhoeddi cynllun deisebau sy'n nodi sut y mae'r cyngor yn bwriadu ymdrin â deisebau, gan gynnwys deisebau electronig, ac ymateb iddynt.
Rhaid i'r cynllun deisebau nodi'r hyn a ganlyn, o leiaf:
* sut i gyflwyno deiseb i'r cyngor
* sut ac erbyn pryd y bydd y cyngor yn cydnabod ei fod wedi cael deiseb
* y camau y gall y cyngor eu cymryd mewn ymateb i ddeiseb y mae'n ei chael
* yr amgylchiadau (os oes rhai) pan allai'r cyngor beidio â chymryd unrhyw gamau pellach mewn ymateb i ddeiseb
* sut ac erbyn pryd y bydd y cyngor yn sicrhau bod ei ymateb i ddeiseb ar gael i'r person a gyflwynodd y ddeiseb ac i'r cyhoedd
Rhaid i brif gyngor adolygu ei gynllun deisebau o dro i dro, a diwygio'r cynllun os yw'r cyngor yn ystyried bod hynny'n briodol.
Os yw prif gyngor yn diwygio cynllun deisebau neu'n rhoi un newydd yn ei le, rhaid iddo gyhoeddi'r cynllun diwygiedig neu'r cynllun newydd.
Cynllunio cynllun deisebau
Ni ddylid ystyried cynllun deisebau fel yr unig ffordd o dderbyn barn y cyhoedd ar faterion. Dylai ei gynllun a'i derfynau fod o fewn cyd-destun strategaeth cyfranogiad y cyhoedd y cyngor, a dylai'r llwybrau cyfranogi eraill sydd ar gael i aelodau'r cyhoedd fwydo i mewn i'r cynllun. Felly, fel rhan o gyfres o lwybrau a ddefnyddir yn rhan o strategaeth cyfranogiad y cyhoedd ehangach y cyngor, gall fod yn arf pwerus i fesur cefnogaeth ar gyfer camau gweithredu penodol.
Gall systemau deisebau sydd wedi'u cynllunio'n dda, sydd â digon o adnoddau ac sy'n gweithio ar y cyd â llwybrau cyfranogi eraill arwain at amrywiaeth o fanteision i'r cyhoedd ac i gynghorau. Er enghraifft, mae deisebau'n galluogi cymunedau i dynnu sylw'n gyflym at y materion sydd fwyaf pwysig iddynt, gallant ychwanegu pwysau at sylwadau a wneir gan gynghorwyr ward ar eu rhan a darparu canolbwynt ar gyfer trafodaeth gymunedol. Yn eu tro, mae cynghorau'n cael cipolwg gwerthfawr ar bryderon eu cymunedau a gallant wedyn gefnogi cymunedau i fynd i'r afael â'r materion hyn.
Ni ddylid ystyried deisebau yn niwsans neu'n fygythiad. Dylid eu hystyried yn gyfle da i glywed barn y cyhoedd, boed hynny i gefnogi neu i wrthwynebu rhywbeth y gallai'r cyngor fod yn ystyried ei wneud neu'n bwriadu ei wneud.
Wrth gynllunio cynlluniau deisebau, dylai cynghorau feddwl am y broses o safbwynt deisebwyr, gan gynnwys deall beth mae "llwyddiant" yn ei olygu i ddeisebwyr ar wahanol gamau yn y broses, a sut y gellir gwneud y broses mor dryloyw a syml â phosibl.
Dylai cynghorau hefyd roi sylw i'w dyletswyddau statudol mewn perthynas â chydraddoldeb, y Gymraeg a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 wrth baratoi eu cynllun deisebau.
Dylid datblygu cynlluniau deisebau nid yn unig i sicrhau proses deg a chadarn ond hefyd i roi profiad buddiol a chadarnhaol i'r bobl hynny sy'n rhoi o'u hamser i gyflwyno a hyrwyddo deisebau.Mae hyn yn debygol o olygu ystyried y materion canlynol:
* esboniad clir o'r materion y bydd y cyngor yn derbyn deisebau yn eu cylch, gan gynnwys y meini prawf ar gyfer penderfynu derbyn neu wrthod deiseb
* sut a ble y rhoddir cyngor i ddeisebwyr i'w galluogi i ymgysylltu'n gynhyrchiol â'r broses, gan gynnwys y mesurau sydd ar waith ar gyfer pobl anabl ac unigolion â chyflyrau iechyd hirdymor a niwroamrywiaeth
* dealltwriaeth glir o'r gwahanol gamau yn y cynllun deisebau, gydag esboniad o ba drothwyon a ddefnyddir i benderfynu ar y newid o un cam i'r llall
* sut y mae deisebau'n cyd-fynd â chyfleoedd eraill i'r cyhoedd gymryd rhan a
chyfeirio at gyfleoedd eraill, naill ai fel rhywbeth sy'n ategu deiseb neu rywbeth yn ei lle, gan gynnwys rhoi'r deisebydd arfaethedig mewn cysylltiad â'i gynghorydd ward
* y corff cywir i ystyried deiseb benodol. Mae'n iawn i ddeisebau gael eu clywed gan amrywiaeth o wahanol gyrff, er mai'r cyngor llawn sy'n debygol o fod y dewis diofyn, oni bai ei fod yn cael ei ystyried yn arbennig o ddefnyddiol i'r ddeiseb gael ei chlywed gan bwyllgor sy'n canolbwyntio'n benodol ar bwnc y ddeiseb ei hun
* bydd angen i gynlluniau deisebau ystyried pryd y caiff deisebau eu hystyried mewn pwyllgorau craffu. Nid oes gan y pwyllgorau hyn unrhyw bŵer i weithredu ar ddeisebau ond gallent (er enghraifft) fabwysiadu dadleuon deisebwyr fel argymhellion ffurfiol
* hawliau deisebwyr i siarad mewn cyfarfodydd, a sut y mae hyn yn ymwneud â hawliau ehangach i siarad yn gyhoeddus, a hawliau i wneud dirprwyaethau
* sut ac o fewn pa amserlen y bydd y cyngor yn rhoi adborth i'r deisebydd ar lwyddiant neu fethiant ei ddeiseb
Anogir cynghorau i ymchwilio i'r hyn a fyddai'n cael ei ystyried yn arfer da o ran y fframwaith ar gyfer cynlluniau deisebau a nodir yn y canllawiau hyn. Er enghraifft, beth y gellid ei ystyried yn drothwy priodol ar gyfer nifer y llofnodion cyn y caiff deiseb ei hystyried, a phryd a sut y byddai'r trothwy hwn yn cael ei adolygu. Byddai hyn yn helpu i daro cydbwysedd rhwng cadw disgresiwn lleol yn seiliedig ar faint y cyngor, natur y cynllun a'r berthynas rhyngddo a llwybrau cyfranogi eraill yn y cyngor, a sicrhau cysondeb i aelodau o'r cyhoedd a allai fod yn ymwneud ag amryw o gynghorau neu a allai symud o un ardal cyngor i un arall.
Rhan 4: llywodraethu a chraffu
Canllawiau Statudol ar Gyfansoddiadau
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a ddyroddir o dan adran 38 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000, fel y'i diwygiwyd gan adran 45 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021. Rhaid i awdurdod lleol (cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru), maer etholedig neu arweinydd gweithrediaeth roi sylw iddynt. Mae'r canllawiau hyn yn disodli canllawiau blaenorol sy'n ymwneud â chyfansoddiadau a ddyroddwyd o dan yr adran hon yn 2006.
Diben y Canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn yw helpu cynghorau i baratoi a chynnal eu cyfansoddiadau.
Datblygu Cyfansoddiad
O dan adran 37 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000, mae'n ofynnol i bob cyngor sy'n gweithredu trefniadau gweithrediaeth lunio dogfen a elwir yn 'gyfansoddiad' y cyngor, ei chadw'n gyfredol a'i chyhoeddi'n electronig. Rhaid i'r cyfansoddiad hwn gynnwys copi o'u rheolau sefydlog, cod ymddygiad a gwybodaeth arall y mae'r cyngor o'r farn ei bod yn briodol.
Dyroddodd Gweinidogion Cymru ganllawiau ar wahân ar Gyfansoddiadau Modiwlaidd ar gyfer cynghorau yn 2001. Mae'r rhain yn cael eu diweddaru'n rheolaidd gan y corff Cyfreithwyr mewn Llywodraeth Leol a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac maent yn dal yn adnodd gwerthfawr i awdurdodau lleol.
Cynnwys y Cyfansoddiad
Dylai cynghorau sicrhau bod eu cyfansoddiad yn hawdd ei ddefnyddio a'i ddeall. Bydd arweiniad i'r cyfansoddiad yn atodol iddo hefyd (gweler yr Arweiniad i'r Cyfansoddiad isod). Yn benodol, dylai cynghorau wneud yn siŵr bod rhannau o'r cyfansoddiad sy'n ymdrin â materion cysylltiedig yn cael eu croesgyfeirio. Wrth ystyried eu cyfansoddiad, dylai cynghorau roi sylw i'w dyletswyddau statudol mewn perthynas â'r Gymraeg, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, cydraddoldebau, gan gynnwys dyletswydd economaidd-gymdeithasol y sector cyhoeddus, a hefyd ystyried ei bod bellach yn ofynnol iddynt gyhoeddi eu cyfansoddiadau yn electronig.
Rhaid i'r cyfansoddiad gynnwys y canlynol:
* unrhyw wybodaeth a gyfarwyddir gan Weinidogion Cymru; ar hyn o bryd mae hyn yn cynnwys gwybodaeth sy'n ymwneud â chyflawni holl swyddogaethau'r cyngor yn unol â Chyfarwyddyd Deddf Llywodraeth Leol 2000 (Cyfansoddiad Awdurdodau Lleol) (Cymru) 2023 a wnaed o dan adran 37(1)(a) (ac a gynhwysir fel atodiad i'r canllawiau hyn)
* copi o reolau sefydlog yr awdurdod
* copi o god ymddygiad yr awdurdod i'r aelodau (gan gynnwys aelodau cyfetholedig)
* gwybodaeth arall y mae'r awdurdod o'r farn ei bod yn briodol
Mae Cyfarwyddyd Deddf Llywodraeth Leol 2000 (Cyfansoddiad Awdurdodau Lleol) (Cymru) 2023 yn darparu bod rhaid i gyfansoddiad bennu rolau'r cyngor llawn. Dylai'r trefniadau ar gyfer cyflawni swyddogaethau nad ydynt yn swyddogaethau gweithrediaeth fod yn ddatganiad o bwy neu ba gorff o fewn y cyngor sy'n gyfrifol am gyflawni swyddogaethau nad ydynt yn swyddogaethau gweithrediaeth, (fel y'u disgrifir yn Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Swyddogaethau a Chyfrifoldebau) (Cymru) 2007 a wnaed o dan adran 13(3)(a) o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000) ynghyd â disgrifiad o rôl y cyngor llawn. Rhaid i'r cyfansoddiad nodi'n glir sut y gwneir penderfyniadau, pwy sy'n eu gwneud, pa benderfyniadau sy'n cael eu dirprwyo ac i bwy, a sut y mae'r
penderfyniad i ddirprwyo yn cael ei wneud. Ni chaniateir i benderfyniadau sy'n ymwneud â materion arwyddocaol a/neu ddadleuol gael eu dirprwyo i swyddogion.
Mae cryn le ar gyfer dewis ac amrywiaeth lleol yng nghynnwys y cyfansoddiad a'r ffordd y mae'n gweithredu. Gellir cynnwys nifer o'r materion sydd i'w cynnwys yn y cyfansoddiad yn rheolau sefydlog yr awdurdod hefyd.
Bydd materion eraill yn ymwneud â chynnal busnes yr awdurdod na fyddant yn cael eu cynnwys mewn rheolau sefydlog nac yn y trefniadau gweithrediaeth, y trefniadau ar gyfer cyflawni swyddogaethau nad ydynt yn swyddogaethau gweithrediaeth, y cod ymddygiad ar gyfer aelodau na'r cod ymddygiad ar gyfer swyddogion. Caiff cynghorau, os dymunant, gynnwys unrhyw rai o'r materion eraill hyn yn eu cyfansoddiad.
Er enghraifft, dylai cyngor gynnwys disgrifiad o brotocolau a ddatblygir yn lleol sy'n llywodraethu'r perthnasoedd rhwng y weithrediaeth, cynghorwyr eraill a swyddogion. Dylai'r cyfansoddiad nodi'n glir fod rhaid i'r perthnasoedd hyn fod yn adeiladol ac yn barchus drwy'r amser. Hefyd, yn ogystal â galluogi llwybrau anffurfiol ar gyfer mynd i'r afael ag anghytuno rhwng aelodau, dylai'r cyfansoddiad ddarparu llwybrau i swyddogion geisio datrysiad anffurfiol i anawsterau mewn perthnasoedd gydag aelodau, heb fod angen uwchgyfeirio i brosesau ffurfiol. Dylai'r cod ymddygiad ar gyfer swyddogion nodi'n glir bod y cod ymddygiad hwnnw wedi'i ymgorffori yng nghontract cyflogaeth y swyddogion. Dylai hefyd fod yn glir, unwaith y bydd llwybrau anffurfiol wedi'u dilyn i'r pen, fod rhaid dilyn prosesau statudol mewn perthynas ag unrhyw gamau disgyblu sy'n ymwneud â swyddogion sy'n dod o fewn cylch gwaith Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Rheolau Sefydlog) (Cymru) 2006.
Mae materion eraill y dylai cynghorau eu hystyried a/neu roi sylw iddynt yn eu cyfansoddiadau yn cynnwys:
* yr angen am "raglith" (neu gyflwyniad) i'r cyfansoddiad yn nodi'r egwyddorion pwysig sy'n sail i gynnwys y cyfansoddiad ac yn cydnabod rhwymedigaethau ehangach y cyngor i ddemocratiaeth leol a phobl leol
* y berthynas rhwng Erthyglau'r cyfansoddiad a rheolau gweithdrefnau mwy manwl (os mai dyma'r strwythur y mae Cyngor yn dewis ei ddefnyddio i drefnu ei gyfansoddiad)
* y ffordd y mae trafodaethau anffurfiol rhwng aelodau a swyddogion yn llywio ac yn dylanwadu ar benderfyniadau ffurfiol y cyngor
* y ffordd y mae'r cyngor yn gwneud penderfyniadau mewn partneriaeth â chynghorau eraill a chyrff eraill, yn enwedig drwy fyrddau gwasanaethau cyhoeddus, byrddau partneriaeth rhanbarthol a chyd-bwyllgorau corfforedig, ac unrhyw gyd-bwyllgor a sefydlwyd o dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1972
* sut y bydd y cyngor yn penodi aelodau i awdurdodau parciau cenedlaethol ac awdurdodau tân ac achub, a sut y bydd yr aelodau hynny'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r cyngor am eu gwaith
* y trefniadau gweithio a'r berthynas â chynghorau cymuned a thref yn ardal y cyngor
* rheolau gweithdrefnau sy'n ymwneud â materion proffil uchel er enghraifft, rheolau gweithdrefn y cyngor llawn, gan gynnwys y trefniadau sydd ar waith ar gyfer darlledu'r cyfarfodydd hynny'n electronig ac archifo a chadw'r darllediadau;
* rheolau gweithdrefnau ariannol
* manylion y trefniadau sy'n ymwneud â chyfranogiad y cyhoedd mewn perthynas â'r dyletswyddau sydd wedi'u cynnwys yn adrannau 39 i 41 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021
* y trefniadau ar gyfer ymdrin â chwynion, gan gynnwys rhyngweithio ag Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru
* anghenion cydraddoldeb, amrywiaeth a chynhwysiant a'r dyletswyddau statudol sy'n gysylltiedig â'r rhain a'r Gymraeg. Mae hyn yn ymwneud nid yn unig â sicrhau bod dogfennau cyfansoddiadol eu hunain yn hygyrch, ond bod rheolau a gweithdrefnau yn ystyried anghenion pobl sydd ag ystod eang o anghenion. Er enghraifft, dylai rhannau o'r cyfansoddiad sy'n ymwneud â hawl y cyhoedd i fod yn rhan o'r broses gwneud penderfyniadau ystyried yr anghenion hyn
* dyletswyddau cynghorau o ran Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae dealltwriaeth dda o rwymedigaethau cyfreithiol cyffredinol cynghorau o dan y Ddeddf hon, ond mae goblygiadau hefyd, er
enghraifft, drwy'r ffyrdd o weithio, o ran sut y mae cynghorau'n gwneud penderfyniadau ffurfiol, a sut y mae systemau craffu a goruchwylio yn gweithio
* y ffordd y bydd y cyngor yn bodloni ei rwymedigaethau o dan Reoliad Cyffredinol y DU ar Ddiogelu Data (GDPR y DU) wrth ymdrin â gwybodaeth bersonol
Mae'n bwysig nodi y dylid drafftio'r cyfansoddiad fel dogfen hyblyg. Er enghraifft, ni ddylai fod angen cynhyrchu cyfansoddiad diwygiedig bob tro y penodir pwyllgor neu is-bwyllgor ad hoc i ymgymryd â thasg benodol. Fodd bynnag, mae angen cydbwyso hyn yn erbyn yr angen i gyfansoddiad fod yn ddigon manwl fel y gall unrhyw un sy'n ymwneud â'r cyngor ei ddefnyddio i benderfynu pwy sy'n gyfrifol am y mater dan sylw.
Sicrhau bod y Cyfansoddiad ar gael
Mae'r Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol bod copïau o'r cyfansoddiad yn cael eu cyhoeddi'n electronig a'u bod ar gael ym mhrif swyddfa'r cyngor i'w harchwilio ar bob adeg resymol. Dylai aelodau o'r cyhoedd allu cymryd copïau o'r cyfansoddiad oddi yno yn ddi-dâl neu am ffi nad yw'n fwy na'r gost o ddarparu'r copi. Argymhellir hefyd y dylai awdurdodau lleol sicrhau bod copïau o'r cyfansoddiad ar gael yn ehangach, er enghraifft ym mhob un o'u swyddfeydd, llyfrgelloedd, adeiladau cymunedol ac ati.
Adolygu a Diwygio'r Cyfansoddiad
Dylid cadw cyfansoddiad y cyngor yn gyfredol bob amser. Dylai cynghorau adolygu'r cyfansoddiad yn rheolaidd er mwyn sicrhau ei fod yn parhau i fod yn addas i'r diben, gyda'r adolygiadau hyn yn cael eu harwain gan gynghorwyr a'u cefnogi gan swyddog monitro'r cyngor gan ymgynghori â'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd.
Wrth ystyried eu trefniadau ar gyfer y broses barhaus o adolygu a diwygio eu
cyfansoddiad, dylai cynghorau ystyried:
* A fydd cyfansoddiad y cyngor yn caniatáu i'r swyddog monitro wneud "mân" ddiwygiadau a beth mae mân ddiwygiad yn ei olygu, er enghraifft diweddaru cyfeiriad at ddeddfwriaeth. Rhaid cytuno ar adolygiadau llawn a diwygiadau helaeth yn y cyngor llawn. Efallai y bydd cynghorau'n dymuno cyfundrefnu'r broses drwy ei chysylltu'n fwy ffurfiol â'r cyfarfod cyffredinol blynyddol i sicrhau bod y cyfansoddiad yn cael ei adolygu'n rheolaidd.
* Trefniadau ar gyfer "perchnogaeth" cynghorwyr (hynny yw, ymdeimlad clir mai cynghorwyr sy'n gyfrifol am sicrhau bod y cyfansoddiad o ansawdd uchel). Mae'r mater hwn o berchnogaeth yn bwysig. Rhaid i berchnogaeth gael ei dal gan y cyngor llawn, ond gall pwyllgor penodol arwain ar waith manwl. Pa bynnag ddull ffurfiol a ddynodir, mae'n bwysig bod cynghorwyr yn cael cyfleoedd rheolaidd i bwyso a mesur cryfder y fframwaith llywodraethu y mae'r cyfansoddiad yn rhan ganolog ohono.
Caiff cynghorydd unigol gynnig ychwanegiadau, diwygiadau, ataliadau neu ddileadau i gyfansoddiad y cyngor, ond drwy wneud hynny byddai rhaid iddo ddatgan unrhyw fuddiant sydd ganddo cyn cael penderfyniad gan y cyngor llawn. Yn achos unrhyw gynnig, dylid darparu hefyd y cyngor gan y Swyddog Monitro i'r Cyngor llawn (neu unrhyw bwyllgor neu aelod sy'n ystyried newidiadau posibl).
Oni chytunwyd yn flaenorol eu bod yn rhai 'mân', rhaid i'r holl newidiadau arfaethedig gael eu trafod gan y cyngor llawn a rhaid cael pleidlais fwyafrifol o blith yr aelodau sy'n pleidleisio er mwyn iddynt gael eu derbyn.
Bydd unrhyw newidiadau y mae'r cyngor wedi penderfynu eu gwneud yn dod i rym ar unwaith oni bai fod y penderfyniad yn nodi fel arall.
Dylid diwygio'r cyfansoddiad cyhoeddedig cyn pen 5 diwrnod gwaith i wneud penderfyniad er mwyn sicrhau bod fersiwn ddiweddaraf y cyfansoddiad ar gael bob amser.
Cyfarwyddyd Deddf Llywodraeth Leol 2000 (Cyfansoddiad Awdurdodau Lleol) (Cymru) 2023
Mae Gweinidogion Cymru, drwy arfer y pŵer a roddir iddynt gan adran 37(1)(a) o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 ("y Ddeddf"), yn cyfarwyddo pob cyngor sir a chyngor bwrdeistref sirol ("awdurdod lleol") yng Nghymru fod rhaid i'r ddogfen y mae rhaid iddynt ei pharatoi a'i chadw'n gyfredol yn unol ag adran 37(1) o'r Ddeddf ac y cyfeirir ati yn yr adran honno fel eu cyfansoddiad gynnwys yr wybodaeth a bennir yn yr Atodlen.
Bydd y cyfarwyddyd hwn yn cael effaith o [i'w gadarnhau].
Mae Cyfarwyddyd Deddf Llywodraeth Leol 2000 (Cyfansoddiad Awdurdodau Lleol) (Cymru) 2001 wedi ei ddirymu.
Y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol
Yr Atodlen
Yr Wybodaeth Benodedig
Crynodeb o'r cyfansoddiad.
Rolau'r aelodau ac (os yw'n gymwys) rolau'r maer etholedig, gan gynnwys:
* eu hethol a'u cyfnodau yn eu swyddi
* hawliau a dyletswyddau pob aelod ac (os yw'n gymwys) hawliau a dyletswyddau'r maer etholedig, gan gynnwys cymhwyso absenoldeb teuluol ar gyfer aelodau
Rolau'r cyngor llawn, gan gynnwys:
* y swyddogaethau a'r gweithredoedd sydd wedi eu cadw'n ôl i'r cyngor llawn
* y gwahanol fathau o gyfarfodydd cyngor a'r rheolau sy'n llywodraethu trafodion y cyfarfodydd hynny, gan gynnwys y trefniadau ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad ac ar gyfer eu darlledu'n electronig lle y bo hynny'n ofynnol ar sail statudol neu'n cael ei wneud yn wirfoddol
Rolau cadeirydd neu aelod llywyddol y cyngor, a'u dirprwyon perthnasol.
Rolau pwyllgorau trosolwg a chraffu, gan gynnwys:
* cylch gorchwyl pob un o'r pwyllgorau
* rolau cyffredinol a phenodol pob un o'r pwyllgorau
* y rheolau sy'n llywodraethu trafodion y pwyllgorau
* y trefniadau sydd ar waith i'r cyngor llawn a/neu'r weithrediaeth ystyried eu hadroddiadau ac ymateb iddynt
Rolau'r pwyllgor safonau a rolau unrhyw is-bwyllgor i'r pwyllgor hwnnw, gan gynnwys:
* aelodaeth y pwyllgor ac unrhyw is-bwyllgor
* rolau, swyddogaethau, hawliau a dyletswyddau'r pwyllgor ac unrhyw isbwyllgor
* y rheolau sy'n llywodraethu trafodion y pwyllgor ac unrhyw is-bwyllgor
* trefniadau sydd ar waith i'r cyngor llawn a/neu'r weithrediaeth ystyried eu hadroddiadau ac ymateb iddynt
Rolau unrhyw bwyllgorau ardal, gan gynnwys:
* aelodaeth, cylch gorchwyl a swyddogaethau'r pwyllgorau
* y rheolau sy'n llywodraethu trafodion y pwyllgorau
* y trefniadau sydd ar waith i'r cyngor llawn a/neu'r weithrediaeth ystyried eu hadroddiadau ac ymateb iddynt
Rolau'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio a rolau unrhyw is-bwyllgor i'r pwyllgor hwnnw, gan gynnwys:
* aelodaeth y pwyllgor ac unrhyw is-bwyllgor
* rolau, swyddogaethau, hawliau a dyletswyddau'r pwyllgor ac unrhyw isbwyllgor
* y rheolau sy'n llywodraethu trafodion y pwyllgor ac unrhyw is-bwyllgor
* y trefniadau sydd ar waith i'r cyngor llawn a/neu'r weithrediaeth ystyried eu hadroddiadau ac ymateb iddynt
Rolau'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd a rolau unrhyw is-bwyllgor i'r pwyllgor hwnnw, gan gynnwys:
* aelodaeth y pwyllgor ac unrhyw is-bwyllgor
* rolau, swyddogaethau, hawliau a dyletswyddau'r pwyllgor ac unrhyw isbwyllgor
* y rheolau sy'n llywodraethu trafodion y pwyllgor ac unrhyw is-bwyllgor
* y trefniadau sydd ar waith i'r cyngor llawn a/neu'r weithrediaeth ystyried eu hadroddiadau ac ymateb iddynt
Yn achos awdurdod lleol y mae trefniadau gweithrediaeth ar waith ganddo fel y'u diffinnir gan adran 10(1) o'r Ddeddf, rolau'r weithrediaeth a rolau aelodau'r weithrediaeth, gan gynnwys:
* rolau, swyddogaethau, hawliau a dyletswyddau aelodau gweithrediaeth a chynorthwywyr gweithrediaeth, gan gynnwys uchafswm y cynorthwywyr y caniateir eu penodi
* rolau, swyddogaethau, hawliau a dyletswyddau unrhyw faer etholedig ac unrhyw ddirprwy faer
Dyrannu'r cyfrifoldeb dros arfer swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol, gan gynnwys cyfrifoldeb dros blant sy'n derbyn gofal:
* y broses ar gyfer penodi a diswyddo aelodau gweithrediaeth a chynorthwywyr gweithrediaeth
* y rheolau sy'n llywodraethu trafodion y weithrediaeth, gan gynnwys y trefniadau ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad
* y trefniadau ar gyfer pennu a rheoli rhannu swydd ar gyfer swyddi gweithrediaeth, gan gynnwys yr arweinydd gweithrediaeth mewn perthynas
â rheoli, a'r modd y bydd hyn yn cael ei ystyried wrth ddyrannu seddi ar bwyllgorau sy'n cynnwys sedd ar gyfer aelodau o'r weithrediaeth, megis y pwyllgor llywodraethu ac archwilio a'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd, y mae'r rheolau cydbwysedd gwleidyddol yn gymwys iddynt. Yn achos yr arweinydd gweithrediaeth, rhaid i'r trefniadau nodi sut y bydd etholiad ar gyfer arweinydd gweithrediaeth yn cael ei gynnal pan fo un neu ragor o'r deiliaid swydd posibl sy'n ymgeisio am y swydd honno yn ymgeisio amdani ar sail trefniadau rhannu swydd
Manylion unrhyw drefniadau ar gyfer cyflawni unrhyw swyddogaethau gan aelodau unigol, awdurdod lleol arall, gan gynnwys cyd-bwyllgorau corfforedig, neu ar gyfer arfer unrhyw swyddogaethau ar y cyd ag awdurdod lleol arall, gan gynnwys:
* natur y trefniadau a'r swyddogaethau y maent yn gymwys iddynt
* aelodaeth unrhyw gyd-bwyllgorau ac is-bwyllgorau
* y rheolau sy'n llywodraethu trafodion unrhyw gyd-bwyllgorau ac isbwyllgorau
* manylion unrhyw drefniadau ar gyfer contractio allan
Rolau swyddogion yr awdurdod lleol, gan gynnwys:
* strwythur rheoli'r awdurdod lleol
* swyddogaethau'r prif weithredwr, y swyddog monitro, y Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd a'r prif swyddog cyllid (swyddog adran 151)
* y cod ymddygiad ar gyfer swyddogion
* yY trefniadau ar gyfer recriwtio, penodi, cydnabyddiaeth ariannol, diswyddo a chamau disgyblu mewn perthynas â swyddogion, gan gynnwys swyddogion a gwmpesir gan Reoliadau Awdurdodau Lleol (Rheolau Sefydlog) (Cymru) 2006 a datganiad polisi tâl y cyngor
* manylion y swyddogaethau a ddirprwyir i swyddogion
* protocolau ar gyfer rheoli perthnasoedd adeiladol a pharchus rhwng swyddogion ac aelodau, gan gynnwys prosesau anffurfiol a ffurfiol ar gyfer ymdrin ag anghydfodau a chwynion
Yr egwyddorion a'r prosesau ar gyfer gwneud penderfyniadau mewn modd effeithlon, tryloyw ac atebol o fewn y cyngor ac ar gyfer mynediad at wybodaeth am wneud penderfyniadau, gan gynnwys rheolau gweithdrefnau ar gyfer gwneud penderfyniadau a mynediad at wybodaeth mewn perthynas â'r cyngor llawn, ei bwyllgorau a'i is-bwyllgorau, y weithrediaeth, pwyllgorau trosolwg a chraffu a swyddogion.
Y weithdrefn adrodd gyfrinachol gan gyfeirio at godau ymddygiad yr awdurdod ar gyfer aelodau a chyflogeion, yn y drefn honno.
Y rheolau a'r rheoliadau sy'n llywodraethu materion cyllid, contractiol a chyfreithiol, gan gynnwys:
* gweithdrefnau archwilio
* rheolau a gweithdrefnau contractau a chaffael, gan gynnwys dilysu dogfennau
* y rheolau sy'n llywodraethu achosion cyfreithiol a ddygir gan yr awdurdod lleol ac yn ei erbyn
Y trefniadau i gyflawni'r dyletswyddau o dan adrannau 91, 92 a 93 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 i adrodd ar berfformiad y cyngor ac i drefnu asesiad panel ac ymateb iddo.
Y rheolau a'r gweithdrefnau ar gyfer adolygu a diwygio'r cyfansoddiad.
Darpariaethau ar gyfer atal a dehongli'r cyfansoddiad ac elfennau ohono.
Tarddiad statudol pob un o ddarpariaethau'r cyfansoddiad (hynny yw, y pwerau a'r dyletswyddau y maent wedi eu gwneud odanynt).
Canllawiau Statudol ar yr Arweiniad i'r Cyfansoddiad
Statws y Canllawiau hyn
Dyroddir y canllawiau statudol hyn o dan adran 38 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000. Rhaid i awdurdod lleol (cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru), maer etholedig neu arweinydd gweithrediaeth roi sylw iddynt.
Diben y Canllawiau hyn
Mae'r canllawiau hyn yn cyd-fynd â'r gofyniad a nodir yn adran 38 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000, fel y'i diwygiwyd gan adran 45 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021. Mae'r adran hon yn ei gwneud yn ofynnol i gynghorau gyhoeddi'n electronig arweiniad sy'n esbonio cynnwys eu cyfansoddiad mewn iaith gyffredin, a'i gadw'n gyfredol.
Beth yw'r Arweiniad?
Rhaid i gynghorau lunio a chyhoeddi arweiniad i'w cyfansoddiad. Nid yw arweiniad i'r cyfansoddiad yr un peth ag arweiniad sy'n nodi sut y mae'r cyngor yn gweithio, er ei bod yn debygol y bydd rhywfaint o orgyffwrdd, Nid mynegai anodedig o'r cyfansoddiad ei hun mohono ychwaith. Mae cynghorau'n debygol o fod â deunydd ar eu gwefan sy'n esbonio agweddau allweddol ar eu gweithrediad, a gellid defnyddio hwn i lunio'r arweiniad.
Ymgynghori a materion i'w hystyried wrth baratoi'r arweiniad
Dylai'r dull o lunio arweiniad effeithiol i'r cyfansoddiad fod yn rhan o strategaeth
y cyngor ar annog cyfranogiad y cyhoedd ym mhroses benderfyniadau'r cyngor a baratoir o dan adrannau 40 a 41 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021. Gallai cynghorau siarad â phobl leol, a mudiadau gwirfoddol sy'n cynrychioli pobl leol, i ddeall beth fyddai'r pethau mwyaf defnyddiol i'w rhoi yn yr arweiniad i'r cyfansoddiad.
Dylai cynghorau hefyd roi sylw i'w dyletswyddau statudol mewn perthynas â chydraddoldebau, y Gymraeg a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 wrth baratoi eu harweiniad i'r cyfansoddiad. Dylai cynghorau gynnwys ac ymgynghori ag ystod eang o bobl a grwpiau o gefndiroedd amrywiol cyn cyhoeddi'r arweiniad terfynol.
Bydd arweiniad effeithiol i'r cyfansoddiad yn un sy'n deall y gwahanol fathau o ryngweithio y mae pobl leol yn debygol o'u cael gyda'r cyngor a systemau democrataidd lleol, ac sy'n canolbwyntio'n fwy manwl ar y rhyngweithio hyn. I ryw raddau, gall fod yn debyg i rywfaint o'r wybodaeth gyflwyniadol ar wefannau cynghorau sy'n disgrifio sut y mae'r cyngor yn gweithredu.
Er enghraifft, gallai arweiniad roi manylion penodol am y canlynol:
* hawliau'r cyhoedd i gael mynediad at wybodaeth am y cyngor (gan gynnwys yr hawl i archwilio cyfrifon, a dogfennau ffurfiol eraill)
* hawliau mynediad i gyfarfodydd, a hawliau siarad cyhoeddus
* trefniadau ar gyfer deisebau
Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chyfreithwyr mewn Llywodraeth Leol wedi llunio arweiniad enghreifftiol i'r cyfansoddiad a allai fod yn ddefnyddiol i gynghorau.
Canllawiau Statudol ar Arfer Swyddogaethau gan Gynghorwyr
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a wneir o dan adran 56 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (y Mesur). Maent yn disodli canllawiau blaenorol a ddyroddwyd ar y mater hwn.
Diben y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a ddyroddir yn unol ag adran 56(6) o'r Mesur ac y mae'n rhaid i'r cyngor sir neu'r cyngor bwrdeistref sirol neu uwch aelod gweithrediaeth yr awdurdod lleol roi sylw iddynt wrth wneud trefniadau o dan adran 56.
Mae pwerau o dan adran 56 yn ddewisol o ran eu natur ond gall y cynghorau hynny sy'n penderfynu eu defnyddio roi sylw i'r canllawiau hyn i'w cynorthwyo.
Drwy roi mwy o ymreolaeth i aelodau etholedig yn eu hardaloedd lleol, mae adran 56 yn gwella gallu cynghorwyr i ddatrys materion a phroblemau ar ran eu preswylwyr.
Cyflwyniad
Mae'r Mesur yn cynnwys pwerau i gynghorwyr i'w helpu i fynd i'r afael â materion a datrys problemau yn eu ward leol.
Mae adran 56 yn galluogi cynghorau i wneud trefniadau i alluogi cynghorwyr unigol i arfer swyddogaethau er mwyn caniatáu iddynt wneud penderfyniadau ar lefel wardiau etholiadol a allai arwain at welliannau yn eu hardaloedd lleol.
Mae trefniadau o dan yr adran hon hefyd yn galluogi aelod nad yw'n aelod o'r weithrediaeth i arfer y swyddogaethau hynny mewn perthynas â'r ward etholiadol y mae'r aelod wedi'i ethol drosti, neu i arfer swyddogaethau mewn perthynas â'i aelodaeth swyddogol o gorff allanol.
Mae'r canllawiau hyn yn ceisio amlinellu manteision cadarnhaol posibl dirprwyo swyddogaethau i aelodau etholedig yn eu rôl fel aelodau ward ac fel cynrychiolwyr swyddogol y cyngor ar gyrff allanol. Y nod yw cefnogi aelodau etholedig i fod yn llais i'w cymuned yn y cyngor ac yn llais i'r cyngor yn eu cymuned.
Yr hyn y mae'r Mesur yn ei ddweud am gynghorwyr yn arfer swyddogaethau
Mae adran 56 yn rhoi pwerau i awdurdodau lleol ddirprwyo pwerau'n ffurfiol i gynghorwyr unigol i gyflawni unrhyw un o swyddogaethau'r awdurdod. O ran yr ystod o swyddogaethau y gall cynghorwyr nad ydynt yn rhan o'r weithrediaeth eu harfer, mae adran 56 yn rhoi hyblygrwydd i awdurdodau lleol ddatblygu'r trefniadau mwyaf addas ar gyfer eu dewisiadau unigol. Mae hyn yn cynnwys galluogi awdurdodau lleol i ddirprwyo swyddogaeth gweithrediaeth yn ogystal â swyddogaethau eraill y cyngor i gynghorwyr nad ydynt yn rhan o'r weithrediaeth.
Mae adran 56(1) yn darparu y caiff prif aelod gweithrediaeth awdurdod lleol wneud trefniadau i aelod o'r awdurdod nad yw'n aelod o'r weithrediaeth arfer un o swyddogaethau'r awdurdod lleol sy'n gyfrifoldeb i'r weithrediaeth. Mae adran 56(2) yn darparu y caiff awdurdod lleol wneud trefniadau i aelod o'r awdurdod nad yw'n aelod o'r weithrediaeth arfer unrhyw un o swyddogaethau eraill yr awdurdod.
Fodd bynnag, bydd angen i gynghorau gofio bod adran 56(3) yn ei gwneud yn ofynnol mai dim ond i aelodau nad ydynt yn aelodau o'r weithrediaeth y caiff awdurdodau lleol ddirprwyo swyddogaethau:
* mewn perthynas â'r ward etholiadol y mae'r aelod nad yw'n aelod o'r
weithrediaeth wedi'i ethol drosti
* mewn perthynas ag aelodaeth swyddogol yr aelod nad yw'n aelod o'r weithrediaeth o gorff ac eithrio'r awdurdod lleol
Diben ac amcanion adran 56
Bwriad y ddarpariaeth yw rhoi ystod ehangach o gyfleoedd i gynghorau wneud defnydd effeithiol o rôl gynrychioli aelodau etholedig. Gellid ystyried hyn yn awr hefyd ar y cyd â'r dyletswyddau a roddir ar gynghorau yn adrannau 39 i 41 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Deddf 2021) i annog pobl leol i gymryd rhan mewn penderfyniadau.
Gallai hefyd fod yn ffordd o gefnogi hyfforddiant a datblygiad aelodau etholedig. Er enghraifft, efallai y bydd cynghorau'n dymuno defnyddio'r ddarpariaeth fel ffordd o greu mentrau dysgu 'yn y gwaith' ar gyfer aelodau nad ydynt yn aelodau o'r weithrediaeth mewn achosion lle gellir eu defnyddio fel cynrychiolwyr y cyngor ar gyrff allanol megis byrddau iechyd lleol, cymdeithasau tai, mudiadau gwirfoddol, ymddiriedolaethau neu asiantaethau. Byddai 'dysgu drwy wneud' fel hyn yn gyfle i ddatblygu sgiliau a gwybodaeth cynghorwyr mewn maes penodol ac ehangu cronfa gyffredinol y cyngor o aelodau etholedig profiadol.
Ar gyfer y cyrff allanol hynny lle penodir mwy nag un aelod, efallai y bydd cynghorau'n dymuno dirprwyo swyddogaethau mewn ffordd sy'n grymuso aelodau nad ydynt yn aelodau gweithrediaeth ar achlysuron lle y gallai'r aelod gweithrediaeth fod yn absennol.
Yn yr achosion hyn, byddai'n bwysig i'r cyngor sicrhau bod y cynghorwyr hynny nad ydynt yn rhan o'r weithrediaeth ac y dirprwyir swyddogaethau iddynt yn cael y gefnogaeth a'r cyfleoedd datblygu y mae eu hangen arnynt i gyflawni eu rôl yn llwyddiannus.
Fel modd i ddarparu'r tryloywder a'r atebolrwydd angenrheidiol ar gyfer swyddogaethau dirprwyedig, mae adran 100EA o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972 (fel y'i diwygiwyd gan adran 57 o'r Mesur) yn rhoi pwerau i Weinidogion Cymru
wneud rheoliadau i'w gwneud yn ofynnol i gynghorau gofnodi'n gyhoeddus y penderfyniadau a wneir o dan adran 56 o'r Mesur. Mae hyn er mwyn rhoi gwybodaeth i'r cyhoedd am y gwaith a wneir gan gynghorwyr yn eu wardiau. Nid yw Gweinidogion Cymru wedi arfer y pŵer hwn, ond anogir cynghorau i gyhoeddi'r penderfyniadau hyn fel arfer da. Efallai hefyd y bydd cynghorau'n dymuno cyhoeddi penderfyniadau dirprwyedig cynghorwyr fel rhan o'u proses adolygu flynyddol.
Er bod adran 56 yn rhoi pwerau eang i ddirprwyo unrhyw swyddogaeth awdurdod lleol i aelod unigol, mae'n amlwg bod rhai swyddogaethau a fydd yn fwy priodol nag eraill. Ni fyddai'n briodol dirprwyo pwerau y pennwyd nad ydynt i'w harfer gan y weithrediaeth yn benodol neu nad ydynt i'w harfer gan y weithrediaeth yn unig yn Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Swyddogaethau a Chyfrifoldebau) (Cymru) 2007 oherwydd y bwriedir i'r swyddogaethau hyn gael eu harfer gan aelodau'r cyngor cyfan neu gan un o'i bwyllgorau. Hefyd, ni fyddai'n briodol dirprwyo swyddogaethau sy'n gofyn am ddull strategol ar draws y cyngor, megis gofal cymdeithasol. Ond, gellid defnyddio pwerau dirprwyedig i ganiatáu i gynghorwyr chwarae rhan fwy gweithredol mewn ystod eang o feysydd polisi.
Er enghraifft, gallai swyddogaethau y gellid eu dirprwyo gynnwys:
* pwerau i wneud atgyweiriadau neu welliannau i strydoedd. Gallai hyn gynnwys mesurau gostegu traffig neu oleuadau stryd
* pwerau i ddatblygu a goruchwylio gweithgareddau ieuenctid o fewn ardal ward etholiadol
Ffactorau i'w hystyried wrth ddirprwyo pwerau
Wrth ystyried a ddylid dirprwyo swyddogaethau i aelodau nad ydynt yn aelodau gweithrediaeth ai peidio, efallai y bydd cynghorau'n dymuno ystyried y materion canlynol mewn perthynas ag aelodau:
* Pa werth y gellir ei ychwanegu drwy ddirprwyo pwerau? Pa broblemau lleol
penodol y bydd modd mynd i'r afael â hwy o ganlyniad i hyn?
* A fyddai angen cymorth ychwanegol ar gynghorwyr, fel cyngor cyfreithiol, wrth gyflawni swyddogaethau dirprwyedig?
* Sut y cefnogir aelodau os caiff eu penderfyniadau eu herio, er enghraifft, drwy adolygiad barnwrol?
* Sut y bydd cynghorwyr yn cofnodi'n gyhoeddus y penderfyniadau a wneir gan ddefnyddio eu pwerau newydd?
* Integreiddio'r dysgu a'r cyfranogiad a geir drwy'r ddirprwyaeth i fentrau a strategaethau ehangach, gan gynnwys rhai statudol, i'w cryfhau.
* Sut y mae'r dirprwyo yn helpu'r cyngor i gyflawni dyletswyddau statudol o ran cydraddoldebau, y Gymraeg, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a'r ddyletswydd i annog cyfranogiad yn Neddf 2021.
Ar gyfer swyddogion, o ran cefnogi aelodau etholedig i gyflawni swyddogaethau dirprwyedig, dyma rai o'r pethau i feddwl amdanynt:
* gweithio'n agosach gyda chynghorwyr i ddatblygu eu gwybodaeth a'u sgiliau
* darparu cyngor ac adroddiadau i sicrhau bod pwerau dirprwyedig yn cael eu defnyddio'n effeithiol ac yn unol â'r dyletswyddau a osodwyd ar y cyngor, gan gynnwys cyngor ar ddyletswyddau statudol fel y rheini sydd wedi'u cynnwys yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011 a Deddf Cydraddoldeb 2010
* a fydd angen cyngor a chymorth cyfreithiol ar yr aelodau i gyflawni'r swyddogaethau dirprwyedig?
* sut y bydd yr aelodau yn cael eu cefnogi os caiff eu penderfyniadau eu herio, er enghraifft drwy adolygiad barnwrol?
* sut y bydd y penderfyniadau a wneir gan cynghorwyr sydd â swyddogaethau dirprwyedig yn cael eu cofnodi'n swyddogol?
* gweithredu penderfyniadau a wneir o dan bwerau dirprwyedig
* datblygu prosesau i gofnodi'n briodol y penderfyniadau a wneir gan gynghorydd o dan y pwerau hyn
Rhai ystyriaethau ymarferol
Yn ymarferol, mae'n debyg y bydd y rhan fwyaf o awdurdodau lleol yn dymuno diwygio eu cyfansoddiadau er mwyn rhoi trefniadau ar waith ar gyfer dirprwyo pwerau i gynghorwyr. Efallai y bydd cynghorau'n dymuno defnyddio'r gweithdrefnau presennol a ddefnyddir i ddirprwyo pwerau i aelodau'r cabinet wrth ddatblygu fframweithiau ar gyfer dirprwyo swyddogaethau i aelodau nad ydynt yn rhan o'r weithrediaeth. Yn benodol, dylai unrhyw benderfyniadau a wneir gan aelodau nad ydynt yn rhan o'r weithrediaeth gan ddefnyddio swyddogaethau dirprwyedig fod yn ddarostyngedig i'r un gweithdrefnau galw i mewn sy'n berthnasol i swyddogaethau gweithrediaeth yn fwy cyffredinol. Dyma rai o'r opsiynau eraill y gallai cynghorau ddymuno eu mabwysiadu:
* sefydlu pwerau galluogi yn eu cyfansoddiad er mwyn dirprwyo pwerau i aelodau nad ydynt yn aelodau o'r weithrediaeth i'w defnyddio yn ôl yr angen
* defnyddio pwerau dirprwyedig i fynd i'r afael â materion penodol sy'n ymwneud â'r ardal mewn ymateb i heriau lleol
Mater i'r cynghorau yw penderfynu i ba raddau ac ym mha fodd y maent yn dymuno defnyddio'r pwerau o dan adran 56. Cynghorir cynghorau i ddatblygu protocol i ddiffinio pryd ac o dan ba amodau y dirprwyir swyddogaeth i aelod nad yw'n aelod o'r weithrediaeth. Yn ogystal, cynghorir y dylai'r hyfforddiant, y datblygiad a'r cymorth y gall fod eu hangen ar y cynghorydd i ymgymryd â'i rôl gael eu hystyried fel rhan o'i adolygiad hyfforddi blynyddol. Wrth wneud trefniadau i ddirprwyo pwerau, dylai cynghorau ystyried yr angen i osgoi'r posibilrwydd o honiadau o ffafrio cynghorwyr sydd o berswâd gwleidyddol penodol. Mewn wardiau amlaelod, dylai awdurdodau lleol wneud yr un trefniadau ar gyfer swyddogaethau dirprwyedig, gan gynnwys unrhyw drefniadau cyllidebol cysylltiedig i fod yn gymwys i bob aelod neu i ddim un.
Wardiau Amlaelod
Mae'r pwerau yn y Mesur yn ymwneud â chynghorwyr unigol ond efallai y bydd
angen rhoi trefniadau ar waith i sicrhau bod pwerau dirprwyedig yn cael eu defnyddio ar y cyd gan yr holl aelodau sy'n cynrychioli ward benodol, yn enwedig os yw'r aelodau hynny o bleidiau gwleidyddol gwahanol.
Os dirprwyir swyddogaethau i gynghorwyr yn yr un ward, efallai y bydd cynghorau'n dymuno cynhyrchu canllawiau a chymorth gyda'r nod o sicrhau bod penderfyniadau a wneir mewn wardiau yn cael eu cydlynu ac yn ategu'r gwaith o wella canlyniadau i bobl leol.
Cysylltiadau â Galwadau gan Gynghorwyr am Weithredu
Os bydd cynghorau wedi penderfynu manteisio ar y pwerau o dan adran 56, byddant yn gweld bod rhai cysylltiadau agos â galwadau gan gynghorwyr am weithredu. Gall aelodau sy'n arfer pwerau dirprwyedig ganfod bod ganddynt fwy o gyfleoedd i ddatrys materion yn lleol heb orfod troi at alwadau gan gynghorwyr am weithredu. Gall galwadau gan gynghorwyr am weithredu annog cynghorau i ddefnyddio adran 56 i ddirprwyo pwerau i aelodau er mwyn datrys y materion hynny'n lleol.
Canllawiau Statudol ar Weithrediaethau Cynghorau
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r canllawiau hyn yn ganllawiau statudol a ddyroddir o dan adran 38 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 a rhaid i gyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol, maer etholedig neu arweinydd gweithrediaeth roi sylw iddynt. Diwygiwyd yr adran hon gan adran 59 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 i alluogi Gweinidogion Cymru i ddyroddi canllawiau o dan adran 38, a gaiff, ymysg pethau eraill, gynnwys darpariaeth sydd wedi'i llunio i annog arferion da mewn perthynas â chydraddoldeb ac amrywiaeth (o fewn ystyr adran 8(2) o
Diben y Canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn yw ei gwneud yn ofynnol i arweinydd gweithrediaeth cyngor ystyried amrywiaeth wrth benodi'r cabinet. Y nod yw cefnogi ac annog y weithrediaeth i wneud penderfyniadau sy'n deall ac yn adlewyrchu amrywiaeth y cymunedau yn ardal y cyngor.
Mae'r canllawiau hyn hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i swyddogion gweithredol cynghorau weithredu mewn ffordd ragweithiol, gadarnhaol ac adeiladol wrth ddelio â chraffu yn y cyngor.
Amrywiaeth mewn Cabinet
Wrth sefydlu'r cabinet, rhaid i arweinydd gweithrediaeth neu faer etholedig roi sylw i ddyletswyddau statudol sy'n ymwneud â chydraddoldeb a'r Gymraeg. Mae hyn yn cynnwys ystyried y nodweddion gwarchodedig sydd wedi'u nodi yn Neddf Cydraddoldeb 2010, gan gynnwys dyletswydd y sector cyhoeddus i roi sylw dyladwy i'r angen i leihau'r anghydraddoldebau canlyniadau sy'n deillio o anfantais economaidd-gymdeithasol.
Rhaid i'r arweinydd neu'r maer ystyried sut y mae eu penodiadau i'r cabinet yn adlewyrchu ac yn cefnogi amrywiaeth y cymunedau yn ardal y cyngor, ac yn ceisio adlewyrchu'r amrywiaeth hwn i'r graddau mwyaf posibl. Diben hyn yw sicrhau bod penderfyniadau'r weithrediaeth yn seiliedig ar ystod eang o safbwyntiau a phrofiadau. Mae Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 ("Deddf 2021") yn rhoi cyfleoedd i arweinyddion gweithrediaethau gynyddu amrywiaeth yn eu cabinet drwy ddefnyddio trefniadau rhannu swyddi a/neu drwy benodi cynorthwywyr i'r weithrediaeth.
Wrth benodi dau aelod neu ragor i drefniant rhannu swydd, ni chaiff yr arweinydd wneud y rôl yn y cabinet sydd o dan y trefniant rhannu swydd mor
fawr fel na fyddai modd yn rhesymol i un aelod cabinet sy'n gweithio ar ei ben ei hun gyflawni'r rôl honno. Ni ddylai llwyth gwaith y rôl gynyddu dim ond oherwydd y bydd dau aelod neu ragor yn ei gwneud. Y diben yw cefnogi amrywiaeth, gan gynnwys drwy gynllunio ar gyfer olyniaeth, fel y gall aelodau rannu'r rôl mewn difrif.
Rhannu Swydd: Arweinwyr Gweithrediaeth ac Aelodau Gweithrediaeth
Mae adran 58 o Ddeddf 2021 yn diwygio Deddf Llywodraeth Leol 2000 i'w gwneud yn ofynnol i gynghorau sydd â threfniadau gweithrediaeth wneud darpariaeth sy'n galluogi dau gynghorydd neu ragor i rannu swydd ar y weithrediaeth, gan gynnwys swydd arweinydd y weithrediaeth. Yn achos arweinydd gweithrediaeth, rhagwelir mai'r sefyllfa fwyaf tebygol yw y byddai dau neu ragor o aelodau yn gwneud trefniant ar y cyd i sefyll i gael eu hethol yn arweinydd gweithrediaeth ar sail trefniant rhannu swydd. Rhaid i weithdrefnau'r weithrediaeth a gweithdrefnau'r cyngor ddarparu ar gyfer hyn.
Yn achos aelodau gweithrediaeth, mater i arweinydd y weithrediaeth yw penderfynu ar benodiadau i'r weithrediaeth yn seiliedig ar y trefniadau a nodwyd ac y cytunwyd arnynt yng nghyfansoddiad y cyngor. Rhaid i'r cyfansoddiad nodi'r paramedrau ar gyfer rhoi trefniadau rhannu swyddi ar waith yn y weithrediaeth. Mae Deddf 2000 yn pennu na all mwy na thair o swyddi gweithrediaeth (gan gynnwys arweinydd y weithrediaeth) gael eu llenwi ar sail rhannu swydd. Gwneir hyn er mwyn sicrhau bod gan gynghorau sydd â llai o aelodau ddigon o aelodau o hyd i graffu'n briodol ar y weithrediaeth.
Wrth wneud penodiadau ar sail rhannu swydd, dylai arweinydd y weithrediaeth ystyried materion megis:
* sut y gallai hyn gynyddu amrywiaeth yn y weithrediaeth er mwyn adlewyrchu orau yr amrywiaeth yn ardal y cyngor
* sut y bydd aelodau sy'n rhannu swydd yn cael eu cefnogi i sicrhau eu bod yn gallu cynnal cydbwysedd rhesymol rhwng bywyd a gwaith
* y cyfleoedd y gall rhannu swyddi eu cynnig o ran cynllunio ar gyfer olyniaeth yn y weithrediaeth
Dylai telerau'r trefniadau rhannu swydd fod yn glir a dylid cytuno arnynt ymlaen llaw. Bydd angen i aelodau o'r trefniant rhannu swydd, eu cydweithwyr yn y cabinet, aelodau etholedig eraill a swyddogion ddeall sut y bydd cyfrifoldebau rôl y cabinet sy'n destun y trefniant rhannu swydd yn cael eu cyflawni. Ni ddylid defnyddio trefniadau rhannu swydd fel ffordd o gynyddu nifer aelodau'r weithrediaeth yn unig nac i greu rolau ar gyfer aelodau sy'n rhannu swydd sy'n golygu bod eu llwyth gwaith yn fwy na phe bai aelod unigol yn dal y swydd yn y cabinet. Fodd bynnag, mae sefyllfa lle mae un aelod o'r trefniant yn canolbwyntio ar rai agweddau ar y rôl, ac aelod arall yn canolbwyntio ar agweddau eraill, yn ei gwneud yn bosibl defnyddio sgiliau a gwybodaeth i sicrhau'r effaith orau.
Yn achos arweinydd gweithrediaeth sy'n rhannu swydd ac aelodau gweithrediaeth sy'n rhannu swydd, rhaid i'r ddau neu ragor o aelodau sy'n rhan o'r trefniant rhannu swydd gael eu trin fel un aelod wrth fynd i gyfarfod yn eu rhinwedd fel aelodau o'r weithrediaeth at ddibenion pleidleisio ac at ddiben penderfynu a oes cworwm mewn cyfarfod. Yr eithriad i hyn yw pan fo un aelod o drefniant rhannu swydd yn datgan buddiant ac yn gorfod ymgilio o'r cyfarfod a'r bleidlais; caiff yr aelod arall neu'r aelodau eraill o'r trefniant aros a defnyddio'r bleidlais a neilltuwyd i'r trefniant rhannu swydd.
Os bydd dau neu ragor o'r aelodau mewn trefniant rhannu swydd yn mynd i gyfarfod yn rhinwedd eu rôl fel aelodau o'r weithrediaeth, dylid cofnodi bod y ddau wedi bod yn bresennol a chaiff y ddau siarad yn y cyfarfod. Fodd bynnag, os bydd angen pleidleisio yn y cyfarfod, bydd rhaid iddynt benderfynu rhyngddynt ymlaen llaw pwy fydd yn bwrw'r bleidlais, a rhoi gwybod i gadeirydd y cyfarfod. Rhaid i'r sawl sy'n rhannu swydd daro cydbwysedd gofalus rhwng penderfynu ymlaen llaw a pharatoi'n briodol ar gyfer y cyfarfod. Dylai'r ystyriaethau gynnwys ymchwilio i'w safbwyntiau, pa gwestiynau y gallai fod ganddynt ar y mater a pha wybodaeth bellach y byddent yn dymuno ei chael o bosibl. Byddai hyn yn gyson â'r ffordd y disgwylid iddynt reoli pob agwedd arall ar eu trefniadau rhannu swydd, er mwyn sicrhau parhad a chysondeb y dull y
byddant wedi cytuno rhyngddynt i'w ddilyn.
Os bydd un aelod o drefniant rhannu swydd yn mynd i gyfarfod yn rhinwedd ei rôl fel aelod o'r weithrediaeth a bod angen pleidleisio fel rhan o'r cyfarfod, bydd rhaid i'r aelod sy'n bresennol fwrw ei bleidlais gan ystyried y trafodaethau paratoadol a gafwyd gyda'r partner rhannu swydd.
Pan fydd aelod o drefniant rhannu swydd yn bwrw pleidlais mewn cyfarfod y mae wedi bod yn bresennol ynddo ac y canfyddir wedi hynny fod y bleidlais honno yn anghyson ag unrhyw drafodaethau paratoadol rhwng y partneriaid rhannu swydd, oni bai bod modd priodoli'r anghysondeb hwnnw i ddadl a thrafodaeth yn y cyfarfod, caiff y bleidlais honno ei thrin fel pe bai'n annilys at ddibenion gwneud penderfyniad, gan fod y bleidlais wedi'i dyrannu i'r trefniant rhannu swydd ac nid i'r aelod unigol sydd wedi bod yn y cyfarfod.
Mater i bob cyngor benderfynu yn ei gylch yw'r camau gweithredu priodol ar y pwynt hwnnw, yn seiliedig ar yr amgylchiadau penodol, er mwyn sicrhau y cynhelir uniondeb y broses gwneud penderfyniadau. Dylai cynghorau egluro arwyddocâd yr agwedd hon ar rannu swydd yn glir i unrhyw aelodau sy'n ymgymryd â threfniadau rhannu swydd mewn gweithrediaeth ymlaen llaw a dylai hyn fod yn rhan o'r hyfforddiant a'r sesiynau cynefino ar gyfer aelodau o'r weithrediaeth.
Fel y nodwyd uchod, dylai cynghorau ac aelodau sy'n rhannu swydd gydnabod bod rhaid sefydlu trefniadau gweithio effeithiol, a meithrin lefel uchel o ymddiriedaeth rhwng aelodau'r trefniant rhannu swydd o'r dechrau'n deg, er mwyn gallu gweithredu trefniant o'r fath yn llwyddiannus. Dylai'r trefniadau gweithio gynnwys sut y bydd anghydfodau rhwng y rhai sy'n rhannu swydd yn cael eu datrys.
Pan gaiff aelodau sy'n rhannu swydd eu penodi i sefydliadau allanol yn rhinwedd eu rôl fel aelodau gweithrediaeth, bydd angen i gynghorau ystyried sut i gyfleu i'r sefydliadau hynny beth yw'r sefyllfa o ran y trefniadau rhannu swydd.
Rhaid i gynghorau ystyried y goblygiadau o ran gofynion cydbwysedd
gwleidyddol y pwyllgorau hynny sy'n ddarostyngedig i ofynion cydbwysedd gwleidyddol ac y caiff aelod o'r weithrediaeth eistedd arnynt; hynny yw, y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio a'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd. Byddai hyn yn digwydd mewn trefniant rhannu swydd sy'n cynnwys aelodau o un neu ragor o grwpiau gwleidyddol, neu grŵp neu grwpiau gwleidyddol ac aelod neu aelodau heb gysylltiad (lle mae aelod heb gysylltiad yn aelod nad yw wedi'i gofrestru gyda'r swyddog priodol fel aelod o grŵp gwleidyddol at ddibenion adrannau 15 i 17 o Ddeddf Llywodraeth Leol a Thai 1989).
Nid yw trin partneriaid rhannu swydd fel petaent yn un aelod at ddibenion pleidleisio a chworwm ar gyfer cyfarfodydd y maent yn mynd iddynt fel aelodau gweithrediaeth yn berthnasol i gyfarfodydd y maent yn mynd iddynt yn eu rôl fel aelodau o'r cyngor.
Cynorthwywyr i'r Weithrediaeth
Mae adran 57 o Ddeddf 2021 yn diwygio Deddf Llywodraeth Leol 2000 i ddarparu ar gyfer penodi cynorthwywyr i'r weithrediaeth. Y nod yw cefnogi amrywiaeth drwy alluogi aelodau nad ydynt, o bosibl, mewn sefyllfa i ymgymryd â rôl amser llawn mewn gweithrediaeth oherwydd amgylchiadau personol neu amgylchiadau eraill, i gael y cyfle i ddysgu a datblygu. Er nad ydynt yn aelodau o'r weithrediaeth, gall cynorthwywyr fynd i gyfarfodydd gweithrediaeth neu i bwyllgorau'r weithrediaeth a siarad ynddynt, ac mae modd iddynt gyfrannu dealltwriaeth ac amrywiaeth gwerthfawr at drafodaethau.
Rhaid i gyfansoddiad y Cyngor, y mae'n rhaid i'r cyngor llawn gytuno arno, a'i drefniadau gweithrediaeth gynnwys darpariaeth ynghylch nifer y cynorthwywyr gweithrediaeth y gellir eu penodi, eu cyfnod yn y swydd a'u cyfrifoldebau. Unwaith eto, dylai fod pwrpas clir i benodi cynorthwywyr i'r weithrediaeth, ac ni ddylid defnyddio'r penodiadau hyn fel ffordd yn unig o gynyddu nifer yr aelodau sy'n gallu gwneud cyfraniad at redeg y weithrediaeth.
Mae Deddf 2000 (fel y'i diwygiwyd) yn darparu na chaiff cadeirydd nac isgadeirydd y cyngor, na'r aelod llywyddol na'r dirprwy aelod llywyddol, cael eu
penodi'n gynorthwywyr i'r weithrediaeth.
Er nad yw cynorthwywyr i'r weithrediaeth yn aelodau o'r weithrediaeth, cânt eu trin fel pe baent yn aelodau ohoni at ddibenion dyrannu seddi ar bwyllgorau craffu pan na all aelodau o'r weithrediaeth na chynorthwywyr i'r weithrediaeth fod yn aelodau. Yn yr un modd, ni all y pwyllgorau sy'n cael cynnwys un aelod o'r weithrediaeth, sef y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio, y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd a'r Pwyllgor Safonau, ond cael aelod o'r weithrediaeth NEU gynorthwyydd i'r weithrediaeth yn rhan o'u haelodaeth (Atodlen 6 i Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 a Rheoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol) (Rhannu Swydd a Chynorthwywyr Gweithrediaeth) 2022.
Craffu a Galw i Mewn
Dylai cabinetau gydnabod pwysigrwydd craffu effeithiol er mwyn llywodraethu'r cyngor yn dda yn gyffredinol, ac adlewyrchu hyn yn eu cyfansoddiadau. Dylent ymateb yn brydlon ac yn adeiladol pan geir ceisiadau am wybodaeth gan y pwyllgor craffu, ceisiadau i ddod i gyfarfodydd a cheisiadau rhesymol eraill.
Dylai gweithrediaethau nodi bod adran 65 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 wedi diwygio adran 22(10) o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 sy'n rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy'n cynnwys darpariaeth ar gyfer, neu mewn cysylltiad â, mynnu bod gwybodaeth ragnodedig am benderfyniadau rhagnodedig a wneir mewn cysylltiad â chyflawni swyddogaethau y mae gweithrediaeth awdurdod lleol yn gyfrifol amdanynt ar gael i aelodau o'r cyhoedd neu aelodau o'r awdurdod a fydd yn cynnwys pwyllgor trosolwg a chraffu o'r awdurdod neu is-bwyllgor i bwyllgor o'r fath. Bwriad hyn yw cyfleu bod Gweinidogion Cymru yn rhoi'r pwys pennaf ar gydweithredu a rhannu gwybodaeth yn effeithiol rhwng y weithrediaeth a'r swyddogaeth graffu, a lle hanfodol hynny o ran llywodraethu'r cyngor yn dda ac yn effeithiol.
Dylai cabinetau osod y naws ar gyfer ymrwymiad y sefydliad i graffu effeithiol
drwy sicrhau bod parch cydradd rhwng y swyddogaeth graffu a'r wefithrediaeth, a thrwy annog y swyddogaeth graffu i weithredu mewn modd trawsbleidiol ac adeiladol.
Dylai cabinetau ymateb yn brydlon ac yn barchus i argymhellion sy'n deillio o graffu, gan esbonio a fydd yr argymhelliad yn cael ei dderbyn neu ei wrthod, y rhesymau dros y penderfyniadau hyn a pha gamau a gymerir. Dylai cabinetau gyhoeddi eu hymateb yn electronig a dylai'r ymateb fod ar gael i'r cyhoedd ac eithrio materion sy'n esempt rhag cael eu cyhoeddi.
Dylai cabinetau fod yn agored i'r angen i ddefnyddio prosesau galw i mewn a dylent ymateb yn briodol ac yn adeiladol i geisiadau o'r fath. Dylai cabinetau gefnogi'r gwaith o lunio rheolau effeithiol a chymesur ar gyfer galw i mewn, nad ydynt yn gwneud galw i mewn yn rhy anodd neu'n amhosibl.
Dylai arweinwyr a chabinetau hefyd fod yn barchus ac yn ystyriol o rôl swyddogion statudol fel y prif weithredwr, y swyddog monitro a'r swyddog adran 151, y ffaith eu bod wedi'u penodi gan y cyngor yn ei gyfanrwydd, a'u rôl o'i wasanaethu. Wrth arfer eu swyddogaethau, rhaid i arweinwyr a chabinetau gadw o fewn paramedrau'r fframwaith statudol a chyfansoddiad y cyngor ei hun. Rhaid iddynt barchu'r rôl y mae swyddogion y cyngor yn ei chwarae o ran eu cynghori ynghylch y paramedrau hyn a'r modd y mae'r rôl hon yn rhyngweithio â'r broses graffu a'r penderfyniadau y mae'n ofynnol, naill ai drwy statud neu gyfansoddiad y cyngor, i'r cyngor llawn eu gwneud.
Canllawiau Anstatudol ar Gynorthwywyr Gwleidyddol
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau anstatudol ar benodi cynorthwywyr gwleidyddol i grwpiau gwleidyddol.
Diben y Canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn yw esbonio darpariaethau yn Neddf Llywodraeth Leol a Thai 1989 sy'n ymwneud â phenodi cynorthwywyr gwleidyddol, ac annog cynghorau i fod yn agored ac yn dryloyw ynghylch rôl a gweithgareddau'r cynorthwywyr gwleidyddol y maent yn eu cyflogi.
Cynorthwywyr Gwleidyddol
Mae cynorthwywyr gwleidyddol awdurdodau lleol yn weithwyr llywodraeth leol sy'n gwneud gwaith ymchwil ac yn darparu cymorth gweinyddol i'r prif grwpiau gwleidyddol mewn awdurdod.
Mae bodolaeth y swyddi hyn yn caniatáu i rolau swyddogion proffesiynol a rolau gwleidyddol gael eu gwahanu, a gallant alluogi i gyngor gael ei ddarparu i gynghorwyr nad oes gan swyddogion awdurdodau lleol yr hawl i'w ddarparu.
Mae Rhan I o Ddeddf Llywodraeth Leol a Thai 1989 yn nodi'r fframwaith sy'n rheoleiddio penodiadau ac ymddygiad cynorthwywyr gwleidyddol.
O dan adran 2 o Ddeddf 1989, mae swydd cynorthwyydd gwleidyddol mewn awdurdod lleol o dan gyfyngiadau gwleidyddol. Mae hyn yn golygu, fel swyddi eraill sydd o dan gyfyngiadau gwleidyddol, na chaiff deiliad y swydd sefyll mewn etholiad, gweithredu fel asiant neu is-asiant etholiad, bod yn swyddog plaid wleidyddol, rheoli plaid neu gangen o blaid, na chanfasio ar ran plaid wleidyddol neu ymgeisydd mewn etholiad.
Fodd bynnag, caniateir i gynorthwywyr gwleidyddol siarad â'r cyhoedd gyda'r bwriad o ennyn cefnogaeth i blaid wleidyddol, ond rhaid i'w gweithredoedd beidio â rhoi'r argraff eu bod yn gweithredu fel cynrychiolydd i'r blaid wleidyddol honno.
Caiff cynorthwywyr gwleidyddol hefyd gyhoeddi gwaith ysgrifenedig neu
ddeunydd arall sydd â'r bwriad o effeithio ar gefnogaeth y cyhoedd i blaid wleidyddol, neu beri i waith o'r fath gael ei gyhoeddi; ond rhaid iddynt beidio â rhoi'r argraff bod y cyhoeddiad wedi'i awdurdodi gan y blaid wleidyddol.
Cafodd y rheolau hyn eu mabwysiadu i fynd i'r afael â phryderon ynghylch didueddrwydd gwleidyddol, gwrthdaro rhwng buddiannau, a defnyddio arian trethdalwyr at ddibenion gwleidyddol mewn cynghorau. Mae rhagor o fanylion am y cyfyngiadau sydd ar waith i'w gweld yn Rheoliadau Swyddogion Llywodraeth Leol (Cyfyngiadau Gwleidyddol) 1990.
Mae'r cyfyngiadau ar ffurf telerau ac amodau y bernir eu bod wedi'u hymgorffori yn nhelerau penodi ac amodau cyflogaeth y swyddogion hynny. Mae'r cyfyngiadau sy'n gymwys i bob deiliad swydd sydd o dan gyfyngiadau gwleidyddol wedi'u nodi yn Rhan I o'r Atodlen i'r Rheoliadau. Mae Rhan II o'r Atodlen yn nodi telerau ac amodau pellach ar gyfer cynorthwyydd gwleidyddol.
Penodiadau
O dan adran 9 o Ddeddf Llywodraeth Leol a Thai 1989, caiff awdurdod lleol benodi hyd at 3 chynorthwyydd ar gyfer grwpiau gwleidyddol yn amodol ar fesurau diogelu ac amodau llym.
Mae'r 3 grŵp gwleidyddol mwyaf ym mhob awdurdod yn gymwys i gael cynorthwyydd gwleidyddol os yw aelodaeth y grŵp yn cynnwys o leiaf 10% o aelodaeth yr awdurdod. Yr eithriad yw pan mai dim ond un grŵp gwleidyddol sy'n cyfrif am o leiaf 10% o'r aelodaeth; yn yr achos hwnnw, mae'r grŵp mwyaf ond un yn gymwys hefyd.
Ni ellir penodi hyd nes y bydd swyddi wedi'u sefydlu ar gyfer pob grŵp cymwys; fodd bynnag, dim ond un swydd y gellir ei phenodi i blaid wleidyddol.
O dan adran 7 o Ddeddf Llywodraeth Leol a Thai 1989 rhaid i gyflogeion awdurdod lleol gael eu penodi ar sail teilyngdod. Mae adran 9 yn darparu eithriad i'r egwyddor hon. Mae penodiad pob cynorthwyydd gwleidyddol yn
dibynnu ar ba grŵp gwleidyddol y bydd pob swydd (cynorthwyydd gwleidyddol) yn ei gynrychioli. Gall y sawl a benodir ystyried gweithgareddau gwleidyddol yr ymgeisydd yn ystod y broses ddethol, er bod y swyddi o dan gyfyngiadau gwleidyddol (fel y disgrifir uchod).
Ar ôl penodi, dylai'r cyfrifoldeb rheoli llinell ar gyfer cynorthwywyr gwleidyddol gael ei neilltuo i un o uwch-swyddogion yr awdurdod. Fodd bynnag, yn ymarferol, bydd gwaith cynorthwywyr gwleidyddol o ddydd i ddydd yn cael ei bennu a'i reoli gan y grŵp gwleidyddol perthnasol ac arweinydd y grŵp gwleidyddol. Felly, dylai awdurdodau ystyried sut y bydd unrhyw wrthdaro neu anghydfodau yn cael eu datrys, a hynny o bosibl drwy ddatblygu protocol a chytuno arno.
Cydnabyddiaeth ariannol a chontractau
Mater i'r awdurdod yw pennu'r cyflog sy'n daladwy; fodd bynnag, disgwylir i awdurdodau lleol arddel doethineb a chaniatáu codiadau cyflog mewn modd cymesur yn unol â chyflogau llywodraeth leol yn ehangach.
Mae Gorchymyn Llywodraeth Leol (Cynorthwywyr i Grwpiau Gwleidyddol) (Tâl) (Cymru) (Diwygio) 2019 yn pennu uchafswm y cyflog posibl y gellir ei dalu i gynorthwywyr gwleidyddol.
O dan adran 9(4)(b) o Ddeddf Llywodraeth Leol a Thai 1989 mae'r uchafswm cyflog a bennir gan reoliadau yn ffigur cyfwerth ag amser llawn, felly nid yw'n bosibl talu cyflog blynyddol ar gyfradd fesul awr am oriau rhan-amser os byddai hyn yn mynd y tu hwnt i'r uchafswm a bennwyd, pe bai'r cynorthwyydd gwleidyddol yn gweithio'n llawnamser.
Rhaid i'r contract cyflogaeth ddod i pan gynhelir, neu cyn y cynhelir, cyfarfod blynyddol y cyngor yn dilyn yr etholiadau cyntaf ar ôl i'r person gael ei benodi. Fodd bynnag, nid yw hyn yn atal deiliad y swydd rhag cael ei ailbenodi am dymor arall. Ni all yr awdurdod lleol ddirprwyo unrhyw swyddogaethau i gynorthwyydd, ac ni ellir ei gwneud yn ofynnol i unrhyw swyddog arall yn yr
awdurdod weithio o dan gyfarwyddyd cynorthwyydd (ac eithrio mewn perthynas â gwasanaethau ysgrifenyddol neu glercol).
Bod yn agored ac yn dryloyw
Mae dyletswydd ar bob awdurdod lleol i lunio rhestr o swyddi sydd o dan gyfyngiadau gwleidyddol a'i diweddaru'n rheolaidd, a disgwylir i gynorthwywyr gwleidyddol gydymffurfio â chod ymddygiad swyddogion eu hawdurdod.
Dylai awdurdodau lleol ystyried cyhoeddi'r manylion isod fel arfer gorau:
* cyfanswm nifer y cynorthwywyr gwleidyddol y mae'n eu cyflogi
* y grŵp gwleidyddol y mae pob cynorthwyydd yn ei wasanaethu
* nifer y cynghorwyr ym mhob grŵp gwleidyddol
* nifer yr oriau yr wythnos y cyflogir cynorthwyydd pob grŵp gwleidyddol
Canllawiau Statudol ar Drefniadau i Sicrhau Trosolwg a Chraffu Effeithiol
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r canllawiau hyn yn ganllawiau statudol a ddyroddir o dan adran 38 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000. Rhaid i gyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol, maer etholedig neu arweinydd gweithrediaeth roi sylw iddynt. Maent yn disodli canllawiau blaenorol a ddyroddwyd yn 2012.
Diben y Canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn yw sicrhau bod gan gynghorau drefniadau craffu effeithiol a bod gweithdrefnau ar waith i adolygu'r trefniadau hyn yn rheolaidd a cheisio'u gwella.
Y bwriad Polisi
Mae trosolwg a chraffu yn elfen hanfodol o drefn lywodraethu wleidyddol a chyffredinol y cyngor. Dylai diwylliant y cyngor a'r weithrediaeth fod yn agored i graffu ac yn gefnogol o hynny, a dylid darparu staff ac adnoddau ar gyfer y gwaith craffu i'w alluogi i gyflawni ei swyddogaethau'n effeithiol, gan gynnwys dal gweithrediaeth y cyngor i gyfrif.
Cydnabyddir y bydd rhaid gwneud penderfyniadau anodd bob amser yng nghyswllt cyllid cynghorau ond y brif egwyddor y dylid ei dilyn yw bod buddsoddi mewn craffu yn cyfrannu hefyd at wasanaethau gwell i bobl leol drwy ddarparu sianel arall i bobl fod yn rhan o'r penderfyniadau sy'n effeithio arnynt a hybu diwylliant o ddysgu a gwella ar draws y cyngor yn gyffredinol. Dylid ystyried yr egwyddor hon yng nghyswllt adrannau 39 i 41 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau 2021 (Deddf 2021) o ran y ddyletswydd i annog pobl leol i gymryd rhan mewn penderfyniadau, y ddyletswydd i baratoi strategaeth ar annog cyfranogiad, a'r ddyletswydd ar brif gyngor i adolygu ei berfformiad yn barhaus, gan gynnwys cynnal hunanasesiadau ac asesiadau panel ac ymgynghori â phobl leol fel rhan o'r dyletswyddau sy'n ofynnol o dan adrannau 89 a 90 o Ddeddf 2021.
Rhaid i waith craffu effeithiol ar drefniadau cydweithredu â chynghorau eraill, megis cyd-bwyllgorau a chyd-bwyllgorau corfforedig, a threfniadau partneriaeth ar draws y gwasanaeth cyhoeddus, megis byrddau gwasanaethau cyhoeddus, gael ei ystyried yn waith hanfodol er mwyn sicrhau bod y trefniadau hynny'n atebol yn ddemocrataidd i bobl leol.
Prosesau a Pherthnasoedd
Er mwyn cyflawni'r bwriad polisi, ni ddylai craffu fod ar wahân i brosesau eraill sy'n rhan o system lywodraethu'r cyngor. Dylai'r trefniadau ar gyfer pwyllgorau trosolwg a chraffu gael eu nodi'n glir yng nghyfansoddiad y cyngor ac yn yr arweiniad i'r cyfansoddiad sy'n ofynnol o dan adran 37 o Ddeddf Llywodraeth
Leol 2000.
Dylai craffu fod yn rhan annatod o hunanasesiad y cyngor o dan Ran 6 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Deddf 2021) a dylid hefyd ei ystyried pan fydd y cyngor yn trefnu ei asesiad panel.
Dylai'r rôl y mae craffu yn ei chwarae o ran annog pobl leol i gymryd rhan yn y broses gwneud penderfyniadau o dan adran 39 o Ddeddf 2021 gael ei nodi yn y strategaeth y mae'n rhaid i'r cyngor ei pharatoi ac ymgynghori arni yn adrannau 40 a 41.
Dylai fod gan gadeiryddion pwyllgorau craffu berthynas waith dda â'i gilydd a dylent drafod dulliau craffu yn rheolaidd a dysgu o waith pwyllgorau craffu eraill o fewn y cyngor ac mewn cynghorau eraill. Dylai cadeiryddion craffu hefyd sefydlu perthynas waith dda gyda chadeirydd y pwyllgor llywodraethu ac archwilio a'r pwyllgor safonau, yn ogystal â chadeirydd neu aelod llywyddol y cyngor a chadeiryddion pwyllgorau eraill. Dylent hefyd feithrin perthynas waith dda gydag archwilwyr mewnol ac allanol, a chyda rheoleiddwyr.
Mae effeithiolrwydd craffu yn dibynnu'n rhannol ar barch rhwng y rhai sy'n gyfrifol am graffu ar y weithrediaeth a'r weithrediaeth ei hun. Felly, dylai cadeiryddion feithrin perthynas waith adeiladol â gweithrediaeth y cyngor, yn enwedig yr arweinydd, aelodau'r cabinet, y prif weithredwr, ac uwchswyddogion. Mae'n ofynnol i weithrediaeth y cyngor ddefnyddio'r dull hwn o weithio'n adeiladol o dan ganllawiau statudol sydd hefyd wedi'u dyroddi o dan adran 38 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000.
Gweithio Effeithiol
Dylai pob pwyllgor craffu fabwysiadu'r ffyrdd mwyaf effeithiol o weithio i sicrhau eu bod yn gallu cyflawni eu rôl. Gall hyn gynnwys:
* Ystyried materion fel rhan o agenda pwyllgor amleitem. Yma, dylai cynghorau sicrhau nad yw nifer yr eitemau ar un agenda yn ei gwneud yn
anodd i aelodau ystyried y mater dan sylw yn fanwl.
* Ystyried materion ar agenda pwyllgor sy'n trafod un eitem. Mae hyn yn rhoi mwy o hyblygrwydd o ran dull gweithredu, gan gynnwys paneli tystion ac, o bosibl, rywfaint o gyfranogiad cyhoeddus. Gall "paneli her" untro fod yn ffordd gymesur ac effeithiol o dreiddio'n ddwfn i bwnc.
* Grwpiau gorchwyl a gorffen. Grwpiau bach, anffurfiol o aelodau yw grwpiau "gorchwyl a gorffen", a gomisiynir gan bwyllgor i ymchwilio i bwnc ac adrodd yn ôl. Nid yw grwpiau gorchwyl a gorffen yn ddarostyngedig i reolau ynghylch cyfarfodydd pwyllgorau gan eu bod yn gyrff anffurfiol.
* Cynnull grŵp gorchwyl a gorffen byr. Bydd grŵp nad yw ond yn cyfarfod unwaith neu ddwy dros ychydig wythnosau yn gallu mynd i'r afael â phwnc cyfyng, diffiniedig. Mae'n debygol y bydd modd comisiynu adolygiad ac yna adrodd yn ôl i gyfarfod nesaf yr un pwyllgor.
* Cynnull grŵp gorchwyl a gorffen hirach. Y model "traddodiadol" ar gyfer grŵp gorchwyl a gorffen yw corff sy'n cyfarfod sawl gwaith dros sawl mis, gan adeiladu sylfaen dystiolaeth gynhwysfawr.
Dylai comisiynu grwpiau gorchwyl a gorffen, lle y bo hynny'n digwydd, gynnwys cytuno ar gwmpas, nodi cylch gorchwyl y grŵp a'r amserlen ar gyfer cyflawni ei waith.
Gall grwpiau gorchwyl a gorffen gwrdd yn breifat neu'n gyhoeddus. Pan fyddant wedi cwblhau eu gwaith, dylent gyflwyno adroddiad ac argymhellion i'r pwyllgor sydd wedi'u comisiynu. Dylai hyn hefyd gynnwys rhywfaint o gofnod o drafodion y grŵp (gan gynnwys gwybodaeth ynghylch ble y cafwyd tystiolaeth a chan bwy) yn enwedig os yw'r grŵp wedi cyfarfod yn breifat. Gall y pwyllgor wedyn benderfynu mabwysiadu'r argymhellion, gan eu cyflwyno i weithrediaeth y cyngor neu i gorff arall i gael ymateb.
Mae pob ffordd o weithio yn galw am gynllunio gofalus. Wrth raglennu gwaith, dylai cynghorau ystyried cwmpas pwnc yn fanwl a sut dylid ei ystyried i sicrhau ei fod yn cael yr effaith fwyaf bosibl. Mewn rhai achosion, gall hyn olygu bod cynghorwyr yn cwrdd ymlaen llaw, naill ai'n breifat neu'n gyhoeddus, i drafod strategaeth holi, neu'n cwrdd fel arall i gynllunio gwaith craffu. Dylai'r trefniadau adnoddau ar gyfer craffu ystyried yr angen am gymorth swyddogion ar gyfer y
gweithgarwch cynllunio hwn.
Adnoddau a Gwybodaeth
Er mwyn bod yn effeithiol, rhaid i waith craffu gael adnoddau a chael gwasanaeth swyddogion sydd â'r gorchwyl penodol o gynorthwyo pwyllgorau craffu i gynllunio, rheoli a gweithredu eu rhaglenni gwaith. Dylai swyddogion nad ydynt yn cynorthwyo craffu'n uniongyrchol gofio mai gyda'r cyngor y mae eu cyflogaeth, nid gyda'r weithrediaeth, felly dylent ddarparu cymorth a gwybodaeth i bwyllgorau craffu mewn modd adeiladol ac amserol i gynorthwyo eu gwaith. Gall hyn beri heriau i swyddogion weithiau ond dylai aelodau pwyllgorau craffu ac aelodau'r weithrediaeth hefyd fod yn ymwybodol o'r gwrthdaro hwn a dylid ystyried y materion hyn wrth ddatblygu protocolau sy'n llywodraethu'r berthynas rhwng swyddogion ac aelodau i'w cynnwys yng nghyfansoddiad y cyngor.
Mae adran 65 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 wedi diwygio adran 22(10) o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 sy'n rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy'n cynnwys darpariaeth ar gyfer, neu mewn cysylltiad â, mynnu bod gwybodaeth ragnodedig am benderfyniadau rhagnodedig a wneir mewn cysylltiad â chyflawni swyddogaethau y mae gweithrediaeth awdurdod lleol yn gyfrifol amdanynt ar gael i aelodau o'r cyhoedd neu aelodau o'r awdurdod a fydd yn cynnwys pwyllgor trosolwg a chraffu o'r awdurdod neu is-bwyllgor i bwyllgor o'r fath. Bwriad hyn yw cyfleu bod Gweinidogion Cymru yn rhoi'r pwys pennaf ar gydweithredu a rhannu gwybodaeth yn effeithiol rhwng y weithrediaeth a'r swyddogaeth graffu, a lle hanfodol hynny o ran llywodraethu'r cyngor yn dda ac yn effeithiol.
Adolygu Craffu
Mae craffu effeithiol ynddo ei hun yn agored i adolygiadau rheolaidd a dylid rhoi trefniadau ar waith i hyn ddigwydd fel rhan o brosesau hunanasesu'r cyngor. Mae adolygu gan gymheiriaid hefyd yn ffordd dda o adolygu effeithiolrwydd a dysgu o brofiad craffwyr eraill.
Canllawiau Statudol ar Benodi Personau i Gadeirio Pwyllgorau Trosolwg a Chraffu
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a wneir o dan adran 75 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (y Mesur). Mae'r canllawiau hyn yn disodli canllawiau blaenorol a ddyroddwyd o dan yr adran hon mewn perthynas â phenodi personau i gadeirio pwyllgorau trosolwg a chraffu yn 2012.
Diben y Canllawiau hyn
Darparu canllawiau i gynghorau ar benodi personau i gadeirio pwyllgorau trosolwg a chraffu.
Cyflwyniad
Mae Rhan 6 o'r Mesur yn ymdrin â throsolwg a chraffu, gan gynnwys, o adrannau 66 i 75, ddarpariaethau sy'n ymwneud â phenodi cadeiryddion pwyllgorau trosolwg a chraffu (pwyllgorau craffu). Y bwriad polisi yw sicrhau nad yw'r grwpiau gwleidyddol ar weithrediaeth y cyngor yn rheoli'r pwyllgor trosolwg a chraffu, a'u bod yn gallu gweithredu'n annibynnol.
Gofynion y Mesur
Rhaid i awdurdodau lleol gynnwys yn eu rheolau sefydlog drefniadau ar gyfer penodi cadeiryddion eu pwyllgorau craffu sy'n unol â'r canlynol:
Cyngor heb unrhyw grwpiau gwleidyddol wedi'u datgan
Mae pob pwyllgor craffu yn ethol ei gadeirydd ei hun.
Cyngor sydd â dim ond un grŵp gwleidyddol wedi'i ddatgan
Mae pob pwyllgor craffu yn ethol ei gadeirydd ei hun.
Cyngor sydd â dau grŵp gwleidyddol ond dim ond un pwyllgor craffu
Mae'r pwyllgor craffu yn ethol ei gadeirydd ei hun. Fodd bynnag, os cynrychiolir un o'r grwpiau (A) yng ngweithrediaeth y cyngor ond na chynrychiolir y llall (B), rhaid gadael i'r grŵp arall (B) benodi'r cadeirydd.
Cyngor sydd â dau neu ragor o grwpiau gwleidyddol a sawl pwyllgor craffu
Os oes mwy nag un grŵp gwleidyddol yn rhan o'r weithrediaeth, dim ond cynifer o gadeiryddion ag sy'n gymesur â'u cyfran gyfun o aelodau'r cyngor yn gyfan y gellir eu dyrannu i'r grwpiau hynny. Dylid talgrynnu'r nifer hwnnw i lawr os nad yw'n rhif cyfan. Mater i'r grwpiau gwleidyddol yn y weithrediaeth yw penderfynu rhyngddynt sut y dyrennir cadeiryddion y weithrediaeth.
Mae gweddill y cadeiryddion craffu yn "eiddo" i'r grwpiau hynny nad ydynt yn cael eu cynrychioli yn y weithrediaeth. Os mai dim ond un grŵp o'r fath sydd, mae ganddo hawl i'r holl seddi cadeiryddion sydd ar ôl. Os oes mwy nag un grŵp nad yw'n rhan o'r weithrediaeth, bydd pob un yn cael cyfran o'r seddi cadeiryddion yn gymesur â'u haelodaeth, gan dalgrynnu i lawr i'r rhif cyfan agosaf, gan gynnwys sero. Er enghraifft:
* nifer aelodau'r cyngor = 60
* nifer mewn grŵp/grwpiau gweithrediaeth = 26
* nifer y cadeiryddion craffu = 5
* nifer ar gyfer grwpiau gweithrediaeth = 2
* nifer y seddi cadeiryddion sy'n weddill = 3
* nifer y grŵp/grwpiau nad ydynt yn rhan o'r weithrediaeth = 3
* maint grŵp C nad yw'n rhan o'r weithrediaeth = 16
* maint grŵp D nad yw'n rhan o'r weithrediaeth = 6
* maint grŵp E nad yw'n rhan o'r weithrediaeth = 2
* hawl C i gadeiryddion craffu = 2
* hawl D i gadeiryddion craffu = 1
* hawl E i gadeiryddion craffu = 0
Os bydd unrhyw seddi cadeiryddion heb eu dyrannu yn dilyn y cyfrifiad hwn, bydd y cadeirydd yn cael ei benodi gan aelodau'r pwyllgor(au) hynny.
Os yw pob grŵp gwleidyddol mewn awdurdod wedi'i gynrychioli yn y weithrediaeth a bod y broses talgrynnu i lawr yn arwain at seddi cadeiryddion heb eu dyrannu, rhaid i unrhyw gadeiryddion o'r fath gael eu penodi gan aelodau'r pwyllgorau hynny hefyd.
Cyngor lle mae grŵp gwleidyddol yn gwrthod cymryd dyraniad o gadeiryddion
Os bydd grŵp gwleidyddol yn gwrthod cymryd ei ddyraniad o gadeiryddion, ni ellir dyrannu'r un o'r cadeiryddion hynny i grŵp gweithrediaeth. Cynigir y swyddi gwag i'r grwpiau gwleidyddol eraill yn gymesur â'u maint. Yn yr enghraifft uchod, pe bai A yn gwrthod eu 2 sedd i gadeiryddion, byddai gan y grwpiau gwrthblaid hawl i benodi cadeiryddion ar gyfer 5 pwyllgor a dylent gael eu dyrannu fel a ganlyn: C = 3, D = 1, E = 1. Pe bai C yn gwrthod eu 2 sedd cadeirydd, byddai gan y grwpiau eraill hawl i un yr un. Pe bai D yn gwrthod ei unig sedd cadeirydd byddai'n mynd i E, oherwydd bod dyraniad C eisoes wedi'i dalgrynnu i fyny i roi 2 iddo.
Mewn cyngor lle nad oes ond un grŵp nad yw'n grŵp gweithredol a bod y grŵp hwn yn gwrthod ei seddi cadeiryddion, neu mewn cyngor lle mae grwpiau eraill
nad ydynt yn grwpiau gweithrediaeth ond bod pob un ohonynt yn gwrthod cymryd y seddi gwag i gadeiryddion, gadewir i bob pwyllgor craffu ethol ei gadeirydd ei hun o blith unrhyw un o'i aelodau.
Patrwm gwleidyddol y weithrediaeth yn newid
Os bydd grŵp gwleidyddol yn gadael neu'n ymuno â'r weithrediaeth, bydd y gwaith o ddyrannu cadeiryddion yn dechrau eto yn unol â'r darpariaethau a ddisgrifir uchod.
Llenwi swyddi gwag achlysurol
Os bydd sedd cadeirydd craffu'n dod yn wag am ryw reswm, dylai'r sedd gael ei dyrannu i'r un grŵp gwleidyddol ag un y cadeirydd sy'n ymadael. Fodd bynnag, os yw'r cadeirydd wedi cael ei ethol gan y pwyllgor ei hun, y pwyllgor ddylai benodi'r cadeirydd newydd.
Cyngor yn dymuno gweithredu system ddyrannu wahanol
Gall cyngor benderfynu rhoi'r gorau i'r prosesau a amlinellir uchod, ond dim ond os yw'n dymuno cyflwyno dyraniad o gadeiryddion craffu sy'n fwy ffafriol i'r grwpiau nad ydynt yn grwpiau gweithrediaeth na'r hyn a gynhyrchid gan y gweithdrefnau rhagnodedig. Er mwyn i hyn ddigwydd, rhaid i fwyafrif ym mhob grŵp gwleidyddol gefnogi'r cynnig amgen, a rhaid cymeradwyo'r cynnig drwy benderfyniad gan y cyngor llawn, gyda'r mwyafrif o aelodau pob grŵp gwleidyddol yn pleidleisio o blaid y penderfyniad.
Penodi is-gadeiryddion
Mater i bob awdurdod benderfynu arno yw dyrannu unrhyw is-gadeiryddion ar gyfer pwyllgorau.
Caiff Gweinidogion Cymru wneud rheoliadau mewn perthynas â dyrannu cadeiryddion, a dyroddi cyfarwyddydau hefyd. Adeg dyroddi'r canllawiau hyn, nid oes unrhyw gynlluniau i wneud y naill na'r llall.
Canllawiau
Nid oes llawer o le i symud yn y darpariaethau o adran 66 ymlaen. Dylai rheolau sefydlog cynghorau bennu amserlen ar gyfer cwblhau'r prosesau penodi.
Os bydd sefyllfa'n codi lle mae'r gweithdrefnau dyrannu a amlinellir yn y canllawiau hyn yn ymddangos yn annigonol i ddelio â sefyllfa benodol, dylai cynghorau ymgynghori â'u cynghorwyr cyfreithiol i gael barn yn gyntaf. Os oes angen, gall y cynghorwyr cyfreithiol hynny gysylltu â swyddogion Llywodraeth Cymru i gael cyngor.
Mae ysbryd y ddeddfwriaeth yn glir. Mae'n adlewyrchu safbwynt polisi o blaid sicrhau bod craffu, i'r graddau mwyaf posibl, yn annibynnol ar arweinyddiaeth cyngor.
Canllawiau Statudol ar Aelodau Cyfetholedig Pwyllgorau Trosolwg a Chraffu
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a wneir o dan adran 76 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (y Mesur). Maent yn ymwneud â chyfethol personau nad ydynt yn aelodau o awdurdodau lleol i'w pwyllgorau trosolwg a chraffu yn unol ag adran 21 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000. Mae'r canllawiau hyn yn disodli canllawiau blaenorol a ddyroddwyd yn 2012.
Diben y Canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn yw darparu fframwaith i gynghorau ei ystyried wrth benodi aelodau cyfetholedig i bwyllgorau trosolwg a chraffu. Yn benodol, mae'n ei gwneud yn ofynnol i gynghorau ystyried sut y gallai cyfethol ddod ag ystod eang o wahanol sgiliau a mwy o amrywiaeth i bwyllgorau trosolwg a chraffu.
Y bwriad Polisi
Mae cyfethol aelodau nad ydynt yn gynghorwyr i bwyllgorau trosolwg a chraffu yn ffordd o greu aelodaeth fwy amrywiol. Gall ddarparu ffordd o gefnogi cyfranogiad cyhoeddus ehangach mewn democratiaeth leol a dylai fod yn rhan o strategaeth y cyngor ar annog cyfranogiad fel sy'n ofynnol o dan adran 40 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021.
Wrth wneud trefniadau ar gyfer cyfethol, gallai cynghorau wneud y canlynol:
* meddwl am anghenion grwpiau sydd wedi'u tangynrychioli, a'r rhwystrau a allai godi fel arall i grwpiau o'r fath wrth ymgysylltu â busnes yr awdurdod
* ystyried cyfethol ochr yn ochr â dulliau eraill o sicrhau cyfranogiad y cyhoedd, megis gwahodd pobl sydd â safbwyntiau a phrofiad gwerthfawr i ymgysylltu fel tystion neu gynghorwyr technegol, gan nad cyfethol yw'r ffordd orau o ennyn barn a phrofiad rhai pobl bob amser
Gall cyfraniad aelodau cyfetholedig ar bwyllgorau gryfhau eu heffeithiolrwydd yn sylweddol drwy ddod â safbwyntiau gwahanol. Er mai un dull yn unig o ddefnyddio barn rhanddeiliaid i helpu i lywio gwaith pwyllgorau craffu yw cyfethol, caiff ei ystyried gan Lywodraeth Cymru yn adnodd pwysig i sicrhau cyfranogiad unigolion a grwpiau cynrychioliadol a allai fel arall fod wedi ymddieithrio oddi wrth brosesau gwneud penderfyniadau lleol. Gall cyfethol gryfhau rôl arweinyddiaeth gymunedol aelodau drwy ddarparu safbwyntiau amgen a hwyluso rhwydweithiau a chysylltiadau cryfach sy'n seiliedig ar ardaloedd.
Mae Llywodraeth Cymru o'r farn fod cynnwys ystod ehangach o arbenigwyr, cynrychiolwyr cymunedol a defnyddwyr gwasanaethau mewn ymarferion craffu yn fanteisiol, a bod cynnwys aelodau cyfetholedig yn rhagweithiol mewn gweithgareddau craffu yn galluogi aelodau etholedig i anfon negeseuon pwerus am gynnwys pobl a phartneriaid drwy eu strwythurau a'u harferion eu hunain.
I gydnabod yr effaith werthfawr y gall craffu amlsafbwynt ei chael o ran ysgogi gwelliannau, mae paneli wedi'u sefydlu i graffu ar waith Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus y mae eu haelodaeth yn rhychwantu ffiniau sectoraidd, sefydliadol a daearyddol. Hyd yma, mae'r paneli hyn wedi cynnwys aelodau cyfetholedig o fudiadau gwirfoddol, byrddau iechyd lleol, cynghorau iechyd cymuned, paneli'r heddlu a throseddu, Cyfoeth Naturiol Cymru, a fforymau busnes lleol sydd wedi bod yn gweithio ochr yn ochr ag aelodau etholedig i wella gwasanaethau lleol. Wrth benodi aelodau cyfetholedig o gyrff cyhoeddus sy'n bartneriaid, ni ddylai'r unigolion hynny fod yn gyfrifol am swyddogaeth gweithrediaeth yn eu sefydliad, pan fo'n bosibl, er mwyn osgoi unrhyw wrthdaro rhwng buddiannau.
Mae rhai o'r manteision pwysig sydd wedi deillio o'r trefniadau hyn yn cynnwys trosglwyddo dysgu a goresgyn natur ddarniog sefydliadau wrth fynd i'r afael â materion anodd eu datrys. Mae'r arferion hyn wedi dangos y gellir ystyried gweithio mewn partneriaeth a chyfethol fel prosesau sy'n cynyddu mewnbwn ac integreiddiad democrataidd lleol ar draws gwahanol rannau o'r sector cyhoeddus.
Penderfynu pryd i gyfethol
Dylai unrhyw broses o benodi cyfetholedigion gael ei llywio gan flaengynlluniau gwaith craffu a pha ganlyniadau y mae aelodau etholedig yn ceisio eu cyflawni o ganlyniad i ymarferion craffu sydd wedi'u cynllunio. Cynghorir cynghorau i feddwl yn ofalus am ddefnyddio cyfethol fel ffordd o ddatblygu cysylltiadau rhwng partneriaid neu well cysylltiadau cyhoeddus a allai ychwanegu gwerth sylweddol at waith pwyllgorau craffu.
Ym mhob achos lle mae cyfethol yn cael ei ystyried, dylid bod yn ofalus i sicrhau
mai cyfethol yw'r ffordd orau mewn gwirionedd i rai unigolion neu grwpiau o ddiddordeb fod yn rhan o waith pwyllgorau craffu. Dylai grwpiau o ddiddordeb gynnwys grwpiau cydraddoldeb nodweddion gwarchodedig i gydnabod y gwerth y gall y safbwyntiau hyn ei ychwanegu at waith pwyllgorau craffu awdurdodau lleol. Mewn rhai amgylchiadau, efallai y byddai'n fwy priodol i randdeiliaid weithredu fel 'cynghorwyr arbenigol' i grwpiau gorchwyl a gorffen neu gael eu cynnwys fel gwahoddedigion mewn cyfarfodydd pwyllgorau craffu. Er enghraifft, efallai y bydd rhai grwpiau neu ddefnyddwyr gwasanaeth agored i niwed yn teimlo dan fygythiad oherwydd ffurfioldeb cyfarfodydd pwyllgor llawn ac efallai y byddant yn dymuno cyflwyno tystiolaeth ysgrifenedig neu ar lafar i gefnogi adolygiad craffu. Bydd angen sefydlu natur cyfranogiad rhanddeiliad mewn gwaith craffu fesul achos.
Hefyd, mae'n bosibl y bydd mudiadau sy'n cael cymorth ariannol gan asiantaethau partner yn teimlo'n amharod i herio perfformiad darparwyr cyllid mewn fforwm cyhoeddus. Dylid cymryd camau i leihau'r risg o wrthdaro rhwng buddiannau aelodau cyfetholedig o ganlyniad i gymryd rhan mewn gwaith craffu.
Nodi aelodau posibl i'w cyfethol
Efallai y bydd cynghorau'n dymuno ystyried defnyddio nifer o strategaethau i ddod o hyd i aelodau cyfetholedig sy'n debygol o gyfoethogi gweithgarwch craffu.
Er enghraifft, efallai y bydd cynghorau'n dymuno:
* gofyn i gynghorau tref a chymuned yn yr ardal enwebu cynrychiolwyr i'w cyfethol ar bwyllgorau
* hysbysebu yn y wasg leol
* defnyddio safleoedd rhwydweithio cymdeithasol
* gofyn i 'gyrff sectorol' ehangach fel y sector gwirfoddol neu fforymau busnes enwebu aelodau i'w cyfethol
* gwahodd cyn-aelodau cyfetholedig sydd ag arbenigedd neu ddiddordeb penodol i fynd i gyfarfodydd craffu mewn 'rôl gynghori' pan fydd eitemau
perthnasol ar yr agenda
Efallai y bydd cynghorau hefyd yn dymuno datblygu ffurflen gais i grwpiau neu unigolion ei llenwi i fynegi diddordeb mewn bod yn aelod cyfetholedig. Gallai ffurflenni o'r fath fod ar gael ar dudalennau gwe awdurdodau lleol am graffu, neu gael eu hysbysebu yn y wasg leol. Unwaith eto, dylid ystyried grwpiau cydraddoldeb nodweddion gwarchodedig.
Recriwtio aelodau cyfetholedig
Bydd angen i gynghorau sicrhau bod y prosesau recriwtio ar gyfer aelodau cyfetholedig, boed hynny ar sail unigol neu gynrychiadol, yn gynhwysol ac yn deg er mwyn annog pobl sydd ag amrywiaeth eang o wybodaeth, sgiliau a phrofiad i gymryd rhan mewn gweithgareddau craffu.
Er mwyn helpu pwyllgorau i recriwtio aelodau cyfetholedig, awgrymir y dylai cynghorau ystyried datblygu disgrifiadau rôl amlinellol ar gyfer aelodau cyfetholedig. Byddai'r rhain yn helpu i egluro disgwyliadau'r pwyllgorau a'r aelodau cyfetholedig posibl. Wrth ddewis aelod cyfetholedig pan fo mwy nag un cais wedi dod i law, rhywbeth sydd wedi bod yn ddefnyddiol i rai cynghorau yw nodi cymwyseddau y gellir eu defnyddio i werthuso ceisiadau am y rôl.
Fodd bynnag, fel rheol gyffredinol awgrymir y dylai pwyllgorau sicrhau bod aelodau cyfetholedig:
* yn gallu cynrychioli buddiannau'r boblogaeth sy'n derbyn gwasanaethau a ddarperir gan ddarparwyr gwasanaethau cyhoeddus neu a gomisiynir ganddynt
* yn gallu cyfrannu gwybodaeth neu sgiliau arbenigol a fydd yn arwain at graffu'n drylwyr a gwrthrychol ar y materion sydd dan sylw
* yn byw neu'n gweithio yn y sir neu'r fwrdeistref sirol
Dylai fod gan gynghorau brotocol i lywodraethu'r broses o gyfethol pwyllgorau craffu, er mwyn sicrhau cysondeb a thryloywder o ran y materion hyn. Dylai'r
protocol fod yn rhan o reolau gweithdrefnau'r pwyllgor craffu.
Pwyllgorau Craffu: Nifer yr aelodau cyfetholedig
I gydnabod mandad democrataidd cynghorwyr, argymhellir na ddylai nifer yr aelodau cyfetholedig ar bwyllgor craffu fod yn fwy na thraean cyfanswm aelodaeth y pwyllgor.
Awgrymir, fodd bynnag, y dylai dulliau cyfethol gael eu seilio ar werthfawrogiad o'r hyn y bydd y sawl a gyfetholir yn gallu ei gyfrannu at y mater dan sylw, yn hytrach na ffocws cul ar nifer yr aelodau cyfetholedig.
Bydd dull o'r fath yn helpu pwyllgorau i benderfynu a yw cyfranogiad aelodau cyfetholedig yn dal yn berthnasol i'w blaenoriaethau gwaith neu a oes angen adnewyddu'r aelodaeth gyfetholedig o bryd i'w gilydd.
Is-bwyllgorau: nifer yr aelodau cyfetholedig
I gydnabod y ffyrdd amrywiol y mae is-bwyllgorau'n gweithredu, argymhellir na ddylid gosod unrhyw gyfyngiad ar nifer yr aelodau cyfetholedig a gaiff gymryd rhan mewn is-bwyllgor.
Fodd bynnag, ystyrir na ddylai holl aelodau'r is-bwyllgor fod yn aelodau cyfetholedig.
Mathau o benodiadau ar gyfer aelodau cyfetholedig
Fel y nodwyd eisoes, mae gan bwyllgorau craffu ystod eang o opsiynau ar gael iddynt o ran penodi aelodau cyfetholedig.
Yn eu prosesau recriwtio, gall cynghorau nodi y bydd penodiad aelod cyfetholedig:
* am oes y pwyllgor
* nes bydd yn penderfynu terfynu'r penodiad
* at ddibenion adolygiad neu ymarfer monitro penodol
Cynghorir y dylai ymgeiswyr llwyddiannus lofnodi datganiad penodi a fydd yn cynnwys telerau sy'n rheoli ymddygiad priodol. Yn benodol, wrth dderbyn swydd, dylai fod yn ofynnol i aelodau cyfetholedig ddatgan y byddant yn cadw at y Cod Ymddygiad Aelodau yng nghyfansoddiad y cyngor penodol sy'n cynnwys, ymysg materion eraill, trin eraill â pharch, peidio â datgelu gwybodaeth gyfrinachol a datgelu buddiannau personol perthnasol.
Er mwyn sicrhau bod aelodau cyfetholedig yn cael yr wybodaeth a'r sgiliau sy'n angenrheidiol i gymryd rhan lawn mewn gweithgareddau craffu, argymhellir bod cynghorau'n cymryd camau i ddarparu hyfforddiant cynefino priodol i aelodau cyfetholedig, yn ogystal â chyfleoedd hyfforddi a datblygu eraill.
Hawliau pleidleisio a'r Cod Ymddygiad
Nid yw'r Mesur yn rhoi hawliau pleidleisio i aelodau cyfetholedig pwyllgorau craffu. O ganlyniad, nid ydynt wedi'u rhwymo drwy statud i gydymffurfio â'r Cod Ymddygiad ar gyfer aelodau etholedig fel y darperir gan Ran 3 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000. Fodd bynnag, dylid annog aelodau cyfetholedig i gadw at yr egwyddorion a nodir yn y cod ac ymddwyn yn unol â'r safonau uchaf o ymddygiad moesegol. Mae aelodau cyfetholedig statudol eraill y mae eu rolau'n denu hawliau pleidleisio. Mae'r rhain yn cynnwys: yr aelodau hynny a gyfetholwyd o dan ddarpariaethau paragraff 8 yn Atodlen 1 i Ddeddf Llywodraeth Leol 2000, Rheoliadau Cynrychiolwyr sy'n Rhiant-lywodraethwyr a Chynrychiolwyr Eglwysi (Cymru) 2001, a Rheoliadau Trosedd ac Anhrefn (Trosolwg a Chraffu) 2009. Mae'n ofynnol yn ôl y gyfraith i unrhyw aelodau a gyfetholwyd o dan y darpariaethau hyn gydymffurfio â'r Cod Ymddygiad.
Canllawiau Statudol ar Drefniadau 'Galw i Mewn' mewn perthynas â Phwyllgorau Trosolwg a Chraffu
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r canllawiau hyn yn ganllawiau statudol a ddyroddir o dan adran 38 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000. Rhaid i gyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol, maer etholedig neu arweinydd gweithrediaeth roi sylw iddynt. Mae'r canllawiau hyn yn disodli unrhyw ganllawiau blaenorol a ddyroddwyd ar y mater hwn.
Diben y Canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn yw nodi materion y dylai awdurdodau lleol eu hystyried wrth wneud eu trefniadau o dan adran 21 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 mewn perthynas â phwerau pwyllgor trosolwg a chraffu i adolygu a chraffu ar benderfyniadau a wneir, gan gynnwys y rhai nad ydynt wedi'u rhoi ar waith gan y weithrediaeth, a gwneud argymhellion i'r penderfyniadau hynny gael eu hailystyried. Cyfeirir at y broses hon fel 'galw i mewn' fel arfer.
Y bwriad Polisi
Mae'r broses galw i mewn yn rhan bwysig o lywodraethu gwleidyddol y cyngor. Dylai'r rheolau gweithdrefnau y mae cyngor yn eu pennu mewn perthynas â galw i mewn daro cydbwysedd rhwng galluogi penderfyniadau i fynd drwy broses trosolwg a chraffu agored a thryloyw, ac atal ffilibystrio gweithrediad y cyngor yn fwriadol. Am y rhesymau hyn, dylai cynghorau sicrhau bod rheolau galw i mewn clir a chyson yn rhan o'u cyfansoddiadau.
Canllawiau
Ni ddylid ystyried galw i mewn yn ddull rheolaidd ar gyfer craffu, ac ni ddylai fod yn ffordd ddiofyn o wneud iawn am ddiffygion eraill mewn gweithdrefnau craffu. Y dull mwy adeiladol yw rhoi gweithdrefnau ar waith sy'n hwyluso craffu mwy cymesur cyn gwneud penderfyniadau.
Dylai rheolau galw i mewn gyfeirio at:
* y mathau o benderfyniadau a fydd yn destun galw i mewn. Bydd y rhain fel arfer yn benderfyniadau allweddol, a nodir ym mlaen-gynllun y weithrediaeth
* nifer y cynghorwyr y mae angen iddynt wneud cais am alw i mewn er mwyn iddo fod yn ddilys
* unrhyw gyfyngiadau eraill ar geisiadau galw i mewn er enghraifft, bod angen i benderfyniad gwmpasu dau neu ragor o adrannau etholiadol er mwyn bod yn ddilys
* gofynion o ran y broses, er enghraifft, bod angen llenwi ffurflen yn nodi'r rheswm dros alw i mewn, a fyddai wedyn yn cael ei chyhoeddi. Yn gyffredinol, dylai cynghorau sicrhau nad oes angen i geisiadau galw i mewn fodloni gormod o ofynion biwrocrataidd, a sicrhau y gall galw i mewn ddigwydd pan fo gwleidyddion yn cydnabod bod taer angen ailystyried penderfyniad
* ar ôl i benderfyniad gael ei wneud, yr amserlen ar gyfer gwneud cais galw i mewn dilys ac i'r cais hwnnw gael ei dderbyn
* y trefniadau ar gyfer trefnu cyfarfod pwyllgor trosolwg a chraffu ar ôl derbyn cais galw i mewn dilys
* trefniadau ar gyfer sut i gynnal cyfarfod o'r fath. Gall hyn gynnwys hawl i gynghorydd neu gynghorwyr sy'n gwneud cais galw i mewn nodi eu rhesymau dros wneud hynny
* yr argymhellion y gall y pwyllgor craffu eu gwneud. Gallai'r rhain olygu peidio â chymryd unrhyw gamau pellach (gan ganiatáu i'r penderfyniad gael ei roi ar waith ar unwaith) neu wneud argymhellion i'r weithrediaeth y dylid diwygio'r penderfyniad neu ei ddiddymu'n gyfan gwbl
* trefniadau i'r weithrediaeth ddarparu ymateb i'r pwyllgor craffu
Ni ddylai rheolau galw i mewn gael eu cynllunio i wneud galw i mewn yn amhosibl yn ei hanfod (er enghraifft, drwy fynnu bod dau aelod o bwyllgor craffu yn gwneud cais galw i mewn lle mae cydbwysedd gwleidyddol yn mynnu mai dim ond un aelod o bob pwyllgor sy'n aelod o'r wrthblaid). Am y rheswm hwn, dylai cynghorau adolygu eu rheolau galw i mewn yn dilyn etholiadau er mwyn sicrhau eu bod yn dal yn caniatáu i'r pŵer hwn gael ei ddefnyddio'n gymesur.
Canllawiau Statudol ar Alwadau gan Gynghorwyr am Weithredu
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a wneir o dan adran 21A(3) o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000. Mae'r canllawiau hyn yn disodli canllawiau blaenorol ar y mater hwn a ddyroddwyd yn 2012.
Diben y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a ddyroddir o dan adran 21A(3) o Ddeddf 2000 (fel y'i diwygiwyd gan adran 63 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (Mesur 2011)), y mae'n rhaid i aelod o awdurdod roi sylw iddynt wrth ystyried a ddylai wneud galwad am weithredu. Mae galwad gan gynghorydd am weithredu (CCfA) yn galluogi cynghorwyr lleol a'u hetholwyr i sicrhau ymateb gan arweinwyr eu cyngor i faterion o bwys lleol. Dylid ystyried galwadau gan gynghorwyr am weithredu fel un o gyfres o adnoddau sydd gan aelodau etholedig i ddatrys materion lleol ac i wneud gwahaniaeth cadarnhaol yn eu cymuned.
Cyflwyniad
Mae adran 63 o Fesur 2011 yn diwygio adran 21A o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 i alluogi unrhyw gynghorydd ar brif gyngor yng Nghymru i gyfeirio mater at bwyllgor trosolwg a chraffu sy'n ymwneud â chyflawni unrhyw un o swyddogaethau'r cyngor neu sy'n effeithio ar yr ardal etholiadol gyfan y mae'r cynghorydd yn ei chynrychioli, neu ran ohoni.
Mae'r ddarpariaeth hon yn rhagddyddio Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ond mae'n adlewyrchu ei hegwyddorion, sef y dylai canlyniadau fel gwella iechyd, cyrhaeddiad addysgol a chyflogaeth gael eu cydgynhyrchu drwy ymdrechion ar y cyd gan ddefnyddwyr gwasanaethau, darparwyr gwasanaethau ac eraill. Gall galwad am weithredu gynnig math o ddeallusrwydd cymunedol sy'n gallu cyfrannu at ddatblygu a chyflawni cyd-weledigaeth ar gyfer yr ardal. Dylid deall mai cam i'w gymryd pan fo popeth arall wedi methu yw galwad am weithredu, yn gyffredinol, gyda materion yn cael eu codi mewn pwyllgor craffu ar ôl archwilio llwybrau eraill. O ganlyniad, dylai'r broses ei gwneud yn haws nodi materion a fyddai'n elwa o gael eu hystyried ar gyfer craffu, ac i'r materion hynny yr ymdrinnir â hwy orau drwy ddulliau eraill gael eu cyfeirio yn unol â hynny. Gallai fod yn ddefnyddiol nodi cymorth ymchwil ar gyfer aelodau sy'n ystyried galwad am weithredu, naill ai i sicrhau bod y camau gweithredu priodol yn cael eu cymryd neu i adeiladu achos ac iddo dystiolaeth gadarn er mwyn caniatáu craffu ac ystyriaeth briodol.
Felly, er mwyn i alwad am weithredu weithio'n effeithiol fel dull gwella, dylai trafodaethau ynghylch sut i roi gweithdrefnau galwad am weithredu ar waith ganolbwyntio llai ar brosesau a mwy ar ganlyniadau. Gan ei bod yn debygol y byddai'r mathau o faterion a fyddai'n arwain at alwad am weithredu yn rhai trawsbynciol ac amlasiantaethol eu natur, dylid ystyried y mathau o bethau a allai olygu 'datrysiad' boddhaol i gynghorwyr, ac i gymunedau lleol o ganlyniad i hynny.
Diben ac amcanion galwad gan gynghorydd am weithredu
Dylid edrych ar ddarpariaethau galwadau am weithredu yng nghyd-destun ehangach cryfhau democratiaeth leol ac ehangu cyfranogiad mewn penderfyniadau lleol. Dylid eu hystyried yng nghyd-destun y dyletswyddau a roddir ar y cyngor yn adrannau 39 i 41 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 sy'n ymwneud ag annog pobl leol i gymryd rhan mewn penderfyniadau.
O ganlyniad, ni ddylid ystyried galwad am weithredu yn broses 'graffu' yn unig. Yn hytrach, dylai cynghorau ei hystyried yng nghyd-destun gwneud gwelliannau'n fwy cyffredinol i ystod ehangach o swyddogaethau cynghorau sydd â'r nod o gefnogi gweithgarwch democrataidd cyfranogol. Mae hyn yn cynnwys cymorth i aelodau yn eu rolau etholaethol, yn ogystal â gweithgareddau fel cwynion a phrosesau ymgynghori sy'n casglu barn a phrofiad y cyhoedd.
Nid bwriad y canllawiau hyn yw rhoi 'llawlyfr cyfarwyddiadau' argymhellol i awdurdodau ynghylch sut y mae'n rhaid i gynghorau fynd ati i roi galwad am weithredu ar waith. Yn hytrach, mae'n darparu cyfres o ystyriaethau a dadansoddiad i'r awdurdodau hynny sy'n cydnabod gwerth adnabod a gweithredu ar yr wybodaeth leol y gall aelodau etholedig ei sianelu ac sy'n dymuno defnyddio galwad am weithredu.
Y cyd-destun deddfwriaethol
Y diben yw sicrhau bod trefniadau gweithrediaeth gan awdurdod lleol yn galluogi unrhyw aelod o'r cyngor i gyfeirio "mater llywodraeth leol" sy'n dod o fewn cylch gwaith y pwyllgor at bwyllgor trosolwg a chraffu. Bydd atgyfeirio fel hyn yn sicrhau bod y mater yn cael ei gynnwys yn yr agenda ac yn cael ei drafod yn y pwyllgor. Fodd bynnag, wrth wneud atgyfeiriad o'r fath, rhaid i'r aelod roi sylw i unrhyw ganllawiau a ddyroddir gan Weinidogion Cymru.
Os bydd y pwyllgor trosolwg a chraffu yn cael atgyfeiriad gan aelod nad yw ar y
pwyllgor, gall ddewis gwneud unrhyw un o'r pethau y gallai eu gwneud gydag eitem newydd fel arfer. Mae'r rhain yn cynnwys: adolygu a chraffu ar benderfyniadau a chamau gweithredu, a gwneud adroddiadau ac argymhellion.
Wrth benderfynu a ddylid gwneud unrhyw un o'r pethau, gall y pwyllgor "roi sylw i" ddau bwynt penodol:
* unrhyw beth y gall yr aelod fod wedi'i wneud eisoes mewn perthynas â'r mater, yn enwedig os yw wedi'i rymuso i wneud hynny gan y cyngor o dan adran 56 o Fesur 2011
* sylwadau a wnaed gan yr aelod etholedig ynghylch pam y dylai'r pwyllgor ymgymryd â'r mater. Os bydd y pwyllgor yn penderfynu peidio ag ymgymryd â'r mater, rhaid iddo esbonio'r rhesymau i'r aelod. Fodd bynnag, os bydd y pwyllgor yn dewis gwneud rhywfaint o waith ar y mater, rhaid iddo sicrhau bod yr aelod etholedig yn cael copi o unrhyw adroddiadau neu argymhellion y mae'n eu gwneud mewn perthynas ag ef
Mae is-adran (12) o adran 21A o Ddeddf 2000 yn diffinio 'mater llywodraeth leol' mewn perthynas ag aelod o awdurdod lleol yng Nghymru fel mater nad yw wedi'i eithrio ac sydd:
* yn ymwneud â chyflawni unrhyw un o swyddogaethau'r awdurdod
* yn effeithio ar yr ardal etholiadol gyfan y mae'r aelod wedi'i ethol drosti neu dros ran ohoni, neu ar unrhyw berson sy'n byw neu'n gweithio yn yr ardal honno
Mae is-adran (13) o adran 21A o Ddeddf 2000 yn diffinio'r hyn mae mater wedi'i eithrio yn ei olygu yn is-adran (12). Caiff ei ddisgrifio fel unrhyw fater sy'n bodloni'r canlynol:
* mater trosedd ac anhrefn lleol o fewn diffiniad adran 19 o Ddeddf yr Heddlu a Chyfiawnder 2006 (awdurdod lleol yn craffu ar faterion trosedd ac anhrefn)
* mater o unrhyw ddisgrifiad a bennir mewn gorchymyn a wneir gan Weinidogion Cymru at ddibenion yr adran hon
Gellir gweld bod is-adran (12)(b) yn caniatáu ar gyfer ystod eang o faterion y gall
aelod o awdurdod lleol eu cyfeirio at bwyllgor trosolwg a chraffu. O ganlyniad, bydd angen i awdurdodau lleol sicrhau bod gweithrediad galwad am weithredu yn ddigon ymatebol ac eang ei gwmpas.
Er enghraifft, efallai fod galwad am weithredu yn nodi mater trawsbynciol megis mynediad at wasanaethau deintyddol lleol a allai olygu bod angen i'r pwyllgor craffu ystyried ymgysylltu â phartneriaid gwasanaethau cyhoeddus. Yn yr achosion hyn, gellir defnyddio galwad am weithredu i ddatblygu cysylltiadau agosach rhwng cynghorau a phartneriaid allanol.
Wrth benderfynu a ddylai mater a godwyd drwy alwad am weithredu gael sylw mewn cyfarfod o bwyllgor craffu, efallai y bydd yn ddefnyddiol i bwyllgorau ddefnyddio meini prawf ar gyfer atgyfeirio.
Wrth ystyried sut i ymateb i alwad am weithredu, mae gan bwyllgorau ystod eang o opsiynau ar gael iddynt. Er enghraifft, gallent alw ar aelodau a swyddogion i fynd i gyfarfod ac ateb cwestiynau, cychwyn adolygiad o bolisi neu, yn ddibynnol ar natur yr alwad am weithredu, cyflwyno adroddiadau neu argymhellion i gorff penderfynu'r partner(iaid) perthnasol. Dylai pwyllgorau feddwl am y lefelau ffurfioldeb a fyddai'n fwyaf priodol wrth fynd i'r afael â materion mewn ffordd sy'n helpu i hwyluso canlyniadau cadarnhaol.
O ran y ffordd orau o ddefnyddio'r adnoddau sydd ar gael iddynt, dylai pwyllgorau craffu hefyd asesu sut y gallai'r broblem gyd-fynd â'r rhaglenni gwaith presennol. Dylai galwadau am weithredu y gellir eu hystyried fel rhan ategol o flaenraglen waith pwyllgor craffu fod yn debyg i themâu neu bynciau cysylltiedig sydd eisoes wedi cael eu cynnwys. Yn yr achosion hyn, gan ystyried y camau y bydd cynghorwyr eisoes wedi'u cymryd wrth geisio datrys mater cymunedol, gellir ystyried bod galwadau am weithredu yn darparu sylfaen dystiolaeth i lywio camau nesaf y pwyllgor.
Diffinio 'datrysiad'
Gellid dadlau mai'r cysyniad o ddatrysiad yw'r mater sydd wrth wraidd galwad
am weithredu; hynny yw, sicrhau bod yr alwad yn helpu cynghorwyr i ddatrys materion anhydrin. Diben galwad am weithredu yw darparu datrysiad lle na all technegau eraill wneud hynny o bosibl, felly'r cam cyntaf yw ceisio gweld a yw'r mater wedi'i ddatrys neu a ellir ei ddatrys drwy ddulliau eraill. Dylai hyn fod yn ganolog i weithdrefnau cyngor ar gyfer codi galwadau am weithredu a mynd i'r afael â hwy. Fel y nodwyd yn gynharach, dylid ystyried defnyddio galwad am weithredu fel dewis olaf ar ôl i lwybrau eraill fethu. O ganlyniad, bydd gweithredu galwad am weithredu yn llwyddiannus yn dibynnu ar effeithiolrwydd y mecanweithiau sydd ar waith i gefnogi cynghorwyr yn eu rôl etholaethol.
Oherwydd natur drawsbynciol ac anhydrin bosibl y problemau cymdeithasol sy'n debygol o gael eu codi o dan alwad am weithredu, mae'n debygol na fydd 'ateb sydyn' i'r mater sy'n cael ei drafod. Felly, er mwyn i alwad am weithredu wneud unrhyw gynnydd o ran mynd i'r afael â materion lleol, mae'n ddoeth i gynghorau geisio gwneud prosesau y gellir eu haddasu'n ddigonol er mwyn peidio â chyfyngu ar drafodaethau agored neu archwiliadol.
Yn ymarferol, gallai fod o gymorth pe bai gweithdrefnau awdurdodau yn nodi bod y cynghorydd sy'n codi mater yn mynegi'r hyn y byddai'n ei ystyried yn ganlyniad neu'n ddatrysiad llwyddiannus ar ddechrau'r broses galwad am weithredu. Gallai canlyniadau o'r fath gael eu hadolygu gan bwyllgor craffu priodol yn dilyn ymholiad cychwynnol. Gallai'r amcanion cychwynnol hyn fod yn arwydd o lwyddiant y gellid ystyried cynnydd galwad am weithredu yn unol ag ef.
Cyn i alwad am weithredu gael ei huwchgyfeirio i gyfarfod llawn o'r pwyllgor craffu, dylai cynghorwyr ystyried yn gyntaf yr opsiynau canlynol wrth ddatrys mater cymunedol:
* trafodaethau anffurfiol â swyddogion neu gynghorwyr eraill
* trafodaethau anffurfiol â chynrychiolwyr partneriaid
* atgyfeirio materion at 'gyrff craffu' eraill neu bwyllgorau archwilio mewnol
* trafodaethau ffurfiol gyda swyddogion a chynghorwyr
* llythyrau ffurfiol at Aelodau'r Weithrediaeth
* gofyn cwestiynau yn y Cyngor Llawn
* cyflwyno cynnig i'r Cyngor Llawn
* trefnu cyfarfodydd cyhoeddus
* defnyddio deisebau
* gwneud cwyn
* ceisiadau Rhyddid Gwybodaeth i gyrff eraill
* cyfathrebu ag Aelodau o'r Senedd neu Aelodau Seneddol lleol
* defnyddio cyfryngau cymdeithasol neu ymgyrchoedd e-bost
Er mwyn i'r alwad am weithredu fod yn effeithiol o ran canfod a mynd i'r afael â phryder y cyhoedd, bydd angen i arweinyddiaeth yr awdurdod lleol, ynghyd ag uwch-swyddogion mewn asiantaethau partner, gefnogi'r egwyddorion canlynol:
* gwerthfawrogi'r rôl y gall craffu ei chwarae fel sbardun i wella gwasanaethau a'i ymateb i anghenion pobl yn yr ardal
* parodrwydd i fynd i'r afael â pherfformiad anfoddhaol a chydnabyddiaeth o'r angen i ddatrys problemau drwy drafodaeth
* tryloywder mewn prosesau gwneud penderfyniadau a chynnwys y broses graffu ar bob cam
* dealltwriaeth, a pharodrwydd i gryfhau'r rôl 'Arweinyddiaeth yn y Gymuned' amlochrog a gyflawnir gan aelodau yn eu cymunedau
* gwerthfawrogi'r rhan weithredol y mae defnyddwyr gwasanaeth a'r gymuned ehangach yn ei chwarae o ran sicrhau canlyniadau gwell
Bydd rhaid ystyried pob mater y ceisiwyd ei godi fel galwad am weithredu ar ei haeddiant ei hun. Ond rhaid dangos bod pob mater a godwyd fel galwad am weithredu wedi cael ystyriaeth ddyladwy a phriodol, hyd yn oed os penderfynir wedyn nad yw'n bodloni'r meini prawf y mae'r cyngor wedi'u gosod.
Mae pwyllgorau craffu yn aml yn archwilio materion sy'n wleidyddol iawn eu natur ac ni ddylid o reidrwydd ystyried hyn yn rhywbeth negyddol. Gall aelodau etholedig ddefnyddio grym dadl wleidyddol i roi ystyriaeth a dadansoddiad priodol i faterion dadleuol ac, mewn llawer o achosion, gall gwybodaeth leol cynghorydd arwain at effaith ymchwiliadol sylweddol wrth helpu i ganfod ffyrdd adeiladol ymlaen.
Gweithio gyda phartneriaid
Bydd llwyddiant wrth ddelio â materion galwad am weithredu sy'n cynnwys partneriaid fel arfer yn golygu bod y partneriaid hynny wedi bod yn rhan o'r trafodaethau cychwynnol a arweiniodd at sefydlu galwad am weithredu mewn awdurdod lleol. Os yw partneriaid wedi bod yn rhan o'r trafodaethau hynny, mae'n fwy tebygol y byddant yn barod i weithio gyda phwyllgorau craffu i ddatrys materion lleol.
Gall pwyllgorau craffu sy'n rheoli cysylltiadau partneriaeth yn dda fod yn fuddiol i'r naill bartner a'r llall, ac i aelodau etholedig. Gan ddefnyddio galwad am weithredu, gall craffu chwarae rhan bwysig yn y gwaith o gysylltu partneriaid ar draws sbectrwm llunio polisïau lleol. Gall craffu ar bartneriaethau helpu gydag integreiddio, yn ogystal â sicrhau bod anghenion a dyheadau lleol yn cael eu cynrychioli mewn prosesau gwneud penderfyniadau.
Cysylltiadau â materion diogelwch cymunedol
Mae Deddf yr Heddlu a Chyfiawnder 2006 (Deddf 2006) yn darparu ar gyfer mecanwaith galwad am weithredu i ddelio â materion sy'n ymwneud â diogelwch cymunedol a throseddu ac anhrefn. Mae Deddf 2006 yn mynnu bod y Pwyllgor Trosedd ac Anhrefn dynodedig yn ystyried yr holl faterion sy'n ymwneud â throseddu ac anhrefn, gan gynnwys galwadau am weithredu sy'n ymwneud â diogelwch cymunedol. Fodd bynnag, efallai y bydd mater trawsbynciol megis camddefnyddio sylweddau, sy'n defnyddio ystod eang o asiantaethau, yn cael ei godi fel galwad am weithredu ac na fydd yn glir pa bwyllgor sy'n y sefyllfa orau i'w ystyried.
Yn yr achosion hyn, bydd angen i gynghorau gofio mai'r ystyriaeth bwysicaf yw bod y mater yn cael ei drafod yn ei gyfanrwydd, yn hytrach na mabwysiadu dull strwythurol anhyblyg sy'n darnio'r ymholiad ymhellach. Efallai y bydd cadeiryddion pwyllgorau craffu'n mabwysiadu agwedd bragmataidd ynghylch pa bwyllgor ddylai fynd i'r afael â'r alwad am weithredu sy'n cynnwys trosedd ac
anhrefn ac elfennau pwnc eraill. Er enghraifft, efallai y bydd pwyllgorau craffu'n gwahodd cadeiryddion craffu ychwanegol i gyfarfodydd lle'r ystyrir bod galwadau am weithredu yn gysylltiedig â'u meysydd arbenigedd perthnasol.
Cysylltiadau ag adran 56 o Fesur 2011 (arfer swyddogaethau gan gynghorwyr)
Pan fydd cynghorau wedi dewis manteisio ar y pŵer i ddirprwyo swyddogaethau o dan adran 56, efallai y bydd cysylltiadau agos â galwad am weithredu. Efallai y bydd gan aelodau sy'n arfer pwerau dirprwyedig fwy o gyfleoedd i ddatrys materion yn lleol heb orfod troi at alwad am weithredu. Gall galwadau am weithredu ar faterion penodol annog cynghorau i ddefnyddio adran 56 i ddirprwyo pwerau i aelodau er mwyn datrys y materion hynny'n lleol, gan gryfhau ymhellach ymatebolrwydd y cyngor i wella gwasanaethau lleol.
Pwyllgorau Trosolwg a Chraffu: ystyried barn y cyhoedd
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a ddyroddir o dan adrannau 62(4) a (5) o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (y Mesur). Rhaid i awdurdod lleol a phwyllgor trosolwg a chraffu roi sylw i'r canllawiau hyn wrth gydymffurfio â'u rhwymedigaethau o dan adran 62, 'Ystyried barn y cyhoedd'. Mae'r canllawiau hyn yn disodli canllawiau blaenorol ar y mater hwn a ddyroddwyd yn 2012.
Diben y Canllawiau hyn
Bwriedir i'r canllawiau roi cyngor ymarferol i awdurdodau lleol a phwyllgorau trosolwg a chraffu ynghylch sut i gydymffurfio â'r gofynion a nodir yn adran 62 o'r
Mesur. Mae'r canllawiau hyn yn berthnasol i bob pwyllgor trosolwg a chraffu a'u his-bwyllgorau, ac i unrhyw gyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu a'u his-bwyllgorau (y cyfeirir atynt yn y ddeddfwriaeth fel "pwyllgorau trosolwg a chraffu perthnasol").
Y cefndir
Mae craffu effeithiol yn hanfodol i helpu pobl i deimlo eu bod yn gallu dylanwadu ar yr hyn sy'n digwydd yn eu hardal. Mae gan graffu rôl bwysig i'w chwarae o ran ysgogi cysylltiadau rhwng gwahanol unigolion a grwpiau, a sianelu gwybodaeth gymunedol i brosesau gwella'r cyngor a'i bartneriaid. Yn hyn o beth, gellir ystyried bod y swyddogaeth craffu yn helpu i feithrin a chynrychioli gallu democrataidd. Fodd bynnag, cyn y gall hyn ddigwydd, mae angen i bobl wybod am eu dewisiadau i leisio eu barn pan fyddant yn dymuno gwneud hynny.
Gellir ystyried bod cynnwys y cyhoedd yn agosach mewn gweithgareddau craffu yn arwydd o ddemocratiaeth iach. Bydd cyfathrebu'n well am brosesau gwneud penderfyniadau lleol a mwy o gyfranogiad cynrychioladol yn helpu i sicrhau bod profiadau mwy uniongyrchol o fywyd cymunedol yn llywio meddwl strategol ac arferion gweithredol. Mae hefyd yn elfen bwysig o allu'r cyngor i ddangos ei fod yn cydymffurfio â'r ddyletswydd yn adran yn adran 39 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Deddf 2021) i annog pobl leol i gymryd rhan mewn penderfyniadau. Dylai'r trefniadau ar gyfer ystyried barn y cyhoedd yn y broses graffu gael eu nodi yn y strategaeth ar annog cyfranogiad sy'n ofynnol o dan adran 40 o Ddeddf 2021.
Mae adran 62 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 ("y Mesur") yn gosod gofyniad ar awdurdodau lleol i wneud trefniadau sy'n galluogi pob person sy'n byw neu'n gweithio yn yr ardal i ddwyn i sylw'r pwyllgorau trosolwg a chraffu perthnasol at eu barn am unrhyw fater sy'n cael ei ystyried gan y pwyllgor.
Ymhellach, mae adran 62 yn nodi bod rhaid i bwyllgor trosolwg a chraffu ystyried unrhyw farn y tynnir ei sylw ato yn unol â threfniadau o dan yr adran hon.
Codi ymwybyddiaeth y cyhoedd ynghylch craffu
Er mwyn galluogi'r cyhoedd i ymgysylltu'n effeithiol â phwyllgorau trosolwg a chraffu, mae Llywodraeth Cymru o'r farn y dylai pobl gael gwybod yn gyntaf am swyddogaeth craffu eu cyngor a'r rhaglenni gwaith arfaethedig.
O ganlyniad, disgwylir i bwyllgorau trosolwg a chraffu wneud ymdrech gref i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd o'u rôl a'u swyddogaeth, gan gynnwys sut y gall pobl a chymunedau helpu i lunio a chyfrannu at gyflwyno blaenraglenni gwaith y pwyllgor craffu. Dylid hefyd cynnwys hyn a rhoi cyhoeddusrwydd iddo yn strategaeth y cyngor ar annog cyfranogiad, sy'n ofynnol o dan adran 40 o Ddeddf 2021.
Mae sawl prif gyngor eisoes wedi datblygu gwefannau o ansawdd da sy'n rhoi gwybod i'r cyhoedd sut y mae penderfyniadau'n cael eu gwneud gan awdurdod lleol a sut y gall pobl gymryd rhan yng ngwaith pwyllgorau trosolwg a chraffu. Dylai hyn hefyd fod yn rhan o'r arweiniad i'r cyfansoddiad y mae'n ofynnol ei gyhoeddi'n electronig a'i ddiweddaru o dan adran 37 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000.
Dylid cyfeirio'n glir at drosolwg a chraffu ar wefan y cyngor gyda dolenni hawdd at amserlenni a dogfennau cyfarfod sy'n ofynnol o dan Ran VA o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972. Dylai awdurdodau lleol ystyried y rhestr isod sy'n nodi rhywfaint o'r wybodaeth ychwanegol y gellid ei chynnwys ar eu tudalennau gwe ar graffu:
* aweiniad hygyrch i brosesau gwneud penderfyniadau'r awdurdod lleol
* arweiniad hygyrch i swyddogaeth craffu'r awdurdod lleol
* blaenraglenni gwaith y pwyllgor trosolwg a chraffu
* copïau o adroddiadau blynyddol y pwyllgorau trosolwg a chraffu
* rhestr o feini prawf ynghylch beth fyddai'n gwneud eitem graffu dda
* ffyrdd y gall aelodau o'r cyhoedd nodi materion i graffu arnynt
* ffyrdd y gall aelodau o'r cyhoedd gynnig eu hunain i roi sylwadau ar unrhyw eitem sydd wedi'i chynnwys i'w thrafod ar flaenraglen waith y pwyllgor
trosolwg a chraffu perthnasol
* ffyrdd y gall aelodau o'r cyhoedd enwebu eu hunain i fynd i bwyllgor trosolwg a chraffu i ddarparu tystiolaeth, gwybodaeth, sylwadau neu safbwyntiau mewn perthynas ag unrhyw bwnc sy'n cael ei ystyried gan bwyllgor o'r fath. Bydd hyn yn cynnwys cyfarwyddiadau ynghylch sut y gall aelod o'r cyhoedd gyflwyno safbwyntiau sy'n ymwneud â galw i mewn
* ffyrdd y gall aelodau o'r cyhoedd enwebu eu hunain i gymryd rhan fel aelod cyfetholedig o bwyllgor trosolwg a chraffu
* manylion cadeiryddion a staff cefnogi pwyllgorau trosolwg a chraffu a sut y gellir cysylltu â nhw
Ymgysylltu â'r Cyhoedd
Mae Llywodraeth Cymru o'r farn bod ymgysylltu â'r cyhoedd wrth graffu yn hanfodol er mwyn gwella'r ffordd y mae gwasanaethau lleol yn cael eu cynllunio a'u darparu o safbwynt dinasyddion. Gall mewnbwn gan amrywiaeth o randdeiliaid helpu i ddeall y cymhlethdodau sy'n aml yn nodweddu problemau cymdeithasol a gall pwyllgorau craffu chwarae rhan bwysig wrth gasglu'r wybodaeth angenrheidiol.
Wrth lunio'u trefniadau ar gyfer ystyried barn y cyhoedd, rhaid i gynghorau rhoi sylw i'w dyletswyddau statudol mewn perthynas â chydraddoldeb, gan gynnwys dyletswydd economaidd-gymdeithasol y sector cyhoeddus a'r Gymraeg. Rhaid i'r trefniadau hwyluso a chefnogi cymunedau a phobl, beth bynnag fo'u cefndir neu eu nodweddion gwarchodedig, i allu ymgysylltu'n adeiladol ac yn rhwydd â phrosesau craffu.
Argymhellir bod awdurdodau lleol yn datblygu mecanweithiau mewnol er mwyn galluogi pob aelod o'r cyhoedd i gymryd rhan mewn gweithgareddau craffu. Dylai mecanweithiau o'r fath ystyried hygyrchedd a gallant gynnwys y canlynol:
* gofyn i eitem gael ei rhoi ar agenda i'w hystyried gan bwyllgor trosolwg a chraffu (ar yr amod bod hyn yn berthnasol yn uniongyrchol i bwnc sydd wedi'i gynnwys yn ei flaenraglen waith)
* cyflwyno tystiolaeth (ar lafar neu'n ysgrifenedig) i adolygiad neu ymchwiliad craffu sydd ar y gweill neu y bwriedir ei gynnal
* cymryd rhan fel aelod cyfetholedig
* cyflwyno tystiolaeth (ar lafar neu'n ysgrifenedig) sy'n ymwneud â galw penderfyniad gweithrediaeth i mewn
Gall trefniadau fod ar ffurf siarad cyhoeddus mewn rhai achosion, neu ddatblygu adroddiadau sy'n crynhoi cyflwyniadau ysgrifenedig mewn achosion eraill. Dylai pwyllgorau ystyried beth sydd orau gan yr aelod(au) o'r cyhoedd. Cydnabyddir y gallai fod angen cynnwys mesurau diogelu mewn prosesau i warchod rhag i bwyllgorau gael eu lobïo mewn ffyrdd a allai fod yn flinderus. Gall pwyllgorau trosolwg a chraffu barhau i wrthod ceisiadau gan y cyhoedd i gynnwys eitemau penodol ar eu hagendâu ond, wrth wneud hynny, dylent gyflwyno sail resymegol glir i gyfiawnhau eu penderfyniad.
Gallai'r sail resymegol hon gysylltu â'r meini prawf y bydd pwyllgorau wedi'u datblygu wrth lunio blaenraglenni gwaith eu pwyllgor trosolwg a chraffu. Dylai pwyllgorau egluro pam y gallent wrthod ystyried cais cyhoeddus am graffu neu eithrio gwybodaeth benodol o'u gwaith ymchwilio.
Wrth reoli'r broses ymgysylltu, gallai helpu awdurdod lleol i wahaniaethu rhwng cyfraniadau cyhoeddus at waith craffu nad oes neb yn gofyn amdanynt, fel cais gan gynghorydd am weithredu neu gais allanol am osod eitem ar agenda, a'r rheini y mae pwyllgor trosolwg a chraffu wedi mynd ati i'w ceisio i gefnogi adolygiad neu ymchwiliad arfaethedig.
Yn y naill achos neu'r llall, dylai unrhyw drefniadau o'r fath a wneir gan awdurdodau lleol gydnabod yr amserlenni penodol sy'n rheoli gwahanol fathau o weithgareddau craffu er mwyn i gyfraniadau cyhoeddus ddylanwadu ar raglenni gwaith pwyllgorau mewn modd priodol ac amserol.
Argymhellir bod trefniadau'n cael eu gwneud i roi ystyriaeth ofalus i sicrhau hygrededd a pherthnasedd cyfraniadau cyhoeddus at y broses graffu. Bydd hyn yn sicrhau bod gwaith y pwyllgorau trosolwg a chraffu perthnasol yn seiliedig ar dystiolaeth gywir a pherthnasol.
Er mwyn rheoli'r gwahanol ffyrdd y gall aelodau'r cyhoedd ymwneud â'r gwaith craffu, argymhellir y dylid datblygu cyfres o brotocolau i helpu i gymhwyso arferion yn gyson. Nod y protocolau fydd rheoli disgwyliadau'r cyhoedd o ran nodi sut y bydd unrhyw wybodaeth a gyflwynir i bwyllgorau trosolwg a chraffu perthnasol yn cael ei defnyddio, a nodi sut a phryd y bydd adborth yn cael ei ddarparu. Argymhellir bod awdurdodau lleol yn datblygu protocolau ar gyfer y canlynol:
* trefniadau siarad cyhoeddus yng nghyfarfodydd y Pwyllgor Craffu / Cydbwyllgorau Trosolwg a Chraffu (i gynnwys galw i mewn)
* cynnwys y cyhoedd mewn cyfarfodydd Is-bwyllgor a/neu Grŵp Gorchwyl a Gorffen
* rheoli cais am graffu (gan gynnwys deisebau)
* delio â cheisiadau am gyfethol cyhoeddus
Cyhoeddi blaenraglenni gwaith
Mae'n hanfodol cyhoeddi a diweddaru blaenraglenni gwaith pwyllgorau trosolwg a chraffu yn amserol ac yn rheolaidd er mwyn hwyluso ymgysylltiad ystyrlon gan y cyhoedd wrth graffu. Eto, dylid cynnwys hyn yn strategaeth y cyngor ar annog pobl i gymryd rhan mewn penderfyniadau, a gyhoeddir o dan adran 40 o Ddeddf 2021.
Disgwylir y bydd pwyllgorau craffu yn cyhoeddi manylion eu blaenraglen waith flynyddol ar dudalennau gwe'r cyngor mewn adran o'r wefan sydd wedi'i chyfeirio'n glir ac sydd wedi'i neilltuo ar gyfer craffu.
Er mwyn annog mwy o gydweithio rhwng awdurdodau lleol wrth gydgraffu, argymhellir bod pwyllgorau trosolwg a chraffu'n cael eu cyhoeddi'n agos at ddechrau'r flwyddyn fwrdeistrefol. Bydd hyn yn caniatáu i bwyllgorau o'r fath gydlynu gweithgarwch a gynlluniwyd yn well gyda chynghorau perthnasol ac asiantaethau eraill yn y sector cyhoeddus.
Yn ogystal â hyn, er mwyn ennyn diddordeb o fewn rhwydweithiau cymunedol a
grwpiau cynrychioliadol presennol, dylai pwyllgorau trosolwg a chraffu perthnasol ystyried anfon copïau o'u blaenraglen waith i'r canlynol:
* sefydliadau lleol yn y sector gwirfoddol
* paneli'r Heddlu a Throseddu
* awdurdodau Tân ac Achub
* cynghorau Ieuenctid
* parciau Cenedlaethol
* cynghorau Tref a Chymuned
Argymhellir bod hyn yn digwydd ar ddechrau cyfnod y flaenraglen waith ac y nodir yn glir bod blaenraglen waith pwyllgorau trosolwg a chraffu yn hyblyg a'i bod yn gallu newid yn unol â blaenoriaethau lleol. Ar ben hynny, efallai y bydd awdurdodau lleol yn dymuno ystyried cynnwys gwybodaeth yn y flaenraglen waith am sut y gallai aelodau o'r cyhoedd helpu i ddatblygu a chyflawni blaenraglenni gwaith pwyllgorau trosolwg a chraffu.
Ymgysylltu â'r Cyhoedd a Galw i Mewn
O ran penderfyniadau gweithrediaeth cyngor sy'n cael eu galw i mewn, efallai y bydd yr awdurdod lleol yn dymuno datblygu trefniadau siarad cyhoeddus yn benodol ar gyfer yr achlysuron hyn.
Os nad yw'r pwnc dan sylw yn gyfrinachol neu'n esempt, gallai trefniadau o'r fath gydnabod y cyfyngiadau amser sydd ar alw i mewn, drwy roi disgresiwn i'r cadeirydd ganiatáu i siaradwyr cyhoeddus ddarparu gwybodaeth a hefyd ymateb i wybodaeth a gyflwynir yn ystod y drafodaeth. Gellir rhoi disgresiwn i'r cadeirydd ganiatáu i nifer o sylwadau gael eu cyflwyno mewn cyfarfod galw i mewn er mwyn caniatáu i safbwyntiau cyhoeddus gwahanol gyfrannu at drafodaethau'r pwyllgor.
Gallai'r cadeirydd hefyd gael y disgresiwn i stopio siaradwr ar unrhyw adeg yn ystod y trafodaethau os yw'r siaradwr, yn nhyb y cadeirydd, yn gwneud sylwadau sy'n ddifrïol, yn flinderus, yn wahaniaethol neu'n sarhaus, neu'n
ymddangos felly.
Ymgysylltu â'r Trydydd Sector
Mae gan y trydydd sector yng Nghymru gyfoeth o arbenigedd a phrofiad rheng flaen mewn ystod eang o feysydd a gall ddarparu ffordd i bobl sy'n aml wedi'u difreinio gael mynediad at brosesau gwneud penderfyniadau lleol.
Am y rheswm hwnnw, mae Llywodraeth Cymru o'r farn bod gan y sector gwirfoddol rôl bwysig i'w chwarae o ran darparu mewnbwn i drosolwg a chraffu llywodraeth leol. Dylai cynghorau ddatblygu protocolau gyda Chynghorau Gwirfoddol Sirol fel rhan annatod o'u trefniadau wrth gydymffurfio ag adran 62 o'r Mesur. Dylai'r rhain gynnwys ystyried cyfethol, cyfarfodydd rheolaidd rhwng cadeiryddion craffu a chynrychiolwyr y sector gwirfoddol, a defnyddio rhwydweithiau'r sector gwirfoddol fel ffordd o hysbysu ac ymgysylltu â phobl o bob oed a chefndir mewn gwaith craffu.
Ystyried barn y cyhoedd
Rhaid i bwyllgor trosolwg a chraffu ystyried unrhyw farn y tynnir ei sylw ato. Yn ymarferol, bydd hyn yn golygu datblygu dulliau priodol lle y gall aelod o'r cyhoedd ymgysylltu â'r broses graffu fel yr ystyrir uchod, a mynd ati'n rhagweithiol i reoli rhyngwyneb y pwyllgor trosolwg a chraffu gyda chyflwyniadau ysgrifenedig a llafar. Bydd angen i awdurdodau fod â dulliau ar waith i ddelio â cheisiadau am graffu a / neu gyflwyniadau llafar neu ysgrifenedig cyhoeddus sy'n flinderus, yn wahaniaethol, yn amhriodol neu'n afresymol.
Os bydd aelod o'r cyhoedd yn cyflwyno cais i graffu ar fater, argymhellir bod adroddiad sy'n rhoi manylion ei gyflwyniad yn cael ei ystyried yng nghyfarfod nesaf y pwyllgor trosolwg a chraffu perthnasol. Byddai arfer da hefyd yn awgrymu bod y sawl a gyflwynodd y mater yn cael ei wahodd i gyfarfod i gyflwyno ei farn i aelodau etholedig wyneb yn wyneb. Fodd bynnag, efallai na fydd mynychu pwyllgorau trosolwg a chraffu ffurfiol yn gynnig deniadol neu
briodol i rai pobl ac felly gellid gwneud trefniadau i sicrhau bod eu safbwyntiau'n cael eu cyflwyno i'w hystyried er hynny.
P'un a yw pwyllgor trosolwg a chraffu yn penderfynu ymchwilio ymhellach i gais cyhoeddus am graffu ai peidio, argymhellir bod y pwyllgor yn darparu adborth llawn ynghylch ei benderfyniad i'r sawl a gyflwynodd y cais gwreiddiol, ynghyd â rhesymeg dros y camau a fabwysiadwyd.
Ar yr adegau hynny pan fydd pwyllgor trosolwg a chraffu yn derbyn nifer o gyflwyniadau ysgrifenedig gan y cyhoedd mewn perthynas ag un pwnc sy'n cael ei ystyried, argymhellir cyflwyno adroddiad cryno i'r pwyllgorau perthnasol ar y cyfle priodol cyntaf.
Canllawiau Statudol ar Gyd-bwyllgorau Trosolwg a Chraffu
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol o dan adran 58(4) o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (y Mesur). Rhaid i awdurdod lleol a chyd-bwyllgor trosolwg a chraffu roi sylw i'r canllawiau hyn wrth arfer neu benderfynu unrhyw swyddogaeth roddir iddo. Mae'r canllawiau hyn yn disodli canllawiau blaenorol sy'n ymwneud â chyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu a ddyroddwyd o dan yr adran hon yn 2013.
Diben y Canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn yw nodi'r materion allweddol y mae'n rhaid i gynghorau eu hystyried wrth sefydlu a gweithredu cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu.
Y bwriad Polisi
Nod adran 58 o'r Mesur yw galluogi cydgraffu ar drefniadau cydweithio, megis cyd-bwyllgorau corfforedig, a chryfhau trefniadau craffu drwy hyrwyddo cydweithredu a rhannu arbenigedd craffu. Gallai hyn gynnwys materion gwasanaeth cyhoeddus ehangach. Mae adran 66 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 yn diwygio adran 58 i alluogi Gweinidogion Cymru i ragnodi hefyd yr amgylchiadau pan fo rhaid i ddau brif gyngor neu ragor ffurfio cyd-bwyllgor craffu.
Y bwriad wrth alluogi awdurdodau lleol i sefydlu cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu yw ei gwneud yn haws craffu ar ddarpariaeth darparwyr y mae eu gwasanaethau'n cwmpasu mwy nag un sir, neu archwilio materion sy'n croesi ffiniau daearyddol. Mae'r ddarpariaeth ar gyfer cydgraffu yn ehangu'r opsiynau sydd ar gael ar hyn o bryd i gynghorau wrth iddynt graffu'n ehangach ar wasanaethau cyhoeddus, ac yn darparu ar gyfer ffordd fwy hyblyg o weithio i sicrhau gwell canlyniadau. Yn ogystal, gall cydgraffu hwyluso cyfleoedd i rannu'r gallu i ddysgu a chraffu ar draws awdurdodau lleol. Bwriad harneisio 'gwybodaeth gyfunol' drwy gyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu yw arwain at ddulliau llywodraethu mwy effeithiol, a safonau uwch o atebolrwydd democrataidd.
Beth yw manteision Cydgraffu?
Manteision i'r sawl sy'n craffu
Lle y cynhaliwyd ymarferion cydgraffu yng Nghymru, mae cyfranogwyr wedi nodi nifer o fanteision drwy gael dealltwriaeth o drefniadau craffu cynghorau eraill a gwybodaeth sy'n deillio o'r trefniadau hynny.
Er enghraifft, canfuwyd bod cynghorwyr wedi gallu edrych ar faterion o safbwynt ehangach, gan arwain at archwiliad mwy trylwyr o'r pynciau dan sylw. Ar ben
hynny, mae presenoldeb gwahanol gadeiryddion craffu a chefnogaeth gan swyddogion craffu eraill wedi darparu cyfleoedd i drosglwyddo dysgu a chyfnewid arferion da. Canfuwyd bod profiadau o gydgraffu yn ysgogi aelodau a swyddogion i adolygu'n feirniadol a gwella dulliau a ffyrdd mewnol eu cyngor 'cartref' o weithio, gan arwain yn y pen draw at graffu o safon uwch.
Manteision i bartneriaid
O safbwynt partneriaeth, manteision dull cydgraffu yw cyflwyno golwg newydd ar ddatblygiadau ym mhob cam o'r broses gwneud penderfyniadau. Mae gan gydbwyllgorau trosolwg a chraffu y gallu i gyflwyno ffynonellau gwybodaeth newydd nad yw'r bobl sy'n gwneud penderfyniadau wedi'u hystyried, o bosibl, wrth ddatblygu cynlluniau, polisïau a strategaethau.
Mae gan aelodau nad ydynt yn aelodau gweithrediaeth gyfoeth o wybodaeth leol ac maent mewn sefyllfa dda i werthuso a yw blaenoriaethau partneriaeth a dulliau cyflawni yn ystyrlon i gymunedau lleol. Mae llawer o gynghorwyr yn gysylltiedig ag amrywiaeth o rwydweithiau cymdeithasol a grwpiau cymunedol ac yn gallu bwydo eu barn i mewn i brosesau gwneud penderfyniadau. Ar ben hynny, gall cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu helpu i leihau dyblygu mecanweithiau atebolrwydd ac adrodd drwy ddefnyddio dull cydgysylltiedig o ymdrin â'r mater dan sylw.
Dewis y mater iawn ar gyfer Cyd-bwyllgor Trosolwg a Chraffu
Bydd effeithiolrwydd cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn dibynnu ar y rhesymau sy'n sail i'w sefydlu a'r mater y mae'n bwriadu mynd i'r afael ag ef. Er mwyn sicrhau ymrwymiad a diddordeb parhaus y prif gynghorau dan sylw, mae'n gwneud synnwyr y dylai'r pwnc a ddewisir fel ffocws i'r cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu fod yn berthnasol i'r holl gyfranogwyr. Bydd pennu pwnc addas ar gyfer cydgraffu yn dibynnu ar gynllunio blaenraglen waith effeithiol sy'n ceisio ystyried materion sydd o ddiddordeb ehangach i'r cyhoedd, yn ogystal â'r pynciau hynny
sy'n benodol i ardal ddaearyddol benodol. Bydd angen i aelodau a swyddogion fod yn rhagweithiol wrth archwilio cyfleoedd ar gyfer cydgraffu, gan edrych i weld a oes cydweddoldeb o ran blaenraglenni gwaith awdurdodau cyfagos neu berthnasol. Bydd rhwydweithio drwy ddigwyddiadau craffu rhanbarthol a chenedlaethol, a chyhoeddi blaenraglenni gwaith, yn caniatáu i ymarferwyr craffu gael mwy o wybodaeth yn hyn o beth.
Dyma rai enghreifftiau lle y gallai cyd-bwyllgor fod yn briodol:
* monitro mecanwaith cyflenwi gwasanaethau ar y cyd yn barhaus
* cynnal adolygiad parhaus o gyd-bartneriaeth statudol neu drefniant cydweithredol arall, fel cyd-bwyllgor corfforedig
* ymchwilio i bwnc a allai fod angen ymateb rhanbarthol (er enghraifft, rheoli gwastraff neu ddatblygu cynaliadwy)
* rhannu adnoddau craffu i ymchwilio i bwnc tebyg sydd o ddiddordeb neu bwysigrwydd mawr i fwy nag un awdurdod (er nad yw o reidrwydd yn gofyn am ymateb ar y cyd / amlawdurdod)
Meini prawf ar gyfer sefydlu Cyd-bwyllgor Trosolwg a Chraffu
Wrth benderfynu a ddylid sefydlu cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu, dylid ystyried y cwestiynau canlynol:
* A yw'r pwnc yn cynnwys gwaith partner strategol neu gorff partneriaeth y mae ei wasanaethau'n cynnwys mwy nag un ardal awdurdod leol? Er enghraifft, efallai y bydd cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn dymuno canolbwyntio ar waith darparwr trafnidiaeth, mudiad trydydd sector neu fenter gymdeithasol berthnasol y mae eu gwasanaethau'n croesi ffiniau awdurdod.
* A yw'r mater neu'r gwasanaeth yn effeithio ar breswylwyr ar draws mwy nag un sir neu'n ymwneud ag anghenion poblogaeth benodol? Efallai y bydd cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn dymuno ystyried pynciau thematig fel newid hinsawdd, tlodi tanwydd, tanau glaswellt neu ddiogelwch ar y ffyrdd;
neu efallai y bydd yn dymuno ystyried gwasanaethau sy'n gysylltiedig â grwpiau penodol sydd o ddiddordeb, fel oedolion ifanc ag anableddau corfforol, mamau yn eu harddegau neu bobl hŷn agored i niwed.
* Pa fath o gyd-bwyllgor trosolwg a chraffu y byddai'n rhesymol darparu adnoddau ar ei gyfer? Mae cydgraffu effeithiol yn dibynnu ar y cynghorau sy'n cymryd rhan yn y broses o feithrin cysylltiadau, a rhoi systemau gweithio a gweinyddu ar waith. Er mwyn i gyd-bwyllgor ddarparu gwerth ychwanegol sylweddol, rhaid bod yn ofalus i sicrhau bod ei amcanion yn gymesur â'i adnoddau.
Pwysigrwydd cwmpasu a rheoli prosiectau
Dylid cynnal gwaith cwmpasu amlinellol i helpu i benderfynu a ddylid sefydlu cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu neu beidio. Wrth bennu pa brosiectau partneriaeth i fwrw ymlaen â hwy a phenderfynu ar fethodoleg briodol, dylai ymarferwyr ystyried yn ofalus a fydd archwilio pwnc yn arwain at werth ychwanegol neu welliant i bob cyfranogwr. Er mwyn pennu llwyddiant tebygol gwaith ar y cyd, argymhellir yn gryf y dylid mabwysiadu dull rheoli prosiect i helpu i sicrhau bod amcanion gweithgarwch cydgraffu yn cael eu cyflawni.
Dylai cyfranogwyr tebygol gynnal astudiaeth ddichonoldeb anffurfiol er mwyn i aelodau a swyddogion ddiffinio'n fwy penodol feysydd o ddiddordeb cyffredin, y math o rôl graffu y bwriedir ymgymryd â hi, a lefel yr adnoddau y byddai modd eu neilltuo'n rhesymol i gefnogi gweithrediad effeithiol cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu. Dylai gwaith rhagarweiniol hefyd nodi'r risgiau tebygol sy'n gysylltiedig â'r pwnc craffu, a sut y bwriedir rheoli'r rhain yn effeithiol.
Rolau ar gyfer Cyd-bwyllgorau Trosolwg a Chraffu
Gall awdurdodau lleol ddefnyddio cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu mewn ffordd hyblyg sy'n addas i'w hanghenion. Er enghraifft, mae gan gynghorau'r opsiwn i sefydlu cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu ar sail ad hoc, a allai fod yn fwy priodol ar gyfer mathau o graffu cyn gwneud penderfyniadau neu ymarferion
ymgynghori; neu efallai y bydd cynghorau'n penderfynu sefydlu cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu 'sefydlog' a allai fod yn fwy defnyddiol wrth fonitro gwasanaethau neu benderfyniadau yn y tymor canolig i'r tymor hir.
Pwerau Cyd-bwyllgorau Trosolwg a Chraffu
Mae Mesur 2011 yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau a fydd yn galluogi cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu i gael pwerau cyfatebol i bwyllgorau trosolwg a chraffu eraill, fel y nodir yn y ddeddfwriaeth bresennol, ac mae'n cynnwys adolygu a chraffu ar benderfyniadau gweithrediaeth y cyngor nad ydynt wedi cael eu rhoi ar waith eto ('galw i mewn'). Gellir canfod y rheoliadau hyn yma: Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Cyd-bwyllgorau Trosolwg a Chraffu) (Cymru) 2013.
Caiff cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu wneud adroddiadau ac argymhellion am unrhyw fater, ac eithrio materion trosedd ac anhrefn sy'n dod o dan ddeddfwriaeth a chanllawiau ar wahân o dan adrannau 19 a 20 o Ddeddf yr Heddlu a Chyfiawnder 2006. Nid yw'r canllawiau hyn yn atal cynghorau rhag cydweithio ar faterion sy'n ymwneud â throsedd ac anhrefn.
Dylai cynghorau ymdrechu i gydlynu eu blaenraglenni gwaith er mwyn osgoi dyblygu a helpu i sicrhau bod gweithgareddau craffu'n ategu ei gilydd lle y bo hynny'n briodol. Gallai cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu weithredu mewn amgylchedd lle y gwneir gwaith craffu ar faterion neu sefydliadau penodol ar lefel ranbarthol ar y cyd, ac ar lefel leol. Bydd yn bwysig i rolau fod yn glir er mwyn osgoi dyblygu.
Dim ond mewn perthynas â materion a nodir gan yr awdurdodau penodi y mae cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn gallu arfer swyddogaethau. Felly, mae'n bwysig bod yr awdurdodau lleol sy'n cymryd rhan yn y cyd-bwyllgor yn glir o'r dechrau ynghylch ei swyddogaethau, ei gyfrifoldebau a'i gylch gorchwyl.
O dan adran 58(3)(b), mae gan gyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu hefyd yr opsiwn o sefydlu is-bwyllgorau yn yr un modd â phwyllgorau trosolwg a chraffu
awdurdodau unigol. Mae'n bwysig nodi y byddai unrhyw is-bwyllgor yn cyflawni'r swyddogaethau hynny a roddwyd iddynt gan y cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn unig.
Bydd y ddarpariaeth hon yn galluogi cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu i weithredu mewn ffordd fwy syml a hyblyg er mwyn cyflawni nodau ac amcanion y 'rhiant' gyd-bwyllgor trosolwg a chraffu.
Yn ymarferol, bydd y trefniadau adrodd ar gyfer cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu yn seiliedig ar y rhesymau sy'n sail i sefydlu'r pwyllgor a'r canlyniadau y bwriedir eu cyflawni. Ffactor pwysig i gyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu eu hystyried wrth benderfynu ar drefniadau adrodd yw bod angen datblygu perthynas waith adeiladol gyda grwpiau gweithredol darparwyr gwasanaethau sy'n destun craffu. O ganlyniad, awgrymir y dylai cadeiryddion cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu gwrdd yn rheolaidd â chynrychiolydd gweithrediaeth priodol i drafod blaenoriaethau, dulliau gweithredu a meysydd gwaith arfaethedig.
Cyd-bwyllgorau Trosolwg a Chraffu a galw i mewn
O ran galw i mewn, dylai cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu allu argymell bod penderfyniad gweithrediaeth un o'r cynghorau sy'n cymryd rhan, nad yw wedi'i roi ar waith eto, yn cael ei ailystyried gan y person(au) a'i gwnaeth neu drefnu i'r penderfyniad hwnnw gael ei arfer gan y Cyngor perthnasol.
Fodd bynnag, er mwyn diogelu rhag camddefnyddio posibl, dylai cynghorau ystyried datblygu gweithdrefnau lle mai dim ond os yw'n cael ei gefnogi gan gyfran gyfartal o'r cynghorau sy'n cymryd rhan y gall penderfyniad gweithrediaeth gan un o'r cynghorau hynny gael ei alw i mewn gan gyd-bwyllgor trosolwg a chraffu.
Er bod y dull uchod wedi cael ei awgrymu i helpu i sicrhau uniondeb y swyddogaeth galw i mewn fel y mae'n berthnasol i gyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu, mater i gynghorau ei benderfynu fel rhan o'u trefniadau cyfansoddiadol yw hyn yn y pen draw. I gefnogi'r gwaith o ddatblygu trefniadau o'r fath,
awgrymir y dylai nifer yr aelodau sydd eu hangen i gychwyn proses galw i mewn fod wedi'i osod ar o leiaf hanner cyfanswm aelodau'r cyd-bwyllgor.
I ddangos hyn, mae enghraifft ymarferol wedi'i nodi yn y senario ddychmygol ganlynol.
Mae cynghorau A, B a C yn dymuno cydweithio i gomisiynu gwasanaethau ar y cyd. O ganlyniad, sefydlir cyd-bwyllgor sy'n cynnwys aelodau gweithrediaeth o bob cyngor. Mae cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn cael ei sefydlu hefyd i ddarparu trefniadau llywodraethu. Mae aelodau'r cyd-bwyllgor yn cynnwys aelodau nad ydynt yn aelodau gweithrediaeth o'r tri chyngor.
Yn dilyn hynny, gwneir penderfyniad ond ni chaiff ei roi ar waith gan weithrediaethau cynghorau A, B a C. Fodd bynnag, mae aelodau nad ydynt yn aelodau gweithrediaeth o Gyngor A yn ystyried gallai penderfyniad a wnaed gan y tair gweithrediaeth roi cymunedau lleol Cyngor A dan anfantais. Mae Cyngor A felly'n dymuno galw'r penderfyniadau a wnaed can y tri chyngor perthnasol i mewn.
Yn yr achos hwn, ni allai'r cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu alw penderfyniad a wnaed gan weithrediaeth Cynghorau B neu C i mewn oni bai fod y weithdrefn galw i mewn yn cael ei chefnogi gan nifer cyfartal o aelodau o gynghorau A, B a C.
Dylai nifer yr aelodau sy'n gallu galw penderfyniad gweithrediaeth un o'r cynghorau perthnasol i mewn fod yn hanner aelodaeth gyfan y cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu. Rhaid i'r hanner hwnnw gynnwys yr un nifer o bob cyngor. Yn yr enghraifft uchod, petai cyfanswm aelodaeth y cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn 12 (pedwar aelod o bob awdurdod) yna byddai angen dau aelod o bob awdurdod, sef chwech, er mwyn galw i mewn.
Pe bai cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn dymuno galw penderfyniad gweithrediaeth a wneir gan Gynghorau B ac C i mewn, byddai'n ddoeth i bob cyngor ymgymryd â phob galwad i mewn ar wahân. Nid yw hynny'n golygu na allai dwy broses galw i mewn gael eu cynnal ochr yn ochr, ond byddai rhaid i
unrhyw broses o ailarchwilio penderfyniad gweithrediaeth gan ei chynnal ar sail unigol ym mhob cyngor.
Penodi Cyd-bwyllgor
Wrth sefydlu cyd-bwyllgor sy'n ychwanegol at bwyllgor(au) craffu presennol y cyngor, dylai adroddiad sy'n nodi ei rôl, ei gyfrifoldebau, ei gylch gorchwyl a'r canlyniadau y bwriedir eu drwy'r ymarfer ar y cyd gael ei ystyried gan bwyllgorau (neu is-bwyllgorau) craffu pob awdurdod perthnasol, cyn iddo gael ei gymeradwyo gan y cyngor llawn.
Y pwyllgorau (neu'r is-bwyllgorau) craffu priodol fyddai'r rhai y mae eu cylch gorchwyl yn cyfateb agosaf i'r mater y bwriedir ei ystyried drwy gyfrwng cydbwyllgor trosolwg a chraffu. Byddai hyn yn helpu i sicrhau bod aelodau nad ydynt yn aelodau gweithrediaeth ym mhob awdurdod lleol yn gallu cymryd rhan yn y penderfyniad i sefydlu cyd-bwyllgor, ac i sicrhau y byddai cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn ychwanegu gwerth ac na fyddai'n dyblygu rhaglenni gwaith presennol.
O ran cylch gwaith y cyd-bwyllgorau, dylid cofio bod y ddeddfwriaeth bresennol sy'n ymwneud ag adrannau 19 a 20 o Ddeddf yr Heddlu a Chyfiawnder 2006 yn eithrio unrhyw fater a allai gael ei ystyried gan Bwyllgor Trosedd ac Anhrefn rhag cael ei gynnwys yn rhaglenni gwaith yr holl bwyllgorau craffu, is-bwyllgorau a chyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu eraill.
Bydd angen i awdurdodau lleol ystyried yn ofalus pwy y maent yn ei benodi i eistedd ar gyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu. Mewn rhai achosion, gallai fod yn ddefnyddiol penodi'r aelodau sydd eisoes yn eistedd ar y pwyllgor craffu y mae eu cylch gorchwyl yn cyfateb orau i'r mater y mae angen craffu arno, neu i gylch gorchwyl y cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu arfaethedig. Fodd bynnag, wrth ddymuno defnyddio arbenigedd a sylfaen wybodaeth cronfa ehangach o aelodau nad ydynt yn aelodau gweithrediaeth, efallai nad dyma'r ffordd fwyaf priodol o fynd ati, a mater i awdurdodau lleol fydd penderfynu pa aelodau y dylid eu penodi i ba bwyllgor.
Er mwyn sicrhau bod cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu yn cynrychioli buddiannau pob awdurdod lleol yn deg, rhaid dyrannu nifer cyfartal o seddi ar y pwyllgor i bob un o'r cynghorau sy'n cymryd rhan. Nid yw'n ofynnol i gydbwyllgorau trosolwg a chraffu gael cydbwysedd gwleidyddol eu hunain, ond dylai pob cyngor sy'n cymryd rhan geisio sicrhau bod yr aelodau y mae'n eu cynnig ar gyfer y cyd-bwyllgor yn adlewyrchu'r cydbwysedd gwleidyddol yn y cyngor i'r graddau mwyaf posibl.
Gall cynrychiolaeth awdurdod gynnwys aelodau cyfetholedig o'r awdurdod hwnnw sydd naill ai'n statudol neu sydd wedi cael hawliau pleidleisio o dan Reoliadau Trosedd ac Anhrefn (Trosolwg a Chraffu) 2009.
Efallai y bydd cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu hefyd yn penderfynu cyfethol aelodau a fyddai'n ychwanegol at y dyraniadau o bob cyngor. O ran cyfethol fel y mae'n berthnasol i gyd-bwyllgor trosolwg a chraffu, gallai'r amodau canlynol helpu pwyllgorau i benderfynu ar eu dull o gyfethol:
Lle y bo'r rhiant-gyngor/pwyllgor wedi penodi aelodau cyfetholedig i eistedd ar y cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu, ni ddylai nifer yr aelodau cyfetholedig fod yn fwy na nifer yr aelodau etholedig a nodwyd gan y prif gyngor/pwyllgor i eistedd ar y cyd-bwyllgor:
* Dylai'r cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu fod â'r gallu i benodi aelodau cyfetholedig os nad oes rhai wedi'u cynnwys yng nghorff aelodaeth y pwyllgor.
O ran maint cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu, mae arfer da yn awgrymu na ddylai'r nifer mwyaf o seddi fod yn fwy nag 16 er mwyn gweithredu'n effeithiol. Fodd bynnag, mater i awdurdodau lleol yn y pen draw yw penderfynu gan ei fod yn dibynnu ar y mater y bwriedir ei ystyried.
Cadeirio Cyd-bwyllgor Trosolwg a Chraffu
Rhaid i gadeirydd cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu gael ei ethol o blith aelodau'r
cyd-bwyllgor, a dylid ethol y cadeirydd yng nghyfarfod cyntaf y pwyllgor. Mae'n bosibl y bydd cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu a sefydlir ar sail tymor hir yn penderfynu cylchdroi cadeiryddion yn flynyddol, neu fesul cyfnod arall, er mwyn i bob awdurdod sy'n cymryd rhan gael statws cyfartal, ac i sicrhau bod cyfleoedd ar gyfer datblygu aelodau yn cael eu darparu.
Mewn achosion pan fo ymarferion cydgraffu wedi cael eu cynnal yng Nghymru, gwelwyd ei bod yn ddefnyddiol i gael cadeiryddion yn eu tro o blith y gwahanol awdurdodau lleol a oedd yn cymryd rhan. O ganlyniad, efallai y bydd cynghorau'n dymuno ystyried rhoi rôl yr is-gadeirydd (os credir bod hynny'n briodol) i'r aelodau o'r awdurdodau a fydd yn ymgymryd â rôl y cadeirydd y tro nesaf. Byddai hyn yn caniatáu rhywfaint o barhad o fewn trefniadau ar y cyd ac yn ehangu profiad yr aelodau sy'n cymryd rhan.
Cymorth gan Swyddogion i Gyd-bwyllgorau Trosolwg a Chraffu
Pan sefydlir cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu, awgrymir y dylai cynghorau sy'n rhan ohono rannu'r costau sy'n gysylltiedig â chynnal ymarferion cydgraffu. Dylai hyn gynnwys trefniadau ar gyfer ymchwil a chymorth gan swyddogion, yn ogystal â chymorth gweinyddol a darparu lleoliadau cyfarfod.
Efallai y bydd pob cyngor yn dymuno cynnig gwahanol fathau o gymorth gan swyddogion craffu mewn perthynas ag adnoddau cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu. Er enghraifft, efallai y bydd rhai cynghorau'n dymuno cynnig cymorth gweinyddol, ac eraill yn dymuno cynnig arbenigedd ymchwil a chynghori. Dylid ystyried sut y gallai'r cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu gyflawni ei amcanion craffu yn fwyaf effeithiol a sut y gellid codi safon y craffu, gan gynnwys drwy ddysgu ar y cyd gan bob awdurdod.
I gydnabod bod cymorth gan swyddogion ar gyfer craffu yn amrywio ar draws awdurdodau lleol, mae'n debygol y bydd angen i swyddogion cymorth craffu'r cynghorau sy'n cymryd rhan gysylltu â'i gilydd yn rheolaidd er mwyn cydlynu a rheoli prosiectau cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu, ac ystyried sut i wneud y
defnydd gorau o'r adnoddau sydd ar gael. Wrth benderfynu ar drefniadau cymorth ar y cyd, mae'r ffactorau i'w hystyried yn cynnwys y capasiti craffu sydd ar gael a pha mor dda y mae arbenigedd a sgiliau swyddogion yn cysylltu â'r pynciau a nodwyd ar gyfer cydgraffu.
Gall cyfarfodydd rheolaidd helpu i oresgyn unrhyw anawsterau wrth gysoni gwahanol ddiwylliannau, methodolegau a mecanweithiau cefnogi ar gyfer craffu a bydd yn helpu i drosglwyddo sgiliau a dysgu. Dylai'r cadeiryddion a'r swyddogion craffu sy'n cymryd rhan enwebu cydlynydd swyddogion y cydbwyllgor trosolwg a chraffu o blith ei aelodau er mwyn sicrhau bod pwynt cyswllt clir ar gael i'r rheini sy'n rhan o'r gweithgarwch ar y cyd.
Argymhellir bod y rheini sy'n cynorthwyo cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu yn trefnu cyfleoedd i fyfyrio ar gamau allweddol (er enghraifft, ar ganol tymor) yn ystod cylch oes adolygiadau craffu. Byddai hyn yn helpu i sicrhau bod yr awdurdodau sy'n cymryd rhan yn fodlon ar y trefniadau cymorth a'u bod yn cael budd o gyflawni amcanion y cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu. Mae'n bosibl y bydd trefniadau cymorth craffu yn golygu bod angen cylchdroi lleoliadau cyfarfod y cyd-bwyllgorau ymysg yr awdurdodau lleol a gynrychiolir arno. Fodd bynnag, mae'n bosibl y bydd y pwyllgor yn dewis cyfarfod yn yr awdurdod sydd fwyaf canolog yn ddaearyddol er mwyn lleihau amser teithio i'r rhai sy'n cymryd rhan.
Blaengynllunio
Er mwyn gweithredu'n effeithiol, dylai cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu lunio blaengynllun i nodi pa faterion y mae'n bwriadu canolbwyntio arnynt yn ystod y flwyddyn neu am ba bynnag hyd y mae wedi'i sefydlu.
Dylai'r blaengynllun ddarparu sail resymegol glir o ran pwrpas ystyried pwnc penodol, a'r dulliau a ddefnyddir i ymchwilio iddo. Dylid ceisio datblygu blaengynllun sy'n canolbwyntio ar ganlyniadau yn hytrach nag un sy'n canolbwyntio ar brosesau.
Gan y gall cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu fod naill ai'n ad hoc neu'n sefydlog,
bydd angen bod yn ofalus i sicrhau bod ei flaengynllun yn cyd-fynd â phwrpas gwreiddiol y pwyllgor. Er enghraifft, mewn achosion lle y gallai nifer o awdurdodau fod eisiau ffurfio cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu i ymchwilio i fater trawsbynciol fel camddefnyddio sylweddau, dylai ei flaengynllun weithredu fel cynllun prosiect yr ymchwiliad gan y dylai'r ymchwiliad gael pwyntiau dechrau a gorffen sydd wedi'u diffinio'n glir.
Lle y gallai cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu fod wedi cael ei ffurfio i ystyried gwaith partneriaeth strategol, dylai ei flaengynllun gael ei yrru gan dystiolaeth o angen cymunedol a dealltwriaeth gadarn o flaenoriaethau, risgiau a phwysau ariannol y bartneriaeth. Ar ben hynny, dylid cytuno ar flaengynlluniau cydbwyllgorau trosolwg a chraffu drwy ymgynghori â phartneriaid lle y bo hynny'n bosibl.
Rhaid i gyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu hefyd roi sylw i ganllawiau sy'n ymwneud ag adran 62 o'r Mesur, sy'n gosod gofyniad ar awdurdodau lleol i ymgysylltu â'r cyhoedd. Mae'n rhan hanfodol er mwyn cydymffurfio â'r ddyletswydd hon fod cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn cyhoeddi ei flaengynllun cyn gynted ag sy'n rhesymol bosibl er mwyn i grwpiau ac unigolion sydd â diddordeb allu rhoi sylwadau a chynnig eu barn.
Penodi is-bwyllgor i gyd-bwyllgor trosolwg a chraffu
Caiff cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu benodi is-bwyllgorau. Mae'r ddarpariaeth hon yn ymestyn yr ystod o opsiynau sydd ar gael i gyd-bwyllgor er mwyn gallu ymchwilio'n effeithiol a gwneud argymhellion ar gyfer gwella oherwydd eu bod yn ymwneud â materion sy'n peri pryder i'r cyhoedd neu sydd o ddiddordeb iddynt.
Yn yr un modd ag is-bwyllgorau a benodir gan bwyllgorau craffu un awdurdod, dim ond y swyddogaethau a roddir iddo gan y 'rhiant' gyd-bwyllgor trosolwg a chraffu y gall yr is-bwyllgorau hyn eu harfer. I sicrhau tegwch a gweithio effeithiol, dylai is-bwyllgor i gyd-bwyllgor trosolwg a chraffu gynnwys nifer cyfartal o gynrychiolwyr o bob awdurdod sy'n cymryd rhan lle y bo modd.
Dulliau Gweithio
Nid yw'r adran a ganlyn yn ganllawiau statudol ond mae wedi'i chynnwys fel ffordd o weithio y gallai cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu ddymuno ei hystyried
Grwpiau Gorchwyl a Gorffen
Mewn achosion pan fu aelodau etholedig yn ymwneud â grwpiau gorchwyl a gorffen pwyllgorau craffu un awdurdod, maent wedi nodi sawl mantais o weithio mewn timau llai, mwy strwythuredig. Er enghraifft, mae aelodau sydd â gwahanol lefelau o brofiad craffu a gwybodaeth am bynciau yn gallu magu hyder a chymhelliant drwy gydweithio â chynghorwyr mwy profiadol ac aelodau cyfetholedig. Yn yr un modd, gall gwaith grŵp gorchwyl a gorffen ddatblygu cysylltiadau cadarnhaol rhwng cyfoedion o ganlyniad i aelodau'n gweithio ar y cyd tuag at nod cyffredin.
Os bydd cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn dymuno sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen i ystyried mater penodol yn fanylach, awgrymir bod cyd-bwyllgorau yn cyfyngu aelodaeth grŵp gorchwyl a gorffen i gynnwys unrhyw aelodau cyfetholedig y gallant ddymuno eu penodi.
Gan ddibynnu ar natur y mater dan sylw, gall ymchwiliadau grŵp gorchwyl a gorffen cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu naill ai fod yn rhai 'ysgafn' lle gellir nodi argymhellion yn gymharol gynnar a chyda therfynau amser llym, neu'n ymchwiliad dwys iawn sy'n cynnwys ystod o 'dystion arbenigol', ymweliadau safle a chomisiynu ymchwil ategol fel sy'n digwydd ar hyn o bryd yn achos y rhan fwyaf o bwyllgorau trosolwg a chraffu.
Yn aml, mae grwpiau gorchwyl a gorffen yn golygu goblygiadau sylweddol o ran adnoddau ac, am y rheswm hwn, awgrymir bod cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn meddwl yn ofalus am nifer y grwpiau gorchwyl a gorffen y gellir eu cynnal a'u cefnogi'n effeithiol ar unrhyw un adeg.
Fel ffordd o sicrhau bod grŵp gorchwyl a gorffen cyd-bwyllgor trosolwg a chraffu yn cyflawni ei amcanion, argymhellir y dylid mabwysiadu dull rheoli prosiect. Dylai hyn gynnwys datblygu briff prosiect ar gyfer gwaith y grŵp gorchwyl a gorffen, cynllun prosiect a chreu adroddiadau o'r prif bwyntiau i'r rhiant-gydbwyllgor trosolwg a chraffu er mwyn sicrhau ei fod yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf am hynt yr ymchwiliad.
Canllawiau Statudol ar Bwyllgorau Gwasanaethau Democrataidd
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol ar gyfer Pwyllgorau Gwasanaethau Democrataidd a wneir o dan o dan adrannau 8(1A) ac 16 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (y Mesur). Mae'r canllawiau hyn yn disodli canllawiau blaenorol a ddyroddwyd ar y mater hwn yn 2012.
Diben y Canllawiau hyn
Darperir y canllawiau hyn i helpu prif gynghorau i redeg eu Pwyllgorau Gwasanaethau Democrataidd yn effeithiol.
Cyflwyniad
Mae'r Mesur yn cynnwys darpariaethau sy'n ymwneud â chryfhau democratiaeth leol, gan gynnwys y gofyniad i brif gynghorau gael Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd. Pwrpas y pwyllgor yw sicrhau bod y cynghorwyr hynny sydd y tu allan i arweinyddiaeth y weithrediaeth yn cael y gefnogaeth a'r adnoddau i gyflawni eu dyletswyddau a chwarae rhan lawn yn ngweithrediad yr awdurdod lleol.
Mae hyn yn hanfodol i sicrhau llywodraethu da ac i alluogi'r cyngor i ddangos ei fod yn cefnogi ac yn darparu adnoddau ar gyfer craffu fel rhan o'i ddyletswyddau yn adrannau 89 a 90 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau 2021 (Deddf 2021) mewn perthynas ag adolygu perfformiad ac ymgynghori â phobl leol ynghylch perfformiad. Mae hefyd yn hanfodol galluogi aelodau etholedig a chraffu yn eu rôl gynrychioladol i ymgysylltu â'r cyhoedd, a thrwy hynny gyfrannu at gyflawni'r dyletswyddau a nodir yn adrannau 39 a 41 o Ddeddf 2021 mewn perthynas ag annog pobl leol i gymryd rhan mewn prosesau penderfynu a strategaethau cyfranogiad.
Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd
Mae'n ofynnol i bob cyngor sir a bwrdeistref sirol ddynodi un o'u swyddogion yn "Bennaeth Gwasanaethau Democrataidd" a rhoi digon o gymorth i'r swyddogion hynny i wneud eu gwaith (adran 8(1) o'r Mesur). Mae adran 8(1A) yn galluogi Gweinidogion Cymru i ddyroddi canllawiau statudol i gynghorau ynghylch arfer eu swyddogaeth mewn perthynas â darparu staff, adeiladau ac adnoddau eraill sydd, ym marn y cyngor, yn ddigonol i helpu'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd i gyflawni ei swyddogaethau.
Rhaid i'r person a ddynodir yn Bennaeth Gwasanaethau Democrataidd gael ei ddynodi gan y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd (adran 11(1)(a)) ac ni chaiff fod yn brif weithredwr neu'n brif swyddog cyllid y cyngor, adran 8(4) fel y'i diwygiwyd gan adran 161 o Ddeddf 2021 a oedd yn dileu'r gwaharddiad ar gyngor yn dynodi'r un swyddog yn swyddog monitro ac yn Bennaeth Gwasanaethau Democrataidd. Mae'r un adran o Ddeddf 2021 yn diwygio adran 43(2) o Ddeddf Lleoliaeth 2021 i gynnwys y Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd yn y diffiniad o 'brif swyddog' at ddibenion datganiadau ar bolisïau tâl.
Mae swydd Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd yn swydd o dan gyfyngiadau gwleidyddol o fewn ystyr Deddf Llywodraeth Leol a Thai 1989 (adran 21) ac mae'r swyddog dynodedig yn cael ei ddiffinio fel prif swyddog at ddibenion Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Rheolau Sefydlog) (Cymru) 2006 fel
y'u diwygiwyd. Yn y rheoliadau hyn, darperir yr un warchodaeth statudol i'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd, mewn perthynas â chamau disgyblu, ag sydd gan brif weithredwr, swyddog monitro a phrif swyddog cyllid y cyngor (swyddog a151). Mae hynny'n tanlinellu'r rôl bwysig y maent yn ei chwarae o ran sicrhau llywodraethu da ac atebolrwydd democrataidd yn y cyngor.
Gall y Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd ddirprwyo unrhyw un neu unrhyw rai o'i swyddogaethau i unrhyw un o'i staff (adran 8 (2)). Dyma'i swyddogaethau:
* darparu cymorth a chyngor (ond gweler nodyn 1 isod):
*i'r awdurdod mewn perthynas â'i gyfarfodydd
*i bwyllgorau'r awdurdod ac i aelodau'r pwyllgorau hynny
*i unrhyw gyd-bwyllgor y mae awdurdod lleol yn gyfrifol am ei drefnu ac aelodau'r pwyllgor hwnnw
*mewn perthynas â swyddogaethau pwyllgor(au) trosolwg a chraffu'r awdurdod, aelodau'r awdurdod, aelodau'r weithrediaeth a'r swyddogion
*i bob aelod o'r awdurdod wrth gyflawni rôl aelod o'r awdurdod (ond gweler nodyn 2 isod)
* hybu rôl pwyllgor(au) trosolwg a chraffu'r awdurdod
* gwneud adroddiadau ac argymhellion mewn cysylltiad â nifer a graddau'r staff sy'n ofynnol i gyflawni swyddogaethau gwasanaethau democrataidd a phenodi, trefnu a rheoli'r staff hynny'n briodol
* unrhyw swyddogaethau eraill a ragnodir gan Weinidogion Cymru
Nodiadau
1. Nid yw'r swyddogaeth o ddarparu cyngor ynghylch a ddylai swyddogaethau'r awdurdod gael eu harfer, neu a ddylent fod wedi'u harfer, ond yn gymwys i gyngor ynghylch swyddogaethau'r pwyllgor trosolwg a chraffu a'r pwyllgor gwasanaethau democrataidd.
2. Yn yr achos hwn, nid yw cyngor i aelod yn cynnwys cyngor mewn cysylltiad â'i rôl fel aelod gweithrediaeth, ac nid yw'n cynnwys cyngor am fater sy'n cael ei ystyried neu sydd i'w ystyried mewn cyfarfod (ac eithrio cyfarfod pwyllgor trosolwg a chraffu neu bwyllgor gwasanaethau democrataidd).
Mae'r Mesur yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau sy'n ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol gynnwys darpariaethau yn eu rheolau sefydlog sy'n ymwneud â rheoli'r staff a ddarperir i'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd. At y dibenion hyn, nid yw "rheoli staff" yn cynnwys penodi, diswyddo na chamau disgyblu (adran 10).
Pwyllgorau Gwasanaethau Democrataidd
Rhaid i bob cyngor hefyd sefydlu Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd i gyflawni'r swyddogaethau canlynol (adran 11):
* cyflawni swyddogaeth yr awdurdod lleol o ddynodi'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd
* cadw golwg ar y ddarpariaeth staff, llety ac adnoddau eraill sydd ar gael i'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd, er mwyn sicrhau ei bod yn ddigonol ar gyfer cyfrifoldebau'r swydd
* cyflwyno adroddiadau i'r cyngor llawn mewn perthynas â'r materion hyn
Gall pob Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd benderfynu sut y bydd yn cyflawni'r swyddogaethau hyn.
Rhaid i'r cyngor llawn benodi aelodau'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd a rhaid iddynt gynnwys cynghorwyr yn unig; ni chânt gynnwys mwy nag un aelod o'r weithrediaeth neu gynorthwyydd i'r weithrediaeth. Ni chaniateir penodi aelod gweithrediaeth os mai'r unigolyn hwnnw yw arweinydd y cyngor. Mae'r rheolau ynghylch dyrannu seddi i grwpiau gwleidyddol yn berthnasol i'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd.
Rhaid i'r cyngor hefyd benodi cadeirydd y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd, na chaiff fod yn aelod o unrhyw un o'r grwpiau gwleidyddol a gynrychiolir yn y weithrediaeth. Yr eithriad i hyn yw pan nad oes gan gyngor unrhyw grwpiau gwrthblaid. Yn yr achos hwn, gellir penodi unrhyw aelod o'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd yn gadeirydd ar yr amod nad yw'r aelod yn aelod o'r weithrediaeth (adran 14 (1), (2) a (9)).
Gall y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd benodi ei is-bwyllgorau ei hun a dirprwyo swyddogaethau iddynt (adran 13). Y pwyllgor sy'n penodi cadeirydd unrhyw is-bwyllgor (adran 14(3)).
Mae gan Bwyllgor Gwasanaethau Democrataidd y pŵer i'w gwneud yn ofynnol i unrhyw aelodau neu swyddogion y cyngor fod yn bresennol i ateb cwestiynau a gall wahodd unrhyw un arall y dymuna i wneud hynny hefyd. Os yw'n ofynnol i aelod neu swyddog fod yn bresennol, rhaid iddynt ateb unrhyw gwestiynau oni bai fod y cwestiwn yn un y byddai ganddynt hawl i'w wrthod mewn llys (adran 14(5) i (7)).
Bydd cyfarfodydd ac is-bwyllgorau Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd yn agored i'r cyhoedd fel sy'n arferol yng nghyfarfodydd y cyngor, ac yn ddarostyngedig i'r un drefn hygyrchedd yn gyffredinol (adran 14(8)). Rhaid i'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd gyfarfod o leiaf unwaith y flwyddyn (adran 15(1)) ac yn ychwanegol os bydd y cyngor llawn yn penderfynu hynny neu os bydd o leiaf un rhan o dair o aelodau'r pwyllgor yn gofyn am gyfarfod (adran 15(2)). Nid oes cyfyngiad ar uchafswm nifer y cyfarfodydd y caiff Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd eu cynnal. Y cadeirydd sy'n gyfrifol am sicrhau bod cyfarfodydd yn cael eu cynnal pan fo gofyn (adran 15(3)).
Rhaid i'r pwyllgor roi sylw i ganllawiau gan Weinidogion Cymru wrth arfer ei swyddogaethau (adran 16(2)).
Rhaid i unrhyw adroddiad a gyflwynir i'r pwyllgor gan y Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd gael ei ystyried gan y pwyllgor o fewn tri mis. Yn yr un modd, rhaid i unrhyw adroddiad a wneir gan y pwyllgor gael ei ystyried gan y cyngor llawn o fewn tri mis (adrannau 18 a 19). Dylid cynnwys y gweithdrefnau sy'n ymwneud â gweithredu'r pwyllgor yng nghyfansoddiad y cyngor.
Swyddogaethau'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd
Dynodi'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd
Dim ond y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd neu un o'i is-bwyllgorau sy'n cael dynodi'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd. Bydd sut y bydd hyn yn gweithio'n ymarferol yn amrywio a gall y pwyllgor ei hun benderfynu sut y mae'n dymuno gwneud hyn. Fodd bynnag, y disgwyliad yw y byddai trafodaeth gyda'r prif weithredwr a'r aelod(au) perthnasol o weithrediaeth y cyngor, er enghraifft i gytuno a ddylid hysbysebu'r swydd yn allanol ai peidio; ac os felly, rhaid dilyn y gweithdrefnau penodi staff a ddisgrifir yn rheolau sefydlog y cyngor.
Byddai'n drefniant synhwyrol i ymgynghori â'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd ynghylch y broses hysbysebu, cyf-weld a dethol, er mai'r cyngor yn hytrach na'r pwyllgor fyddai'n penodi, gan mai ef yw'r corff cyflogi. Fodd bynnag, gallai'r penodiad gael ei wneud ar yr amod fod y person a ddewiswyd yn cael ei ddynodi'n Bennaeth Gwasanaethau Democrataidd gan y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd yn ddiweddarach.
Nid yw'r person sydd wedi'i ddynodi'n Bennaeth Gwasanaethau Democrataidd yn cael ei atal rhag cyflawni rolau eraill o fewn yr awdurdod. Yn union fel y bydd gan y prif weithredwr ddyletswyddau eraill i'w cyflawni y tu allan i'w rôl statudol, felly hefyd y Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd. Fodd bynnag, dylai awdurdodau lleol fod yn ofalus i sicrhau nad yw unrhyw ddyletswyddau eraill yn gwrthdaro â'u rôl fel Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd, a bydd angen i'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd fod yn fodlon bod gan y person sydd wedi'i ddynodi ddigon o amser i gyflawni ei swyddogaethau er gwaethaf unrhyw rolau eraill sydd gan y person.
Gwneud argymhellion ynghylch digonolrwydd darpariaeth staff, llety ac adnoddau eraill
Swyddogaeth y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd yw ystyried digonolrwydd y ddarpariaeth staff, llety ac adnoddau eraill ar gyfer arfer y swyddogaethau y mae'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd yn gyfrifol amdanynt, a gwneud argymhellion ynghylch hynny. Byddai'r swyddogaethau y mae llawer o awdurdodau lleol yn eu hadnabod fel gwasanaethau i aelodau, gwasanaethau pwyllgorau a chymorth goruchwylio a chraffu yn dod o fewn cyfrifoldebau'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd.
Rhaid i Benaethiaid Gwasanaethau Democrataidd gyflwyno adroddiad i'r pwyllgor yn disgrifio'r hyn sydd, yn eu barn hwy, yn lefel resymol o gefnogaeth i swyddogaethau gwasanaethau democrataidd. Fodd bynnag, ni all y pwyllgor wneud y penderfyniad terfynol ar y materion hyn. Rhaid iddo gyflwyno ei adroddiad ei hun i'r cyngor llawn, gan ddadlau'r achos dros yr adnoddau angenrheidiol. Mae'n bosibl y bydd y cyngor llawn yn addasu neu'n gwrthod adroddiad y pwyllgor, ac os felly, gallai fod yn ddoeth i'r pwyllgor ystyried cynigion amgen, a allai olygu cyfnod o negodi gyda'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd, y prif swyddog cyllid a'r aelod gweithrediaeth priodol.
Wrth ystyried argymhellion y pwyllgor, dylai'r cyngor ystyried y cyfraniad y mae gwaith y Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd a'r pwyllgor yn ei wneud at lywodraethu da ac atebolrwydd democrataidd effeithiol y cyngor. Mae hyn yn cynnwys y cyfraniad y mae'r gwaith hwn yn ei wneud at gyflawni ei ddyletswyddau yn adrannau 39 i 41 o Ddeddf 2021 sy'n ymwneud â'r ddyletswydd i annog pobl leol i gymryd rhan mewn penderfyniadau a'i strategaeth ar gyfranogiad cyhoeddus, yn ogystal â'i gyfraniad at adrannau 89 a 90 o Ddeddf 2021 i gadw ei berfformiad o dan adolygiad ac ymgynghori â phobl leol ynghylch perfformiad. Mae sicrhau bod pob aelod yn cael ei gefnogi a'i hyfforddi'n ddigonol, bod adnoddau digonol ar gael ar gyfer craffu, a bod pwyllgorau'n gallu cael gafael ar ddadansoddiadau a gwybodaeth o ansawdd uchel yn gost democratiaeth effeithiol. Nodir y bydd gan gynghorau bwysau sy'n
cystadlu am adnoddau, gan gynnwys ar gyfer gwasanaethau statudol a rheng flaen hanfodol, felly dylai rhoi ystyriaeth ofalus i effeithiau cronnol erydu adnoddau neu ostyngiadau mewn perthynas â gwasanaethau democrataidd fod yn rhan o'r ystyriaethau ar adroddiad y pwyllgor.
Y cyngor llawn fydd yn penderfynu'n derfynol ar yr adnoddau ond mae'r Mesur yn rhoi'r cyfrifoldeb ar yr awdurdod ei hun i sicrhau bod digon o staff, llety ac adnoddau eraill yn cael eu darparu i'r pennaeth gwasanaethau democrataidd sydd, ym marn y cyngor, yn ddigonol i ganiatáu cyflawni swyddogaethau'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd (adran 8(1)(b)) ac felly rhaid iddo esbonio'n llawn unrhyw benderfyniad nad yw'n unol ag argymhellion y pwyllgor. Gweler y Canllawiau Statudol ar Gymorth a Gwasanaethau Ymchwil i Gynghorwyr (Rhan 2, 3.0).
Canllawiau Statudol ar Bwyllgorau Llywodraethu ac Archwilio
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol o dan adran 85 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 (y Mesur). Maent yn disodli unrhyw ganllawiau blaenorol a ddyroddwyd o dan yr adran hon.
Diben y Canllawiau hyn
Diben y canllawiau hyn yw nodi'r materion allweddol y mae'n rhaid i gynghorau eu hystyried wrth sefydlu a gweithredu pwyllgorau llywodraethu ac archwilio.
Trosolwg
Rhaid i gynghorau sefydlu Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio. Mae gan y
pwyllgor y swyddogaethau canlynol (a81, Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011):
* adolygu a chraffu ar faterion ariannol yr awdurdod
* gwneud adroddiadau ac argymhellion mewn perthynas â materion ariannol yr awdurdod
* adolygu ac asesu trefniadau rheoli risg, rheolaeth fewnol, asesu perfformiad a llywodraethu corfforaethol yr awdurdod
* gwneud adroddiadau ac argymhellion i'r awdurdod ar ddigonolrwydd ac effeithiolrwydd y trefniadau hynny
* adolygu ac asesu gallu'r awdurdod i ddelio â chwynion yn effeithiol
* gwneud adroddiadau ac argymhellion mewn perthynas â gallu'r awdurdod i ddelio'n â chwynion yn effeithiol
* goruchwylio trefniadau archwilio mewnol ac allanol yr awdurdod
* adolygu datganiadau ariannol a baratoir gan yr awdurdod
Barn Llywodraeth Cymru yw bod pwyllgorau llywodraethu ac archwilio sy'n gweithredu'n dda yn hanfodol i lywodraethu effeithiol cynghorau. Dylai holl aelodau'r cyngor eu hystyried mewn modd cadarnhaol fel rhan o'r system wella a llywodraethu. Mae ganddynt hefyd rôl bwysig i'w chwarae o ran gwella cynllunio strategol a hwyluso craffu a herio adeiladol o fewn strwythurau cyngor.
Yn ogystal â'r swyddogaethau statudol hyn, gall cyngor roi swyddogaethau eraill i'r pwyllgor y mae'n ystyried eu bod yn addas ar ei gyfer. Gall pob pwyllgor llywodraethu ac archwilio benderfynu sut y mae am gyflawni ei swyddogaethau, ond wrth wneud hynny rhaid iddo roi sylw i'r canllawiau hyn.
Mae canllawiau manwl ar weithredu pwyllgorau llywodraethu ac archwilio wedi cael eu cynhyrchu gan y Sefydliad Siartredig Cyllid Cyhoeddus a Chyfrifyddiaeth (CIPFA). Wrth benderfynu sut y bydd y pwyllgor llywodraethu ac archwilio yn gweithredu a sut y bydd yn cyflawni ei brif dasgau, dylai cynghorau a phwyllgorau eu hunain ystyried y rhyng-gysylltiad rhwng rôl ffurfiol y pwyllgor hwn a rôl cyrff eraill yn benodol, y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd (mewn perthynas â llywodraethu corfforaethol) a'r Pwyllgor(au) Trosolwg a Chraffu (mewn perthynas â goruchwylio ariannol ac adolygu risgiau strategol).
Aelodaeth
Rhaid i'r cyngor llawn roi sylw i'r canllawiau hyn wrth bennu aelodaeth. Mae angen i o leiaf ddwy ran o dair o aelodau'r pwyllgor fod yn aelodau o'r cyngor a rhaid i o leiaf un rhan o dair o'r aelodau fod yn aelodau lleyg. Dim ond un aelod o'r weithrediaeth neu un cynorthwyydd i'r weithrediaeth a gaiff eistedd ar y pwyllgor, ac ni chaiff y person hwnnw fod yr arweinydd (a82, Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011).
Penderfynir ar gadeirydd y pwyllgor gan aelodau'r pwyllgor eu hunain. Fodd bynnag, rhaid i'r cadeirydd fod yn aelod lleyg. Rhaid i'r pwyllgor hefyd benodi dirprwy gadeirydd nad yw'n aelod o weithrediaeth y cyngor nac yn gynorthwyydd i'r weithrediaeth (adran 81, is-adrannau 5A, 5B a 5C o'r Mesur). Mae gan holl aelodau'r pwyllgor, gan gynnwys aelodau lleyg, yr hawl i bleidleisio ar unrhyw fater a ystyrir gan y pwyllgor. O ganlyniad, mae'n ofynnol drwy statud i aelodau lleyg gydymffurfio â chod ymddygiad y cyngor a wnaed o dan Ran 3 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000, a chynnal y safonau uchaf o ymddygiad moesegol.
Mae'r rheolau yn adran 15 et seq o Ddeddf Llywodraeth Leol a Thai 1989 yn gymwys i bwyllgorau llywodraethu ac archwilio. Fodd bynnag, rhaid i'r awdurdod benderfynu faint o aelodau nad ydynt yn gynghorwyr y dylid eu penodi i'r pwyllgor. Dylai pob aelod o'r pwyllgor ddangos annibyniaeth barn ac agweddau diduedd, a rhaid iddynt gydnabod a deall gwerth y swyddogaeth llywodraethu ac archwilio.
Bydd angen darparu hyfforddiant cynefino i bob aelod newydd. Er y gobeithir y byddai gan gynghorwyr a benodir rywfaint o arbenigedd perthnasol, ni ellir gwarantu hyn. Yr hyn a fydd yn bwysig, fodd bynnag, fydd ceisio sicrhau nad oes gan aelodau unrhyw gyfrifoldebau eraill a allai wrthdaro â'u rôl ar y pwyllgor llywodraethu ac archwilio. Gallai hynny fod yn arbennig o wir o ran dewis unrhyw aelod gweithrediaeth neu gynorthwyydd gweithrediaeth ar y pwyllgor.
Gall hefyd olygu na ddylai'r aelodau gael gormod o ymrwymiadau eraill yn gyffredinol, fel aelodaeth o bwyllgorau eraill, oherwydd yr ymrwymiad sylweddol
y mae bod yn aelod o'r Pwyllgor llywodraethu ac archwilio yn ei olygu. Dylai pob aelod dderbyn hyfforddiant a datblygiad digonol.
Dylai'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio geisio sicrhau ei fod yn penodi cadeirydd a fydd yn ddigon cryf a phrofiadol i arwain yr holi y bydd yn rhaid i'r pwyllgor ei wneud.
Pa ddull recriwtio bynnag a ddefnyddir, dylai aelodau lleyg fod yn annibynnol ar y cyngor heb fod ag unrhyw gysylltiad busnes ag ef, er y byddai gwybodaeth am sut y mae llywodraeth leol yn gweithio yn fantais bendant. Wrth benodi aelodau lleyg y mae eu teyrngarwch gwleidyddol yn hysbys, dylai awdurdodau lleol ystyried a yw hyn yn peryglu'r annibyniaeth ar y cyngor, a'r canfyddiad o annibyniaeth, y dylai aelod lleyg ei ddangos. Dylai cynghorau ddilyn ymarfer recriwtio cyhoeddus tebyg i'r un a ddefnyddir i benodi aelodau o bwyllgorau safonau i recriwtio eu haelodau lleyg. Argymhellir na ddylid penodi aelod lleyg ar gyfer mwy na dau dymor llawn awdurdod lleol.
Cyfarfodydd a Thrafodion
Fel un o bwyllgorau'r cyngor, mae'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio yn ddarostyngedig i'r trefniadau arferol o ran bod yn agored. Dylai cyfarfodydd gael eu cynnal yn gyhoeddus, a dylai agendâu ac adroddiadau gael eu cyhoeddi a bod ar gael i'w harchwilio. Yr eithriad i hyn yw lle mae "eitemau esempt" yn cael eu hystyried, sef materion sy'n ymwneud yn bennaf â thrafodaethau ynghylch unigolion a enwir neu faterion masnachol cyfrinachol.
Rhaid i unrhyw swyddog neu aelod y gelwir arnynt i fod yn bresennol yng nghyfarfod y pwyllgor llywodraethu ac archwilio wneud hynny. Rhaid iddynt ateb unrhyw gwestiynau a ofynnir iddynt ac eithrio rhai y gallent wrthod eu hateb pe baent yn y llys. Gall y pwyllgor wahodd personau eraill i fod yn bresennol ger ei fron, ond nid oes rheidrwydd ar unrhyw un arall a wahoddir i fod yn bresennol yn y cyfarfod i wneud hynny.
Rhaid i'r pwyllgor gyfarfod o leiaf unwaith y flwyddyn a rhaid iddo hefyd gyfarfod
os yw'r cyngor llawn yn penderfynu hynny, neu os yw traean o leiaf o aelodau'r pwyllgor yn gofyn am i gyfarfod gael ei gynnal. Y tu hwnt i'r amodau hyn, gall y pwyllgor gyfarfod pryd bynnag y bydd yn penderfynu gwneud hynny.
Mae Llywodraeth Cymru yn awgrymu bod cynghorau'n ystyried cyhoeddiadau priodol gan gyrff proffesiynol perthnasol fel CIPFA wrth sefydlu ac adolygu eu gweithdrefnau ar gyfer pwyllgorau llywodraethu ac archwilio.
Swyddogaethau Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio
Adolygu materion ariannol yr awdurdod
Mae adran 151 o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972 yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdod lleol wneud trefniadau ar gyfer gweinyddu ei faterion ariannol yn briodol. Rhaid ystyried bod rhoi'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio ar waith a rhoi'r ddyletswydd iddo i adolygu materion ariannol yr awdurdod yn helpu i gyflawni'r gofyniad hwn.
Mae hwn yn faes sy'n cael sylw manwl gan archwilwyr allanol yr awdurdod ac sy'n cyd-fynd â dyletswydd y pwyllgor llywodraethu ac archwilio i oruchwylio trefniadau ar gyfer archwilio mewnol ac allanol, yn ogystal â'r angen i fonitro'r trefniadau rheoli risg a rheolaeth fewnol a wneir gan yr awdurdod.
Dylai awdurdodau lleol wneud eu trefniadau eu hunain, yn eu cyfansoddiad, i nodi ffin glir rhwng rôl y pwyllgor llywodraethu ac archwilio a swyddogaeth pwyllgor craffu perthnasol. Dylai rôl y pwyllgor llywodraethu ac archwilio ymwneud yn fwy â cheisio sicrwydd bod systemau rheoli cyllideb (fel rheolaeth fewnol) y cyngor yn gweithio, yn hytrach na chraffu ar wariant. Gall hyn fod yn ffin dderbyniol rhwng rôl y pwyllgor llywodraethu ac archwilio a rôl pwyllgor trosolwg a chraffu.
Rheoli risg, rheolaeth fewnol, asesu perfformiad a threfniadau llywodraethu corfforaethol yr awdurdod
Dylai'r sylw i'r mater hwn godi proffil rheoli risg fel cyfrwng rheoli angenrheidiol o fewn yr awdurdod cyfan. Drwy ddarparu adolygiadau rheolaidd, mae'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio yn rhan bwysig o system llywodraethu corfforaethol yr awdurdod.
Dylai'r awdurdod gael 'datganiad o ddiben' clir ar gyfer ei bwyllgor llywodraethu ac archwilio, gan sicrhau bod gan y pwyllgor rôl allweddol o ran sicrhau bod llywodraethu corfforaethol effeithiol yn ganolog i weithdrefnau'r sefydliad. O ganlyniad, dylai'r pwyllgor adolygu'r Datganiad Llywodraethu Blynyddol a'r Strategaeth Llywodraethu Corfforaethol.
Dogfen yw Datganiad Llywodraethu Blynyddol sy'n nodi trefniadau cyngor ar gyfer gwneud penderfyniadau a llywodraethu. Mae'r Datganiad Llywodraethu Blynyddol yn deillio o adolygiad o lywodraethiant cynghorau a gynhaliwyd gan uwch swyddogion. Nid oes rheidrwydd ar gynghorau Cymru i baratoi Datganiad Llywodraethu Blynyddol. Gan nad oes rhwymedigaeth gyfreithiol i gynhyrchu Datganiad Llywodraethu Blynyddol, nid yw Llywodraeth Cymru yn darparu canllawiau statudol ar y mater hwn. Fodd bynnag, bydd cynghorau'n nodi presenoldeb y safonau cyfrifyddu llywodraeth leol. Gallai cynghorau ystyried sut y gellir defnyddio'r Datganiad Llywodraethu Blynyddol fel arf ar gyfer gwelliant corfforaethol ehangach; gellir ei ddefnyddio i werthuso cryfderau a gwendidau yn y fframwaith llywodraethu ac, fel rhan o gynllun gweithredu blynyddol, bwrw ymlaen â'r newidiadau y cytunwyd arnynt yn unol â hynny.
Mae pwyllgor llywodraethu ac archwilio effeithiol ac uchel ei broffil yn hanfodol er mwyn ennyn hyder y cyhoedd bod gan yr awdurdod agwedd gadarn at ei briodoldeb ariannol a sefydliadol.
Bydd angen i'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio adrodd ar ddigonolrwydd trefniadau rheoli risg a rheolaeth fewnol yr awdurdod, a rhoi sylwadau ar eu heffeithiolrwydd. Bydd hefyd yn mynd ar drywydd risgiau a nodwyd gan
archwilwyr mewnol ac allanol ac yn gofyn am adroddiadau ynghylch y camau a gymerwyd mewn ymateb i hyn. Mae hyn yn golygu bod yn rhaid i'r cyngor sicrhau bod y pwyllgor llywodraethu ac archwilio yn cael gwybod beth yw cynnwys adroddiadau'r archwilydd, a pha argymhellion sydd ynddynt, a'i fod yn gallu cael gweld yr adroddiadau hynny. Dylai hefyd gael mynediad at adroddiadau gan reoleiddwyr lle mae'r rhain wedi nodi risgiau neu fethiannau o ran rheolaeth fewnol neu systemau llywodraethu corfforaethol y cyngor. Byddai'n arfer da i'r holl adroddiadau gan archwilwyr a rheoleiddwyr gael eu rhannu â'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio fel mater o drefn.
Yn ogystal â'r dyletswyddau presennol hyn, ychwanegwyd dyletswydd newydd i'r grŵp hwn o ddyletswyddau gan Ddeddf 2021 sy'n golygu bod rhaid i'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio adolygu ac asesu effeithiolrwydd y trefniadau y mae'r cyngor wedi'u rhoi ar waith ar gyfer yr asesiadau perfformiad y mae'n rhaid iddo eu cwblhau o dan adran 91 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 er mwyn cyflawni ei ddyletswydd yn llawn i adolygu perfformiad yn barhaus o dan adran 89 o Ddeddf 2021. Nid ailadrodd yr asesiadau perfformiad eu hunain yw'r bwriad ond ystyried, er enghraifft, drylwyredd a natur gynhwysfawr y broses. Nid yw'n fwriad ychwaith i ddyblygu rôl y cyd-bwyllgorau trosolwg a chraffu o ran dwyn gweithrediaeth y cyngor i gyfrif mewn perthynas â rheoli perfformiad gwasanaethau'r cyngor.
Rhaid i'r cyngor drefnu i fersiwn ddrafft o'i adroddiad hunanasesu (ac adroddiad asesu panel pan gaiff ei gyhoeddi) fod ar gael i'w bwyllgor llywodraethu ac archwilio. Rhaid i'r pwyllgor adolygu'r adroddiadau drafft a chaiff wneud argymhellion ynghylch newid y casgliadau neu'r camau gweithredu y mae'r cyngor yn bwriadu eu cymryd. Os nad yw'r cyngor yn gwneud newid a argymhellir gan y pwyllgor llywodraethu ac archwilio, rhaid iddo nodi yn yr adroddiad hunanasesu terfynol (neu'r ymateb i adroddiad asesu panel) yr argymhelliad a'r rhesymau pam na wnaeth y cyngor y newid.
Adolygu ac asesu gallu'r awdurdod i ddelio â chwynion yn effeithiol
Mae'r ffordd y mae sefydliad yn rheoli ei broses gwyno fewnol ac allanol ar gyfer cwynion gwasanaeth a sefydliadol (nid yw ystyried y broses gwyno ar gyfer cwynion a wneir o dan god ymddygiad yr aelodau yn un o swyddogaethau'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio) yn rhan annatod o'i systemau llywodraethu corfforaethol. Mae'n hanfodol bod pobl, cymunedau a rhanddeiliaid eraill yn ffyddiog ac yn hyderus y bydd eu cwynion yn cael eu trin â pharch a difrifoldeb dyladwy. Mae hefyd yn bwysig bod staff ac eraill sy'n fewnol i'r sefydliad yn ffyddiog ac yn hyderus bod cwynion mewnol yn cael eu trin gyda pharch tebyg.
Nid rôl y pwyllgor lywodraethu ac archwilio yw ystyried a ddeliwyd â chwynion unigol yn briodol, ond yn hytrach ystyried effeithiolrwydd y broses gwyno. Er enghraifft, a yw'r broses yn hygyrch i bawb yn y gymuned; a yw'r cyngor yn rhoi ystyriaeth briodol i'w ddyletswyddau statudol mewn perthynas â chydraddoldebau a'r Gymraeg wrth ymdrin â chwynion; a oes dysgu mewnol yn rhan o'r broses gwyno i wella systemau a gwasanaethau yn y dyfodol? Mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl i gynghorau roi asesiad i Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru o'r trefniadau sydd ar waith ar gyfer ymdrin â chwynion ac effeithiolrwydd eu dull gweithredu, fel rhan o'u cyfathrebu rheolaidd â'r Ombwdsmon.
Archwilwyr mewnol ac allanol
Dylai pwyllgor llywodraethu ac archwilio effeithiol roi cyngor i brif swyddog cyllid yr awdurdod a all ategu gwaith archwilwyr mewnol ac allanol. Gall y pwyllgor sicrhau bod adroddiadau archwilio'n cael eu cadw ym meddwl yr awdurdod, felly mae'n bosibl y bydd amseru cyfarfodydd yn cael ei gynllunio er mwyn mynd ar drywydd argymhellion yr archwilwyr yn effeithiol.
Bydd y pwyllgor llywodraethu ac archwilio yn disgwyl cyfrannu at y gwaith o gynllunio blaenoriaethau archwilio mewnol, cymeradwyo'r rhaglen flynyddol o
archwiliadau, a sicrhau bod gan yr archwilwyr mewnol yr adnoddau angenrheidiol i gyflawni eu gwaith yn effeithiol. Bydd arnynt eisiau cwrdd â'r Pennaeth Archwilio Mewnol a derbyn ei adroddiad blynyddol.
Dylai'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio hefyd dderbyn adroddiadau gan yr archwilwyr allanol a mynd ar drywydd eu hargymhellion yn ystod y flwyddyn. Dylai fod gan y pwyllgor rôl yn y broses o gytuno ar ymateb yr awdurdod i lythyrau neu adroddiadau'r archwilydd, yn ogystal â'r gallu i gyfarfod â'r archwilydd allanol.
Ar ben hynny, dylai'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio dderbyn ac ystyried adroddiadau gan unrhyw reoleiddwyr neu arolygwyr. O ran y rhain, bydd angen i'r awdurdod sicrhau nad oes dyblygu diangen rhwng y pwyllgor llywodraethu ac archwilio ac unrhyw bwyllgor trosolwg a chraffu wrth ystyried adroddiadau o'r fath.
Datganiadau ariannol
Cyn iddynt gael eu cymeradwyo gan yr awdurdod, dylai'r pwyllgor llywodraethu ac archwilio ystyried datganiadau ariannol drafft ardystiedig yr awdurdod a rhoi sylwadau arnynt. Bydd arnynt eisiau gweld i ba raddau y mae'r datganiadau'n ystyried adroddiadau archwilio yn ystod y flwyddyn, a newidiadau mewn polisi cyfrifyddu a mecanweithiau rheoli mewnol. Dylai'r pwyllgor hefyd adolygu'r datganiad archwilio allanol a cheisio sicrwydd ynghylch rheolaeth materion ariannol y cyngor. Dylid adrodd i'r cyngor ynglŷn ag unrhyw bryderon.
Caiff pwyllgorau llywodraethu ac archwilio gymeradwyo'r datganiadau ariannol eu hunain pan fo awdurdodau lleol wedi dirprwyo'r pŵer hwnnw iddynt o dan reoliad 10 o Reoliadau Cyfrifon ac Archwilio (Cymru) 2014 (fel y'i diwygiwyd).
Adroddiadau ac argymhellion y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio
Dylai adroddiadau ac argymhellion gan y pwyllgor llywodraethu ac archwilio gael eu hystyried gan y cyngor llawn yn benodol, yn ogystal â'r weithrediaeth. Dylai'r prosesau ar gyfer yr ystyriaethau hyn gael eu nodi yng nghyfansoddiad y cyngor.
Canllawiau ar gyfarfodydd aml-leoliad
Statws y Canllawiau hyn
Mae'r rhain yn ganllawiau statudol a ddyroddir o dan adran 47 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Deddf 2021).
Diben
Diben cyffredinol Llywodraeth Cymru wrth ddiwygio'r gyfraith i roi pwerau a rhyddid i awdurdodau perthnasol alw cyfarfodydd yn y ffordd hon yw sicrhau mwy o hygyrchedd a chyfranogiad gwell gan y cyhoedd mewn llywodraeth leol. Mae cysylltiad agos rhwng y pwerau hyn a'r gofyniad newydd i brif gynghorau ddarlledu cyfarfodydd penodol (ar sain a/neu fideo).
Mae cyfarfodydd aml-leoliad yn cynnig y potensial i awdurdodau ddiweddaru a thrawsnewid y ffordd y maent yn cynnal busnes. Maent yn darparu cyfleoedd i awdurdodau ddod yn fwy hyblyg ac effeithlon, a hefyd i godi eu proffil yn y gymuned leol a dod â'u gwaith i mewn i gartrefi pobl yn uniongyrchol. Mae mynediad cyhoeddus at gyfarfodydd aml-leoliad yn debygol o fod yn sylweddol uwch na lefel cynulleidfaoedd cyfarfodydd ffurfiol pan oeddent i gyd yn cael eu cynnal wyneb yn wyneb mae'r lefelau mynychu yn ystod y pandemig yn cadarnhau hyn. Dylid croesawu'r cynnydd hwn yn ymwybyddiaeth a
chyfranogiad y cyhoedd a'i annog ymhellach. Yn arbennig, bydd angen i awdurdodau feddwl yn uniongyrchol am anghenion y cyhoedd wrth iddynt gynllunio'u trefniadau a'u polisïau ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad. Er bod y cyfarfodydd hyn yn dal yn "gyfarfodydd sy'n gyhoeddus" yn hytrach na "chyfarfodydd cyhoeddus" hynny yw, ar y cyfan, bydd y cyhoedd yn gallu arsylwi ond nid cymryd rhan maent yn gyfle hanfodol ar gyfer atebolrwydd a thryloywder, ac yn ffenestr siop hygyrch i lawer o gyrff cyhoeddus.
Canllawiau yw'r rhain ar gyfer prif gynghorau, Awdurdodau Parciau Cenedlaethol, ac Awdurdodau Tân ac Achub, ac Awdurdodau Iechyd Porthladdoedd. Nid yw'r canllawiau'n cynnwys dulliau cyrff cyhoeddus eraill o drefnu eu cyfarfodydd ffurfiol eu hunain, na threfniadaeth cyfarfodydd cyhoeddus nac unrhyw gynulliad arall gan gyrff cyhoeddus (gan cynnwys cynghorau). Nid yw ychwaith yn cynnwys cyfarfodydd ffurfiol a gaiff eu galw gan gyd-bwyllgorau corfforedig neu gynghorau cymuned, yr ymdrinnir â hwy mewn canllawiau ar wahân.
Canllawiau yw'r rhain ar gyfer:
* cyfranogwyr mewn cyfarfodydd a gaiff eu galw gan yr awdurdodau a restrir uchod
* swyddogion sy'n darparu cymorth i gyfarfodydd ffurfiol yn yr awdurdodau hyn;
* swyddogion â chyfrifoldebau cysylltiedig er enghraifft, y rheini sy'n gyfrifol am ddrafftio a chlirio adroddiadau, mynychu cyfarfodydd i gyflwyno adroddiadau i aelodau, a swyddogion â chyfrifoldebau goruchwylio ar faterion llywodraethu
* unrhyw un â diddordeb yn y ffordd y caiff busnes yr awdurdodau hyn ei gynnal
Yn gyffredinol, mae'r gofynion ar gyfer yr holl awdurdodau perthnasol yn debyg, er bod yna wahaniaethau yn arbennig yn ymwneud â galw cyfarfodydd amlleoliadar gyfer gweithrediaethau awdurdodau lleol.
Mae'n ofynnol i awdurdodau perthnasol i "roi sylw" i'r canllawiau. Os yw
awdurdodau o dan rwymedigaeth statudol bresennol i gyflawni gweithred, mae'r canllawiau'n dweud bod "rhaid" iddynt wneud rhywbeth; os nad oes rhwymedigaeth o'r fath ond bod y canllawiau'n cynnig awgrym ynghylch cam gweithredu posibl, mae'r canllawiau'n dweud y "gall" neu y 'caiff" cyngor wneud rhywbeth.
Sut y datblygwyd y canllawiau hyn
Datblygwyd y canllawiau hyn rhwng mis Chwefror a mis Ebrill 2021. Cawsant eu drafftio gan y Ganolfan Llywodraethiant a Chraffu, Prifysgol Caerdydd a Llywodraethu Cyhoeddus Cymru, a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru i siarad â phobl â budd a diddordeb yn y maes hwn ac i ddatblygu'r testun o ganlyniad i'r sgyrsiau hyn.
Bydd y canllawiau hyn yn cael eu hadolygu o bryd i'w gilydd.
Diffiniadau o'r geiriau a ddefnyddir yn y canllawiau hyn
Yn gyffredinol, mae gan y geiriau a ddefnyddir yn y ddogfen hon yr un ystyr ag sydd ganddynt yn Neddf 2021.
Mae "awdurdod perthnasol" yn sefydliad y mae'n ofynnol iddo roi trefniadau ar waith ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad. Mae hyn yn cynnwys prif gynghorau, awdurdodau tân ac achub, Awdurdodau Parciau Cenedlaethol ac Awdurdodau Iechyd Porthladdoedd. Mae hefyd yn cynnwys cyd-bwyllgorau'r cyrff hyn. Mae rhwymedigaethau cyd-bwyllgorau corfforedig a chynghorau cymuned a thref yn cael eu trafod mewn canllawiau ar wahân.
"Cyfarfod" yw cyfarfod ffurfiol o awdurdod perthnasol sy'n cael ei alw yn unol â beth bynnag yw'r gofynion cyfreithiol ar gyfer cyfarfodydd o'r fath. Mae cyfarfodydd ffurfiol fel arfer yn gyfarfodydd lle gellir gwneud penderfyniadau ffurfiol; mae'n bosibl bydd angen cynnal y cyfarfodydd hyn yn gyhoeddus a chyhoeddi hysbysiad ymlaen llaw eu bod yn cael eu cynnal. Nid felly y mae hi
bob amser, am fod rhai cyfarfodydd, neu rannau o gyfarfodydd, yn cael eu cynnal yn breifat oherwydd cyfrinachedd neu oherwydd bod materion esempt yn cael eu trafod. Pan fyddwn yn sôn bod y cyfarfodydd hyn yn cael eu "galw", rydym yn golygu'r broses sy'n gysylltiedig â threfnu'r cyfarfod a gosod a dosbarthu agenda ac adroddiadau.
"Cyfarfod aml-leoliad" yw cyfarfod o awdurdod perthnasol lle nad yw'r cyfranogwyr i gyd yn yr un lle ffisegol. Mewn rhai mannau, gelwir y rhain yn gyfarfodydd "o bell". Nid yw Deddf 2021 yn cyfeirio at y cyfarfodydd hyn fel rhai "o bell", ond dywedir eu bod yn cael eu mynychu gan "bersonau nad ydynt yn yr un lle".
Gall o leiaf un cyfranogwr fod yn ymuno â'r cyfarfod drwy ddull o bell. Er enghraifft, mae hyn yn cynnwys cyfarfodydd o'r math a ddisgrifir isod:
* cyfarfodydd pwyllgor lle mae'r cyfranogwyr i gyd yn yr un lleoliad ffisegol ac eithrio un unigolyn sy'n ymuno o leoliad arall, gydag oriel gyhoeddus ffisegol yn cael ei darparu
* cyfarfodydd pwyllgor lle mae tua'r un nifer o aelodau yn bresennol mewn gofod ffisegol ag sy'n ymuno drwy ddull o bell; gallai'r rheini sy'n ymuno drwy ddull o bell gynnwys y cadeirydd
* cyfarfodydd pwyllgor lle mae'r holl aelodau yn ymuno drwy ddull o bell ond lle mae oriel gyhoeddus ffisegol ar gael yn adeiladau'r awdurdod beth bynnag
* cyfarfodydd pwyllgor sy'n digwydd yn gyfan gwbl drwy ddull o bell lle nad oes unrhyw drefniadau ffisegol wedi cael eu gwneud
Mae rhai wedi disgrifio'r mathau o gyfarfodydd a ddisgrifir uchod fel "cyfarfodydd hybrid". Nid yw'r canllawiau hyn nac adran 47 o Ddeddf 2021 yn gwahaniaethu o gwbl rhwng cyfarfodydd lle mae rhai cyfranogwyr yn ymuno drwy ddull o bell a'r rheini lle mae'r holl gyfranogwyr yn gwneud hynny, ond bydd angen i drefniadau cyfarfodydd roi cyfrif am wahaniaethau ymarferol cyfarfodydd o wahanol fathau, a chynllunio yn unol â hynny.
Y diffiniad o "ymuno â chyfarfod drwy ddull o bell" yw bod mewn lleoliad ffisegol
gwahanol i gyfranogwyr eraill, a chymryd rhan drwy lwyfan cyfarfod ar-lein. Pan fo cyfranogwyr yn bresennol mewn ystafell bwyllgora neu ofod ffisegol arall sy'n cael ei gyhoeddi (drwy hysbysiad ffurfiol) fel lleoliad y cyfarfod, mae'r cyfranogwyr hynny yn bresennol yn gorfforol.
Mae "cyfranogwr" mewn cyfarfod aml-leoliad yn berson sy'n cymryd rhan weithredol yn y cyfarfod hwnnw. Gall fod yn aelod, yn berson sy'n rhoi tystiolaeth i bwyllgor fel tyst, yn apelydd neu'n hawlydd ar fater rheoliadol, yn berson sy'n cyflwyno deiseb, neu'n berson sy'n cymryd rhan yn ffurfiol mewn ffordd arall.
Mae "sylwedydd" mewn cyfarfod aml-leoliad yn aelod o gynulleidfa cyfarfod amlleoliad, neu'n gwylio mewn modd arall. Gall fod yn yr un ystafell â'r cyfarfod hwnnw neu'n arsylwi drwy ddull o bell.
"Trefniadau cyfarfod" yw'r rheolau a'r gweithdrefnau y mae awdurdodau perthnasol yn eu mabwysiadu i weithredu ar eu gofynion statudol yn ymwneud â chyfarfodydd aml-leoliad, ac i weithredu ar yr argymhellion yn yr canllawiau hyn. Mae'r canllawiau hyn yn awgrymu y bydd y trefniadau hyn yn ffurfio rhan o gyfansoddiadau awdurdodau perthnasol, lle bônt yn ofynnol.
Cefndir cyfarfodydd aml-leoliad
Gwnaed trefniadau mewn deddfwriaeth i ganiatáu "cyfarfodydd o bell" am y tro cyntaf yn adran 4 o Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011.
Ar ddechrau'r pandemig coronafeirws ym mis Mawrth 2020, lluniodd Llywodraeth Cymru Reoliadau Awdurdodau Lleol (Coronafeirws) (Cyfarfodydd) (Cymru) 2020. Sefydlodd y rhain fframwaith lle'r oedd yr holl awdurdodau perthnasol yn galw cyfarfodydd drwy ddull o bell drwy gydol 2020 ac am ran o 2021. Mae'r profiad o gynnal cyfarfodydd o dan y Rheoliadau hyn yn golygu bod gan yr awdurdodau perthnasol gryn arbenigedd o ran deall a rheoli cyfarfodydd aml-leoliad, gan eu bod bellach wedi'u rhoi ar sylfaen statudol newydd. Gellir ystyried darpariaethau Deddf 2021 yn esblygiad o'r trefniadau blaenorol hyn.
Manteision cyfarfodydd aml-leoliad
Fe wnaeth cynghorau, ac awdurdodau perthnasol eraill, alw eu holl gyfarfodydd drwy ddull o bell yn ystod rhan helaeth o 2020 a 2021. Er i gwrdd fel hyn fod yn heriol yng nghyd-destun y pandemig coronafeirws byd-eang, mae hefyd wedi arwain at nifer o fanteision.
* Gwella a chefnogi democratiaeth leol. Bydd cael yr hyblygrwydd i alw cyfarfodydd fel hyn yn lleihau'r hyn a allai fod yn rhwystr rhag esbonio ac arddangos sut y mae awdurdodau perthnasol yn cynnal busnes.
* Gweithio'n fwy cynhyrchiol. Pan fydd cyfranogwyr yn dod ynghyd drwy ddull o bell, maent yn aml wedi gallu cyflawni mwy. Mae cyfarfodydd aml-leoliad hefyd wedi arwain at ostyngiad dramatig yn y papur sydd ei angen ac sy'n cael ei gynhyrchu. Bydd newid i ddull gweithredu lle caiff hysbysiadau ffurfiol a deunyddiau eraill eu cyhoeddi ar-lein yn ddiofyn yn ei gwneud yn haws i gynghorau arloesi o ran y ffordd y maent yn defnyddio deunydd ffurfiol cyfarfodydd.
* Ei gwneud yn haws i'r cyhoedd fynychu cyfarfodydd. Er bod profiadau wedi bod yn gymysg, mae presenoldeb y cyhoedd wedi bod yn uwch ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad na chyfarfodydd wyneb yn wyneb. Canfu rhai awdurdodau perthnasol, yn arbennig, fod cyfarfodydd aml-leoliad cyn ac yn ystod y pandemig wedi ei gwneud yn bosibl cynnwys cyfranogwyr allanol yn weithredol, gan sicrhau bod pwyllgorau yn gallu manteisio ar ystod ehangach o safbwyntiau. Mae awdurdodau perthnasol wedi dweud bod aelodau o'r cyhoedd o'r farn fod cyfarfodydd aml-leoliad yn codi llai o arswyd na chyfarfodydd a gynhelir wyneb yn wyneb, a bod ganddynt y potensial i annog mwy o bobl i ymgeisio am swyddi cyhoeddus. I rai, fodd bynnag, bydd cyfarfodydd aml-leoliad yn cyflwyno heriau hefyd er enghraifft, y rheini â chysylltiad band eang gwael neu bobl anabl, neu bobl sy'n methu â chael mynediad at gyfarfodydd dros y rhyngrwyd am resymau eraill.
* Gwneud awdurdodau perthnasol yn fwy cydnerth a chynaliadwy yn y ffordd y maent yn cyflawni eu gwaith. Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau perthnasol feddwl am,
a gweithredu ar, anghenion hirdymor yn y ffordd y caiff polisïau eu datblygu a'u llunio. Mae cyfarfodydd aml-leoliad yn lleihau ôl troed carbon cyfarfodydd wyneb yn wyneb (er nad yw gweithgarwch digidol yn garbon niwtral, wrth gwrs). Gallant hefyd helpu awdurdodau perthnasol i leihau'r risg o ddigwyddiadau annisgwyl yn y dyfodol, fel tywydd eithafol, a allai beri her yn y dyfodol i gyfarfodydd wyneb yn wyneb. Mae materion cynaliadwyedd yn cael eu harchwilio'n fanylach isod.
* Ei gwneud yn haws defnyddio'r Gymraeg. Profiad awdurdodau perthnasol yn ystod 2020 oedd bod cyfieithu ar y pryd ar lwyfannau fel Zoom wedi lleihau rhai o'r anawsterau ymarferol y mae rhai awdurdodau wedi cael profiad ohonynt o ran hwyluso dwyieithrwydd mewn cyfarfodydd cyhoeddus.
* Lleihau'r angen i deithio. Yn achos awdurdodau perthnasol mwy gwledig ac awdurdodau perthnasol sy'n rhychwantu ardaloedd daearyddol mawr, ac yn achos cyrff ar y cyd, mae wedi golygu arbedion sylweddol o ran amser a chostau i gynghorwyr, swyddogion a chyfranogwyr eraill. Yn ei dro, mae hyn yn ei gwneud yn haws i gyfranogwyr gymryd rhan os oes ganddynt ymrwymiadau proffesiynol a gofalu gan gael gwared, o bosibl, ar rai o'r rhwystrau sylweddol sy'n atal pobl rhag ymgeisio am swyddi cyhoeddus.
* Cefnogaeth well i aelodau o gefndiroedd amrywiol, gan gynnwys cefnogaeth sy'n cydnabod y model cymdeithasol o anabledd. Yn yr un modd ag y mae rhwystrau'n cael eu dileu o ran cyfranogiad y cyhoedd, mae cyfarfodydd amlleoliad wedi ei gwneud yn haws i'r rhai sy'n darparu gofal, neu bobl anabl, neu bobl â nodweddion gwarchodedig eraill, ymgysylltu ar sylfaen gyfartal. Mewn rhai achosion, mae cyfranogwyr wedi gweld bod ffurfioldeb cyfarfodydd wyneb yn wyneb yn annymunol, ac mae cyfarfodydd aml-leoliad wedi cael gwared ar y ffactor hwn. Wrth gwrs, mae hyn yn codi materion ehangach yn ymwneud â'r ffordd y mae awdurdodau perthnasol yn gweithio yn gyffredinol, ac i ba raddau y maent yn croesawu cyfranogiad a chysylltiad ystod eang o bobl. Nid yw'r rhain yn faterion a gaiff eu datrys drwy gyfarfodydd aml-leoliad yn unig, ond gallai cyfarfodydd o'r fath fod yn ddull a fydd, maes o law, yn helpu ystod ehangach o bobl i gymryd rôl weithredol mewn democratiaeth leol.
* Ymddygiad gwell. Er bod y profiadau wedi bod yn gymysg, mae rheolaeth cyfarfodydd ac ymddygiad cyfranogwyr wedi gwella, at ei gilydd. Mae wedi
bod yn haws i gadeiryddion cyfarfodydd ddeall pwy sydd eisiau gwneud cyfraniad, er ei bod yn fwy anodd darllen iaith y corff. Mae'n ymddangos bod achosion o darfu ar gyfarfodydd oherwydd dadleuon gwleidyddol (er enghraifft) wedi bod yn thema lai cyffredin hefyd.
Ni ddylid ystyried bod cyfarfodydd wyneb yn wyneb yn "safon aur" a chyfarfodydd aml-leoliad yn "ail ddewis". Gall cyfarfodydd wyneb yn wyneb fod yn gyfleus ac yn effeithiol i'r rheini sydd fwyaf cyfforddus a chyfarwydd â'r ffordd y maent yn gweithio ond maent hefyd yn gallu bod yn anhygyrch ac yn anymarferol i lawer. Mae gan bob cyfarfod sy'n bodloni'r trefniadau gofynnol, o ran cyfathrebu a chworwm, statws cyfartal yn ôl y gyfraith.
I rai, mae anfanteision wedi bod i gyfarfodydd aml-leoliad. Yn arbennig, mae pobl wedi pryderu am yr angen am fwy o swyddogion cyngor i'w cefnogi. Gydag amser, mae profiad parhaus yn debygol o wella hyn a lleihau faint o adnoddau sydd eu hangen i'w cefnogi.
Beth sy'n cael sylw yn y canllawiau hyn?
Mae'r canllawiau hyn yn canolbwyntio'n benodol ar drefniadau ar gyfer galw cyfarfodydd ffurfiol a gynhelir gan awdurdodau perthnasol o dan Ddeddf 2021, a Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Penderfyniadau, Dogfennau a Chyfarfodydd) (Cymru) 2001 fel y'u diwygiwyd gan Reoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Penderfyniadau, Dogfennau a Chyfarfodydd) (Cymru) (Diwygio) 2021.
Mae canllawiau i brif gynghorau ar ddarlledu'r cyfarfodydd hyn, lle y bo gofyn hynny yn ôl y gyfraith, yn cael eu darparu ar wahân.
Gyda'i gilydd, mae'r ddeddfwriaeth hon yn diweddaru trefniadau ar gyfer rheoli'r cyfarfodydd hyn ac yn gwella tryloywder a mynediad y cyhoedd.
Mae'r canllawiau hyn hefyd yn cyffwrdd â deddfiadau eraill yn ymwneud â'r mater hwn, yn ogystal ag â'r cyd-destun democrataidd lleol ehangach y mae'r
Ddeddf wedi'i chynnwys ynddo.
Mae'r canllawiau hyn yn canolbwyntio'n benodol ar drefniadau ar gyfer galw a darlledu cyfarfodydd ffurfiol awdurdodau lleol. Mae darpariaethau yn ymwneud â chyfarfodydd awdurdodau lleol wedi'u cynnwys mewn amrywiol ddarnau o ddeddfwriaeth, gan gynnwys y canlynol ond heb eu cyfyngu iddynt:
* Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021.
* Deddf Llywodraeth Leol 2000.
* Deddf Llywodraeth Leol 1972.
* Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Penderfyniadau, Dogfennau a Chyfarfodydd) (Cymru) 2001 fel y'u diwygiwyd gan Reoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Penderfyniadau, Dogfennau a Chyfarfodydd) (Cymru) (Diwygio) 2021.
* Gorchymyn Awdurdodau Parciau Cenedlaethol (Cymru) 1995.
* Gorchymyn Gwasanaethau Tân Gogledd Cymru (Cynllun Cyfuno) 1995.
* Gorchymyn Gwasanaethau Tân Canolbarth a Gorllewin Cymru (Cynllun Cyfuno) 1995.
* Gorchymyn Gwasanaethau Tân De Cymru (Cynllun Cyfuno) 1995.
Mae Pennod 4 o Ran 3 o Ddeddf 2021 yn trafod cyfarfodydd sy'n cael eu galw gan awdurdodau perthnasol, yn ogystal â chan gyrff a sefydliadau penodol eraill. O ran prif gynghorau, cynghorau cymuned a thref, Awdurdodau Parciau Cenedlaethol, Awdurdodau Tân ac Achub ac Awdurdodau Iechyd Porthladdoedd, mae'n cynnwys:
* darlledu cyfarfodydd yn electronig. Rhaid i brif gynghorau wneud trefniadau ar gyfer darlledu cyfarfodydd penodol yn fyw, a sicrhau bod darllediadau ar gael yn electronig wedi hynny. Nid yw methiant i gydymffurfio â'r gofyniad hwn yn gwneud y trafodion yn annilys o reidrwydd (adran 46). Mae Rheoliadau a chanllawiau ar wahân yn cael eu paratoi ar y mater hwn
* presenoldeb mewn cyfarfodydd: Raid i awdurdodau perthnasol wneud trefniadau ar gyfer cyfarfodydd "aml-leoliad", lle y gall cyfranogwyr siarad â'i gilydd a chael eu clywed gan ei gilydd. Pan fo'n rhaid darlledu cyfarfodydd, rhaid i gyfranogwyr allu gweld ei gilydd hefyd (adran 47)
* hysbysiadau am gyfarfodydd, a chyhoeddi agendâu: Rhaid i awdurdodau perthnasol gyhoeddi gwybodaeth benodol, gan gynnwys hysbysiadau am gyfarfodydd, yn electronig, a rhaid i wybodaeth electronig yn ymwneud â chyfarfodydd barhau i fod ar gael yn y fformat hwn am chwe mlynedd ar ôl dyddiad y cyfarfod (Rhan 1 o Atodlen 4 i Ddeddf 2021, yn diwygio Deddf Llywodraeth Leol 1972) Rhaid hefyd i awdurdodau perthnasol drefnu cyfleusterau i'r cyhoedd gael gweld dogfennau cyfarfodydd, lle na fyddent fel arall yn gallu gwneud hynny
Mae'r trefniadau ar gyfer darlledu cyfarfodydd (cyfarfodydd wyneb yn wyneb neu gyfarfodydd aml-leoliad) a gynhelir gan awdurdodau perthnasol yn cael eu trafod mewn Rheoliadau ar wahân a ddaeth ym mis Mai 2022 a bydd canllawiau ar wahân yn gymwys iddynt. Fodd bynnag, mae'n debygol y bydd angen i awdurdodau perthnasol ystyried y gofyniad i ddarlledu ochr yn ochr â'r angen i wneud darpariaeth ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad. Dyma'r rheswm dros awgrymu bod trefniadau cyfarfod yn ystyried y ddau ofyniad.
Egwyddorion cyffredinol
Bydd angen i awdurdodau perthnasol ystyried a chytuno'n annibynnol ar fanylion eu trefniadau eu hunain ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad. Wrth wneud hynny, dylent gael eu harwain gan yr egwyddorion cyffredinol canlynol.
Mae'r isod i gyd yn ymwneud â rhwymedigaethau cyfreithiol. Wrth ddatblygu trefniadau cyfarfodydd, bydd angen i awdurdodau perthnasol eu sicrhau eu hunain yn bendant fod yr egwyddorion hyn wedi cael eu deall, eu hystyried a'u gweithredu, a hynny o bosibl drwy fod yn destun trafodaeth benodol mewn cyfarfodydd i sicrhau bod rheolau sefydlog yn cael eu diwygio gan y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd neu gyrff eraill mewn awdurdodau perthnasol.
Anghenion democratiaeth leol sydd o'r pwys pennaf. Mae angen i bobl leol fod yn hyderus bod gan awdurdodau perthnasol systemau ar waith sy'n bodloni eu hanghenion gallai hyn ymwneud ag arsylwi ar gyfarfodydd, cymryd rhan ynddynt, a defnyddio hyn i ddwyn cyfranogwyr y cyfarfod i gyfrif am yr hyn y
maent yn ei weld ac yn ei wneud. Rhaid ystyried dulliau gweithredu awdurdodau perthnasol o ran cyfarfodydd aml-leoliad fel rhan o'r gefnogaeth a'r ymrwymiad ehangach i ddemocratiaeth leol. Mae angen ystyried yr egwyddorion eraill a ddisgrifir isod yng ngoleuni hyn.
Tryloywder
Bydd cyfarfodydd ffurfiol awdurdodau perthnasol yn ofod lle y bydd trafodaethau democrataidd yn digwydd a phenderfyniadau'n cael eu gwneud. Mae'n hanfodol fod y cyfarfodydd hyn yn cael eu cynnal yn gyhoeddus (yn amodol ar yr eithriadau penodol sydd ar gael), a bod y cyhoedd yn gallu cael mynediad atynt ac ymgysylltu â nhw. Bydd angen i awdurdodau perthnasol ystyried gofynion cyfreithiol ehangach yn ymwneud â thryloywder a hygyrchedd, a'r hyn y mae hynny'n ei olygu i'r ffordd y maent yn cynnal cyfarfodydd. Mae'r cyfarfodydd hyn yn caniatáu i'r cyhoedd a'r cyfryngau gyfranogi fel sylwebyddion p'un a ydynt yn cael eu cynnal wyneb yn wyneb neu'n rhithiol.
(Deddf Llywodraeth Leol 1972, adran 100 et seq, Atodlen 12 a 12A deddfwriaeth gysylltiedig).
Hygyrchedd
Mae angen i systemau democrataidd gael eu trefnu mewn modd sy'n ystyried rhwystrau y gallai aelodau o'r cyhoedd eu hwynebu. Mae gan gyfarfodydd amlleoliad y potensial i gynyddu a gwella mynediad i gyfranogwyr. Ni fydd hyn yn digwydd yn awtomatig fodd bynnag, a bydd angen cynllunio trefniadau cyfarfodydd yn benodol i helpu i hyn ddigwydd.
Bydd angen i drefniadau cyfarfodydd awdurdodau perthnasol ystyried y nodweddion gwarchodedig yn unol â'r Ddeddf Cydraddoldeb 2010, gan gynnwys sicrhau bod hygyrchedd yn cael ei ystyried yng nghyd-destun y model cymdeithasol o anabledd, a sicrhau bod effaith ei benderfyniadau ar drefniadau democrataidd yn cael eu deall o'r safbwyntiau hyn.
(Deddf Cydraddoldeb 2010).
Ymddygiad da
Yn unol ag Egwyddorion Nolan, dylai cyfarfodydd aml-leoliad, fel unrhyw gyfarfod cyhoeddus arall, arddangos safonau ymddygiad uchel.
Mae cyfarfodydd aml-leoliad, mewn llawer o leoedd, wedi arwain at newidiadau yn y ffordd y mae pobl yn ymddwyn, a gwelliant mewn ymddygiad. Gall trefniadau cyfarfodydd olygu bod angen sicrhau ymddygiad mwy cadarnhaol yn arbennig pan fo'r cyfarfodydd hyn yn cynnwys nifer o bobl gyda'i gilydd mewn un lleoliad ffisegol, lle y gallai'r ddeinameg fod yn wahanol.
Bydd angen i awdurdodau perthnasol roi sylw hefyd i'r Cod Ymddygiad Enghreifftiol (a chodau ymddygiad lleol, a threfniadau safonau) yn y ffordd y maent yn datblygu trefniadau eu cyfarfodydd.
(Gorchymyn Awdurdodau Lleol (Cod Ymddygiad Enghreifftiol) (Cymru) 2008).
Defnydd o'r Gymraeg a'r Saesneg
Mae glynu wrth ofynion cyfreithiol yn ymwneud â'r defnydd o'r Gymraeg a'r Saesneg yn ofyniad cyfreithiol. Mae'n elfen hanfodol o'r rhwymedigaethau sy'n gysylltiedig â chyrff cyhoeddus yng Nghymru mae deddfwriaeth a chanllawiau ar wahân yn bodoli. Er mwyn bod mor hygyrch â phosibl, efallai y bydd awdurdodau perthnasol am ystyried isdeitlo yn Gymraeg a/neu yn Saesneg, a chyfieithu i ieithoedd eraill yn dibynnu ar angen er enghraifft, Iaith Arwyddion Prydain (BSL).
Rhaid i'r trefniadau sicrhau bod y Gymraeg a'r Saesneg yn cael eu trin yn gyfartal a bod y Gymraeg yn cael ei chefnogi a'i hyrwyddo. Gellir darparu ar gyfer defnyddio'r Gymraeg mewn cyfarfodydd aml-leoliad a'i normaleiddio mewn
ystod eang o leoliadau mewn ffyrdd a allai fod wedi bod yn heriol mewn cyfarfodydd wyneb yn wyneb yn y gorffennol. Bydd angen hefyd i awdurdodau perthnasol ystyried eu safonau iaith Gymraeg eu hunain.
(Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011).
Anghenion lleol
Mae awdurdodau lleol yn sefydliadau democrataidd. Y lle gorau i wneud penderfyniadau am ddemocratiaeth leol, a'r dulliau gweithredu gorau i hybu ac annog ymgysylltiad mewn systemau democrataidd lleol, yw ar y lefel leol. Dylai dulliau gweithredu awdurdodau perthnasol o ran trefniadau cyfarfodydd, felly, gyd-fynd â'u dull gweithredu o ran cyfranogiad y cyhoedd yn enwedig eu cynlluniau i sicrhau eu bod yn bodloni eu rhwymedigaethau cyfranogiad y cyhoedd a ddaeth i rym ym mis Mai 2022. Mae dealltwriaeth o anghenion penodol ystod eang o bobl leol yn rhan o hyn.
(Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021, ar gyfranogiad y cyhoedd).
Cenedlaethau'r dyfodol
Wrth gytuno ar drefniadau ar gyfer cyfarfodydd, rhaid i awdurdodau perthnasol roi sylw i'r nodau llesiant a'r ffyrdd o weithio a nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Bydd llawer o'r gwelliannau y gallai cyfarfodydd aml-leoliad esgor arnynt arloesedd yn ymwneud â chynnal cyfarfodydd, gostyngiad yn y defnydd o bapur, mwy o hygyrchedd i'r cyhoedd ac yn y blaen yn bodloni'r amcan o wneud systemau democrataidd lleol yn fwy cynaliadwy.
Fodd bynnag, bydd angen i awdurdodau perthnasol sicrhau bod egwyddorion Deddf 2015 yn dal i gael eu gwreiddio'n weithredol mewn trefniadau ar gyfer cyfarfodydd. Mae gan ddigideiddio y potensial i leihau ôl troed carbon systemau
democrataidd lleol yn sylweddol, ond dim os yw gwasanaethau cwmwl a storfeydd gweinydd yn cael eu caffael oddi wrth ddarparwyr carbon niwtral nid yw gwasanaethau digidol yn garbon niwtral o reidrwydd. Bydd llai o deithio hefyd yn cyfrannu at leihau'r ôl troed carbon.
Gofynion craidd
Mae'r adran hon yn nodi'r pethau y mae'n rhaid i awdurdodau perthnasol eu gwneud mewn perthynas â chyfarfodydd aml-leoliad.
Mae'r darpariaethau hyn wedi'u nodi i helpu i sicrhau cydymffurfiaeth gyfreithiol. Ym mhob achos, swyddog monitro'r awdurdod perthnasol fydd yn pennu'n union sut y bydd yr awdurdod yn sicrhau'r gydymffurfiaeth hon. Y disgwyliad yw y bydd awdurdodau perthnasol am ddefnyddio'r gofynion hyn fel man cychwyn ar gyfer arloesi ac arbrofi gyda threfniadau gwahanol ar gyfer hwyluso cyfarfodydd amlleoliad, yng nghyd-destun anghenion ehangach democratiaeth leol.
Mae Deddf 2021 yn ei gwneud yn ofynnol bod "trefniadau" yn cael eu gwneud gan brif gynghorau ar gyfer darlledu cyfarfodydd, ac ar gyfer galw cyfarfodydd sy'n cynnwys cyfranogwyr mewn lleoliadau lluosog. Bydd angen i'r trefniadau ar gyfer y cyfarfodydd hyn gael eu hysgrifennu yn y fath fodd fel eu bod yn integreiddio dull gweithredu trefniadau aml-leoliad awdurdod perthnasol â'i gydymffurfiaeth ehangach â'r fframwaith deddfwriaethol ar gyfer cyfarfodydd ffurfiol, gan gynnwys y gofynion newydd ar gyfer darlledu sain ac (mewn rhai amgylchiadau) darlledu fideo cyfarfodydd o'r fath.
Er bod gofyniad i brif gynghorau ddarlledu cyfarfodydd penodol, a ddaeth i rym fis Mai 2022, roedd llawer o brif gynghorau eisoes yn darlledu nifer o'u cyfarfodydd, felly rydym yn awgrymu bod y trefniadau hyn yn ffurfio rhan integredig o Gyfansoddiad awdurdod. Ar gyfer prif gynghorau, gallai trefniadau o'r fath fod yn destun goruchwylio gan y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd.
Y rheswm dros gynnwys y trefniadau hyn mewn dogfen gyfansoddiadol yw eu bod yn nodi sut y mae'r awdurdod yn cael ei redeg, ac y bydd angen eu
cynnwys ar ryw ffurf yn rheolau gweithdrefnau pwyllgorau a chyrff ffurfiol eraill.
Bydd angen i awdurdodau perthnasol ddatblygu'r trefniadau hyn drostynt eu hunain nid oes un set o reolau sy'n nodi'n fanwl sut drefniadau y dylai'r rhain fod. Mae'r canllawiau hyn yn nodi fframwaith y gall awdurdodau perthnasol ei ddefnyddio i ystyried eu hopsiynau a phenderfynu beth sy'n iawn iddynt hwy a'r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu.
Ystyriaethau ymarferol
Mae'r adran hon yn nodi pethau y mae'n rhaid i awdurdodau perthnasol roi sylw iddynt, ond nad ydynt yn rhan o'r fframwaith deddfwriaethol.
Mae Llywodraeth Cymru o'r farn mai materion o arfer da yw'r ystyriaethau hyn. Awgrymir rhai atebion penodol ond dylai awdurdodau perthnasol ystyried amgylchiadau lleol wrth benderfynu pa ddulliau gweithredu i'w mabwysiadu yn y pen draw, a hynny mewn proses a ddylai gael ei harwain gan y rheini sy'n gysylltiedig â chymryd rhan mewn cyfarfodydd a chynorthwyo'r cyfarfodydd hynny i weithredu gan gadw anghenion a disgwyliadau'r cyhoedd mewn cof bob amser. Er y dylai trefniadau cyfarfodydd gyd-fynd â dewisiadau ac amgylchiadau lleol, dylai fod proses glir ar gyfer ystyried y materion a amlygir isod. I awdurdodau lleol, disgwylir i'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd arwain y broses hon.
Ynghyd â gofynion craidd y "trefniadau cyfarfod" y trefniadau sydd wedi'u gorfodi'n gyfreithiol y mae'n rhaid i awdurdodau perthnasol eu gwneud ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad gall fod polisi cyfarfodydd aml-leoliad ehangach, a fydd hefyd yn adlewyrchu'r egwyddorion cyffredinol, tra'n nodi gweithdrefnau manylach i sicrhau bod cyfarfodydd aml-leoliad yn gweithio mewn modd effeithlon, effeithiol ac atebol. Mae cadw polisi o'r fath ar wahân i'r "trefniadau cyfarfod" cyfreithiol yn bwysig am y bydd yn ei gwneud yn glir i'r rheini sy'n gysylltiedig pryd y mae prosesau'n cael eu sefydlu oherwydd gofynion cyfreithiol, a pryd y mae penderfyniadau lleol wedi cael eu gwneud am weithrediad cyfarfodydd aml-leoliad.
Gall awdurdodau perthnasol ddefnyddio pa broses bynnag a ddymunant wrth lunio a mabwysiadu'r polisi hwn, ond bydd angen i'r rheini sy'n gyfrifol am arwain ar faterion llywodraethu, a chyfranogwyr cyfarfodydd aml-leoliad, fod yn fodlon bod y trefniadau hyn yn ystyried yr egwyddorion cyffredinol a nodir gennym. Yn benodol, y polisi cyfarfodydd fydd y ddogfen i gyfeirio at rôl y cyhoedd wrth weithredu cyfarfodydd ffurfiol, a sicrhau bod eu hanghenion a'u disgwyliadau yn cael eu deall ac yn cael y pwys pennaf.
Oherwydd natur gyhoeddus y gwaith hwn, mae'n bosibl y bydd awdurdodau perthnasol ystyried ei bod yn angenrheidiol mabwysiadu polisi dros dro, a bod pobl o fewn yr awdurdod lleol a'r tu allan iddo (y cyhoedd yn benodol) yn ei ddatblygu a'i fireinio dros amser. Wrth adolygu'r polisi (a threfniadau'r cyfarfod eu hunain) pan fyddant ar waith y daw'r cyfle gorau i ystyried a mireinio.
Pan fo awdurdod perthnasol yn pennu ei fod yn dymuno drafftio polisi o'r fath, dylai gael ei arwain gan bwyllgor o'r awdurdod sydd â chyfrifoldeb dros lywodraethu, gyda chefnogaeth swyddog perthnasol. Mae'n bosibl mai Swyddog Monitro'r awdurdod fydd hyn. Pan fo'r awdurdod yn brif gyngor, y cabinet fyddai'n gwneud y penderfyniad, a'r swyddog arweiniol fyddai'r Pennaeth Gwasanaethau Democrataidd.
Bydd union gynnwys polisi yn cael ei gytuno ar lefel leol. Mae profiad awdurdodau perthnasol yn y gorffennol, fodd bynnag, yn awgrymu y dylai gynnwys:
* sut i benderfynu pa gyfarfodydd fydd yn cael darpariaeth wyneb yn wyneb, a pha rai fydd yn cael eu cynnal yn gyfan gwbl drwy ddull o bell, defnyddio gwahanol ddulliau ar gyfer gwahanol gyfarfodydd
* pa lwyfan neu lwyfannau cyfarfod ar-lein fydd yn cael eu defnyddio, llwyfannau cyfarfodydd aml-leoliad
* sut y bydd hysbysiadau ffurfiol yn cael eu cyhoeddi; a chyhoeddi agendâu a chofnodion, hysbysiadau, agendâu, adroddiadau a darparu ar gyfer materion esempt
* sut y bydd materion esempt yn cael eu trin
* presenoldeb mewn cyfarfodydd, gan gynnwys penderfynu a yw aelod yn
"bresennol"
* sut y bydd cyfranogwyr sy'n eistedd ar bwyllgorau neu gyrff sy'n ddarostyngedig i Ddeddf 2021 yn gallu cael mynediad at y cyfarfod a chymryd rhan ynddo (gan gynnwys cymorth a chyngor ynghylch technoleg, materion ymddygiadol ac ymddygiad), cymorth yn ystod cyfarfodydd
* sut y bydd sylwedyddion (yn cynnwys y cyhoedd a'r wasg) yn gallu cael mynediad at y cyfarfod, a sut y gallant gymryd rhan weithredol yn y cyfarfod pan fo angen, cynorthwyo sylwedyddion
* hwyluso darlledu gan aelodau o'r cyhoedd, cefnogi darlledu gan aelodau o'r cyhoedd. Gall fod angen i'r awdurdod ei hun ddarlledu hefyd, a thrafodir hyn mewn canllawiau ar wahân
* cadeirio cyfarfodydd
* cynnal pleidleisiau
* hyfforddiant a chymorth cymheiriaid i sicrhau bod cyfranogwyr yn gallu cymryd rhan
Mae'n bwysig sicrhau bod gwybodaeth hawdd ei deall ar gael i gyfranogwyr a sylwedyddion, sy'n esbonio sut y gallant ac y dylent ymgysylltu â chyfarfodydd aml-leoliad. Gall y ddogfennaeth hon fod yn rhan o bolisi cyfarfodydd aml-leoliad ond dylai hefyd fod ar gael ar wahân, a gall gynnwys esboniad syml o rai o'r trefniadau hynny ar gyfer y darllenydd anffurfiol. Mae'n arbennig o bwysig fod yr awdurdodau perthnasol yn amlygu ac yn rhoi cyhoeddusrwydd i'w trefniadau a'u polisi cyfarfodydd aml-leoliad, i'w gwneud mor hawdd â phosibl i'r cyhoedd ymgysylltu.
Defnyddio gwahanol ddulliau ar gyfer gwahanol gyfarfodydd
Efallai y bydd rhai awdurdodau perthnasol yn penderfynu y bydd yr holl gyfarfodydd yn cael eu cynnal drwy ddull o bell yn ddiofyn. Efallai bydd awdurdodau perthnasol yn dymuno mabwysiadu gwahanol ddulliau gweithredu ar gyfer gwahanol gyrff ac ar gyfer gwahanol amgylchiadau.
Yn gyffredinol
Efalla y bydd polisi cyfarfodydd aml-leoliad yn gwneud darpariaeth y bydd gwahanol fathau o gyfarfodydd yn cael cynnull, yn ddiofyn, gyda'r holl gyfranogwyr yn ymuno drwy ddull o bell, neu drwy ddefnyddio rhyw drefniant i bobl fynychu a chymryd rhan ac arsylwi yn gorfforol. Dylai polisïau gydnabod bod Deddf 2021 yn ei gwneud yn ofynnol i gyfranogwyr allu ymuno â chyfarfodydd drwy ddull o bell ar gyfer pob cyfarfod ffurfiol. Ni chaniateir i awdurdodau perthnasol benderfynu bod eu holl gyfarfodydd yn cael eu cynnal yn gorfforol yn llwyr.
Mae anghenion democratiaeth leol, ac anghenion y cyhoedd wrth ymgysylltu â chyfarfodydd aml-leoliad, yn ystyriaeth hanfodol wrth benderfynu ble a phryd y bydd cyfarfodydd yn cael eu galw'n rhannol neu'n gyfan gwbl drwy ddull o bell. Bwriad pennaf Deddf 2021 yng nghyswllt y mater hwn yw helpu'r cyhoedd i allu cael mynediad at systemau democrataidd lleol ac ymgysylltu â nhw. Mae cyfleustra cyfranogwyr a gweithrediad effeithlon awdurdodau perthnasol eu hunain yn bwysig ond anghenion y cyhoedd a ddaw yn gyntaf pan fydd y penderfyniadau hyn yn cael eu gwneud.
Efallai y bydd awdurdodau perthnasol yn dymuno gwneud cynlluniau penodol ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad lle mae nifer o gyfranogwyr yn yr un gofod ffisegol, tra bod eraill yn ymuno drwy ddull o bell. Yn yr un modd, gall fod angen gwneud darpariaethau i ganiatáu i bobl arsylwi'n gorfforol, neu drwy ddull o bell, neu'r ddau.
Nid oes unrhyw ofyniad i bob cyfarfod gael ei gynnal yn yr un ffordd bob tro y mae'n cyfarfod. Er enghraifft, gallai cyngor benderfynu cynnal rhai cyfarfodydd llawn o'r cyngor yn gyfan gwbl o bell ac eraill fel cyfarfodydd aml-leoliad gyda nifer o'r cynghorwyr (neu'r rhan fwyaf ohonynt) yn bresennol mewn siambr. Wrth bennu pa gyfarfodydd y gellir eu cynnal yn gyfan gwbl drwy ddulliau o bell a pha rai y gellir gwneud trefniadau ffisegol ar eu cyfer, gallai awdurdodau perthnasol ystyried:
* Amgylchiadau cyffredinol y cyfranogwyr. Gall anghenion a dewisiadau cyfranogwyr newid dros amser, a dylai fod hyblygrwydd mewn polisïau i ganiatáu i'r trefniadau newid pan fydd hyn yn digwydd. Er enghraifft, gallai cynghorwyr mewn awdurdod lleol benderfynu y dylai Cyngor llawn ddigwydd wyneb yn wyneb yn bennaf neu o bell yn bennaf ond drwy wneud hynny gallent sicrhau bod y polisi'n dal yn ddigon hyblyg i newid y dull gweithredu hwn os bydd safbwyntiau'r cyfranogwyr yn newid.
* Y pwnc, a nifer y cyfranogwyr sy'n mynychu cyfarfodydd penodol. Gallai hyn ymwneud â'r materion cyffredinol sydd fel arfer yn cael eu trafod mewn pwyllgor penodol (neu gorff arall) yn hytrach na'r agenda benodol ar gyfer cyfarfod unigol;
* Yr angen i sicrhau bod cyfarfodydd yn gwbl hygyrch i gyfranogwyr gweithredol ac i sylwedyddion. Gall fod angen darpariaeth ffisegol ar gyfer hygyrchedd mewn rhai amgylchiadau.
* Yn gysylltiedig â hyn, ystyried a oes angen darpariaeth ffisegol ar gyfer oriel gyhoeddus, neu ar gyfer presenoldeb cyfranogwyr penodol, os yw'r rhan fwyaf o gyfranogwyr y cyfarfod yn ymuno drwy ddull o bell. Trafodir hyn yn fanylach yn cynorthwyo sylwedyddion (gan gynnwys y cyhoedd) i gael mynediad at y cyfarfod a chymryd rhan ynddo.
Y gofyniad pennaf yw ystyried anghenion y cyhoedd, fel sylwedyddion ac fel cyfranogwyr.
Gall fod gan awdurdodau perthnasol bryderon am gydraddoldeb mynediad a chyfranogiad mewn cyfarfodydd aml-leoliad lle mae rhai cyfranogwyr yn yr un gofod ffisegol. Wrth ystyried y risgiau a'r amgylchiadau eraill, gallent bennu bod y cyfarfodydd, yn ddiofyn, yn digwydd naill ai'n gyfan gwbl drwy ddull o bell, neu, os yw nifer o'r cyfranogwyr yn ffafrio bod y cyfarfod yn cael ei gynnal wyneb yn wyneb, bod cymorth yn cael ei roi i'r holl gyfranogwyr fynychu'n gorfforol. Fodd bynnag, mae'n werth nodi eto na fydd awdurdodau perthnasol yn gallu ei gwneud yn ofynnol i'r holl gyfranogwyr fynychu'n gorfforol yn yr amgylchiadau hyn.
Pan fo awdurdod perthnasol yn penderfynu y bydd trefniadau ffisegol yn cael eu gwneud ar gyfer cyfarfodydd penodol neu fathau o gyfarfodydd, bydd angen i
bolisi cyfarfodydd aml-leoliad bennu beth fydd y trefniadau hynny. Gallent gynnwys:
* trefnu bod ystafell gyfarfod ar gael sy'n hygyrch i'r cyhoedd, ynghyd â darparu oriel gyhoeddus ffisegol (ac oriel i'r wasg)
* gwneud trefniadau i gyfranogwyr sy'n mynychu'n gorfforol gael eu gweld gan y rhai sy'n ymuno o leoliadau eraill (sy'n ofyniad o dan y Ddeddf). Bydd hyn yn golygu gwaith cynllunio os bydd nifer o gyfranogwyr yn dymuno mynychu'n gorfforol ac os nad yw'r cyfleusterau camera mewn ystafell yn hollol ddelfrydol at y diben hwn
* trefnu bod cymorth proffesiynol ar gael yn yr ystafell, neu drwy ddull o bell. Gall hyn fod yn gymorth TG neu'n gefnogaeth gymorth llywodraethu/clercio
* ffrydio darllediad o'r cyfarfod i'r mynychwyr drwy ddefnyddio un neu ragor o sgriniau arddangos (a defnyddio cyfarpar sain)
Hyd yn oed os bydd pob un o'r cyfranogwyr yn ymuno â 'r cyfarfod o leoliad arall, efallai y bydd awdurdod perthnasol yn dal i fod eisiau darparu man corfforol i aelodau'r cyhoedd wylio'r trafodion a chymryd rhan. Caiff hyn sylw yn cynorthwyo sylwedyddion (gan gynnwys y cyhoedd) i gael mynediad at y cyfarfod a chymryd rhan ynddo.
Hygyrchedd a chyfranogiad
Efallai bydd rhai cyfranogwyr yn dymuno ymuno â chyfarfodydd o leoliad arall yn rheolaidd am fod ganddynt gyfrifoldebau gwaith neu ofalu sy'n ei gwneud yn anodd mynychu cyfarfodydd yn gorfforol. Gall fod yn well gan rai cyfranogwyr gyfarfodydd ffisegol. Gall fod gan gyfranogwyr nodweddion gwarchodedig, neu amgylchiadau sy'n cyfyngu ar eu gallu i gymryd rhan ar-lein, a/neu sy'n ei gwneud yn ofynnol i ddarpariaethau penodol gael eu gwneud ar gyfer presenoldeb corfforol. Mae'r un anghenion yn debygol o fod yn berthnasol i sylwedyddion. Bydd angen gofal arbennig i ystyried anghenion cyfranogwyr untro, yn arbennig os ydynt yn aelodau o'r cyhoedd yn hytrach nag yn swyddogion cyflogedig yn yr awdurdod neu'n gyfranogwyr rheolaidd mewn cyfarfodydd sydd (er enghraifft) yn gynghorwyr etholedig.
Gall cyfarfodydd aml-leoliad lle mae rhai neu'r rhan fwyaf o'r cyfranogwyr yn bresennol mewn un lleoliad beri heriau yn ymwneud â hygyrchedd a chynhwysiant. Bydd angen i'r rheini sy'n bresennol mewn ystafell bwyllgor allu cymryd rhan ar yr un telerau â'r rheini sy'n cymryd rhan mewn lleoliadau eraill. Gall hyn fod yn anodd os yw rhai cyfranogwyr yn gallu clywed, ond yn methu gweld, cyfranogwyr eraill. Ar gyfer y mathau hyn o gyfarfodydd, mae perygl y bydd y rheini nad ydynt yn bresennol yn gorfforol mewn ystafell yn chwarae llai o ran yn y drafodaeth. Gallai'r bobl hyn gael eu "hanghofio" gan y rheini sy'n bresennol yn gorfforol. I gadeirydd, mae dilyn arwyddion gweledol gan y rheini sy'n yr un ystafell, a'r rheini sy'n ymuno o leoliadau eraill, yn debygol o fod yn heriol. Bydd angen meddwl am hyn, yn arbennig os yw'r cadeirydd yn ymuno o leoliad arall.
Llwyfannau cyfarfodydd aml-leoliad
Mae cyfarfodydd aml-leoliad yn gofyn am dechnoleg ychwanegol ac mae hyn yn golygu bod goblygiadau o ran gallu awdurdod i gaffael a defnyddio'r dechnoleg hon yn effeithiol. Mae dod o hyd i'r llwyfan cywir a'i ddefnyddio yn rhan bwysig o wneud cyfarfodydd yn hygyrch ac yn dryloyw, ac mae'n gwneud busnes awdurdodau perthnasol yn fwy atebol i'r cyhoedd.
Nid yw'r canllawiau hyn yn argymell unrhyw gynnyrch penodol. Mae awdurdodau perthnasol wedi gwneud, a byddant yn gwneud, eu trefniadau eu hunain yn unol â'u polisïau TG a chaffael. Efallai, er enghraifft, y bydd awdurdodau perthnasol yn dymuno archwilio cyfleoedd caffael ar y cyd. Bydd yn ddefnyddiol i awdurdodau perthnasol sy'n caffael ddeall sut y mae'r farchnad ar gyfer y cynnyrch hyn wedi esblygu, a'r angen i gadw mewn cysylltiad ag awdurdodau eraill i rannu profiadau.
Yn benodol, dylai unrhyw gynnyrch, neu gyfuniad o gynhyrchion, ddarparu:
* y gallu i gyfranogwyr allu gweld a chlywed ei gilydd, a'r cyfleuster ar gyfer fideo a sain sy'n mynd allan ac yn dod i mewn gael ei droi ymlaen a'i ddiffodd naill ai gan y cyfranogwr ei hun neu gan drefnydd y cyfarfod hefyd o
bosibl
* y gallu i gyfranogwyr gael eu henwi / labelu er mwyn i bobl eraill allu eu hadnabod yn hawdd
* y gallu i gyfranogwyr a sylwedyddion allu ymuno drwy ffôn symudol, neu dabled, heb golli gweithrediad sylweddol
* y gallu i ddarparu cyfieithu ar y pryd. Dylai awdurdodau perthnasol sicrhau eu bod yn defnyddio llwyfan cyfarfod sy'n darparu ar gyfer cyfieithu ar y pryd a bod yr aelodau'n gyfforddus yn ei ddefnyddio. Bydd angen i brif gynghorau benderfynu a ydynt yn darlledu ffrwd yn Gymraeg, yn Saesneg, neu yn y ddwy iaith
* y gallu i recordio a darlledu'r cyfarfod ac i'r cyfranogwyr a'r sylwedyddion wybod pryd y mae recordio a darlledu yn digwydd
* y gallu i ychwanegu capsiynau neu isdeitlau, naill ai'n fyw (a allai fod wedi'i awtomeiddio yn rhannol neu'n llawn) neu drwy olygu ar ôl i'r cyfarfod gael ei gynnal
* cyfleuster "sgwrsio" (yr ydym yn trafod ei ddefnydd yn cymorth yn ystod cyfarfodydd), sy'n weladwy i gyfranogwyr y cyfarfod yn unig, ac y gall trefnydd y cyfarfod ei ddiffodd os oes angen
* mesurau diogelwch digonol i sicrhau na all personau heb awdurdod gael mynediad at y cyfarfod, ac i sicrhau y gellir cael gwared ar bersonau heb awdurdod o'r cyfarfod lle y bo angen
* rhyngwyneb defnyddiwr sy'n reddfol ac yn hawdd ei ddeall
Bydd ffactorau eraill yn cynnwys:
* Ble a sut y bydd cyfarfodydd yn cael eu darlledu er enghraifft, ar wefan y cyngor ei hun neu ar Facebook Live neu YouTube, neu mewn rhyw ffordd arall (trafodir hyn mewn canllawiau ar wahân). Ni argymhellir bod prif cynghorau yn gweithredu'r gofyniad i ddarlledu drwy roi mynediad cyhoeddus at lwyfannau cyfarfod ar-lein eu hunain. Mae trefniadau darlledu'n cael eu trafod mewn canllawiau ar wahân, ond unwaith eto, bydd anghenion y cyhoedd fel sylwedyddion yn arbennig o bwysig.
* Trefniadau lle mae cyfarfodydd ar y cyd yn cael eu cynnal rhwng awdurdodau perthnasol sydd, yn ddiofyn, yn defnyddio llwyfannau gwahanol.
* Trefniadau ar gyfer adegau pan fydd anawsterau technolegol yn dod i'r
amlwg, neu amgylchiadau eraill a allai ei gwneud yn amhosibl darlledu cyfarfod (trafodir hyn yn cynorthwyo cyfranogwyr i allu cymryd rhan weithredol yn y cyfarfod.
* Darpariaeth ar gyfer pleidleisio electronig.
Efallai bydd awdurdodau perthnasol yn dymuno ymgynghori â chyfranogwyr a sylwedyddion er mwyn sicrhau bod y trefniadau TG yn gweithio iddynt hwy, a bod y dechnoleg yn golygu bod cyfarfodydd aml-leoliad mor hygyrch ag y gallent fod.
Hysbysiadau, agendâu, adroddiadau a darparu ar gyfer materion esempt
Ynghyd â chyfarfodydd aml-leoliad, bydd angen i awdurdodau perthnasol barhau i gyhoeddi hysbysiad ynghylch galw cyfarfodydd, a gwneud trefniadau ar gyfer cyhoeddi agendâu ac adroddiadau, ar-lein. Mae problemau a chyfleoedd fel ei gilydd yn gysylltiedig â hyn.
Tryloywder ynghylch rhaglenni gwaith cyrff sydd wedi'u cynnwys yn y rheolau hyn. Fel arfer, disgwylir i agendâu a phapurau gael eu cyhoeddi dri diwrnod gwaith clir cyn cyfarfodydd (ac mae manylion gofynion hysbysiadau wedi'u cynnwys yn fanylach yn yr adran isod), ond gallai awdurdodau perthnasol ddymuno ystyried sut gellir bodloni buddiannau tryloywder a hygyrchedd drwy hysbysu ynghylch eitemau arfaethedig yr agenda yn gynt drwy raglenni gwaith mwy hygyrch ac amlwg a thrwy roi sylw i welededd a chywirdeb amserlen o benderfyniadau i ddod (sef y Blaengynllun yn achos gweithrediaeth prif gyngor);
Trefniadau i sicrhau y gellir cyfeirio'r rheini sy'n gwylio darllediad yn hawdd at yr agenda, yr adroddiadau ac (yn achos cyfarfodydd wedi'u recordio) y cofnodion, ac at unrhyw ddogfennau cefndir perthnasol.
Erbyn hyn gellir cael gafael ar fanylion llawn y gofynion hysbysu ar gyfer cyfarfodydd (a gofynion ffurfiol eraill ar gyfer cyhoeddi agendâu, adroddiadau a chofnodion) fel a ganlyn.
* ar gyfer gweithrediaeth awdurdodau lleol, yn Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Penderfyniadau, Dogfennau a Chyfarfodydd) (Cymru) 2001 fel y'u diwygiwyd gan Reoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Penderfyniadau, Dogfennau a Chyfarfodydd) (Cymru) (Diwygio) 2021
* ar gyfer cyfarfodydd eraill awdurdodau perthnasol, diwygiadau a wnaed i Ran 5A ac atodlen 12 o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972
Prif amcan y diwygiadau hyn i'r fframwaith cyfreithiol presennol yw dileu'r gofyniad i greu gwaith papur ar ffurf copi caled yn ymwneud â chyfarfodydd ffurfiol (ac eithrio un neu ddau ddiben penodol), a'i gwneud yn ofynnol i awdurdodau perthnasol sicrhau bod gwybodaeth ffurfiol ar gael yn electronig, ar eu gwefan.
Gellir crynhoi'r trefniadau newydd fel a ganlyn.
Hysbysu am gyfarfodydd
Rhaid cyhoeddi hysbysiad cyhoeddus am bob cyfarfod ar wefan yr awdurdod perthnasol o leiaf dri diwrnod clir cyn y cyfarfod (ar yr adeg y caiff ei alw, os caiff ei alw ar rybudd byrrach).
Rhaid i'r hysbysiad gynnwys manylion sut i gael mynediad at y cyfarfod os yw'n cael ei gynnal drwy ddull o bell yn unig, a lleoliad cynnal y cyfarfod os yw'n digwydd wyneb yn wyneb yn rhannol neu'n gyfan gwbl.
Mae gofynion hysbysu yn gymwys hefyd os yw cyfarfod ffurfiol yn digwydd nad yw'n agored i'r cyhoedd. Yma, mae angen hysbysu am amser y cyfarfod, y ffaith ei fod yn cael ei gynnal drwy ddull o bell, ac nad yw'n agored i'r cyhoedd.
Fel arfer, byddai hysbysiadau am gyfarfodydd yn cael eu darparu ar wefan awdurdod; mae awdurdodau perthnasol hefyd yn gallu gwneud trefniadau i hysbysiadau gael eu hanfon at aelodau, a phobl â diddordeb drwy danysgrifiad, yn awtomatig wrth lanlwytho papurau'r agenda. Gall awdurdodau hefyd wneud
defnydd o'r cyfryngau cymdeithasol i gyhoeddi hysbysiad (er na fydd hysbysiad ar y cyfryngau cymdeithasol yn cyfrif fel hysbysiad at ddibenion y Rheoliadau).
Agendâu ac adroddiadau
Rhaid cyhoeddi'r agenda a'r adroddiadau ar gyfer cyfarfodydd cyhoeddus (gan gynnwys adroddiadau hwyr) ar wefan yr awdurdod.
Mae angen i agendâu papur fod ar gael i aelodau o'r cyhoedd sy'n mynychu cyfarfodydd a gynhelir wyneb yn wyneb yn rhannol wyneb.
I brif gynghorau'n unig, cofnodi penderfyniadau gan y weithrediaeth ar y cyd neu'n unigol, yn ogystal â chofnodi busnes a gyflawnwyd yng nghyfarfodydd eraill prif gynghorau. Mae hyn yn gofyn bod enwau'r rheini a fynychodd y cyfarfod yn cael eu cofnodi ynghyd ag ymddiheuriadau, datganiadau o fuddiant a'r penderfyniadau a wnaed. Rhaid cyhoeddi hyn o fewn 7 diwrnod gwaith ar ôl cynnal y cyfarfod. Er mwyn eglurder, nid yw'n ofynnol gofyn i lofnodion aelod neu aelodau gael eu cofnodi (fel sydd wedi bod yn wir yn y gorffennol). Rhaid cyhoeddi'r wybodaeth y cyfeirir ati uchod ar wefannau awdurdodau perthnasol.
Rhaid i bapurau cefndir yn ymwneud â chyfarfodydd awdurdodau perthnasol gael eu cyhoeddi'n rhagweithiol bellach ar wefan, yn hytrach na bod ar gael yn unig (er, mewn amgylchiadau eithriadol, os nad yw'n ymarferol gwneud hyn, rhaid iddynt fod yn agored i gael eu harchwilio'n gyhoeddus). Mae hwn yn newid pwysig; mae'n cynnwys gwneud dogfennau penodedig a fyddai efallai wedi cael eu cyhoeddi ar gais yn unig o'r blaen, yn gyhoeddus yn awtomatig. Bydd angen felly i gynghorau feddwl yn ofalus am y ffordd y caiff papurau cefndir eu nodi, eu cynhyrchu a'u paratoi i gael eu cyhoeddi.
Trafod busnes di-bapur yn gyffredinol. Mae cyfarfodydd aml-leoliad yn debygol o fod yn ddi-bapur. Mae rheoliadau bellach yn nodi y dylai gwybodaeth ffurfiol yn ymwneud â chyfarfodydd gael ei chyhoeddi ar wefan awdurdod, gan ddileu'r gofyniad am ddeunydd copi caled i'w roi i'r cyhoedd.
Gall fod pobl nad ydynt yn gallu cael mynediad at yr wybodaeth a gyhoeddir yn electronig. Rhaid i brif gynghorau drefnu bod cyfleusterau ar gael i aelodau o'r cyhoedd, na fyddent fel arall yn gallu gweld y dogfennau, allu gwneud hynny.
Materion esempt
Bydd angen i gyrff sydd wedi'u cynnwys yn y ddeddfwriaeth allu ystyried materion esempt yn breifat. Mae materion esempt yn bethau nad oes hawl gan awdurdod perthnasol eu cyhoeddi am eu bod yn gyfrinachol. Gall hyn fod am amrywiaeth o resymau, sy'n cael eu nodi yn atodlen 12A i Ddeddf Llywodraeth Leol 1972. Yn aml bydd agendâu ag eitemau esempt yn cael eu rhannu'n ddwy ran: Rhan I, a gynhelir yn gyhoeddus, a Rhan II, a gynhelir yn breifat.
Dylid sefydlu galwad ar wahân ar y llwyfan ar-lein, ar wahân i'r alwad a ddefnyddir ar gyfer darlledu, ar gyfer y rheini sy'n cymryd rhan mewn cyfarfod drwy ddull o bell. Mae hyn yn lleihau'r risg o wneud deunydd esempt yn gyhoeddus drwy amryfusedd, drwy ei ddarlledu. Gellir gadael yr alwad gyhoeddus, wreiddiol yn agored a gall barhau i ddarlledu (gyda sleid briodol i hysbysu gwylwyr bod y pwyllgor neu'r corff mewn sesiwn breifat), er mwyn i'r cadeirydd a chyfranogwyr eraill allu dychwelyd i gau'r cyfarfod yn ffurfiol, neu am fusnes pellach. Bydd hyn yn caniatáu i awdurdodau perthnasol egluro i'r sylwedyddion beth sy'n digwydd, a pham.
Dylid trin gwybodaeth a roddir i gyfranogwyr sy'n cynnwys materion esempt yn yr un ffordd ag ar gyfer cyfarfodydd wyneb yn wyneb. Gan ystyried y bydd gwybodaeth yn cael ei rheoli'n electronig yn ddiofyn bellach, yn unol â'r trefniadau ar gyfer hysbysu ac agendâu a amlinellwyd uchod, efallai bydd awdurdodau perthnasol am sicrhau bod rhybuddion mwy amlwg yn cael eu rhoi ar ddeunydd esempt. Neu gallent ystyried a ellid defnyddio lliw gwahanol i gefndir deunydd o'r fath er mwyn adlewyrchu'r ffaith fod deunydd esempt ar ffurf mewn copi caled fel arfer yn cael ei argraffu ar bapur lliw gwahanol am y rheswm hwn. Wrth wneud hynny, bydd angen i awdurdodau perthnasol feddwl am anghenion hygyrchedd cyfranogwyr (o ran cyferbyniad lliwiau, er enghraifft).
Arloesi o ran y ffordd y caiff agendâu a gwaith papur eu cynhyrchu a'u cyflwyno
Mae dileu'r gofyniad cyffredinol i ddarparu gwybodaeth ar gopi caled yn ddiofyn yn cyflwyno'r posibilrwydd ar gyfer mwy o arloesi a chreadigrwydd. Nid arloesi er ei fwyn ei hun yw hyn, ond arloesi gyda'r nod o gynnwys y cyhoedd yn well yng ngwaith awdurdodau perthnasol. Bydd pobl leol yn gallu dilyn ac olrhain y ffordd y cynhelir trafodaethau, ac y gwneir penderfyniadau, ar-lein yn gyfan gwbl. Bydd rhoi'r gorau i ddefnyddio hysbysiadau copi caled yn galluogi awdurdodau perthnasol i arbrofi â'r defnydd o dechnoleg er mwyn ei gwneud yn haws dilyn y broses benderfynu, yn enwedig.
Efallai bydd awdurdodau perthnasol am ystyried hefyd sut y gallai gwybodaeth fod yn fwy hygyrch drwy ddefnydd creadigol o systemau rheoli cynnwys pwyllgorau i gyflwyno gwybodaeth yn wahanol er enghraifft, drwy symud i ffwrdd o greu "pecynnau adroddiadau agendâu" fel PDF unigol a thuag at ffeiliau a fformatau ffeiliau mwy hygyrch, sydd o gymorth i gynghorwyr, a chyfranogwyr eraill cyfarfodydd ac aelodau o'r cyhoedd i ymgysylltu mewn busnes ffurfiol. Gallai hyn gynnwys meddwl am y ffordd y caiff cofnodion eu drafftio a'u cyflwyno, gan ddarparu dolenni at yr adroddiadau sy'n cael eu trafod, a hefyd gyda'r adran berthnasol o recordiad neu ddarllediad y cyfarfod.
Archifo copïau caled
Dylai awdurdodau perthnasol, fodd bynnag, ystyried anghenion archifo. Mae'n arfer cyffredin i gynghorau (ac awdurdodau perthnasol eraill) gadw a rhwymo, neu storio mewn ffordd arall at ddibenion hanesyddol, gopïau caled o gofnodion trafodion ffurfiol yr awdurdod. Mae rhwymedigaeth bod gwybodaeth ffurfiol yn cael ei chadw am gyfnod o chwe mlynedd, er yr ystyrir ei bod yn arfer da gwneud hynny am gyfnod amhenodol.
Mae archifo yn debygol o fod yn bosibl ac yn angenrheidiol ar gyfer dogfennau electronig agendâu, adroddiadau, cofnodion, papurau cefndir a gwybodaeth arall
sy'n bwysig i ymchwilwyr, haneswyr neu bobl eraill i ddeall sut y mae penderfyniadau wedi cael eu gwneud. Bydd angen i awdurdodau perthnasol feddwl sut y maent yn datblygu systemau er mwyn sicrhau bod deunydd sy'n cael ei greu'n bennaf, neu'n gyfan gwbl electronig, yn cael ei archifo.
Presenoldeb mewn cyfarfodydd
Mae cyfarfodydd aml-leoliad yn peri heriau ychwanegol o ran presenoldeb mewn cyfarfodydd. Mae'n bwysig o ran uniondeb gweithdrefnau pleidleisio a chofnodion presenoldeb bod disgwyliadau a gweithdrefnau yn glir.
Dylai trefniadau cyfarfodydd a/neu'r polisi cyfarfodydd ei gwneud yn glir pryd yr ystyrir bod cyfranogwr yn "bresennol". Mae amrywiaeth o amgylchiadau lle y gallai hyn fod yn broblem er enghraifft, wrth gynnal pleidleisiau. Efallai na fydd trefniadau cyfarfodydd yn ymwneud â manylion y problemau hyn (ac eraill) am na ellir rhagweld pob math o amgylchiadau ymlaen llaw. Mae penderfyniadau lleol yn bwysig yma.
Yn hytrach, dylai'r Swyddog Monitro a/neu'r swyddog llywodraethu sy'n bresennol mewn cyfarfod allu defnyddio egwyddorion y cytunwyd arnynt i roi cyngor cyson i gadeirydd ynghylch a ddylid ystyried bod cyfranogwr yn "bresennol" neu beidio.
Mae hyn yn arbennig o bwysig ar gyfer cynnal pleidleisiau ond mae hefyd yn berthnasol ar gyfer cymryd rhan mewn cyfarfodydd yn fwy cyffredinol. Mae'n debygol hefyd o fod yn amlwg os yw'r angen i bennu a yw aelod wedi bod yn bresennol yn berthnasol i'r diben o bennu a yw wedi mynychu cyfarfod o'r cyngor yn y chwe mis diwethaf (adran 85, Deddf Llywodraeth Leol 1972).
Gallai amgylchiadau penodol gynnwys:
* problemau cysylltu. Gall y cysylltiad wanhau, gan ei gwneud yn anodd i rai cyfranogwyr ddilyn dadleuon a thrafodaethau. Gall hefyd amharu ar ffrwd darllediad. Efallai na fydd colli cysylltiad yn amlwg ar unwaith i eraill sy'n
bresennol. Gallai rhai pwyllgorau neu gyrff ddatrys materion drwy fynegi cydsyniad cyffredinol yn hytrach na phleidlais galw enwau, sy'n golygu y gallai rhai cyfranogwyr golli'r cyfle i fynegi anghytundeb o dan yr amgylchiadau hyn
* gallai cyfranogwyr mewn cyfarfodydd sy'n ymuno drwy ddull o bell ar fideo analluogi'r fideo er mwyn sefydlogi eu cysylltiad neu am fod digwyddiadau yn eu lleoliad wedi amharu arnynt dros dro gall fod yn aneglur a yw rhai cyfranogwyr yn bresennol neu beidio. Bydd angen i awdurdodau perthnasol ystyried a yw'r gofyniad i unigolyn gael ei weld a'i glywed, ar gyfer y rhan fwyaf o gyfarfodydd, yn caniatáu ar gyfer amhariadau byr, dros dro fel hyn
* pan fo cyfranogwr yn yr "ystafell aros" ar lwyfan ar-lein. Yma, ni fydd y cyfranogwyr fwy na thebyg yn cael eu hystyried yn "bresennol" am nad yw pobl eraill yn gallu eu gweld na'u clywed, am na fyddant yn methu gweld a chlywed pobl eraill (ar wahân i drwy ffrwd ddarlledu) ac am y byddant yn methu chwarae unrhyw ran weithredol yn y cyfarfod. Gallai'r un peth fod yn berthnasol i gyfranogwyr sydd ond yn gwylio'r darllediad fel sylwedydd
Rhoddir y rhestr hon fel enghraifft; bydd angen i awdurdodau unigol wneud y penderfyniadau ar y pwyntiau hyn sy'n iawn iddyn nhw, ac y maent yn hyderus eu bod yn bodloni anghenion y gyfraith ac anghenion a disgwyliadau pobl leol o ran y ffordd y mae democratiaeth leol yn cael ei chyflawni.
Gallai awdurdodau perthnasol benderfynu y gallai swyddog sicrhau presenoldeb parhaus mewn cyfarfod drwy ofyn i'r cyfranogwyr ysgrifennu "yma" neu air neu ymadrodd tebyg, yn sgwrs y cyfarfod ar ddechrau pob eitem sylweddol, fel yr awgrymir yn cymorth yn ystod cyfarfodydd. Gallai hyn hefyd fod yn ffordd o wirio presenoldeb cyn pleidlais, fel yr awgrymir yn cynnal pleidleisiau.
Tynnu enwau aelodau â buddiant rhagfarnus yn ôl
Os yw cyfranogwr wedi datgan buddiant rhagfarnus mewn eitem, bydd angen i'r unigolyn adael y cyfarfod am hyd yr eitem berthnasol. Yr awdurdod a'i Swyddog Monitro fydd yn penderfynu ar natur buddiant ac a yw'n rhagfarnus ai peidio.
Ar gyfer cyfarfod wyneb yn wyneb, mae'n arferol fel arfer i gyfranogwr sy'n datgan buddiant o'r fath adael yr ystafell yn gyfan gwbl tra bod trafodaeth yn cael ei chynnal, oherwydd y gellid ystyried bod presenoldeb parhaus yr unigolyn hwnnw yn dylanwadu ar gamau gweithredu'r awdurdod.
Pan fo cyfranogwr yn ymuno drwy ddull o bell, ac wedi datgan buddiant rhagfarnus, dylai adael y cyfarfod neu gael ei droi allan o'r cyfarfod drwy gydol yr adeg y bydd yr eitem honno'n cael ei thrafod. Dylai cyfranogwyr eraill, fodd bynnag, fod yn ymwybodol y bydd y cyfranogwr yn dal i allu arsylwi ar y darllediad o'r cyfarfod. Gallai awdurdodau perthnasol geisio cynnwys gofyniad yn eu polisïau a'u trefniadau cyfarfodydd bod cyfranogwyr â buddiant rhagfarnus yn cytuno i beidio ag arsylwi ar ddarllediad am y rhesymau a nodir uchod, er ein bod yn nodi nad oes unrhyw ffordd benodol o blismona'r gofyniad hwn ac y gellid ystyried bod hyn yn rhy gyfyngol.
Unwaith y bydd y mater wedi'i drafod, dylai'r clerc neu swyddog cymorth y pwyllgor hysbysu'r cyfranogwr perthnasol ar unwaith er mwyn i a'r unigolyn allu ailymuno â'r cyfarfod, ac ni ddylai'r cyfarfod fynd yn ei flaen hyd nes ei fod wedi ailymuno (neu dylid nodi nad yw'n bresennol ar gyfer unrhyw eitemau pellach).
Cymorth yn ystod cyfarfodydd
Fel arfer, bydd angen rhoi cymorth a chyngor i gyfranogwyr cyfarfodydd amlleoliad, gan amlaf yn ymwneud â materion gweithdrefnol. Bydd angen i'r cyfranogwyr (yn arbennig cadeirydd y cyfarfod) ganfod ffordd briodol o geisio a chael y cyngor hwn er mwyn sicrhau bod y cyfarfod yn rhedeg yn llyfn.
Bydd gan lwyfannau ar-lein a ddefnyddir gan awdurdodau perthnasol i alw cyfarfodydd aml-leoliad gyfleuster "sgwrsio" fel arfer. Bydd y cyfleuster sgwrsio yn ffordd ddefnyddiol o rannu cyngor a rheoli busnes y cyfarfod, ond gall fod yn agored i gamddealltwriaeth.
Dylai polisïau cyfarfodydd esbonio sut y bydd y cyfleuster hwn yn cael ei ddefnyddio a beth yw ei statws o ran cofnodion cyfarfodydd. Gallai rhai
awdurdodau perthnasol ystyried ei bod yn synhwyrol gwahardd defnydd o'r cyfleuster sgwrsio yn gyfan gwbl, naill ai ym mhob cyfarfod neu mewn rhai cyfarfodydd penodedig.
Manteision cyfleuster sgwrsio
* Mae'n caniatáu i gyngor gael ei roi gan swyddogion llywodraethu heb amharu ar y cyfarfod.
* Mae'n caniatáu i'r cadeirydd "baratoi" a chydnabod ceisiadau gan aelodau o'r pwyllgor i gyfrannu heb amharu ar lif y cwestiynau.
* Mae'n caniatáu i'r aelodau fynegi cydsyniad neu gytuno â chyfranogwr arall yn gyffredinol, neu â chynnig i ddatrys mater penodol, mewn ffordd sy'n rhoi hyder i'r cadeirydd barhau (er y byddai angen i'r cadeirydd gydnabod ar lafar y ffaith bod cydsyniad wedi'i roi yn y ffordd hon er mwyn tryloywder).
* Mae'n caniatáu i'r cadeirydd neu'r clerc wirio a yw aelod penodol yn dal yn "bresennol", fel yr amlinellir yn cynnal pleidleisiau.
Anfanteision cyfleuster sgwrsio
* Gellid ystyried ei fod yn tanseilio tryloywder y cyfarfod.
* Gall fod risg o dynnu sylw'r cyfranogwyr.
* Risg bod y cyfranogwyr yn defnyddio'r sgwrs i gyfathrebu'n bersonol, a bod y cyfathrebu hwn, drwy amryfusedd, yn dod yn amlwg i'r cyfranogwyr eraill a'r cyhoedd.
* Risg y bydd sgwrs yn cynnwys sôn am y materion sy'n cael eu trafod heb fod y drafodaeth honno yn weladwy i eraill, neu ddim yn cael ei chofnodi'n gywir. Gall fod angen i bolisïau cyfarfodydd aml-leoliad benderfynu ar statws deunydd sy'n cael ei gofnodi yn y sgwrs, ac a ellir ei ddefnyddio gan y clerc i gynorthwyo'r gwaith o baratoi cofnodion.
* Risg y bydd y sgwrs yn troi'n lle ar gyfer mân-sgwrsio cyffredinol.
Bydd angen i'r cyfleuster sgwrsio fel arfer gael ei gyfyngu i'r cyfranogwyr a'r swyddog llywodraethu, ond dylai'r cyfranogwyr drin y sgyrsiau fel pe baent yn
digwydd yn gyhoeddus.
Gallai'r cyfranogwyr benderfynu defnyddio WhatsApp neu lwyfannau negeseua eraill i gyfathrebu yn ystod y cyfarfod. Nid yw'r llwyfannau hyn o fewn rheolaeth yr awdurdod, a dylid eu defnyddio'n ofalus. Er enghraifft, yn achos prif gynghorau, os cânt eu defnyddio mewn grŵp gwleidyddol, gellid ystyried bod rhai ffyrdd o ddefnyddio WhatsApp yn gwrthdaro â'r gwaharddiad ar ddefnyddio rheolaeth wleidyddol (chwipio) mewn pwyllgorau craffu.
Trefniadau cymorth gan swyddogion
Bydd cyfarfodydd gwahanol yn gofyn am fathau gwahanol o gymorth gan swyddogion llywodraethu, ac eraill. Yn y tymor byr, wrth i awdurdodau perthnasol addasu i gyfarfodydd aml-leoliad (ac, yn arbennig, addasu i gyfarfodydd lle y gallai rhai ymuno drwy ddull o bell a rhai'n gorfforol) gall fod angen meddwl am yr angen am gymorth ychwanegol. Maes o law, bydd ymgyfarwyddo a magu hyder gyda systemau newydd (a hyfforddiant a datblygiad ar gyfer swyddogion a chyfranogwyr fel ei gilydd) yn lleihau'r angen hwn.
Bydd angen i bolisïau cyfarfodydd aml-leoliad nodi'r math a lefel y gefnogaeth sy'n angenrheidiol ar gyfer cyfarfodydd penodol, a'r amgylchiadau lle gellir darparu cefnogaeth drwy ddull o bell a lle y gallai fod angen i swyddogion fod yn bresennol yn gorfforol.
Cynorthwyo cyfranogwyr i allu cymryd rhan weithredol yn y cyfarfod
Gall cyfarfodydd sy'n cael eu gwylio'n fyw ac sydd ar gael i'w gwylio'n ddiweddarach gael eu gwylio gan gynulleidfa fawr a bod yn destun craffu gofalus gan y cyhoedd, gan gynnwys ar y cyfryngau cymdeithasol. Mae'n bwysig bod y cyfarfodydd hyn yn dangos llywodraethiant da a safonau ymddygiad uchel.
Bydd angen i bolisïau cyfarfodydd ystyried yr angen am ymddygiad da a safonau ymddygiad uchel. Bydd angen drafftio'r polisïau hyn yn ofalus er mwyn cyd-fynd yn agos â darpariaethau cyfansoddiadol eraill ar y materion hyn, fel y Cod Ymddygiad.
Mae egwyddorion ymddygiad da yn berthnasol i gyfarfodydd o unrhyw fath. Fodd bynnag, bydd rhai materion sy'n arbennig o berthnasol i gyfarfodydd amlleoliad.
Mae'r materion isod yn arbennig o bwysig:
* bod pobl yn glir ynghylch eu rolau a rolau pobl eraill, naill ai fel cyfranogwyr neu sylwedyddion. Rydym yn trafod hyn ymhellach yn yr adran isod
* cydnabod bod cyfarfod o bell (a lle mae rhai, ond nid pob un, o'r cyfranogwyr yn mynychu o bell) yn gofyn am ddull gweithredu gwahanol i gyfarfod wyneb yn wyneb, o ran yr agenda ac ymddygiad
* yr angen i feddwl yn ofalus am a chynllunio ar gyfer y ffordd y bydd pawb sy'n gysylltiedig â'r cyfarfod yn gallu cyfrannu'n weithredol
* cael ffocws clir ar wir ganlyniad y cyfarfod
Mae cyfranogwyr yn debygol o ddeall y gall cyfarfodydd ffurfiol fod yn "berfformiadol" yn aml mae pobl mewn cyfarfod ffurfiol yn ymddwyn yn wahanol i'r ffordd y byddent yn ymddwyn fel arall, hyd yn oed os nad oes cynulleidfa. Mae presenoldeb corfforol pobl yn yr un lle yn cael effaith sylweddol ar ymddygiad. Gall ymddygiad sy'n teimlo'n normal pan fydd pawb mewn siambr cyngor heclo, curo dwylo, a chodi pwyntiau o drefn ac yn y blaen deimlo'n rhyfedd ac yn anarferol pan mae pawb neu'r rhan fwyaf o bobl yn ymuno drwy ddull o bell. Mae pobl a fu'n cymryd rhan mewn cyfarfodydd aml-leoliad yn ystod 2020 wedi sôn bod "awyrgylch" cyfarfodydd aml-leoliad yn wahanol.
Mae ymddygiad mewn mathau gwahanol o gyfarfodydd yn debygol o amrywio. Bydd pwyllgorau gwneud penderfyniadau yn edrych ac yn teimlo'n wahanol i bwyllgorau archwilio neu oruchwylio, a fydd yn teimlo'n wahanol i bwyllgorau cynllunio a thrwyddedu prif gyngor. Bydd deall y gwahaniaethau hyn mewn ymddygiad yn helpu i lywio'r ffordd y datblygir polisïau cyfarfodydd aml-leoliad, a
sut y maent yn cysylltu â pholisïau yn ymwneud ag ymddygiad a safonau.
Nid yw hyn yn ymwneud ag ymddygiad yn unig yn ystyr gyfyng y gair; mae'n ymwneud â newid meddylfryd ynghylch faint o waith y mae'n bosibl ei wneud mewn cyfarfod aml-leoliad, a'r ffordd y gallai cyfarfodydd aml-leoliad ein helpu i gynllunio a gwneud gwaith yn wahanol.
Mae ymchwil a wnaed gan y Ganolfan Llywodraethiant a Chraffu yn 2020, a thystiolaeth bellach a wnaed i baratoi ar gyfer creu'r canllawiau hyn, yn amlygu'r angen am newid meddylfryd o ran cyfarfodydd lle mae pobl yn ymuno o leoliadau lluosog.
* Gallai fod angen cynllunio i wneud llai. Gall cyfarfodydd lle mae rhai o'r cyfranogwyr neu bob un ohonynt yn ymuno drwy ddull o bell redeg mor ddidrafferth â chyfarfodydd wyneb yn wyneb, ond nid yw pawb yr un mor gyfforddus a chyfarwydd â'r hyn sy'n dal yn ffordd newydd o weithio. Bydd cynllunio rhaglenni gwaith yn unol â hynny yn bwysig.
* Buddsoddi mewn paratoi. Yn nes ymlaen yn y canllawiau hyn rydym yn sôn am y ffordd y gall fod angen i gadeiryddion gynllunio er mwyn deall yn well yr hyn y gallai'r cyfranogwyr eraill fod am ei gael allan o gyfarfod. Mae hwn yn arfer da fwy na thebyg ar gyfer pob cyfarfod, ond bydd yn arbennig o berthnasol ar gyfer rhai aml-leoliad.
Mae ymddygiad, a disgwyliadau yn ymwneud â chyfarfodydd a'r ffordd y mae busnes yn cael ei gyflawni yn y cyfarfodydd hynny yn eithriadol o bwysig i wneud y cyfarfodydd hynny yn effeithiol. Bydd cyfranogwyr mewn cyfarfodydd amlleoliad ac eraill sy'n gysylltiedig â rheoli a chynorthwyo'r cyfarfodydd hyn wedi dod i arfer â threfnu cyfarfodydd o'r fath yn ystod y pandemig. Mae drafftio trefniadau a pholisïau cyfarfodydd yn rhoi'r cyfle i feddwl am y ffordd y mae angen i ddealltwriaeth o ffactorau ymddygiad gael ei phlethu i mewn i'r systemau hyn wrth iddynt aeddfedu.
Mae ymddygiad cadarnhaol yn ymwneud â hyder hefyd, a fydd yn datblygu wrth i gyfranogwyr gael eu cefnogi'n iawn i chwarae rôl weithredol a chynhyrchiol yn y cyfarfodydd y maent i gymryd rhan ynddynt. Bydd gan awdurdodau perthnasol
ymdeimlad o anghenion cymorth y cyfranogwyr yn barod, ond mae sefydlu trefniadau parhaol ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad yn gyfle i ailedrych ar y tybiaethau hynny sydd eisoes yn bodoli.
Mae rhai o'r materion perthnasol wedi'u rhestru isod. Mae'r rhain wedi'u hatgynhyrchu, ar ffurf ddiwygiedig, o ganllawiau Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a gyhoeddwyd ddechrau 2020.
* Sicrhau bod gan gyfranogwyr fynediad at gyfarpar priodol. Cyfrifiadur pen desg neu liniadur â mynediad at gysylltiad band eang sefydlog fydd y ffordd orau o ymgysylltu. Bydd angen camera ar gyfranogwyr (os nad oes ganddynt liniadur â chamera ynddo) ac yn ddelfrydol dylent ddefnyddio clustffonau i osgoi sŵn cefndirol. Dylai awdurdodau perthnasol roi cyfarpar priodol i gyfranogwyr sy'n aelodau o'r awdurdod os nad oes ganddynt fynediad ato.
* Sicrhau bod cyfranogwyr yn gallu taclo problemau technegol sylfaenol cyn neu yn ystod cyfarfod gan sicrhau eu bod yn gwybod sut i dewi a dad-dewi eu hunain, sut i chwarae a diffodd fideo, sut i wirio eu cysylltiad â'r rhyngrwyd ac yn y blaen. Gall fod angen sicrhau hefyd bod staff TGCh neu bobl eraill wrth law i ddelio â materion technegol mwy difrifol.
* Sicrhau bod cyfranogwyr yn gwybod sut i ddefnyddio'r nodwedd codi a gostwng llaw, yn ogystal â'r arferion o ran tewi a dad-dewi'r sain wrth siarad efallai na fydd y rheini sy'n ymuno ar ffôn symudol neu dabled yn gallu defnyddio'r nodwedd "codi llaw" ac felly gall fod angen i ddewisiadau amgen fod ar gael.
* Defnydd o'r cyfleuster sgwrsio, WhatsApp neu lwyfannau negeseua eraill. Trafodir hyn yn fanylach yn cymorth yn ystod cyfarfodydd.
* Sicrhau bod yr enwau sy'n cael eu harddangos yn gyson ac yn gywir, gyda rôl yr unigolyn wedi'i nodi'n glir: ee "Y Cyng. John Williams Aelod o'r Pwyllgor " yn lle "iPhone John" neu "jw10881".
* Sicrhau bod gan gyfarpar sy'n cael ei ddefnyddio ddigon o bŵer neu ei fod wedi'i blygio i mewn i'r prif gyflenwad trydan.
* Sicrhau bod cyfranogwyr yn gallu gweld papurau yn hawdd (trafodwyd y gwaith o baratoi a chyflwyno gwaith papur yn fanylach yn hysbysiadau, agendâu, adroddiadau a darparu ar gyfer materion esempt; gallai hyn
gynnwys (er enghraifft) rhoi cyngor i gyfranogwyr ar y swyddogaeth snapio ffenestr ar ddyfais Windows.
* Yr angen i gyfranogwyr wirio'r amgylchedd o'u hamgylch cyn ymuno â chyfarfod gwirio'r golau (gan nodi y gall golau dydd newid yn ystod cyfarfod), cefndir (sicrhau bod cefndiroedd yn gymharol niwtral ac nad ydynt yn arddangos gwybodaeth bersonol drwy amryfusedd gall y cyngor roi cefndir corfforaethol neu gallai'r cyfranogwyr ddewis pylu eu cefndir) ac unrhyw amhariadau gweledol neu sŵn, gan ddistewi ffonau symudol a hysbysiadau ar y sgrin.
* Yr angen i wirio ymddangosiad personol ni fydd angen gwisg ffurfiol fwy na thebyg ond dylai aelodau wisgo'r math o ddillad y byddent yn eu gwisgo pe byddent yn bresennol yn gorfforol mewn cyfarfod.
* Trefniadau ar gyfer paratoi ymuno â'r cyfarfod bymtheng munud cyn iddo ddechrau a gwirio'r trefniadau sain a fideo.
* Cyfranogwyr yn cymryd, ar gyfer cyfarfod sydd i fod cael ei ddarlledu, bod y cyfarfod yn cael ei recordio a'i ddarlledu ar gyfer yr holl amser y maent ar yr alwad.
Cynorthwyo sylwedyddion (gan gynnwys y cyhoedd) i gael mynediad at y cyfarfod a chymryd rhan ynddo
Er bod y potensial ar gyfer cynulleidfaoedd mwy yn rhoi cyfleoedd newydd i gymryd rhan, rhaid i gyfarfodydd aml-leoliad sicrhau bod trefniadau'n cael eu gwneud i'r cyhoedd gymryd rhan drwy gwestiynau a chyflwyniadau, er enghraifft. Dylai'r dull o gyflwyno cyfarfodydd aml-leoliad hefyd ystyried presenoldeb y cyhoedd fel cynulleidfa mewn ffyrdd newydd.
Bydd darlledu cyfarfodydd yn eu gwneud yn fwy hygyrch yn gyffredinol – ond bydd angen i gynghorau feddwl o hyd am anghenion sylwedyddion a chyfranogwyr fel ei gilydd. Gallai hyn gynnwys:
* cynllun ffisegol ystafelloedd, a fydd yn cael ei effeithio gan y gofynion yn ymwneud â gwelededd y rheini sy'n ymuno drwy ddull o bell
* sut y bydd cyfranogwyr sy'n ymuno drwy ddulliau o bell yn cael eu
Sicrhau bod sylwedyddion (gan gynnwys y cyhoedd) yn teimlo bod croeso iddynt
Mae cynghorau wedi canfod, yn ystod 2020, bod y defnydd cyffredinol o gyfarfodydd aml-leoliad wedi arwain at gynnydd sylweddol yn nifer y bobl sy'n gwylio cyfarfodydd.
Yn gyffredinol, bydd cyfarfodydd awdurdodau perthnasol yn gyfarfodydd sy'n digwydd yn gyhoeddus yn hytrach nag yn "gyfarfodydd cyhoeddus". Ni fydd gan aelodau o'r cyhoedd hawl awtomatig i annerch pwyllgorau neu gyrff eraill er y gellir gwneud darpariaeth yn y cyfansoddiad iddynt wneud hynny; os felly gall gall sylwedyddion ddod yn gyfranogwyr.
Bydd rhai enghreifftiau lle bydd angen i'r bobl hynny a fyddai, fel arall, yn sylwedyddion, ymuno â chyfarfod fel cyfranogwyr gweithredol. Gallai hyn gynnwys:
* pobl sy'n cyflwyno deisebau, neu ddirprwyaethau
* pobl sy'n gofyn cwestiynau cyhoeddus
* pobl sy'n rhoi tystiolaeth (er enghraifft, i bwyllgorau craffu)
* ymgeiswyr ar faterion rheoliadol (cynllunio a thrwyddedu)
* partïon i faterion lled-farnwrol
Pan fo unigolion yn aelodau o'r cyhoedd, bydd angen i'r cadeirydd neu swyddog wneud trefniadau i sicrhau eu bod yn gallu ymuno i gymryd rhan, a'u bod yn cael cymorth i wneud hynny.
Gall fod angen i bolisïau cyfarfodydd wneud darpariaethau penodol ar gyfer hyn.
Sicrhau bod aelodau o'r cyhoedd yn teimlo eu bod yn cael cymorth wrth gymryd rhan drwy ddull o bell
Mewn cyfarfod ffisegol, gallai swyddog gael cyfle i siarad yn dawel â pherson ymlaen llaw i leddfu unrhyw nerfau, a sicrhau ei fod fodlon â'r profiad ar ôl cyfrannu. Mewn cyfarfod aml-leoliad, efallai na fydd y cyfleoedd "meddal" hyn ar gyfer sgwrs a sicrwydd yn bodoli'n naturiol. Gall unigolion sy'n ymuno o'u cartrefi eu hunain ganfod eu bod ar alwad gyda hanner cant o ddieithriaid, gyda'r disgwyliad y byddant yn cyfrannu'n eglur, ac yna'n cael eu troi allan o'r alwad yn ddiseremoni pan fydd yr eitem yn dod i ben. Nid yw hyn yn ddelfrydol, yn amlwg. Efallai y bydd awdurdodau perthnasol yn dymuno archwilio sut orau i gefnogi aelodau o'r cyhoedd sy'n ymuno â chyfarfodydd yn y ffordd hon.
Cyfarfodydd ffurfiol sydd hefyd yn gyfarfodydd cyhoeddus
Mae'n gyffredin i rai mathau o awdurdodau alw cyfarfodydd ffurfiol sydd wedi'u cynllunio i gynnwys y cyhoedd mewn trafodion.
Efallai mai cyfarfodydd ffurfiol fydd y rhain yn gyfreithiol, ond gall eu natur a'u hawyrgylch fod yn wahanol. Ni ddylai awdurdodau perthnasol osgoi cynnal y mathau hyn o gyfarfodydd am eu bod yn credu y bydd eu rheoli fel cyfarfodydd aml-leoliad yn gymhleth. Mae hyn hefyd yn wir am gyfarfodydd a gynhelir mewn lleoliadau yn y gymuned heblaw adeiladau arferol yr awdurdod, lle nad yw technoleg ar gyfer darlledu ac arddangos ar gael ar unwaith o bosibl.
Gall trefniadau cyfarfodydd gyfeirio'n benodol at y mathau hyn o gyfarfodydd a darparu ar eu cyfer.
Darparu ar gyfer protest ac anghytundeb
Efallai bydd angen i awdurdodau perthnasol hefyd ystyried sut gellir darparu ar
gyfer protest ac anghytundeb y cyhoedd mewn cyfarfodydd aml-leoliad.
Gall protest fod yn anghyfleus (ac yn aflonyddgar), ond mae hefyd yn adlewyrchu hawl hanfodol sydd gan y cyhoedd. Os yw awdurdodau perthnasol yn cynnig cynnal busnes drwy gyfarfodydd aml-leoliad fel norm, ac yn arbennig lle nad oes modd i gyrff penodol gynnal llawer o fusnes, os unrhyw fusnes o gwbl, wyneb yn wyneb, gallai'r nodwedd hon o'r dirwedd ddemocrataidd leol fod mewn perygl; dylai trefniadau cyfarfodydd ystyried y nodwedd hon. Ni fydd yn briodol i awdurdod benderfynu y bydd yn galw cyfarfod yn gyfan gwbl o bell (heb i unrhyw fusnes gael ei gynnal wyneb yn wyneb) os mai'r prif reswm dros wneud hynny yw am y bydd yn dileu'r risg o embaras i'r awdurdod petai protest gyhoeddus, weladwy yng nghyffiniau'r cyfarfod.
Mae'n briodol, fodd bynnag, i gyngor benderfynu y bydd yn galw pob cyfarfod fel mai drwy ddull o bell yn unig y gellir cael mynediad ato, cyhyd â bod goblygiadau hygyrchedd a chydraddoldeb y penderfyniad hwn wedi'u deall, ac ar yr amod nad yw disgresiwn yr awdurdod i wneud eithriadau i'r trefniadau hyn mewn achosion penodol yn cael ei lesteirio.
O fewn defnyddio gwahanol ddulliau ar gyfer gwahanol gyfarfodydd , nodwyd yr angen i wneud trefniadau ffisegol ar gyfer cyfarfodydd penodol, hyd yn oed y rheini lle y gallai’r rhan fwyaf o’r cyfranogwyr fod yn ymuno drwy ddull o bell. Gallai hyn hefyd ddarparu’r cyfle ar gyfer protest gyhoeddus, a allai ddigwydd mewn oriel gyhoeddus, a’i gwneud yn weledol i’r rheini sy’n cymryd rhan drwy ddull o bell.
Byddai hyn yn caniatáu i brotest gael ei ffrydio i mewn i gyfarfod sydd fel arall yn digwydd mewn lleoliadau lluosog, a gallai sicrhau bod pobl sy'n protestio fel hyn yn teimlo bod eu llais wedi cael ei glywed.
Cefnogi darlledu gan aelodau o'r cyhoedd
Gallai aelodau o'r cyhoedd neu'r wasg ddymuno ffilmio ar gyfer darlledu rhywfaint o'r cyfarfod neu'r cyfarfod cyfan yn syth neu yn y dyfodol.
Cafodd y ddogfen hon ei lawrlwytho o LLYW.CYMRU, efallai nad dyma'r fersiwn mwyaf diweddar.
Yn achos cyfarfodydd aml-leoliad lle mae'r rhan fwyaf neu bob un o'r cyfranogwyr yn yr un lleoliad, gallai hyn gynnwys recordio ffrwd ddarlledu ar wahân ar gyfer ei golygu a'i darlledu yn nes ymlaen.
Ar gyfer cyfarfodydd lle mae rhai o'r cyfranogwyr neu bob un ohonynt yn mynychu'n gorfforol gyda threfniadau ffisegol yn cael eu gwneud ar gyfer sylwedyddion gallai aelodau o'r cyhoedd ac aelodau o'r wasg ddymuno defnyddio eu cyfarpar eu hunain ar gyfer recordio a darlledu.
Efallai bydd awdurdodau perthnasol yn dymuno ymgysylltu â'r wasg leol, a gwahodd safbwyntiau gan y cyhoedd ynghylch y ffordd y dylai eu trefniadau cyfarfodydd a'u polisïau ystyried y gofyniad i roi mynediad at y diben hwn. Mae'r ffordd y mae hyn yn gweithio yn debygol o fod yn wahanol i'r ffordd y mae cynghorau wedi cynorthwyo'r gweithgaredd hwn pan oedd cyfarfodydd yn "gyfan gwbl gorfforol". Gallai hyn gynnwys:
* sicrhau bod cynllun yr ystafell wedi'i ddylunio i gynorthwyo recordiadau fideo (drwy ddarparu lle i bobl ffilmio trafodion heb rwystrau gweledol, er enghraifft)
* sicrhau bod trefniadau chwyddo sain mewn ystafell bwyllgora yn caniatáu i'r trafodion gael eu recordio'n ddigonol drwy feicroffon allanol, neu ddarparu ffordd i aelodau o'r cyhoedd sy'n recordio gael y ffrwd sain ddarlledu, lle y bo'n berthnasol
* trefniadau ar gyfer lluniau o'r ystafell sy'n cynnwys aelodau o'r cyhoedd a phobl eraill yn y gynulleidfa. Mae cyfarfodydd pwyllgor yn digwydd yn gyhoeddus ac nid yw'r rheini sy'n mynychu yn gallu disgwyl preifatrwydd yn awtomatig na'r hawl i wrthwynebu recordio, ond gall fod amgylchiadau lle y gallai cynghorau ddymuno meddwl am y ffordd y byddant yn sicrhau bod y rheini sy'n recordio yn canolbwyntio ar y trafodion ffurfiol
* bydd rhaid i awdurdodau gydymffurfio â deddfwriaeth diogelu data'r DU a'u polisïau diogelu data eu hunain o ran prosesu unrhyw recordiadau a wneir o gyfarfodydd. Gall diogelu data fod yn faes cymhleth o'r gyfraith, ac argymhellir bod yr awdurdod yn ymgynghori â'i swyddog diogelu data i sicrhau cydymffurfiaeth
* trefniadau ar gyfer recordiad fideo a sain o naratif y person ei hun sy'n
recordio a chyfweliadau dwy ffordd gyda chyfranogwyr yn yr ystafell bwyllgora; gallai aelodau o'r wasg yn arbennig fod am ffilmio cyfweliadau, darnau i'r camera a sefydlu lluniau o'r fan lle y mae'r cyfarfod yn digwydd, a dylai trefniadau fod ar waith i gynorthwyo hyn cyn ac ar ôl y cyfarfod, ac i sicrhau bod y rheini sy'n mynychu yn ymwybodol y gallai hyn fod yn digwydd
Nid yw hon yn rhestr hollgynhwysfawr.
Cadeirio cyfarfodydd
Mae cadeirio cyfarfod aml-leoliad yn wahanol iawn i gadeirio cyfarfod wyneb yn wyneb. Bydd angen i gadeiryddion gael cymorth i gyflawni eu rôl mewn ffyrdd penodol. Bydd gwaith y cadeirydd yn arbennig o heriol os yw cyfarfod yn cael ei gynnal mewn man ffisegol gyda rhai o'r cyfranogwyr yn unig yn ymuno drwy ddull o bell.
Mae'r egwyddorion cyffredinol canlynol ar gyfer cadeirio cyfarfodydd yn y cyddestun hwn wedi'u hatgynhyrchu a'u diwygio, o ganllawiau Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a gyhoeddwyd yn ystod gwanwyn 2020, a chan ymgorffori canllawiau a luniwyd gan y Ganolfan Llywodraethiant a Chraffu ar gyfer cynghorau Cymru a Lloegr yr un pryd.
Mae gan gadeiryddion gyfrifoldeb penodol i baratoi ar gyfer y cyfarfod, a hynny fwy na thebyg mewn ffordd fwy cynlluniedig a phenodol nag a fyddai'n ofynnol ar gyfer cyfarfod wyneb yn wyneb. Gallai hyn gynnwys y cadeirydd yn ymgynghori â swyddogion, ac aelodau eraill o'r pwyllgor, i bennu:
* beth yw cynnwys y cyfarfod, a diben a chanlyniadau posibl pob eitem ar agenda'r cyfarfod
* pa wybodaeth a gwaith papur y bydd angen iddynt fod ar gael er mwyn cyflawni'r canlyniadau hyn
* a fydd cynghorwyr a chyfranogwyr eraill y cyfarfod am gyfrannu a ble a sut y gall fod angen hwyluso cyfranogiad y cyhoedd
* ble y gall fod angen cymorth penodol ar y bobl hyn er mwyn cymryd rhan yn
y ffordd y maent yn dymuno
Bydd angen i gadeiryddion ymgysylltu â'r holl gyfranogwyr hefyd (a allai gynnwys tystion allanol ac aelodau o'r cyhoedd neu bobl eraill â rôl i'w chwarae) er mwyn sicrhau bod dealltwriaeth dda ganddynt o'u rôl a'u dull o gymryd rhan. Trafodir hyn yn fanylach yn cynorthwyo sylwedyddion (gan gynnwys y cyhoedd) i gael mynediad at y cyfarfod a chymryd rhan ynddo.
Dylai cadeiryddion wneud y canlynol:
* meddwl am hygyrchedd y cyfarfod i'r cyhoedd, ac a oes unrhyw bethau y gallant eu gwneud a fydd yn sicrhau bod sylwedyddion cyhoeddus yn cael eu croesawu a bod busnes yn cael ei esbonio mewn ffordd ddealladwy, gan gynnwys gweithrediad y cyfarfod aml-leoliad ei hun
* sicrhau eu bod wedi paratoi ar gyfer y cyfarfod yn logistaidd drwy fod yn ymwybodol pa aelodau a chyfranogwyr eraill a allai fod yn ymuno drwy ddull o bell. Os yw'r cadeirydd ei hun yn ymuno drwy ddull o bell tra bod cyfranogwyr eraill yn bresennol mewn ystafell bwyllgora, bydd angen cymryd camau penodol i baratoi, a nodir hyn yn defnyddio gwahanol ddulliau ar gyfer gwahanol gyfarfodydd
* sicrhau cyn dechrau'r cyfarfod fod pawb yn gallu cael mynediad at y cyfarfod, a bod pawb yn gallu gweld a chlywed ei gilydd (os yw'r gyfraith yn gwneud hynny'n ofynnol ar gyfer cyfarfodydd penodol) neu glywed ei gilydd (ar gyfer cyfarfodydd ffurfiol eraill)
* darparu sylwadau atgoffa o drefniadau a pholisïau'r cyfarfod, yn arbennig yn ymwneud ag ymddygiad, gan gynnwys rhywfaint o'r deunydd a nodir yn cynorthwyo cyfranogwyr i allu cymryd rhan weithredol yn y cyfarfod. Gallai hyn gynnwys cyngor ar drefniadau pleidleisio (yn dibynnu ar y cyfarfod)
* ar ddechrau'r cyfarfod, cyflwyno eu hunain, y pwyllgor, y swyddogion sy'n bresennol a chyfranogwyr eraill er mwyn sicrhau bod y rheini sy'n gwylio neu'n gwrando ar ddarllediad yn ymwybodol pwy yw pwy
* i osgoi siarad ar draws ei gilydd neu gyfnodau hir o ddistawrwydd, dylid gofyn i bob aelod yn eu tro am eu cyfraniad i eitem, yn seiliedig ar ddealltwriaeth o'r hyn y mae aelodau yn dymuno'i gyfrannu (fel yr archwiliwn ymhellach yn cynorthwyo cyfranogwyr i allu cymryd rhan weithredol yn
y cyfarfod)
* gwirio o bryd i'w gilydd yn ystod y cyfarfod nad oes neb wedi'i 'golli' oherwydd materion technegol, a darparu cymorth i gynghorwyr sy'n wynebu heriau yn hyn o beth, efallai bydd angen i gadeiryddion gael help swyddogion cymorth
* talu mwy o sylw nag arfer i fframio'r cyfarfod, gyda sylwadau atgoffa o ddiben pob eitem ar yr agenda a chrynhoi penderfyniadau a chamau gweithredu ar gyfer pob eitem ac eto ar ddiwedd y cyfarfod
* gwirio ar ddiwedd pob eitem ar yr agenda bod yr holl aelodau yn hapus eu bod wedi gallu cyfrannu, a sicrhau bod trefniadau pleidleisio y cytunwyd arnynt yn cael eu dilyn lle y bo'n berthnasol
Bydd y "cydbwysedd" rhwng unigolion mewn ystafell, a'r rheini sy'n ymuno drwy ddull o bell, yn cael effaith sylweddol ar y ffordd y bydd busnes yn cael ei gyflawni. Mae hyn yn cysylltu'n ôl at y pwyntiau a wnaed yn yr adran gynharach ar ymddygiad. Mae'n debygol y bydd angen i gadeiryddion a'u swyddogion cymorth wybod ymlaen llaw pa aelodau a fydd yn mynychu'n gorfforol a pha rai a allai ymuno drwy ddull o bell. Ar gyfer cyfarfodydd â chymysgedd o drefniadau yn arbennig os yw'r cadeirydd ei hun yn ymuno drwy ddull o bell mae cynllunio yn debygol o fod yn angenrheidiol. Gallai hyn gynnwys:
* deall ysgogiad ac amcanion cyfranogwyr unigol yn ymwneud ag eitemau penodol ar yr agenda, a chael ymdeimlad o'r hyn y gallent fod am ei ddweud a'i ofyn
* nodi sut y gallai swyddog cymorth neu aelod arall dynnu eu sylw at aelod sy'n dymuno rhoi sylw o bell neu yn yr ystafell bwyllgora (bydd yn heriol fel arall i gadeirydd barhau i fod yn ymwybodol o'r rheini sy'n yr ystafell yn ogystal â'r rheini sy'n ymuno o bell)
* cynllunio thema neu strwythur trafodaeth yn hytrach na gwahodd sylwadau yn gyffredinol, er mwyn sicrhau bod yr holl gyfranogwyr yn cael cyfle i gyfrannu
* briffio tystion ynghylch disgwyliadau
* sicrhau bod adroddiadau yn adlewyrchu'r setiau uchod o amgylchiadau
Bydd cynllunio yn y modd hwn o fudd i unrhyw gyfarfod, nid yn unig y rheini lle
mae cymysgedd o bresenoldeb wyneb yn wyneb ac o bell.
Cynnal pleidleisiau
Mae cyfarfodydd aml-leoliad yn peri heriau ychwanegol o ran cyfrif pleidleisiau. Bydd yr opsiynau a ddewisir yn dibynnu ar y llwyfan a ddewiswyd a'r hyn a ffefrir yn lleol.
Gallai cyfranogwyr mewn cyfarfod ffurfiol benderfynu gwneud rhywbeth drwy gydsyniad cyffredinol, neu drwy bleidlais wedi'i chofnodi. Cyn y bleidlais, bydd angen i'r cadeirydd bennu bod holl aelodau'r corff yn dal i fod yn "bresennol", fel y nodir yn presenoldeb mewn cyfarfodydd.
Mae sawl opsiwn gwahanol o ran cofnodi pleidleisiau:
* galw rhestr ar lafar o enwau'r cyfranogwyr hynny sydd â hawl i bleidleisio ("pleidleiswyr"). Yn arbennig ar gyfer Cynghorau llawn, gwelwyd mai dyma'r broses drylwyraf ond gall gymryd tipyn o amser, yn arbennig os cynhelir pleidlais ar welliannau i gynigion
* defnyddio'r swyddogaeth 'codi llaw', er bod hyn yn agored i gamddehongli a gwall dynol
* ymatebion drwy'r cyfleuster sgwrsio
* meddalwedd pleidleisio neilltuol yn cael ei hymgorffori i'r llwyfan
Bydd yr awdurdod am sicrhau:
* bod y pleidleiswyr i gyd yn cael yr un cyfle i bleidleisio
* bod y pleidleiswyr i gyd yn pleidleisio drwy'r un broses. Yn siambrau rhai cynghorau, gall fod cyfleusterau ar gyfer cymryd a chofnodi pleidleisiau, ond efallai na fydd y rheini sy'n ymuno drwy ddull o bell yn gallu cymryd rhan yn y defnydd o'r dechnoleg in-situ hon. Bydd angen i awdurdodau perthnasol sydd â'r dechnoleg hon feddwl yn ofalus a allai, a sut y gallai, cyfleusterau o'r fath gael eu hymestyn i'r gofod o bell, neu sut y gallai systemau a ddefnyddir ar gyfer pleidleisio o bell gael eu hymestyn i'r gofod ffisegol
* bod cofnod addas o'r bleidlais yn cael ei wneud gan y swyddog priodol a'i gadarnhau mewn ffordd sy'n ddealladwy i'r rheini sy'n arsylwi ar y cyfarfod
Cyrff yn gwneud penderfyniadau heb bleidlais
Mae'n gyffredin i bwyllgorau neu gyrff eraill benderfynu gweithredu mewn ffordd benodol heb gofnodi pleidlais. Wyneb yn wyneb, mae'r cadeirydd yn gallu cael ymdeimlad a oes consensws drwy edrych o gwmpas yr ystafell. Mae'r rheini sy'n bresennol yn cael cyfle i wrthwynebu a phwyso am bleidlais, yn dibynnu ar reolau sefydlog yr awdurdod.
Pan fo cyfranogwyr yn ymuno drwy ddull o bell (ac yn arbennig pan fydd rhai aelodau yn ymuno drwy ddull o bell a rhai'n bresennol yn gorfforol), bydd angen i'r cadeirydd gymryd gofal arbennig i sicrhau bod cydsyniad i symud ymlaen heb bleidlais.
Hyfforddiant, cymorth cymheiriaid a rhannu arferion da
Bydd y trefniadau ar gyfer cyfarfodydd aml-leoliad yn parhau i esblygu. Mae hyn yn ei gwneud yn arbennig o bwysig sicrhau bod gan gynghorwyr a swyddogion fynediad at hyfforddiant o ansawdd da, cymorth cymheiriaid a dulliau rhannu arferion da.
Dylai'r rheini sy'n cymryd rhan mewn cyfarfodydd aml-leoliad a'r rheini sy'n disgwyl cymryd rhan gael cynnig hyfforddiant, datblygiad a chymorth cychwynnol, a chymorth dilynol er mwyn sicrhau dealltwriaeth o'r materion hyn. Nid yw hyn yr un peth â hyfforddiant i gynorthwyo'r defnydd technegol o gyfarpar TGCh.
Efallai na fydd y ddogfen hon yn hollol hygyrch.
Ewch i https://www.llyw.cymru/canllawiau-statudol-ar-ddemocratiaeth-o-fewn-prif-gynghorau-0 i weld y fersiwn ddiweddaraf.
Drllenwch ein datganiad hygyrchedd i gael rhagor o wybodaeth.
Cafodd y ddogfen hon ei lawrlwytho o LLYW.CYMRU, efallai nad dyma'r fersiwn mwyaf diweddar.
Ewch i https://www.llyw.cymru/canllawiau-statudol-ar-ddemocratiaeth-o-fewn-prif-gynghorau-0 i weld y fersiwn ddiweddaraf.
|
cym_Latn
| 149,028
|
CC-MAIN-2024-51
| 1.000004
|
<urn:uuid:1f7efbc6-579e-413c-88db-54a7dfc27251>
|
https://llyw.cymru/sites/default/files/publications/2018-03/gwahardd-o-ysgolion-ac-unedau-cyfeirio-disgyblion.pdf
|
Gwahardd o ysgolion ac unedau cyfeirio disgyblion
Canllawiau
Dogfen ganllawiau: rhif 171/2015
Dyddiad cyhoeddi: Ebrill 2015
Mae'r ddogfen hon yn disodli 081/2012
Cynulleidfa
Trosolwg
Camau i'w cymryd
Rhagor o wybodaeth
Gwahardd o ysgolion ac unedau cyfeirio disgyblion
Penaethiaid a chyrff llywodraethu ysgolion a gynhelir yng Nghymru; athrawon sy'n gyfrifol am unedau cyfeirio disgyblion; awdurdodau lleol (ALlau); undebau athrawon ac eraill; dysgwyr; rhieni/gofalwyr; sefydliadau cefnogi rhieni/gofalwyr; awdurdodau esgobaethol a sefydliadau gwirfoddol.
Mae'r ddogfen hon yn rhoi canllawiau ar wahardd a'r gweithdrefnau apêl ar gyfer ysgolion prif ffrwd ac unedau cyfeirio disgyblion. Mae'r canllawiau hyn yn ddiweddariad i ddogfen ganllawiau Llywodraeth Cymru: rhif 081/2012 Gwahardd o ysgolion ac unedau cyfeirio disgyblion.
Mae angen i ysgolion ac ALlau dalu sylw i'r canllawiau wrth ystyried a gwahardd dysgwr.
Dylid cyfeirio ymholiadau am y ddogfen hon at:
Y Gangen Lles Disgyblion Yr Is-adran Cymorth i Ddysgwyr Yr Adran Addysg a Sgiliau Llywodraeth Cymru Parc Cathays Caerdydd CF10 3NQ
Ffôn: 029 2082 6080
e-bost: email@example.com
Copïau ychwanegol
Gellir gweld y ddogfen hon ar wefan Llywodraeth Cymru yn www.llyw.cymru/addysgasgiliau
Dogfennau cysylltiedig
Cynnwys a Chynorthwyo Disgyblion Cylchlythyr Cynulliad Cenedlaethol Cymru Rhif: 47/2006
Cynnwys
Crynodeb
Mae'r canllawiau hyn yn cwmpasu gwahardd dysgwyr o ysgolion ac unedau cyfeirio disgyblion, y gweithdrefnau ar gyfer apelio yn erbyn gwaharddiad a'r camau i'w cymryd i sicrhau bod dysgwyr a waharddwyd yn parhau i gael eu haddysgu.
Mae'r canllawiau yn disodli'r canllawiau hynny yn Canllawiau ar wahardd o ysgolion ac unedau cyfeirio disgyblion (Saesneg yn unig) Cylchlythyr Cynulliad Cenedlaethol Cymru Rhif: 1(A)/2004. Mae saith rhan i'r ddogfen hon.
1. Defnyddio gwaharddiad
Canllawiau cyffredinol ar benderfynu a ddylid gwahardd dysgwr ai peidio ac ar y trefniadau ar gyfer ei addysg yn ystod cyfnod y gwaharddiad ac ar ôl hynny. Mae hyn yn berthnasol i waith penaethiaid, pwyllgorau disgyblu a phaneli apêl annibynnol.
2. Y weithdrefn ar gyfer gwahardd dysgwr: rôl y pennaeth
Canllawiau ar gyfer penaethiaid ac athrawon â gofal unedau cyfeirio disgyblion i'w dilyn pan fyddan nhw'n penderfynu gwahardd dysgwr.
3. Cyfrifoldebau'r pwyllgor disgyblu
Canllawiau ar waith pwyllgorau disgyblu cyrff llywodraethu, y mae'n rhaid iddyn nhw adolygu'r holl waharddiadau parhaol a'r gwaharddiadau cyfnodau penodol mwyaf difrifol.
4. Paneli apêl annibynnol
Canllawiau ar sefydlu a chynorthwyo paneli apêl annibynnol, sy'n ystyried apeliadau yn erbyn gwaharddiadau parhaol a gafodd sêl bendith y pwyllgor disgyblu.
5. Tramgwydd troseddol honedig, yr heddlu ac achosion troseddol perthnasol
Canllawiau ar benderfyniadau i wahardd ac apeliadau mewn achosion lle mae gan yr heddlu ran yn y mater ac achosion troseddol perthnasol a allai fod yn bosibl.
6. Gweithdrefnau ac ailintegreiddio ar ôl gwahardd
Canllawiau ar y camau y mae angen eu cymryd ar unwaith ar ôl gwahardd ac i sicrhau bod dysgwyr a waharddwyd am gyfnod hir yn parhau i gael addysg.
7. Arian i ddilyn dysgwyr a waharddwyd
Canllawiau ar y ffordd y dylid addasu cyllidebau'r ysgolion a'r ALl pan fydd dysgwr wedi'i wahardd.
Cyflwyniad
O dan Adran 52(4) o Ddeddf Addysg 2002, rhaid i benaethiaid, athrawon â gofal unedau cyfeirio disgyblion, cyrff llywodraethu, ALlau a phaneli apêl annibynnol dalu sylw i'r canllawiau hyn wrth benderfynu gwahardd a gweinyddu'r gweithdrefnau a'r apeliadau sy'n ymwneud â gwahardd. Disgwylir y bydd y canllawiau yn cael eu dilyn onid oes rheswm da dros beidio. Nid yw'r canllawiau yn gwbl gynhwysfawr a bydd angen i'r dyfarniadau gymryd amgylchiadau achosion unigol i ystyriaeth.
Mae'r gweithdrefnau hyn yn gymwys i bob ysgol a gynhelir ac unedau cyfeirio disgyblion a phob dysgwr sydd ynddyn nhw, gan gynnwys unrhyw rai sydd islaw neu uwchlaw'r oed ysgol gorfodol. Nid ydyn nhw'n gymwys i ysgolion annibynnol nac i golegau chweched dosbarth, gan eu bod nhw'n pennu eu gweithdrefnau gwahardd eu hunain.
Y fframwaith cyfreithiol
Mae'r canllawiau yn seiliedig ar y canlynol.
* Rheoliadau Addysg (Gwahardd Disgyblion ac Apeliadau) (Ysgolion a Gynhelir) (Cymru) 2003.
* Rheoliadau Addysg (Gwahardd Disgyblion ac Apeliadau) (Unedau Cyfeirio Disgyblion) (Cymru) 2003.
* Rheoliadau Addysg (Gwahardd Disgyblion ac Apeliadau) (Cymru) (Diwygiadau Amrywiol) 2004.
* Rheoliadau Addysg (Cyfweliadau Ailintegreiddio) (Cymru) 2010.
* Deddf Cydraddoldeb 2010.
Diffiniadau
Mae'r 'person perthnasol', yn ôl y diffiniad yn Rheoliadau Addysg (Gwahardd Disgyblion ac Apeliadau) (Ysgolion a Gynhelir) (Cymru) 2003 ac Rheoliadau Addysg (Gwahardd Disgyblion ac Apeliadau) (Unedau Cyfeirio Disgyblion) (Cymru) 2003, yn golygu:
* y rhiant/gofalwr os oedd y dysgwr yn 10 oed neu'n iau ar y diwrnod cyn dechrau'r flwyddyn ysgol y cafodd y ddisgybl ei wahardd ynddi
* y rhiant/gofalwr a'r dysgwr os yw'r dysgwr o oedran ysgol gorfodol ac yn 11 oed neu drosodd ar y diwrnod cyn dechrau'r flwyddyn ysgol y cafodd y dysgwr ei wahardd ynddi
* y disgybl os yw dros oed ysgol gorfodol (16 oed fel arfer).
Effaith y diffiniad yw bydd hyn yn rhoi'r hawl i'r holl ddysgwyr a waharddwyd sy'n 11 oed a throsodd gael eu hysbysu'n ffurfiol am eu gwaharddiad a bydd yn eu galluogi i apelio y penderfyniad i wahardd. Yn achos dysgwyr 11–16, h.y. fel arfer dysgwyr o oed ysgol gorfodol mewn ysgolion uwchradd, bydd y rhieni/gofalwyr yn cael eu hysbysu am y gwaharddiad hefyd. Yn achos y dysgwyr hyn, os bydd rhiant/gofalwr yn hysbysu'r ALl yn ysgrifenedig nad yw'n bwriadu apelio y penderfyniad i wahardd, caiff yr hysbysiad hwnnw ei drin fel un terfynol p'un a yw'r dysgwr wedi rhoi hysbysiad o'r fath ai peidio. Yn achos dysgwyr sydd dros yr oed ysgol gorfodol, gyda'r dysgwr yn unig y mae'r gair olaf ynghylch ei hawl i apelio. Trwy gydol y ddogfen hon, defnyddir yr ymadrodd 'rhiant/gofalwr' a/neu'r 'dysgwr' i adlewyrchu'r sefyllfa a ddisgrifir ar dudalen 5.
Mae 'rhiant/gofalwr' yn golygu unrhyw un sydd â chyfrifoldeb rhiant am ddysgwr neu'n gofalu amdano, gan gynnwys gwarcheidwaid a rhieni corfforaethol. Lle mae dysgwr yn destun gorchymyn gofal, mae gan yr ALl sydd â chyfrifoldeb rhiant am y dysgwr hawl i benderfynu i ba raddau y bydd y rhieni naturiol yn arfer eu cyfrifoldebau. Gweler hefyd paragraff 1.19.2 ar dudalen 28.
Trwy gydol y canllawiau hyn, dylid ystyried bod unrhyw gyfeiriadau at 'ysgol' hefyd yn cyfeirio yn yr un modd at 'uned cyfeirio disgyblion'. Pan ddefnyddir y gair 'pennaeth' mae hyn hefyd yn cyfeirio at yr athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion. Lle mae'r canllawiau yn wahanol yn achos unedau cyfeirio disgyblion nodir hynny ar wahân. Cafodd yr hawl i apelio yn erbyn gwaharddiad o uned cyfeirio disgyblion ei gyflwyno yn Neddf Addysg 2002.
Defnyddir y term 'pwyllgor disgyblu' trwy gydol y ddogfen hon i olygu'r pwyllgor disgyblu dysgwyr fel y'i diffiniwyd yn Rheoliadau Llywodraethu Ysgolion a Gynhelir (Cymru) 2005.
Polisïau ymddygiad
Rhaid i ysgolion sicrhau bod ganddyn nhw bolisïau a gweithdrefnau ar waith sy'n hyrwyddo ymddygiad da ac yn atal ymddygiad gwael. Dylid ystyried polisi ymddygiad a phresenoldeb ysgol yn rhan annatod o'i chwricwlwm, gan fod pob ysgol yn addysgu gwerthoedd yn ogystal â sgiliau a gwybodaeth. Rhaid iddo fod wedi'i seilio ar werthoedd clir, megis parch, tegwch a chynhwysiant, a fydd hefyd yn cael eu hadlewyrchu yn nodau cyffredinol yr ysgol a'i rhaglenni
addysg cymdeithasol, moesol a chrefyddol. Y gwerthoedd hyn ddylai fod y tu ôl i'r egwyddorion sy'n sail i bolisi ymddygiad a phresenoldeb yr ysgol.
Dylai'r egwyddorion gynnwys hybu hunanddisgyblaeth a pharch at eraill, a phwysigrwydd gwrando ar bob aelod o gymuned yr ysgol, gan gynnwys y dysgwyr. Dylai'r egwyddorion fod yn berthnasol i bob aelod o gymuned yr ysgol, gan gynnwys staff a rhieni/gofalwyr. Mae Adran 3 o Cynnwys a Chynorthwyo Disgyblion Cylchlythyr Cynulliad Cenedlaethol Cymru Rhif: 47/2006 yn darparu fwy o wybodaeth am bolisïau ymddygiad.
Dylai'r polisi gydgysylltu â dulliau cyffredinol yr ysgol o hybu lles emosiynol ei dysgwyr ac o fynd i'r afael â phroblemau iechyd meddwl dysgwyr unigol, gwella cyfle cyfartal rhwng dysgwyr a mynd i'r afael ag anghydraddoldebau a gwahaniaethu. Rhaid i ysgolion asesu effaith eu polisïau, gweithdrefnau ac arferion arfaethedig neu gyfredol yn unol â'u dyletswyddau penodol o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010.
1. Defnyddio gwaharddiad
1.1 Y penderfyniad i wahardd
1.1.1 Yn yr achosion canlynol yn unig y dylid penderfynu gwahardd dysgwr:
* mewn ymateb i ddigwyddiad sy'n golygu bod polisi ymddygiad yr ysgol wedi'i dorri yn ddifrifol
ac
* os byddai caniatáu i'r dysgwr aros yn yr ysgol yn cael effaith andwyol ddifrifol ar addysg neu les y dysgwr hwnnw neu eraill yn yr ysgol.
1.1.2 Y pennaeth neu'r athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion yn unig a all wahardd dysgwr. Os ydynt yn absennol o'r ysgol, yna gall yr athro/athrawes sy'n dirprwyo arfer yr hawl i wahardd, ond dylai wneud yn glir mai gweithredu yn absenoldeb y pennaeth y mae. Ni all y pennaeth neu'r athro/athrawes â gofal, yn nhrefn arferol pethau nac ar sail ad hoc, roi'r hawl i wahardd i athro/athrawes arall.
1.1.3 Mae'r penderfyniad i wahardd dysgwr yn barhaol yn un difrifol. Fel rheol, dyma'r cam olaf mewn proses ar gyfer delio â throseddau disgyblu yn dilyn ystod eang o strategaethau eraill, sydd wedi bod yn aflwyddiannus (gweler paragraff 1.5.1 ar dudalen 11). Mae'n gydnabyddiaeth gan yr ysgol ei bod wedi rhoi cynnig ar bob strategaeth bosibl i ddelio â'r dysgwr, a'r rheini wedi bod yn aflwyddiannus, ac fel rheol dim ond fel cam olaf y dylid ystyried gwaharddiad parhaol.
1.1.4 Serch hynny, fe fydd amgylchiadau eithriadol lle mae'r pennaeth o'r farn ei bod yn briodol i wahardd dysgwr yn barhaol am drosedd gyntaf neu drosedd sy'n sefyll ar ei phen ei hun. Gallai'r rheini gynnwys:
* trais difrifol wedi'i gyflawni neu wedi'i fygwth yn erbyn dysgwr arall neu aelod o'r staff
* camdriniaeth neu ymosodiad rhywiol
* cyflenwi cyffur anghyfreithlon
*defnyddio neu fygwth defnyddio arf peryglus.
1.1.5 Yn y rhan fwyaf o achosion, byddai'n briodol i ysgolion roi gwybod i'r heddlu os credan nhw fod trosedd o'r fath wedi
digwydd. Gall fod achosion lle bydd y dull hwn o weithredu yn briodol yn achos dysgwyr a waharddwyd am gyfnod penodol. Dylai ysgolion ystyried hefyd a ddylent roi gwybod i asiantaethau eraill, e.e. Tîm Troseddau Ieuenctid, gweithwyr cymdeithasol, ac ati.
1.1.6 Nid yw'r enghreifftiau hyn yn gynhwysfawr, ond maent yn dynodi pa mor ddifrifol yw'r troseddau a'r ffaith y gall y cyfryw ymddygiad effeithio ar ddisgyblaeth a lles cymuned yr ysgol.
1.2 Gwaharddiadau sy'n gysylltiedig â chyffuriau
1.2.1 Wrth wneud penderfyniad i wahardd am drosedd sy'n ymwneud â chyffuriau, dylai'r pennaeth dalu sylw i'r polisi y mae'r ysgol wedi'i gyhoeddi ar gamddefnyddio cyffuriau a dylai ymgynghori â'r aelodau hynny o staff yr ysgol sydd wedi cael hyfforddiant priodol. Serch hynny, bydd y penderfyniad hefyd yn dibynnu ar union amgylchiadau'r achos a'r dystiolaeth sydd ar gael. Mewn rhai achosion gall gwahardd am gyfnod penodol fod yn fwy priodol na gwahardd yn barhaol. Mewn achosion mwy difrifol, dylid gwneud asesiad o'r digwyddiad yn erbyn y meini prawf sydd wedi'u pennu ym mholisi'r ysgol. Dylai hyn fod yn ffactor allweddol o ran penderfynu a yw gwahardd yn barhaol yn gam priodol i'w gymryd.
1.2.2 Mae'r manylion am ddatblygu a gweithredu polisïau camddefnyddio cyffuriau yn Canllawiau ar gyfer addysg camddefnyddio sylweddau – drafft (Llywodraeth Cymru, 2012).
1.3 Ffactorau i'w hystyried cyn penderfynu gwahardd
1.3.1 Ni ddylid gwahardd rhywun yng ngwres y foment, oni bai bod bygythiad ar y funud honno i ddiogelwch eraill yn yr ysgol neu i'r dysgwr dan sylw. Cyn penderfynu gwahardd ai peidio, naill ai'n barhaol neu am gyfnod penodol, dylai'r pennaeth:
* sicrhau bod ymchwiliad priodol wedi'i wneud
* ystyried yr holl dystiolaeth sydd ar gael i gefnogi'r honiadau. Po fwyaf difrifol yw'r honiad ac felly'r gosb, po fwyaf argyhoeddiadol y bydd angen i'r dystiolaeth sy'n profi'r honiad fod
* cymryd i ystyriaeth bolisïau'r ysgol ar ymddygiad a chyfleoedd cyfartal a, lle bo hynny'n briodol, Deddf Cydraddoldeb 2010
* rhoi cyfle i'r dysgwr roi ei ochr nhw o'r stori
* ystyried a allai'r dysgwr fod wedi'i bryfocio i gyflawni'r weithred, e.e. trwy gael ei fwlian neu trwy aflonyddu hiliol neu rywiol
* os oes angen, gellir ymgynghori ag eraill, ond ni ellir cysylltu ag unrhyw un a all fod â rhan i'w chwarae yn nes ymlaen o ran adolygu penderfyniad y pennaeth, e.e. aelod o'r pwyllgor disgyblu
* cadw cofnod ysgrifenedig o'r digwyddiad a'r camau a gymerwyd.
1.3.2 Y safon 'yn ôl pwysau tebygolrwydd' yw'r safon prawf a ddefnyddir, h.y. os yw'n fwy tebygol na pheidio bod y dysgwr wedi gwneud yr hyn yr honnir ei fod wedi'i wneud, gall y pennaeth neu'r athro/athrawes â gofal wahardd y dysgwr. Fodd bynnag, po fwyaf difrifol yw'r honiad ac felly'r gosb bosibl, po fwyaf argyhoeddiadol y bydd angen i'r dystiolaeth sy'n profi'r honiad fod. Nid yw hyn yr un fath â defnyddio'r safon droseddol 'y tu hwnt i bob amheuaeth resymol'.
1.3.3 Pan fydd yr heddlu wedi dechrau ymchwiliad a allai arwain at achos troseddol, mae'n bosibl y bydd y dystiolaeth sydd ar gael i'r pennaeth yn brin iawn. Serch hynny, dylai fod modd i'r pennaeth farnu a ddylai wahardd y dysgwr ai peidio. Mae rhan 5 (ar dudalen 56) o'r canllawiau hyn yn ymdrin â'r amgylchiadau hynny mewn mwy o fanylder.
1.4 Adegau pan na fydd gwahardd yn briodol
1.4.1 Ni ddylid gwahardd rhywun am:
* mân ddigwyddiadau fel methu â gwneud gwaith cartref
* perfformiad academaidd gwael
* bod yn hwyr neu chwarae triwant
* beichiogrwydd
* torri'r rheolau ynghylch gwisg ysgol neu reolau ar bryd a gwedd (gan gynnwys gemwaith a gwallt), ac eithrio pan fydd y rheini'n digwydd yn gyson ac yn amlwg yn herio'r cyfryw reolau a phan fydd pob dull arall o ddatrys yr anghydfod wedi methu
* cosbi dysgwyr am ymddygiad eu rhieni/gofalwyr, e.e. pan fydd rhieni/gofalwyr yn gwrthod dod i gyfarfod neu'n methu dod i gyfarfod
* ddiogelu dioddefwyr bwlio trwy eu hanfon adref.
1.5 Dewisiadau eraill yn lle gwahardd
1.5.1 Ni ddylid gwahardd rhywun os oes atebion eraill ar gael. Gallai enghreifftiau gynnwys y canlynol.
* Rhaglenni Cymorth Bugeiliol ar gyfer dysgwyr nad ydyn nhw'n ymateb i'r camau cyffredinol a gymerir gan yr ysgolion i fynd i'r afael ag ymddieithriad a dadrithiad lle mae angen ymyrraeth dros gyfnod hwy. Cynlluniau yw'r Rhaglenni Cymorth Bugeiliol i helpu dysgwyr i reoli eu hymddygiad yn well a dylid eu paratoi trwy waith aml-asiantaeth (gan gynnwys y dysgwr a'i rieni/gofalwyr) a'u hadolygu yn rheolaidd.
* Cyfiawnder adferol, sy'n rhoi cyfle i ddysgwyr wneud iawn am y niwed a wnaed i ddioddefwr, ac sy'n galluogi pob un sydd â rhan yn y canlyniad i chwarae rhan lawn yn y broses. Mae angen i bob gweithiwr proffesiynol fod yn rhan o'r broses a rhaid i bob parti gytuno i gymryd rhan.
* Gwaharddiad mewnol (a elwir hefyd yn arwahaniad mewnol), y gellir ei ddefnyddio i dawelu sefyllfaoedd sy'n digwydd mewn ysgolion sy'n golygu bod angen symud dysgwr o'r dosbarth ond nad oes angen ei wahardd o'r ysgol. Gallai'r dysgwr gael ei wahardd i fan penodol yn yr ysgol, gyda chymorth priodol, neu i ddosbarth arall dros dro, a gallai hynny barhau yn ystod cyfnodau o egwyl.
* Symud trwy drefniant: os bydd ysgol yn teimlo na all reoli ymddygiad dysgwr penodol ragor, gall drefnu, drwy'r ALl fel rheol, bod ysgol arall yn cymryd cyfrifoldeb am addysg y dysgwr. Ni ddylid gwneud hynny ond trwy sicrhau bod yr holl bartïon perthnasol, gan gynnwys y rhieni/gofalwyr a'r ALl, wedi cael gwybodaeth lawn ac yn rhoi pob cydweithrediad, ac mewn amgylchiadau lle byddai hyn er budd gorau'r dysgwr dan sylw. Ni ddylid fyth roi pwysau ar rieni/gofalwyr i symud eu plentyn o'r ysgol trwy eu bygwth â gwaharddiad parhaol ac ni ddylai dysgwyr gael eu dileu o'r gofrestr i'w hannog i ddod o hyd i le mewn ysgol arall. Mae gwybodaeth am yr unig resymau cyfreithiol dros ddileu enw dysgwr o gofrestr yr ysgol yn Rheoliad 8 o Reoliadau Addysg (Cofrestru Disgyblion) (Cymru) 2010.
1.6 Gwaharddiadau anghyfreithlon
1.6.1 Os bydd pennaeth yn fodlon, yn ôl pwysau tebygolrwydd, bod dysgwr wedi cyflawni trosedd ddisgyblu a bod angen ei dynnu o'r ysgol, gwaharddiad ffurfiol yw'r unig ddull tynnu cyfreithlon.
1.6.2 Mae gwaharddiadau anghyfreithlon, y cyfeirir atyn nhw gan amlaf fel gwaharddiadau anffurfiol neu answyddogol, yn anghyfreithlon waeth a ydyn nhw'n cael eu gwneud gyda chytundeb rhieni neu ofalwyr ai peidio.
Mae gwaharddiad anghyfreithlon, answyddogol neu anffurfiol yn cyfeirio at:
* anfon dysgwyr adref am resymau disgyblu, ond heb ddilyn y gweithdrefnau sy'n ofynnol ar gyfer gwaharddiad ffurfiol
* anfon dysgwyr adref, naill ai am gyfnodau byr neu gyfnodau hirach, penagored a all arwain weithiau at y dysgwr yn peidio â dychwelyd i'r ysgol o gwbl.
Er enghraifft, os anfonir dysgwr adref am resymau disgyblu am ran o ddiwrnod ysgol, gall yr ysgol ystyried y cyfnod hwn fel cyfnod 'tawelu' a pheidio â chymryd camau i wahardd y dysgwr yn ffurfiol. Nid oes unrhyw sail gyfreithiol i'r cam hwn ac nid yw'r rheoliadau perthnasol yn nodi isafswm ar gyfer hyd y gwaharddiad, felly os caiff dysgwr ei anfon adref, hyd yn oed am gyfnod byr, rhaid i hyn gael eigofnodi'n ffurfiol fel gwaharddiad.
1.6.3 Ym mhob achos lle caiff dysgwr ei anfon adref am resymau disgyblu, rhaid i benaethiaid gofnodi'r gwaharddiad yn ffurfiol a nodi am ba hyd y gwaherddir y dysgwr (at ddibenion adrodd, dylid nodi naill ai hanner diwrnod, diwrnod llawn neu amser cinio). Dylen nhw sicrhau:
* eu bod yn cyflawni eu dyletswydd gofal yn ôl y gyfraith tuag at ddysgwyr a bod rhieni/gofalwyr yn derbyn hysbysiad ffurfiol o'r gwaharddiad
* eu bod yn ystyried materion amddiffyn plant, e.e. ystyried oedran y dysgwr a pha mor agored i niwed ydyw, bod rhiant/gofalwr gartref ac nad yw'r plentyn yn cael ei roi mewn perygl, er enghraifft, trwy ei adael i grwydro'r strydoedd
* bod gwaith yn cael ei anfon adref neu bod trefniadau eraill yn cael eu gwneud.
1.6.4 Mae'r ffaith nad yw gwaharddiadau anghyfreithlon yn cael eu cofnodi'n golygu ei bod hi'n anodd iawn canfod achosion o'r arfer hwn. Os caiff dysgwr ei wahardd yn anghyfreithlon, mae'n annhebygol y gwneir darpariaeth addysgol ar ei gyfer.
1.7 Hyd gwaharddiadau cyfnod penodol
1.7.1 Mae'r rheoliadau yn caniatáu i benaethiaid wahardd dysgwr am un cyfnod penodol neu ragor, sydd heb fod yn fwy na 45 diwrnod ysgol mewn unrhyw flwyddyn ysgol. Serch hynny, dylai gwaharddiadau unigol fod am y cyfnod byrraf posibl, gan gadw mewn cof bod gwaharddiadau am fwy na diwrnod neu ddau yn ei gwneud yn fwy anodd i'r dysgwr ailintegreiddio i'r ysgol. Mae'r dystiolaeth a gafwyd yn sgil arolygiadau yn awgrymu bod rhwng un a thri diwrnod yn ddigon hir fel rheol i weld manteision gwahardd heb effaith niwediol ar addysg. Ni ellir gwahardd am gyfnod na chafodd ei bennu, e.e. hyd nes y caiff cyfarfod ei drefnu. Byddai gwneud hynny yn waharddiad amhenodol, ac nid oes trefniadau cyfreithiol ar gyfer sefyllfa felly (gweler paragraffau 1.6.1–1.6.4 ar dudalen 12).
1.7.2 Mae'r cyfyngiad o 45 diwrnod yn berthnasol i'r dysgwr, yn hytrach na'r sefydliad, felly bydd unrhyw ddiwrnodau o waharddiad cyfnod penodol a roddir i'r dysgwr mewn unrhyw ysgol neu uned cyfeirio disgyblion yn yr un flwyddyn ysgol yn cyfrif tuag at y cyfanswm. Felly, pan fydd dysgwr yn symud i ysgol newydd yn ystod y flwyddyn academaidd bresennol, mae'n bwysig bod cofnodion unrhyw waharddiadau cyfnod penodol mae dysgwr wedi'u cael yn ystod y flwyddyn academaidd bresennol yn cael eu trosglwyddo i'r ysgol newydd yn brydlon.
1.7.3 Nid oes rhaid i waharddiad cyfnod penodol fod am gyfnod parhaus; er enghraifft, efallai bod dysgwr yn mynd i'r ysgol am dri diwrnod yr wythnos fel arfer ac yn mynd i uned cyfeirio disgyblion am y ddau ddiwrnod arall; felly gallai gwaharddiad pum niwrnod o'r ysgol olygu tri diwrnod yn ystod un wythnos a dau ddiwrnod yr wythnos ganlynol.
1.7.4 Ni fydd dysgwr sy'n cael mwy na 45 diwrnod o waharddiadau cyfnod penodol yn ystod blwyddyn ysgol yn cael ei wahardd yn barhaol yn awtomatig. Mae'r 'cyfyngiad' o 45 diwrnod wedi'i gynnwys mewn rheoliadau i osgoi defnydd aneffeithiol o waharddiad cyfnod penodol.
1.7.5 Rhaid i bwyllgorau disgyblu gwrdd os bydd dysgwr wedi cael mwy na 15 diwrnod o waharddiadau cyfnod penodol mewn tymor. Os bydd dysgwr wedi cael mwy na 15 diwrnod o waharddiadau cyfnod penodol mewn tymor, byddai unrhyw waharddiad(au) cyfnod penodol dilynol yn yr un tymor yn sbarduno dyletswydd ar y pwyllgor disgyblu unwaith eto i ystyried amgylchiadau'r gwaharddiad (gweler paragraff 3.2.1 ar dudalen 35).
1.7.6 Gan na ddylid penderfynu gwahardd dysgwr ar chwarae bach, gall y corff llywodraethu benderfynu cwrdd i ystyried y sefyllfa os bydd dysgwr wedi cael 25–30 diwrnod o waharddiadau cyfnod penodol yn ystod y flwyddyn ysgol, waeth a gafodd y gwaharddiadau mewn gwahanol dymhorau ai peidio. Os bydd ysgolion yn dewis mabwysiadu'r dull hwn pan fydd dysgwr yn cyrraedd 25–30 diwrnod, gallai ddarparu amddiffyniad ychwanegol rhag i'r dysgwr gronni 45 diwrnod a chyfle arall i ysgolion ac awdurdodau lleol ailasesu unrhyw gynlluniau cymorth sydd ar waith.
1.8 Gosod a marcio gwaith
1.8.1 Mae'r ddyletswydd ar yr ysgol i ddarparu addysg yn parhau tra mae'r dysgwr ar gofrestr yr ysgol. Dylai enw dysgwr a waharddwyd yn barhaol aros ar gofrestr yr ysgol hyd nes bydd y weithdrefn apelio wedi dod i ben, neu hyd nes bydd yr amser ar gyfer apelio wedi dod i ben heb fod apêl yn cael ei gwneud. Gellir ei dynnu oddi ar y rhestr cyn hynny os bydd y rhieni/gofalwyr a/neu'r dysgwr yn nodi'n ysgrifenedig nad ydyn nhw'n bwriadu apelio.
1.8.2 Bob tro y bydd dysgwr yn cael ei wahardd am fwy na diwrnod, dylai gwaith gael ei osod a'i farcio. Rhaid i benaethiaid drefnu bod gwaith yn cael ei ddarparu cyn gynted ag y bydd dysgwr yn cael ei wahardd am gyfnod penodol. Dylai'r rhieni/gofalwyr drefnu bod y gwaith yn cael ei gasglu a'i ddychwelyd a rhaid i'r ysgol ofalu ei fod yn cael ei farcio a bod rhagor o waith yn cael ei osod hyd nes y bydd y dysgwr yn dychwelyd i'r ysgol. Yn y llythyrau a anfonir at y rhieni/gofalwyr a/neu'r dysgwyr yn rhoi gwybod iddyn nhw am y gwaharddiad, dylid rhoi manylion y trefniadau ar gyfer gosod a marcio gwaith.
1.8.3 Y corff llywodraethu sy'n gyfrifol am sicrhau bod yr ysgol yn cydymffurfio â'r gofynion hyn. Dylai fod gan benaethiaid bolisi ysgrifenedig ar y trefniadau ar gyfer derbyn dysgwyr yn ôl i'r ysgol ar ôl gwahardd am gyfnod penodol, a dylai hynny gynnwys derbyn gwaith a wnaed yn ystod y gwaharddiad. Serch hynny, nid yw methu â chwblhau gwaith yn rheswm dros wrthod gadael i'r dysgwr ddychwelyd i'r ysgol.
1.8.4 Dylai cytundebau partneriaeth rhwng ALl a phob un o'r ysgolion y maen nhw'n eu cynnal gosod allan cyfrifoldeb yr ysgol am osod a marcio gwaith ar gyfer dysgwyr a waharddwyd.
1.8.5 Pan fydd pennaeth yn ystyried gwahardd dysgwr am fwy na 15 diwrnod ysgol mewn unrhyw dymor, boed hynny'n barhaol neu am gyfnod penodol, dylai roi cynlluniau ar waith i fynd i'r afael â phroblemau'r dysgwr a gofalu bod ei addysg yn parhau. Mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl i ALlau ac ysgolion weithio tuag at sicrhau bod pob dysgwr a waharddwyd am fwy na thair wythnos yn cael addysg lawn-amser a phriodol. Mewn achosion eithriadol, lle nad yw hyn yn bosibl oherwydd amgylchiadau dysgwr unigol, dylai fod cynlluniau yn eu lle ar gyfer gwneud darpariaeth lawn-amser a phriodol a dylai'r cynnydd gael ei adolygu'n rheolaidd. (gweler rhan 6, tudalen 59).
1.8.6 Felly, mae rhaid i'r ysgol gysylltu â'r ALl cyn gynted â phosibl, yn ddelfrydol cyn i'r dysgwr gael ei wahardd, i drafod sut i ddarparu pecyn priodol o addysg lawn-amser ar gyfer y dysgwr a fydd yn ei helpu i ailintegreiddio i'r ysgol ar ddiwedd y gwaharddiad. Mae angen i'r ysgol sicrhau bod asiantaethau perthnasol eraill, megis gwaith cymdeithasol addysg a gwasanaethau seicoleg addysg, gwasanaethau cymdeithasol neu wasanaethau meddygol yn rhan o'r broses hon. Mae angen i'r ysgol a'r ALl drafod sut y telir y gost o ddarparu addysg i'r dysgwr. Fel rheol, byddai disgwyl i'r ysgol dalu rhywfaint o'r costau.
1.9 Gwahardd amser cinio
1.9.1 Gall ymddygiad rhai dysgwyr fod yn arbennig o anodd amser cinio. Os felly, gallai fod modd trefnu i'r dysgwr fynd adref am ginio, trwy drafod gyda'r rhieni/gofalwyr a chael eu cytundeb. Os na ellir gwneud hynny, mae darpariaeth ar gael i wahardd y dysgwr dros amser cinio, gan roi'r cyfrifoldeb cyfreithiol am y dysgwr yn ôl i'r rhiant/gofalwr.
1.9.2 Os gwaherddir dysgwr amser cinio, am gyfnod byr yn unig y dylid gwneud hynny a dylid adolygu'n rheolaidd a yw'n parhau i fod yn briodol. Rhaid trin gwaharddiad dros amser cinio fel gwaharddiad sy'n cyfateb i chwarter diwrnod ysgol. Os bydd y chwarter diwrnodau hyn, gyda'i gilydd, yn fwy na phum niwrnod ysgol mewn tymor, gan gynnwys unrhyw waharddiadau cyfnod penodol eraill, bydd hawl gan y person perthnasol wneud sylwadau i'r corff llywodraethu.
1.9.3 Pan fydd dysgwr yn cael ei gadw i mewn amser cinio, ond i ffwrdd o'r dysgwyr eraill, ni fydd hyn yn cael ei ystyried yn waharddiad ffurfiol ond yn hytrach yn 'waharddiad mewnol' (gweler paragraff 1.5.1 ar dudalen 11). Dylid gwneud trefniadau ar gyfer dysgwyr sydd â hawl i brydau ysgol di-dâl. Gallai hynny olygu darparu cinio pecyn.
1.10 Tynnu dysgwyr o wersi penodol
1.10.1 Gall dysgwyr gael eu tynnu o ddosbarth, fel mesur sy'n sefyll ar ei ben ei hun, fel rhan o ystod yr ysgol o sancsiynau yn erbyn ymddygiad aflonyddgar. Serch hynny, ni ddylid tynnu dysgwyr yn rheolaidd o wersi penodol fel ffordd o ddelio ag ymddygiad aflonyddgar oni bai fod trefniadau addas eraill wedi'u gwneud ar gyfer addysgu'r dysgwr. Yn yr amgylchiadau hyn dylai'r sefyllfa gael ei thrafod gyda'r rhieni/gofalwyr a'r dysgwr a dylai'r ysgol adolygu'r trefniadau yn rheolaidd gyda'r nod o gael y dysgwr yn ôl i'r gwersi. Nid yw tynnu dysgwyr o wersi penodol yn cael ei gyfrif yn waharddiad.
1.11 Tynnu dysgwyr o'r ysgol o dan amgylchiadau eithriadol
1.11.1 O dan amgylchiadau eithriadol, efallai y bydd angen i benaethiaid dynnu dysgwyr o'r ysgol pan na fyddai gwaharddiad yn briodol. Er enghraifft, os bydd dysgwr yn cael ei gyhuddo o gyflawni trosedd ddifrifol y tu allan i awdurdodaeth y pennaeth neu os na fydd digon o dystiolaeth i gyfiawnhau gwaharddiad.
1.11.2 Gall pennaeth awdurdodi caniatâd i fod yn absennol am gyfnod penodol, gyda chytundeb y rhieni/gofalwyr, neu, gan ddefnyddio pwerau a ddirprwyir gan y corff llywodraethu (neu'r pwyllgor rheoli yn achos uned cyfeirio disgyblion) o dan adran 29(3) o Ddeddf Addysg 2002, sy'n rhoi pwˆ er i'r corff llywodraethu gyfarwyddo dysgwr i fynychu darpariaeth addysgol mewn man arall (heb gymeradwyaeth y rhieni, er y dylid eu hysbysu o'r trefniant).
1.11.3 Fodd bynnag, dylai darpariaeth addysgol o'r fath mewn man arall gael ei threfnu at ddibenion derbyn unrhyw gyfarwyddyd neu hyfforddiant sydd wedi'i gynnwys yng nghwricwlwm seciwlar yr ysgol, ac ni ddylid parhau â'r ddarpariaeth hon am gyfnod hirach nag sy'n wirioneddol angenrheidiol. Os bydd y dysgwr wedi cael caniatâd i fod yn absennol neu os bydd yn cael ei addysgu mewn man arall, rhaid i'r ysgol sicrhau bod addysg lawn amser y dysgwr yn parhau
yn ystod ei amser oddi ar y safle. Nid yw unrhyw drefniadau o'r fath yn golygu bod dysgwr wedi'i wahardd o'r ysgol am resymau disgyblu a dylid cynnal adolygiadau cyfnodol a chynnwys y rhieni/gofalwyr ynddyn nhw. Os bydd yna ddigon o dystiolaeth i alluogi pennaeth i ystyried defnyddio'r pwˆ er i wahardd, byddai Llywodraeth Cymru'n disgwyl i'r pennaeth ystyried defnyddio'r pwˆ er hwnnw, yn hytrach na'r pwˆ er yn adran 29(3), neu awdurdodi caniatâd i fod yn absennol. O dan yr amgylchiadau eithriadol lle defnyddir pwˆ er adran 29(3) neu'r pwˆ er i awdurdodi caniatâd i fod yn absennol, mae'n bwysig bod camau'r pennaeth yn cael eu cofnodi er mwyn dileu unrhyw bosibilrwydd i hyn gael ei ddehongli fel gwaharddiad anghyfreithlon.
1.11.4 Os bydd gwaharddiad yn dal i fod yn bosibilrwydd rywbryd yn ddiweddarach, dylai'r pennaeth roi gwybod i'r rhieni/gofalwyr am hyn o'r cychwyn. Po fwyaf o amser sy'n mynd heibio, po fwyaf tebygol yr ystyrir bod y gwaharddiad yn ddefnydd amhriodol o'r pwˆ er hwnnw. Ni ddylid defnyddio pwˆ er adran 29(3) i gyfarwyddo dysgwyr i adael y safle i dderbyn hyfforddiant/darpariaeth addysgol i wella eu hymddygiad.
1.12 Tynnu dysgwyr o'r ysgol am resymau meddygol
1.12.1 Gall penaethiaid anfon dysgwr adref, ar ôl ymgynghori â rhieni/gofalwyr y dysgwr a gweithiwr iechyd proffesiynol (fel nyrs ysgol) fel y bo'n briodol, os bydd salwch fel clefyd hysbysadwy yn golygu bod y dysgwr yn peryglu iechyd a diogelwch staff a dysgwyr eraill. Absenoldeb awdurdodedig yw hwn, yn hytrach na gwaharddiad, a dylid sicrhau y nodir hynny'n glir yn y gofrestr presenoldeb. Dylai hyn fod am y cyfnod byrraf posibl. Os bydd anawsterau'n parhau, dylai'r pennaeth gael cyngor meddygol.
1.12.2 Gall ystyriaethau iechyd a diogelwch, gan gynnwys asesiad risg, gyfrannu at achos ysgol dros waharddiad, ond ni ellir gwahardd dysgwr ar sail yr ystyriaethau hyn yn unig. Dim ond am resymau disgyblu y gellir gwneud hynny yn ôl y gyfraith. Hefyd, ni ellir anfon dysgwyr adref am resymau iechyd a diogelwch er eu diogelwch eu hunain os ydyn nhw'n cael eu bwlio.
1.13 Cydweithrediad y rhieni
1.13.1 Os bydd rhiant/gofalwr yn gwrthod cydweithredu â gwaharddiad swyddogol trwy anfon y dysgwr a waharddwyd i'r ysgol, neu'n gwrthod ei gasglu neu drefnu iddo gael ei gasglu amser cinio, rhaid i'r ysgol dalu sylw i ddiogelwch y dysgwr wrth benderfynu pa gamau i'w cymryd. Ni ddylid gorfodi gwaharddiad
os bydd hynny'n golygu bod diogelwch y dysgwr yn y fantol. Os bydd pob ymdrech i ddatrys y mater gyda'r rhieni/gofalwyr yn methu, dylai'r ysgol ystyried cysylltu â'r Gwasanaeth Lles Addysg a gofyn am gyngor yr ALl ynghylch pa bosibiliadau cyfreithiol sydd ar gael.
1.14 Tynnu dysgwyr o'r ysgol yn 'wirfoddol'
1.14.1 Nid yw dylanwadu ar rieni/gofalwyr neu eu hannog i dynnu eu plentyn o'r ysgol yn 'wirfoddol' fel ffordd o ddelio ag ymddygiad anodd neu heriol yn ymateb priodol. Mae rhoi pwysau trwm ar rieni/gofalwyr i dynnu eu plentyn o'r ysgol yn enwedig ei dynnu oddi yno'n barhaol, yn golygu bod plentyn yn cael ei amddifadu o addysg, gan ei bod yn annhebygol y gellir trefnu lle mewn ysgol arall ar fyr rybudd. Yn achos dysgwyr sy'n cael eu hannog i adael yr ysgol tua diwedd Blwyddyn 11, gall olygu eu bod yn 'colli'r' amgylchedd gwaith a dysgu ac mae mwy o risg y byddan nhw'n cael eu heithrio'n gymdeithasol.
1.14.2 Mae tynnu dysgwr o'r ysgol yn 'wirfoddol' yn amddifadu'r dysgwr a'r rhieni/gofalwyr o'r hawl i fanteisio ar y trefniadau gwahardd ac apelio a'r diogelwch sydd ynghlwm wrth y rheini. Dylai pennaeth sy'n ystyried bod ymddygiad dysgwr mor anodd fel bod angen ei wahardd, naill ai am gyfnod penodol neu'n barhaol, ddefnyddio'r gweithdrefnau yn y canllawiau hyn. Fel arall, gallen nhw drafod y posibilrwydd o symud y dysgwr i ysgol arall gyda'r rhieni/gofalwyr a'r ALl (gweler paragraff 1.5.1 ar dudalen 11).
1.14.3 Bydd angen i ALlau ystyried pa gamau sy'n briodol os gwelir bod ysgol yn tynnu dysgwyr o'r ysgol yn 'wirfoddol'.
1.15 Ymddygiad y tu allan i'r ysgol
1.15.1 Dylai ymddygiad dysgwyr y tu allan i'r ysgol ar fusnes yr ysgol, e.e. ar deithiau ysgol, cystadlaethau chwaraeon neu brofiad gwaith gydymffurfio â pholisi ymddygiad yr ysgol. Dylid delio ag ymddygiad gwael yn yr amgylchiadau hynny yn union fel petai wedi digwydd yn yr ysgol. Yn achos ymddygiad y tu allan i'r ysgol, pan nad oedd dysgwr ar fusnes yr ysgol, gall pennaeth wahardd dysgwr os oes cyswllt clir rhwng yr ymddygiad hwnnw a chynnal ymddygiad da a disgyblaeth ymhlith y dysgwyr oll. Mater i'r pennaeth farnu yn ei gylch fydd hyn. Er enghraifft, gall ymddygiad dysgwyr yng nghyffiniau'r ysgol neu ar y siwrnai i'r ysgol neu adref, fod yn rhesymau dros wahardd.
1.15.2 Rhaid i ysgolion weithredu'n rhesymol mewn perthynas â disgwyliadau o ran ymddygiad dysgwyr ac mewn perthynas ag unrhyw fesurau a gaiff eu cyflwyno i reoli ymddygiad dysgwyr pan fyddan nhw oddi ar safle'r ysgol ond heb fod o dan reolaeth neu ofal cyfreithlon aelod o staff yr ysgol. Mae angen i ysgolion benderfynu beth y dylid ei ystyried wrth benderfynu a yw cosb yn rhesymol mewn achos penodol.
1.15.3 Efallai y bydd yn ddefnyddiol i ysgolion gysylltu pa ffactorau bynnag y byddan nhw'n penderfynu eu defnyddio â chyfres o amcanion cyffredinol a fydd yn ei gwneud yn glir pam y defnyddir polisi i reoli ymddygiad oddi ar safle'r ysgol. Gallai amcanion o'r fath gynnwys:
* cadw trefn ar gludiant, ymweliadau addysgiadol neu leoliadau eraill megis profiad gwaith neu gyrsiau coleg
* sicrhau bod dysgwyr yn ymddwyn mewn ffordd nad yw'n fygythiad i iechyd na diogelwch y dysgwyr, y staff nac aelodau o'r cyhoedd
* rhoi sicrwydd i ddysgwyr a allai deimlo eu bod yn cael eu bygwth neu eu dychryn gan ymddygiad lleiafrif bychan o'u cyfoedion
* rhoi sicrwydd i aelodau o'r cyhoedd ynghylch y gofal a'r rheolaeth dros y dysgwyr yn yr ysgol gan felly ddiogelu enw da'r ysgol
* diogelu aelodau unigol o'r staff rhag ymddygiad niweidiol gan ddysgwr o'r ysgol pan na fyddan nhw ar safle'r ysgol.
1.15.4 Dylai staff yr ysgol sy'n ymyrryd i reoli ymddygiad dysgwyr ar drafnidiaeth gyhoeddus neu mewn mannau cyhoeddus gofio nad oes ganddyn nhw bwˆ er i ddefnyddio unrhyw ddulliau heblaw eu pwerau fel dinasyddion o dan gyfraith gwlad.
1.15.5 Mae Adran 3 o Cynnwys a Chynorthwyo Disgyblion Cylchlythyr Cynulliad Cenedlaethol Cymru Rhif: 47/2006 yn darparu canllawiau pellach ar ymddygiad y tu allan i'r ysgol www.wales.gov. uk/topics/educationandskills/schoolshome/pupilsupport/inclusionpupil supportguidance/?skip=1&lang=cy
1.16 Dysgwyr ag anghenion addysgol arbennig (AAA)
1.16.1 Rhoddir canllawiau statudol ar adnabod, asesu a gwneud darpariaeth ar gyfer dysgwyr ag AAA, gan gynnwys y rhai hynny ag anghenion ymddygiadol, cymdeithasol ac emosiynol, yn Cod Ymarfer Anghenion Addysgol Arbennig Cymru (Llywodraeth Cynulliad Cymru, 2002), a ddaeth i rym ar 1 Ebrill 2002. Rhaid i ysgolion dalu sylw i'r canllawiau hyn. Mae gan gyrff llywodraethu
ysgolion ddyletswydd statudol i wneud eu gorau i ofalu bod y ddarpariaeth angenrheidiol yn cael ei gwneud ar gyfer unrhyw ddysgwr ag AAA.
1.16.2 Ac eithrio dan yr amgylchiadau mwyaf eithriadol dylai ysgolion osgoi gwahardd yn barhaol ddysgwyr â datganiadau AAA. Dylen nhw wneud pob ymdrech hefyd i osgoi gwahardd dysgwyr sy'n cael eu cefnogi gan gynlluniau Gweithredu gan yr Ysgol neu Weithredu gan yr Ysgol a Mwy o dan y Cod Ymarfer Anghenion Addysgol Arbennig, gan gynnwys y rhai hynny ar y cynllun Gweithredu gan yr Ysgol a Mwy sy'n cael eu hasesu am ddatganiad. Yn y rhan fwyaf o achosion, bydd yr athro/athrawes yn gwybod bod yr ysgol yn cael anhawster i reoli ymddygiad dysgwr ymhell cyn i'r sefyllfa waethygu. Dylai ysgolion wneud popeth sy'n bosibl i gadw'r dysgwr yn yr ysgol, gan gynnwys gofyn am gyngor proffesiynol gan yr ALl ac eraill a chymorth o dan y cynllun Gweithredu gan yr Ysgol a Mwy, neu, lle bo hynny'n briodol, gofyn i'r ALl ystyried gwneud asesiad statudol. Yn achos dysgwr â datganiad, os bu pob dull arall yn aflwyddiannus, dylai'r ysgol gysylltu â'r ALl ynghylch dechrau adolygiad swyddogol o ddatganiad y dysgwr.
1.16.3 Pan fydd dysgwr yn cael ei wahardd yn barhaol, dylai'r pennaeth ddefnyddio'r amser rhwng ei benderfyniad cyntaf a dyddiad cyfarfod y pwyllgor disgyblu i weithio gyda'r ALl i weld a ellir cynnig mwy o gefnogaeth neu a ellir newid y datganiad i enwi ysgol newydd. Os yw'r naill ddewis neu'r llall yn bosibl, dylai'r pennaeth, fel rheol, dynnu'r gwaharddiad yn ôl.
1.16.4 Mae'n bwysig dros ben bod rhieni/gofalwyr dysgwyr ag AAA sydd wedi'u gwahardd o'r ysgol yn cael cyngor am y dewisiadau sydd ar gael ar gyfer addysg eu plant yn y dyfodol. Dylai ysgolion hysbysu'r rhieni/gofalwyr bod cyngor a gwybodaeth am AAA ar gael trwy eu Partneriaeth AAA a Rhieni leol. Hefyd, dylai'r Bartneriaeth Rhieni allu rhoi manylion am asiantaethau gwirfoddol sy'n rhoi cymorth i rieni/gofalwyr, gan gynnwys y rhai hynny a all gynnig cyngor ynghylch gwaharddiadau.
1.17 Cydraddoldeb
1.17.1 Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 ("Deddf 2010") yn cydgrynhoi ac yn disodli'r ddeddfwriaeth flaenorol ar wahaniaethu ar gyfer Cymru, Lloegr a'r Alban. Mae hefyd yn cryfhau'r gyfraith i gefnogi cynnydd ar gydraddoldeb. Mae canllawiau manwl eisoes ar gael i ysgolion yn www.equalityhumanrights.com/hafan/ cyhoeddiadau/cyhoeddiadau-arfer-da-a-chanllawiau/
Y nodweddion gwarchodedig
1.17.2 Mae Deddf 2010 yn diogelu dysgwyr rhag gwahaniaethu sy'n seiliedig ar nodweddion gwarchodedig. Y nodweddion gwarchodedig perthnasol yw anabledd; ailbennu rhywedd; beichiogrwydd a mamolaeth; hil; crefydd neu gred; rhyw; a chyfeiriadedd rhywiol.
Diffiniadau o wahaniaethu
1.17.3 O dan y gyfraith, mae yna wahanol gategorïau o wahaniaethu, gyda gwahaniaethau yn y fframwaith cyfreithiol sy'n eu hamgylchynu.
Mae 'gwahaniaethu uniongyrchol' yn digwydd pan fo dysgwr yn cael ei drin yn llai ffafriol nag eraill o dan amgylchiadau cyffelyb oherwydd nodwedd warchodedig. Mae gwahaniaethu uniongyrchol yn anghyfreithlon fel arfer.
Mae 'gwahaniaethu trwy gysylltiad' yn fath o wahaniaethu uniongyrchol sy'n digwydd, er enghraifft, os bydd ysgol yn trin dysgwr yn llai ffafriol oherwydd cysylltiad y dysgwr hwnnw ag unigolyn arall sydd â nodwedd warchodedig.
Mae 'gwahaniaethu trwy ganfyddiad' yn fath arall o wahaniaethu uniongyrchol yn erbyn dysgwr y credir bod ganddo ryw nodwedd berthnasol neu sy'n cael ei drin fel pe bai ganddo'r nodwedd honno.
Mae 'gwahaniaethu anuniongyrchol' yn digwydd pan fo darpariaeth, maen prawf neu arfer yn cael ei roi ar waith yn yr un modd i bawb, ond bod hynny yn rhoi, neu yn gallu rhoi, dysgwyr sy'n perthyn i un neu fwy o'r grwpiau gwarchodedig, e.e. dysgwyr anabl, dan anfantais sylweddol. Mae gwahaniaethu anuniongyrchol yn anghyfreithlon oni bai y gellir dangos ei fod yn ffordd gymesur o gyflawni nod dilys.
Mae 'gwahaniaethu cyfunol' yn digwydd pan fo dysgwr yn cael ei drin yn llai ffafriol oherwydd cyfuniad o ddau o'r nodweddion perthnasol a nodir, e.e. anabledd a hil.
Mae 'gwahaniaethu sy'n codi o anabledd' yn digwydd pan fo dysgwr anabl yn cael ei drin yn llai ffafriol nag eraill, nid oherwydd anabledd y dysgwr, ond oherwydd rhywbeth sy'n deillio neu sy'n ganlyniad i'r anabledd hwnnw, megis yr angen i gymryd cyfnod o absenoldeb yn ymwneud ag anabledd.
Mae 'erledigaeth' yn digwydd pan fo dysgwr yn cael ei drin yn llai ffafriol gan ei fod wedi cymryd camau mewn perthynas â gwahaniaethu, e.e. trwy gyflwyno cwyn neu roi tystiolaeth ar ran un o'i gyfoedion. Mae erledigaeth yn anghyfreithlon.
Ystyr 'aflonyddu' yw unrhyw ymddygiad digroeso sy'n gysylltiedig â nodwedd warchodedig berthnasol ac sy'n ceisio neu yn tanseilio urddas unigolyn neu greu amgylchedd bygythiol, anghyfeillgar, diraddiol neu fychanol iddo. Mae'r nodweddion gwarchodedig perthnasol yn cynnwys anabledd, hil, beichiogrwydd a mamolaeth, a rhyw. Mae aflonyddu'n anghyfreithlon.
1.17.4 Er mwyn penderfynu a yw ysgol wedi trin dysgwr â nodwedd warchodedig yn llai ffafriol, rhaid cymharu'r driniaeth hon â'r ffordd mae'r ysgol wedi trin dysgwyr nad oes ganddyn nhw y nodwedd warchodedig, neu y byddai wedi eu trin o dan amgylchiadau tebyg. Er enghraifft, os bydd ysgol yn trin dysgwr anabl mewn ffordd a fyddai'n rhoi'r dysgwr dan anfantais o gymharu â dysgwyr nad ydyn nhw'n anabl, mae'n debygol y bydd y driniaeth yn llai ffafriol.
Gwaharddiadau
1.17.5 Er nad yw Deddf 2010 yn atal ysgolion rhag gwahardd dysgwyr â nodwedd warchodedig, mae'n atal ysgolion rhag gwahardd dysgwyr oherwydd eu nodwedd warchodedig (e.e. gwahardd dysgwr oherwydd ei anabledd neu ei grwˆ p hiliol) neu wahaniaethu'n anghyfreithlon yn eu herbyn yn ystod y broses wahardd. Mae hyn yn berthnasol i waharddiadau parhaol a thymor penodol.
1.17.6 Mae gwahardd dysgwr y tybir bod ganddo nodwedd warchodedig neu oherwydd cysylltiad y dysgwr hwnnw â rhywun â nodwedd warchodedig yn wahaniaethu uniongyrchol.
1.17.7 Mae hi hefyd yn anghyfreithlon gwahardd dysgwr â nodwedd warchodedig am ymddwyn mewn ffordd na fyddai dysgwr heb nodwedd warchodedig yn cael ei wahardd am ymddwyn yn y fath fodd. Er enghraifft, os bydd dysgwr anabl yn cael ei wahardd am ymddygiad sy'n gysylltiedig â'i anabledd, gallai hyn fod yn wahaniaethu anghyfreithlon sy'n deillio o'i anabledd oni bai y gall yr ysgol gyfiawnhau bod y gwaharddiad yn ffordd gymesur o gyflawni nod dilys. Waeth a yw'r ysgol wedi cydymffurfio â'i dyletswydd i wneud addasiadau rhesymol ar gyfer y dysgwr ai peidio, bydd hyn yn cael effaith ar pa un a ellir cyfiawnhau'r gwaharddiad ai peidio. Mae'r Ddeddf yn ei gwneud hi'n ofynnol i ysgolion wneud
addasiadau rhesymol ar gyfer dysgwyr anabl, mewn perthynas â'r broses wahardd a'r cosbau disgyblu.
1.17.8 Mae Deddf 2010 yn berthnasol i'r holl weithgareddau sy'n cwmpasu bywyd ysgol, ac mae'n golygu bod rhaid i bopeth mae ysgol yn ei wneud fod yn anwahaniaethol. Mae'n ofynnol hefyd i ysgolion adolygu a diwygio ei pholisïau, ei harferion a'i gweithdrefnau i sicrhau nad ydyn nhw'n gwahaniaethu yn erbyn dysgwyr o'r fath. Er enghraifft, bydd polisïau sy'n arwain at gyfran uwch o ddysgwyr o rai grwpiau hiliol yn cael eu gwahardd yn wahaniaethu anuniongyrchol anghyfreithlon oni bai y gellir cyfiawnhau'r defnydd o'r polisi.
Y Ddyletswydd Cydraddoldeb Sector Cyhoeddus
1.17.9 Mae Adran 149 o Ddeddf 2010 yn gosod dyletswydd gyffredinol ar gorff llywodraethu ysgol i roi sylw priodol i'r angen i:
* ddileu gwahaniaethu, aflonyddu, erledigaeth ac unrhyw ymddygiad arall a waherddir gan Ddeddf 2010
* datblygu cyfle cyfartal rhwng unigolion sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol ac unigolion nad ydyn nhw'n rhannu'r nodwedd honno
* meithrin perthynas dda rhwng unigolion sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol ac unigolion nad ydyn nhw'n rhannu'r nodwedd honno.
1.17.10 Mae rhoi sylw priodol yn golygu ystyried tri amcan y ddyletswydd gyffredinol fel rhan o'r broses benderfynu. Mae hyn yn golygu bod rhaid i ystyriaeth o faterion cydraddoldeb ddylanwadu ar y penderfyniadau a wneir gan ysgolion. Mae rhoi sylw priodol i'r angen i ddatblygu cyfle cyfartal rhwng unigolion sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol ac unigolion nad ydyn nhw'n rhannu'r nodwedd honno yn golygu rhoi sylw priodol i'r angen i:
* ddileu neu leihau anfanteision i unigolion sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol sy'n gysylltiedig â'r nodwedd honno
* cymryd camau i ddiwallu anghenion unigolion sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol sy'n wahanol i anghenion unigolion nad ydyn nhw'n rhannu'r nodwedd honno
* annog unigolion sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol i gyfrannu at fywyd cyhoeddus neu unrhyw weithgareddau eraill lle mae nifer yr unigolion o'r fath sy'n cyfrannu atyn nhw'n anghymesur o isel.
1.17.11 Mae rhoi sylw priodol i'r angen i feithrin perthynas dda rhwng unigolion sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol ac unigolion nad ydyn nhw'n rhannu'r nodwedd honno yn golygu rhoi sylw priodol i'r angen i fynd i'r afael â rhagfarn a hyrwyddo dealltwriaeth.
1.17.12 Gallai pob elfen o'r ddyletswydd gael effaith uniongyrchol neu anuniongyrchol ar ddysgwyr â nodweddion gwarchodedig, felly dylai ysgolion adolygu eu polisïau ymddygiad a chydraddoldeb i sicrhau eu bod yn mynd i'r afael â'r materion y dylen nhw fynd i'r afael â nhw.
1.17.13 Mae Rheoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Dyletswyddau Statudol) (Cymru) 2011 yn gosod dyletswyddau penodol ar gyrff llywodraethu ysgolion i geisio sicrhau bod y ddyletswydd gyffredinol yn cael ei chyflawni'n well.
Apeliadau lle honnir bod gwahaniaethu wedi digwydd
1.17.14 Bydd apeliadau yn erbyn gwahardd yn barhaol, lle'r honnir bod gwahaniaethu ar sail anabledd wedi digwydd yn cael eu gwrando gan Banel Apêl Annibynnol. Tribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru fydd yn gwrando ar achosion lle'r honnir bod gwahaniaethu ar sail anabledd wedi digwydd yn achos gwaharddiadau cyfnod penodol. Mewn achosion lle'r honnwyd y cafwyd gwahaniaethu ar sail anabledd, bydd yn ofynnol i ysgolion ddangos bod sail dros yr hyn a wnaed ganddyn nhw ac nad oes unrhyw newidiadau rhesymol y gallen nhw eu gwneud i'w polisïau a'u harferion fyddai wedi rhwystro'r digwyddiad a arweiniodd at y gwaharddiad. Gan fod AAA gan lawer o ddysgwyr anabl, efallai yr hoffai ysgolion ystyried y camau y maen nhw wedi'u cymryd i fynd i'r afael â'r anghenion hynny yn y cyd-destun hwn. Caiff hawliadau sy'n honni bod gwahaniaethu ac eithrio gwahaniaethu ar sail anabledd wedi digwydd eu clywed gan lys sirol.
Canllawiau
1.17.15 Mae gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol nifer o ddogfennau canllaw a chod ymarfer i helpu ysgolion i ddeall a chydymffurfio â'u dyletswyddau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, gan gynnwys mewn perthynas â gwaharddiadau. Mae Llywodraeth Cymru'n argymell yn gryf y dylai ysgolion a'r rhai sy'n rhan o benderfyniadau ac apeliadau mewn perthynas â gwaharddiadau darllen y canllawiau a'r cod ymarfer, sydd ar gael ar wefan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (www.equalityhumanrights.com).
1.18 Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn (CCUHP)
1.18.1 Rhaid sicrhau bod budd pennaf y plentyn, yn unol â Chonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn (CCUHP), wrth wraidd unrhyw benderfyniad i wahardd ac unrhyw weithdrefnau gwahardd dilynol. Mae'r erthyglau canlynol yn arbennig o berthnasol:
* Erthygl 2: Peidio â gwahaniaethu
* Erthygl 3: Budd pennaf y plentyn
* Erthygl 12: Cymryd rhan a pharchu barn plant a phobl ifanc
* Erthygl 28: Addysg
* Erthygl 29: Amcanion Addysg.
Erthygl 2
1. Mae'r Erthygl hon yn nodi y dylai Partïon barchu a sicrhau'r hawliau a nodir yn y Confensiwn mewn perthynas â phob plentyn o dan eu hawdurdodaeth, heb wahaniaethu mewn unrhyw ffordd, beth bynnag fo hil, lliw, rhyw, iaith, crefydd, barn wleidyddol neu farn arall, cefndir cenedlaethol, ethnig neu gymdeithasol, eiddo, anabledd, statws geni neu statws arall y plentyn neu ei riant neu ei warcheidwad cyfreithiol.
2. Mae'r Erthygl hon yn nodi y dylai Partïon gymryd pob cam priodol i sicrhau bod y plentyn yn cael ei amddiffyn rhag pob math o wahaniaethu neu gosb ar sail statws, gweithgareddau, safbwyntiau neu gredoau rhieni, gwarcheidwaid cyfreithiol, neu aelodau o deulu'r unigolyn.
Erthygl 3
1. Ym mhob gweithred sy'n ymwneud â phlant, waeth a yw'n cael ei chynnal gan sefydliadau lles cymdeithasol cyhoeddus neu breifat, llysoedd barn, awdurdodau gweinyddol neu gyrff deddfwriaethol, budd pennaf y plentyn fydd y brif ystyriaeth.
2. Mae'r Erthygl hon yn nodi y dylai Partïon sicrhau bod y plentyn yn cael y diogelwch a'r gofal sy'n angenrheidiol er mwyn diogelu ei les, gan ystyried hawliau a dyletswyddau ei rieni, ei warcheidwaid cyfreithiol neu unigolion eraill sy'n gyfrifol am ei ofal ac, i'r diben hwn, eu bod yn cymryd pob cam deddfwriaethol a gweinyddol priodol.
3. Mae'r Erthygl hon yn nodi y dylai Partïon sicrhau bod y sefydliadau, y gwasanaethau a'r cyfleusterau sy'n gyfrifol am ddiogelwch a gofal plant gydymffurfio â'r safonau a sefydlir gan awdurdodau cymwys, yn enwedig ym maes diogelwch, iechyd, niferoedd ac addasrwydd staff a goruchwyliaeth gymwys.
Erthygl 12
1. Mae'r Erthygl hon yn nodi y dylai Partïon sicrhau bod plentyn sy'n gallu mynegi ei farn ei hun yn cael yr hawl i fynegi'r safbwyntiau hynny'n rhydd ar bob mater sy'n effeithio ar y plentyn, a bod barn y plentyn yn cael ystyriaeth briodol yn unol ag oedran ac aeddfedrwydd y plentyn.
2. I'r diben hwn, rhoddir cyfle yn benodol i'r plentyn gael ei glywed mewn unrhyw achos barnwrol a gweinyddol sy'n effeithio ar y plentyn, naill ai'n uniongyrchol neu drwy gynrychiolydd neu gorff priodol, mewn modd sy'n cyd-fynd â rheolau gweithdrefnol y gyfraith genedlaethol.
Erthygl 28
1. Mae'r Erthygl hon yn nodi y dylai Partïon gydnabod hawl y plentyn i gael addysg ac, er mwyn sicrhau'r hawl hon yn gynyddol ac yn seiliedig ar gyfle cyfartal, dylen nhw'n benodol:
a) sicrhau bod addysg gynradd yn orfodol ac ar gael am ddim i bawb
b) annog datblygiad gwahanol fathau o addysg uwchradd, gan gynnwys addysg gyffredinol a galwedigaethol, sicrhau ei bod ar gael ac yn hygyrch i bob plentyn a chymryd camau priodol megis cyflwyno addysg am ddim a chynnig cymorth ariannol yn ôl yr angen
c) sicrhau bod addysg uwch ar gael i bawb, ar sail capasiti, trwy bob ffordd briodol
d) sicrhau bod gwybodaeth a chanllawiau addysgol a galwedigaethol ar gael ac yn hygyrch i bob plentyn
e) cymryd camau i annog presenoldeb rheolaidd mewn ysgolion a lleihau cyfraddau gadael.
2. Mae'r Erthygl hon yn nodi y dylai Partïon gymryd camau priodol i sicrhau bod disgyblaeth ysgol yn cael ei gweinyddu mewn ffordd sy'n gyson ag urddas dynol y plentyn ac yn cydymffurfio â'r Confensiwn presennol.
3. Mae'r Erthygl hon yn nodi y dylai Partïon hyrwyddo ac annog cydweithrediad rhyngwladol mewn perthynas â materion sy'n ymwneud ag addysg, yn enwedig gyda'r nod o gyfrannu at ddileu anwybodaeth ac anllythrennedd ledled y byd a hwyluso mynediad i wybodaeth wyddonol a thechnegol a dulliau addysgu modern. Yn hyn o beth, dylid rhoi sylw arbennig i anghenion gwledydd sy'n datblygu.
Erthygl 29
1. Mae'r Erthygl hon yn nodi y dylai Partïon gytuno y dylai addysg y plentyn geisio cyflawni'r canlynol:
a) datblygu personoliaeth, doniau a galluoedd meddyliol a chorfforol y plentyn i'w potensial llawn
b) datblygu parch tuag at hawliau dynol a rhyddid sylfaenol a'r egwyddorion sy'n ganolog i Siarter y Cenhedloedd Unedig
c) datblygu parch tuag at rieni'r plentyn, ei hunaniaeth ddiwylliannol ei hun, ei iaith a'i werthoedd a gwerthoedd cenedlaethol y wlad y mae'r plentyn yn byw ynddi, ei wlad enedigol a gwareiddiadau sy'n wahanol i'r gwareiddiad y mae'n perthyn iddo
d) paratoi'r plentyn ar gyfer bywyd cyfrifol mewn cymdeithas rydd, yn ysbryd dealltwriaeth, heddwch, goddefgarwch, cydraddoldeb rhwng y rhywiau a chyfeillgarwch rhwng pobl o wahanol grwpiau ethnig, cenedlaethol a chrefyddol a phobl o darddiad brodorol
e) datblygu parch tuag at yr amgylchedd naturiol.
2. Ni ddylid dehongli unrhyw ran o'r erthygl hon nac erthygl 28 fel eu bod yn ymyrryd â rhyddid unigolion a chyrff i sefydlu a chyfarwyddo sefydliadau addysgol, yn amodol ar gadw at yr egwyddor a amlinellir ym mharagraff 1 o'r erthygl hon a'r gofynion sy'n nodi y dylai'r addysg a roddir mewn sefydliadau o'r fath gydymffurfio ag unrhyw safonau gofynnol o eiddo'r Wladwriaeth.
1.19 Plant sy'n derbyn gofal
1.19.1 Mae plant sy'n derbyn gofal gan awdurdodau lleol mewn cryn berygl o fod â chyrhaeddiad isel yn yr ysgol. Dylai ysgolion fod yn sensitif dros ben i faterion gwahardd lle mae plant sy'n derbyn gofal yn y cwestiwn. Dylai ysgolion wneud popeth ymarferol i gadw'r
plentyn yn yr ysgol a dylen nhw ofyn am gyngor yr ALl a gweithwyr proffesiynol eraill fel y bo'n briodol. Ym mhob achos, dylai adrannau gwasanaethau cymdeithasol awdurdodau lleol weithio gyda'r ysgol o'r dechrau'n deg i osgoi'r angen am wahardd y dysgwr.
1.19.2 Mewn achosion lle bydd plentyn sy'n derbyn gofal yn cael ei wahardd, bydd gan y sawl a ystyrir yn rhiant/gofalwr hawl i wneud sylwadau ac i apelio. Mae'r diffiniad o riant at ddiben adran 576 o Ddeddf Addysg 1996 yn eang ac mae'n cynnwys rhywun sydd â chyfrifoldeb rhiant neu gofal dros plentyn. Bydd hyn yn cynnwys yr awdurdod lleol lle mae ganddyn nhw orchymyn gofal yn achos y plentyn ac unrhyw un (e.e. rhiant maeth) y mae'r plentyn yn byw gydag ef/hi. Mae'r rhain yn ychwanegol at riant(rhieni) biolegol y plentyn. Golyga hyn y gallai fod angen i'r ysgol hysbysu mwy na dau riant/gofalwr am waharddiadau ac y gallai fod mwy na dau riant/gofawlr â hawl i wneud sylwadau ac i apelio.
1.19.3 Hyd yn oed os nad oes gan yr awdurdod lleol gyfrifoldeb rhiant, dylai roi gwybodaeth i weithiwr cymdeithasol y plentyn am unrhyw waharddiad. Bydd yr athro/athrawes a enwebwyd ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yn gallu rhoi cyngor am statws cyfreithiol dysgwyr yn yr ysgol sy'n derbyn gofal gan gorff cyhoeddus. Am fwy o gyfarwyddyd gweler Cyfarwyddyd ar Addysg Plant sy'n Derbyn Gofal gan Awdurdodau Lleol Cylchlythyr 2/2001 a Chyfarwyddyd Cynulliad Cenedlaethol Cymru (2001).
1.20 Rôl Llywodraeth Cymru
1.20.1 Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi canllawiau ar wahardd ac mae'n rhaid i benaethiaid, athrawon â gofal unedau cyfeirio disgyblion, cyrff llywodraethu, awdurdodau lleol a phaneli apêl annibynnol dalu sylw iddyn nhw.
1.20.2 Er y dylai pob un o'r uchod ystyried y canllawiau hyn, mae Llywodraeth Cymru o'r farn y dylai pob parti fabwysiadu agwedd ragweithiol at waharddiadau yn eu hardal a chydweithio'n agosach er mwyn pennu system syml a hygyrch i leihau'r baich ar wasanaethau, ysgolion a theuluoedd.
1.20.3 Gall Llywodraeth Cymru ystyried cwynion am y ffordd y mae pwyllgor disgyblu wedi gweithredu'r weithdrefn wahardd ond nid oes ganddo bwer i wrthdroi'r gwaharddiad nac i ystyried cwynion am benderfyniad panel apêl annibynnol (gweler rhan 4, paragraff 4.13 ar dudalen 54).
2. Y weithdrefn ar gyfer gwahardd dysgwr: rôl y pennaeth
2.1 Hysbysu'r 'person perthnasol' am y gwaharddiad
2.1.1 Dylai penaethiaid ddilyn yn ofalus y gweithdrefnau a bennwyd yn y gyfraith ac mewn canllawiau statudol. Lluniwyd y rhain i sicrhau bod gwaharddiadau yn cael eu trin yn deg ac yn agored.
2.1.2 Pa bryd bynnag y bydd pennaeth neu athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion yn gwahardd dysgwr, dylai hysbysu'r 'person perthnasol' yn ddiymdroi, a hynny'n ddelfrydol dros y ffôn neu ddull priodol arall, gyda llythyr yn dilyn cyn pen un diwrnod ysgol.
2.1.3 Mae'r 'person perthnasol' wedi'i ddiffinio yn y cyflwyniad i'r ddogfen hon ac o dan y rheoliadau a chyfeirir at yn rhan 1 (tudalen 8). O dan y rheoliadau dylid anfon hysbysiad am waharddiad at rieni/gofalwyr dysgwr sy'n iau nag 11 oed, h.y. yn yr ysgol gynradd fel rheol; at y rhieni/gofalwyr a'r dysgwr os yw'r dysgwr o oed ysgol gorfodol ond yn 11 neu drosodd; ac at y dysgwr yn unig os yw dros yr oedran ysgol gorfodol.
2.1.4 Mewn amgylchiadau eithriadol, os bydd y pennaeth o'r farn ei bod yn hanfodol bod y dysgwr yn gadael yr ysgol yn ddiymdroi, dylid cadarnhau gyda'r rhiant/gofalwr nad yw'r dysgwr yn cael ei adael heb oruchwyliaeth.
2.1.5 Pan fydd dysgwr yn cael ei wahardd o'r ysgol yn ddiymdroi yn ystod sesiwn y bore, mae hyn yn cyfrif fel gwaharddiad o hanner diwrnod ysgol at ddibenion penderfynu hyd y gwaharddiad. Pan fydd dysgwr yn cael ei wahardd yn ystod sesiwn y prynhawn dylid anwybyddu diwrnod y gwaharddiad at ddibenion cyfrif hyd y gwaharddiad.
2.1.6 Os bydd pennaeth neu athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion yn gwahardd dysgwr, rhaid i'r rhiant/gofalwr, neu'r dysgwr os yw'n hyˆn na'r oedran ysgol gorfodol, gael ei hysbysu am hynny'n syth a derbyn llythyr wedi hynny. Mae pryd y dylai'r rhiant/gofalwr/dysgwr dderbyn hysbysiad ysgrifenedig yn dibynnu ar pryd y caiff y dysgwr ei wahardd:
* os caiff y dysgwr ei wahardd yn ystod sesiwn y bore, dylid cyflwyno hysbysiad ysgrifenedig cyn dechrau sesiwn y prynhawn
* os caiff y dysgwr ei wahardd yn ystod sesiwn y prynhawn, dylid cyflwyno hysbysiad ysgrifenedig erbyn diwedd y sesiwn honno.
2.1.7 Mewn llythyrau sy'n hysbysu am waharddiad dylid nodi:
* yn achos gwaharddiad cyfnod penodol – union gyfnod y gwaharddiad
* yn achos gwaharddiad parhaol – y ffaith ei fod yn waharddiad parhaol
* y rhesymau am y gwaharddiad cyfnod penodol neu barhaol
* yn achos ysgolion a gynhelir:
– hawl y rhiant/gofalwr a'r dysgwr i wneud sylwadau am y gwaharddiad i'r pwyllgor disgyblu
yn achos unedau cyfeino disgyblion:
– cyfnod penodol: hawl y rhiant/gofalwr a'r dysgwr i wneud sylwadau am y gwaharddiad i'r ALl
– parhaol: yr hawl i wrandawiad gan banel apêl annibynnol
* y person y dylai'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr gysylltu ag ef os hoffent wneud sylwadau (fel rheol Clerc y pwyllgor disgyblu, Clerc y panel apêl annibynnol neu, yn achos gwaharddiadau cyfnod penodol o unedau cyfeirio disgyblion, swyddog o'r ALl).
2.1.8 Hefyd, dylai'r llythyrau gadarnhau:
* y dyddiad olaf y gall y pwyllgor disgyblu gwrdd i ystyried yr amgylchiadau a arweiniodd at wahardd y dysgwr (ac eithrio pan fo dysgwr wedi'i wahardd am lai na chwe diwrnod ysgol mewn unrhyw dymor, ac na fyddai'n golygu bod y dysgwr yn colli arholiad cyhoeddus)
* hawl y rhiant/gofalwr i weld a chael copi o gofnod addysg y dysgwr ar ôl anfon cais ysgrifenedig i'r ysgol, fel yr amlinellir yn rheoliad 5 o Rheoliadau Gwybodaeth am Ddisgyblion (Cymru) 2004
* yn achos gwaharddiad am gyfnod penodol, y dyddiad a'r amser pryd y dylai'r dysgwr ddychwelyd i'r ysgol (yn achos gwaharddiad amser cinio, am ba sawl amser cinio y mae'r dysgwr yn cael ei wahardd, ac os yw hynny'n berthnasol, y trefniadau i'r plentyn gael cinio ysgol am ddim)
* os yw'r gwaharddiad yn barhaol, ar ba ddyddiad y daw i rym ac unrhyw hanes blaenorol perthnasol
* y trefniadau a wnaed i alluogi'r dysgwr i barhau â'i addysg, gan gynnwys gosod a marcio gwaith. Cyfrifoldeb y rhiant/gofalwr yw gofalu bod gwaith a anfonwyd i'w wneud gartref yn cael ei orffen a'i ddychwelyd i'r ysgol
* enw a rhif ffôn swyddog yn yr ALl a all gynnig cyngor
* os yn briodol, y gwahoddir y rhiant/gofalwr i gyfweliad ailintegreiddio (mae rhagor o wybodaeth yn rhan 6, paragraffau 6.3.1 i 6.3.8 ar dudalennau 60–61) ac y bydd methu â mynd i gyfweliad ailintegreiddio'n ffactor a ystyrir gan lys wrth benderfynu, mewn perthynas ag unrhyw gais yn y dyfodol, a ddylid gosod gorchymyn rhianta ar y rhiant/gofalwr.
2.1.9 Yn Atodiad A o'r canllawiau hyn ceir pedwar llythyr enghreifftiol ar gyfer rhoi gwybod i rieni/gofalwyr a dysgwyr am waharddiadau cyfnod penodol a pharhaol.
* Llythyr enghreifftiol 1 ar gyfer gwaharddiadau cyfnod penodol o lai na chwe diwrnod a lle na fydd arholiad cyhoeddus yn cael ei golli.
* Llythyr enghreifftiol 2 ar gyfer gwaharddiadau cyfnod penodol o rhwng 6 ac 15 diwrnod (un gwaharddiad neu sawl un gyda'i gilydd) neu pan fydd arholiad cyhoeddus yn cael ei golli.
* Llythyr enghreifftiol 3 ar gyfer gwaharddiadau cyfnod penodol (un neu sawl un gyda'i gilydd) o 16 diwrnod neu ragor.
* Llythyr enghreifftiol 4 ar gyfer gwaharddiadau parhaol.
2.1.10 Efallai bydd rhaid cyfieithu llythyrau i ieithoedd eraill pan nad Cymraeg neu Saesneg yw iaith gyntaf y rhieni/gofalwyr. Yn gyntaf, dylid sefydlu os gall unrhyw un yn y teulu, neu gynrychiolydd, ddarparu cyfieithiad neu esboniad i'r teulu.
2.1.11 Dylai pawb sy'n rhan o'r broses drin manylion pob achos o wahardd yn gwbl gyfrinachol.
2.1.12 Mewn achosion eithriadol, fel arfer pan fydd mwy o dystiolaeth wedi dod i law, gellir ymestyn gwaharddiad cyfnod penodol neu ei newid yn waharddiad parhaol. Mewn achosion felly, rhaid i'r pennaeth ysgrifennu at y rhieni/gofalwyr a/neu'r dysgwr unwaith eto yn egluro'r rhesymau am y newid. Gall y pennaeth ddewis tynnu'n ôl waharddiad sydd heb ei adolygu gan y pwyllgor disgyblu. Bydd y terfynau amser statudol ar gyfer cynnal
gwrandawiad y pwyllgor disgyblu yn dechrau ar y dyddiad y caiff y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr wybod bod y gwaharddiad wedi newid o waharddiad cyfnod penodol i un parhaol, oni bai bod y naill ochr a'r llall yn cytuno i gadw at y dyddiad y cytunwyd arno eisoes ar gyfer y gwrandawiad ynghylch y gwaharddiad cyfnod penodol.
2.1.13 Os bydd dysgwyr yn cael eu gwahardd am gyfnod penodol ac na wneir unrhyw ddarpariaeth amgen cyn yr unfed diwrnod ar bymtheg y gwaharddiad er mwyn iddynt allu parhau â'u haddysg, dylid nodi'r gwaharddiad hwn fel absenoldeb awdurdodedig yn y gofrestr presenoldeb trwy ddefnyddio Cod E. Os gwneir darpariaeth amgen a'i bod yn bodloni gofynion y rheoliadau cofrestru dysgwyr a bod dysgwyr yn ei mynychu, dylid nodi hyn trwy ddefnyddio'r cod priodol, megis Cod B (derbyn addysg oddi ar y safle) neu God D (cofrestriad deuol).
2.2 Hysbysu'r pwyllgor disgyblu a'r ALl
2.2.1 Cyn pen un diwrnod ysgol, rhaid i'r pennaeth hysbysu pwyllgor disgyblu'r corff llywodraethu a'r ALl am:
* waharddiadau parhaol
* gwaharddiadau a fydd yn golygu bod y dysgwr yn cael ei wahardd am fwy na phum niwrnod ysgol neu 20 amser cinio mewn unrhyw dymor
* gwaharddiadau a fydd yn golygu bod y dysgwr yn colli arholiad cyhoeddus.
2.2.2 Rhaid hysbysu'r pwyllgor disgyblu a'r ALl unwaith y tymor am waharddiadau cyfnod penodol sy'n gyfanswm o bum diwrnod ysgol neu lai, neu 20 neu lai o amserau cinio (chwarter diwrnodau), mewn unrhyw dymor, lle nad yw'r dysgwr yn colli arholiad cyhoeddus.
2.2.3 Mewn perthynas â gwaharddiad parhaol, os bydd y dysgwr yn byw y tu allan i'r ALl lle lleolir yr ysgol, rhaid i'r pennaeth roi gwybod i'r ALl cartref am y gwaharddiad hefyd fel y gall wneud trefniadau ar gyfer addysg lawn amser y dysgwr o unfed diwrnod ysgol ar bymtheg y gwaharddiad ymlaen. Mae'n hanfodol bod yr ALl cartref yn cael gwybod am fanylion y gwaharddiad fel ei fod mewn sefyllfa dda i sicrhau bod darpariaeth briodol ar waith o fewn y terfynau amser statudol.
2.2.4 Rhaid i'r adroddiadau ar wahardd gynnwys:
* enw, oedran, dyddiad geni, rhyw ac ethnigrwydd y dysgwr
* a oes gan y dysgwr ddatganiad o AAA, a yw'n cael ei asesu am ddatganiad o'r fath, neu ar yw ar gynllun Gweithredu gan yr Ysgol neu Weithredu gan yr Ysgol a Mwy
* a yw'r dysgwr yng ngofal yr ALl
* hyd y gwaharddiad
* y rheswm am y gwaharddiad.
2.2.5 Rhaid i athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion roi gwybodaeth debyg i'r ALl.
2.2.6 Yn achos plentyn sy'n derbyn gofal o ardal awdurdod lleol arall, dylid rhoi gwybod i awdurdod lleol y 'cartref'.
2.2.7 Dylid defnyddio un (neu fwy os bydd mwy nag un drosedd) o'r codau/terminoleg gwahardd canlynol wrth roi gwybod i'r ALl am waharddiad:
* ymosodiad/trais (staff)
* ymosodiad/trais (dysgwr)
* herio rheolau/polisi disgyblu
* ymddygiad sy'n tarfu
* bwlio
* aflonyddu hiliol
* aflonyddu rhywiol
* cam-drin geiriol
* ymddygiad bygythiol neu beryglus
* bod yn meddiant neu ddefnyddio arf
* lladrata
* difrod i eiddo
* camddefnyddio sylweddau
* arall.
3. Cyfrifoldebau'r pwyllgor disgyblu
3.1 Y pwyllgor disgyblu
3.1.1 Rhaid i'r corff llywodraethu sefydlu pwyllgor disgyblu, yn unol â Rheoliadau Llywodraethu Ysgolion a Gynhelir (Cymru) 2005. Mae rôl y pwyllgor yn cynnwys adolygu'r modd y defnyddir gwaharddiadau yn yr ysgol. Rhaid i'r pwyllgor gynnwys tri neu bum llywodraethwr o blith aelodau'r corff llywodraethu heb gynnwys y pennaeth. Dylai'r corff llywodraethu anelu at gynnwys ystod o wahanol fathau o lywodraethwyr. Dylen nhw hefyd dalu sylw i'r angen am i aelodau'r pwyllgor disgyblu gwrdd ar frys pan fydd dysgwr wedi'i wahardd.
3.1.2 Mae'n bwysig bod aelodau pwyllgorau disgyblu y mae gofyn iddyn nhw adolygu gwaharddiadau'n derbyn hyfforddiant fel y gallan nhw gyflawni eu dyletswyddau yn briodol. Byddai Llywodraeth Cymru'n disgwyl i'r ALl drefnu sesiwn hyfforddi i aelodau ar faterion gwahardd, ac i aelodau wneud pob ymdrech i fynychu.
3.1.3 Dylai'r corff llywodraethu benodi Clerc i'r pwyllgor disgyblu i roi cyngor ar y broses wahardd ac i ymdrin â'r broses weinyddol. Bydd angen tri aelod i gael cworwm o'r pwyllgor disgyblu. Os oes gan lywodraethwr gysylltiad â'r dysgwr neu â'r digwyddiad a allai godi amheuon am ei allu i weithredu'n amhleidiol ni ddylai wasanaethu yn y gwrandawiad hwnnw. Er mwyn osgoi gorfod galw cyfarfodydd llawn y corff llywodraethu ar fyr rybudd, byddai¹n ymarferol pe byddai¹r corff llywodraethu yn pennu aelodau'r pwyllgor disgyblu disgyblion, ac yn cytuno hefyd ar restr o lywodraethwyr â blaenoriaeth fel dirprwyon. Yna, mewn argyfwng, bydd rhaid i'r corff llywodraethu ddirprwyo cyfrifoldeb i'r cadeirydd (neu¹r is-gadeirydd) gysylltu â¹r llywodraethwyr hynny â blaenoriaeth yn y drefn flaenoriaeth y cytunwyd arni. Rhaid i hyn gael ei gofnodi'n ofalus. Mae'r opsiwn hwn yn bodloni'r gofyniad yn y rheoliadau gan y bydd y corff llywodraethu llawn wedi penderfynu ar aelodaeth y pwyllgor ac ar y drefn flaenoriaeth ar gyfer unrhyw aelodau wrth gefn.
3.1.4 Mewn un cyfarfod, gall y pwyllgor disgyblu ystyried mwy nag un gwaharddiad cyhyd ag y bydd yn cydymffurfio â'r terfynau amser statudol yn y rheoliadau sy'n berthnasol i bob un.
3.1.5 Pe byddai gwaharddiad yn golygu bod dysgwr yn colli arholiad cyhoeddus, dylai'r pwyllgor disgyblu geisio cwrdd cyn dyddiad yr arholiad. Yn achos gwaharddiad cyfnod penodol, os nad yw Cadeirydd y pwyllgor o'r farn ei bod yn ymarferol i'r pwyllgor
gwrdd cyn dyddiad yr arholiad cyhoeddus, gall ef neu hi ystyried y gwaharddiad ar ei ben ei hun a phenderfynu a ddylid derbyn y dysgwr yn ôl ai peidio (dyma'r unig dro y gall Cadeirydd adolygu gwaharddiad ar ei ben ei hun). Mewn achosion o'r fath mae gan y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr hawl i wneud sylwadau ysgrifenedig a llafar i'r pwyllgor neu, fel y bo pethau, i'r Cadeirydd. Os oes modd, dylai'r Cadeirydd gael manylion gan swyddog o'r ALl am sut y deliwyd ag achosion tebyg eraill yn yr ALl.
3.1.6 Mewn rhai achosion, yn dibynnu ar natur a difrifoldeb y gwaharddiad, gall y pwyllgor disgyblu ddefnyddio ei ddisgresiwn i ganiatáu i ddysgwr wedi'i wahardd ddychwelyd i'r eiddo i sefyll arholiad cyhoeddus. Nid oes gan ddysgwr wedi'i wahardd hawl awtomatig i sefyll arholiad cyhoeddus ar eiddo'r ysgol neu'r uned cyfeirio disgyblion; dim ond y pwyllgor disgyblu fydd â'r hawl i benderfynu a fydd y dysgwr yn cael dychwelyd i'r perwyl hwn.
3.2 Cyfarfodydd y pwyllgor disgyblu i ystyried gwaharddiadau
3.2.1 Pan dderbynnir hysbysiad gan y pennaeth ynghylch gwaharddiad:
y pwyllgor disgyblu:
a) rhaid iddyn nhw, yn achos un neu ragor o waharddiadau cyfnod penodol sy'n gyfanswm o bum niwrnod ysgol neu lai mewn unrhyw dymor, ystyried sylwadau gan y rhiant/gofalwr a'r dysgwr ond nid ydyn nhw'n gallu gyfarwyddo ei fod yn cael ei dderbyn yn ôl (gweler Llythyr enghreifftiol 1 yn Atodiad A, tudalen 77) ond gall roi cofnod o'i sylwadau ar gofnod addysg y dysgwr.
Gall Cadeirydd y pwyllgor disgyblu gytuno i alw cyfarfod os bydd y rhiant/gofalwr yn gofyn am gyfarfod i drafod y gwaharddiad. Er nad oes unrhyw derfynau amser statudol yn berthnasol i ystyried gwaharddiadau o'r fath, dylai'r Cadeirydd ystyried ymateb yn brydlon i unrhyw gais gan y rhiant/gofalwr.
y Clerc neu'r Cadeirydd:
b) rhaid iddyn nhw, yn achos un neu ragor o waharddiadau cyfnod penodol, sy'n gyfanswm o bump ond dim mwy nag 15 diwrnod mewn unrhyw dymor, gynnull cyfarfod rhwng y chweched a'r hanner canfed diwrnod ysgol ar ôl cael hysbysiad am y
gwaharddiad, i ystyried y gwaharddiad, os yw'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr yn gofyn am gyfarfod. Gall y cyfarfod gyfarwyddo bod y dysgwr yn cael ei dderbyn yn ôl (gweler Llythyr enghreifftiol 2 yn Atodiad A, tudalen 80)
c) rhaid iddyn nhw, yn achos gwaharddiad parhaol, neu un neu ragor o waharddiadau cyfnod penodol (gan gynnwys amser cinio) sy'n fwy na 15 diwrnod ysgol mewn unrhyw dymor, gynnull cyfarfod rhwng y chweched a'r pymthegfed diwrnod ysgol ar ôl y dyddiad derbyn i ystyried y gwaharddiad (gweler Llythyrau Enghreifftiol 3 a 4 yn Atodiad A, tudalennau 83 a 86)
d) rhaid iddyn nhw, mewn achos lle bydd dysgwr yn colli arholiad cyhoeddus, gynnull cyfarfod (cyhyd ag y bo'n ymarferol iddyn nhw wneud hynny) cyn y dyddiad yr oedd y dysgwr i sefyll yr arholiad ac mewn unrhyw achos yn ddim hwyrach na'r hyn a ddisgrifir ym mharagraffau b ac c uchod ar dudalen 35 (gweler Llythyr Enghreifftiol 2 yn Atodiad A, tudalen 80)
e) rhaid iddyn nhw wahodd y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr, y pennaeth a swyddog o'r ALl i'r cyfarfod ar adeg ac mewn lle sy'n gyfleus i bob ochr (cyn pen y terfyn amser statudol)
f) dylen nhw ofyn am unrhyw ddatganiadau ysgrifenedig (gan gynnwys datganiadau tystion) cyn y cyfarfod
g) dylen nhw ddosbarthu i'r holl bartïon ymlaen llaw, gan gynnwys y dysgwr os ydyn nhw'n mynychu'r cyfarfod, o fewn pum niwrnod ysgol o'r cyfarfod, unrhyw ddatganiadau ysgrifenedig (gan gynnwys datganiadau tystion) a rhestr o'r rhai a fydd yn bresennol yn y cyfarfod
h) rhaid iddyn nhw roi cyfle i safbwyntiau'r dysgwr a waharddwyd gael eu hystyried yn y cyfarfod, ni waeth beth yw ei oed.
3.2.2 Os bydd y pwyllgor disgyblu wedi cwrdd yn flaenorol ac os bydd gwaharddiadau pellach yn digwydd yn yr un tymor, mae'n ofynnol i'r pwyllgor disgyblu gwrdd mewn perthynas â phob gwaharddiad i asesu effeithiolrwydd y cynlluniau cymorth a roddwyd ar waith ar gyfer y dysgwr hwnnw.
3.2.3 Dylai'r pwyllgor disgyblu gynnal y cyfarfod yn unol â'r egwyddorion a'r gweithdrefnau yn rhan 4, adran 4.7 ar dudalen 47. O dan y rheoliadau a ddaeth i rym ym mis Ionawr 2004, mae gan ddysgwyr o bob oed hawl i roi eu safbwynt gerbron cyfarfod y
pwyllgor disgyblu ac yng ngwrandawiad y panel apêl annibynnol. Gall hyn fod yn bersonol, yn ysgrifenedig neu drwy unrhyw gyfrwng ymarferol arall.
3.2.4 Dylai'r pwyllgor disgyblu ganiatáu i'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr ddod â ffrind neu gynrychiolydd cyfreithiol gyda nhw os gofynnir am hynny.
3.2.5 Os na fydd dysgwyr o oed ysgol yn dod â'u rhieni/gofalwyr gyda nhw dylai'r ALl ymdrechu i gael gwasanaethau eiriolydd i siarad ar ran y dysgwr. Mae hyn yn arbennig o bwysig lle bernir nad yw'r dysgwyr yn ddigon aeddfed neu'n ddigon abl i gynrychioli eu hunain yn effeithiol.
3.2.6 Rhaid i'r pwyllgor gydymffurfio â'r terfynau amser statudol ond mae cyfrifoldeb cyfreithiol arno i gyflawni'r ddyletswydd berthnasol hyd yn oed os nad yw'n cydymffurfio â'r terfynau amser. Felly, ni fydd ei benderfyniad yn annilys yn unig am iddo gael ei wneud y tu allan i'r terfynau amser.
3.2.7 Rôl y pwyllgor disgyblu yw adolygu gwaharddiadau. Dim ond y pennaeth sydd â'r pwˆ er i wahardd. Ni all y pwyllgor disgyblu gynyddu difrifoldeb gwaharddiad, er enghraifft, trwy ymestyn cyfnod gwaharddiad cyfnod penodol neu osod gwaharddiad parhaol yn lle gwaharddiad cyfnod penodol.
3.2.8 Gall y pwyllgor disgyblu gadarnhau gwaharddiad neu ganiatáu i'r dysgwr ddychwelyd i'r ysgol, naill ai'n syth neu erbyn dyddiad penodol. Os na all y pwyllgor disgyblu ganiatáu i'r dysgwr ddychwelyd i'r ysgol gan fod cyfnod y gwaharddiad wedi darfod a bod y dysgwr eisoes wedi dychwelyd i'r ysgol, gall roi copi o'i ganfyddiadau ar gofnod ysgol y dysgwr. Yn achos gwaharddiad parhaol, os bydd apêl yn cael ei chyflwyno yn erbyn penderfyniad y pwyllgor, dylai'r pwyllgor disgyblu gofio y bydd y panel apeliadau annibynnol nid yn unig yn adolygu penderfyniad y pwyllgor, ond yn clywed holl ffeithiau'r achos, gan gynnwys unrhyw dystiolaeth newydd.
3.3 Y weithdrefn mewn cyfarfod o'r pwyllgor disgyblu
3.3.1 Nid yw'n ofynnol i'r ALl anfon cynrychiolydd i bob cyfarfod o'r pwyllgor disgyblu yn ei ardal (fe allai hynny fod yn anymarferol). Fodd bynnag dylai'r ALl anfon cynrychiolydd i bob cyfarfod sy'n trafod gwaharddiad parhaol ac, os oes modd, i gyfarfodydd sy'n
trafod y gwaharddiadau cyfnod penodol hiraf. Gall yr ALl wneud datganiad i'r pwyllgor disgyblu, er enghraifft am sut mae ysgolion eraill yn yr ardal wedi delio â digwyddiadau tebyg a rhoi cyngor am y trefniadau amgenach i'r dysgwyr barhau i gael addysg os yw'r gwaharddiad yn cael ei gadarnhau.
3.3.2 Gall y pwyllgor disgyblu ofyn i'r swyddog ALl am gyngor technegol neu weithdrefnol penodol. Serch hynny, dylai'r pwyllgor disgyblu wneud y penderfyniad yn breifat, gan ofyn i'r partïon eraill ymneilltuo. Gall y Clerc aros gyda'r pwyllgor i'w helpu trwy gyfeirio at ei nodiadau tystiolaeth a'i helpu i eirio ei benderfyniad. Dylai'r Cadeirydd egluro swyddogaeth gyfyngedig y Clerc ar ddechrau'r cyfarfod.
3.3.3 Dylai'r pwyllgor disgyblu benderfynu a ddylid rhoi cyfarwyddyd i dderbyn y dysgwr yn ôl. Wrth wneud ei benderfyniad, dylai'r pwyllgor ystyried:
* unrhyw sylwadau a wnaed gan y rhiant/gofalwr, y dysgwr a'r swyddog ALl
* materion lle mae yna ddiffyg eglurder, lle mae angen rhagor o wybodaeth neu os yw'n ymddangos bod canllawiau wedi'u hanwybyddu
* a yw'r pennaeth wedi cydymffurfio â'r weithdrefn wahardd ac a yw wedi talu sylw i ganllawiau Llywodraeth Cymru cyn penderfynu gwahardd y dysgwr
* polisïau priodol yr ysgol, gan gynnwys y polisïau ymddygiad, cyfleoedd cyfartal, atal bwlio, AAA a chydraddoldeb hiliol a gyhoeddwyd gan yr ysgol.
3.3.4 Yn achos gwaharddiad parhaol, fel rheol dylai'r pwyllgor disgyblu fodloni ei hun bod yr holl strategaethau eraill i wella ymddygiad dysgwr wedi'u rhoi ar waith ac wedi bod yn aflwyddiannus. Dylid rhoi sylw arbennig i ddefnyddio Rhaglenni Cymorth Bugeiliol.
3.3.5 Os yw'r pwyllgor disgyblu yn penderfynu derbyn y dysgwr yn ôl, dylai'r pwyllgor disgyblu benderfynu wedi hynny a yw'n ymarferol ei dderbyn yn ôl. Mae ymarferol yn cyfeirio, yn y cyd-destun hwn, at amgylchiadau ac anghenion unigol y dysgwr, yn hytrach na materion megis ariannu'r gefnogaeth ar gyfer y dysgwr o fewn yr ysgol. Os yw'n ymarferol derbyn y dysgwr yn ôl yna dylai'r pwyllgor
disgyblu benderfynu a ddylid derbyn y dysgwr yn ôl ar unwaith neu erbyn dyddiad penodol. Fel arfer, byddai dysgwr yn cael ei dderbyn yn ôl ar unwaith neu o fewn dim mwy na phum niwrnod i ddyddiad y penderfyniad. Os yw'r pwyllgor disgyblu yn penderfynu rhoi cyfarwyddyd bod yr ysgol yn derbyn y dysgwr yn ôl, dylai drafod gyda'r ALl a fydd cymorth ychwanegol am gyfnod byr yn helpu i sicrhau ei fod yn ailintegreiddio'n llwyddiannus.
3.3.6 Os yw'r pwyllgor disgyblu yn penderfynu cadarnhau penderfyniad pennaeth i wahardd am fwy na 15 diwrnod ysgol, dylai fod yn fodlon bod trefniadau priodol i'r dysgwr barhau â'i addysg tra mae i ffwrdd o'r ysgol. Ni fydd yn ddigon i'r dysgwr barhau i weithio gartref heb oruchwyliaeth, a dylai'r pwyllgor disgyblu sicrhau bod cymorth ychwanegol (e.e. gwersi yn y cartref) neu, os yw hynny'n briodol, gwasanaethau arbenigol (e.e. cynghori) yn cael eu trefnu.
3.3.7 Os nad yw'n ymarferol i dderbyn dysgwr yn ôl, e.e. oherwydd ei fod wedi dychwelyd i'r ysgol am fod gwaharddiad cyfnod penodol wedi dod i ben, neu am fod y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr yn ei gwneud yn glir nad yw'n awyddus i'r ysgol ei dderbyn yn ôl, rhaid i'r pwyllgor disgyblu ystyried a oedd penderfyniad y pennaeth i wahardd y dysgwr yn gyfiawn ar sail y dystiolaeth sydd ar gael. Dylai canlyniad yr adolygiad gael ei roi ar gofnod addysg y dysgwr fel y gellir cyfeirio ato yn y dyfodol.
3.4 Ar ôl y cyfarfod
3.4.1 Dylai'r pwyllgor disgyblu ddweud wrth y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr, y pennaeth a'r ALl am ei benderfyniad yn ysgrifenedig cyn pen un diwrnod ysgol o'r gwrandawiad, gan nodi'r rhesymau. Ni all y pwyllgor roi amodau ar unrhyw gyfarwyddyd a wneir ganddo i'r pennaeth i dderbyn y dysgwr yn ôl; serch hynny, nid yw hyn yn rhwystro ysgol rhag dilyn arfer da wrth ailintegreiddio'r dysgwr.
3.4.2 Pan fydd y pwyllgor disgyblu yn penderfynu peidio â chyfarwyddo'r pennaeth i dderbyn dysgwr a waharddwyd yn barhaol yn ôl, dylai ei lythyr at y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr gynnwys:
* y rheswm am y penderfyniad
* eu hawl i apelio i banel apêl annibynnol, ynghyd ag enw a chyfeiriad y person y dylid anfon hysbysiad o'r apêl ato (Clerc y panel apêl annibynnol fel rheol)
* y dyddiad olaf ar gyfer cofnodi hysbysiad o apêl (15 diwrnod ysgol ar ôl dyddiad yr hysbysiad ysgrifenedig o benderfyniad y pwyllgor disgyblu; os bydd yr hysbysiad yn cael ei anfon gyda'r post dosbarth cyntaf ystyrir ei fod wedi cael ei roi ar yr ail ddiwrnod gwaith ar ôl iddo gael ei bostio)
* bod yn rhaid i unrhyw hysbysiad o apêl nodi ar ba sail y gwneir yr apêl
* y dylai unrhyw hawliad o wahaniaethu gael ei amlinellu yn yr hysbysiad apelio.
3.4.3 Mae llythyr enghreifftiol ar gyfer hysbysu rhieni/gofalwyr a/neu dysgwyr am benderfyniad i gefnogi gwaharddiad parhaol yn Atodiad A (Llythyr enghreifftiol 5, tudalen 88).
3.4.4 Dylid rhoi nodyn o sylwadau'r pwyllgor disgyblu ar y gwaharddiad ar gofnod ysgol y dysgwr, ynghyd â chopi o lythyr y pennaeth ynghylch y gwaharddiad a phapurau perthnasol eraill. Serch hynny, os bydd y dysgwr yn cael ei dderbyn yn ôl, nid oes rheidrwydd ar yr ysgol i gydymffurfio ag unrhyw gais gan y rhieni/gofalwyr i ddileu'r manylion am y gwaharddiad o gofnod y dysgwr. Mewn gwirionedd, os yw'r gwaharddiad yn fater o ffaith, h.y. os yw wedi'i gyflawni neu wedi'i gyflawni'n rhannol, ni fyddai'n gyfreithlon i ddileu'r manylion o gofnod addysg y dysgwr.
3.5 Unedau cyfeirio disgyblion
3.5.1 Rhaid i'r ALl adolygu gwaharddiadau cyfnod penodol a rhai parhaol o unedau cyfeirio disgyblion ac ystyried unrhyw sylwadau a wnaed gan y rhieni/gofalwyr a/neu'r dysgwyr. Yn achos un neu ragor o waharddiadau cyfnod penodol (gan gynnwys amser cinio) sydd, gyda'i gilydd, yn fwy na 15 diwrnod ysgol mewn unrhyw dymor, a lle mae derbyn disgybl yn ôl yn ddewis ymarferol, rhaid i'r ALl ystyried a ddylid gwneud hynny ai peidio. Yn achos gwaharddiadau o'r fath, rhaid i'r ALl roi cyfle i sylwadau llafar gael eu gwneud gan y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr a'r athro/athrawes a rhaid i'r sylwadau gael eu clywed cyn pen yr un cyfnodau amser ag sy'n berthnasol i bwyllgorau disgyblu, fel y nodir ym adran 3.1 ar dudalen 34. Mae llythyr enghreifftiol yn Atodiad A (Llythyr enghreifftiol 3, tudalen 83).
3.5.2 Yn achos gwaharddiadau parhaol, unwaith yn unig y bydd y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr yn rhoi sylwadau llafar, sef yng nghyfarfod y panel apêl.
4. Paneli apêl annibynnol
4.1 Hysbysu rhieni/gofalwyr a dysgwyr
4.1.1 Pan fydd gwaharddiad parhaol yn cael ei gefnogi gan y pwyllgor disgyblu, rhaid i lythyr penderfyniad y pwyllgor (gweler Llythyr enghreifftiol 5 yn Atodiad A, tudalen 88) i'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr:
* nodi'r rhesymau am y penderfyniad
* nodi'r dyddiad olaf ar gyfer datgan bwriad i apelio
* egluro y dylid nodi'n ysgrifenedig ar ba sail y gwneir yr apêl.
4.1.2 Yn achos gwaharddiad parhaol o uned cyfeirio disgyblion, dylai'r llythyr a anfonir gan yr athro/athrawes sy'n gyfrifol roi'r wybodaeth hon.
4.1.3 Hefyd, dylai'r ALl ysgrifennu at y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr cyn gynted â phosibl ar ôl gwrandawiad y pwyllgor disgyblu, ond cyn pen tri diwrnod gwaith fan hwyraf, yn pennu'r dyddiad olaf ar gyfer nodi'r bwriad i apelio. Bydd y dyddiad hwn 15 diwrnod ysgol ar ôl dyddiad penderfyniad y pwyllgor disgyblu. Hefyd, rhaid i'r llythyr gynnwys enw a manylion cyswllt y Clerc i'r panel apêl, ac egluro bod yn rhaid i'r hysbysiad o'r apêl fod yn ysgrifenedig ac yn nodi ar ba sail y caiff yr apêl ei wneud.
4.1.4 Cymerir mai'r dyddiad y rhoddir hysbysiad i'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr yw'r ail ddiwrnod ysgol ar ôl postio'r hysbysiad gyda'r post dosbarth cyntaf, neu os yw'r hysbysiad wedi'i ddosbarthu â llaw, y dyddiad dosbarthu (oni bai y gellir dangos dyddiad derbyn gwahanol).
4.1.5 Bydd unrhyw apêl a wneir ar ôl y dyddiad olaf ar gyfer hysbysu o'r bwriad i apelio yn rhy hwyr a dylai'r ALl ei wrthod.
4.1.6 Bydd hysbysiad ysgrifenedig a roddir gan rieni/gofalwyr dysgwyr dan 11 oed neu ddysgwyr dros yr oed ysgol gorfodol i'r ALl sy'n datgan nad yw'r plentyn yn bwriadu apelio yn cael ei ystyried yn derfynol. Ar gyfer dysgwyr o oed ysgol gorfodol sy'n 11 oed a throsodd, bydd hysbysiad o'r fath gan y rhieni/gofalwyr yn cael ei ystyried yn derfynol, p'un a yw'r dysgwr wedi rhoi hysbysiad ysgrifenedig o'r fath ai peidio. Bydd hysbysiad a dderbyniwyd yn unig gan ddysgwyr oed 11 a throsodd, ond o oed ysgol gorfodol, hefyd yn cael ei ystyried yn derfynol.
4.1.7 Mae gan rieni/gofalwyr hawl i gael gwrandawiad panel apêl annibynnol, hyd yn oed os nad aethon nhw i gyfarfod y pwyllgor disgyblu na chyflwyno achos i'r pwyllgor hwnnw.
4.2 Amseriad y gwrandawiad
4.2.1 Rhaid i banel apêl gwrdd i drafod apêl erbyn y bymthegfed diwrnod ysgol ar ôl y dyddiad y derbyniwyd hysbysiad o'r bwriad i apelio. Serch hynny, os oes angen, gall y panel benderfynu gohirio'r gwrandawiad os yw o'r farn, ar ôl ystyried amgylchiadau'r achos, na fyddai'n briodol iddo fynd rhagddi i benderfynu ar yr apêl. Gall hyn gynnwys amgylchiadau lle y disgwylir rhagor o wybodaeth. Gall ohirio ar fwy nag un achlysur os oes angen.
4.2.2 Mewn amgylchiadau eithriadol, mae gan yr ALl hawl i estyn dyddiad y gwrandawiad apêl i ddyddiad yn ddiweddarach na'r unfed diwrnod ysgol ar bymtheg, e.e. pan fydd rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr angen mwy o amser i baratoi ar gyfer yr apêl. Serch hynny, penderfyniad yr ALl, fel y gwêl yn dda, yw cytuno i estyniad, a dylid ystyried pob cais yn ôl ei rinweddau. Os trefnir gwrandawiad diweddarach, ystyrir bod y panel wedi gohirio'r gwrandawiad.
4.3 Apeliadau cyfun
4.3.1 Os bydd y materion a godwyd gan ddau neu fwy o apeliadau yr un peth neu'n gysylltiedig, gall y panel benderfynu cyfuno'r gwrandawiadau os yw o'r farn y byddai hynny'n hwylus. Mewn achosion o'r fath, dylai'r panel gadarnhau nad oes unrhyw un yn gwrthwynebu'r dull hwn o weithredu. Rhaid i'r panel fod yn ymwybodol o unrhyw wrthdaro buddiannau posibl rhwng y partïon dan sylw.
4.3.2 Mae gan y panel ddisgresiwn i gyfuno'r apeliadau neu wrthod unrhyw gais i gyfuno, ond rhaid iddo bwyso a mesur yr holl ystyriaethau perthnasol, gan gynnwys unrhyw safbwyntiau a fynegir gan y partïon. Yn arbennig, os bydd dysgwyr wedi'u gwahardd yn barhaol o ganlyniad i'w rhan yn yr un digwyddiad, ac nad yw eu cyfraniad a'u lliniariad yn sylweddol wahanol, gall y panel benderfynu y byddai'n briodol cyfuno'r holl apeliadau sy'n codi o'r digwyddiad. Dylai'r panel ymgynghori â'r partïon (gan gynnwys y pwyllgor disgyblu a'r rhieni/gofalwyr/dysgwr) cyn penderfynu cyfuno apeliadau. Os bydd y panel yn penderfynu peidio â chyfuno
apeliadau, neu os yw'n anymarferol gwneud hynny, er mwyn osgoi annhegwch ac anghysondeb, argymhellir y dylai'r un aelodau glywed yr apeliadau. Rhaid i banel sydd wedi penderfynu cyfuno neu beidio â chyfuno apeliadau sy'n deillio o'r un digwyddiad fod yn barod i gyfiawnhau'r ffordd y daeth i'r penderfyniad hwnnw, a dylai gofnodi ei resymau am wneud hynny. Mae penderfyniad o'r fath yn amodol ar adolygiad barnwrol.
4.3.3 Os penderfynir clywed apeliadau ar wahân ac nad yw'r un aelodau o'r panel ar gael, dylai'r panel gymryd camau ymarferol i sicrhau y gall gwahanol baneli sy'n ystyried yr achosion sy'n deillio o'r digwyddiad ystyried unrhyw debygrwydd neu wahaniaethau yn yr achosion. Dylai penderfyniadau ynglyˆn â chyfuno apeliadau gael eu gwneud gan y panel, yn hytrach na Chlerc y panel neu'r ALl a sefydlodd y panel. Nid yw'n ofynnol i banel ddweud wrth bartïon sydd â chynrychiolaeth gyfreithiol, nad ydyn nhw'n gofyn am gael cyfuno apeliadau, y gall apeliadau gael eu cyfuno.
4.4 Cyfansoddiad y paneli apêl annibynnol
4.4.1 Yr ALl sydd i sefydlu'r panel apêl annibynnol a phenodi Clerc. Bydd pob panel yn cynnwys tri neu bump aelod fel a ganlyn.
* Y person lleyg fydd y Cadeirydd. 'Person lleyg' yw rhywun heb brofiad personol o reoli ysgol na darparu addysg, ac eithrio'n wirfoddol neu fel llywodraethwr ysgol.
* Yr ymarferydd addysg fydd pennaeth neu berson arall sy'n rheolwr ar hyn o bryd ym maes addysg.
* Y llywodraethwr ysgol fydd llywodraethwr sydd wedi gwasanaethu am 12 mis yn olynol o fewn y chwe blynedd diwethaf ac ni fydd wedi bod yn bennaeth nac yn athro/athrawes yn ystod y pum mlynedd diwethaf.
4.4.2 Lle bynnag y bo modd, dylai aelodau'r panel sy'n ystyried gwaharddiad o ysgol gynradd fod â phrofiad o'r cyfnod hwnnw o addysg, dylai'r rhai hynny sy'n ystyried gwaharddiad o ysgol uwchradd fod â phrofiad o addysg uwchradd, a dylai'r rhai sy'n ystyried gwaharddiad o ysgol arbennig fod â phrofiad o'r maes hwnnw. Dylai'r aelod lleyg fod â'r sgiliau a'r rhinweddau angenrheidiol i gadeirio'r panel yn effeithiol.
4.4.3 Lle bynnag y bo modd, er mwyn cael safbwynt ehangach, dylai o leiaf un o aelodau'r panel fod yn gweithio y tu allan i'r ardal a gwmpesir gan yr ALl sy'n rheoli'r ysgol lle cafodd y dysgwr ei wahardd.
4.4.4 Ni all y bobl ganlynol wasanaethu ar banel apêl:
* unrhyw aelod o'r ALl neu o gorff llywodraethu yr ysgol dan sylw
* athrawon yr ysgol neu'r uned cyfeirio disgyblion dan sylw neu unrhyw berson sydd wedi bod yn y swydd honno o fewn y pum mlynedd diwethaf
* unrhyw berson a gyflogir gan yr ALl, ac eithrio fel athro/athrawes
* unrhyw berson sydd wedi cael unrhyw gysylltiad, unrhyw bryd, â'r awdurdod neu berson a gyflogir gan yr awdurdod (ac eithrio fel athro/athrawes) y gallai pryderon rhesymol gael eu mynegi ynghylch ei allu i weithredu'n ddiduedd
* unrhyw berson sydd wedi bod mewn cysylltiad, unrhyw bryd, â'r dysgwr dan sylw y gallai pryderon gael eu codi ynghylch ei allu i weithredu'n ddiduedd.
4.4.5 Dylai unrhyw ddarpar aelodau o'r panel ddatgan unrhyw wrthdaro buddiannau o'r fath cyn gynted â phosibl.
4.4.6 Gall amheuon am fethu â gweithredu'n ddiduedd godi trwy fod aelod o'r panel wedi gweithio'n agos gyda phennaeth neu gorff llywodraethu yr ysgol sy'n gwahardd, neu trwy ei fod yn athro/athrawes neu'n llywodraethwr ar ysgol (neu uned cyfeirio disgyblion) y gallai'r dysgwr gael ei derbyn iddi os caiff y gwaharddiad ei gadarnhau. Os bydd ALl yn cael anhawster dod o hyd i ymarferwyr addysg a llywodraethwyr yn eu hardal awdurdod eu hunain sy'n teimlo y gallan nhw weithredu'n ddiduedd, efallai y bydd angen iddyn nhw recriwtio mwy nag un aelod o'r panel o ALlau cyfagos.
4.4.7 Dylai ALlau sicrhau bod yr holl aelodau a'r clercod yn cael hyfforddiant priodol a bod y Cadeirydd wedi'i hyfforddi yn y sgiliau cadeirio penodol sydd eu hangen ar y panel. Bydd yr ALlau yn awyddus i ganfod a hyfforddi digon o gadeiryddion, aelodau a chlercod i sicrhau y gallan nhw drefnu gwrandawiadau o fewn y cyfnod penodol o amser a dylent bennu gweithdrefnau clir ar gyfer dewis aelodau posibl o'r paneli. Wrth benodi Cadeirydd, dylai ALlau chwilio am unigolion sydd wedi cael profiad blaenorol o weithio ar baneli apêl ac sydd, os oes modd, â chefndir yn y gyfraith.
4.4.8 Rhaid i'r ALl indemnio aelodau'r panel apêl rhag unrhyw gostau cyfreithiol rhesymol. Mae'n ofynnol i ALlau hysbysebu am aelodau lleyg i wasanaethu ar baneli apêl. Bydd costau sy'n cael eu gwario yn rhesymol ac yn briodol gan aelodau o banel apêl wrth fynychu cyfarfod yn cael eu talu yn unol â Deddf Llywodraeth Leol 1972. Yr ALl fydd yn pennu cyfradd y taliadau.
4.5 Rôl y Clerc
4.5.1 Mae'r Clerc yn ffynhonnell annibynnol o gyngor ynghylch y gweithdrefnau ar gyfer pob carfan. Ni ddylai'r Clerc fod wedi gwasanaethu fel Clerc yng ngwrandawiad y pwyllgor disgyblu.
4.5.2 Ar ôl cael hyfforddiant, dylai clercod gael cyfle i feithrin profiad mewn cynnal apeliadau. Os nad yw'r Clerc wedi cael hyfforddiant yn y gyfraith ac os nad oes yr un aelod o'r panel â chymwysterau yn y gyfraith, dylai'r ALl ystyried a allai fod o fudd i'r panel gael ffynhonnell annibynnol o gyngor cyfreithiol i'w helpu, yn enwedig os oes gan yr apelydd a/neu'r ysgol gynrychiolaeth gyfreithiol.
4.6 Cyn y gwrandawiad
4.6.1 Rhaid i'r ALl gymryd camau rhesymol i ganfod pryd fydd y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr ac eraill sydd â hawl i fynychu'r cyfarfod yn rhydd er mwyn sicrhau bod pob carfan yn gallu bod yn bresennol. Hefyd, rhaid iddyn nhw drefnu canolfan addas ar gyfer cynnal yr apêl, gan gynnwys cymryd i ystyriaeth niwtraliaeth, a fynedfeydd addas a darparu cyfleusterau ychwanegol ar gyfer unrhyw rai sydd ag anableddau. Rhaid gwrando ar apeliadau yn breifat. Ni ddylid, ar unrhyw gyfrif, gynnal gwrandawiadau apêl yn yr ysgol sy'n gwahardd.
4.6.2 Mae gan y canlynol hawl i fynychu gwrandawiad a chyflwyno'u hachos, naill ai ar lafar neu yn ysgrifenedig, a chael cynrychiolaeth:
* y rhiant/gofalwr a'r dysgwr
* y pennaeth (os bydd y pennaeth a wnaeth y gwaharddiad wedi gadael yr ysgol, gall y panel apêl ddefnyddio ei ddisgresiwn i benderfynu a ddylid ei wahodd i wneud sylwadau)
* llywodraethwr a enwebwyd
* swyddog a enwebwyd o'r ALl.
Gall yr holl garfanau uchod, yn ogystal â'r corff llywodraethu, gael eu cynrychioli gan gynrychiolydd cyfreithiol neu gynrychiolydd arall.
4.6.3 Mae gan ddysgwr a waharddwyd o unrhyw oed hawl i roi ei safbwynt ger bron panel apêl annibynnol, a gall wneud hynny'n bersonol, yn ysgrifenedig neu trwy gyfrwng priodol arall. Ni all y panel orfodi tystion i fynychu'r gwrandawiad. Gall aelod o'r Cyngor Cyfiawnder Gweinyddol a Thribiwnlysoedd fynychu unrhyw gyfarfod o banel apêl fel sylwedydd.
4.6.4 Os na fydd dysgwyr o oed ysgol yn dod â'u rhieni/gofalwyr gyda nhw dylai'r ALl ymdrechu i gael gwasanaethau eiriolydd i siarad ar ran y dysgwr. Mae hyn yn arbennig o bwysig lle bernir nad yw'r dysgwr yn ddigon aeddfed neu'n ddigon abl i gynrychioli eu hunain yn effeithiol.
4.6.5 Dylai'r Clerc atgoffa'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr am eu hawl i ddod â ffrind gyda nhw neu i gael eu cynrychioli gan gynrychiolydd cyfreithiol neu eiriolydd. Os yw'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr yn awyddus i ddod â mwy nag un ffrind neu gynrychiolydd,
dylai'r Clerc ofyn am gytundeb y panel ymlaen llaw, gan ystyried cyfyngu, o fewn rheswm, ar y nifer sy'n mynychu'r gwrandawiad.
4.6.6 Hefyd, dylai'r Clerc gadarnhau a yw dioddefwr honedig (e.e. yn achos gwaharddiad am fwlian) yn awyddus i gael llais yn y gwrandawiad naill ai yn bersonol, trwy gynrychiolydd neu trwy gyflwyno datganiad ysgrifenedig. Rôl tyst fyddai hynny ac ni fyddai'n gallu cwestiynu unrhyw un o'r partïon.
4.6.7 Rhaid i'r Clerc roi i bob un fanylion y sawl sy'n mynychu'r cyfarfod a'u swyddogaeth, a'u hysbysu am drefn y gwrandawiad. Dylai pob carfan sicrhau bod y lleill yn cael gwybodaeth, trwy Glerc y panel, am y rhai fydd yn bresennol a pha dystion (os bydd rhai) gaiff eu galw.
4.6.8 Dylai'r Clerc ddosbarthu'r holl dystiolaeth ysgrifenedig i bob carfan pum niwrnod gwaith cyn y gwrandawiad. Rhaid i hyn gynnwys y datganiad am benderfyniad y pwyllgor disgyblu a'r hysbysiad o apêl gan y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr sy'n nodi'r rhesymau am yr apêl ac unrhyw hawliad o wahaniaethu. Gall y pennaeth, y corff llywodraethu a'r ALl wneud sylwadau ysgrifenedig hefyd. Os bydd unrhyw rai o'r partïon yn bwriadu codi materion neu ddangos dogfennau yn y gwrandawiad nad ydynt wedi'u cwmpasu yn y datganiad o benderfyniad neu'r hysbysiad o apêl, dylid gofyn iddynt gyflwyno'r rhain i'r Clerc mewn da bryd cyn y gwrandawiad.
4.7 Cynnal y gwrandawiad apêl
4.7.1 Y panel apêl sydd i benderfynu sut i gynnal y trafodaethau, ond dylen nhw geisio fod yn ddigon anffurfiol er mwyn i bob parti allu cyflwyno'u hachos yn effeithiol. Dylid osgoi recordio'r gwrandawiad ar dâp oni bai fod rheswm da dros wneud hynny a bod y partïon yn cytuno â hynny.
4.7.2 Wrth agor y gwrandawiad apêl mae'n ddefnyddiol bod y Cadeirydd yn amlinellu'r weithdrefn i'w dilyn ac yn esbonio wrth bob parti fod y panel yn gwbl annibynnol ar yr ysgol a'r ALl. Wrth gynnal y gwrandawiad a dod i benderfyniad rhaid i'r panel dalu sylw i ddeddfwriaeth a chanllawiau Llywodraeth Cymru.
4.7.3 Ar ôl y cyflwyniadau, dylai'r Clerc esbonio y drefn y caiff achosion y partïon eu clywed (fel y'u hysbyswyd yn gynharach) a bod cyfle i'r partïon eraill holi cwestiynau ar ôl pob cyflwyniad. Dylai'r Cadeirydd arwain y panel i geisio canfod y ffeithiau perthnasol. Efallai y bydd aelodau'r panel yn dymuno holi cwestiynau
er mwyn gwneud mater yn fwy eglur neu i ddod o hyd i fwy o wybodaeth. Fel arfer dylid cael cwestiynau oddi wrth y panel ar ddiwedd datganiad pob parti ac yn dilyn cwestiynau oddi wrth y partïon eraill. Efallai y bydd yn rhaid gofyn i'r Clerc gynnig cyngor cyfreithiol neu weithdrefnol i'r panel apêl yn ystod y gwrandawiad wrth iddo fynd ati i ystyried ei benderfyniad.
4.7.4 Rhaid caniatáu digon o amser i bob parti gyflwyno'u hachos. Rhaid i'r panel sicrhau bod y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr yn cael cyfle i gynnig sylwadau ar yr wybodaeth berthnasol a gafwyd gan yr ALl neu'r corff llywodraethu. Rhaid sicrhau nad oes unrhyw un o'r partïon sy'n mynychu'r gwrandawiad yn dod ger bron y panel apêl pan nad oes un o'r partïon eraill yn bresennol.
4.7.5 Pe bai'n ymddangos bod rhieni/gofalwyr a/neu dysgwyr yn cael trafferth i gyflwyno'u hachos, yna dylai'r Cadeirydd ymyrryd a chynnig cymorth er mwyn sicrhau bod eu hachos yn cael ei sefydlu a bod y materion ffeithiol nad ydyn nhw'n rhan o'r ddadl yn ddigon clir. Dylai'r Cadeirydd helpu rhieni/gofalwyr a/neu dysgwyr os nad Cymraeg neu Saesneg yw eu hiaith gyntaf neu sydd â phroblemau llythrennedd ac o ganlyniad heb ddeall yr holl waith papur. Os bydd angen dylai'r ysgol a/neu'r ALl drefnu i gael gwasanaeth cyfieithydd ar y pryd.
4.7.6 Os bydd angen, dylai'r ysgol a/neu'r ALl drefnu gwasanaethau cyfieithydd os na fydd rhieni/gofalwyr dysgwr wedi'i wahardd yn siarad nac yn deall Cymraeg neu Saesneg yn dda. Os yn bosibl, dylai gohebiaeth a dogfennau sy'n ymwneud â'r gwaharddiad gael eu cyfieithu i famiaith y rhieni/gofalwyr (adran 2, paragraff 2.1.10 ar dudalen 31). Mewn achosion o'r fath, dylai'r ysgol a/neu'r ALl drefnu i gyfieithydd fod yn bresennol mewn unrhyw gyfarfodydd gyda'r rhieni/gofalwyr ynglyˆn â'r gwaharddiad.
4.7.7 Ni all apêl barhau os bydd nifer o aelodau'r panel yn disgyn o dan dri ar unrhyw adeg. Os felly, efallai y bydd angen i'r panel ohirio hyd nes y bydd ganddo gworwm unwaith eto. Unwaith y bydd apêl wedi cychwyn nid oes hawl disodli unrhyw un o aelodau'r panel gan aelod newydd am unrhyw reswm. O ganlyniad, os na fydd aelod yn gallu cario ymlaen â'r apêl o ganlyniad i salwch, marwolaeth neu reswm arall na ellir ei osgoi, fel arfer bydd yn rhaid sefydlu panel newydd. Serch hynny, yn achos panel pum aelod, gall y panel barhau hyd yn oed os bydd un (neu ddau) o'i aelodau yn sâl neu wedi marw, ar yr amod bod y tri chategori o aelodau yn dal i gael eu cynrychioli. Os bydd y panel yn cael ei gwtogi i bedwar aelod ar y panel a'u bod yn methu dod i benderfyniad, bydd gan y Cadeirydd bleidlais fwrw.
4.8 Tystiolaeth a thystion
4.8.1 Pan fydd achos yr ysgol yn dibynnu'n llwyr neu'n helaeth ar dystiolaeth ffisegol a phan fo'r ffeithiau yn destun dadl, dylid cadw'r dystiolaeth ffisegol a sicrhau ei bod ar gael i'r panel, os yw hynny'n ymarferol. Os yw cadw tystiolaeth ffisegol yn anodd, yna bydd lluniau neu ddatganiadau wedi'u llofnodi gan dystion yn dderbyniol.
4.8.2 Gall pob parti gyflwyno tystiolaeth newydd berthnasol ynghylch y digwyddiad a arweiniodd at y gwaharddiad, gan gynnwys tystiolaeth na chyflwynwyd i'r pennaeth neu'r pwyllgor disgyblu. Dylai pob parti gael cyfle i ymateb i unrhyw dystiolaeth newydd o'r fath a gyflwynir. Fodd bynnag, ni all yr ysgol gyflwyno rhesymau newydd dros wahardd y dysgwr.
4.8.3 Er mwyn dod i benderfyniad, bydd yn rhaid i'r panel glywed oddi wrth y rhai sydd â chysylltiad uniongyrchol neu anuniongyrchol. Efallai y bydd y corff llywodraethu yn dymuno galw tystion a welodd y digwyddiad a arweiniodd at y gwaharddiad. Gallan nhw gynnwys unrhyw ddioddefwyr honedig neu unrhyw athro/athrawes, ar wahân i'r pennaeth, a fu'n ymchwilio i'r digwyddiad ac yn cyfweld y dysgwyr.
4.8.4 Mae angen i'r panel ystyried safbwynt y dysgwr a waharddwyd, a gall gyflwyno'r safbwynt hwnnw yn bersonol, yn ysgrifenedig neu trwy gyfrwng ymarferol arall.
4.8.5 Pan fydd oedolion sy'n dystion yn anfodlon neu'n methu â bod yn bresennol bydd yn rhaid i'r panel ddibynnu ar eu datganiadau ysgrifenedig. Bydd y Clerc wedi dosbarthu copïau ohonyn nhw i bob parti cyn y gwrandawiad. Os bydd unrhyw dystion yn bresennol, mae'n rhaid i bob parti dderbyn manylion cyn diwrnod y gwrandawiad.
4.8.6 Fel arfer, yn achos tystion sy'n ddysgwyr yn yr ysgol, bydd yn fwy priodol i'r panel ddibynnu ar ddatganiadau ysgrifenedig. Gall dysgwyr fod yn bresennol fel tystion os byddan nhw'n gwneud hynny'n wirfoddol a gyda chaniatâd eu rhieni/gofalwyr. Rhaid i baneli fod yn sensitif i anghenion dysgwyr sy'n dystion er mwyn sicrhau bod safbwynt y dysgwr yn cael ei gyfleu yn gywir.
4.8.7 Rhaid sicrhau bod pob datganiad ysgrifenedig gan y tystion wedi eu priodoli a'u llofnodi, oni bai fod gan yr ysgol reswm digonol dros beidio â datgelu enw'r tyst; os felly, dylai'r datganiadau gael eu dyddio o leiaf. Mae'r egwyddor gyffredinol yn sefyll sef bod hawl gan y person a gyhuddir i wybod beth yw cynnwys a
ffynhonnell y cyhuddiad. Rhaid i'r panel ystyried faint o bwys i'w roi ar y datganiadau ysgrifenedig, p'un a ydyn nhw'n ddatganiadau gan oedolion neu blant, yn erbyn tystiolaeth lafar. Dylen nhw gofio hefyd efallai na fydd y datganiad ysgrifenedig yn cwmpasu'r holl wybodaeth berthnasol ac nad oes modd holi'r awdur.
4.8.8 Y panel, yn ôl ei ddisgresiwn, sydd i alw unigolion i dystio i gymeriad y dysgwr. Dylid caniatáu'r cyfryw dystion oni bai fod resymau digonol dros eu gwrthod. Y panel fydd yn penderfynu a ddylai unrhyw dystion, ar ôl iddyn nhw gyflwyno'u tystiolaeth, aros i glywed gweddill yr achos yn cael ei gyflwyno. Mewn rhai achosion fe allai hyn helpu i sicrhau fod y gwrandawiad yn anffurfiol ond fe ellir cael gwrthwynebiadau, a bydd yn rhaid i'r panel eu hystyried. Mewn unrhyw achos, dylid ei gwneud yn glir na fydd ganddyn nhw hawl i roi rhagor o dystiolaeth ar ôl iddyn nhw roi tystiolaeth.
4.9 Dod i benderfyniad
4.9.1 Wrth ystyried apêl, dylai'r panel benderfynu, yn ôl pwysau tebygolrwydd, a wnaeth y dysgwr yr hyn a honnwyd. Mewn geiriau eraill, a yw'n fwy tebygol bod y dysgwr wedi gwneud yr hyn a honnwyd iddo/iddi ei wneud na pheidio. Po fwyaf difrifol yw'r honiad ac felly'r gosb bosibl, po fwyaf argyhoeddiadol y bydd angen i'r dystiolaeth sy'n profi'r honiad fod. Nid yw hyn yr un fath â'i gwneud hi'n ofynnol i ddefnyddio'r safon droseddol 'y tu hwnt i amheuaeth resymol', ond mae'n golygu y dylai penaethiaid, wrth ymchwilio i honiadau mwy difrifol, gasglu ac ystyried ystod ehangach o dystiolaeth (yn ymestyn mewn rhai achosion i dystiolaeth o ymddygiad y dysgwyr yn y gorffennol os yw'n berthnasol i'r honiad) i bennu a oedd hi'n fwy tebygol na pheidio bod y dysgwr wedi cyflawni'r drosedd. Os honnir bod y dysgwr wedi camymddwyn ar fwy nag un achlysur, yna dylai'r panel benderfynu arnyn nhw fesul un.
4.9.2 Dylai'r panel ystyried y sail i benderfyniad y pennaeth a'r gweithdrefnau a ddilynwyd gan roi ystyriaeth i:
* a wnaeth y pennaeth a'r pwyllgor disgyblu gydymffurfio â'r gyfraith a rhoi ystyriaeth i ganllawiau Llywodraeth Cymru ar wahardd wrth benderfynu, yn eu tro, i wahardd y dysgwr a pheidio â rhoi cyfarwyddyd bod rhaid iddo ddychwelyd i'r ysgol. Er bod y gyfraith yn nodi na ddylai'r panel benderfynu bod dysgwr yn dychwelyd i'r ysgol yn unig ar sail diffygion technegol
yn y weithdrefn cyn yr apêl, byddai materion gweithdrefnol yn berthnasol pe bai yna dystiolaeth yn dangos bod cymaint o ddiffygion yn y broses fel nad oedd ffactorau pwysig wedi cael eu hystyried. Rhai meysydd pwysig sydd i'w hystyried yw a gafwyd Rhaglen Cymorth Bugeiliol addas neu a ddarparwyd yr addysg a bennwyd mewn datganiad o AAA
* polisïau ymddygiad, cyfleoedd cyfartal ac atal bwlio, AAA a chydraddoldeb hiliol, neu unrhyw bolisi perthnasol arall a gyhoeddwyd gan yr ysgol
* tegwch y gwaharddiad hwn o'i gymharu â'r driniaeth a roddwyd i unrhyw ddysgwyr eraill a fu'n gysylltiedig â'r un digwyddiad.
4.9.3 Ar ôl bodloni eu hunain ynglyn â'r materion hyn, dylai'r panel ystyried gwrthdroi'r gwaharddiad. Os ydyn nhw'n gwneud hynny dylen nhw yna fynd ati i benderfynu a yw'r achos yn un eithriadol lle nad yw derbyn y dysgwr yn ôl i'r ysgol yn ymarferol.
4.9.4 Wrth benderfynu a ddylai gymeradwyo'r penderfyniad i wahardd neu beidio, ac a ddylai roi cyfarwyddyd i dderbyn y dysgwr yn ôl i'r ysgol, rhaid i'r panel bwyso a mesur buddiannau'r dysgwr a waharddwyd yn erbyn buddiannau holl aelodau eraill y gymuned ysgol.
4.9.5 Pan fydd rhiant/gofalwr yn apelio yn erbyn gwaharddiad parhaol ac yn honni gwahaniaethu ar sail hil, rhaid i'r panel apêl ystyried a fu gwahaniaethu mewn perthynas â'r Ddeddf Cydraddoldeb 2010.
4.9.6 Pan fydd rhiant/gofalwr yn apelio yn erbyn gwaharddiad parhaol ac yn honni gwahaniaethu ar sail anabledd, rhaid i'r panel apêl ystyried a yw'r dysgwr yn anabl ac a fu gwahaniaethu yn unol â'r Deddf Cydraddoldeb 2010. Yr ALl a/neu'r ysgol, yn hytrach na'r rhieni/gofalwyr, ddylai dalu am unrhyw gostau ychwanegol a dynnwyd wrth brofi anabledd. Argymhellir yn gryf y dylai paneli apeliadau ystyried y cyngor a'r canllawiau a ddarperir gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol ar rwymedigaethau'r ysgol tuag at ddysgwyr o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, gan gynnwys mewn perthynas â gwaharddiadau. Argymhellir yn gryf y dylai ysgolion a'r rhai sy'n rhan o benderfyniadau gwahardd neu apeliadau ddarllen y cod ymarfer, sydd ar gael ar wefan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn www.equalityhumanrights.com
4.10 Y penderfyniad
4.10.1 Dylai'r panel apêl seilio ei benderfyniad ar gytundeb y mwyafrif gyda'r Cadeirydd yn meddu ar ail bleidlais neu bleidlais fwrw. Gall panel apêl:
* gymeradwyo'r penderfyniad i wahardd
* gwrthdroi penderfyniad i wahardd a chyfarwyddo bod y dysgwr yn cael ei dderbyn yn ôl
* penderfynu oherwydd amgylchiadau eithriadol neu resymau eraill, nad yw'n ymarferol i gyfarwyddo bod y dysgwr yn cael ei dderbyn yn ôl i'r ysgol, ond y byddai fel arall wedi bod yn briodol i roi cyfarwyddyd o'r fath.
4.10.2 Os yw'r panel yn cyfarwyddo y dylai'r dysgwr gael ei dderbyn yn ôl i'r ysgol, rhaid i'r dyddiad penodedig fod o fewn rheswm o dan yr amgylchiadau. Dylai'r dysgwr gael ei dderbyn yn ôl i'r ysgol cyn pen pum niwrnod o ddyddiad y penderfyniad, oni bai fod rheswm da dros beidio â gwneud hynny. Ni all y panel osod unrhyw amodau ynghlwm wrth y broses o dderbyn y dysgwr yn ôl i'r ysgol.
4.10.3 Mewn rhai amgylchiadau ni fydd yn ymarferol i'r panel gyfarwyddo bod y dysgwr yn cael ei dderbyn yn ôl oherwydd bod rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr wedi ei gwneud yn gwbl glir nad yw ef neu hi yn dymuno hynny, neu oherwydd bod y dysgwr yn rhy hen i ddychwelyd i'r ysgol.
4.10.4 Yn ogystal gall fod achosion eithriadol lle bydd y panel o'r farn na ddylai'r dysgwr fod wedi cael ei wahardd yn barhaol, ond na fyddai derbyn y dysgwr yn ôl i'r ysgol yn ymarferol er lles pawb sydd ynghlwm wrth yr achos. Gall hyn gynnwys sefyllfaoedd lle mae'r berthynas wedi methu'n llwyr rhwng y dysgwr a'r athrawon; rhwng y rhieni/gofalwyr a'r ysgol; neu rhwng y dysgwr ac unrhyw ddysgwr arall sy'n gysylltiedig â'r gwaharddiad neu'r broses apelio. Mewn sefyllfaoedd o'r fath a chyn penderfynu bod amgylchiadau eithriadol yn bodoli, dylai'r panel geisio sefydlu pa ymdrechion sydd wedi'u gwneud i fynd i'r afael â methiant y berthynas. Mewn achosion o'r fath mae'n bosibl y gall cydbwyso buddiannau'r dysgwr a'r ysgol awgrymu nad derbyn y dysgwr yn ôl i'r ysgol fyddai'r canlyniad mwyaf call. Wrth ystyried a oes amgylchiadau eithriadol dylai'r panel ystyried sylwadau'r llywodraethwyr, y pennaeth, y rhieni/gofalwyr a'r dysgwr.
4.10.5 Mewn unrhyw achos pan fydd y panel yn penderfynu bod cyfiawnhad dros dderbyn y dysgwr yn ôl i'r ysgol, ond nad yw hynny'n ymarferol, dylen nhw nodi hynny yn eu llythyr penderfyniad a rhoi manylion am yr amgylchiadau y tu ôl i'w penderfyniad i beidio â chyfarwyddo bod y dysgwr yn cael ei dderbyn yn ôl i'r ysgol. Dylai llythyr o'r fath gael ei gadw ar gofnod ysgol y dysgwr ar gyfer y dyfodol.
4.11 Cofnod o drafodion panel apêl
4.11.1 Dylai Clerc y panel apêl gadw cofnod o'r trafodion, presenoldeb, y pleidleisio a'r penderfyniad ar ffurf a gymeradwywyd gan yr ALl. Dylai'r Clerc anelu at gwblhau'r cofnodion o fewn pump diwrnod gwaith yn dilyn y cyfarfod a'u bod yn cael eu cymeradwyo gan gymaint o aelodau'r pwyllgor â phosibl. Nid dogfennau cyhoeddus mo'r cofnodion hyn ond dylai'r ALl eu cadw am o leiaf bum mlynedd, oherwydd mae'n ddigon posibl y bydd llys neu'r Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru.
4.12 Ar ôl y gwrandawiad
4.12.1 Mae'r panel yn annibynnol. Mae'r penderfyniad yn rhwymo'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr, y corff llywodraethu, y pennaeth a'r ALl i gadw ato. Unwaith y bydd panel wedi dod i benderfyniad ni ellir ei ailystyried.
4.12.2 Rhaid i'r panel ddweud wrth bob parti beth yw ei benderfyniad cyn pen diwedd yr ail ddiwrnod gwaith ar ôl i'r gwrandawiad ddod i ben. Gellir defnyddio Llythyr enghreifftiol 6 yn Atodiad A (tudalen 90), i hysbysu'r rhiant/gofalwr o benderfyniad y panel. Dylai'r llythyr penderfyniad nodi'n fanwl resymau'r panel dros y penderfyniad er mwyn i bob parti ddeall pam y gwnaed y penderfyniad hwnnw.
4.12.3 Os yw'r panel yn cymeradwyo'r gwaharddiad parhaol, dylai'r Clerc ddweud yn syth wrth yr ALl. Os yw'r dysgwr o oed ysgol gorfodol yna mae'n rhaid i'r ALl sy'n gyfrifol am yr ardal lle mae cartref y dysgwr wneud trefniadau cyn gynted â phosibl er mwyn sicrhau bod y dysgwr yn parhau i gael addysg lawn-amser addas. Os yw'r dysgwr yn byw y tu allan i ardal yr ALl sy'n trefnu'r apêl, dylai'r Clerc sicrhau bod yr ALl lle mae cartref y dysgwr yn cael gwybod yn syth am y sefyllfa. Dylai'r ALl cartref eisoes fod yn ymwybodol o'r gwaharddiad gan fod rhaid i'r pennaeth roi gwybod
i'r ALl cartref am y gwaharddiad o fewn un diwrnod ysgol i'r gwaharddiad (gweler rhan 2, paragraff 2.2.3 ar dudalen 32).
4.12.4 Pan gaiff y penderfyniad i wahardd y dysgwr ei gymeradwyo dylai'r Clerc gynghori'r rhiant/gofalwr i gysylltu â'r person yn yr ALl yn ardal cartref y dysgwr ynghylch y trefniadau i barhau i addysgu eu plentyn. Dylai'r pennaeth dynnu enw'r dysgwr oddi ar gofrestr yr ysgol y diwrnod ar ôl i'r apêl ddod i ben.
4.12.5 Pan fydd y panel yn cyfarwyddo bod y dysgwr yn cael ei dderbyn yn ôl i'r ysgol dylid dweud wrth y pennaeth yn syth a phennu dyddiad i dderbyn y dysgwr yn ôl i'r ysgol.
4.12.6 Nid oes hawl gyfreithiol gan unrhyw un i ddileu manylion gwaharddiad oddi ar gofnod addysgol y dysgwr hyd yn oed os bydd y dysgwr o dan sylw yn cael ei dderbyn yn ôl i'r ysgol. Serch hynny, rhaid i'r corff llywodraethu gydymffurfio ag unrhyw gais gan y rhiant/gofalwr i ychwanegu'r datganiad apêl at gofnod y dysgwr. Cyfrifoldeb y corff llywodraethu fydd penderfynu pa fanylion am y gwaharddiad fydd yn cael eu cynnwys yng nghofnod ysgol y dysgwr. Efallai y bydd copïau o'r brif ohebiaeth yn cael eu cynnwys ac o bosibl cofnodion y pwyllgor disgyblu a gwrandawiadau y panel apêl, os bydd y pwyllgor disgyblu a'r panel apêl yn cytuno.
4.12.7 Pan fydd panel apêl yn cyfarwyddo yn rheolaidd bod dysgwyr a waharddwyd yn barhaol yn cael eu derbyn yn ôl i'r ysgol, dylai'r panel dynnu sylw'r ALl at y ffaith honno. Dylai'r ALI drafod gyda'r pennaeth y ffordd y defnyddir gwaharddiadau yn yr ysgol.
4.13 Dulliau o ddatrys y mater ar ôl y gwrandawiad apêl
Cwynion i'r Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru
4.13.1 Gall rhiant/gofalwr neu ddysgwr gwyno i'r Ombwdsmon. Sail y cwyn fyddai camweinyddiaeth gan y panel apêl. Mae gan yr Ombwdsmon y pwˆ er i wneud argymhellion. Nid oes gan yr Ombwdsmon unrhyw bwerau i gyfarwyddo bod y dysgwr yn cael ei dderbyn yn ôl i'r ysgol nac ychwaith i orchymyn apêl newydd, er y gellir argymell bod gwrandawiad apêl newydd yn cael ei gynnal. Yr ALl sy'n gyfrifol am benderfynu a ydyw am dderbyn argymhelliad yr Ombwdsmon er, fel arfer, disgwylir i'r ALl gydymffurfio.
Cwynion i Gweinidogion Cymru
4.13.2 Gall Gweinidogion Cymru ystyried cwynion am y ffordd mae pwyllgor disgyblu wedi gweithredu'r weithdrefn wahardd ond nid oes ganddyn nhw bwˆ er i wrthdroi'r gwaharddiad nac i ystyried cwynion am benderfyniad panel apêl annibynnol.
Adolygiad barnwrol
4.13.3 Os yw'r rhiant/gofalwr neu'r dysgwr, y corff llywodraethu neu'r ALl yn credu bod penderfyniad y panel yn wrthnysig, gallant wneud cais i'r Uchel Llys am adolygiad barnwrol. Rhaid gwneud hyn yn syth ac fel rheol cyn pen mis o ddyddiad y penderfyniad. Os cytunir y dylid cynnal adolygiad barnwrol, byddai'r llys yn ystyried pa mor gyfreithlon oedd penderfyniad y panel. Pe bai'n dedfrydu bod penderfyniad y panel wedi bod yn anghyfreithlon neu'n afresymol (yn yr ystyr cyfreithiol cul o 'afresymol', h.y. ddireswm neu'n wrthnysig), fe allai ddiddymu'r penderfyniad a chyfarwyddo'r ALl i gynnal gwrandawiad apêl newydd ger bron panel newydd.
5. Tramgwydd troseddol honedig, yr heddlu ac achosion troseddol perthnasol
5.1 Cyflwyniad
5.1.1 Gall digwyddiad sy'n ymwneud â'r ysgol hefyd fod yn destun ymchwiliad gan yr heddlu, a allai arwain at achos cyfreithiol. Gall hyn olygu bod y dystiolaeth sydd ar gael ar gyfer penaethiaid, athrawon sy'n gyfrifol am unedau cyfeirio disgyblion, y pwyllgorau disgyblu a'r paneli apêl annibynnol fod yn gyfyngedig iawn. Er enghraifft, efallai na fyddan nhw'n gallu clywed tystiolaeth gan dystion perthnasol neu yn gallu ystyried deunydd perthnasol; efallai na wyddys a fydd achos yn cael ei ddwyn ai peidio; os bydd cyhuddiad yn cael ei ddwyn gall canlyniad unrhyw achos llys fod yn ansicr.
5.1.2 Er bod yr heddlu a'r llysoedd yn defnyddio'r safon droseddol o brawf ('y tu hwnt i amheuaeth resymol') wrth benderfynu a ddylid gwahardd neu gynnal gwaharddiad, mae'n bwysig cofio bod rhaid i'r pennaeth, y pwyllgor disgyblu a'r panel apêl annibynnol ddefnyddio'r safon sifil o brawf ('yn ôl pwysau tebygolrwydd').
5.2 Penderfyniad y pennaeth i wahardd ac ystyried yr amgylchiadau yn y pwyllgor disgyblu
5.2.1 Ni ddylai pennaeth oedi cyn gwneud penderfyniad i wahardd dysgwr oherwydd y posibilrwydd y gellir dwyn achos cyfreithiol mewn perthynas â'r un digwyddiad. O dan yr amgylchiadau hyn, rhaid barnu ar sail y dystiolaeth sydd ar gael. Mae'r pethau perthnasol i'w hystyried yn cynnwys y ffaith:
* bod cyhuddiad difrifol wedi ei wneud yn erbyn y dysgwr gan ddysgwr arall neu aelod o staff yr ysgol sy'n destun ymchwiliad gan yr heddlu a allai olygu achos cyfreithiol yn y pen draw
* ar ôl i unrhyw achos cyfreithiol o'r fath ddod i ben, gall presenoldeb y dysgwr yn yr ysgol gael effaith andwyol ar yr achwynydd ynghyd ag unrhyw dystion posibl eraill, ac effeithio ar y broses o gadw trefn a disgyblaeth yn yr ysgol yn gyffredinol.
5.2.2 Pan fydd y pennaeth yn gwahardd dysgwr o dan yr amgylchiadau a nodwyd yn y paragraff blaenorol, nid oes gan bwyllgor disgyblu'r ysgol unrhyw bwˆ er i ohirio'u cyfarfod i drafod gwaharddiad y dysgwr. Felly, wrth benderfynu a ddylen nhw gyfarwyddo'r pennaeth i dderbyn dysgwr yn ôl, gallan nhw hefyd wynebu yr un cyfyngiadau o ran y tystion a'r wybodaeth berthnasol sydd ar gael, a bydd yn rhaid iddyn nhw ystyried yr achos ar yr un sail.
5.3 Trefniadau ar gyfer gwrandawiadau apêl mewn achosion troseddol perthnasol
5.3.1 Pan fydd pwyllgor disgyblu yn penderfynu peidio â chyfarwyddo pennaeth i dderbyn dysgwr a waharddwyd yn barhaol yn ôl i'r ysgol o dan yr amgylchiadau a ddisgrifiwyd yn y paragraff blaenorol, dylid dweud wrth y rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr yn syth am y penderfyniad ac am eu hawl i apelio yn unol a rhan 3 (tudalen 34) o'r canllaw hwn. Rhaid apelio cyn pen 15 diwrnod ar ôl y dyddiad y derbyniwyd gwybodaeth am benderfyniad y pwyllgor disgyblu a rhaid i'r panel apêl gyfarfod i ystyried yr apêl cyn pen 15 diwrnod ysgol ar ôl i'r apêl gael ei chofnodi.
5.3.2 Wrth gwrdd am y tro cyntaf, rhaid i'r panel apêl ystyried, ar ôl rhoi ystyriaeth i unrhyw sylwadau a wnaethpwyd gan y partïon ac ar gyngor y Clerc, a allan nhw barhau i benderfynu ar yr apêl neu a ddylen nhw ohirio'r gwrandawiad tra maen nhw'n aros am ganlyniad unrhyw ymchwiliad gan yr heddlu a/neu unrhyw achos troseddol y gellir ei ddwyn. Ni fydd y ffaith fod achosion troseddol perthnasol yn mynd rhagddyn nhw'n rheswm, ynddo'i hun, dros benderfynu a ddylid gohirio gwrandawiad. Mae rhai o'r ffactorau perthnasol y bydd yn rhaid i'r panel eu hystyried yn cynnwys:
a) a fyddai'n ddefnyddiol gwybod pa gyhuddiad, os oes yna un o gwbl, sydd i'w ddwyn yn erbyn y dysgwr (gan gofio, os nad oes cyhuddiad, y gallai helpu achos y dysgwr neu, os oes cyhuddiad y gallai lesteirio'r dysgwr rhag cyflwyno ei achos)
b) a oes tystion neu ddogfennau perthnasol ar gael
c) y posibilrwydd o oedi pe bai'r gwrandawiad yn cael ei ohirio a'r effaith y byddai hynny'n ei chael ar yr achwynydd, y dysgwr a waharddwyd neu'r ysgol
d) a fyddai gohirio, neu beidio â gohirio yn golygu anghyfiawnder.
5.3.3 Pe bai'r panel yn penderfynu gohirio, dylai'r ALl gymryd camau i sicrhau bod y dysgwr yn parhau i gael ei addysgu hyd nes y cynhelir y gwrandawiad. Y Clerc fydd yn gyfrifol am fonitro hynt unrhyw ymchwiliad gan yr heddlu a/neu unrhyw achos troseddol ac am ail alw'r panel ar y cyfle cyntaf er mwyn i'r gwrandawiad allu mynd rhagddo i wneud penderfyniad terfynol.
5.3.4 Os oes angen, gall y panel ohirio fwy nag unwaith. Yr un aelodau ddylai fod yn bresennol bob tro (yn amodol ar yr ystyriaethau y cyfeiriwyd atyn nhw yn rhan 4, paragraff 4.7.7 ar dudalen 48). Unwaith y bydd y panel yn ailymgynnull ar ôl unrhyw achos troseddol dylai roi ystyriaeth i unrhyw wybodaeth am yr achos troseddol sy'n berthnasol i'r materion y mae'n rhaid iddyn nhw eu hystyried. Wrth wneud hyn dylai gofio hyd yn oed os yw'r dysgwr wedi ei gael yn ddieuog o unrhyw gyhuddiad sy'n berthnasol i'r digwyddiad a arweiniodd at y gwaharddiad ei bod yn bosibl mai'r rheswm dros ddyfarniad o'r fath oedd rhyw fanion cyfreithiol, er enghraifft, ac nid yw hyn yn golygu o angenrheidrwydd y dylid gwrthdroi'r eithriad yn awtomatig.
6. Gweithdrefnau ac ailintegreiddio ar ôl gwahardd
6.1 Cyflwyniad
6.1.1 Mae gan ALlau rôl arweiniol bwysig wrth sefydlu strategaethau hyblyg a chreadigol sy'n bodloni anghenion unigol y dysgwyr sy'n cael eu gwahardd yn barhaol o'r ysgol. Dylid ystyried ac annog ailintegreiddio'r dysgwr i'r brif ffrwd lle bynnag y bo hynny'n bosibl. Yr unig adeg y dylid addysgu dysgwyr sydd wedi eu gwahardd y tu allan i ysgolion prif ffrwd yw pan fydd ganddyn nhw broblemau sylweddol y byddai'n well mynd i'r afael â nhw mewn amgylchedd gwahanol.
6.1.2 Dylai ALlau ystyried enwebu staff arbenigol i helpu gyda'r gwaith o ailintegreiddio dysgwyr sydd wedi'u gwahardd a chynnig cymorth iddyn nhw. Gallai hyn gynnwys pennu Swyddog yr ALl i gadw golwg ar becynnau unigol neu ddefnyddio mentoriaid a staff cymorth dysgu arbenigol.
6.1.3 Dylai'r ALlau ystyried a yw eu cynlluniau cymorth ymddygiad yn bodloni anghenion y dysgwyr sydd wedi eu gwahardd. Mae angen i nifer o'r ALlau ehangu'u darpariaeth er mwyn sicrhau bod amserlen lawn ar gael ar gyfer y mwyafrif o'r dysgwyr sydd â hawl i'r ddarpariaeth honno. Dylen nhw hefyd edrych yn fanwl ar yr opsiynau, gan gynnwys rhoi'r ddarpariaeth allan ar gontract i'r sector gwirfoddol neu golegau addysg bellach lle mae bod yn effeithiol o ran cost, ansawdd a'r ddarpariaeth yn addas at anghenion y dysgwyr.
6.1.4 Dylai'r ysgolion a'r ALlau barhau i ddefnyddio'r Rhaglenni Cymorth Bugeiliol fel y prif ddull o gynllunio ac adolygu'r broses o addysgu dysgwyr a allai wynebu gwaharddiad o'r ysgol neu sydd eisoes wedi cael eu gwahardd o'r ysgol.
6.2 Darpariaeth lawn-amser a phriodol
6.2.1 Yn aml mae darpariaeth ran-amser yn anaddas ar gyfer bodloni anghenion addysgol dysgwyr a waharddwyd ac o ran sicrhau bod yr addysg yn parhau. Y mae hefyd yn gadael rhai o'r dysgwyr heb unrhyw oruchwyliaeth am gyfnodau sylweddol o'r diwrnod ysgol arferol. O ganlyniad mae dysgwyr o'r fath yn aml yn cael eu denu at droseddu. Dylai ALlau sicrhau bod pob dysgwr yn derbyn addysg lawn-amser 15 diwrnod ar ôl cael ei wahardd, naill ai mewn ysgol arall, neu, lle bo angen, drwy ddefnyddio'r uned cyfeirio disgyblion neu ddarpariaeth amgenach arall.
6.2.2 Er y cred Llywodraeth Cymru y dylai'r nod hwn barhau mae yn cydnabod efallai fod angen, mewn rhai achosion, cyflwyno dysgwyr yn raddol i addysg lawn-amser. Mae'n bosibl bod rhai dysgwyr wedi
ymddieithrio cymaint oddi wrth addysg neu fod eu hamgylchiadau presennol yn y fath gyflwr fel na fyddai'u hailgyflwyno'n syth i addysg lawn-amser yn llwyddiannus iawn. Ar gyfer y dysgwyr hyn dylai'r cynlluniau ar gyfer eu haddysg yn y dyfodol ddangos yn benodol sut y bydd yn cyflawni'r trosglwyddiad i addysg lawn-amser.
6.2.3 Fel arfer, dylai dysgwyr sydd wedi eu gwahardd am gyfnod o fwy na 15 diwrnod, o'r dyddiad y cymeradwywyd y gwaharddiad gan y pwyllgor disgyblu, dderbyn addysg lawn-amser a phriodol. Dylai hyn gynnwys dysgwyr sydd wedi eu gwahardd am gyfnod penodol a dysgwyr sydd wedi eu gwahardd yn barhaol. Dylai ALl ac ysgolion edrych yn ofalus ar sut i fodloni'r ymrwymiad hwn drwy wneud y defnydd gorau o'r adnoddau presennol a'r adnoddau ychwanegol a ddarparwyd.
6.2.4 Golyga 'llawn-amser' y dylai cyfanswm yr addysg o dan oruchwyliaeth adlewyrchu'r hyn a ddarperir mewn ysgolion prif ffrwd yn yr ardal. Ar gyfartaledd, rhyw 25 awr yw hyd wythnos ysgol arferol; felly dylai dysgwyr sydd wedi eu gwahardd dderbyn oddeutu pum awr o addysg o dan oruchwyliaeth neu ryw weithgaredd arall bob dydd. Serch hynny, gall amserlen ar gyfer dysgwr sydd wedi ei wahardd edrych yn wahanol iawn i'r amserlen a geir mewn ysgol yn y brif ffrwd. Nid oes model o ddarpariaeth ar gael sy'n bodloni anghenion pob dysgwr. Nid oes rheidrwydd ar yr ALlau i ddarparu'r cwricwlwm cenedlaethol llawn ar gyfer y dysgwyr hyn. Serch hynny, rhaid i ALl wneud trefniadau ar gyfer darparu cwricwlwm eang a chytbwys.
6.3 Cyfarfodydd ailintegreiddio ar gyfer gwaharddiadau cyfnod penodol
6.3.1 Mae Rheoliadau Addysg (Cyfweliad Ailintegreiddio) (Cymru) 2010, a ddaeth i rym ar 5 Ionawr 2011, yn ei gwneud hi'n ofynnol i benaethiaid ysgolion, o dan amgylchiadau penodedig, ofyn i rieni/gofalwyr dysgwyr sydd wedi'u gwahardd am gyfnod penodol ddod i gyfweliad ailintegreiddio yn yr ysgol.
6.3.2 Mae'r cais am gyfweliadau yn gymwys i bob gwaharddiad am gyfnod penodol ar gyfer dysgwyr cynradd ond i waharddiadau am gyfnod penodol o chwe diwrnod neu ragor yn unig ar gyfer dysgwyr uwchradd. Mae angen i'r cyfweliadau ailintegreiddio gael eu cynnal o fewn 15 diwrnod ysgol wedi diwrnod olaf cyfnod y gwaharddiad.
6.3.3 Nid oes angen gofyn i rieni/gofalwyr fynychu cyfweliad ailintegreiddio os yw diwrnod cyntaf y gwaharddiad o fewn 10 diwrnod olaf y flwyddyn ysgol neu os yw'r pennaeth yn disgwyl i'r dysgwr adael yr ysgol am reswm nad yw'n gysylltiedig â'i ymddygiad cyn diwedd y cyfnod gofynnol o 15 niwrnod ar gyfer y cyfweliad.
6.3.4 Rhaid i'r pennaeth roi gwybod yn ysgrifenedig i'r rhiant/gofalwr gan nodi'r dyddiad, amser a hyd y cyfweliad ailintegreiddio a diben y cyfweliad. Rhaid i'r hysbysiad hefyd rhoi gwybod i'r rhiant/gofalwr, os yw'r ALl yn gwneud cais am gorchymyn rhianta, mae'r llys o dan dyletswydd wrth benderfynu a ddylid gwneud gorchymyn rhianta mewn perthynas â rhiant/gofalwr, er mwyn ystyried methiant gan y rhiant/gofalwr heb esgus rhesymol i fynd i gyfweliad ailintegreiddio mewn ymateb i gais i wneud hynny. Rhaid i'r hysbysiad gael ei roi cyn pen chwe diwrnod ysgol cyn dyddiad y cyfweliad ailintegreiddio.
6.3.5 Rhaid i'r pennaeth geisio trefnu'r cyfweliad ar ddyddiad ac amser sy'n gyfleus i'r rhiant/gofalwr. Dylai'r dyddiad a awgrymir gan y pennaeth fod yn ddiwrnod ysgol, ond gellir cynnal y cyfweliad ar ddiwrnod arall os bydd y pennaeth a'r rhiant/gofalwr yn cytuno.
6.3.6 Mae'r cyfweliadau ailintegreiddio yn gyfle i:
* bwysleisio pwysigrwydd bod rhieni/gofalwyr yn gweithio gyda'r ysgol i gymryd cyfrifoldeb ar y cyd am ymddygiad eu plentyn
* trafod sut y gellir mynd i'r afael â phroblemau ymddygiad
* trafod materion ehangach ac unrhyw amgylchiadau a allai effeithio ar ymddygiad y dysgwr
* dod i gytundeb ynghylch sut y dylai addysg y dysgwr barhau, y ffordd orau o'i ailintegreiddio a pha fesurau y gellid eu creu i osgoi enghreifftiau pellach o gamymddwyn.
6.3.7 Bydd yn rhaid i ysgolion gynnig cyfweliadau ailintegreiddio felly disgwylir i rieni/gofalwyr eu mynychu er na ellir ei gwneud yn ofynnol eu bod yn eu mynychu. Os na fydd rhiant/gofalwr yn mynd i'r cyfweliad, ni ddylai hyn effeithio ar ddychweliad y dysgwr i'r ysgol: ni ellir ymestyn gwaharddiad gan nad oedd rhiant/gofalwr wedi mynd i gyfweliad ailintegreiddio.
6.3.8 Mae rhagor o wybodaeth am gyfweliadau ailintegreiddio yn Adran 3, rhan 10 o Cynnwys a Chynorthwyo Disgyblion Cylchlythyr Cynulliad Cenedlaethol Cymru Rhif: 47/2006 (2006).
6.4 Y camau cyntaf ar ôl gwahardd yn barhaol
6.4.1 Mewn achos o wahardd dysgwr yn barhaol bydd enw'r dysgwr yn parhau ar gofrestr yr ysgol hyd nes:
* y gwneir penderfyniad mewn perthynas ag unrhyw apêl
* y bydd y cyfnod ar gyfer cynnal apêl wedi dod i ben a'r apêl heb ei chynnal
* y bydd rhiant/gofalwr wedi dweud wrth yr ALl nad yw'n dymuno apelio.
6.4.2 Tra bod enw'r dysgwr yn parhau ar gofrestr yr ysgol, cyfrifoldeb yr ysgol mewn cydweithrediad â'r ALl, fydd sicrhau bod addysg y dysgwr yn parhau. Fel yn achos gwaharddiad am gyfnod penodol hirach, efallai y bydd angen i'r ysgol ofyn am gymorth yr ALl sy'n cynnal yr ysgol.
6.5 Arian i ddilyn dysgwyr
6.5.1 Caiff y mater o drosglwyddo arian i ddilyn dysgwyr a waharddwyd yn barhaol ei drafod yn fanwl yn Adran 7. Yn y bôn, caiff yr arian ei dynnu o gyllideb yr ysgol sy'n gwahardd ar yr adeg pan gaiff y gwaharddiad ei gymeradwyo gan y panel apêl annibynnol, neu os na chynhelir apêl, y dyddiad olaf ar gyfer caniatáu apêl. Bydd y dysgwr yn parhau ar gofrestr yr ysgol sy'n gwahardd tan hynny a'r ysgol fydd yn parhau i fod yn gyfrifol am addysg y dysgwr.
6.5.2 Gan fod yn rhaid i'r ALlau anelu at ddarparu addysg lawn-amser i dysgwyr sydd wedi eu gwahardd 15 diwrnod ar ôl y gwaharddiad bydd angen iddyn nhw drafod gyda'r ysgol sy'n gwahardd bron yn syth i weld pa gymorth ychwanegol posibl y bydd angen iddyn nhw ei ddarparu i roi cymorth i'r dysgwr tra'i fod yn parhau ar gofrestr yr ysgol. Bydd hyn yn dibynnu ar y math o ddarpariaeth ac am ba hyd y bydd angen y ddarpariaeth.
6.6 Asesu a chynllunio
6.6.1 Unwaith y bydd gwaharddiad parhaol wedi ei gymeradwyo gan y pwyllgor disgyblu, dylai'r ALl asesu anghenion y dysgwr a ffyrdd o'u bodloni (er y gallai'r gwaharddiad gael ei wrthdroi mewn apêl). Unwaith y bydd y dysgwr wedi ei dynnu oddi ar y gofrestr, yr ALl sy'n gyfrifol am sicrhau bod addysg addas yn cael ei darparu. Mewn achosion pan fydd yr ysgol sy'n gwahardd yn cael ei chynnal gan ALl gwahanol, hwn fydd ALl y cartref.
6.6.2 Os dilynir y weithdrefn apêl, dylid adolygu'r Rhaglen Cymorth Bugeiliol/cynllun ailintegreiddio ar ddiwedd y broses. Ni fydd hwn yn dileu'r angen i roi addysg lawn-amser yn y cyfamser i ddysgwyr sydd wedi eu gwahardd.
6.6.3 Wrth ddatblygu cynlluniau, dylai'r ysgol sy'n gwahardd ddarparu:
* rhesymau am y gwaharddiad
* yr hyn y mae'r dysgwr wedi'i gyflawni yn ei addysg
* y camau a gymerwyd er mwyn mynd i'r afael â phroblemau ymddygiad y dysgwr
* gwybodaeth am yr asiantaethau perthnasol eraill
* gwybodaeth ynghylch a oedd enw'r dysgwr ar gofrestr Gweithredu gan yr Ysgol, Gweithredu gan yr Ysgol a Mwy, neu AAA.
6.6.4 Mae rhai ALlau yn ei chael yn ddefnyddiol i ystyried y trefniadau ar gyfer y dysgwr mewn panel sydd naill ai yn delio â gwaharddiadau yn unig neu yn gyfrifol am gydlynu gwasanaethau ar gyfer dysgwyr nad ydyn nhw'n yr ysgol. Gallai'r panel gynnwys:
* gwasanaeth gwaith cymdeithasol ym maes addysg
* gwasanaethau cymdeithasol, os yw hynny'n addas (yn enwedig os yw'r ALl yn gofalu am y plentyn neu os yw'r plentyn ar y gofrestr amddiffyn plant)
* seicolegwyr addysg
* staff o'r unedau cyfeirio disgyblion
* staff derbyn a pholisi AAA
* phenaethiaid/athrawon sy'n gyfrifol am unedau cyfeirio disgyblion.
6.6.5 Bydd angen i'r ALlau gydbwyso'r angen i sicrhau cynrychiolaeth ar gyfer pob buddiant perthnasol gyda'r angen i gynnal cyfarfod panel cyn gynted â phosibl ar ôl y gwaharddiad. Dylid gwahodd asiantaethau eraill megis y Gwasanaeth Ieuenctid, y Gwasanaeth Gyrfaoedd, y Tîm Troseddau Ieuenctid a Gwasanaeth Iechyd Meddwl Plant a Phobl Ifanc lle bo hynny'n addas. Dylid clustnodi un swyddog o'r ALl i fynd i'r afael ag unrhyw gamau y cytunwyd arnyn nhw.
6.7 Cynlluniau ailintegreiddio a Rhaglenni Cymorth Bugeiliol
6.7.1 Dylai'r panel neu unrhyw un arall o fewn yr ALl sy'n gyfrifol am drefnu addysg y tu allan i'r ysgol, lunio cynllun ailintegreiddio unigol (neu gynllun pontio) ar gyfer pob dysgwr a waharddwyd. Gall y cynllun fod yn addasiad o Raglen Cymorth Bugeiliol presennol neu fe all barhau i fod yn elfen ar wahân sydd â chysylltiad. Ar gyfer y dysgwyr hynny sydd ag AAA dylai'r cynllun fod yn gysylltiedig â'u cynllun addysg unigol (CAU).
6.7.2 Dylai ysgolion ac ALlau edrych yn ofalus ar sut i fodloni'r anghenion a nodwyd yng nghynlluniau'r unigolion drwy ddefnyddio'u hadnoddau yn greadigol ac yn hyblyg a gwneud y defnydd gorau posibl o'r adnoddau presennol a'r adnoddau ychwanegol a ddarparwyd. Dylid rhoi ystyriaeth lawn i strategaethau a darpariaeth aml-asiantaethol wrth ddatblygu amserlen unigol lawn. Dylid ystyried a oes angen cymorth rheolaidd ar y dysgwyr oddi wrth athro/athrawes er mwyn mynd i'r afael â'u sgiliau allweddol. Dylid cytuno ar gyfanswm y cymorth yn ôl yr hyn sydd ei angen ar y dysgwr.
6.7.3 Dylai swyddog penodol o'r ALl sicrhau bod y cynlluniau yn cael eu hadolygu yn unol â'r amserlen. Gall panel fynd i'r afael â'r rôl hon ond yr ALl sydd â'r cyfrifoldeb dros bennu'r union drefniadau, oherwydd y mae'r cyfrifoldeb ganddyn nhw'n y pen draw dros sicrhau'r ddarpariaeth.
6.7.4 Dylai'r ALl drafod y cynllun gyda'r rhieni/gofalwyr, y dysgwr a'r ysgol sy'n derbyn y dysgwr, a lle bo hynny'n addas dylen nhw gytuno ar gamau gweithredu gyda'r dysgwr. Dylai'r cynllun gynnwys:
* y camau sydd i'w cymryd ar gyfer ailintegreiddio'r dysgwr i'r ysgol gan gynnwys y camau sydd i'w cymryd gan uned cyfeirio disgyblion neu ddarparwr arall er mwyn mynd i'r afael â phroblemau'r dysgwr a sicrhau bod dychwelyd i'r ysgol brif ffrwd neu ysgol arbennig, neu drosglwyddo i addysg a hyfforddiant ôl-16 yn broses esmwyth. Dylai gynnwys targedau bugeiliol ac addysgol ar gyfer ailintegreiddio
* amserlen ar gyfer adolygu'r cynllun ailintegreiddio (dim llai nag unwaith y mis)
* enw'r ysgol fydd yn derbyn y dysgwr
* rhaglen ailintegreiddio gyda'r ysgol a enwyd; cynyddu'r cyswllt gyda'r ysgol sy'n derbyn y dysgwr, neu'r coleg neu'r darparwyr hyfforddiant
* dyddiad dychwelyd i'r ysgol neu ddyddiad cychwyn yr addysg neu hyfforddiant ôl-16.
6.7.5 Pan ystyrir bod ailintegreiddio i'r brif ffrwd yn addas ac yn bosibl, dylid rhoi ystyriaeth:
* i'r trefniadau cymorth sydd i'w gweithredu gan yr ALl a'r ysgol
* i'r goblygiadau o ran yr amserlen
* i safbwynt y dysgwr
* i safbwynt y rhieni/gofalwyr
* i'r Targedau Cyraeddadwy, Amserol, Mesuradwy, Penodol, Uchelgeisiol, Synhwyrol (CAMPUS)
* i monitro ac adolygu trefniadau
* i targedau ymddygiad a dysgu ar gyfer y cynlluniau addysg unigol
* i enwebu gweithiwr allweddol yn yr ALl a'r ysgol
* i rhoi rhan i nifer o asiantaethau a meysydd o gyfrifoldeb allweddol
* i cyswllt cartref–ysgol.
6.8 Cynnwys a chefnogi'r rhieni/gofalwyr
6.8.1 Mae'n bwysig bod yr ALl yn cynnwys rhieni/gofalwyr yn gynnar iawn yn y broses ac yn trafod gyda nhw unrhyw drefniadau ar gyfer lleoli'r dysgwr mewn ysgol arall. Dylid gwneud pob ymdrech i drafod y mater mewn amgylchedd lle mae'r rhieni/gofalwyr yn teimlo'n gyffyrddus ac yn gallu mynegi'u safbwyntiau. Rhaid ystyried anghenion y rhiant/gofalwr a'r teulu a dylid canfod unrhyw gymorth addas sydd ar gael. Gall rhai rhieni/gofalwyr ddewis gwneud cais am le mewn ysgol arall heb gynnwys yr ALl. Mewn nifer o achosion mae rhieni/gofalwyr yn elwa ar gyngor a chefnogaeth oddi wrth yr ALl, a help gyda'r cais. Mae helpu rhieni/gofalwyr i ddod o hyd i ysgol sy'n addas at anghenion y dysgwr hefyd o fudd i'r ALl, gan fod budd amlwg iddyn nhw bod y broses ailintegreiddio yn llwyddiannus.
6.8.2 Yn aml iawn mae rhieni/gofalwyr dysgwyr sydd y tu allan i'r ysgol yn gallu teimlo'n ynysig. Dylai'r rhieni/gofalwyr dderbyn gwybodaeth reolaidd mewn perthynas â llwyddiant eu plentyn a dylid eu hannog i helpu'r plentyn i roi'i gynllun ar waith. Dylai'r ALl ystyried a oes angen cymorth ychwanegol ar y teulu, megis ystafell adnoddau neu hyfforddiant mewn sgiliau rhianta a sut i fynd ati i'w cyflawni (ac yn enwedig, pa asiantaethau eraill y dylid eu cynnwys).
6.9 Dychwelyd i ysgol brif ffrwd neu ysgol arbennig ar unwaith
6.9.1 Yr unig adeg y dylid addysgu dysgwyr sydd wedi eu gwahardd y tu allan i ysgolion prif ffrwd yw pan fydd problemau sylweddol yn bodoli sydd angen mynd i'r afael â nhw mewn amgylchedd gwahanol. Y ffordd orau o fynd ati yn achos nifer o ddysgwyr sydd wedi'u gwahardd yn barhaol yw eu bod yn ail ymuno â'r ysgol brif ffrwd neu'r ysgol arbennig o fewn ychydig ddyddiau neu wythnosau. Bydd y broses ailintegreiddio yn fwyfwy anodd po fwyaf y bydd y dysgwr yn cael ei gadw allan o'r ysgol. Ar gyfer y rhai hynny sydd wedi eu gwahardd yn barhaol o ysgolion cynradd, mae ailintegreiddio i ysgol brif ffrwd neu ysgol arbennig yn gyflym yn hanfodol bwysig. Dylai'r rhan fwyaf o ddysgwyr oed cynradd sydd wedi eu gwahardd o'r ysgol gael eu hailintegreiddio o fewn un tymor.
6.9.2 Yn achos nifer fach o ddysgwyr sy'n dynesu at ddiwedd yr oed ysgol gorfodol ni fyddai'n realistig i ddisgwyl iddyn nhw ddychwelyd i'r ysgol yn llwyddiannus. O dan yr amgylchiadau hyn dylai'r ALl, drwy'r Rhaglen Cymorth Bugeiliol, drefnu rhaglen o astudiaeth a phrofiad sydd wedi'i chynllunio i arwain at addysg bellach, hyfforddiant neu waith.
6.9.3 Bydd ailintegreiddio cyflym yn haws lle mae awdurdodau ac ysgolion yn cydweithio'n agos i dderbyn dysgwr sydd wedi'u gwahardd yn barhaol, e.e. drwy drefniant gwirfoddol lle bydd ysgolion yn cytuno os byddan nhw'n gwahardd dysgwr, y byddan nhw'n derbyn dysgwr a waharddwyd gan ysgol arall.
6.9.4 Fel arfer ni ddylai awdurdodau wrthod derbyn dysgwyr o ganlyniad i'w hanes disgyblaethol blaenorol, gan gynnwys unrhyw waharddiadau yn y gorffennol. Mae'r ddogfen Y Cod Derbyn i Ysgolion Dogfen Cod Statudol Rhif: 02/2009 (2009), a ddaeth i rym ym mis Gorffennaf 2009, yn ei gwneud hi'n gwbl glir na ddylai awdurdodau derbyn farnu'n oddrychol a yw rhai dysgwyr yn addas ar gyfer ysgol ai peidio. Nid yw'n dderbyniol bod ysgol yn gwrthod derbyn dysgwr a ystyrir yn un a allai darfu neu ymddwyn yn heriol oni bai:
* fod gan yr ysgol eisoes nifer uchel o ddysgwyr sy'n ymddwyn yn heriol
* ei bod yn ceisio gwella'i safonau isel o ganlyniad i arolwg lle cafodd ei chategoreiddio fel ysgol lle'r oedd angen mesurau arbennig neu lle'r oedd gwendidau difrifol.
6.9.5 Mae'r cod yn pwysleisio'r dymuniad i weld ysgolion ac ALlau yn cytuno ar bolisïau derbyn sy'n addas ar gyfer dysgwyr ag ymddygiad heriol.
6.9.6 Ar ôl derbyn dysgwr, os bydd yr ysgol yn dod i'r casgliad ei fod yn tarfu'n ddifrifol a chyson, gall ystyried cymryd camau disgyblu, gan gynnwys gweithdrefnau gwahardd dros dro a pharhaol. Fodd bynnag, mae'n bwysig nodi y gall plant ag ymddygiad heriol fod yn anabl yn ôl y diffiniad yn Neddf Cydraddoldeb 2010, ac felly efallai y bydd angen gwneud addasiadau rhesymol ar eu cyfer yn yr ysgol neu efallai y byddan nhw angen cymorth AAA.
6.9.7 Mae gan ALlau a chorff llywodraethu yr ysgol a gynhelir ddyletswydd statudol o dan adran 86(2) o Ddeddf Safonau a Fframwaith Ysgolion 1998 i gydymffurfio â dewis y rhieni/gofalwyr o ran derbyn dysgwyr i ysgolion. Serch hynny, nid yw'r ddyletswydd hon yn berthnasol pan fydd dysgwr wedi ei wahardd yn barhaol o ddwy ysgol neu ragor a bod o leiaf un o'r gwaharddiadau hynny wedi digwydd ar ôl 1 Medi 1997. Mae'r gofyniad i gydymffurfio â dewis y rhiant yn peidio â bod yn gymwys am gyfnod o ddwy flynedd yn dilyn yr ail waharddiad.
6.9.8 Argymhellir bod yr ALlau yn llunio protocolau cydraddoldeb wrth ystyried integreiddio dysgwyr o ysgolion eraill (gan gynnwys y rhai sydd wedi'u gwahardd yn barhaol). Dylai gydnabod anghenion yr ysgol unigol, ond hefyd hawl y dysgwr i fynychu ysgol brif ffrwd os cytunwyd bod y Rhaglen Cymorth Bugeiliol yn addas ac yn bosibl.
6.9.9 Argymhellir yn gryf bod yr ALl yn dynodi cyd-gysylltydd ar gyfer rheoli trosglwyddiadau a fydd, nid yn unig yn cadw golwg ar achosion unigol, ond hefyd yn gallu ystyried persbectif yr ysgolion unigol a darpariaeth yr ALl. Gall y cyd-gysylltydd weithio'n fwy llwyddiannus wrth gysylltu'n agos â'r penaethiaid er mwyn llunio protocolau sy'n effeithiol i'r ddwy ochr.
6.10 Cymhellion i ysgolion prif ffrwd i dderbyn dysgwyr sydd wedi eu gwahardd
6.10.1 Mae ailintegreiddio dysgwyr a waharddwyd i ysgolion prif ffrwd yn gyflym yn her sylweddol i'r ysgolion a'r dysgwyr. Dylai'r ALl sicrhau fod cymorth ar gael ar gyfer yr ysgol sy'n derbyn er mwyn sicrhau fod y broses ailintegreiddio yn llwyddiannus. Gellir cynnig cefnogaeth drwy wasanaethau'r ALl – e.e. drwy'r timau cymorth ymddygiad, sy'n cytuno i ddarparu lefel benodedig o gymorth pe bai problemau'r dysgwr yn ailgychwyn. Dylai'r ALl
ystyried cynnig ryw fath o 'waddol' i ysgolion sy'n derbyn dysgwyr a waharddwyd, a gellir ei ddefnyddio i ariannu mwy o gymorth yn yr ystafell ddosbarth neu brynu gwasanaethau oddi wrth yr ALl neu wasanaethau eraill er mwyn bodloni anghenion y dysgwr. Dylai'r gwaddol fod ar wahân i'r arian a roddir wrth drosglwyddo dysgwyr o'r ysgol sy'n gwahardd i'r ysgol sy'n derbyn o dan Reoliadau Cyllido Ysgolion (Cymru) 2010 a Rheoliadau Addysg (Swm i Ddilyn Disgybl a Waharddwyd yn Barhaol) 1999 (fel a ddiwygiwyd) (gweler rhan 7, tudalen 71). Yr ALl sy'n gyfrifol am bennu lefel y 'gwaddolion' hyn, yn dibynnu ar anghenion lleol ac unrhyw gyfyngiadau o ran yr adnoddau.
6.11 Llwyddiant addysgol
6.11.1 Mae Llywodraeth Cymru yn casglu gwybodaeth am lwyddiant addysgol dysgwyr, gan gynnwys dysgwyr sy'n cael eu haddysgu y tu allan i'r ysgol. Rhaid i'r ALl fod yn ymwybodol bob amser faint o dysgwyr sy'n cael eu haddysgu y tu allan i'r ysgol.
6.11.2 Dylid gwneud trefniadau i sicrhau bod dysgwyr yn cael pob cyfle i ennill cydnabyddiaeth fewnol neu achrediad allanol, a lle bo modd, arholiadau cyhoeddus Cyfnod Allweddol 4.
6.11.3 Dylai dysgwyr dderbyn achrediad ffurfiol ar bob elfen o'u pecyn addysgol unigol lle bo hynny'n bosibl, e.e. Gwobrau Llwyddiant Ieuenctid ASDAN, Gwobrau Dug Caeredin, TGAU, cymwysterau galwedigaethol a thystysgrifau addysg. Os na fydd achredu ffurfiol yn bosibl yna dylid sicrhau bod llwyddiannau'r dysgwyr unigol yn cael cydnabyddiaeth fewnol. Dylen nhw gael eu cofnodi a'u cadw yn ffeil cynnydd unigol pob dysgwr.
6.12 Darparu addysg y tu allan i'r ysgol ar gyfer dysgwyr a waharddwyd
6.12.1 Mae darpariaeth addysg heblaw yn yr ysgol yn cynnig ystod o strategaethau hyblyg i ddarparu addysg briodol ar gyfer dysgwyr sydd wedi eu gwahardd a'r dysgwyr eraill.
Y cwricwlwm
6.12.2 Mae cael cwricwlwm hyblyg yn galluogi ALl ac ysgolion i sicrhau bod mwy o amser yn cael ei dreulio ar weithgareddau a anelir at fynd i'r afael ag anghenion unigol y dysgwyr. Serch hynny, dylid ymdrechu i sicrhau bod pob dysgwr yn derbyn digon o addysg er mwyn gwneud y mwyaf o'r cyfleoedd sydd ganddo i ennill achrediad ffurfiol. Wrth ddarparu'r addysg dylid rhoi ystyriaeth
i'r angen am ddulliau addysgu amrywiol, gwahaniaethiad a/neu newidiadau i'r cwricwlwm.
6.12.3 Byddai treulio mwy o amser ar wella cymwyseddau llythrennedd a rhifedd yn fuddiol i rai dysgwyr. Bydd hyn yn eu helpu i ddysgu'n fwy effeithiol mewn lleoliad yn y brif ffrwd, a manteisio ar gwricwlwm ehangach maes o law. Dylai'r cwricwlwm ddarparu Cymraeg i ddysgwyr mewn ysgol cyfrwng Cymraeg, Saesneg, mathemateg, ac, ar gyfer dysgwyr yng Nghyfnodau Allweddol 1 i 3, gwyddoniaeth.
6.12.4 Dylid rhoi ystyriaeth i sicrhau bod y cwricwlwm mor eang â phosibl ac yn cynnwys elfennau megis celf, drama, dylunio a thechnoleg yn ogystal â rhyw fath o addysg gorfforol, ar gyfer dysgwyr ym mhob cyfnod allweddol. Hefyd, dylid rhoi ystyriaeth i sicrhau cydbwysedd rhwng gwaith unigol a gwaith grwˆ p ac addasu hyn, hyd y gellir, i anghenion y dysgwyr unigol.
6.12.5 Y prif ddulliau o gynnig addysg heblaw addysg yn yr ysgol yw:
Presenoldeb rhan-amser mewn ysgol yn y brif ffrwd
6.12.6 Mae'n gwbl agored i ALl drefnu addysg ran-amser mewn ysgol yn y brif ffrwd. Gellir ei gyfuno ag unrhyw un o'r trefniadau a nodwyd isod. Dylai ALlau gofio'r dymuniad i sicrhau bod dysgwyr sy'n cael eu gwahardd o bob cyfnod allweddol yn cynnal rhyw fath o gyswllt ag addysg yn y brif ffrwd – ar gyfer dysgwyr yng Nghyfnod Allweddol 4 gallai hyn fod ar ffurf rhyw ddarpariaeth ôl-16.
Unedau cyfeirio disgyblion
6.12.7 Yn aml cynigir darpariaeth i ddysgwyr sydd wedi eu gwahardd drwy'r unedau cyfeirio disgyblion. Dylai'r ddarpariaeth fod yn hyblyg ac yn greadigol wrth fodloni anghenion y dysgwyr unigol a'r ysgolion yn y brif ffrwd. Dylai'r ddarpariaeth alluogi staff a dysgwyr i weithio'n ddiogel ac yn gynhyrchiol er mwyn bodloni'r targedau unigol a osodwyd yn y CAUau neu'r Rhaglenni Cymorth Bugeiliol. Dylid rhoi ystyriaeth i waith aml-asiantaethol, e.e. rhannu lleoliadau, lle bynnag y byddai hynny'n fwy buddiol i'r dysgwyr.
Mudiadau gwirfoddol
6.12.8 Mae rhai ALlau yn contractio cyrff eraill i ddarparu addysg y tu allan i'r ysgol, gan gynnwys sefydliadau gwirfoddol a hefyd yn lleoli dysgwyr mewn unedau sy'n cael eu rhedeg gan gyrff
gwirfoddol. Gall cytundebau contractio tebyg fod yn ffordd effeithiol i'r ALlau fodloni'u dyletswydd i ddarparu addysg y tu allan i'r ysgol.
Colegau addysg bellach
6.12.9 Gall colegau addysg bellach (AB) fod yn opsiwn sy'n addas ar gyfer nifer o ddysgwyr ym Mlynyddoedd 10 neu 11. Mae colegau AB yn gallu darparu addysg llawn-amser neu ran-amser i ddysgwyr sydd o oed ysgol gorfodol. Mae rhai colegau wedi datblygu rhaglenni rhan-amser arbennig er mwyn esmwytho'r trosglwyddiad i addysg neu hyfforddiant ôl-16, sy'n debygol o fod o ddiddordeb arbennig i ddysgwyr ag anawsterau. Yr ALl sy'n parhau yn gyfrifol am y gost o sicrhau darpariaeth yn y sector AB ar gyfer dysgwyr sydd wedi'u gwahardd a'r ALl sydd hefyd yn parhau i fod yn atebol am y ffordd y maen nhw'n mynd ati i gyflawni'u dyletswydd i ddarparu addysg.
Lleoliadau gwaith
6.12.10 Mae'n ddigon posibl y bydd dysgwyr hyˆn yn elwa o dreulio un diwrnod yr wythnos mewn lleoliad gwaith, efallai'n astudio am gymhwyster galwedigaethol. Gall hyn fod o gymorth iddyn nhw gael sgiliau bywyd ehangach. Dylid cynllunio a monitro darpariaeth o'r fath yn ofalus iawn. Gallai'r amserlen hefyd gynnwys cyrsiau arbennig i ddatblygu sgiliau sy'n ymwneud â'r gwaith o dan ofal asiantaethau megis y Gwasanaeth Gyrfaoedd, y Gwasanaeth Ieuenctid a sefydliadau gwirfoddol.
Dysgu unigol ac yn y cartref
6.12.11 Fel arfer nid yw dysgu unigol, yn enwedig yng nghartref y dysgwr yn addas i fodloni anghenion dysgwyr sydd wedi eu gwahardd yn barhaol, ond gallai fod o ddefnydd yn y tymor byr pan gaiff ei gydlynu â gwasanaethau addysg eraill. Mae rhai ALlau wedi gweld bod gwasanaeth dysgu sydd wedi'i integreiddio gyda'r uned cyfeirio disgyblion yn ddefnydd hyblyg o adnoddau yn ogystal â chynnig cymorth proffesiynol a chymdeithasol i diwtoriaid yn y cartref. Gall hefyd fod o gymorth i ddarparu hyblygrwydd ychwanegol i'r cwricwlwm yn yr unedau cyfeirio disgyblion.
7. Arian i ddilyn dysgwyr a waharddwyd
7.1 Cyflwyniad
7.1.1 Mae adran 494 o Ddeddf Addysg 1996 a Rheoliadau Cyllido Ysgolion (Cymru) 2010 yn darparu y dylai cyllid ddilyn dysgwr sydd wedi'i wahardd yn barhaol o ysgol a gynhelir gan ALl.
7.1.2 Pan fydd dysgwr yn cael ei wahardd yn barhaol o ysgol a gynhelir, mae cyfran yr ysgol o'r gyllideb am y flwyddyn honno yn cael ei gostwng yn ôl y swm sy'n ofynnol yn Rheoliadau Cyllido Ysgolion (Cymru) 2010.
7.1.3 Pan fydd ysgol yn derbyn dysgwr a waharddwyd yn barhaol yn y flwyddyn ariannol honno o ysgol arall a gynhelir, bydd yr ALl yn neilltuo swm ar gyfer gweddill y flwyddyn ariannol fel sy'n ofynnol yn unol â'r rheoliadau.
7.1.4 Mae Rhan 3 Rheoliadau Cyllido Ysgolion (Cymru) 2010, sy'n trafod cyfrannau ysgolion o'r cyllidebau, yn ymestyn trosglwyddo'r cyllid i gynnwys dysgwyr y penderfynodd y panel apêl annibynnol beidio â'u gwahardd, er na roddwyd cyfarwyddyd i'w derbyn yn ôl i'r ysgol. Trafodir y trosglwyddiadau rhwng yr ALlau yn Rheoliadau Addysg (Swm i Ddilyn Disgyblion a Waharddwyd yn Barhaol) 1999 (fel a ddiwygiwyd).
7.1.5 Gall yr arian ddilyn y dysgwr i ysgol arall a gynhelir y bydd y dysgwr yn cael ei dderbyn iddi. Fel arall, gallai fod yn help i dalu costau'r ALl o ddarparu addysg heblaw mewn ysgol o dan ddyletswydd yr ALl o dan Adran 19 o Ddeddf Addysg 1996. Byddai hyn yn cynnwys cyllid ar gyfer dysgwr mewn uned cyfeirio disgyblion.
7.2 Dyddiad perthnasol
7.2.1 Y dyddiad perthnasol ar gyfer trosglwyddo'r cyllid fydd y dyddiad y bydd y panel apêl annibynnol yn cadarnhau'r gwaharddiad, neu mewn achos lle nad oes apêl, diwedd y cyfnod pryd y gellid bod wedi gwneud apêl. Bydd cysylltiad rhwng hyn a bod y dysgwr yn aros ar gofrestr yr ysgol wreiddiol. Felly, bydd yr ysgol yn parhau i gael cyllid ar gyfer y dysgwr a bydd yn parhau'n gyfrifol, ynghyd â'r ALl, am drefnu addysg briodol tra bod y dysgwr yn parhau ar y gofrestr.
7.3 Trosglwyddiadau o fewn yr ALl
7.3.1 Mae'r ALl yn gyfrifol am ostwng y gyfran berthnasol o gyllideb unrhyw ysgol y mae'n ei chynnal sy'n gyfrifol am y gwaharddiad. Caiff y swm ei bennu yn ôl y fformiwla ariannu a amlinellir yn rheoliad 22 yn Rheoliadau Cyllido Ysgolion (Cymru) 2010 a ddefnyddir gan yr ALl ar gyfer ysgolion cynradd neu uwchradd a gynhelir (heblaw rhai arbennig) am y flwyddyn ariannol sy'n cynnwys y dyddiad perthnasol, gan ystyried:
* oedran
* nodweddion
y dysgwr.
7.3.2 Mae 'nodweddion' yn golygu unrhyw ffactor sy'n berthnasol i'r dysgwr ac a ddefnyddiwyd yn fformiwla ariannu yr ALl, er enghraifft yr hawl i gael cinio ysgol am ddim. Mae hyn yn gyfle i'r ALl, os dymuna, dynnu mwy na dim ond yr uned a gafodd ei mesur ar sail oedran y dysgwr. Serch hynny gall yr ALl benderfynu y byddai ailgyfrif y gyfran gyllideb ar y sail hon yn aneffeithlon a gallai ddewis tynnu dim ond yr uned gafodd ei mesur yn ôl oedran y dysgwr.
7.3.3 Diffinnir y fformiwla (Cyfrifiad 1) ar gyfer ALl sy'n gostwng cyfran o gyllideb un o'i ysgolion ei hun sydd wedi gwahardd dysgwr fel:
* A yw'r swm sy'n cael ei neilltuo ar gyfer dysgwr cofrestredig a benderfynwyd yn unol â'r fformiwla ddyrannu o dan reoliad 22 yn ôl yr hyn sy'n berthnasol yn y flwyddyn ariannol y digwydd y gwaharddiad ynddi.
* B yw nifer yr wythnosau cyflawn sy'n weddill yn y flwyddyn ariannol ac sy'n cael eu cyfrif o'r dyddiad perthnasol.
Y dyddiad pan fydd yr ysgol sy'n gwahardd yn colli'r arian
7.3.4 Bydd yr ysgol sy'n gwahardd yn colli'r arian o ddyddiad perthnasol y gwaharddiad (fel y'i diffinnir ym mharagraff 7.2.1 ar dudalen 71). Bydd yr arian yn cael ei roi i'r ysgol newydd o'r dyddiad y derbynnir y dysgwr iddi. Mae'r ALl yn cadw'r gwahaniaeth rhwng y ddau swm hyn i gyfrannu tuag at unrhyw adeg pan fydd y dysgwr yn cael ei addysgu y tu allan i'r ysgol. Os na ellir dod o hyd i le mewn
ysgol, bydd ALl y cartref yn cadw'r swm cyfan ar gyfer addysgu y tu allan i'r ysgol.
Wythnosau cyfan
7.3.5 Mae'r fformiwla yn defnyddio wythnosau cyflawn yn sail i'r cyfrifiad. Mae hyn yn cynrychioli'r gyfran honno o'r flwyddyn ariannol gyfan y bu'r dysgwr yn yr ysgol. Mae nifer yr wythnosau calendr cyflawn yn cael eu cyfrif allan o 52, h.y. gan gynnwys gwyliau ysgol, gwyliau banc a phenwythnosau. Mae wythnosau cyflawn yn cael eu cyfrif o'r dyddiad perthnasol tan ddiwrnod olaf y flwyddyn ariannol, h.y. 31 Mawrth.
Ysgol sy'n derbyn dysgwr a waharddwyd
7.3.6 Bydd yr ysgol newydd yn cael y swm a dynnwyd oddi wrth yr hen ysgol neu gyfran o'r swm hwnnw os bydd yr ALl yn gwneud darpariaeth y tu allan i'r ysgol. Cynrychiolir hyn gan y fformiwla ganlynol (Cyfrifiad 2):
* D yw'r swm y cyfrifir ei fod wedi cael ei gymryd o'r ysgol sy'n gwahardd fel y'i diffinnir ym mharagraff 7.3.3 ar dudalen 72.
* E/F yw ffactor ar gyfer addasu i gymryd i ystyriaeth y posibilrwydd na fydd y dysgwr yn symud ar ei union o'r ysgol sy'n gwahardd i'r ysgol sy'n derbyn.
* E yw nifer yr wythnosau cyflawn sy'n weddill yn y flwyddyn ariannol pan fydd y dysgwr wedi'i gofrestru yn yr ysgol sy'n derbyn.
* F yw nifer yr wythnosau cyflawn sy'n weddill yn y flwyddyn ariannol wedi'u cyfrif o'r dyddiad perthnasol ymlaen.
Eithriad ar gyfer blwyddyn drosglwyddo
7.3.7 Os yw'r dysgwr a waharddwyd mewn blwyddyn drosglwyddo ac os yw'r dyddiad perthnasol rhwng 1 Ebrill a dechrau'r flwyddyn ysgol nesaf, yna caiff y cyllid ei dynnu tan ddiwedd y flwyddyn ysgol yn hytrach na diwedd y flwyddyn ariannol.
7.3.8 Blwyddyn drosglwyddo yw'r flwyddyn ysgol cyn y bydd dysgwr yn dechrau mewn ysgol uwchradd, sef Blwyddyn 6 fel rheol. Nid yw blwyddyn olaf addysg orfodol (h.y. Blwyddyn 11) yn cyfrif fel blwyddyn drosglwyddo. Os bydd dysgwr yn cael ei wahardd yn
ei dymor olaf yn yr ysgol, bydd yr arian ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfan yn cael ei dynnu o gyllideb yr ysgol.
7.3.9 Diwedd y flwyddyn ysgol yw'r diwrnod calendr olaf cyn y tymor cyntaf ar ôl Gorffennaf, e.e. os bydd blwyddyn ysgol newydd yn dechrau ar 1 Medi, bydd y flwyddyn ysgol yn diweddu ar 31 Awst.
Nifer dysgwyr ar gyfer cyllid blwyddyn nesaf
7.3.10 Gall yr ALl addasu nifer gwirioneddol y dysgwyr i adlewyrchu'r gwaharddiadau a wnaed ar ôl y dyddiad ar gyfer cyfrif dysgwyr, sef yr hyn sy'n pennu'r cyllid sydd ar gael. Mae hyn yn cynnwys gostwng neu gynyddu'r niferoedd oherwydd gwaharddiadau parhaol. Mae hyn yn fwyaf tebygol o ddigwydd os caiff dysgwr ei wahardd rhwng dyddiad y Cyfrifiad Ysgol ym mis Ionawr a 31 Mawrth. Gall ALl addasu nifer gwirioneddol y dysgwyr a'r amcangyfrif wrth bennu cyfrannau cychwynnol yr ysgol o'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn ariannol ddilynol, yn ogystal ag unrhyw gyfran o'r gyllideb a gaiff ei hailbennu yn ystod y flwyddyn.
Ysgolion arbennig
7.3.11 Yn achos dysgwr sy'n cael ei wahardd o ysgol arbennig, dylai'r swm fod yr un peth ag ar gyfer dysgwr o'r un oed a nodweddion â dysgwr a waharddwyd o ysgol gynradd neu ysgol uwchradd brif ffrwd.
Ysgolion heb gyllidebau dirprwyedig
7.3.12 Weithiau, bydd dysgwr yn cael ei wahardd o ysgol a gynhelir gan yr ALl sydd heb gyllideb ddirprwyedig. Yn y sector prif ffrwd mae'n bosibl y bydd ysgol sy'n gwahardd wedi colli ei chyllideb ddirprwyedig trwy fod yr ALl wedi'i thynnu'n ôl yn unol ag adran 17 o Ddeddf Safonau a Fframwaith Ysgolion 1998.
7.3.13 Ni ddylai colli cyllideb ddirprwyedig effeithio ar y modd y bydd cyllid yn symud o dan y trefniant hwn. Bydd cyllidebau ysgolion o'r fath yn dal i gael eu pennu ar sail cynllun. Yr ALl fydd yn rheoli'r gyllideb. Bydd ALlau eraill yn hawlio cyllid oddi wrtho ar gyfer dysgwyr a waharddwyd yn barhaol o'r ysgol.
7.3.14 Yn yr un modd, bydd rheidrwydd ar yr ALl i ychwanegu at gyllideb ysgol y mae'n ei chynnal os bydd dysgwr a waharddwyd yn barhaol yn cael ei dderbyn iddi.
7.4 Trosglwyddo rhwng ALlau
7.4.1 Yn achos arian sy'n cael ei drosglwyddo rhwng ALlau, e.e. pan fydd dysgwr yn byw mewn un ardal ond yn mynychu ysgol a gynhelir gan ALl arall, fformiwla ariannu yr ALl lle saif yr ysgol sy'n pennu'r swm. Os bydd hyn wedyn yn cael ei roi i ALl gwahanol ac i ysgol yn yr ALl hwnnw neu drydydd ALl, ni fydd y naill gynllun ariannu na'r llall yn effeithio ar y cyfrifiad.
7.4.2 Bydd y fformiwla ar gyfer cyfrif y cyllid a drosglwyddir rhwng ALlau yn cymryd i ystyriaeth unrhyw gyllid ar gyfer y dysgwr hwnnw a gedwir yn ganolog gan yr ALl, ac nid yng nghyllideb ddirprwyedig yr ysgol, fel a ganlyn (Cyfrifiad 3):
* A yw'r swm a gafodd ei gyfrif i'w dynnu o'r ysgol sy'n gwahardd fel y'i diffinnir ym mharagraff 7.3.3 ar dudalen 72.
* B yw'r swm o gyllideb ysgolion lleol yr hen ALl sydd wedi'i neilltuo ar gyfer y dysgwr hwnnw ond sydd heb ei ddirprwyo i'r ysgol (h.y. y swm a gedwir gan yr ALl).
* C yw nifer yr wythnosau cyflawn sy'n weddill yn y flwyddyn ariannol wedi'u cyfrif o'r dyddiad perthnasol ymlaen.
Yr angen am dalu'n brydlon
7.4.3 Rhaid i'r broses o drosglwyddo arian rhwng ALlau gael ei chwblhau cyn pen tri mis o'r dyddiad perthnasol.
7.5 Sut i ddatrys anghydfodau
7.5.1 Os oes anghydfod ynghylch a oes gan ysgol hawl i gael unrhyw swm ar gyfer dysgwr a waharddwyd yn barhaol gan ysgol arall a gynhelir gan yr ALl, dylai'r mater gael ei benderfynu gan Gweinidogion Cymru yn unol ag Adran 494 o Ddeddf Addysg 1996.
Gwahardd o ysgolion ac unedau cyfeirio disgyblion
Dogfen ganllawiau rhif:
171/2015
Dyddiad cyhoeddi:
Ebrill 2015
7.6 Siart yn darlunio'r broses – trefniadau ar gyfer arian sy'n dilyn dysgwyr a waharddwyd yn barhaol o'r ysgol
Atodiad A: Llythyrau enghreifftiol
Llythyr enghreifftiol 1: Gwaharddiad cyfnod penodol o lai na chwe diwrnod
Oddi wrth y pennaeth (neu athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion) yn hysbysu rhiant/gofalwr a/neu ddysgwr am waharddiad cyfnod penodol o lai na chwe diwrnod, a lle nad yw'r dysgwr yn colli arholiad cyhoeddus.
Annwyl [enw'r rhiant/gofalwr/dysgwr]
Ysgrifennaf atoch i roi gwybod i chi fy mod wedi penderfynu [gwahardd (enw'r dysgwr)/eich gwahardd chi] am gyfnod penodol o [cyfnod y gwaharddiad]. Golyga hyn [na fydd (enw'r dysgwr)/na fyddwch chi] yn cael bod yn yr ysgol am gyfnod y gwaharddiad a ddechreuodd ar [dyddiad].
Rwy'n sylweddoli y gall y gwaharddiad hwn beri gofid i chi a'ch teulu, ond nid yw'r penderfyniad [i wahardd (enw'r dysgwr)/i'ch gwahardd chi] wedi'i wneud heb bwyso a mesur y sefyllfa'n ofalus. [Mae (enw'r dysgwr)/Rydych chi] wedi cael ei wahardd/eich gwahardd am y cyfnod penodol hwn oherwydd [rheswm am y gwaharddiad].
Bydd yr ysgol yn parhau i osod gwaith i [enw'r dysgwr/chi] yn ystod cyfnod y gwaharddiad [rhowch fanylion y trefniadau sydd yn eu lle ar gyfer gwneud hyn]. Gwnewch yn siwˆ r bod unrhyw waith sy'n cael ei osod gan yr ysgol yn cael ei wneud a'i ddychwelyd i ni i'w farcio. [Ar gyfer dysgwyr sy'n hyˆn na'r oedran ysgol gorfodol, rhowch y canlynol]. Gan eich bod wedi'ch gwahardd o'r ysgol, dylech drefnu i rywun ddychwelyd y gwaith atom ar eich rhan.
[Yn achos ysgol heblaw am uned cyfeirio disgyblion]
Mae gennych chi [ac enw'r dysgwr os yw'r dysgwr yn llai nag 11 oed] hawl i wneud sylwadau i bwyllgor disgyblu disgyblion corff llywodraethu yr ysgol. Os hoffech wneud sylwadau cysylltwch â [enw'r swyddog cyswllt] yn/ar [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost], cyn gynted â phosibl. Er nad oes gan y pwyllgor disgyblu unrhyw bwˆ er i ganiatáu i ddysgwr ddychwelyd i'r ysgol, rhaid iddo ystyried unrhyw sylwadau a wnewch a gall roi copi o'i ganfyddiadau yn cofnod ysgol eich plentyn/eich cofnod.
[Ar gyfer uned cyfeirio disgyblion yn unig]
Mae gennych chi [ac enw'r dysgwr os yw'r dysgwr yn llai nag 11 oed] hawl i wneud sylwadau i [enw'r ALl]. Bydd y sylwadau hynny yn cael eu hystyried gan [nodwch yma'r trefniadau y mae'r ALl wedi'u gwneud ar gyfer ystyried sylwadau]. Os hoffech wneud sylwadau cysylltwch â [enw'r swyddog cyswllt] yn/ar [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost] cyn gynted â phosibl.
Hefyd, mae gennych hawl i weld copi [o gofnod ysgol (enw'r dysgwr)/o'ch cofnod ysgol]. Am resymau cyfrinachedd, bydd angen i chi roi gwybod i mi yn ysgrifenedig os hoffech gael copi[o gofnod ysgol (enw'r dysgwr)/o'ch cofnod ysgol]. Byddaf yn fwy na bodlon i roi copi i chi os hoffech un. Mae'n bosibl y codir tâl am lungopïo.
Mae gan riant/gofalwr yr hawl i gyflwyno hawliad o wahaniaethu ar sail anabledd i Dribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru os yw'n credu bod ei blentyn wedi'i wahardd oherwydd anabledd sydd gan y plentyn. Dylid anfon hawliadau i Uned 32, Parc Menter Ffordd Ddole, Llandrindod, Powys LD1 6PF.
[Ysgol gynradd yn unig]
Gofynnir i chi a [enw'r dysgwr] ddod i gyfweliad ailintegreiddio gyda mi [neu nodwch enw aelod arall o staff] yn [lleoliad] ar [dyddiad] am [amser]. Os nad yw hyn yn gyfleus, cysylltwch â'r ysgol cyn [dyddiad yn y 10 diwrnod nesaf] i drefnu dyddiad ac amser amgen sy'n gyfleus i chi. Diben y cyfweliad ailintegreiddio yw trafod y ffordd orau o reoli sut y bydd eich plentyn/byddwch chi yn dychwelyd i'r ysgol. Os bydd eich rhiant/gofalwr/byddwch chi yn methu â mynd i gyfweliad ailintegreiddio, dylech fod yn ymwybodol y caiff y ffactor hwn ei ystyried gan lys wrth benderfynu, ynglyˆn ag unrhyw gais yn y dyfodol, a ddylid cyflwyno gorchymyn rhianta i eich rhiant/gofalwr/chi.
Efallai yr hoffech gysylltu â [enw] yn ALl [enw'r ALl] ar/yn [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost], a all roi cyngor i chi.
Bydd [gwaharddiad (enw'r dysgwr)/eich gwaharddiad] yn dod i ben ar [dyddiad] ac rydym yn disgwyl i [enw'r dysgwr/chi] fod yn ôl yn yr ysgol ar [dyddiad] am [amser].
Yn gywir
[enw]
Pennaeth/athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion
Llythyr enghreifftiol 2: Gwaharddiad cyfnod penodol o 6–15 diwrnod
Oddi wrth y pennaeth (neu athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion) yn hysbysu'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr am waharddiad cyfnod penodol o rhwng 6 a 15 diwrnod, neu pan fydd cyfanswm y gwaharddiadau yn yr un tymor o fewn yr ystod hwn, neu pan fydd arholiad cyhoeddus yn cael ei golli.
Annwyl [enw'r rhiant/gofalwr/dysgwr]
Ysgrifennaf atoch i roi gwybod i chi fy mod wedi penderfynu [gwahardd (enw'r dysgwr)/eich gwahardd chi] am gyfnod penodol o [cyfnod y gwaharddiad]. Golyga hyn [na fydd (enw'r dysgwr)/na fyddwch chi] yn cael bod yn yr ysgol am gyfnod y gwaharddiad a ddechreuodd ar [dyddiad].
Rwy'n sylweddoli y gall y gwaharddiad hwn beri gofid i chi a'ch teulu, ond nid yw'r penderfyniad [i wahardd (enw'r dysgwr)/i'ch gwahardd chi] wedi'i wneud heb bwyso a mesur y sefyllfa'n ofalus. [Mae (enw'r dysgwr)/Rydych chi] wedi cael ei wahardd/eich gwahardd am y cyfnod penodol hwn oherwydd [rheswm am y gwaharddiad].
Bydd yr ysgol yn parhau i osod gwaith i [enw'r dysgwr/chi] yn ystod cyfnod y gwaharddiad [rhowch fanylion y trefniadau sydd yn eu lle ar gyfer gwneud hyn]. Gwnewch yn siwˆ r bod unrhyw waith sy'n cael ei osod gan yr ysgol yn cael ei wneud a'i ddychwelyd i ni i'w farcio. [Ar gyfer dysgwyr sy'n hyˆn na'r oedran ysgol gorfodol, rhowch y canlynol] Gan eich bod wedi'ch gwahardd o'r ysgol, dylech drefnu i rywun ddychwelyd y gwaith atom ar eich rhan.
[Yn achos ysgol heblaw am uned cyfeirio disgyblion]
Mae gennych chi [ac enw'r dysgwr: os yw'r dysgwr yn llai nag 11 oed] hawl i ofyn am gyfarfod o bwyllgor disgyblu disgyblion corff llywodraethu yr ysgol, lle gallwch wneud sylwadau a lle gall y penderfyniad i wahardd gael ei adolygu. Gan fod y gwaharddiad dros bum diwrnod ysgol (neu gyfnod cyfatebol) rhaid i'r pwyllgor gwrdd os gofynnwch iddo wneud hynny. Y dyddiad olaf y gall y pwyllgor gwrdd yw [dyddiad – dim hwyrach na 50 diwrnod ysgol o'r dyddiad yr hysbysir y pwyllgor]. Os hoffech wneud sylwadau i'r
pwyllgor ac os ydych yn awyddus i ddod â ffrind neu gynrychiolydd gyda chi, cysylltwch â [enw'r person cyswllt] ar/yn [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost], cyn gynted â phosibl.
[Ar gyfer uned cyfeirio disgyblion yn unig]
Mae gennych chi [ac enw'r dysgwr: os yw'r dysgwr yn llai nag 11 oed] hawl i wneud sylwadau i [enw'r ALl]. Bydd y sylwadau hynny yn cael eu hystyried gan [nodwch yma'r trefniadau y mae'r ALl wedi'u gwneud ar gyfer ystyried sylwadau]. Os hoffech wneud sylwadau cysylltwch â [enw'r swyddog cyswllt] yn/ar [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost], cyn gynted â phosibl. [Noder: nid yw'r geiriad hwn yn addas os bydd y dysgwr yn colli'r cyfle i sefyll arholiad cyhoeddus.]
Hefyd, mae gennych hawl i weld copi [o gofnod ysgol (enw'r dysgwr)/o'ch cofnod ysgol]. Am resymau cyfrinachedd, bydd angen i chi roi gwybod i mi yn ysgrifenedig os hoffech gael copi [o gofnod ysgol (enw'r dysgwr)/o'ch cofnod ysgol]. Byddaf yn fwy na bodlon i roi copi i chi os hoffech un. Mae'n bosibl y codir tâl am lungopïo.
Mae gan riant/gofalwr yr hawl i gyflwyno hawliad o wahaniaethu ar sail anabledd i Dribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru os yw'n credu bod ei blentyn wedi'i wahardd oherwydd anabledd sydd gan y plentyn. Dylid anfon hawliadau i Uned 32, Parc Menter Ffordd Ddole, Llandrindod, Powys LD1 6PF.
[Yn berthnasol i blant o oedran ysgol gorfodol yn unig]
Gofynnir i chi a [enw'r dysgwr] ddod i gyfweliad ailintegreiddio gyda mi [neu nodwch enw aelod arall o staff] yn [lleoliad] ar [dyddiad] am [amser]. Os nad yw hyn yn gyfleus, cysylltwch â'r ysgol cyn [dyddiad yn y deg diwrnod nesaf] i drefnu dyddiad ac amser amgen sy'n gyfleus i chi. Diben y cyfweliad ailintegreiddio yw trafod y ffordd orau o reoli sut y byddwch eich plentyn/chi yn dychwelyd i'r ysgol. Os byddwch eich rhiant/gofalwr/chi yn methu â mynd i gyfweliad ailintegreiddio, dylech fod yn ymwybodol
y caiff y ffactor hwn ei ystyried gan lys wrth benderfynu, ynglyˆn ag unrhyw gais yn y dyfodol, a ddylid cyflwyno gorchymyn rhianta i eich rhiant/gofalwr/chi.
Efallai yr hoffech gysylltu â [enw] yn ALl [enw'r ALl] ar/yn [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost], a all roi cyngor i chi.
Bydd [gwaharddiad (enw'r dysgwr)/eich gwaharddiad] yn dod i ben ar [dyddiad] ac rydym yn disgwyl i [enw'r dysgwr/chi] fod yn ôl yn yr ysgol ar [dyddiad] am [amser].
Yn gywir
[enw]
Pennaeth/athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion
Llythyr enghreifftiol 3: Gwaharddiad cyfnod penodol o 16 diwrnod neu ragor
Oddi wrth y pennaeth (neu athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion) yn hysbysu'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr am waharddiad cyfnod penodol o 16 diwrnod neu ragor, neu pan fydd cyfanswm y gwaharddiadau yn yr un tymor yn 16 diwrnod neu ragor.
Annwyl [enw'r rhiant/gofalwr/dysgwr]
Ysgrifennaf atoch i roi gwybod i chi fy mod wedi penderfynu [gwahardd (enw'r dysgwr)/eich gwahardd chi] am gyfnod penodol o [cyfnod y gwaharddiad]. Golyga hyn [na fydd (enw'r dysgwr)/na fyddwch chi] yn cael bod yn yr ysgol am gyfnod y gwaharddiad a ddechreuodd ar [dyddiad].
Rwy'n sylweddoli y gall y gwaharddiad hwn beri gofid i chi a'ch teulu, ond nid yw'r penderfyniad [i wahardd (enw'r dysgwr)/i'ch gwahardd chi] wedi'i wneud heb bwyso a mesur y sefyllfa'n ofalus. [Mae (enw'r dysgwr)/Rydych chi] wedi cael ei wahardd/eich gwahardd am y cyfnod penodol hwn oherwydd [rheswm am y gwaharddiad].
Bydd addysg heblaw gosod gwaith yn cael ei darparu [ar gyfer [enw'r dysgwr]/ar eich cyfer chi] os nad yw'r gwaharddiad wedi'i wrthdroi cyn pen 15 diwrnod. Bydd cynrychiolydd ALl [yr ALl sy'n cynnal yr ysgol] yn cysylltu â chi i drafod hyn.
[Yn achos ysgol heblaw am uned cyfeirio disgyblion]
Gan fod y gwaharddiad dros 15 diwrnod ysgol (neu gyfnod cyfatebol) rhaid i bwyllgor disgyblu corff llywodraethu yr ysgol gwrdd yn awtomatig i ystyried y gwaharddiad. Yn y cyfarfod adolygu, mae croeso i chi wneud sylwadau i'r pwyllgor. Y dyddiad olaf y gall y pwyllgor gwrdd yw [dyddiad – dim hwyrach na 15 diwrnod ysgol o'r dyddiad yr hysbysir y pwyllgor disgyblu]. Os hoffech wneud sylwadau i'r pwyllgor ac os ydych yn awyddus i ddod â ffrind neu gynrychiolydd gyda chi, cysylltwch â [enw'r person cyswllt] ar/yn [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost], cyn gynted â phosibl. Byddwch yn cael gwybod gan Glerc y pwyllgor am amser, dyddiad a lleoliad y cyfarfod p'un a ydych wedi dewis gwneud sylwadau ai peidio.
[Ar gyfer uned cyfeirio disgyblion yn unig]
Gan fod y gwaharddiad dros 15 diwrnod ysgol rhaid i ALl [enw'r ALl] ystyried y gwaharddiad. [Nodwch yma'r trefniadau y mae'r ALl wedi'u gwneud ar gyfer adolygu gwaharddiadau cyfnod penodol.] Bydd cyfarfod adolygu yn cael ei gynnal a gallwch wneud sylwadau yn y cyfarfod hwnnw os dymunwch hynny. Y dyddiad olaf ar gyfer cynnal cyfarfod adolygu yw [dyddiad – dim hwyrach na 15 diwrnod ysgol o'r dyddiad yr hysbysir yr ALl]. Os hoffech wneud sylwadau ac os ydych yn awyddus i ddod â chynrychiolydd gyda chi, cysylltwch â [enw'r person cyswllt] ar/yn [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost].
Hefyd, mae gennych hawl i weld copi [o gofnod ysgol (enw'r dysgwr)/o'ch cofnod ysgol]. Am resymau cyfrinachedd, bydd angen i chi roi gwybod i mi yn ysgrifenedig os hoffech gael copi [o gofnod ysgol (enw'r dysgwr)/o'ch cofnod ysgol]. Byddaf yn fwy na bodlon i roi copi i chi os hoffech un. Mae'n bosibl y codir tâl am lungopïo.
Mae gan riant/gofalwr yr hawl i gyflwyno hawliad o wahaniaethu ar sail anabledd i Dribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru os yw'n credu bod ei blentyn wedi'i wahardd oherwydd anabledd sydd gan y plentyn. Dylid anfon hawliadau i Uned 32, Parc Menter Ffordd Ddole, Llandrindod, Powys LD1 6PF.
[Yn berthnasol i blant o oedran ysgol gorfodol yn unig]
Gofynnir i chi a [enw'r dysgwr] ddod i gyfweliad ailintegreiddio gyda mi [neu nodwch enw aelod arall o staff] yn [lleoliad] ar [dyddiad] am [amser]. Os nad yw hyn yn gyfleus, cysylltwch â'r ysgol cyn [dyddiad yn y deg diwrnod nesaf] i drefnu dyddiad ac amser amgen sy'n gyfleus i chi. Diben y cyfweliad ailintegreiddio yw trafod y ffordd orau o reoli sut y byddwch eich plentyn/chi yn dychwelyd i'r ysgol. Os bydd eich rhiant/gofalwr/byddwch chi yn methu â mynd i gyfweliad ailintegreiddio, dylech fod yn ymwybodol y caiff y ffactor hwn ei ystyried gan lys wrth benderfynu, ynglyˆn ag unrhyw gais yn y dyfodol, a ddylid cyflwyno gorchymyn rhianta i eich rhiant/gofalwr/chi.
Efallai yr hoffech gysylltu â [enw] yn ALl [enw'r ALl] ar/yn [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost], a all roi cyngor i chi.
Bydd [gwaharddiad (enw'r dysgwr)/eich gwaharddiad] yn dod i ben ar [dyddiad] ac rydym yn disgwyl i [enw'r dysgwr/chi] fod yn ôl yn yr ysgol ar [dyddiad] am [amser].
Yn gywir
[enw]
Pennaeth/athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion
Llythyr enghreifftiol 4: Gwaharddiad parhaol
Oddi wrth y pennaeth (neu athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion) yn hysbysu'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr am waharddiad parhaol.
Annwyl [enw'r rhiant/gofalwr/dysgwr]
Mae'n flin gennyf eich hysbysu fy mod wedi penderfynu [gwahardd (enw'r dysgwr)/eich gwahardd chi] yn barhaol o [dyddiad]. Golyga hyn [na fydd (enw'r dysgwr)/na fyddwch chi] yn cael dod yn ôl i'r [ysgol/uned cyfeirio disgyblion hon] oni bai y bydd [pwyllgor disgyblu llywodraethwyr yr ysgol/pwyllgor rheoli'r uned cyfeirio disgyblion] neu panel apêl yn penderfynu [derbyn (enw'r dysgwr/eich derbyn yn ôl].
Rwy'n sylweddoli y gall y gwaharddiad hwn beri gofid i chi a'ch teulu, ond nid yw'r penderfyniad [i wahardd (enw'r dysgwr)/i'ch gwahardd chi] wedi'i wneud heb bwyso a mesur y sefyllfa'n ofalus. [Mae (enw'r dysgwr)/Rydych chi] wedi cael ei wahardd/eich gwahardd yn barhaol oherwydd [rheswm am y gwaharddiad – nodwch unrhyw hanes perthnasol arall hefyd].
Bydd addysg heblaw gosod gwaith yn cael ei darparu [ar gyfer [enw'r dysgwr]/ar eich cyfer chi] os nad yw'r gwaharddiad wedi'i wrthdroi cyn pen 15 diwrnod. Bydd cynrychiolydd ALl yn cysylltu â chi i drafod hyn.
[Yn achos ysgol heblaw am uned cyfeirio disgyblion]
Gan fod hwn yn waharddiad parhaol bydd pwyllgor disgyblu disgyblion corff llywodraethu yr ysgol yn cwrdd i ystyried y gwaharddiad. Yn y cyfarfod adolygu, mae croeso i chi [ac enw'r dysgwr: os yw'r dysgwr yn llai nag 11 oed] wneud sylwadau i'r pwyllgor. Y dyddiad olaf y gall y pwyllgor gwrdd yw [dyddiad – dim hwyrach na 15 diwrnod ysgol o'r dyddiad yr hysbysir y pwyllgor]. Os hoffech wneud sylwadau i'r pwyllgor ac os ydych yn awyddus i ddod â ffrind neu gynrychiolydd gyda chi, cysylltwch â [enw'r person cyswllt] ar/yn [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost], cyn gynted â phosibl. Byddwch yn cael gwybod gan Glerc y pwyllgor am amser, dyddiad a lleoliad y cyfarfod p'un a ydych wedi dewis gwneud sylwadau ai peidio.
[Ar gyfer uned cyfeirio disgyblion yn unig]
Mae gennych hawl i apelio i banel apêl annibynnol yn erbyn y penderfyniad hwn. Os hoffech apelio ysgrifennwch at [enw Clerc y panel apêl] i ddweud eich bod yn awyddus i apelio gan nodi eich rhesymau dros apelio. Dylech anfon y llythyr i [cyfeiriad] erbyn [nodwch y dyddiad olaf – yr unfed diwrnod ysgol ar bymtheg ar ôl yr ail ddiwrnod gwaith os cafodd y llythyr ei bostio gyda'r post dosbarth cyntaf neu'r unfed diwrnod ysgol ar bymtheg ar ôl y diwrnod dosbarthu os cafodd y llythyr ei ddosbarthu â llaw]. Os na fyddwch wedi datgan eich bwriad i apelio erbyn y dyddiad hwn, bydd eich hawl i apelio yn dod i ben.
Mae gan riant/gofalwr yr hawl i gyflwyno hawliad o wahaniaethu ar sail anabledd i Dribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru os yw'n credu bod ei blentyn wedi'i wahardd oherwydd anabledd sydd gan y plentyn. Dylid anfon hawliadau i Uned 32, Parc Menter Ffordd Ddole, Llandrindod, Powys LD1 6PF.
Hefyd, mae gennych hawl i weld copi [o gofnod ysgol (enw'r dysgwr)/o'ch cofnod ysgol]. Am resymau cyfrinachedd, bydd angen i chi roi gwybod i mi yn ysgrifenedig os hoffech gael copi [o gofnod ysgol (enw'r dysgwr)/o'ch cofnod ysgol]. Byddaf yn fwy na bodlon i roi copi i chi os hoffech un. Mae'n bosibl y codir tâl am lungopïo.
Efallai yr hoffech gysylltu hefyd â [enw] yn ALl [enw'r ALl] ar/yn [manylion cysylltu: cyfeiriad, rhif ffôn, e-bost], a all roi cyngor ynghylch y dewisiadau sydd ar gael i chi.
Yn gywir
[enw]
Pennaeth/athro/athrawes sy'n gyfrifol am uned cyfeirio disgyblion
Llythyr enghreifftiol 5: Gwaharddiad parhaol – penderfyniad pwyllgor disgyblu
Oddi wrth Glerc y pwyllgor disgyblu yn hysbysu rhiant/gofalwr y dysgwr a waharddwyd yn barhaol a/neu'r dysgwr a waharddwyd yn barhaol am benderfyniad y pwyllgor disgyblu.
Annwyl [enw'r rhiant/gofalwr/dysgwr]
Yng nghyfarfod o bwyllgor disgyblu dysgwyr llywodraethwyr yr ysgol yn yr [ysgol] ar [dyddiad] ystyriwyd penderfyniad [pennaeth] i wahardd [enw'r dysgwr/i'ch gwahardd chi]. Mae'r pwyllgor, ar ôl ystyried y sylwadau a wnaed a'r holl dystiolaeth oedd ar gael, wedi penderfynu:
Naill ai gwrthdroi'r gwaharddiad a chyfarwyddo [bod enw'r dysgwr/eich bod chi] yn cael dychwelyd i'r ysgol erbyn [dyddiad] . Rydym felly yn disgwyl i [enw'r dysgwr/chi] fod yn ôl yn yr ysgol ar [dyddiad] am [amser] . Os hoffech drafod y trefniadau ar gyfer [derbyn (enw'r dysgwr)/eich derbyn chi] yn ôl i'r ysgol cyn y dyddiad hwnnw, cysylltwch â [enw'r pennaeth] i drefnu amser a dyddiad cyfleus.
Bydd copi o'r llythyr hwn yn cael ei ychwanegu at [gofnod ysgol (enw'r dysgwr)/eich cofnod ysgol] i gyfeirio ato yn y dyfodol.
Neu cadarnhau'r penderfyniad [i wahardd (enw'r dysgwr)/i'ch gwahardd chi] .
Y rhesymau am benderfyniad y pwyllgor yw: [rhowch y rhesymau mor fanwl â phosibl gan egluro sut y gwnaeth y pwyllgor ei benderfyniad].
Mae gennych hawl i apelio yn erbyn y penderfyniad hwn. Os hoffech apelio ysgrifennwch at [enw Clerc y panel apêl] i ddweud eich bod yn awyddus i apelio. Dylech nodi'r rhesymau dros apelio ac, os yn briodol, gallwch gynnwys unrhyw hawliad o wahaniaethu ar sail anabledd yr hoffech ei wneud ac anfon y llythyr i [cyfeiriad] erbyn [nodwch y dyddiad olaf – yr ail ddiwrnod ysgol ar bymtheg ar ôl dyddiad y llythyr hwn]. Os na fyddwch wedi datgan eich bwriad i apelio erbyn [nodwch y dyddiad olaf eto], bydd eich hawl i apelio yn dod i ben.
Panel apêl annibynnol fydd yn gwrando ar eich apêl. Bydd [tri aelod/pum aelod] ar y panel sef [un/dau] ymarferydd addysg mewn swydd (pennaeth[iaid] o bosibl) bydd [un/dau] yn gwasanaethu fel llywodraethwr[wyr], neu wedi bod yn gwasanaethu fel llywodraethwr[wyr] yn ddiweddar; ac un yn aelod lleyg a fydd yn cadeirio. Bydd y panel apêl yn gwrando ar holl ffeithiau'r achos – os oes gennych dystiolaeth newydd i'w chyflwyno i'r panel mae croeso i chi wneud hynny. Rhaid i'r panel gwrdd erbyn yr unfed diwrnod ysgol ar bymtheg ar ôl y dyddiad y cofrestrwyd eich apêl. Mewn achosion eithriadol gall y panel ohirio gwrandawiad tan ddyddiad arall.
Hoffwn eich atgoffa am y ffynonellau canlynol o gyngor a chymorth: [nodwch eto'r manylion yn y llythyr gwahardd gwreiddiol, h.y. swyddog ALl a enwyd, a'r Ganolfan Gynghorol dros Addysg, ac unrhyw ffynhonnell leol o gyngor neu gymorth, os oes un].
Bydd y trefniadau sy'n cael eu gwneud ar gyfer [addysg (enw'r dysgwr)/eich addysg chi] yn parhau am y tro. Serch hynny, mae trefniadau newydd i roi addysg lawn-amser i [enw'r dysgwr/ chi] yn cael eu gwneud a bydd [enw'r swyddog ALl] yn cysylltu â chi cyn bo hir ynghylch y trefniadau newydd hyn. Os oes gennych unrhyw ymholiadau am hyn cysylltwch â [enw].
Yn gywir
[enw]
Clerc y pwyllgor disgyblu
Llythyr enghreifftiol 6: Penderfyniad panel apêl annibynnol
Oddi wrth Glerc y panel apêl annibynnol yn hysbysu'r rhiant/gofalwr a/neu'r dysgwr am ganlyniad yr apêl.
Annwyl [enw'r rhiant/gofalwr/dysgwr]
Yn dilyn cyfarfod y panel apêl annibynnol a sefydlwyd gan Awdurdod [enw'r Awdurdod] ar [dyddiad] yn [lleoliad] yn erbyn penderfyniad corff llywodraethu [enw'r ysgol]/pwyllgor disgyblu [enw'r uned cyfeirio disgyblion] i beidio [â derbyn (enw'r dysgwr)/â'ch derbyn chi], yn ôl i'r ysgol, ysgrifennaf atoch i roi gwybod i chi am benderfyniad y panel.
Ar ôl ystyried eich sylwadau (llafar ac ysgrifenedig) yn ofalus ynghyd â sylwadau'r [ysgol/uned cyfeirio disgyblion] ac [enw'r ALl] [ac eraill os yw hynny'n berthnasol, e.e. unrhyw ddioddefwr] ac yng ngolau'r dystiolaeth sydd ar gael, mae'r panel wedi penderfynu:
Naill ai
(i) cadarnhau'r gwaharddiad
neu
(ii) rhoi cyfarwyddyd [i dderbyn (enw'r dysgwr)/i'ch derbyn chi] yn ôl i [enw'r ysgol/uned cyfeirio disgyblion] o [dyddiad ac amser] ymlaen. [Dylai (enw'r dysgwr)/Dylech chi] gysylltu â[aelod staff] yn [enw'r ysgol] yr adeg honno
neu
(iii) nad yw'n ymarferol rhoi cyfarwyddyd [i dderbyn (enw'r dysgwr)/i'ch derbyn] yn ôl [rhowch resymau, e.e. am fod hwn yn achos anarferol lle na fyddai derbyn yn ôl er budd gorau'r dysgwr na'r ysgol gyfan/uned cyfeirio disgyblion], er y byddai derbyn yn ôl wedi bod yn briodol fel arall. Bydd [cofnod ysgol eich plentyn/Bydd eich cofnod ysgol chi] yn dangos bod y gwaharddiad parhaol wedi'i wrthdroi ar apêl er na roddwyd cyfarwyddyd i dderbyn yn ôl.
Gwahardd o ysgolion ac unedau cyfeirio disgyblion
Dogfen ganllawiau rhif:
171/2015
Dyddiad cyhoeddi:
Ebrill 2015
[Rhowch resymau mor fanwl ag y bo modd am benderfyniad y panel: gall y penderfyniad gael ei herio gan adolygiad barnwrol; neu fod yn destun cwyn bod y panel apêl wedi camweinyddu a'r gwyn yn cael ei hanfon at yr Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru.]
Mae penderfyniad y panel yn eich rhwymo chi, corff llywodraethu [enw'r ysgol]/[enw'r uned cyfeirio disgyblion] a [enw'r ALl].
Ar gyfer penderfyniadau (i) a (iii) uchod:
Bydd y trefniadau amgen sy'n cael eu gwneud ar gyfer [addysg (enw'r dysgwr)/eich addysg chi] yn parhau am y tro; ond bydd [enw'r swyddog ALl] mewn cysylltiad â chi i drafod y ddarpariaeth ar gyfer y dyfodol.
Bydd copi o'r llythyr hwn yn cael ei ychwanegu at [gofnod ysgol (enw'r dysgwr)/eich cofnod ysgol] i gyfeirio ato yn y dyfodol.
Yn gywir
[enw]
Clerc y pwyllgor disgyblu
Atodiad B: Crynodeb o'r prif brosesau a'r terfynau amser
Gwaharddiad parhaol
Mae 'diwrnod' yn cyfeirio at ddiwrnodau ysgol drwy gydol.
Gwaharddiad cyfnod penodol
Mae 'diwrnod' yn cyfeirio at ddiwrnodau ysgol drwy gydol.
Mewn achosion difrifol: efallai y bydd hi'n briodol hysbysu'r heddlu/gwasanaethau cymdeithasol/tîm troseddau ieuenctid.
Gwahardd o ysgolion ac unedau cyfeirio disgyblion Dogfen ganllawiau rhif: 171/2015 Dyddiad cyhoeddi: Ebrill 2015
|
cym_Latn
| 72,069
|
CC-MAIN-2020-16
| 1.000002
|
<urn:uuid:e8891387-6ab4-4348-81be-b73e45758018>
|
https://www2.nphs.wales.nhs.uk/CARISDocs.nsf/($all)/0F6A03E8C5E1DBC580257C1400560757/$file/Caris%20Ann%20rep%202010%20(Wel)%20final.pdf?OpenElement
|
gan gynnwys data 1998 – 2009 CAR S online ar-y-we arolwg caris 2010
Iechyd Cyhoeddus
Cymru
Public Health
Wales
|
Cynnwys
Rhagair
Mae CARIS (acronym enw Saesneg y Gofrestr Anomaleddau Cynhenid a'r Gwasanaeth Hysbysrwydd i Gymru) wedi'i lleoli yn Ysbyty Singleton, Abertawe, ac mae'n cael ei chyllido gan Lywodraeth Cynulliad Cymru fel rhan o Iechyd Cyhoeddus Cymru.
Croeso i arolwg blynyddol 2009 CARIS.
Mae'r adroddiad hwn yn cynnwys crynodeb o anomaleddau cynhenid yng Nghymru. Gellir gweld gwybodaeth fanylach a thablau data ar wefan CARIS www.wales.nhs.uk/caris 1 . Rhoddwn bwyslais arbennig eleni ar anomaleddau'r wyneb a'r llygaid. Rhoddir lle amlwg i'r rhain hefyd yng nghyfarfodydd blynyddol 2010.
Carem ddiolch unwaith yn rhagor i'r holl weithwyr proffesiynol iechyd a gyfrannodd am eich cefnogaeth barhaus. Rydym yn ddiolchgar iawn i'r bobl ganlynol am eu cyfraniadau i'r adroddiad hwn:
* Tracy Price, Hugo Cosh ac aelodau o Dîm Dadansoddi Arsylweddol Iechyd Cyhoeddus Cymru am eu dadansoddiadau o ddata
* Siobhán Jones a Delyth Jones am eu gwaith ar daflodau hollt yng Ngogledd Cymru
* Vanessa Hammond am yr erthyglau ar anawsterau seicolegol
* Bethan Thomson am y darluniadau
Margery Morgan, Clinigydd Arweiniol Judith Greenacre, Cyfarwyddwr Gwybodaeth David Tucker, Rheolwr CARIS
Tîm CARIS.
(o'r chwith i'r dde) David Tucker, Margery Morgan, Judith Greenacre, Val Vye a Helen Jenkins.
Ysgrifennu
Swyddfa CARIS Lefel 3 Adain y Gorllewin Ysbyty Singleton Abertawe SA2 8QA
Ffôn
01792 285241 (WHTN 0 1883 6122)
Ffacs
01792 285242
(WHTN 0 1883 6123)
e-bost
firstname.lastname@example.org
gwefan www.wales.nhs.uk/caris
Cyhoeddwyd gan CARIS
ISBN 0-9537080-1-5
© Iechyd Cyhoeddus Cymru 2010
|
3
|
Crynodeb
Nod CARIS yw darparu data dibynadwy ar anomaleddau cynhenid yng Nghymru. Defnyddir y data i asesu:
Patrymau'r anomaleddau a geir yng Nghymru
Clystyrau posibl o namau genedigaethol a'r hyn sy'n eu hachosi
Sgriniadau / ymyriadau cyn geni
Darpariaeth y gwasanaeth iechyd ar gyfer babanod a phlant sy'n dioddef yr anomaleddau hyn.
Mae'r pwyntiau allweddol canlynol yn seiliedig ar y data dros ddeuddeng mlynedd sydd ar gael bellach (1998 – 2009). Maent yn cynnwys cyfanswm o 19,634 o achosion (16,790 a anwyd yn fyw) ymhlith cyfanswm o 394,556 o enedigaethau (byw a marw):
Patrymau a chlystyrau anomaleddau
Cyfradd grynswth 2 rates of congenital anomalies reported is 5.0%.
yr anomaleddau cynhenid a adroddwyd yw 5.0%.
Y gyfradd o anomaleddau cynhenid mewn babanod a anwyd yn fyw yw 4.3%.
Ganwyd 86% o achosion yn fyw ac mae 96% o'r rhain yn goroesi tan ddiwedd eu blwyddyn gyntaf. Mae'r gyfradd sy'n goroesi'n lleihau wrth i gymhlethdod yr anomaleddau gynyddu.
Yn aml mae'r cyfraddau ar gyfer anomaleddau cynhenid yng Nghymru'n ymddangos yn uwch nag ar gyfer ardaloedd eraill yn Ewrop a Phrydain.
Gwelir amrywiadau yn y cyfraddau o ardal i ardal yng Nghymru unwaith eto. Gellir priodoli hyn i raddau i wahaniaethau yn y modd o'u hadrodd, ac erys dan arolwg (Ffigur 1).
Parheir i archwilio anomaleddau penodol oherwydd y cyfraddau arbennig o uchel a geir yng Nghymru. Maent yn cynnwys gastrosgisis ac achosion ynysig o daflodau hollt.
2 Mae'r gyfradd grynswth yn cynnwys yr holl achosion o anomaleddau a gofnodir fel camesgoriadau, terfyniadau beichiogiad, a babanod a enir yn fyw neu'n farw.
Ymhlith y ffactorau sy'n effeithio ar gyfraddau anomaleddau y mae ffactorau risg yn y fam megis ei hoedran ac ysmygu. Mae cysylltiad hefyd â difreintiad cymdeithasol ac economaidd, a hynny'n enwedig yn achos anomaleddau anghromosomaidd.
Namau'r galon ac yng nghylchrediad y gwaed yw'r gr ˆwp unigol mwyaf a adroddir, ac ar eu sodlau y mae anomaleddau'r bibell droethol, aelodau'r corff a'r system gyhyrol-ysgerbydol.
Cyn genedigaeth y plentyn y canfyddir rhyw draean o'r anomaleddau a ganfyddir cyn y penblwydd cyntaf, traean arall o fewn wythnos ar ôl diwedd y beichiogiad, a'r traean sy'n weddill yn hwyrach yn ystod y flwyddyn gyntaf o fywyd y plentyn.
Ymyriadau a gwasanaethau ar gyfer anomaleddau
mae cyfradd yr anomaleddau a ganfyddir cyn geni'r plentyn yn dal i wella yng Nghymru, yn arbennig yn achos namau ar y galon
gall data ynghylch deilliannau fod yn ddefnyddiol wrth gynllunio gwasanaethau ac er gwybodaeth y rhieni.
Gweithgarwch CARIS yn 2009
Cymru
Rhyngwladol
Daeth CARIS yn rhan o Ymddiriedolaeth GIG Iechyd Cyhoeddus Cymru ar y 1af o Hydref 2009.
Cynhaliwyd cyfarfodydd blynyddol yng Nghanolfan Glan yr Afon, Casnewydd ac ym Mhrifysgol Cymru, Bangor. Canolbwyntiodd y rhain ar anomaleddau ysgerbydol.
Y Deyrnas Unedig
Parhaodd CARIS i gyfrannu at waith Rhwydwaith Cofrestrau Anomaleddau Cynhenid Ynysoedd Prydain (BINOCAR). Mae David Tucker yn cadeirio'r gweithgor codio clinigol ac yn aelod o'r pwyllgor rheoli.
Cyflwynodd CARIS boster yng Nghynhadledd Cymdeithas Iechyd Cyhoeddus y DU yn Brighton (Ebrill 2009): Congenital Anomalies and Socioeconomic Deprivation in Wales 1998-2007:
Congenital anomalies, smoking, and deprivation in Wales 1998–2008
Cyflwynwyd y poster hwn yng Nghynhadledd Cydweithredfa Cofrestrau Anomaleddau Cynhenid Ewrop (EUROCAT) yn ninas Bilbao, Mehefin 2009.
Outcome of antenatally suspected congenital cystic adenomatoid malformation of the lungs (CCAM) and sequestration of the lungs in Wales, UK: 7 years experience
Cyflwynodd Gopal Krishnan y papur hwn yng nghyfarfod y Tˆy Clirio Rhyngwladol ar Namau Genedigaethol, Gwyliadwriaeth ac Ymchwil (ICBDSR) yn Salt Lake City, Medi 2009.
Outcome of antenatally suspected sequestration of lung
Cyflwynwyd hyn fel poster yn 9fed Cynulliad y Byd ar Feddygaeth Amenedigol, Berlin, Hydref 2009.
Ymunodd David Tucker â gr ˆwp codio ICBDSR.
Gwefannau
www.binocar.org.uk www.eurocat-network.eu
www.icbdsr.org
|
|
Gweithgarwch CARIS yn 2009
Cyhoeddiadau yn 2009 a ddefnyddiodd ddata CARIS
* Congenital Abnormalities: Data Needed to Establish Causes, BMJ, Vol 339, pp b3428 Draper ES, Rankin J, Tonks A, Boyd P, Wellesley D, Tucker D, Budd J, BINOCAR Management Committee (2009)
* Congenital Hydronephrosis: Prenatal Diagnosis and Epidemiology in Europe, Journal of Pediatric Urology, Vol 5, pp 47- 52. Garne E, Loane M, Wellesley D, Barisic I and a EUROCAT Working Group (2009)
* Maternal Age-Specific Risk of NonChromosomal Anomalies, British Journal of Gynaecology, Vol 116, pp 1111-1119. Loane M, Dolk H, Morris JK and a EUROCAT Working Group (2009)
Map o Gofrestrfeydd Aelodau Llawn a Chyswllt EUROCAT
Aelod Llawn
Aelod Cyswllt
<10,000 o enedigaethau’r
flwyddyn
10,000-40,000 o enedigaethau’r flwyddyn
>40,000 o enedigaethau’r flwyddyn
Maint y Cylch
NORWY
DENMARC
Odense
SWEDEN
Y FFINDIR
YR ALMAEN
Sacsoni-Anhalt
Mainz
GWLAD PWYL
Wielkopolska
WCRÁIN
YR ISELDIROEDD
Gogledd yr Iseldiroedd
Cofrestrfa Belffast
IWERDDON
Dulyn
De Ddwyrain
Iwerddon
Corc a Cheri
GWLAD BELG
Antwerp
Hainan-Namur
FFRAINC
Paris
Strasbourg
Rhôn-Alpau
Ynys Réunion
PORTIWGAL
De Portiwgal
SBAEN
Barcelona
Gwlad y Basg
Rhwydwaith Ysbytai Sbaen
MELITA
Y WERINIAETH
TSIEC
AWSTRIA
Styria
CROATIA
Zagreb
Y SWISDIR
Vaud
YR EIDAL
Emilia Romagna
Twsgani
Y DEYRNAS UNEDIG
Canolbarth Dwy.
Lloegr & De Efrog
Gogledd Lloegr
Dyffryn Tafwys
Cymru
Wessex
* Special Report: The Status of Health in the European Union: Congenital Malformations, EUROCAT Central Registry, University of Ulster. EUROCAT (2009)
* Special Report: Congenital Heart Defects in Europe, 2000-2005, EUROCAT Central Registry, University of Ulster. EUROCAT (2009)
Datblygiad yr wyneb a'r llygaid
Datblygiad yr wyneb
Ffigur 2: Pen yr embryo yn bump wythnos
Mae strwythurau'r wyneb, y gwddf, y nerfau creuanol ac arterïau rhan uchaf y frest i gyd yn ymffurfio o'r system embryolegol o fwâu a chodau tagellol sy'n bresennol erbyn y drydedd neu'r bedwaredd wythnos o'r beichiogrwydd (gweler Ffigurau 1 a 2). Ymffurfir yr wyneb erbyn y bedwaredd a'r ddegfed wythnos o'r beichiogrwydd. Mae'r bwa cyntaf yn hynod berthnasol i strwythur yr wyneb, gan ei fod yn rhoi cychwyn i'r saernïaeth enol a mandiblaidd.
Chwydd talcen-drwynol yn ffurfio'r talcen a chefn ac apig y trwyn
Chwyddau trwynol ochrol yn ffurfio ochrau’r trwyn
Chwyddau trwynol canolig yn ffurfio’r septwm trwynol
Chwyddau genol yn ffurfio rhannau uchaf y bochau a'r wefus uchaf
Chwyddau mandiblaidd yn ffurfio'r ên, y wefus isaf a rhannau isaf y bochau
Yr 2il fwa tagellol yn ffurfio nerf a chyhyrau'r wyneb
Y 3ydd bwa tagellol yn ffurfio'r nerf tafod-ffaryngol, yr asgwrn hyoid a'r arterïau carotid cyffredin / mewnol
Y 4ydd a'r 6ed fwâu tagellol yn ffurfio'r corn gwddf, y ffaryncs a llestri gwaed rhan uchaf y frest
|
7
|
Datblygiad yr wyneb a'r llygaid
Datblygiad y llygaid
Mae'r llygad yn un o'r organau cyntaf y gellir eu hadnabod wrth i'r embryo ddatblygu. Mae ei ddatblygiad cymhleth yn dibynnu ar gyflawniad cywir cyfres o ddigwyddiadau. Mae problemau ynghylch datblygiad yn cyfrannu at yr anomaleddau llygadol cynhenid a welir mewn babanod a phlant.
Mae'r golwg yn parhau i ddatblygu ar ôl genedigaeth, ac nid yw proses myelineiddio'r nerf optig wedi'i chwblhau nes bod y plentyn yn 2 flwydd oed.
Adnabod anomaleddau'r wyneb a'r llygaid
Gellir gweld rhai o anomaleddau'r wyneb a'r llygaid ar ddelwedd uwchsain cyn- enedigol. Archwilio'r baban newydd anedig yw'r prif ddull a ddefnyddir i adnabod anomaleddau o hyd.
Mae'n bwysig edrych ar yr wyneb ar ddelwedd uwchsain cynenedigol gan fod cysylltiad cryf rhwng anomaleddau'r wyneb a syndromau cymhleth ac anhwylderau cromosomaidd. Gall ymwybyddiaeth o nam wynebol unigol helpu i baratoi'r rhieni cyn genedigaeth y baban gan adael amser ar gyfer cwnsela neu drafodaeth briodol ynghylch yr opsiynau o ran triniaeth.
Gall sganio'r wyneb cyn geni fynd ag amser a bod yn broses anodd, yn ôl gorweddiad y ffetws. Gallai dyfodiad delweddu 3D fod yn gymorth mawr i rieni a llawfeddygon pediatrig fel ei gilydd.
Termau mapio'r wyneb
* Gorbellter creuol – pellter mwy na'r arfer rhwng y llygaid
* Gorisbellter creuol – pellter llai na'r arfer rhwng y llygaid
* Bleffaroffimosis – agennau amrantol wedi'u culhau
* Synoffrys – ymdoddiad yr aeliau yn y canol
* Cefn/pont y trwyn – rhan uchaf y trwyn rhwng y llygaid
* Alae nasi – ymylon ochrol y ffroenau
* Columella – rhan ganolig neu septwm y ffroenau
* Ffiltrwm – y plyg fertigol ar y wefus uchaf
Archwilio wyneb a llygaid y baban newydd anedig
Disgrifir gwahanol ddulliau ar gyfer archwilio'r wyneb a'r llygaid yn dda fel rhan o'r archwiliad arferol a gyflawnir ar fabanod newydd anedig. Crynhoir hyn yn Ffigur 3.
Ffigur 4: Datblygiad pen a wyneb y ffetws
Cyffredinol
Llygaid
Archwiliwch yr wyneb i weld a oes unrhywbeth anghyffredin ynghylch ei olwg, unrhyw anghymesuredd neu anomaledd. Gwnewch gymhariaeth â wynebau'r rhieni os oes angen.
Gwiriwch eu maint a'u lleoliad, gan gynnwys y pellter rhyngddynt. Dylai'r sglera fod yn wyn (glas mewn osteogenesis imperfecta).
Iris – yn las ac yn grwn fel arfer, â'r gannwyll yn y canol. Chwiliwch am smotiau Brushfield (syndrom Down).
Lens – dylai fod yn glir (cymylog yn achos glawcoma neu bilen).
Gwiriwch i weld a oes adlewyrch coch (sy'n absennol yn achos pilen neu retinoblastoma).
Ceg
Archwiliwch gig y dannedd i weld a oes systiau, holltau a dannedd y newydd-anedig.
Archwiliwch faint y tafod gan wirio a oes systiau a phantiau.
Archwiliwch o'r daflod i'r tafod bach
(wfwla) i weld a oes holltau. Teimlwch y daflod galed er mwyn gallu diystyru namau is-fwcosaidd.
Archwiliwch y gwefusau i weld a oes namau.
Strwythurau o gwmpas y llygaid Plygion epicanthig, amrannau ac aeliau, gogwydd yr agennau amrantol (agoriad rhwng yr amrannau).
Trwyn
Gwiriwch amlygrwydd y ffordd awyr ym mhob ffroen.
Clust
Archwiliwch ei maint, ei siâp, ei lleoliad, gan chwilio am abnormaleddau megis crychion yn y croen, pantau a thagiau croen.
Dylai fod yn unwedd ei liw, â darlifiad da a heb chwyddau.
|
|
Achosion anomaleddau cynhenid y llygaid a'r wyneb
Gan fod datblygiad yr wyneb a'r llygaid mor gymhleth, mae llu o gyfleoedd i anomaleddau ddigwydd. Mae'r rhan fwyaf yn digwydd yn aml. Mae'r llygad yn sensitif iawn i effeithiau teratogenig cyfryngau heintio a chyffuriau (Tabl 4), ac mae'r namau mwyaf difrifol yn digwydd rhwng y 4edd a'r 6ed wythnos o ddatblygiad y ffetws.
Mae rwbela (y frech Almaenig) yn y fam yn ystod trimis cyntaf ei beichiogiad yn rhoi i'r ffetus risg o 20% o gael ei heintio. Mae syndrom rwbela cynhenid yn cynnwys pilennau, namau cardiaidd a byddardod. Ymhlith anomaleddau eraill y llygaid y mae microffthalmos, glawcoma, retinopathi pigmentol. Mae'r rhaglen frechu wedi lleuhau mynychter y syndrom yn sylweddol.
Gellir dal tocsoplasmosis trwy fwyta cig amrwd neu wedi'i goginio'n annigonol neu drwy ddod i gyffyrddiad ag anifeiliaid dof heintus, cathod fel arfer. Mae'r parasit yn croesi'r brych ac yn heintio'r ffetws gan beri microffthalmos a chorioretinitis.
Mae yna lu o syndromau cymhleth a namau genetig hefyd sy'n rhoi cychwyn i anomaleddau'r wyneb. Cysylltir holltau a micrognathia, er enghraifft, â syndromau megis triploidedd, syndrom Edwards, a syndrom Treacher Collins (Ffigur 5).
Ffigur 5: Syndrom Treacher Collins
Anomaleddau'r llygaid
Pilennau Cynhenid
Afloywderau yn y lens crisialaidd yw'r rhain sy'n gallu gadael etifeddiaeth o ddallineb mewn traean o blant. Mae pilennau dwyochrol yn fwy cyffredin na rhai unochrol.
Gall pilen gynhenid beri methiant i ddatblygu'r atblygiad hoelio sylw, gan arwain at lygadgrynu (nystagmus). Mae llawdriniaeth gynnar yn hanfodol yn ystod y 3 mis cyntaf os ydym am i'r baban ddatblygu'r atblygiadau hoelio sylw a deulygadog.
Mae pilennau'n cyfrif am ryw 30% o gamffurfiadau cynhenid y llygaid mewn babanod a enir yn fyw. Mae gan ryw un o bob pump achos hanes teuluol o bilennau cynhenid 3 . Mae'r ddogfennaeth ar draws y byd yn awgrymu mynychter o gwmpas 3 i bob 10,000 o enedigaethau. Mae data CARIS yn cadarnhau'r ffigur hon (Tabl 5).
Mae'n bwysig iawn bod pilennau'n cael eu canfod a'u trin yn gynnar er mwyn pennu'r canlyniad gweledol yn y pen draw.
Canfod pilennau cyn geni'r baban
Dylid arddangos y ddwy lens wrth ddelweddu wyneb y ffetws. Dylent ymddangos yn ddi-eco, heb fod ecoau dwysedd i'w gweld. Mae pilennau wedi cael eu hadnabod â gwahanol ecoau gan gynnwys modrwy ddwbl, afloywi gwasgarog neu ddwyseddau canolog (Ffigur 6).
Ffigur 6: Ymddangosiad lensau'r ffetws ar delweddau uwchsain
Afloywi gwasgarog
Cylch dwbl
Achosion Pilennau Cynhenid
Heintiau yn y groth
Anhwylderau metabolig
Anhwylderau genetig etifeddol
Syndromau cromosomaidd
Clefyd yr arennau
Clefyd yr ysgerbwd
Clefyd newrometabolig
Nychdod cyhyrol
Anhwylderau dermatolegol
Rheolaeth
Argymhellir llawdriniaeth os oes amhariad sylweddol ar yr olwg. Mae hyn yn golygu tynnu'r lens, ac o ganlyniad bydd yn rhaid i'r plentyn wisgo sbectol i ddarllen ac i weld ymhell.
Gall llawdriniaeth gynnar roi canlyniadau ardderchog mewn babanod â philennau ar y ddwy ochr sy'n amharu'n ddifrifol ar eu golwg.
Dwyseddau canolog
Glawcoma cynhenid
Achosir hyn gan anomaledd anatomegol cynhenid yn ongly y siambr anterior sy'n amharu ar ddraeniad gwlybwr y llygad. Mae'r nam hwn yn bresennol adeg y geni ond nid ymddengys mwyhad y llygad nes bod y plentyn yn fisoedd oed o leiaf.
Mae gan glawcoma cynhenid batrwm etifeddiaeth ymgiliol awtosomol. Amcangyfrifir mynychter o ryw 1 i bob 10,000 o enedigaethau yng ngwledydd y gorllewin, ond gwelir cyfraddau uwch o lawer yn y Dwyrain Canol ac ymhlith sipsiwn yn Slofacia 4 . Mae cyfraddau Cymru'n gymaradwy, sef 0.8 i bob 10,000 o enedigaethau.
Nodweddion clinigol
Mae'r llygad yn tyfu'n fawr (bwffthalmos) a gall y baban fod yn ffotoffobig. Dylid asesu pob baban â llygaid sy'n ymddangos yn fawr ar gyfer glawcoma cynhenid. Bydd angen archwiliad offthalmig os yw lled y gornbilen (cornea) yn fwy nag 11mm gan y bydd llawdriniaeth i achub golwg y baban. Os na ddiagnosir yr anhwylder, mae'r gornbilen yn troi'n gymylog oherwydd y chwydd, a gall droi'n hollol afloyw.
Rheolaeth
Mae angen draenio'r llygad a gostwng y pwysedd ynddo. Gellir gwneud hyn trwy dynnu'r rhwyllwaith yn y siambr anterior gydag iridectomi ymylol. Mae triniaeth gynnar yn hanfodol, i osgoi dallineb llwyr.
Retinoblastoma
Dyma'r tiwmor malaen mwyaf cyffredin mewn plant a chanddo fynychter o 1/15,000 i 20,000 o enedigaethau byw yn Ewrop 5 . Mae data CARIS yn awgrymu cyfraddau o 0.6 i bob 10,000 o enedigaethau yng Nghymru, neu 1 ym mhob 16,700 o enedigaethau. Mae'r anhwylder yn datblygu o'r retinoblastiau a gall fod yn bresennol adeg y geni. Fe'i diagnosir fel arfer cyn trydedd flwyddyn y plentyn. Tiwmor anghyffredin yw hwn, a chanddo ddylanwadau etifeddol (a drosglwyddir o'r rhiant i'r plentyn) yn ogystal â theuluol (sef ei fod yn digwydd yn amlach mewn teuluoedd).
3 www.rnib.org.uk 4 J Med Genet 1999;36:290–294
5 http://www.orpha.net/
|
|
Anomaleddau'r llygaid
Mae'n anghyffredin hefyd oherwydd ei fod yn tueddu i ddigwydd yn y ddau lygad. Mae 25% o achosion yn ddaulygadol. Tiwmor llygaid anaml yw retinoblastoma sy'n deillio o retina'r plentyn.
Mae ptosis cynhenid yn unochrol fel arfer, a chredir bod iddo gyfansoddyn genetig. Mae gan y rhan fwyaf o blant olwg ddeulygadol normal.
Mae'n cychwyn fel uchelfannau bach ar y retina sy'n tyfu rhwng y retina a'r ambilen (gan beri datodiad y retina), neu fe all dyfu tuag at i mewn i'r hylif gwydrog.
Mae'n bosibl y bydd y rhieni'n sylwi ar gannwyll y llygad yn troi'n wyn (lewcocoria) ac ar golled yr adlewyrch coch (Ffigur 7), llygad cam afloyw neu olwg wael yn y llygad dan sylw.
Rheolaeth
Os diagnosir hyn yn gynnar, yna gallai ymbelydredd fod yn ddigon i'w gywiro. Os caiff ei ddiagnosio'n hwyrach, bydd angen llawdriniaeth dynnu'r llygad o'r twll (dignewyllu). Mae'r anhwylder yn angheuol os na roddir driniaeth. Mae gofal dilynol manwl yn hanfodol bwysig, ac argymhellir rhoi cyngor genetig i'r teulu..
Microphthalmos ac anophthalmos
Gellir cysylltu'r anhwylderau prin hyn â chlefyd cromosomaidd, syndromau genetig ac abnormaleddau mewngreuanol.
Yn y ddau anhwylder mae'r crau (twll llygad) yn fach, ond mae'r lens yn bresennol mewn microphthalmos, yn wahanol i anophthalmos (a achosir gan fethiant y pwll optig i ymddurfio ac alldyfiannau o'r blaenymennydd). Os ymddengys y crau'n fach yn erbyn nomogramau o fesuriadau creuol, yna dylid archwilio'r ffetws i weld a oes anomaleddau eraill a gwirio'r caryoteip hefyd efallai.
Ptosis Cynhenid
Dyma anomaledd datblygiadol mwyaf cyffredinol yr amrannau, a ymddengys fel rheol fel canfyddiad ynysig (Ffigur 8). Gellir ei gysylltu â phlygion epicanthol a thro amlwg yn y llygad, anomaleddau byseddol, neu fel rhan o syndrom Turner.
Yn syndrom Marcus Gunn (wincio'r llygad wrth symud yr ên) mae'r claf yn codi'r amrant crog wrth agor y geg neu symud yr ên tua'r ochr.
Rheolaeth
Mae'n well osgoi llawdriniaeth onid yw'r amrant yn amharu ar yr olwg wrth grogi.
Coloboma cynhenid
Mae anomaleddau cynhenid yn yr iris yn gyffredin, ac yn enwedig coloboma sector ar ran isaf yr iris (Ffigur 9). Gall hyn fod yn etifeddol mewn teuluoedd. Nid yw'n amharu fel arfer ar yr olwg, ond mae'n gallu bod yn gysylltiedig ag anomaleddau llygadol eraill. Mae'r gyfradd yng Nghymru, sef 1 i bob 10,000 o enedigaethau, yn ymddangos yn debyg i'r rhai a geir yn y ddogfennaeth a gyhoeddir amdano.
Ffigur 9: Coloboma
Anomaleddau'r Wyneb
Gellir rhannu'r rhain yn bedwar prif gr ˆwp:
Ffigur 10: Micrognathia yn nilyniant Pierre Robin
* Syndromau clustol-greuanol-wynebol
* Holltau wynebol
* Syndromau canol yr wyneb
* Syndromau Cyfesgyrnedd (Synostosis) Creuanol
Syndromau clustol-greuanol-wynebol
Micrognathia
Ffurfir yr ên isaf (mandibl) o'r bwa ffaryngol cyntaf (Ffigur 2). Mae'n bosibl i amhariad ar y cyflenwad gwaed arwain at dan-ddatblygiad y bwa cyntaf, ac mae hyn yn ei dro'n arwain at ficrosomia creuanol-wynebol gyda gên slip fach (Ffigur 10).
Gwelir micrognathia amlwg mewn llawer o syndromau cromosomaidd a genetig (Tabl 6). Gall anawsterau anadlol ddigwyddodd, ac o ganlyniad mae angen i bediatrydd fod yn bresennol adeg yr esgoriad rhag ofn bod angen gosod tiwb yn y corn gwddf.
|
|
Anomaleddau'r Wyneb
Holltau wynebol
Ffigur 11: Esiamplau o wefus a thaflod hollt
Dyma abnormaledd mwyaf cyffredin yr wyneb. 11 Gall gwefus hollt neu daflod hollt ddigwydd ar wahân neu gyda'i gilydd, a gallant fod yn gysylltiedig â namau wynebol eraill.
* Mae namau sy'n cynnwys gwefus hollt yn deillio o fethiant y chwyddau trwynol canolig i ymdoddi gyda'r chwyddau genol. Maent yn digwydd yn rhyw 1/1000 o enedigaethau byw, gyda lefelau uwch mewn rhai grwpiau ethnig; ac mae'n digwydd ymhlith bechgyn yn amlach na merched. Mae tuag 13% o achosion yn gysylltiedig ag anomaleddau eraill. Mae gwefusau hollt unochrol yn fwy cyffredin na rhai dwyochrol, ac effeithir yn amlach ar yr ochr chwith nag ar yr ochr dde. Mae'r ffactorau risg yn cynnwys ysmygu mewn mamau, yfed alcohol a moddion gwrthgyffylsiwn. Gostyngir y risg os bydd y fam yn cymryd asid ffolig.
* Mae taflodau hollt ynysig yn deillio o fethiant y silff daflodol i ymffurfio. Digwydd hyn yn rhyw 1 o bob 2000 o enedigaethau byw, heb wahaniaethau hiliol. Effeithir yn amlach ar ferched nag ar fechgyn. Mae tua 50% yn gysylltiedig ag anomaleddau eraill, yn enwedig namau cromosomaidd. Mae'r ffactorau risg yn cynnwys oedran y fam, ysmygu mewn mamau, alcohol a moddion gwrthgyffylsiwn. Nid yw asid ffolig yn lleihau'r risg.
taflod hollt yn unig
gwefus a thaflod hollt unochrog
gwefus a thaflod hollt dwyochrog
Tabl 7: Namau wynebol a gysylltir â holltau
* Trisomedd 13;18; 21
* Triploidedd
* Holoprosenseffali
* Syndrom band amniotig – amryw namau cymhleth
* Syndrom dysplasia ectodermol – Gen trech awtosomaidd gyda namau yn yr aelodau
* Syndrom Miller – gen ymgiliol awtosomaidd gyda dysostosis wyneb, traed a dwylo
* Syndrom Robert – cysylltiedig â micrognathia a namau'r aelodau
* Syndrom Mohr – gen ymgiliol awtosomaidd – namau geneuol-wynebol a byseddol
* Dysplasia talcen-drwynol – gorbellter creuol cysylltiedig
* Dysplasia talcen-drwynol – gorbellter creuol cysylltiedig
Heriau ynchylch uwchsain
Cyflawnir y rhan fwyaf o ddiagnosisau adeg y sganiad 20 wythnos. Fe ddengys sganiad corunol ardal draws-sonig fertigol o fewn y wefus uchaf, a hynny i'r chwith o'r llinell ganol fel arfer. Gall sganiad trawslin ddangos nam gorfannol os yw'r daflod yn rhan o'r broblem. Mae gwefus a thaflod hollt ddwyochrol yn golygu y bydd màs yng nghanol y wefus uchaf a welir fel ardal eco-ddwys.
Gall sganio 3D fod o werth fawr wrth ddatgelu hollti wynebol.
Gall taflod hollt ynysig fod yn anodd iawn i'w diagnosio, gan mai'r rhan ôl o'r daflod yw canolbwynt y broblem fel rheol. Gall Doppler lliwlif helpu os caiff ei gyflawni yn ystod anadliad y ffetws i asesu'r daflod. Gall cyseiniant magnetig hyrwyddo'r diagnosis hefyd.
Dylid rhoi'r pwyslais wrth sganio ar ôl canfod hollt ar chwilio am anomaleddau eraill, gan ystyried anhwylderau cromosomaidd ac anhwylderau prinnach ac asesu'r galon sydd â mynychter uwch o namau cysylltiol.
11 Bernheim N, Georges M, Malevez C, De Mey A, Mansbach A (2006) Embryology and epidemiology of cleft lip and palate. B-ENT Vol.2 Suppl. 4. Pg. 11-19
Anomaleddau'r Wyneb
Problemau ynghylch Holltau
* Anawsterau bwydo – mewn taflod hollt yn bennaf, efallai y bydd angen poteli arbennig
Taflodydd hollt yng Ngogledd Cymru: diweddariad
* Heintiau'r clustiau a cholli clyw – mewn taflod hollt yn bennaf; mae angen gwirio'r glust ganol bob blwyddyn i weld a oes hylif yn cronni
* Anawsterau llefaru – yn waeth mewn taflod hollt, gyda lleferydd trwynol ac anawsterau wrth ynganu cytseiniaid
* Problemau deintyddol – mae rhai holltau'n effeithio ar gig y dannedd, gyda dannedd coll
Trin babanod â holltau
Y driniaeth orau i faban â hollt yw mabwysiadu dull aml-ddisgyblaethol gyda phediatrydd, llawfeddyg plastig, deintydd, arbenigydd clust, trwyn a gwddf, therapydd lleferydd, clywedegydd, cwnselydd geneteg, seicolegydd a gweithiwr cymdeithasol.
Gall llawdriniaeth gywiro gwefus a thaflod hollt. Arferir atgyweirio'r wefus pan fydd y baban tua 3 mis oed. Os oes taflod hollt, atgyweirir hyn pan fydd y baban rhwng 6 a 18 mis oed.
Mae data CARIS yn dangos holltau wynebol yn digwydd mewn 69 o achosion y flwyddyn sy'n dod at sylw'r gwasanaethau iechyd (y gyfradd grynswth yw 20.9 i bob 10,000 o enedigaethau). Genir tuag 80% o'r achosion yn fyw. Mae gwefus hollt gyda thaflod hollt neu hebddi yn fwy cyffredin na thaflod hollt yn unig (Atodiad A).
Yn 2003 cynhaliodd CARIS arolwg cyffredinol o holltau wynebol a chanfod cynnydd yn nifer y taflodydd hollt heb wefus hollt yng ngogledd orllewin Cymru, er bod y nifer yn fach ar yr adeg. Mae arolwg diweddarach a ddefnyddiai ddata CARIS dros ddeng mlynedd (1998-2007) wedi cadarnhau'r darlun hwn, â chyfraddau uwch na'r disgwyl yng Ngwynedd. Yn ystod 2009/10 arolygwyd y sefyllfa o ran holltau yng Ngogledd Cymru mewn partneriaeth ag Iechyd Cyhoeddus Cymru. Nid yw'r archwiliadau a gyflawnwyd hyd yn hyn wedi adnabod unrhyw faes penodol lle dylid gweithredu yng nghyswllt iechyd cyhoeddus, er iddynt gadarnhau bod nifer yr achosion yng Ngwynedd ychydig yn ormodol (Ffigur 12). Fe gyflwynir y canfyddion i Fwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr.
Preswylfa'r fam fesul ardal awdurdod lleol
|
|
Anomaleddau'r Wyneb
Syndromau canol yr wyneb
Ffigur 14: canlyniadau wynebol holoprosenseffali
Holoprosenseffali
Mae'r anomaledd cymhleth hwn yn deillio o fethiant blaenymennydd yr embryo i rannu gan ffurfio haneri chwith a de'r ymennydd, ac mae hyn yn ei dro'n peri namau yn natblygiad yr wyneb ac yn strwythur a gweithrediad yr ymennydd. Mae'r nam yn cychwyn tua'r 6ed neu'r 7fed wythnos o'r beichiogrwydd. Gall camffurfiad yr ymennydd amrywio o ysgafn i ddifrifol, ac mae'n cael ei ddiffinio'n gyfatebol:
Ffigur 13: Holoprosenseffali: lefelau dwysedd
Normal ymennydd rhanedig; dim abnormaleddau.
Llabedol ymennydd rhanedig; rhai abnormaleddau ysgafn.
Lled-labedol
yr ymennydd wedi’i led-rannu;
abnormaleddau cymedrol, gyda
dau hemisffer yn y cefn ond nid
ym mlaen yr ymennydd.
Pan fydd yr anomaleddau mor ddifrifol â hyn mae'r prognosis yn wael, ac mae llawer o fenywod yn dewis rhoi terfyn ar y beichiogrwydd. Yn achos y rhai sy'n dewis canlyn arni â'r beichiogrwydd mae'r gyfradd marwolaethau amenedigol yn uchel.
Mae holoprosenseffali ynysig yn anghyffredin ac adroddwyd 28 o achosion rhwng 1998 a 2009, gan roi cyfradd grynswth o 0.7 i bob 10,000 o enedigaethau. Mae'r rhan fwyaf o'r babanod sy'n ei ddioddef yn marw o fewn 6 mis.
normal
ethmoseffali (llygaid agos at ei gilydd a phroboscis rhyngddynt)
cyclopia (llygaid ymdoddedig a phroboscis trostynt)
hollti canolig
Gellir canfod holoprosenseffali yn ynysig ond gall fod yn gysylltiedig ag anomaleddau eraill gan a'r coluddion, ac anewploideddau, yn enwedig trisomedd 13, trisomedd 18 a thriploidedd.
gynnwys rhai'r system gardiofasgwlar, yr arennau Mae plant yn gallu dioddef anhwylderau eilaidd hefyd megis anawsterau dysgu, epilepsi, y clefyd diflas, anawsterau pitwidol a hormonol, anawsterau wrth symud a sbastigedd, adlif gastroesoffagol, anawsterau anadlol, a hydroseffalws.
Nid oes iachâd, ac mae'r driniaeth yn gynhaliol i raddau helaeth neu'n anelu at drin anhwylderau eilaidd.
Canfyddion uwchsain mewn holoprosenseffali
* Microseffali a brachyseffali
* Cavum septum pellucidum yn absennol
* Thalami ymdoddedig
* Fentricwlomegali
* Monofentrigl
* Mantell ymenyddol anghyflawn
* Abnormaleddau wynebol
Anomaleddau'r Wyneb
Dysplasia septo-optig
Anhwylder go brin yw hwn, tebyg i holoprosenseffali llabedol, sy'n peri dallineb.
Mae'r disg optig a'r cavum septum pellucidum yn methu â datblygu. Gall fod diffyg pit ˆwidol hefyd sy'n amharu ar dyfiant, oed aeddfedrwydd a gweithrediad thyroid. Yn 50% o'r achoion ceir sgitsenseffali (ymennydd hollt).
Edrydd CARIS am 18 o achosion, sy'n rhoi cyfradd grynswth o 0.5 i bob 10,000 o enedigaethau.
Dysplasia Talcen-Drwynol
Nodweddir y syndrom hwn yng nghanol yr wyneb gan lygaid sy'n bell iawn o'i gilydd (gorbellter creuol). Mae'r trwyn yn llydan, ac iddo flaen hollt yn aml. Gall y wefus fod â hollt canolig hefyd.
Mae'r rhan fwyaf o achosion yn ysbeidiol. Mewn achosion lle nad oes anomaleddau eraill, mae'r argoelion yn dda. Gall llawdriniaeth greuanol-wynebol roi canlyniadau da.
Mae'r anhwylder hwn yn hynod anghyffredin, ac mae CARIS yn adrodd am 2 achos rhwng 1998 a 2009.
Synostosis Creuanol
Mae hyn yn disgrifio ymdoddiad cynamserol llinellau asio'r benglog. Fe'i trafodwyd yn fanwl yn adroddiad 2008.
Mae gan rai syndromau a gysylltir â synostosis creuanol nodweddion wynebol.
|
|
Anawsterau seicolegol
Mae anomaleddau cynhenid y llygaid a'r wyneb yn gallu cael effeithiau seicolegol sylweddol ar blant a'u teuluoedd. Gwyddys bod gallu'r rhieni i ymaddasu yn ffactor o bwys o blaid helpu'r plentyn i ymdopi; gall y bydd angen cymorth seicolegol felly ar y rhieni a'r plentyn o'r foment y mae'r diagnosis yn hysbys iddynt ymlaen.
Ar draws y gwahanol oedrannau, mae'n bosibl i anawsterau a phroblemau seicolegol godi mewn cyswllt â'r anhwylder penodol, megis poen a phryder ynghylch ymyriadau, a phryderon eraill yng nghyswllt iechyd meddwl megis hwyliau isel a gorbryder cyffredinol.
Gall anawsterau seicolegol yn y dyddiau cynnar gynnwys dygymod â'r diagnosis, ac mae hyn efallai'n cwmpasu trawma ac ymdeimlad o golled, yn ogystal â bondio rhwng rhieni a phlant. Gall anomaleddau cynhenid y llygaid a'r wyneb amharu ar fondio, i raddau efallai oherwydd anawsterau wrth gyfathrebu ar lafar ac yn ddieiriau ac anawsterau bwydo. Gwyddys bod y cwlwm agosrwydd hwn rhwng y rhiant a'r plentyn, ynghyd â'r broses ddwy-ffordd o gyfathrebu, yn gallu cael dylanwad hirdymor ar ddatblygiad y plentyn, yn wybyddol ac yn gymdeithasol. Gall anawsterau eraill gynnwys ymdopi ag ymatebion a sylwadau pobl eraill, materion ynghylch gosod bai, ac ymdopi ag ymweliadau aml i'r ysbyty, arhosiadau ysbyty neu lawdriniaeth.
Wrth i'r plentyn dyfu, mae ei hunan-ddelwedd a'i hunan-barch yn dod yn bwysig. Gall cymorth ac ymyrraeth seicolegol fod yn ddefnyddiol pan fydd y plentyn yn dechrau yn yr ysgol, gan ei helpu i ymdopi â sylwadau a chwestiynau gan eraill a'u tuedd i syllu arno, pryder cymdeithasol a bwlio posibl.
Mae adeg llencyndod yn golygu heriau pan symuda'r plentyn ymlaen i'r ysgol uwchradd, a chwestiynau ynghylch hunaniaeth, cydberthnasau rhyngbersonol ac annibyniaeth gynyddol gan gynnwys yr her o wneud penderfyniadau.
Mae effeithiau seicolegol yr anhwylder ar y teulu cyfan, ac ar frodyr a chwiorydd yn enwedig, yn bwysig. I'r brawd neu'r chwaer fe all hyn gynnwys amser y maent ar wahân i'w rhieni o ganlyniad i arhosiadau'r claf yn yr ysbyty, pryder am eu brawd/chwaer a gorfod ymdopi â sylwadau, a bwlio weithiau, gan eu cyfoedion.
Gellir cynnig cymorth ac ymyriadau seicolegol ar draws y gwahanol gyfnodau datblygiad. Gallai hyn gynnwys gweithio gyda gweithwyr proffesiynol eraill sy'n chwarae rhan yn iechyd a lles y plentyn. Gall gwaith ataliol gyda theuluoedd helpu i hyrwyddo lles seicolegol, yn ogystal â gwaith therapewtig gyda phlant unigol, teuluoedd a grwpiau.
Vanessa Hammond, Seicolegydd Clinigol Ymgynghorol, Gwasanaeth Gwefusau a Thaflodydd Hollt De Cymru, Ysbyty Treforys, Abertawe.
|
Atodiad A: Cyfraddau CARIS i rai anomaleddau allweddol (1998-2009)
| Anomaledd | POB ACHOS | | ACHOSION A ANWYD YN FYW | |
|---|---|---|---|---|
| | nifer 258 | Cyfradd i bob 10,000 o enedigaethau 6.5 | Nifer yr achosion a anwyd yn fyw 6 | Cyfradd i bob 10,000 10,000 o enedigaethau byw 0.2 |
| | 87 | 2.2 | 21 | 0.5 |
| | 296 | 7.5 | 61 | 1.6 |
| | 376 | 9.5 | 178 | 4.5 |
| | 144 | 3.6 | 144 | 3.7 |
| | 479 | 12.1 | 479 | 12.2 |
| | 59 | 1.5 | 51 | 1.3 |
| | 133 | 3.4 | 62 | 1.6 |
| | 157 | 4.0 | 125 | 3.2 |
| | 2,003 | 50.8 | 1,828 | 46.6 |
| | 449 | 11.4 | 363 | 9.2 |
| | 375 | 9.5 | 301 | 7.7 |
| | 1,025 | 26.0 | 1,019 | 26.0 |
| | 249 | 6.3 | 177 | 4.5 |
| | 63 | 1.6 | 2 | 0.1 |
| | 237 | 6.0 | 208 | 5.3 |
| | 154 | 3.9 | 106 | 2.7 |
| | 232 | 5.9 | 213 | 5.4 |
| | 408 | 10.3 | 242 | 6.2 |
| | 793 | 20.1 | 787 | 20.0 |
| | 181 | 4.6 | 174 | 4.4 |
| | 246 | 6.2 | 246 | 6.3 |
| | 868 | 22.0 | 405 | 10.3 |
| | 238 | 6.0 | 47 | 1.2 |
Atodiad B:
Cydlynwyr a Hyrwyddwyr CARIS
| Ysbyty/Ardal | Arweinydd CARIS mewn Pediatreg | Arweinydd CARIS mewn Obstetreg |
|---|---|---|
| | John Williams | Angela Hamon |
| | Katherine Creese | Sushama Hemmadi |
| | Tom Williams | Delyth Rich |
| | Chris Vulliamy | (amherthnasol) |
| | David Deekollu | Jonathan Rogers |
| | Jay Natarajan | Jonathan Pembridge |
| | Vera Antao | Anju Kumar |
| | Geraint Morris | Marsham Moselhi |
| | Jenny Calvert | Christine Connor |
| | Gwyneth Owen | Roopam Goel |
| | Devasettihalli Appana | Chris Overton |
| | Paveen Jauhai | Bid Kumar |
| | Ian Barnard | Maggie Armstrong |
|
cym_Latn
| 13,417
|
CC-MAIN-2021-21
| 0.987182
|
<urn:uuid:525b63d3-8088-4fcd-aedd-c2fff27d5a93>
|
https://cdn1.cyfoethnaturiol.cymru/media/694910/wlmf-meeting-minutes-sept-2021-cym.pdf
|
Cofnodion Fforwm Rheoli Tir Cymru
Teitl y cyfarfod: Fforwm Rheoli Tir Cymru
Lleoliad: Cyfarfod Microsoft Teams
Dyddiad y cyfarfod: 6 Medi 2021
Yn bresennol:
Zoe Henderson, CNC (Cadeirydd)
Ruth Jenkins, CNC
Geraint Llŷr Davies, CNC
Marc Williams, CNC
Sarah Hetherington, CNC
Dennis Matheson, Cymdeithas y Ffermwyr Tenant (TFA)
Rachel Lewis-Davies, NFU Cymru
Hedd Pugh, NFU Cymru
Anthony Geddes, Confor
Martyn Evans, CNC
John Browne, CNC
Bernard Griffiths, Undeb Amaethwyr Cymru (FUW)
Fraser McAuley, Cymdeithas Tir a Busnesau Cefn Gwlad (CLA)
Tim Kirk, Confor
Spencer Conlon, Llywodraeth Cymru
Unigolion ychwanegol a oedd yn bresennol:
Paul Dann, CNC (Eitem 3 yn unig)
Ysgrifenyddiaeth(au):
Bronwen Martin, CNC
Ymddiheuriadau:
Bob Vaughan, CNC
Vicky Jones, Llywodraeth Cymru
Ceri Davies, CNC
Steve Ormerod, CNC
Eitem 1 Cyflwyniadau, Ymddiheuriadau a Datganiadau o Fuddiant
1. Croesawodd y Cadeirydd bawb i'r cyfarfod Microsoft Teams gan nodi'r ymddiheuriadau.
2. Ni wnaed unrhyw ddatganiadau o fuddiant mewn cysylltiad â'r eitemau ar yr Agenda.
3. Atgoffwyd y grŵp bod y cyfarfod yn cael ei recordio at ddiben y cofnodion ac y bydd y ffeil ddigidol yn cael ei dileu ar ôl i gofnodion y cyfarfod gael eu hysgrifennu.
Eitem 2 Cofnodion y cyfarfod diwethaf ac unrhyw faterion sy'n codi
4. Adolygodd y Grŵp gofnodion cyfarfod mis Mehefin 2021 a chadarnhau eu bod yn gofnod cywir. Dywedodd Zoe fod ganddi fân newidiadau a'u bod wedi cael eu hanfon at Bronwen. Ar ôl adolygu'r cofnodion a chytuno'n ffurfiol arnynt, byddant yn cael eu cyfieithu a'u cyhoeddi ar wefan CNC.
5. Rhannodd Bronwen Martin, CNC ei sgrin ac adolygodd y grŵp y Log Camau Gweithredu.
6. Gofynnodd y Cadeirydd i'r aelodau a oedd ganddynt unrhyw beth yr hoffent ei grybwyll ynglŷn â'r wybodaeth yn y Papur Diweddaru. Ni dderbyniwyd unrhyw sylwadau.
Eitem 3 Gyrru Anghyfreithlon Oddi ar y Ffordd
7. Estynnodd y Cadeirydd groeso i Paul Dann, CNC i'r cyfarfod i arwain trafodaeth ynglŷn â'r cynnydd mewn gweithgareddau gyrru anghyfreithlon oddi ar y ffordd ledled Cymru. Anogodd Zoe yr aelodau i gymryd rhan yn y sgwrs ynglŷn â'r pwnc hwn.
8. Arweinydd Tîm Rheoli Tir ar ochr weithredol CNC yw Paul. Mae'n rheoli Ystad Goetir Llywodraeth Cymru a'r Ystad Gwarchodfeydd Natur Cenedlaethol ar draws rhannau o ganolbarth Cymru. Mae mynediad anghyfreithlon â moduron yn broblem gynyddol ar diroedd a reolir gan CNC, ac ar diroedd cyfagos a thiroedd partneriaid hefyd. Mae'r
galw'n fwy o lawer na'r hyn y gall llwybrau cyfreithlon ddarparu ar ei gyfer. Mae mynediad anghyfreithlon bwriadol â moduron yn achosi problemau i wahanol grwpiau defnyddwyr – mae'n effeithio ar ddefnyddwyr hamdden eraill ac mae angen llawer iawn o adnoddau i'w reoli. Yn ôl Paul, mae'r cyfnod clo wedi newid safbwynt pobl ynglŷn â hyn a rhoddwyd llawer o sylw i'r mater ar y cyfryngau. Mae CNC wedi cael cymorth gan yr Heddlu er mwyn ceisio mynd i'r afael â phroblemau'n ymwneud â mynediad anghyfreithlon â moduron.
Dywedodd Paul fod yna broblemau o ran hawliau tramwy cyfreithlon sydd eisoes yn bodoli. Yn ôl y gyfraith, mae gan yrwyr oddi ar y ffordd hawl i fynd ar Ffyrdd Sirol Diddosbarth, ond weithiau mae'n anodd eu canfod ar fapiau. Hefyd, gall llwybrau mynediad cyhoeddus eraill godi cwestiynau ynglŷn â mynediad cyfreithlon i yrwyr oddi ar y ffordd.
Yn ôl Paul, gwelodd CNC gynnydd mewn cwynion yn ymwneud â gyrru oddi ar y ffordd yn dilyn y cyfnod clo yn ystod y gwanwyn diwethaf a'r llacio dilynol ar y cyfyngiadau. Cyflwynwyd patrolau mewn rhai rhannau o Gymru, gan dargedu ardaloedd a oedd yn destun pryder arbennig. Mae CNC wedi uno â'r Heddlu i gynnal ymgyrchoedd ar y cyd. Mae CNC wedi cyflwyno mwy o seilwaith ar rai safleoedd, yn cynnwys rhwystrau a ffensys er mwyn cyfyngu ar fynediad oddi ar y ffordd. Fodd bynnag, dywedodd Paul ei bod hi bron yn amhosibl cadw beiciau modur oddi ar safleoedd gan fod pobl yn torri ffensys a chlwydi. Hefyd, mae cydweithwyr wedi gosod camerâu er mwyn monitro'r broblem a gweld beth yw'r niferoedd. Mae CNC wedi cysylltu â chlybiau chwaraeon moduro a threfnwyr digwyddiadau hefyd i geisio cyfathrebu â'u haelodau. Ond mae llawer o'r bobl y daethpwyd ar eu traws yn dod o bell – o leoedd fel Lerpwl, Manceinion a Leeds – ac o'r herwydd mae'n anodd cyfathrebu â'r grŵp defnyddwyr. Hefyd, mae CNC wedi gweithio gyda grŵp llywio moduro oddi ar y ffordd Cymru i argymell cymorth parhaus ac mae'r grŵp wedi mynegi ei gefnogaeth i orfodaeth lem.
9. Cydnabu Dennis Matheson, TFA fod hon yn broblem a welir ledled Cymru a dywedodd fod gyrru oddi ar y ffordd wedi cynyddu'n fawr yn ddiweddar. Esboniodd Dennis bod rhai o'r llwybrau a ddefnyddir gan y bobl hyn yn ei ardal ef yn hawliau tramwy cyfreithiol, ac mai dyma'r anhawster. Roedd Dennis yn falch o glywed bod CNC yn cynnal trafodaethau gyda chlybiau, oherwydd mae gan rai o'r clybiau hyn rywfaint o ddylanwad ar weithgareddau eu haelodau (e.e. codau ymarfer). Dywedodd Dennis y gwyddai fod pobl yn teithio o bell i ddefnyddio'u cerbydau oddi ar y ffordd yng Nghymru. Yn ôl Dennis, mae rhai pobl yn hysbysebu eu hunain fel tywyswyr neu arweinwyr llwybrau, ond yn aml maent yn gadael i'w grwpiau yrru o amgylch cefn gwlad. Awgrymodd Dennis mai addysgu'r defnyddwyr hyn fydd yr opsiwn gorau er mwyn gwella'r broblem.
10.Gofynnodd Paul i Dennis a yw wedi ceisio cyfathrebu gyda'r defnyddwyr hyn a gofyn iddynt arafu neu barchu'r llwybrau. Dywedodd Dennis ei fod wedi ceisio siarad â nifer o bobl ond bod y profiad wedi bod yn eithriadol o rwystredig gan eu bod yn ymateb mewn modd sarhaus yn aml.
11.Dywedodd Tim Kirk, Confor nad cerbydau modur yn unig yw'r broblem a bod nifer o goedwigoedd yn dioddef yn sgil beiciau mynydd – yn aml, mae'r rhain yn fwy peryglus gan fod cerddwyr o gwmpas. Mewn ambell achos, ni ŵyr neb fod y beicwyr hyn ar yr eiddo, ac os byddant yn cael eu hanafu gall gymryd llawer o amser i rywun ddod o hyd iddynt ac mae mynediad i'r gwasanaethau brys yn anodd. Nid yw perchnogaeth breifat
yn golygu fawr ddim i rai pobl chwaith. Dywedodd Tim fod un o'i gleientiaid wedi prynu arwyddion, ond o fewn dim o dro roedd rhywun wedi'u fandaleiddio ac mae beicwyr wedi torri coed a chreu llwybrau anghyfreithlon hefyd.
12.Yn ôl Dennis, mae llawer o bobl yn bryderus iawn ynglŷn â'r bwriad i ganiatáu rasio beiciau mynydd ar lwybrau ceffylau.
13.Gofynnodd Ruth Jenkins, CNC a fyddai'n werth cael mwy o eglurder yn y cyfarfod ynglŷn â materion mynediad a'r hyn a gynigir o ran newidiadau deddfwriaethol. Cytunodd Zoe y byddai mwy o eglurder o fudd i'r grŵp. Dywedodd Ruth fod gwaith ar y gweill i ddeall pa gyfleoedd sydd ar gael i ddefnyddio llwybrau mynediad presennol mewn amryfal ffyrdd. Awgrymodd Ruth y dylai rhywun o Fforwm Mynediad Cenedlaethol Cymru fynychu un o gyfarfodydd y Fforwm Rheoli Tir i gyflwyno diweddariad. Yn ôl Bronwen, gwahoddwyd cynrychiolydd o Fforwm Mynediad Cenedlaethol Cymru i'r cyfarfod.
14.Yn ôl Anthony Geddes, Confor mae yna lawer iawn o weithgareddau mynediad cyfreithlon ac anghyfreithlon yn ei ardal ef. Dywedodd Anthony ei fod yn feiciwr mynydd brwd, ond ei fod yn defnyddio llwybrau sydd wedi'u marcio'n briodol. Disgrifiodd rai o'r llwybrau a ddefnyddir gan gerbydau 4x4 oddi ar y ffordd yn ei ardal a'r modd mae rhai ardaloedd wedi cael eu newid neu eu haddasu er budd y defnyddwyr hyn. Mae colli parcmyn yn amlwg a dylid cael pobl yn y goedwig i wylio'r defnyddwyr, a rhyngweithio ac ymgysylltu â nhw. Awgrymodd Anthony fod yr adnodd hwn yn gryn her o ran ymgysylltu'n rhagweithiol â defnyddwyr.
15.Dywedodd Hedd Pugh, NFU Cymru fod ei fforwm mynediad lleol ef wedi cynnal trafodaeth ynglŷn â cherbydau 4x4 a beiciau modur. Dywedodd fod y fforwm wedi anfon llythyr at y Gweinidog, Lee Waters i holi a ellir gwneud unrhyw beth ynglŷn â'r mater, gan awgrymu y gellid trefnu o bosibl i feiciau modur ddefnyddio eiddo Llywodraeth Cymru yn hytrach na thir preifat. Mae llawer o ffermwyr yn bryderus ynglŷn â'r llanastr a gaiff ei greu gan y bobl hyn, gan nad ydynt yn cadw at y llwybrau. Hefyd, mae ffermwyr yn bryderus ynglŷn â thrawsgydymffurfio ac un a allai'r gweithgareddau hyn effeithio ar eu taliadau sengl.
16.Ategwyd y sylwadau hyn gan Rachel Lewis-Davies, NFU Cymru. Mae hon yn broblem gynyddol i aelodau NFU Cymru. Soniodd Rachel am y problemau a welwyd, gyda beiciau sgrialu yn cyrraedd unrhyw adeg o'r dydd neu'r nos. Maent yn achosi niwed ecolegol trwy beidio â chadw at lwybrau a ffyrdd. Esboniodd Rachel fod y broblem i'w gweld ar gyrion trefi hefyd a bod y bobl o dan sylw yn torri ffensys er mwyn cael mynediad i leoedd. Disgrifiodd Rachel system fapio a ddefnyddir gan NFU Cymru ar gyfer tipio anghyfreithlon, a gofynnodd a oes gan CNC system debyg ar gyfer mapio gweithgareddau gyrru anghyfreithlon oddi ar y ffordd. Byddai modd casglu data a thystiolaeth er mwyn mapio'r digwyddiadau ledled Cymru, ac fe allai hynny ein helpu i ddeall a monitro maint y broblem. Mae hyn yn bwysig, gan fod rhai o'r ardaloedd dan sylw'n amgylcheddol sensitif, neu wedi eu dynodi hyn yn oed. Awgrymodd Rachel y gallai NFU Cymru helpu i gasglu data arbennig, pe bai hynny o fudd.
17.Dywedodd Martyn Evans, CNC fod y sgwrs yn dangos ein bod ar ei hôl hi braidd, o bosibl. Mae yna gynnydd o'r newydd yn y defnydd o gefn gwlad, ac o lwybrau hefyd o bosibl, ac o'r herwydd mae angen gwaith dadansoddi i wella'r problemau. Dywedodd Martyn fod CNC wedi cynnal sgyrsiau gyda Phrif Gwnstabl Heddlu De Cymru a'r
Comisiynydd ynglŷn ag achub y blaen ar y broblem hon. Awgrymodd Martyn y gellid mapio'r broblem ac adeiladu sylfaen dystiolaeth trwy Fforwm Mynediad Cenedlaethol Cymru. Mae yna lawer o bryderon, yn cynnwys atebolrwydd, diogelwch personol, difrod i dir preifat a'r effaith ar fywyd gwyllt.
18.Soniodd Bernard Griffiths, FUW am sefyllfa y daeth un o aelodau FUW ar ei thraws, lle'r oedd criw o bobl wedi cyrraedd gyda threlar llawn cerbydau oddi ar y ffordd. Penderfynodd yr aelod fynd i siarad â nhw er mwyn ceisio gwneud rhywbeth ynglŷn â'r sefyllfa. Yr unig beth a wnaethant oedd gyrru o'i amgylch mewn cylch a doedd dim byd y gallai'r unigolyn dan sylw ei wneud. Wrth symud ymlaen, awgrymodd Bernard mai cyflwyno deddfwriaeth newydd yw'r unig ffordd o wella'r sefyllfa.
19.Dywedodd Geraint Llŷr Davies, CNC mai ef yw Cadeirydd newydd Fforwm Mynediad Cenedlaethol Cymru. Yn ôl Geraint, mae'r pwnc hwn yn destun pryder iddo eisoes. Mae mwy o bobl eisiau mwy o fynediad i gefn gwlad, ond rhaid iddynt ddeall sut gall eu gweithgareddau effeithio ar gefn gwlad. Mae pobl wedi cael eu hanafu yn sgil gweithgareddau oddi ar y ffordd yn barod – yn cynnwys y cyhoedd a'r bobl sy'n cyflawni'r gweithgareddau. Estynnodd Geraint wahoddiad i Paul Dann a Martyn Evans fynychu cyfarfod nesaf Fforwm Mynediad Cenedlaethol Cymru fel y gellir trafod y pwnc ymhellach.
20.Gofynnodd Zoe beth sydd a wnelo Cynghorau Sir lleol â'r mater hwn. Awgrymodd y dylid trafod y pwnc eto yn y dyfodol a gofynnodd i Ruth, Martyn neu Paul fynd ar drywydd y drafodaeth hon ac archwilio syniad Rachel ynglŷn â sut gallwn ddeall yn well beth sy'n digwydd, a ble.
21.Dywedodd Paul fod y drafodaeth hon yn bwysig dros ben. Atgoffodd yr aelodau fod gyrru anghyfreithlon oddi ar y ffordd yn drosedd ac y dylid rhoi gwybod i'r Heddlu am weithgareddau o'r fath trwy ffonio 101. Bydd rhoi gwybod i'r Heddlu am ddigwyddiadau o'r fath yn eu helpu i gasglu tystiolaeth a mapio'r broblem. Dywedodd Paul fod beiciau mynydd trydan yn fwyfwy fforddiadwy bellach a bod beiciau gwlad trydan ar y farchnad erbyn hyn, y bydd angen eu hystyried.
22.Gofynnodd Rachel a yw'r cyngor i hysbysu'r Heddlu i'w weld ar wefan CNC, oherwydd byddai modd cyfeirio eu haelodau at y canllawiau hyn. Dywedodd Paul y byddai'n edrych ar wefan CNC, ond gwyddai fod y cyngor ar wefannau'r Parciau Cenedlaethol a gwefannau Heddluoedd lleol. Dywedodd Paul fod CNC yn defnyddio cyfeiriad e-bost yr heddlu i adrodd am achosion o'r fath yn lleol fel arfer, yn hytrach na'r rhif ffôn.
23.Diolchodd Zoe i Paul am ymuno â'r cyfarfod ac awgrymodd fod angen cynnal trafodaeth bellach yng nghyfarfod nesaf Fforwm Mynediad Cenedlaethol Cymru. Awgrymodd y gellid gwahodd yr Heddlu i ymuno â'r drafodaeth. Gofynnodd Zoe tybed a fyddai modd bwydo diweddariad yn ôl i'r grŵp hwn.
24.Soniodd Martyn am ddefnyddio pwerau coedwigaeth, lle gellir rhoi rhybuddion ffurfiol i bobl ac arwain o bosibl at atafaelu cerbydau. Dywedodd Paul y byddai'n rhaid i'r cydweithwyr fod yn swyddogion gorfodi. Yn ôl Paul, gellir defnyddio pwerau sydd i'w cael yn Neddf Coedwigaeth 1967 mewn perthynas â gorfodi o fewn yr is-ddeddfau, ond nid ydynt mor gryf â phwerau'r Heddlu o dan Adran 59 o Ddeddf Diwygio'r Heddlu 2002.
Eitem 4 Diweddariadau CNC
25.Dywedodd y Cadeirydd fod Papur Diweddaru wedi'i ddosbarthu i'r aelodau cyn y cyfarfod a oedd yn cynnwys dolenni i wybodaeth bellach. Gofynnodd Zoe a oedd gan unrhyw un adborth neu sylwadau ynglŷn â'r eitemau yn y ddogfen.
26.Cyflwynodd Ruth Jenkins, CNC y diweddariadau ychwanegol a ganlyn:
* Gair i atgoffa bod yr Ymgynghoriad ar ddull CNC o reoleiddio saethu a thrapio adar gwyllt yng Nghymru ar waith ac y bydd yn dod i ben ar 11 Tachwedd 2021.
* Bydd CNC yn mynychu cyfarfod y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith ddiwedd y mis. Bydd y sesiynau yn y cyfarfod yn ymwneud â bioamrywiaeth a llywodraethu amgylcheddol a bwyd a newid hinsawdd.
* Hefyd, disgwylir i CNC fynychu sesiwn ym Mhwyllgor yr Economi a Materion Gwledig a gynhelir naill ai ddiwedd y mis neu ym mis Hydref.
* Soniodd Ruth am yr Archwiliad Dwfn i Goedwigaeth a Choetiroedd, a gynhaliwyd gan Lee Waters. Dywedodd Ruth fod dau Archwiliad Dwfn arall wedi'u cyhoeddi ar Fioamrywiaeth ac Ynni Adnewyddadwy.
27.Gofynnodd Fraser McAuley, CLA pryd fydd yr Archwiliadau Dwfn yn cael eu cynnal. Dywedodd Ruth nad yw'r amserlen lawn wedi dod i law eto.
28.Soniodd Dennis Matheson, TFA am y cyfarfod a gynhaliwyd gyda Lee Waters y mis diwethaf ynglŷn â'r Archwiliad Dwfn. Dywedodd Dennis fod coed a thenantiaid yn broblem fawr a bod y TFA wedi cynnig cynnal trafodaeth er mwyn ceisio llunio atebion, ond nad oedd wedi gallu cysylltu eto. Holodd Zoe a oedd rhywun yn mynd ar drywydd hyn. Dywedodd Dennis fod y TFA wedi ysgrifennu at Lywodraeth Cymru – cydnabuwyd y llythyr, ond nid yw pethau wedi symud yn eu blaen eto. Gofynnodd Zoe beth yw'r broses o ran mynd ar drywydd yr Archwiliadau Dwfn. Dywedodd Ruth eu bod yn edrych yn fanwl ar faes penodol a bod gwaith dilynol yn cael ei wneud ar ffurf cynllun gweithredu sy'n cynnwys camau y tynnwyd sylw atynt. Dywedodd John Browne fod y cysyniad sydd wrth wraidd Archwiliadau Dwfn wedi'i roi ar waith oddeutu 18 mis yn ôl gyda chyfres o ddeg o gyfundrefnau sy'n bwysig i ystyried Rheoli Adnoddau Naturiol yn Gynaliadwy. Yn ôl John, mae saith cyfundrefn o blith y deg wedi cael eu cwblhau, gyda thair i ddod. Lluniwyd papur drafft ar gyfer Llywodraeth Cymru sy'n cynnwys ymyriadau awgrymedig sydd wedi deillio o'r Archwiliadau Dwfn hyn.
29.Yn ôl Anthony Geddes, Confor un o'r argymhellion a ddeilliodd o'r Archwiliad Dwfn i Goedwigaeth a Choetiroedd yw y dylid sefydlu fforwm ar gyfer ystyried partneriaethau tir, cwestiynu buddsoddiad allanol a choedwigo a ffermio'n gweithio gyda'n gilydd. Dosbarthwyd y Cylch Gorchwyl. Arweinydd y sesiwn yw John Travis; Sarah Jennings, CNC yw'r cadeirydd. Awgrymodd Anthony fod angen ymgysylltu mwy â rhanddeiliaid ar gyfer y gwaith parhaus hwn.
30.Trafododd Dennis sgwrs a gafodd ynglŷn â phlannu coed a thrwyddedau cwympo coed. Dywedodd John fod y mwyafrif llethol o geisiadau'n cael eu cwblhau o fewn 3 mis a bod mwy na 5000 o geisiadau am drwyddedau cwympo coed wedi dod i law y llynedd. Croesawodd John unrhyw adborth neu drafodaethau gyda chydweithwyr yn y sector.
PG Medi 01: John Browne a Dennis Matheson, TFA i fynd ar drywydd y drafodaeth ynglŷn â phlannu coed a thrwyddedau cwympo coed.
31.Dywedodd Tim Kirk, Confor fod yna ardaloedd ledled Cymru lle mae rhedyn yn ffynnu, ond na ellir gwneud fawr ddim â nhw o ran ffermio, coedwigaeth na chadwraeth natur. Awgrymodd Tim fod angen mynd i'r afael â'r mater hwn, oherwydd byddai llawer o'r llethrau hyn yn lleoedd rhagorol i dyfu pren a chreu ardaloedd cadwraeth gwych gyda choetiroedd newydd. Roedd yna gronfa her rhedyn ar un adeg a gellid edrych ar hyn o'r newydd. Yn ôl Ruth, rhan o'r broses sydd ynghlwm wrth sicrhau bod y coed iawn yn y lle iawn yw canfod ble yw'r 'lle iawn'. Dywedodd Martyn fod yna ffordd bosibl ymlaen ac awgrymodd y dylid ymchwilio ymhellach i hyn. O ran y rhwystrau, dywedodd Ruth fod pobl wedi tynnu sylw at 'ble'. Gofynnodd Anthony am ddiweddariad ynglŷn ag achosion o gwympo coed yn anghyfreithlon, fel y gellir deall graddfa'r broblem.
PG Medi 02: Ruth a Martyn i roi diweddariad ynglŷn ag achosion o gwympo coed yn anghyfreithlon, fel y gellir deall graddfa'r broblem, gweld sut mae CNC wedi ymateb a gweld lefel yr adnoddau ar dimau gorfodi a thimau gweithredol.
32.Dywedodd Martyn fod CNC wedi gweld cynnydd mewn cwympo coed yn anghyfreithlon a bod y sefydliad yn cymryd camau gorfodi priodol mewn perthynas ag ychydig achosion arwyddocaol. Anogodd Martyn yr aelodau i roi gwybod am weithgareddau cwympo anghyfreithlon er mwyn sicrhau y gellir cymryd camau priodol. Dywedodd y gall fod yna ddiffyg dealltwriaeth ymhlith y cyhoedd ynglŷn â'r hyn y gellir ei wneud o fewn cwmpas trwydded.
33.Dywedodd John fod ymgynghoriad y Papur Gwyn Amaeth wedi ystyried hyn er mwyn cadarnhau'r sefyllfa o ran Coed Ynn. Y safbwynt presennol yw dibynnu ar ganllawiau clir iawn a fydd yn rhoi gwybod i dirfeddianwyr beth allant ac na allant ei wneud.
34.Gofynnodd Sarah Hetherington, CNC beth sy'n sbarduno'r cynnydd mewn gweithgareddau anghyfreithlon. Awgrymodd Martyn fod llawer o achosion yn gysylltiedig â defnyddio pren fel coed tân a gwaith clirio at ddibenion amaethyddol. Cytunodd John, a dywedodd fod pris pren wedi dyblu mewn cyfnod byr iawn.
Eitem 5 Diweddariadau gan FUW / NFU Cymru / CFfI Cymru / Confor / CLA / TFA / Llywodraeth Cymru
35.FUW: Dywedodd Bernard Griffiths, FUW fod ei gydweithwyr wedi bod yn brysur yn paratoi cyflwyniad ar gyfer ymgynghoriad y Senedd ynglŷn â'r Rheoliadau Llygredd Amaethyddol. Mae FUW wedi bod yn edrych yn ofalus ar gytundebau masnach y DU gydag Awstralia a Seland Newydd a'r cam posibl tuag at ddod yn aelod o Bartneriaeth Gynhwysfawr a Blaengar y Môr Tawel.
36.NFU Cymru: Dywedodd Rachel Lewis-Davies fod yr ymchwiliad i'r rheoliadau dŵr yn bwysig iawn a bod NFU Cymru yn gweithio ar eu cyflwyniad. Bydd NFU Cymru yn rhyddhau eu papur polisi ynglŷn â gorchudd coed yng Nghymru yn ystod yr wythnosau nesaf, sy'n gwneud nifer o argymhellion pwysig. Mewn sawl ardal yng Nghymru, prynwyd ffermydd er mwyn eu coedwigo'n llwyr – rhywbeth sy'n destun pryder
cynyddol. Mae aelodau NFU Cymru yn awyddus i fod yn rhan o'r ateb i newid hinsawdd ac yn barod i gynyddu'r gorchudd coed ar eu ffermydd os cânt gymorth priodol. O ran y targedau i blannu coed ar ffermydd, rhaid eu hintegreiddio yn hytrach na'u disodli. Bydd Rachel yn rhannu'r papur gyda'r grŵp ar ôl iddo gael ei gyhoeddi.
Dywedodd Tim Kirk, Confor y rhoddwyd sylw mawr i bobl o'r tu allan i Gymru yn prynu ffermydd mawr. Awgrymodd Tim ei fod yn bryder ffug gan ei fod yn creu swyddi. Os nad yw ffermydd yn cyd-fynd â tharged Llywodraeth Cymru i blannu 40,000ha o goed, does dim gobaith o gyrraedd y targed.
Dywedodd Rachel mai'r nod yw cadw ffermwyr ar y tir oherwydd yr amryfal fanteision y gallant eu darparu. Mae hyn yn ymwneud ag integreiddio plannu coed a chynyddu'r gorchudd coed ar ffermydd Cymru er mwyn helpu i gyflawni targedau uchelgeisiol y llywodraeth, gan ganiatáu i gymunedau gwledig Cymru ffynnu hefyd.
Dywedodd Hedd Pugh, NFU Cymru nad yw ffermwyr Cymru yn gwrthwynebu'r syniad o blannu coed, ond nad ydynt eisiau coedwigo ar raddfa fawr. Nid yw ffermwyr Cymru eisiau allforio cynhyrchu bwyd i rannau eraill o'r byd. Yn ôl Hedd, mae'n ymwneud â phlannu'r coed iawn yn y lle iawn.
37.Dywedodd Marc Williams, CNC fod CFfI Cymru wedi bod wrthi'n recriwtio Prif Swyddog Gweithredol newydd a bod newidiadau mawr i'w gweld ymhlith y swyddogion. Dywedodd Marc y bydd gwahoddiad yn cael ei estyn yn syth ar ôl penodi Prif Swyddog Gweithredol/Cadeirydd newydd.
38.Confor: Dywedodd Anthony Geddes mai rhan o'r archwiliad dwfn oedd deall y ffordd ymlaen o ran coedwigo. Mae Confor yn parhau i weithio ar ffrydiau gwaith gydag aelodau'r tîm archwiliad dwfn, yn cynnwys strategaeth ddiwydiannol ar gyfer pren a ffibr. Mae meysydd gwaith eraill yn cynnwys ystyried disodli Glastir a datgysylltu cynllunio a grantiau plannu.
Er mwyn annog ffermwyr, dywedodd Tim Kirk, Confor y dylem sôn am statws cyfredol y farchnad ar gyfer pren; am nifer o resymau, mae'r farchnad ar gyfer pren yn ffynnu.
39.CLA: Dywedodd Fraser McAuley fod y CLA yn gweithio tuag at yr un ymgynghoriadau a grybwyllwyd gan eraill hefyd, ochr yn ochr ag ymateb i flaenoriaethau Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig a blaenoriaethau'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith.
40.TFA: Dywedodd Dennis Matheson fod TFA Cymru yn gweithio ar hyn o bryd ar ddod o hyd i atebion i ffermwyr tenant a Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021. Bedwar mis ar ôl cyflwyno'r Rheoliadau hyn, dywedodd Dennis fod Llywodraeth Cymru wedi llunio dogfen ddrafft a oedd yn cynnwys Cwestiynau Cyffredin ar gyfer ffermwyr tenant. Mae'r ddogfen hon yn rhestru'r problemau, ond nid yw'n cynnig unrhyw atebion – felly mae tenantiaid mewn sefyllfa anodd iawn. Mae tenantiaid mewn sefyllfa lle mae'n rhaid iddynt naill ai anwybyddu'r rheoliadau ac wynebu erlyniad, cydymffurfio â'r rheoliadau a thorri telerau eu tenantiaeth, neu roi'r gorau i ffermio. Mae'r TFA yn ceisio gweithio gyda Llywodraeth Cymru er mwyn ceisio dod o hyd i atebion; ond fel mae pethau ar hyn o bryd, nid yw Dennis yn ffyddiog bod atebion ar gael. Hefyd, trafododd Dennis yr heriau sy'n wynebu tenantiaid o ran plannu coed.
Dywedodd Ruth y bydd diweddariad ar gael i'r rhai sy'n eu cael gan Chris Botting fel arfer ynglŷn â'r Adroddiad ar Statws Dilysu Glastir.
PG Medi 03: CNC i ddosbarthu'r Adroddiad ar Statws Dilysu Glastir i'r aelodau.
Mae Geraint Llŷr Davies, CNC o'r farn fod Cymru gam ar ôl Lloegr o ran rhoi cyllid neu gymorth ariannol i ffermwyr. Dywedodd Spencer Conlon, Llywodraeth Cymru eu bod yn edrych ar yr hyn sy'n digwydd yn Lloegr.
41.Llywodraeth Cymru: Dywedodd Spencer fod Llywodraeth Cymru wrthi'n ymateb i adolygiad y pwyllgor a'r adolygiad barnwrol.
Eitem 6 Ymatebion i Arolwg Fforwm Rheoli Tir Cymru ac Ymgysylltu â Rhanddeiliaid
42.Lluniwyd holiadur er mwyn helpu i symud y grŵp yn ei flaen, yn ogystal â thrafod pynciau uniongyrchol a gweithio ar y cyd i gyflawni camau gweithredu. Cynigiodd hyn gyfle i'r aelodau adolygu'r ymatebion i'r arolwg a chytuno sut bydd y grŵp yn cydweithio er mwyn gwneud cynnydd.
43.Cafodd yr ymatebion i'r arolwg eu crynhoi a'u hanfon at yr aelodau ym mis Mehefin. Ailadroddwyd y rhain yn gryno gan Bronwen Martin, CNC er mwyn i'r grŵp allu ystyried y camau nesaf.
44.Gofynnodd Bronwen i'r aelodau rannu eu barn ynglŷn â chyfeiriad y grŵp. Er mwyn i'r grŵp allu parhau fel platfform ar gyfer rhannu gwybodaeth, dywedodd Bronwen y gellid cynyddu'r ddeialog rhwng y cyfarfodydd o bosibl; er enghraifft, annog dosbarthu gwybodaeth/newyddion perthnasol gan randdeiliaid drwy gydol y flwyddyn.
45.Dywedodd Ruth fod yr ymatebion yn tynnu sylw at nifer o themâu allweddol a allai gynnig cyfleoedd Gorchwyl a Gorffen a fyddai'n ystyried yr heriau a'r cyfleoedd. Er enghraifft, cydnabod yr heriau a'r cyfleodd mewn perthynas â phynciau fel rheoli tir yn gynaliadwy, rheoli ffermydd a chynhyrchu bwyd a phren.
46.Gofynnodd Zoe i'r aelodau a oedd ganddynt unrhyw adborth a chytunodd y byddai'n werthfawr iawn parhau i gyfathrebu gyda'r aelodau. Trafododd Zoe y posibilrwydd o wahodd aelodau newydd i'r grŵp; ond yn hytrach nag ymestyn yr aelodaeth, awgrymodd y gellid gwahodd pobl i fynychu fel gwesteion pan fo pwnc perthnasol yn cael ei drafod. Atgoffodd Zoe y grŵp fod y cofnodion yn cael eu rhoi ar wefan allanol CNC ar ôl cytuno arnynt (ac ar ôl iddynt gael eu cyfieithu), er mwyn i bawb allu eu hasesu – Fforwm Rheoli Tir Cymru. Dywedodd Zoe fod CNC yn ystyried ymgysylltu â rhanddeiliaid er mwyn sicrhau bod cynllun ar waith a bod cyfathrebu'n rhagweithiol a chadarnhaol.
47.Dywedodd Marc fod CNC wedi recriwtio Swyddog Ymgysylltu â Rhanddeiliaid – bydd hyn yn allweddol wrth symud ymlaen er mwyn ein helpu i ymgysylltu a rhannu gwybodaeth, yn ogystal â bod yn dryloyw gyda'r grŵp ehangach. Dywedodd Marc fod cyfarfod y Fforwm Rheoli Tir a gynhaliwyd fis Mehefin diwethaf yn ddiddorol ac wedi gweithio'n dda gyda phrif thema a thrafodaeth banel gyda gwesteion. Gofynnodd Marc am farn yr aelodau a gofynnodd a fyddai'r grŵp am gael fformat tebyg ar gyfer cyfarfod mis Tachwedd, gyda thema wahanol.
48.Gofynnodd Anthony a fyddai modd dosbarthu crynodeb o'r ymatebion i'r arolwg.
PG Medi 04: Bronwen Martin, CNC i ddosbarthu crynodeb o'r ymatebion i'r arolwg.
49.Yn ôl Rachel Lewis-Davies, NFU Cymru byddai'n fuddiol gweld y papurau sefyllfa a baratowyd gan CNC, cyn y Bil Amaethyddiaeth y gwanwyn nesaf, yna'u trafod yn un o gyfarfodydd y dyfodol.
50.Dywedodd Bronwen fod yr arolwg wedi bod yn ymarfer gwerthfawr iawn a diolchodd i'r aelodau am eu hadborth a'u sylwadau gonest.
Eitem 7 Diweddariad am Weithdy Systemau Draenio Cynaliadwy Fforwm Rheoli Tir Cymru a Fforwm Rheoli Dŵr Cymru
51.Cynigir y dylid cynnal gweithdy 'untro' ar y cyd i drafod Systemau Draenio Cynaliadwy (SDCau), gydag aelodau Fforwm Rheoli Tir Cymru a Fforwm Rheoli Dŵr Cymru yn ei fynychu.
52.Trafododd Marc gynllun disgwyliedig y gweithdy, yn cynnwys y dyddiad/amser arfaethedig a'r agenda ddrafft.
53.Y dyddiad arfaethedig ar gyfer y gweithdy yw 12 Hydref, 10am-12pm. Fe'i cynhelir dros Microsoft Teams.
54.Mae'r agenda ddrafft yn cynnwys sesiynau'n ymwneud â'r canlynol:
- Buddiannau rhanddeiliaid a thrafodaeth yn ymwneud â defnyddio SDCau o safbwynt y rhai yn y sector amaethyddol a'r sector coedwigaeth
- Cefndir y ddeddfwriaeth gyfredol a'r newidiadau sydd yn yr arfaeth
- Cynlluniau Rheoli Basnau Afonydd a'r defnydd o SDCau.
55.Diolchodd Marc i Rachel ac Anthony am eu hadborth, eu sylwadau a'u syniadau. Awgrymodd Rachel y gellid gwahodd ymgynghorwyr i'r gweithdy er mwyn sicrhau y bydd y negeseuon yn cyrraedd cynulleidfa ehangach. Gofynnodd Marc i aelodau'r grŵp a oeddynt yn cytuno y dylid gwahodd eraill i'r gweithdy; roedd y grŵp yn cefnogi hyn.
56.Gofynnodd Marc i'r grŵp a oedd gan unrhyw un arall awgrymiadau ar gyfer helpu i lywio agenda'r gweithdy.
57.Gofynnodd Rachel beth fydd allbwn y gweithdy. Cydnabu Rachel y bydd swyddogion perthnasol Llywodraeth Cymru yn bresennol, ond bod y swyddogion hyn hefyd wedi ymrwymo i adolygu'r defnydd a wneir o SDCau o fewn cyfnod penodol, sydd wedi dod i ben yn awr. Awgrymodd Rachel y dylid coladu unrhyw wybodaeth a gesglir a'i throi'n rhywbeth ffurfiol y gellir ei gyflwyno i Lywodraeth Cymru, er mwyn iddynt ddechrau cydnabod rhai o'r problemau gyda'r ddeddfwriaeth hon. Dywedodd Marc y byddai'n rhannu'r sylwadau hyn â Ceri Jones, CNC, gan ei fod mewn cysylltiad â Llywodraeth Cymru.
58.Dywedodd Anthony na fydd modd iddo fynychu'r gweithdy ond y byddai'n fwy na pharod i anfon y gwahoddiad a'r wybodaeth at ei gydweithwyr er mwyn sicrhau y ceir presenoldeb ehangach ac adborth da. Dywedodd Marc y gall yr aelodau roi manylion cyswllt eu cydweithwyr i'r tîm neu anfon y gwahoddiad yn ei flaen atynt. Cadarnhaodd Rachel y bydd yn anfon y gwahoddiad yn ei flaen ac y bydd yn gwneud cofnod o'r ymatebion ar gyfer Marc.
Eitem 8 Gweithdy Fforwm Rheoli Tir Cymru a Datganiadau Ardal
59.Dywedodd Marc fod trafodaethau mewnol wedi'u cynnal ers cyfarfod diwethaf Fforwm Rheoli Tir Cymru, yn ymwneud â gweithdy arfaethedig Fforwm Rheoli Tir Cymru a Datganiadau Ardal. O ran logisteg, ceir rhai pryderon ar hyn o bryd ynglŷn â chynnal digwyddiad mawr ac efallai y bydd rhai pobl yn dal i deimlo'n anghyfforddus yn mynychu'r mathau hyn o ddigwyddiadau.
60.Rhoddodd Marc fraslun o'r cynllun arfaethedig diweddaraf, sef cynnal pum sesiwn gweithdy unigol ar gyfer pob un o'r themâu. Bydd y sesiynau hyn yn para hyd at ddwyawr a byddant yn cael eu cyflwyno ar Microsoft Teams. Bydd hyn yn rhoi cyfle i'r aelodau gyfrannu at amryfal themâu yn hytrach na'u bod yn cael eu rhannu'n 'ystafelloedd' gwahanol a bydd modd iddynt fynychu mwy nag un sesiwn os ydynt am wneud hynny.
61.Y bwriad yw cynnal y sesiynau hyn dros y tri mis nesaf rhwng Hydref a Rhagfyr, ond gellir ymestyn yr amser pe bai angen. Mae'r pum thema'n cynnwys rheoli llifogydd yn naturiol; coetiroedd, coed a gwrychoedd; tir comin; llethrau iach; a rhwydweithiau bwyd. Yn ôl Marc, bydd pob sesiwn yn cynnwys cyflwyniad ac yna bydd gweithdy'n cael ei gynnal a fydd yn cynnwys fideos, siaradwyr gwadd a sesiynau trafod ac adborth. Gofynnodd Marc i'r aelodau am eu barn ynglŷn â chynnal sesiynau unigol byrrach. Gofynnodd Dennis Matheson, TFA a fydd modd i bobl ddeialu i mewn er mwyn ymuno â'r sesiynau hyn. Cadarnhaodd Marc y bydd hynny'n bosibl.
62.Dywedodd Zoe fod y cynllun o dan sylw yn swnio'n ddiddorol ac y bydd yn braf treiddio'n ddyfnach i'r themâu yn ystod y sesiynau hyn.
63.Awgrymodd Geraint Llŷr Davies, CNC fod gwrychoedd yn gyfle a gollir a bod angen cydnabod y manteision. Maent yn asedau hanfodol a all helpu i gyflawni cymaint o fanteision. Cytunodd Dennis gyda sylwadau Geraint a dywedodd fod plannu gwrychoedd yn fwy tebygol o fod yn dderbyniol mewn sefyllfaoedd rhwng tenantiaid a landlordiaid.
Dywedodd Martyn ei bod hi'n bwysig deall pam daethpwyd i ystyried gwrychoedd fel nodweddion 'diddrwg didda' a pham cafwyd gwared â nhw yn y gorffennol. Awgrymodd Geraint fod y dirywiad mewn gwrychoedd yn gysylltiedig yn bennaf â pholisi cynhyrchu bwyd y llywodraeth trwy'r 70au a'r 80au a thu hwnt, pan oedd angen cynhyrchu mwy o fwyd i fwydo poblogaeth a oedd yn prysur dyfu. Dywedodd Geraint fod y rhod yn troi a bod yna fwy o ddealltwriaeth erbyn hyn. Yn y mannau lle mae Geraint wedi ailblannu gwrychoedd, mae'r caeau problemus bellach ar eu hennill.
Cytunodd John Browne, CNC â sylwadau Geraint ynglŷn â manteision gwrychoedd; mae gennym argyfwng hinsawdd ac argyfwng bioamrywiaeth ac mae gwrychoedd yn
hanfodol. O ran proffidioldeb coetiroedd, dywedodd John fod angen cael y coed iawn yn y lle iawn, ond hefyd am y rhesymau iawn. Mae angen i'r tirfeddiannwr ystyried y rhesymau dros blannu, nid proffidioldeb yn unig.
64.Gofynnodd Bernard Griffiths, FUW pa elfennau gwahanol fydd y thema 'llethrau iach' yn eu cynnwys nad ymdrinnir â nhw yn y pedair thema arall. Dywedodd Marc mai prosiect yng Nghanol De Cymru yw Llethrau Iach ac y bydd yn cynnwys trafodaethau'n ymwneud â rheoli llethrau, fel rheoli rhedyn. Dywedodd Marc fod ei gydweithwyr wrthi'n trafod cynnwys pob sesiwn a'u bod yn gweithio'n galed i gyfyngu ar unrhyw orgyffwrdd rhwng y themâu, er enghraifft rhwng tir comin a llethrau iach.
65.Dywedodd Hedd fod nifer fach o ffermwyr a thirfeddianwyr wedi mynychu'r cyfarfod Datganiadau Ardal diwethaf yr ymunodd ag ef, felly rhaid ystyried dyddiad ac amser y sesiynau hyn er mwyn gwneud yn siŵr eu bod yn ymarferol.
66.Dywedodd Anthony fod cymysgedd o bobl wedi mynychu'r digwyddiadau Datganiadau Ardal blaenorol; ond ni waeth sut caiff y sesiynau arfaethedig eu cynnal, rhaid sicrhau y bydd yna ddigon o ymgysylltu proffesiynol gan fod lleisiau ffermwyr lleol a choedwigwyr lleol ar goll o'r digwyddiadau hyn yn aml.
Trafododd Anthony yr ymgynghoriad ynglŷn ag adolygiad CNC o Ddatganiadau Ardal (Datganiad Sefyllfa – Adolygu Datganiadau Ardal). Yn ôl Anthony, roedd y ddogfen PDF a oedd ynghlwm wrth yr ymgynghoriad yn gymhleth tu hwnt ac yn anodd ei deall. Awgrymodd Anthony y dylai'r ddogfen fod yn fwy eglur er mwyn i bobl allu ymateb i'r ymgynghoriad.
PG Medi 05: Ruth Jenkins, CNC a Martyn Evans, CNC i gyfleu sylwadau Anthony ynglŷn â'r ymgynghoriad ar adolygiad CNC o Ddatganiadau Ardal.
Cytunodd Rachel gyda sylwadau Anthony ynglŷn â'r ddogfen PDF a dywedodd ei bod hithau hefyd wedi cael anhawster i'w deall.
67.Trafododd Zoe a Marc y syniad o gynnwys fideos byr yn y sesiynau gweithdy er mwyn ceisio dod â'r awyr agored o dan do. Dywedodd Marc ei fod yn gwybod am fideos y gellid eu defnyddio, ond y byddai'n dda o beth pe bai fideos newydd yn cael eu creu allan ar safleoedd, a allai gynnwys trafodaeth banel gyda'r aelodau. Gofynnodd Martyn i'r aelodau awgrymu safleoedd posibl sy'n gysylltiedig ag unrhyw un o'r themâu ac y gellid eu cynnwys mewn fideo.
PG Medi 06: Yr aelodau i awgrymu safleoedd perthnasol sy'n gysylltiedig â'r themâu, y gellir eu hystyried ar gyfer creu fideo.
68.Awgrymodd Geraint y gellid defnyddio ei fferm ef i greu fideo.
69.Gofynnodd Fraser McAuley, CLA a yw'r dyddiadau wedi'u cadarnhau. Dywedodd Marc fod y dyddiadau wrthi'n cael eu hystyried, ond cynigiodd y gellid cynnal y sesiynau ar reoli llifogydd yn naturiol a choetiroedd, coed a gwrychoedd rywbryd ym mis Hydref, y gellid cynnal y sesiynau ar dir comin a llethrau iach ym mis Tachwedd, ac y gellid cynnal y sesiwn ar rwydweithiau bwyd ym mis Rhagfyr. Os oedd y grŵp yn awyddus i ymestyn yr amserlen, gofynnodd Marc i'r aelodau roi gwybod iddo. Ond yn y cyfamser, byddai'n mynd ati i geisio trefnu dyddiadau.
70.Gofynnodd Marc i aelodau'r grŵp gysylltu ag ef gydag awgrymiadau ynglŷn â siaradwyr gwadd ac astudiaethau achos ar gyfer y themâu.
PG Medi 07: Y grŵp i awgrymu siaradwyr gwadd ac astudiaethau achos ar gyfer pob un o'r themâu.
Eitem 9 Unrhyw Fater Arall
71.Bydd cyfarfod nesaf Fforwm Rheoli Tir Cymru yn cael ei gynnal ddydd Llun 22 Tachwedd 2021.
72.Gofynnodd Zoe a oedd gan yr aelodau unrhyw sylwadau ynglŷn â chynnal cyfarfod yn y cnawd. Gofynnwyd a fyddai modd cyfuno cyfarfod yn y cnawd a chyfarfod rhithwir. Awgrymodd Zoe y byddai cyfarfod cyfunol yn fuddiol. Dywedodd Marc y byddai'r sefyllfa'n dibynnu ar leoliad/cyfleusterau'r cyfarfod. Dywedodd Martyn fod CNC yn ceisio arwain trwy esiampl trwy annog pobl i barhau i gynnal cyfarfodydd rhithwir oherwydd y manteision sy'n gysylltiedig â lleihau teithio mewn ceir, lleihau'r effaith ar yr hinsawdd a lleihau'r perygl o ran Covid. Pe bai cyfarfodydd yn y cnawd yn cael eu cynnal, dywedodd Anthony y byddai'n dda o beth eu cydgysylltu a chael diwrnod o gyfarfodydd, oherwydd mae'r dyddiau lle arferai pobl deithio pellter mawr i un cyfarfod dwyawr o hyd wedi hen fynd.
Diwedd y cyfarfod
|
cym_Latn
| 13,997
|
CC-MAIN-2024-26
| 0.999932
|
<urn:uuid:c13ca0c1-a5c7-458c-a40b-e9a1f5c9a6dc>
|
https://democratiaeth.ynysmon.gov.uk/documents/s21844/Adroddiad%20ISA%20260.pdf?LLL=1
|
Adroddiad ar yr Archwiliad o'r Cyfrifon – Cyngor Sir Ynys Môn
Blwyddyn archwilio: 2023-24
Dyddiad cyhoeddi: Tachwedd 2024
Cyfeirnod y ddogfen: 4586A2024
Paratowyd y ddogfen hon fel rhan o waith a gyflawnir yn unol â swyddogaethau statudol. Ceir rhagor o wybodaeth yn ein Datganiad o Gyfrifoldebau.
Archwilio Cymru yw'r enw torfol anstatudol ar gyfer Archwilydd Cyffredinol Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru, sy'n endidau cyfreithiol ar wahân y mae ganddynt ill dau eu swyddogaethau cyfreithiol eu hunain fel a ddisgrifir uchod. Nid yw Archwilio Cymru yn endid cyfreithiol ac nid oes ganddo ef ei hun unrhyw swyddogaethau.
Ni chymerir unrhyw gyfrifoldeb gan yr Archwilydd Cyffredinol, staff Swyddfa Archwilio Cymru na, lle y bo'n berthnasol, yr archwilydd a benodwyd mewn perthynas ag unrhyw aelod, cyfarwyddwr, swyddog neu gyflogai arall yn eu cymhwyster unigol, nac mewn perthynas ag unrhyw drydydd parti.
Os ceir cais am wybodaeth y gall y ddogfen hon fod yn berthnasol iddi, tynnir sylw at y Cod Ymarfer a gyhoeddwyd o dan adran 45 Deddf Rhyddid Gwybodaeth 2000. Mae Cod adran 45 yn nodi'r arfer o ran trin ceisiadau a ddisgwylir gan awdurdodau cyhoeddus, gan gynnwys ymgynghori â thrydydd partïon perthnasol. Mewn perthynas â'r ddogfen hon, mae Archwilydd Cyffredinol Cymru, Swyddfa Archwilio Cymru a, lle y bo'n berthnasol, yr archwilydd a benodwyd yn drydydd partïon perthnasol. Dylid anfon unrhyw ymholiadau ynglŷn â datgelu neu ailddefnyddio'r ddogfen hon at Swyddfa Archwilio Cymru yn firstname.lastname@example.org.
Rydym yn croesawu gohebiaeth a galwadau ffôn yn Gymraeg a Saesneg. Ni fydd gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi.
Mae'r ddogfen hon hefyd ar gael yn Saesneg. This document is also available in English.
Ynglŷn ag Archwilio Cymru
Ein nodau a'n huchelgeisiau
Cynnwys
Cyflwyniad
Rwyf bellach wedi cwblhau fy archwiliad i raddau helaeth yn unol â'm Cynllun Archwilio Manwl 2024 dyddiedig Mehefin 2024.
Mae'r Adroddiad hwn ar yr Archwiliad o'r Cyfrifon yn crynhoi prif ganfyddiadau fy archwiliad o'ch adroddiad blynyddol a chyfrifon 2023-24. Mae fy nhîm eisoes wedi trafod y materion hyn gyda'r Cyfarwyddwr Swyddogaeth (Adnoddau) – Swyddog Adran 151 a'i dîm.
Rwy'n ddiolchgar iawn i'ch swyddogion am eu cymorth wrth gynnal yr archwiliad hwn.
Perthnasedd y datganiadau ariannol
Perthnasedd £3.003 miliwn
Fy nod yw adnabod a chywiro camddatganiadau perthnasol, h.y. y rhai a allai achosi fel arall i ddefnyddiwr y cyfrifon gael ei gamarwain.
Cyfrifir perthnasedd gan ddefnyddio:
* gwariant gros yn 2023-24 o £300.3 miliwn a gyfrifir gan ddefnyddio cyfrifon drafft 2023-24.
* Canran perthnasedd o 1%
Rwy'n cymhwyso'r ganran perthnasedd i wariant gros i gyfrifo perthnasedd.
Byddaf yn adrodd wrthych ar unrhyw gamddatganiadau uwchlaw £150,000, a gyfrifir fel 5% o berthnasedd (a elwir yn 'lefel ddibwys').
Meysydd o ddiddordeb penodol
Ceir rhai meysydd yn y cyfrifon a all fod o fwy o bwysigrwydd i ddefnyddiwr y cyfrifon. Rydym yn pennu lefelau perthnasedd is ar gyfer y rhain fel a ganlyn:
* E.e. Adroddiad ar gydnabyddiaeth ariannol £1,000
* E.e. Datgeliadau partïon cysylltiedig £10,000
Cydymffurfio moesegol
Cydymffurfio â safonau moesegol
Rydym yn credu:
* ein bod wedi cydymffurfio â'r safonau moesegol y mae'n ofynnol i ni eu dilyn wrth wneud ein gwaith;
* ein bod wedi aros yn annibynnol arnoch chi;
* nad yw ein gwrthrychedd wedi cael ei beryglu; ac
* nad oes gennym unrhyw berthnasoedd a allai danseilio ein hannibyniaeth neu ein gwrthrychedd.
Barn archwilio arfaethedig
Barn archwilio
Rydym yn bwriadu cyhoeddi barn archwilio ddiamod ar gyfrifon eleni unwaith y byddwch wedi darparu Llythyr Sylwadau ar ein cyfer (gweler isod).
Caiff ein hadroddiad archwilio arfaethedig ei nodi yn Atodiad 1
Llythyr sylwadau
Llythyr ffurfiol yw Llythyr Sylwadau sy'n eich galluogi i gadarnhau wrthym bod yr wybodaeth a ddarparwyd ar ein cyfer yn ystod yr archwiliad yn gywir ac yn gyflawn. Mae peth o'r wybodaeth hon wedi'i nodi'n wybodaeth sy'n angenrheidiol yn ôl safonau archwilio; gall gwybodaeth arall ymwneud yn benodol â'ch archwiliad.
Mae'r llythyr yr ydym yn gofyn i chi ei lofnodi wedi'i gynnwys yn Atodiad 2.
Materion a gododd yn ystod yr archwiliad
Camddatganiadau
Mae camddatganiad yn digwydd lle nad yw gwybodaeth yn y cyfrifon yn unol â safonau archwilio.
Camddatganiadau nas cywirwyd
Mae'r rheolwyr wedi cytuno i ddiwygio'r holl gamddatganiadau a nodwyd yn ystod yr archwiliad. Nid oes unrhyw gamddatganiadau heb eu cywiro yn y cyfrifon.
Camddatganiadau a gywirwyd
Yn ystod ein harchwiliad, canfuom gamddatganiadau sydd wedi cael eu cywiro gan y rheolwyr, ond y dylid eu dwyn i'ch sylw chi yn ein tyb ni.
Caiff y rhain eu nodi yn Atodiad 3.
Materion arwyddocaol eraill
Yn ychwanegol at y camddatganiadau a ganfuwyd yn ystod yr archwiliad rydym hefyd yn adrodd wrthych ar faterion arwyddocaol eraill.
Ni chanfuwyd unrhyw faterion o'r fath yn ystod yr archwiliad.
Atodiad 1
Adroddiad archwilio arfaethedig
Adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru i aelodau Cyngor Sir Ynys Môn
Barn ar y datganiadau ariannol
Rwyf wedi archwilio datganiadau ariannol:
* Cyngor Sir Ynys Môn
ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben ar 31 Mawrth 2024 dan Ddeddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004.
Mae datganiadau ariannol Cyngor Sir Ynys Môn yn cynnwys y Dadansoddiad o Wariant a Chyllid, y Datganiad Symudiadau mewn Cronfeydd wrth Gefn, y Datganiad Incwm a Gwariant Cynhwysfawr, y Fantolen, y Datganiad Llifoedd Arian Parod, y Datganiad Symud ar y Cyfrif Refeniw Tai, Datganiad Incwm a Gwariant y Cyfrif Refeniw Tai a'r nodiadau cysylltiedig, gan gynnwys y polisïau cyfrifyddu perthnasedd arwyddocaol.
Y fframwaith adrodd ariannol a gymhwyswyd wrth eu paratoi yw'r gyfraith berthnasol a'r safonau cyfrifyddu rhyngwladol a fabwysiadwyd yn y DU fel y'u dehonglwyd ac y'u haddaswyd gan y Cod Ymarfer ar gyfer Cadw Cyfrifon Awdurdodau Lleol yn y Deyrnas Unedig 2023-24.
Yn fy marn i, ym mhob ffordd berthnasol, mae'r datganiadau ariannol:
* yn rhoi darlun gwir a theg o sefyllfa ariannol Cyngor Sir Ynys 31 Mawrth 2024 ac o'i incwm a'i wariant ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben ar y dyddiad hwnnw; ac
* wedi'u paratoi'n briodol yn unol â gofynion deddfwriaethol a'r safonau cyfrifyddu rhyngwladol a fabwysiadwyd yn y DU fel y'u dehonglwyd ac y'u haddaswyd gan y Cod Ymarfer ar gyfer Cadw Cyfrifon Awdurdodau Lleol yn y Deyrnas Unedig 202324.
Sail y farn
Cynhaliais fy archwiliad yn unol â'r gyfraith berthnasol a'r Safonau Rhyngwladol ar Archwilio yn y DU (ISAs (Y DU)) a Nodyn Ymarfer 10 'Archwilio Datganiadau Ariannol Endidau'r Sector Cyhoeddus yn y Deyrnas Unedig'. Caiff fy nghyfrifoldebau dan y safonau hynny eu disgrifio ymhellach yn yr adran o'm hadroddiad sy'n nodi cyfrifoldebau'r archwilydd am archwilio'r datganiadau ariannol.
Mae fy staff a minnau'n annibynnol ar Cyngor Sir Ynys Môn yn unol â'r gofynion moesegol sy'n berthnasol i'm harchwiliad o'r datganiadau ariannol yn y DU, gan gynnwys Safon Foesegol y Cyngor Adrodd Ariannol, ac rwyf wedi cyflawni fy nghyfrifoldebau moesegol eraill yn unol â'r gofynion hyn. Credaf fod y dystiolaeth archwilio yr wyf wedi'i chael yn ddigonol ac yn briodol i ddarparu sail i'm barn.
Casgliadau sy'n ymwneud â busnes gweithredol
Wrth archwilio'r datganiadau ariannol, rwyf wedi dod i'r casgliad bod defnyddio'r sail gyfrifyddu busnes gweithredol i baratoi'r datganiadau ariannol yn briodol.
Yn seiliedig ar y gwaith yr wyf wedi'i gyflawni, nid wyf wedi adnabod unrhyw ansicrwydd perthnasol mewn perthynas â digwyddiadau neu amodau a all, yn unigol neu ar y cyd, fwrw amheuaeth sylweddol ar allu Cyngor Sir Ynys Môn i barhau i fabwysiadu'r sail gyfrifyddu busnes gweithredol am gyfnod o ddeuddeng mis o leiaf o'r dyddiad pan awdurdodir cyhoeddi'r datganiadau ariannol.
Caiff fy nghyfrifoldebau i a chyfrifoldebau'r swyddog cyllid cyfrifol mewn perthynas â busnes gweithredol eu disgrifio yn yr adrannau perthnasol o'r adroddiad hwn.
Gwybodaeth arall
Mae'r wybodaeth arall yn cynnwys yr wybodaeth yn yr adroddiad blynyddol, heblaw am y datganiadau ariannol a'm hadroddiad i fel archwilydd ar y rhain. Y Swyddog Cyllid Cyfrifol sy'n gyfrifol am yr wybodaeth arall yn yr adroddiad blynyddol. Nid yw fy marn am y datganiadau ariannol yn cwmpasu'r wybodaeth arall a, heblaw i'r graddau a nodir yn benodol fel arall yn fy adroddiad, nid wyf yn mynegi unrhyw fath o gasgliad sicrwydd ar yr wybodaeth arall honno.
Fy nghyfrifoldeb i yw darllen yr wybodaeth arall ac, wrth wneud hynny, ystyried a yw'r wybodaeth arall yn berthnasol anghyson â'r datganiadau ariannol neu wybodaeth a gafwyd wrth gyflawni'r archwiliad, neu'n ymddangos fel arall fel pe bai wedi cael ei chamddatgan yn berthnasol. Os wyf yn canfod anghysonderau perthnasol o'r fath neu wybodaeth berthnasol o'r fath sy'n ymddangos fel pe bai wedi cael ei chamddatgan, mae'n ofynnol i mi benderfynu a yw hyn yn achosi camddatganiad perthnasol yn y datganiadau ariannol eu hunain. Yn seiliedig ar y gwaith yr wyf wedi'i wneud, os wyf yn dod i'r casgliad bod yr wybodaeth arall hon wedi'i chamddatgan yn berthnasol, mae'n ofynnol i mi nodi'r ffaith honno.
Nid oes unrhyw beth gennyf i'w nodi yn hyn o beth.
Barn ar faterion eraill
Yn fy marn i, yn seiliedig ar y gwaith a wnaed yn ystod fy archwiliad:
* mae'r wybodaeth a geir yn yr Adroddiad Naratif ar gyfer y flwyddyn ariannol y paratowyd y datganiadau ariannol ar ei chyfer yn gyson â'r datganiadau ariannol ac yn unol â'r Cod Ymarfer ar gyfer Cadw Cyfrifon Awdurdodau Lleol yn y Deyrnas Unedig 2023-24;
* mae'r wybodaeth a roddir yn y Datganiad Llywodraethu Blynyddol ar gyfer y flwyddyn ariannol y paratowyd y datganiadau ariannol ar ei chyfer yn gyson â'r datganiadau ariannol ac yn unol â'r canllawiau.
Materion y cyflwynaf adroddiad arnynt drwy eithriad
Yng ngoleuni'r wybodaeth a'r ddealltwriaeth am Cyngor Sir Ynys Môn a'i amgylchedd a gafwyd yn ystod yr archwiliad, nid wyf wedi nodi unrhyw gamddatganiadau perthnasol yn yr Adroddiad Naratif na'r Datganiad Llywodraethu Blynyddol.
Nid oes gennyf unrhyw beth i'w nodi o ran y materion canlynol, y cyflwynaf adroddiad i chi arnynt os bydd yr amgylchiadau canlynol yn berthnasol, yn fy marn i:
* nid wyf wedi cael yr holl wybodaeth ac esboniadau y mae eu hangen arnaf ar gyfer fy archwiliad;
* ni chadwyd cofnodion cyfrifyddu digonol, neu ni chafwyd ffurflenni sy'n ddigonol ar gyfer fy archwiliad o ganghennau nad ymwelodd fy nhîm â hwy; neu
* nid yw'r datganiadau ariannol yn gyson â'r cofnodion a'r ffurflenni cyfrifyddu.
Cyfrifoldebau'r swyddog cyllid cyfrifol am y datganiadau ariannol
Fel a esbonnir yn fanylach yn y Datganiad o Gyfrifoldebau am y Datganiad Cyfrifon, y swyddog cyllid cyfrifol sy'n gyfrifol am:
* baratoi'r datganiad cyfrifon Cyngor Sir Ynys Môn sy'n rhoi darlun gwir a theg ac sy'n cydymffurfio ag arferion priodol;
* cadw cofnodion cyfrifyddu priodol;
* pa bynnag reolaethau mewnol sy'n angenrheidiol ym marn y swyddog cyllid cyfrifol i allu paratoi datganiadau cyfrifon heb unrhyw gamddatganiadau perthnasol, boed hynny trwy dwyll neu wall;
* asesu gallu Cyngor Sir Ynys Môn i barhau fel busnes gweithredol, gan ddatgelu fel y bo'n gymwys, faterion sy'n ymwneud â'r busnes gweithredol a defnyddio sail gyfrifyddu busnes gweithredol oni bai bod y swyddog cyllid cyfrifol yn rhagweld na fydd y gwasanaethau a ddarperir gan Cyngor Sir Ynys Môn yn parhau i gael eu darparu yn y dyfodol.
Cyfrifoldebau'r archwilydd am archwilio'r datganiadau ariannol
Fy nghyfrifoldeb yw archwilio'r datganiadau ariannol yn unol â Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004.
Fy amcanion yw cael sicrwydd rhesymol ynghylch p'un a yw'r datganiadau ariannol yn eu cyfanrwydd yn rhai heb unrhyw gamddatganiad perthnasol, boed hynny trwy dwyll neu wall, a chyhoeddi adroddiad archwilydd sy'n cynnwys fy marn. Mae sicrwydd rhesymol yn lefel uchel o sicrwydd, ond nid yw'n gwarantu y bydd archwiliad a gynhelir yn unol â'r Safonau Rhyngwladol ar Archwilio yn y DU wastad yn canfod camddatganiad perthnasol pan fo'n bodoli. Gall camddatganiadau ddeillio o dwyll neu wall ac fe'u hystyrir yn berthnasol os, yn unigol neu gyda'i gilydd, gellid yn rhesymol ddisgwyl iddynt ddylanwadu ar benderfyniadau economaidd defnyddwyr a wneir ar sail y datganiadau ariannol hyn.
Mae afreolaidd-dra, gan gynnwys twyll, yn golygu achosion o ddiffyg cydymffurfio â deddfau a rheoliadau. Rwy'n dylunio gweithdrefnau yn unol â'm cyfrifoldebau, a nodir uchod, i ganfod camddatganiadau perthnasol mewn perthynas ag afreolaidd-dra, gan gynnwys twyll.
Roedd fy ngweithdrefnau'n cynnwys y canlynol:
* Holi'r rheolwyr, pennaeth archwilio mewnol a'r rhai sy'n gyfrifol am lywodraethu, gan gynnwys cael ac adolygu dogfennaeth ategol mewn perthynas â pholisïau a gweithdrefnau Cyngor Sir Ynys Môn sy'n ymwneud ag:
[x] canfod ac ymateb i'r risgiau o dwyll a pha un a oes ganddynt wybodaeth am unrhyw dwyll gwirioneddol, tybiedig neu honedig; a hefyd
[x] adnabod, gwerthuso a chydymffurfio â deddfau a rheoliadau a pha un a oeddent yn ymwybodol o unrhyw achosion o ddiffyg cydymffurfio;
[x] y rheolaethau mewnol a sefydlwyd i liniaru risgiau sy'n gysylltiedig â thwyll neu ddiffyg cydymffurfio â deddfau a rheoliadau.
* Cael dealltwriaeth am y fframwaith awdurdod sydd gan Cyngor Sir Ynys Môn, yn ogystal â fframweithiau cyfreithiol a rheoleiddiol eraill y mae Cyngor Sir Ynys Môn yn gweithredu oddi mewn iddynt, gan ganolbwyntio ar y deddfau a'r rheoliadau hynny a gafodd effaith uniongyrchol ar y datganiadau ariannol neu a gafodd effaith sylfaenol ar weithrediadau Cyngor Sir Ynys Môn.
* Ystyried fel tîm archwilio sut a ble allai twyll ddigwydd yn y datganiadau ariannol ac unrhyw ddangosyddion posibl o dwyll. Fel rhan o'r drafodaeth hon, canfûm botensial ar gyfer twyll yn y meysydd canlynol: cofnodi dyddlyfrau anarferol;
* Cael dealltwriaeth am berthnasoedd partïon cysylltiedig.
Yn ychwanegol at yr uchod, roedd fy ngweithdrefnau i ymateb i risgiau a ganfuwyd yn cynnwys y canlynol:
* adolygu'r datgeliadau yn y datganiadau ariannol a phrofi yn erbyn dogfennaeth ategol i asesu cydymffurfiaeth â deddfau a rheoliadau perthnasol a drafodir uchod;
* darllen cofnodion cyfarfodydd y rhai sy'n gyfrifol am lywodraethu;
* holi'r rheolwyr ac ymgynghorwyr cyfreithiol ynghylch ymgyfreithiad a hawliadau gwirioneddol a phosibl;
* wrth fynd i'r afael â'r risg o dwyll trwy wrthwneud rheolaethau gan reolwyr, profi priodoldeb cofnodion dyddlyfr ac addasiadau eraill; asesu a yw'r dyfarniadau a wnaed wrth lunio amcangyfrifon cyfrifyddu'n rhoi arwydd o wyrduedd bosibl; a gwerthuso'r rhesymeg fusnes dros unrhyw drafodion arwyddocaol sy'n anarferol neu y tu allan i gwrs arferol busnes.
Fe wnes i hefyd gyfleu deddfau a rheoliadau dynodedig perthnasol a risgiau posibl o dwyll i holl aelodau'r tîm archwilio ac aros yn effro i unrhyw arwyddion o dwyll neu ddiffyg cydymffurfio â deddfau a rheoliadau trwy gydol yr archwiliad.
Effeithir ar y graddau y mae fy ngweithdrefnau'n gallu canfod afreolaidd-dra, gan gynnwys twyll, gan yr anhawster cynhenid o ran canfod afreolaidd-dra, effeithiolrwydd rheolaethau Cyngor Sir Ynys Môn, a natur, amseriad a hyd a lled y gweithdrefnau archwilio a gyflawnwyd.
Ceir disgrifiad pellach o gyfrifoldebau'r archwilydd am archwilio'r datganiadau ariannol ar wefan y Cyngor Adrodd Ariannol yn www.frc.org.uk/auditorsresponsibilities. Mae'r disgrifiad hwn yn rhan o'm hadroddiad archwilio.
Cyfrifoldebau eraill yr archwilydd
Rwy'n cyfathrebu gyda'r rhai sy'n gyfrifol am lywodraethu ynghylch, ymhlith materion eraill, cwmpas ac amseriad arfaethedig yr archwiliad a chanfyddiadau archwilio arwyddocaol, gan gynnwys unrhyw ddiffygion arwyddocaol mewn rheolaeth fewnol yr wyf yn eu hadnabod yn ystod fy archwiliad.
Tystysgrif cwblhau'r archwiliad
Yr wyf yn tystio fy mod wedi cwblhau'r archwiliad o gyfrifon Cyngor Sir Ynys Môn yn unol â gofynion Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 a Chod Ymarfer Archwilio Archwilydd Cyffredinol Cymru.
Adrian Crompton Archwilydd Cyffredinol Cymru 04-12-2024
1 Cwr y Ddinas Stryd Tyndall Caerdydd, CF10 4BZ
Atodiad 2
Llythyr sylwadau
Archwilydd Cyffredinol Cymru Swyddfa Archwilio Cymru 1 Cwr y Ddinas Caerdydd CF10 4BZ
03 Rhagfyr 2024
Sylwadau ynghylch datganiadau ariannol 2023-24
Darperir y llythyr hwn mewn cysylltiad â'ch archwiliad o ddatganiadau ariannol (gan gynnwys y rhan o'r Adroddiad ar Gydnabyddiaeth Ariannol sy'n cael ei harchwilio) Cyngor Sir Ynys Môn ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben ar 31 Mawrth 2024 at ddiben mynegi barn ynglŷn â'u gwirionedd a thegwch a'u paratoi'n briodol.
Yr ydym ni yn cadarnhau hyd eithaf ein gwybodaeth a'n cred ar ôl gwneud yr ymholiadau a oedd yn ddigonol yn ein tyb ni, y gallwn gyflwyno'r sylwadau canlynol i chi.
Sylwadau'r rheolwyr
Cyfrifoldebau
Yr ydym ni wedi cyflawni ein cyfrifoldebau am:
* baratoi'r datganiadau ariannol yn unol â gofynion deddfwriaethol a Cod Ymarfer ar gyfer Cadw Cyfrifon Awdurdodau Lleol yn y Deyrnas Unedig 2023-24; yn arbennig mae'r datganiadau ariannol yn rhoi golwg gywir a theg yn unol â hwy;
* dylunio, gweithredu, cynnal ac adolygu rheolaeth fewnol i atal a chanfod twyll a gwallau.
Gwybodaeth a ddarparwyd
Rydym wedi darparu'r canlynol ar eich cyfer:
* mynediad llawn at:
‒ yr holl wybodaeth yr ydym yn ymwybodol ohoni sy'n berthnasol i baratoi'r datganiadau ariannol megis llyfrau cyfrifon a dogfennaeth ategol, cofnodion cyfarfodydd a materion eraill;
‒ gwybodaeth ychwanegol yr ydych chi wedi gofyn amdani gennym ni at ddiben yr archwiliad; a
‒ mynediad digyfyngiad at aelodau o staff y penderfynoch chi fod angen cael tystiolaeth archwilio ganddynt;
* canlyniadau ein hasesiad ni o'r risg y gallai'r datganiadau ariannol fod wedi'u camddatgan yn berthnasol o ganlyniad i dwyll;
* ein gwybodaeth ni am dwyll gwirioneddol neu dwyll tybiedig yr ydym ni'n ymwybodol ohono ac sy'n effeithio ar Cyngor Sir Ynys Môn ac sy'n cynnwys:
‒ rheolwyr;
‒ cyflogeion sydd â rolau arwyddocaol mewn rheolaeth fewnol; neu
‒ eraill lle gallai'r twyll gael effaith berthnasol ar y datganiadau ariannol;
* ein gwybodaeth ni am unrhyw honiadau o dwyll gwirioneddol, neu dwyll tybiedig, sy'n effeithio ar y datganiadau ariannol a gyflëwyd gan gyflogeion, cyn-gyflogeion, rheoleiddwyr neu eraill;
* ein gwybodaeth ni am bob achos hysbys o ddiffyg cydymffurfio gwirioneddol neu ddiffyg cydymffurfio tybiedig â deddfau a rheoliadau y dylid ystyried eu heffeithiau wrth baratoi'r datganiadau ariannol;
* gwybodaeth am bwy yw'r holl bartïon cysylltiedig a'r holl berthnasoedd a thrafodion partïon cysylltiedig yr ydym yn ymwybodol ohonynt;
Sylwadau am y datganiadau ariannol
Mae'r holl drafodion, asedau a rhwymedigaethau wedi cael eu cofnodi yn y cofnodion cyfrifyddu ac fe'u hadlewyrchir yn y datganiadau ariannol.
Mae'r dulliau, y data a'r tybiaethau arwyddocaol a ddefnyddiwyd i lunio amcangyfrifon cyfrifyddu, a'u datgeliadau cysylltiedig, yn briodol i gyflawni cydnabyddiaeth, mesuriad neu ddatgeliad sy'n rhesymol yng nghyd-destun y fframwaith adrodd ariannol perthnasol.
Rhoddwyd cyfrif priodol am berthnasoedd a thrafodion partïon cysylltiedig ac maent wedi cael eu datgelu'n briodol.
Lle cafwyd digwyddiadau ar ôl y dyddiad adrodd yr oedd yn ofynnol gwneud addasiad ar eu cyfer neu eu datgelu, mae'r holl addasiadau a datgeliadau hyn wedi cael eu gwneud.
Mae pob ymgyfreithiad a hawliad gwirioneddol neu bosibl hysbys y dylid ystyried eu heffeithiau wrth baratoi'r datganiadau ariannol wedi cael eu datgelu wrth yr archwilydd a rhoddwyd cyfrif amdanynt ac maent wedi cael eu datgelu yn unol â'r fframwaith adrodd ariannol perthnasol.
Nid oes unrhyw gamddatganiadau perthnasol, gan gynnwys hepgoriadau, yn y datganiadau ariannol. Mae effeithiau camddatganiadau nas cywirwyd a ganfuwyd yn ystod yr archwiliad yn amherthnasol, yn unol ac ar y cyd, i'r datganiadau ariannol o'u cymryd yn eu cyfanrwydd.
Sylwadau gan Cyngor Sir Ynys Môn
Rydym yn cydnabod bod y sylwadau a wnaed gan y rheolwyr, uchod, wedi cael eu trafod gyda ni.
Rydym yn cydnabod ein cyfrifoldeb am baratoi datganiadau ariannol cywir a theg yn unol â'r fframwaith adrodd ariannol perthnasol. Cymeradwywyd y datganiadau ariannol gan Cyngor Sir Ynys Môn ar 3 Rhagfyr 2024.
Yr ydym yn cadarnhau ein bod wedi cymryd pob cam y dylem fod wedi'i gymryd er mwyn ein gwneud ein hunain yn ymwybodol o unrhyw wybodaeth archwilio berthnasol ac er mwyn cadarnhau ei bod wedi cael ei chyfleu i chi. Rydym yn cadarnhau, hyd y gwyddom, nad oes unrhyw wybodaeth archwilio berthnasol nad ydych chi'n ymwybodol ohoni.
Llofnodwyd gan:
Llofnodwyd gan:
Marc Jones
Cyfarwyddwr Swyddogaeth (Adnoddau) – Swyddog Adran 151
Cynghorydd Gary Pritchard Arweinydd, Cyngor Sir Ynys Môn
Dyddiad: 3 Rhagfyr 2024
Dyddiad: 3 Rhagfyr 2024
Atodiad 3
Crynodeb o gywiriadau a wnaed
Yn ystod ein harchwiliad, canfuom y camddatganiadau canlynol sydd wedi cael eu cywiro gan y rheolwyr, ond y dylid eu dwyn i'ch sylw yn ein tyb ni.
Cywiriadau sy'n effeithio ar y datganiadau sylfaenol
| | Gwerth y cywiriad | Meysydd yn y cyfrifon | Esboniad |
|---|---|---|---|
| £142,290,000 (2023-24) £39,628,000 (2022-23) (dosbarthiad o fewn CIES yn unig) | | Datganiad Incwm a Gwariant Cynhwysfawr | |
| | | (2023-24) | |
| | | Cafodd yr addasiad pensiwn net o | |
| | | £71,145,000 ei gredydu'n anghywir i'r CIES | |
| | | yn hytrach na'i ddebydu. Effeithiodd y mater | |
| | | hwn hefyd ar yr ased pensiwn net ac mae’r | |
| | | cywiriad fel a ganlyn ar gyfer 2022-23 a 2022- | |
| | | 24: | |
| | | Dileu Ased Pensiwn Net: Cynnydd o | |
| | | £142,290,000 | |
| | | Ail-fesur rhwymedigaeth pensiwn net: | |
| | | Gostyngiad o £143,700,000 | |
| | | Datganiad Incwm a Gwariant Cynhwysfawr | |
| | | (2022-23) | |
| | | Dileu Ased Pensiwn Net: Cynnydd o | |
| | | £39,628,000 | |
| | | Ail-fesur rhwymedigaeth pensiwn net: | |
| | | Gostyngiad o £39,628,000 | |
£1,406,000
Nodyn 30 – Incwm Grantiau
Grantiau Refeniw a gredydwyd i wasanaethau: Gostyngiad o £1,406,000
Nodyn 25a – Incwm a Gwariant Wedi'i Ddadansoddi yn ôl natur
Gwariant Gwasanaeth Arall: Gostyngiad o £1,406,000
Incwm o Grant a Chyfraniadau'r Llywodraeth: Gostyngiad o £1,406,000
Sicrhau bod incwm a gwariant ond yn cael ei gydnabod, lle mae'r trafodion yn ymwneud â'r Awdurdod yn unol â Chod Ymarfer CIPFA.
£1,160,000
Nodyn 13a – Asedau Anghyfredol – Eiddo, Offer a Chyfarpar
Eiddo, Offer a Chyfarpar sy'n cael eu hadeiladu – Ychwanegiadau: Gostyngiad o £1,093,000
Nodyn 25a – Incwm a Gwariant wedi'i Ddadansoddi yn ôl Natur:
Gwariant Gwasanaethau Eraill: Gostyngiad o £66,000
Grantiau a Chyfraniadau'r Llywodraeth: Gostyngiad o £1,044,000
Nodyn 30 – Incwm Grantiau
Grantiau Cyfalaf a Chyfraniadau: Gostyngiad o £1,044,000
Grantiau Cyfalaf a Dderbyniwyd Ymlaen Llaw: Cynnydd o £489,000
Nodyn 20 – Credydwyr
Symiau taladwy eraill – tymor byr: Gostyngiad o £1,160,000
Nodyn 18 – Dyledwyr
Symiau Derbyniadwy Eraill: Gostyngiad o £554,000
Mae'r diwygiadau hyn hefyd yn effeithio ar nodyn 17 Gwariant ac Ariannu Cyfalaf
Cyflawnodd y tîm cyllid waith ychwanegol i roi sicrwydd bod hwn yn ddigwyddiad unigol a oedd yn effeithio ar un prosiect yn unig. Mae ein hadolygiad o'r gwaith ychwanegol yn cadarnhau bod hyn yn wir.
I adlewyrchu'n gywir na throsglwyddwyd perchnogaeth nifer o bympiau gwres i'r Awdurdod tan flwyddyn ariannol 2024-25.
| £826,000 | Nodyn 30 – Incwm Grantiau |
|---|---|
| | Grantiau Cyfalaf a Chyfraniadau: Cynnydd o |
| | £826,000 |
| | Nodyn 18 – Dyledwyr |
| | Symiau Derbyniadwy Eraill: Cynnydd o |
| | £826,000 |
| £823,000 | Nodyn 18 - Dyledwyr |
| | Symiau Derbyniadwy Eraill: Gostyngiad o |
| | £823,000 |
| | Nodyn 20 – Credydwyr |
| | Symiau Taladwy Eraill: Gostyngiad o |
| | £823,000 |
| £774,000 | Nodyn 13a – Asedau Anghyfredol – Eiddo, |
| | Offer a Chyfarpar |
| | Tir ac Adeiladau: Ailbrisio i'r Gronfa Ailbrisiant |
| | Wrth Gefn: Cynnydd o £774,000 |
| | Nodyn 9b - Cronfa Ailbrisio Wrth Gefn |
| | Ailbrisio asedau a cholledion amhariad nas |
| | codir ar y diffyg ar ddarparu gwasanaethau: |
| | Cynnydd o £774,000 |
£561,000
Amryw
Nodyn 16 – Eiddo Buddsoddi
Enillion / (Colledion) net o addasiadau gwerth teg: Gostyngiad o £561,000
Nodyn 25a – Dadansoddiad o Natur Gwariant ac Incwm
Dibrisiant, amorteiddio, amhariad a symud mewn gwerth y farchnad eiddo buddsoddi: Cynnydd o £561,000
Nodyn 11 – Incwm a Gwariant Cyllido a Buddsoddi
Incwm a gwariant mewn perthynas ag eiddo buddsoddi a newidiadau yn eu gwerth teg: Cynnydd o £561,000
Nodyn 13a - Asedau Anghyfredol – Eiddo, Offer a Chyfarpar
Mae newidiadau amrywiol wedi'u gwneud mewn perthynas â gwaredu eiddo y Cronfa Refeniw Tai (CRT) gyda gwerth net llyfr (NBV) o £494,000 na chafodd ei nodi wrth ddrafftio'r datganiadau ariannol cychwynnol.
Bu nifer o symudiadau yn ymwneud â'r addasiad hwn sy'n effeithio ar Nodyn 13a Eiddo, Offer a Chyfarpar, Nodyn 9 - Cronfa Ailbrisio Wrth Gefn, y Datganiad Incwm a Gwariant Cynhwysfawr a nodiadau ategol perthnasol.
Roedd yr Awdurdod wedi ailbrisio eiddo buddsoddi penodol ar 100% o'r prisiad, fodd bynnag, dim ond hawl i 16% o werth yr ased sydd gan yr awdurdod. Mae'r diwygiad yn sicrhau mai dim ond cyfran yr Awdurdod sy'n cael ei gynnwys yn y datganiadau ariannol.
I sicrhau bod asedau a waredwyd yn ystod y flwyddyn yn cael eu dosbarthu a'u dad-gydnabod yn gywir yn y datganiadau ariannol.
| £384,000 | Nodyn 20 – Credydwyr |
|---|---|
| | Symiau taladwy eraill – tymor byr: Gostyngiad |
| | o £384,000 |
| | Nodyn 25a - Gwariant ac Incwm wedi'u |
| | Dadansoddi yn ôl natur |
| | Gwariant Gwasanaethau Eraill: Gostyngiad o |
| | £384,000 |
| | Incwm Grantiau a Chyfraniadau'r |
| | Llywodraeth: Gostyngiad o £384,000 |
| | Nodyn 30 – Incwm Grantiau |
| | Credyd i wasanaethau – Cronfa Lefelu i Fyny: |
| | Gostyngiad o £384,000 |
| | Grantiau a Dderbyniwyd Ymlaen Llaw |
| | Cronfa Lefelu i Fyny: Cynnydd o £384,000 |
| | Mae'r newid hwn hefyd yn effeithio ar nodyn |
| | 17 gwariant a chyllido cyfalaf. |
| £367,000 | Nodyn 13a - Asedau Anghyfredol – Eiddo, |
| | Offer a Chyfarpar |
| | Anheddau'r Cyngor: Cynnydd Ailbrisio i'r |
| | Gronfa Ailbrisio Wrth Gefn: Gostyngiad o |
| | £367,000 |
| | Nodyn 9b – Cronfa Ailbrisio Wrth Gefn |
| | Ailbrisio asedau a cholledion amhariad nas |
| | codir ar y diffyg ar ddarparu gwasanaethau: |
| | Gostyngiad o £367,000 |
| £261,000 | | Nodyn 7 – Cronfeydd Wrth Gefn a |
|---|---|---|
| | | Glustnodwyd |
| | | Cronfeydd Wrth Gefn a Glustnodwyd – |
| | | Cronfeydd wrth gefn gwasanaethau llai na |
| | | £500k: Gostyngiad o £261,000 |
| | | Nodyn 30 – Grantiau Cyfalaf a |
| | | Dderbyniwyd Ymlaen Llaw |
| | | Grantiau Cyfalaf a Dderbyniwyd Ymlaen Llaw: |
| | | Cynnydd o £261,000 |
| £245,000 | Datganiad Incwm a Gwariant Cynhwysfawr Gwariant net Addysg, Pobl Ifanc a Sgiliau: Cynnydd o £245,000 Nodyn 11 – Incwm a Gwariant Ariannu a Buddsoddi Llog derbyniadwy ac incwm tebyg: Gostyngiad o £245,000 Mae'r diwygiad hwn yn effeithio ar ddosbarthiad o fewn y CIES yn unig. | |
Cywiriadau sy'n effeithio ar nodiadau datgelu yn unig
| | Gwerth y cywiriad | | Meysydd yn y cyfrifon | | Esboniad |
|---|---|---|---|---|---|
| £19,806,000 | | | Cyfrif CRT – Nodyn 3 Gwariant Cyfalaf | Mae'r addasiad hwn yn sicrhau bod y nodyn yn datgelu gwariant CRT yn unol â gofynion Cod CIPFA | |
| | | | Mae Cod CIPFA yn ei gwneud yn ofynnol i | | |
| | | | Gynghorau ddatgelu dadansoddiad o wariant | | |
| | | | cyfalaf HRA, wedi'i rannu rhwng Tai, Tir ac | | |
| | | | Eiddo Arall. Datgelwyd hyn i ddechrau fel un | | |
| | | | llinell yn unig yn y cyfrifon drafft. | | |
| | | | Mae'r gwariant bellach wedi'i ailddosbarthu | | |
| | | | rhwng Tai, Tir ac Eiddo Arall. | | |
| | | | Mae’r diwygiad hwn yn effeithio ar y nodyn | | |
| | | | datgelu yn unig ac nid yw’n effeithio ar y | | |
| | | | datganiadau sylfaenol. | | |
| £11,813,000 | | Nodyn 14 Ymrwymiadau Cyfalaf Sylweddol Ymrwymiad Gosod Pwmp Gwres: Cynnydd o £11,813,000 | | | Yn dilyn adolygiad o'r mater |
| | | | | | pwmp gwres a adlewyrchwyd |
| | | | | | uchod, mae ymrwymiad |
| | | | | | cyfalaf ar gyfer gweddill |
| | | | | | gwerth y contract bellach |
| | | | | | wedi'i ddatgelu i sicrhau |
| | | | | | tryloywder ymrwymiadau |
| | | | | | cyfalaf yn unol â gofynion |
| | | | | | Cod Ymarfer CIPFA. |
| £10,522,000 | | | Nodyn 35b – Rhwymedigaethau Ariannol | Cysoni Rhwymedigaethau Ariannol o fewn Nodyn 35a â'r hyn a ddatgelir yn y Fantolen | |
| | | | Cyfanswm y Rhwymedigaethau heb eu | | |
| | | | diffinio fel rhwymedigaethau ariannol: | | |
| | | | Cynnydd o £10,522,000 | | |
| | | | Cyfanswm yr Ymrwymiadau: Cynnydd o | | |
| | | | £10,522,000 | | |
| | | | Mae’r diwygiad hwn yn effeithio ar y nodyn | | |
| | | | datgelu yn unig ac nid yw’n effeithio ar y | | |
| | | | datganiadau sylfaenol. | | |
| £623,000 | Nodyn 6 – Addasiadau rhwng Sail Gyfrifo a |
|---|---|
| | Chyllido o dan Reoliadau |
| | Gwariant refeniw a ariennir o gyfalaf dan |
| | statud: Cynnydd o £623,000 |
| | Gwariant cyfalaf a godwyd yn erbyn balansau |
| | Cronfa'r Cyngor a'r CRT: Gostyngiad o |
| | £623,000 |
| | Mae’r diwygiad hwn yn effeithio ar y nodyn |
| | datgelu yn unig ac nid yw’n effeithio ar y |
| | datganiadau sylfaenol. |
| £444,000 | Nodyn 35a – Asedau Ariannol |
| | Asedau heb eu diffinio fel offerynnau ariannol: |
| | Gostyngiad o £444,000 |
| | Cyfanswm asedau: Gostyngiad o £444,000 |
| | Mae’r diwygiad hwn yn effeithio ar y nodyn |
| | datgelu yn unig ac nid yw’n effeithio ar y |
| | datganiadau sylfaenol. |
| £353,000 | Nodyn 35c – Incwm, Gwariant, Enillion a |
| | Cholledion |
| | Refeniw llog: Cynnydd o £353,000 |
| | Mae’r diwygiad hwn yn effeithio ar y nodyn |
| | datgelu yn unig ac nid yw’n effeithio ar y |
| | datganiadau sylfaenol. |
| Amryw | Nodyn 27 – Tâl Swyddogion (Tabl 2022-23) |
|---|---|
| | Diweddarwyd y ffigurau yn nhabl cymharol |
| | 2022-23 i adlewyrchu’r cytundeb â Datganiad |
| | Cyfrifon Archwiliedig 2022-23. |
| | Mae’r diwygiad hwn yn effeithio ar y nodyn |
| | datgelu yn unig ac nid yw’n effeithio ar y |
| | datganiadau sylfaenol. |
| Amryw | Nodyn 31 – Partïon Cysylltiedig |
| | Gwnaed amryw o newidiadau i'r nodyn |
| | Partïon Cysylltiedig i wella perthnasedd ac |
| | eglurder i'r sawl sy'n darllen y cyfrifon. |
| | Roedd y newidiadau yn cynnwys: |
| | - Ychwanegu trafodion coll |
| | - Dileu gwybodaeth nad yw'n ofynnol |
| | gan God CIPFA |
| | - Ailfformatio'r nodyn |
| | Mae'r diwygiadau hyn yn effeithio ar y nodyn |
| | datgelu yn unig ac nid ydynt yn effeithio ar y |
| | datganiadau sylfaenol. |
| Amryw | Nodyn 34 – Cynllun Pensiwn Buddion |
| | Diffiniedig Llywodraeth Leol |
| | Mae nifer o newidiadau cyflwyniadol wedi'u |
| | gwneud i’r nodiadau pensiwn i adlewyrchu'n |
| | gywir y cysoniad o werth presennol asedau a |
| | rhwymedigaethau'r cynllun. |
| | Mae'r diwygiadau hyn yn effeithio ar y nodyn |
| | datgelu yn unig ac nid ydynt yn effeithio ar y |
| | datganiadau sylfaenol. |
| Anrhif | Nodyn 41 – Rhwymedigaethau Wrth Gefn |
|---|---|
| | Ychwanegwyd rhwymedigaeth amodol |
| | ychwanegol mewn perthynas â diswyddo |
| | unigolyn a oedd yn flaenorol yn gyflogai i'r |
| | sefydliad a ragflaenodd yr Awdurdod. |
| | Mae’r diwygiad hwn yn effeithio ar y nodyn |
| | datgelu yn unig ac nid yw’n effeithio ar y |
| | datganiadau sylfaenol. |
| Amryw | Datganiadau CRT – Nodyn 7 – Costau |
| | Pensiwn |
| | Ailstrwythurwyd y nodyn datgelu hwn i roi |
| | darlun mwy priodol i ddefnyddiwr y cyfrifon o |
| | gost gwasanaeth gyfredol y CRT. |
| | Mae’r diwygiad hwn yn effeithio ar y nodyn |
| | datgelu yn unig ac nid yw’n effeithio ar y |
| | datganiadau sylfaenol. |
| Amryw | Amryw |
| | Gwnaethpwyd nifer o fân newidiadau i'r |
| | datganiadau ariannol yn ymwneud â |
| | diwygiadau i ddatgeliadau gwybodaeth, |
| | newidiadau naratif, gwallau castio neu |
| | gwallau teipio. |
Ansawdd archwilio
Mae ein hymrwymiad i ansawdd archwilio yn Archwilio Cymru'n un llwyr. Rydym ni'n credu bod a wnelo ansawdd archwilio â gwneud pethau'n iawn y tro cyntaf.
Rydym yn defnyddio model tair llinell sicrwydd i ddangos sut yr ydym yn cyflawni hyn. Rydym wedi sefydlu Pwyllgor Ansawdd Archwilio i gydlynu a goruchwylio'r trefniadau hynny. Creffir yn annibynnol ar ein gwaith gan QAD*, ac mae ein Cadeirydd yn gweithredu fel dolen gyswllt i'n Bwrdd ar ansawdd archwilio. I gael rhagor o wybodaeth gweler ein Hadroddiad Ansawdd Archwilio 2023.
Eich cefnogi chi
Mae Archwilio Cymru wedi datblygu ystod o adnoddau i roi cymorth i graffu ar gyrff cyhoeddus Cymru ac i gynorthwyo'r cyrff hynny i barhau i wella'r gwasanaethau y maent yn eu darparu ar gyfer pobl Cymru.
Ewch at ein gwefan i ganfod:
ein gwaith Arfer Da lle'r ydym yn rhannu arfer a mewnwelediadau sy'n dod i'r amlwg o'n gwaith archwilio i ategu ein hamcanion i roi sicrwydd, egluro ac ysbrydoli.
ein cylchlythyr sy'n darparu diweddariadau rheolaidd ar eich cyfer am ein gwaith archwilio gwasanaethau cyhoeddus, arfer da, a digwyddiadau.
ein cyhoeddiadau sy'n cwmpasu ein gwaith archwilio a gwblhawyd mewn cyrff cyhoeddus.
gwybodaeth am ein blaenraglen waith ar gyfer archwilio perfformiad 20232026 a gaiff ei llywio gan weithgarwch ymgysylltu â rhanddeiliaid a'n dadansoddiad sy'n rhoi darlun o wasanaethau cyhoeddus.
amryw offer data a ffeithluniau i'ch helpu i gael dealltwriaeth well am dueddiadau gwariant cyhoeddus gan gynnwys ystod o fewnwelediadau eraill i graffu ar ddarparu gwasanaethau cyhoeddus.
Gallwch gael rhagor o wybodaeth am Archwilio Cymru yn ein Cynllun Blynyddol 2024-25 a hefyd Ein Strategaeth 2022-27.
Audit Wales
1 Cwr y Ddinas Stryd Tyndall Caerdydd CF10 4BZ
Ffôn: 029 2032 0500
Ffacs: 029 2032 0600
Ffôn testun: 029 2032 0660
E-bost: email@example.com
Gwefan: www.archwilio.cymru
We welcome correspondence and telephone calls in Welsh and English. Rydym yn croesawu gohebiaeth a galwadau ffôn yn Gymraeg a Saesneg.
|
cym_Latn
| 14,583
|
CC-MAIN-2025-08
| 0.999839
|
<urn:uuid:02ee43ec-6d81-4469-92fd-c409c7d4f944>
|
https://democratiaeth.ynysmon.gov.uk/documents/s14645/190904%20IOACC%20ISA%20260%20-%20Final%20-%20English%20for%20Council%2010%20Sep%2019.pdf?LLL=1
|
Adroddiad ar yr Archwiliad o Ddatganiadau Ariannol – Cyngor Sir Ynys Môn
Blwyddyn archwilio: 2018-19
Dyddiad cyhoeddi: Medi 2019
Paratowyd y ddogfen hon fel rhan o waith a gyflawnir yn unol â swyddogaethau statudol.
Os gwneir cais am wybodaeth y gallai'r ddogfen hon fod yn berthnasol iddi, tynnir sylw at y Cod Ymarfer a gyhoeddwyd o dan adran 45 o Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth 2000. Mae Cod adran 45 yn nodi'r arfer a ddisgwylir gan awdurdodau cyhoeddus wrth ymdrin â cheisiadau, yn cynnwys ymgynghori â thrydydd partïon perthnasol. Mewn perthynas â'r ddogfen hon, mae Archwilydd Cyffredinol Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru yn drydydd partïon perthnasol. Dylid anfon unrhyw ymholiadau ynglŷn â datgelu neu ailddefnyddio'r ddogfen hon i Swyddfa Archwilio Cymru yn firstname.lastname@example.org.
Rydym yn croesawu gohebiaeth a galwadau ffôn yn Gymraeg a Saesneg. Ni fydd gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi. We welcome correspondence and telephone calls in Welsh and English. Corresponding in Welsh will not lead to delay.
This document is also available in English.
Roedd y tîm a gyflwynodd y gwaith yn cynnwys Ian Howse (Partner Ymgysylltu), Wil Bevan (Rheolwr Ymgysylltu) a Scott Chester (Arweinydd Tîm)
Cynnwys
Mae'r Archwilydd Cyffredinol yn bwriadu cyhoeddi adroddiad archwilio diamod ar eich datganiadau ariannol, yn amodol ar gwblhau'r profion archwilio terfynol, a bod yr holl eitemau ar y rhestr sy'n weddill wedi'u datrys (Gweler tudalen 4).
Adroddiad cryno
Adroddiad cryno
Cyflwyniad
1 Mae'r Archwilydd Cyffredinol yn gyfrifol am roi barn ynghylch pa un a yw'r datganiadau ariannol yn rhoi darlun gwir a theg o sefyllfa ariannol Cyngor Sir Ynys Môn ar 31 Mawrth 2019 a'i incwm a'i wariant ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben bryd hynny.
2 Nid ydym yn ceisio cael sicrwydd llwyr bod y datganiadau ariannol wedi'u datgan yn gywir, ond rydym yn mabwysiadu'r cysyniad o berthnasedd. Wrth gynllunio a chynnal yr archwiliad, rydym yn ceisio nodi camddatganiadau perthnasol yn eich datganiadau ariannol, hynny yw, y rhai hynny a allai gamarwain rhywun sy'n darllen y cyfrifon.
3 Y lefelau meintiol a ddefnyddiwn i farnu bod camddatganiadau o'r fath yn berthnasol i Gyngor Sir Ynys Môn yw £4.91m. Gall materion ansoddol penodol megis gofynion cyfreithiol a gofynion rheoleiddio a sensitifrwydd gwleidyddol hefyd effeithio ar b'un a fernir bod eitem yn berthnasol.
4 Mae Safon Archwilio Ryngwladol (ISA) 260 yn ei gwneud yn ofynnol i ni gofnodi rhai materion sy'n deillio o'r archwiliad o'r datganiadau ariannol i'r sawl sy'n gyfrifol am lywodraethu corff mewn da bryd i gymryd camau priodol.
5 Mae'r adroddiad hwn yn nodi, i'w hystyried, y materion sy'n deillio o'r archwiliad o ddatganiadau ariannol Cyngor Sir Ynys Môn ar gyfer 2018-19, y mae angen cyflwyno adroddiad arnynt o dan ISA 260.
Statws yr archwiliad
6 Derbyniom y datganiadau ariannol drafft ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben ar 31 Mawrth 2019 ar 30 Mai 2019, ac erbyn hyn rydym wedi cwblhau ' r gwaith archwilio yn sylweddol, ond roedd y canlynol yn weddill ar ddyddiad dosbarthu ' r adroddiad hwn:
- Cwblhau gwaith archwilio ar gyfrifon;
- Datrys y cyfrifiad o ' r ddarpariaeth dyledion drwg;
- Adolygiad gan y rheolwr a ' r partner;
- Clirio nodiadau adolygu;
- Cwblhau rhestr wirio CIPFA;
- Adolygu ' r ail fersiwn o ' r cyfrifon;
- Cliriad gan adolygydd ansawdd annibynnol;
- Derbyn llythyr cynrychiolaeth; a
- Adolygiad o ddigwyddiadau ôl-fantolen.
7 Rydym yn rhoi gwybod i chi am y materion mwyaf arwyddocaol sy ' n codi o ' r archwiliad, y credwn y mae ' n rhaid i chi eu hystyried cyn cymeradwy o ' r datganiadau ariannol. Mae ' r tîm Archwilio eisoes wedi trafod y materion hyn gyda'r rheolwyr.
Adroddiad archwilio arfaethedig
8 Bwriad yr Archwilydd Cyffredinol yw cyhoeddi adroddiad archwilio diamod ar y datganiadau ariannol unwaith y byddwch wedi rhoi llythyr cynrychiolaeth i ni yn seiliedig ar yr hyn a nodir yn Atodiad 1.
9 Mae'r adroddiad archwilio arfaethedig wedi'i nodi yn Atodiad 2.
Materion arwyddocaol sy'n codi o'r archwiliad
Camddatganiadau heb eu cywiro
- Yn 2017/18 gwnaed taliad o £ 3.66 m gan y Cyngor i gronfa bensiwn Gwynedd i dalu am elfen sefydlog cyfraniadau'r cyflogwr ar gyfer y cyfnod 2017/18 i 2019/20. I ddechrau, roedd y Cyngor yn rhoi cyfrif am hyn drwy godi 1/3 (£1.22m) i ' r gronfa gyffredinol a 2/3 (£ 2.44m) i ' r gronfa wrth gefn wedi ' i chlustnodi yn 2017/18. Ystyriodd Swyddfa Archwilio Cymru drin taliadau diffyg cronfa bensiwn a daeth i'r casgliad y dylid cydnabod y taliad ar gyfer elfennau sefydlog o gyfraniadau'r gronfa bensiwn yn llawn ym mlwyddyn y taliad yn unol â Rheoliad 24 o Reoliadau Cynllun Pensiwn Llywodraeth Leol 2013. Codwyd hyn fel camddatganiad heb ei gywiro yn ISA 260 2017/18. Yn 2018/19 mae'r Cyngor wedi parhau â'r driniaeth gyfrifyddu uchod, ac ar ôl rhyddhau £1.22 m i ' r gronfa gyffredinol, , arweinwyd at gronfa wrth gefn a glustnodwyd o minws £1.22m. Fel y nodir blwyddyn diwethaf, mae Swyddfa Archwilio Cymru wedi ystyried y modd y caiff taliadau diffyg cronfa bensiwn eu trin a daeth i'r casgliad y dylid cydnabod talu elfennau sefydlog o gyfraniadau'r gronfa bensiwn yn llawn yn y flwyddyn dalu yn unol â rheoliad 24 o ' r Rheoliadau Cynllun Pensiwn Llywodraeth Leol 2013. Y canlyniad yw y dylai'r £ 1.22m a godir ar y gronfa wrth gefn a glustnodwyd gael ei godi ar y gronfa cyffredinol. Gan mai gwall dosbarthu yw hwn o fewn manylion y cronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio, mae'r rheolwyr wedi dewis peidio ag addasu'r cyfrifon ar gyfer y gwall hwn.
Camddatganiadau cywiriedig
10 Fel rhan o'r gwaith o baratoi cyfrifon 2018/19, nododd tîm cyllid y Cyngor ar gyfer 2017/18 Nodyn 1b – nid oedd tua £16m o incwm rhent wedi ei ddatgelu yn yr Incwm Segmentol. Mae'r hepgoriad cyfnod blaenorol hwn wedi'i gywiro yng nghyfrifon 2018/19 gyda'r nodyn wedi'i ailddatgan i gynnwys yr incwm.
11 Yn ein Cynllun Archwilio Ariannol, gwnaethom nodi gwybodaeth am y risgiau archwilio sylweddol a nodwyd yn ystod ein proses gynllunio. Mae'r tabl isod yn nodi
canlyniad ein gweithdrefnau archwilio mewn perthynas â'r risgiau hynny. Cynhaliwyd ein harchwiliad yn unol â'r Cynllun Archwilio Ariannol.
Risg archwilio ariannol
Ymateb archwilio arfaethedig
Cyflawnder gwariant a'r dyddiad cau ar gyfer gwariant
Rydym wedi nodi bod risg sylweddol yn gysylltiedig â chyflawnder a chau gwariant am y gall fod cymhelliant i beidio â chofnodi'r holl wariant er mwyn i'r Cyngor gofnodi sefyllfa fwy ffafriol ar ddiwedd y flwyddyn.
Rheolwyr yn diystyru rheolaethau
Mae risg y bydd rheolwyr yn diystyru rheolaethau yn bresennol ym mhob endid. Am nad oes modd rhagweld sut y gallai rheolaethau gael eu diystyru yn y fath fodd, ystyrir ei bod yn risg sylweddol [ISA 240.31-33].
Cyflawnodd y tîm archwilio y gweithdrefnau canlynol:
- cynnal profion o'r gwaith cynllunio a gweithredu rheolaethau er mwyn sicrhau cyflawnder gwariant;
- cynnal profion archwilio penodol i lefel risg sylweddol mewn perthynas â chyflawnder gwariant gan gynnwys profi'r darpariaethau a chroniadau fel ar ddiwedd y flwyddyn; a
- chynnal profion manwl mewn perthynas ag amcangyfrifon a dyfarniadau rheolwyr fel y nodir yn y risg y bydd rheolwyr yn diystyru rheolaethau a nodir uchod.
Ni nodwyd unrhyw faterion o ganlyniad i'n profion.
Cyflawnodd y tîm archwilio y gweithdrefnau canlynol:
- profi priodoldeb cofnodion mewn dyddlyfrau ac addasiadau eraill a wnaed wrth baratoi'r datganiadau ariannol gan ddefnyddio dull gwell o ddadansoddi data i ddadansoddi holl gynnwys y dyddlyfrau ar gyfer nodweddion o ddiddordeb archwilio;
- cynnal profion ar ddyluniad a gweithrediad rheolaethau dros gofnodion cyfnodolion i ' r cyfriflyfr ariannol; ac amcangyfrifon rheoli
- adolygu priodoldeb amcangyfrifon cyfrifyddu i ganfod unrhyw duedd; a
- gwerthuso'r rhesymeg dros unrhyw drafodion sylweddol nad oes a wnelont â busnes arferol gan gynnwys rhai â phartïon cysylltiedig.
Ni nodwyd unrhyw faterion o ganlyniad i'n profion.
Materion pwysig eraill sy'n deillio o'r archwiliad
12 Fel rhan o'r archwiliad, rydym yn ystyried nifer o faterion ansoddol a meintiol sy'n berthnasol i'r cyfrifon ac yn cyflwyno adroddiad i chi ar unrhyw faterion o bwys sy'n codi. Nid oedd unrhyw faterion yn codi yn y meysydd hyn eleni:
- Nid oes gennym unrhyw bryderon ynglŷn â'r agweddau ansoddol ar eich arferion cyfrifyddu ac adrodd ariannol. Gwelsom fod y wybodaeth a ddarparwyd yn berthnasol, yn ddibynadwy, yn gymeradwy, o bwys ac yn hawdd i'w ddeall. Daethom i'r casgliad fod y polisïau a'r amcangyfrifon cyfrifyddu yn briodol a bod datgeliadau'r datganiadau ariannol yn ddiduedd, yn deg ac yn glir.
-
Ni ddaethom ar draws unrhyw anawsterau sylweddol yn ystod yr archwiliad.
- Ni wnaethom drafod na gohebu â rheolwyr am unrhyw faterion sylweddol y mae angen i ni eich hysbysu amdanynt.
- Nid oes unrhyw faterion eraill sy'n arwyddocaol i'r gwaith o oruchwylio'r broses o gyflwyno adroddiadau ariannol y mae angen i ni eich hysbysu amdanynt.
- Ni wnaethom nodi unrhyw wendidau perthnasol yn eich rheolaethau mewnol.
- Nid oes unrhyw faterion eraill y mae'n ofynnol iddynt, yn ôl safonau archwilio, gael eu cyfleu i'r sawl sy'n gyfrifol am lywodraethu.
Argymhellion yn deillio o'n gwaith archwilio ariannol ar gyfer 2018-19
13 Amlinellir yr argymhellion sy'n deillio o'n gwaith archwilio ariannol yn Atodiad 3. Mae'r rheolwyr wedi ymateb iddynt a byddwn yn gwneud gwaith dilynol arnynt yn ystod archwiliad y flwyddyn nesaf. Os bydd unrhyw gamau gweithredu yn weddill, byddwn yn parhau i fonitro cynnydd ac yn adrodd arno yn ein hadroddiad y flwyddyn nesaf.
Annibyniaeth a gwrthrychedd
14 Fel rhan o'r broses derfynol, mae'n ofynnol i ni roi sylwadau i chi ynghylch ein hannibyniaeth.
15 Rydym wedi cydymffurfio â safonau moesegol ac, yn ein barn broffesiynol, rydym yn annibynnol ac ni chaiff ein gwrthrychedd ei beryglu. Nid oes unrhyw gydberthnasau rhwng Swyddfa Archwilio Cymru / Deloitte LLP a Chyngor Sir Ynys Môn sy'n effeithio ar ein gwrthrychedd na'n hannibyniaeth yn ein barn ni.
Atodiad 1
Llythyr Drafft o GynrychiolaethSylwadau Terfynol
Archwilydd Cyffredinol Cymru Swyddfa Archwilio Cymru 24 Heol y Gadeirlan Caerdydd CF11 9LJ
10 Medi 2019
Sylwadau ar ddatganiadau ariannol 2018-19
Darperir y llythyr hwn mewn perthynas â'ch archwiliad o ddatganiadau ariannol Cyngor Sir Ynys Môn ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben 31 Mawrth 2019 er mwyn mynegi barn ar ba mor wir a theg ydynt ac i ba raddau y maent wedi'u paratoi'n briodol.
Rydym yn cadarnhau hyd eithaf ein gwybodaeth a'n cred, ar ôl cynnal ymchwiliadau a oedd yn ddigonol yn ein barn ni, y gallwn wneud y sylwadau canlynol i chi.
Sylwadau rheolwyr
Cyfrifoldebau
Rydym wedi cyflawni ein cyfrifoldebau o ran y canlynol:
- Paratoi'r datganiadau ariannol yn unol â gofynion deddfwriaethol a Chod Ymarfer CIPFA ar Gyfrifyddu Awdurdodau Lleol; yn arbennig, mae'r datganiadau ariannol yn rhoi darlun gwir a theg yn unol â hynny.
- Cynllunio, gweithredu, cynnal ac adolygu trefniadau rheolaeth fewnol er mwyn atal a chanfod twyll a gwallau.
Gwybodaeth a roddwyd
Rydym wedi rhoi'r canlynol i chi:
- Mynediad llawn i'r canlynol:
o yr holl wybodaeth rydym yn ymwybodol ohoni sy'n berthnasol i'r broses o baratoi'r datganiadau ariannol megis llyfrau cyfrifon a dogfennaeth ategol, cofnodion cyfarfodydd a materion eraill;
o gwybodaeth ychwanegol y gwnaethoch ofyn amdano gennym at ddiben yr archwiliad; a
o mynediad anghyfyngedig i staff yr oedd angen cael tystiolaeth archwilio ganddynt, yn eich barn chi.
- Canlyniadau ein hasesiad o'r risg y gall y datganiadau ariannol fod wedi eu camddatgan mewn modd perthnasol o ganlyniad i dwyll.
- Ein gwybodaeth am dwyll neu dwyll a amheuir yr ydym yn ymwybodol ohono ac sy'n effeithio ar Gyngor Sir Ynys Môn ac yn ymwneud â:
‒ rheolwyr;
‒ cyflogeion sydd â rolau pwysig yng nghyd-destun rheolaeth fewnol; neu eraill lle gallai'r twyll gael effaith berthnasol ar y datganiadau ariannol.
‒ ein gwybodaeth am unrhyw honiadau o dwyll, neu dwyll a amheuir, sy'n effeithio ar y datganiadau ariannol a roddwyd i ni gan gyflogeion, cyn-gyflogeion, rheoleiddwyr neu eraill.
- Ein gwybodaeth am bob achos hysbys neu achos a amheuir o ddiffyg cydymffurfio â deddfau a rheoliadau y dylid ystyried eu heffeithiau wrth baratoi'r datganiadau ariannol.
- Manylion yr holl bartïon cysylltiedig a'r holl gydberthnasau a thrafodion partïon cysylltiedig rydym yn ymwybodol ohonynt.
Sylwadau ar y datganiadau ariannol
Cofnodwyd pob trafodyn, ased a rhwymedigaeth yn y cofnodion cyfrifyddu ac fe'u hadlewyrchir yn y datganiadau ariannol.
Mae'r rhagdybiaethau arwyddocaol a ddefnyddiwyd i wneud amcangyfrifon cyfrifyddu, gan gynnwys y rheini a fesurwyd ar werth teg, yn rhesymol.
Cyfrifwyd yn briodol am gydberthnasau a thrafodion partïon cysylltiedig ac fe'u datgelwyd yn briodol.
Addaswyd ar gyfer pob digwyddiad neu datgelwyd pob digwyddiad a ddigwyddodd ar ôl y dyddiad adrodd y mae angen ei addasu neu ei ddatgelu.
Datgelwyd pob achos gwirioneddol neu bosibl hysbys o ymgyfreitha a hawliadau y dylid ystyried eu heffeithiau wrth baratoi'r datganiadau ariannol i'r archwilydd, a chyfrifwyd amdanynt a'u datgelu yn unol â'r fframwaith cyflwyno adroddiadau ariannol perthnasol.
Mae ' r holl gyngor cyfreithiol a ddarperir gan Burges Salmon LLP yn ymwneud â Phrosiect Wylfa Newydd, ac nid oes unrhyw hawliadau y dylid ystyried eu heffeithiau wrth baratoi ' r datganiadau ariannol.
Mae ' r holl gyngor cyfreithiol a ddarperir gan Geldards LLP yn ymwneud â hawliadau cyflog cyfartal yn erbyn y Cyngor, sydd wedi ' u cydnabod a ' u cyfrifo ' n briodol yn unol â ' r fframwaith adrodd ariannol perthnasol.
Mae ' r datganiadau ariannol yn rhydd o gamddatganiadau perthnasol, gan gynnwys hepgoriadau. Mae effeithiau camddatganiadau nas cywirwyd a nodwyd yn ystod yr archwiliad yn amherthnasol, yn unigol ac yn gyfanredol, i ' r datganiadau ariannol a gymerir yn eu cyfanrwydd.
Cadarnhawn y canlynol: nodwyd pob cynllun a buddiant ymddeol, gan gynnwys y DU, wedi'i ariannu neu heb ei ariannu, wedi'i gymeradwyo neu heb ei gymeradwyo, cytundebol neu ymhlyg a rhoddwyd cyfrif priodol amdanynt; nodwyd pob setliad a chwtogiad a rhoddwyd cyfrif priodol amdanynt; dygwyd pob digwyddiad sy'n ymwneud â phennu rhwymedigaethau pensiwn at sylw'r actiwari; mae'r tybiaethau actiwaraidd sy'n sail i brisiad rhwymedigaethau'r cynllun (gan gynnwys y gyfradd ddisgownt a ddefnyddiwyd) yn unol ag amcangyfrifon gorau'r rheolwyr o'r digwyddiadau yn y dyfodol a wnaiff effeithio ar fuddiannau ymddeol ac maent yn gyson â'r hyn a wyddwn am y Cyngor; mae cyfrifiadau'r actiwari yn seiliedig ar ddata aelodau cyflawn a chyfredol i'r graddau y bo'n briodol o ran y fethodoleg a fabwysiadwyd; ac mae'r symiau sydd wedi'u cynnwys yn y datganiadau ariannol sy'n deillio o waith yr actiwari yn briodol.
Sylwadau gan y rhai sy'n gyfrifol am lywodraethu
Cydnabyddwn fod y sylwadau a wnaed gan y rheolwyr, uchod, wedi eu trafod â ni.
Cydnabyddwn ein cyfrifoldeb am baratoi datganiadau ariannol gwir a theg yn unol â'r fframwaith cyflwyno adroddiadau ariannol perthnasol. Cymeradwywyd y datganiadau ariannol gan Gyngor Sir Ynys Môn ar XX Medi 2019.
Rydym yn cadarnhau ein bod wedi cymryd yr holl gamau y dylem fod wedi'u cymryd i sicrhau ein bod yn ymwybodol o unrhyw wybodaeth archwilio berthnasol ac i sicrhau bod y wybodaeth honno wedi'i throsglwyddo i chi. Rydym yn cadarnhau, hyd y gwyddom, nad oes unrhyw wybodaeth archwilio berthnasol nad ydych yn ymwybodol ohoni.
Llofnodwyd gan: …………………………………… Llofnodwyd gan: …………………………………
Pennaeth Cyllid
Cyngor Sir Ynys Môn
Cynghorydd
Cadeirydd
Cyngor Sir Ynys Môn
Dyddiad: …………………………………….…… Dyddiad: ……………….…………………………
Atodiad 2
Adroddiad archwilio arfaethedig yr Archwilydd Cyffredinol i Gyngor Sir Ynys Môn
Adroddiad archwilydd annibynnol Archwilydd Cyffredinol Cymru i aelodau Cyngor Sir Ynys Môn
Adroddiad ar yr archwiliad o'r datganiadau ariannol
Barn
Rwyf wedi archwilio datganiadau ariannol Cyngor Sir Ynys Môn ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben ar 31/3/2019 dan Ddeddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004.
Mae datganiadau ariannol aelodau Cyngor Sir Ynys Môn yn cynnwys y Datganiad Symudiadau mewn Cronfeydd, y Datganiad Incwm a Gwariant Cynhwysfawr, y Fantolen, y Datganiad Llif Arian Parod, y Datganiad Symud ar y Cyfrif Refeniw Tai a Datganiad Incwm a Gwariant y Cyfrif Refeniw Tai a'r nodiadau cysylltiedig, gan gynnwys crynodeb o bolisïau cyfrifyddu arwyddocaol.
Y fframwaith adrodd ariannol a gymhwyswyd wrth eu paratoi yw'r gyfraith berthnasol a'r Cod Ymarfer ar Gyfrifyddu Awdurdodau Lleol yn y Deyrnas Unedig 2018/19 sy'n seiliedig ar y Safonau Adrodd Ariannol Rhyngwladol (IFRS).
Yn fy marn i mae'r datganiadau ariannol:
- yn rhoi darlun gwir a theg o sefyllfa ariannol Cyngor Sir Ynys Môn at 31/3/2019 ac o'i incwm a'i wariant ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben ar y dyddiad hwnnw; ac
- wedi'u paratoi'n briodol yn unol â gofynion deddfwriaethol a'r Cod Ymarfer ar Gyfrifyddu Awdurdodau Lleol yn y Deyrnas Unedig 2018/19
Sail y farn
Cynhaliais fy archwiliad yn unol â'r gyfraith berthnasol a'r Safonau Rhyngwladol ar Archwilio yn y DU (ISAs (UK)). Caiff fy nghyfrifoldebau dan y safonau hynny eu disgrifio ymhellach yn yr adran o'm hadroddiad sy'n nodi cyfrifoldebau'r archwilydd am archwilio'r datganiadau ariannol. Rwy'n annibynnol o'r cyngor yn unol â'r gofynion moesegol sy'n berthnasol i'm harchwiliad o'r datganiadau ariannol yn y DU, gan gynnwys Safon Foesegol y Cyngor Adrodd Ariannol, ac rwyf wedi cyflawni fy nghyfrifoldebau moesegol eraill yn unol â'r gofynion hyn. Credaf fod y dystiolaeth archwilio yr wyf wedi'i chael yn ddigonol ac yn briodol i ddarparu sail i'm barn.
Casgliadau sy'n ymwneud â busnes gweithredol
Nid oes gennyf unrhyw beth i'w nodi o ran y materion canlynol y mae'r Safonau Archwilio Rhyngwladol y DU yn ei gwneud yn ofynnol i mi gyflwyno adroddiad i chi arnynt ble:
- nid yw'r defnydd o sail gyfrifyddu busnes gweithredol wrth baratoi'r datganiadau ariannol yn briodol; neu
- nid yw'r swyddog ariannol cyfrifol wedi datgelu yn y datganiadau ariannol unrhyw ansicrwydd perthnasol a nodwyd a all fwrw amheuaeth sylweddol ar allu'r cyngor i barhau i fabwysiadu sail gyfrifyddu busnes gweithredol am gyfnod o ddeuddeg mis o leiaf o'r dyddiad pan awdurdodir cyhoeddi'r datganiadau ariannol.
Gwybodaeth arall
Y swyddog ariannol cyfrifol sy'n gyfrifol am yr wybodaeth arall yn yr adroddiad blynyddol a chyfrifon. Mae'r wybodaeth arall yn cynnwys yr wybodaeth yn yr adroddiad blynyddol, heblaw am y datganiadau ariannol a'm hadroddiad i fel archwilydd ar y rhain. Nid yw fy marn am y datganiadau ariannol yn cwmpasu'r wybodaeth arall a, heblaw i'r graddau a nodir yn benodol fel arall yn ddiweddarach yn fy adroddiad, nid wyf yn mynegi unrhyw fath o gasgliad sicrwydd ar yr wybodaeth arall honno.
Mewn cysylltiad â'm harchwiliad o'r datganiadau ariannol, fy nghyfrifoldeb i yw darllen yr wybodaeth arall er mwyn nodi anghysonderau perthnasol â'r datganiadau ariannol archwiliedig a nodi unrhyw wybodaeth sy'n ymddangos fel petai'n berthnasol anghywir ar sail yr wybodaeth a gefais wrth i mi gyflawni'r archwiliad neu sy'n berthnasol anghyson â'r wybodaeth honno. Os dof yn ymwybodol o unrhyw gamddatganiadau neu anghysonderau perthnasol ymddangosiadol, ystyriaf y goblygiadau ar gyfer fy adroddiad.
Adroddiad ar ofynion eraill
Barn am faterion eraill
Yn fy marn i, yn seiliedig ar y gwaith a wnaed yn ystod fy archwiliad:
- mae'r wybodaeth a geir yn yr Adroddiad Naratif ar gyfer y flwyddyn ariannol y paratowyd y datganiadau ariannol ar ei chyfer yn gyson â'r datganiadau ariannol ac mae'r Adroddiad Naratif wedi ei baratoi yn unol â'r Cod Ymarfer ar Gyfrifyddu Awdurdodau Lleol yn y Deyrnas Unedig 2018/19;
- mae'r wybodaeth a roddwyd yn y Datganiad Llywodraethu ar gyfer y flwyddyn ariannol y paratowyd y datganiadau ariannol ar ei chyfer yn gyson â'r datganiadau ariannol ac mae'r Datganiad Llywodraethu wedi'i baratoi yn unol â chanllawiau.
Materion y cyflwynaf adroddiad arnynt drwy eithriad
Yng ngoleuni'r wybodaeth a'r ddealltwriaeth am y cyngor a'i amgylchedd a gafwyd yn ystod yr archwiliad, nid wyf wedi nodi unrhyw gamddatganiadau perthnasol yn yr Adroddiad Naratif na'r Datganiad Llywodraethu Blynyddol.
Nid oes gennyf unrhyw beth i'w nodi o ran y materion canlynol, y cyflwynaf adroddiad i chi arnynt os bydd yr amgylchiadau canlynol yn berthnasol, yn fy marn i:
- ni chadwyd cofnodion cyfrifyddu digonol;
- nid yw'r datganiadau ariannol yn gyson â'r cofnodion a'r ffurflenni cyfrifyddu; neu
- nid wyf wedi derbyn yr holl wybodaeth ac esboniadau y mae eu hangen arnaf ar gyfer fy archwiliad.
Tystysgrif cwblhau archwiliad
Ardystiaf fy mod wedi cwblhau'r archwiliad o gyfrifon Cyngor Sir Ynys Môn yn unol â gofynion Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 a Chod Ymarfer Archwilio Archwilydd Cyffredinol Cymru.
Cyfrifoldebau
Cyfrifoldebau'r swyddog ariannol cyfrifol am y datganiadau ariannol
Fel yr esbonnir yn fanylach yn y Datganiad o Gyfrifoldebau ar gyfer y Datganiad Cyfrifon [a nodir ar dudalennau ... i ...], y swyddog ariannol cyfrifol sy'n gyfrifol am baratoi'r datganiad cyfrifon, sy'n rhoi darlun gwir a theg, ac am ba bynnag reolaeth fewnol sy'n angenrheidiol ym marn y swyddog ariannol cyfrifol i allu paratoi datganiadau cyfrifon heb unrhyw gamddatganiadau perthnasol, boed hynny trwy dwyll neu wall.
Wrth baratoi'r datganiad cyfrifon, mae'r swyddog ariannol cyfrifol yn gyfrifol am asesu gallu'r cyngor i barhau fel busnes gweithredol, gan ddatgelu fel y bo'n gymwys, faterion sy'n ymwneud â'r busnes gweithredol a defnyddio sail gyfrifyddu busnes gweithredol oni thybir nad yw'n briodol.
Cyfrifoldebau'r archwilydd am archwilio'r datganiadau ariannol
Fy amcanion yw cael sicrwydd rhesymol ynghylch p'un a yw'r datganiadau ariannol yn eu cyfanrwydd yn rhydd o gamddatganiad perthnasol, boed hynny trwy dwyll neu wall, a chyhoeddi adroddiad archwilydd sy'n cynnwys fy marn. Mae sicrwydd rhesymol yn lefel uchel o sicrwydd, ond nid yw'n gwarantu y bydd archwiliad a gynhelir yn unol â'r Safonau Rhyngwladol ar Archwilio yn y DU wastad yn canfod camddatganiad perthnasol pan fo'n bodoli. Gall camddatganiadau ddeillio o dwyll neu wall ac fe'u hystyrir yn berthnasol os, yn unigol neu gyda'i gilydd, gellid yn rhesymol ddisgwyl iddynt ddylanwadu ar benderfyniadau economaidd defnyddwyr a wneir ar sail y datganiadau ariannol hyn. Ceir disgrifiad pellach o gyfrifoldebau'r archwilydd am archwilio'r datganiadau ariannol ar wefan y Cyngor Adrodd Ariannol yn www.frc.org.uk/auditorsresponsibilities. Mae'r disgrifiad hwn yn rhan o'm hadroddiad archwilio.
Anthony J Barrett
24 Heol y Gadeirlan
Tros ac ar ran Archwilydd Cyffredinol Cymru
Dyddiad:
Caerdydd
CF11 9LJ
Atodiad 3
Argymhellion yn deillio o'n gwaith archwilio ariannol ar gyfer 2018-19
Gwnaethom amlinellu'r holl argymhellion yn deillio o'n harchwiliad ynghyd ag ymateb y rheolwyr iddynt. Byddwn yn gwneud gwaith dilynol ar y rhain y flwyddyn nesaf, gan gynnwys unrhyw faterion sy'n weddill yn adroddiad archwilio'r flwyddyn nesaf
| | Mater yn codi 1 – ResourceLink – Paramedrau cyfrinair | |
|---|---|---|
| Canfyddiadau | | Nodwyd y gwendidau canlynol gyda pharamedrau ' r cyfrinair ar y rhaglen ResourceLink: -Hyd y cyfrinair lleiaf = 4 nod (arfer dda = 8) -Hanes cyfrinair = heb ei osod (arfer dda = lleiafswm 5 wedi ' i gofio) -Terfyn cyfrinair = heb ei osod (arfer da = uchafswm 90 diwrnod) -Trothwy cloi = 4 (arfer dda = uchafswm 5 ymgais) -Hyd cloi = heb ei osod (arfer dda = 24 awr/ailosod gweinyddwr). Yn gyfanredol mae hyn yn golygu y gall defnyddwyr ddewis cyfrineiriau syml, hawdd eu dyfalu, a fyddai ' n gwrthddweud polisi diogelwch y Cyngor ac yn cynyddu'r risg y gellid cael mynediad i’w cyfrifon yn amhriodol. Nodwyd y gwendidau canlynol gyda pharamedrau ' r cyfrinair ar barth Windows: -Terfyn cyfrinair = 12 mis (arfer dda = uchafswm 90 diwrnod) -Hyd cloi = 30 munud (arfer da = 24 awr/ailosod gweinyddwr) Nodwyd nad yw ' r gosodiadau canlynol yn cael eu newid o ddiofyn ffatri ac nad ydynt yn cael eu gorfodi ar gronfa ddata Oracle sy ' n cefnogi ResourceLink: -Hyd lleiaf -Hanes cyfrinair -Cyfrinair yn dod i ben -Cymhlethdod Hefyd, mae ' r cyfnod cloi allan wedi ' i osod i 1 munud, nad yw ' n unol ag arferion da ' r diwydiant. Mae diffyg rheolaethau cyfrinair cryf yn cynyddu bregusrwydd y system tuag at ymosodiadau grym a phartïon diawdurdod yn cael mynediad i ' r systemau. Dylid diogelu cronfeydd data yn arbennig o ystyried eu natur a gallu defnyddwyr i drin y data yn uniongyrchol. Yn ogystal, gyda ' r ddeddfwriaeth GDPR, dylai pob cais sy ' n dal data personol fod â pharamedrau cyfrinair caeth i sicrhau na chollir unrhyw ddata a allai arwain at gosbau ariannol i ' r Cyngor. |
| Argymhelliad | | Argymhellir bod y paramedrau cyfrinair yn cael eu diwygio i adlewyrchu arfer da. |
| Blaenoriaeth | | Uchel |
| | Mater yn codi 2 – mynediad amserol sy ' n pydru. |
|---|---|
| Canfyddiadau | |
| Argymhelliad | |
| Blaenoriaeth | |
| Buddiannau gweithredu'r argymhelliad | |
| Derbyniwyd yn llawn gan y rheolwyr | |
| Ymateb rheolwyr | |
| Dyddiad gweithredu | |
| | Mater yn codi 3 - Trafodion partïon cysylltiedig | |
|---|---|---|
| Canfyddiadau | | Mae trafodion partïon cysylltiedig hefo’r un gofynion awdurdodi â thrafodion safonol |
| Argymhelliad | | Dylai trafodion partïon cysylltiedig fod â gofynion awdurdodi penodol i ymateb i’r risg gynhenid sy'n bresennol ym mhartïon cysylltiedig. |
| Blaenoriaeth | | Canolig |
| Buddiannau gweithredu'r argymhelliad | | Argymhellir y dylai ' r Cyngor adolygu ' r broses awdurdodi ar gyfer trafodion partïon cysylltiedig o ystyried y risg gynhenid sy ' n deillio o natur y math o drafodiad. |
Derbyniwyd yn llawn gan y rheolwyr
Ymateb rheolwyr
Dyddiad gweithredu
| | Mater yn codi 4 – rheolaethau cyflogres – prosesu taflenni amser |
|---|---|
| Canfyddiadau | |
| Blaenoriaeth | |
| Argymhelliad | |
| Buddiannau gweithredu'r argymhelliad | |
| Derbyniwyd yn llawn gan y rheolwyr | |
| Ymateb rheolwyr | |
| Dyddiad gweithredu | |
| | Mater yn codi 5 - rheolaethau ' r gyflogres |
|---|---|
| Canfyddiadau | |
| Blaenoriaeth | |
| Argymhelliad | |
| Buddiannau gweithredu'r argymhelliad | |
| Derbyniwyd yn llawn gan y rheolwyr | |
| Ymateb rheolwyr | |
| Dyddiad gweithredu | |
Atodiad 4
Argymhellion yn codi o'n gwaith archwilio ariannol 2017-18
Rydym yn nodi'r holl argymhellion sy'n codi o'n harchwiliad yn 2017-18, gydag ymateb y rheolwyr iddynt. Rydym wedi dilyn rhain i fyny yn archwiliad 2018-19 ac wedi cofnodi'r canlyniadau isod.
| | Mater yn codi 1 - Rheoli'r Gyflogres |
|---|---|
| Canfyddiadau | |
| Blaenoriaeth | |
| Argymhelliad | |
| Buddiannau gweithredu'r argymhelliad | |
| Derbyniwyd yn llawn gan y rheolwyr | |
| Ymateb rheolwyr | |
| Dyddiad gweithredu | |
| Dilynol | |
| | Mater yn codi 2 - Cysoniadau Banc |
| Canfyddiadau | |
| Blaenoriaeth | |
| Argymhelliad | |
| Buddiannau gweithredu'r argymhelliad | |
| Derbyniwyd yn llawn gan y rheolwyr | |
| Ymateb rheolwyr | |
| Dyddiad gweithredu | |
| | Mater yn codi 3 – Cysoniad Budd-dal Tai |
|---|---|
| Canfyddiadau | |
| Blaenoriaeth | |
| Argymhelliad | |
| Buddiannau gweithredu'r argymhelliad | |
| Derbyniwyd yn llawn gan y rheolwyr | |
| Ymateb rheolwyr | |
| Dyddiad gweithredu | |
| | Mater yn codi 4 - Rheoli'r Gyflogres – Prosesu Taflenni Amser |
|---|---|
| Canfyddiadau | |
| Blaenoriaeth | |
| Argymhelliad | |
| Buddiannau gweithredu'r argymhelliad | |
| Derbyniwyd yn llawn gan y rheolwyr | |
| Ymateb rheolwyr | |
| | Mater yn codi 5 – Rheolaethau Ailbrisio – Adolygu Postiadau Ailbrisiadau |
|---|---|
| Canfyddiadau | |
| Blaenoriaeth | |
| Argymhelliad | |
| Buddiannau gweithredu'r argymhelliad | |
| Derbyniwyd yn llawn gan y rheolwyr | |
| Ymateb rheolwyr | |
| Dyddiad gweithredu | |
| Dilynol | |
| | Mater yn codi 7 – Casglu rhent |
|---|---|
| Canfyddiadau | |
| Blaenoriaeth | |
| Argymhelliad | |
| Buddiannau gweithredu'r argymhelliad | |
| Derbyniwyd yn llawn gan y rheolwyr | |
| Ymateb rheolwyr | |
| Dyddiad gweithredu | |
Wales Audit Office 24 Cathedral Road Cardiff CF11 9LJ
Tel: 029 2032 0500
Fax: 029 2032 0600
Textphone.
: 029 2032 0660
E-mail: email@example.com
Website: www.audit.wales
Swyddfa Archwilio Cymru 24 Heol y Gadeirlan Caerdydd CF11 9LJ
Ffôn: 029 2032 0500
Ffacs: 029 2032 0600
Ffôn testun: 029 2032 0660
E-bost: firstname.lastname@example.org
Gwefan: www.archwilio.cymru
|
cym_Latn
| 11,919
|
CC-MAIN-2025-08
| 0.960275
|
<urn:uuid:9b205b0b-199a-468b-abb5-232c08369934>
|
https://www.lampeter-tc.gov.uk/wp-content/uploads/2019/04/standing-orders-2019-04-cym.pdf
|
CYNGOR TREF LLANBEDR PONT STEFFAN LAMPETER TOWN COUNCIL
RHEOLAU SEFYDLOG
1. RHEOLAU SEFYDLOG YN GYFFREDINOL
2. SWYDDOG PRIODOL
3. SWYDDOG ARIANNOL CYFRIFOL
4. CYFARFODYDD
5. CYFARFODYDD CYFFREDIN Y CYNGOR
6. PWYLLGORAU AC IS-BWYLLGORAU
7. CYFARFODYDD ANGHYFFREDIN
8. RHEOLAU TRAFODAETH
9. PENDERFYNIADAU BLAENOROL
10. YMDDYGIAD AFREOLUS
11. PLEIDLEISIO AR APWYNTIADAU
12. CYNIGIADAU MEWN CYFARFOD Y MAE ANGEN
RHYBUDD YSGRIFENEDIG AR EU CYFER
13. CYNIGIADAU MEWN CYFARFOD NAD OES ANGEN RHYBUDD YSGRIFENEDIG AR EU CYFER
14. YMDRIN GWYBODAETH
15. COFNODION DRAFFT
16. COD YMDDYGIAD
17. CWYNION COD YMDDYGIAD
18. CYFRIFON A SAFONAU CYFRIFO
19. RHEOLAETH ARIANNOL A CHAFFAEL
20. TRAFOD MATERION STAFF
21. DYLETSWYDD I DDARPARU GWYBODAETH
22. DYLETSWYDDAU DAN DDEDDFWRIAETH DATA
23. CYSYLLTIADAU GYDA'R WASG / CYFRYNGAU
24. CWBLHAU A SELIO GWEITHREDODD CYFREITHIOL
25. CYFATHREBU GYDA CHYNGHORWYR
26. CYFYNGIADAU AR WEITHGAREDDAU CYNGHORWYR
1. RHEOLAU SEFYDLOG YN GYFFREDINOL
a. Dehonglir cyfeiriadau at gynghorwyr yn y rheolau hyn fel cyfeiriadau at gynghorwyr gwrywaidd a benywaidd yn ddiwahân a dylid ystyried y geiriau "ef / hi" i fod yn ymgyfnewidiol.
b. Gellir atal pob neu unrhyw ran o reol sefydlog, ac eithrio un sy'n ymgorffori gofynion gorfodol statudol neu gyfreithiol, trwy benderfyniad mewn perthynas ag eitem ar agenda cyfarfod. Dangosir rheolau sefydlog sy'n ymgorffori gofynion gorfodol statudol neu gyfreithiol mewn print bras.
c. Caiff cynigiad i ychwanegu, amrywio neu ddiddymu'n barhaol un neu ragor o reolau sefydlog y Cyngor nad ydynt yn ymgorffori gofynion gorfodol statudol neu gyfreithiol ei gyflwyno mewn cynigiad arbennig trwy roi rhybudd ysgrifenedig wedi ei arwyddo gan o leiaf 3 cynghorydd i'r Swyddog Priodol yn unol â rheol sefydlog 12.
d. Rhoddir copi o reolau sefydlog y Cyngor i bob cynghorydd cyn gynted a phosib.
e. Bydd penderfyniad cadeirydd y cyfarfod wrth weithredu'r rheolau sefydlog yn derfynol.
2. SWYDDOG PRIODOL
a. Y Swyddog Priodol fydd naill ai'r (i) Clerc neu (ii) ba aelod(au) arall o'r staff a enwebir gan y Cyngor i ymgymryd â gwaith y Swyddog Priodol pan fydd y Swyddog Priodol yn absennol.
b. Bydd y Swyddog Priodol :
i. o leiaf tri diwrnod llawn cyn cyfarfod o'r Cyngor neu bwyllgor neu is-bwyllgor:
* yn cyflwyno i gynghorwyr naill ai'n bersonol neu trwy 'r post yn eu cartrefi wŷs neu ebost wedi ei lofnodi yn cadarnhau'r
amser, y dyddiad, y lleoliad a'r agenda; ac
* yn gosod rhybudd cyhoeddus o'r amser, y lleoliad a'r agenda mewn man amlwg (ar yr amod fod rhybudd cyhoeddus gyda'r agenda ar gyfer cyfarfod anghyffredin o'r Cyngor a gynullwyd gan gynghorwyr wedi ei lofnodi ganddynt) a chyhoeddi rhybudd
electronig o'r amser a'r lleoliad a, chyn belled ag sy'n rhesymol ymarferol, unrhyw ddogfennau perthnasol i'r materion sydd i'w trafod yn y cyfarfod oni bai eu bod yn ymwneud a materion sydd yn debygol o gael eu trafod yn breifat neu os byddai eu datgelu'n groes i unrhyw ddeddfwriaeth.
Gweler rheol sefydlog 4(b) am ystyr dyddiau llawn ar gyfer cyfarfod y Cyngor llawn a rheol sefydlog 4(c) am ystyr dyddiau llawn ar gyfer cyfarfod pwyllgor;
ii. yn ddarostyngedig i reol sefydlog 12, yn cynnwys ar yr agenda pob cynigiad a dderbyniwyd oni bai fod cynghorydd wedi rhoi rhybudd ysgrifenedig o leiaf 4 niwrnod cyn y cyfarfod yn cadarnhau ei fod yn ei dynnu'n ôl;
iii. yn cynnull cyfarfod o'r Cyngor ar gyfer ethol Maer newydd o ganlyniad i'w swydd ddod yn wag;
iv. yn galluogi etholwyr llywodraeth leol i archwilio'r llyfr cofnodion;
v. yn derbyn a chadw copiau o is-ddeddfau a wnaed gan awdurdodau lleol eraill;
vi. yn cadw datganiadau derbyn swydd gan gynghorwyr;
vii. yn cadw copi o gofrestr buddiannau pob cynghorydd;
viii. yn cynorthwyo i ymateb i geisiadau a wnaed dan ddeddfwriaeth rhyddid gwybodaeth a hawliau a weithredir dan ddeddfwriaeth gwarchod data yn unol â pholisiau a threfniadau perthnasol y Cyngor;
ix. yn derbyn ac anfon gohebiaeth gyffredinol a hysbysiadau ar ran y Cyngor ac eithrio pan fod penderfyniad i'r gwrthwyneb;
x. yn cynorthwyo i drefnu, cadw, galluogi argaeledd, diogelu a dinistrio unrhyw wybodaeth a gedwir gan y Cyngor ar bapur neu ar ffurf electronig yn ddarostyngedig i ofynion rhyddid gwybodaeth a deddfwriaeth gwarchod data neu unrhyw ofynion dilys (e.e. Deddf Cyfyngiadau Achosion 1980);
xi. yn trefnu i weithredoedd cyfreithiol gael eu llofnodi a'u tystio; gweler rheol sefydlog 24 hefyd;
xii. yn trefnu neu sicrhau fod unrhyw daliadau sydd i'w gwneud gan y Cyngor yn cael eu hawdurdodi, eu caniatáu a'u cyfarwyddo'n brydlon yn unol â'r rheoliadau ariannol;
xiii. yn cyfeirio cais cynllunio a dderbyniwyd gan y Cyngor i gyfarfod y Cyngor llawn os oes cyfarfod llawn i'w gynnal cyn y dyddiad cau ar gyfer ymatebion, neu i'r Maer (neu yn ei absenoldeb ef / hi i'r Dirprwy Faer) os nad oes cyfarfod i'w gynnal o fewn dau ddiwrnod gwaith wedi derbyn y cais er mwyn trefnu cyfarfod Pwyllgor Cynllunio neu gyfarfod anghyffredin os yw natur y cais cynllunio'n hawlio hynny; ac
xiv. yn trefnu argaeledd gwybodaeth am y Cyngor trwy'r cynllun cyhoeddusrwydd.
3. SWYDDOG ARIANNOL CYFRIFOL
a. Bydd y Cyngor yn apwyntio aelod(au) staff addas i ymgymryd â gwaith y Swyddog Ariannol Cyfrifol pan fydd y Swyddog Ariannol Cyfrifol yn absennol.
4. CYFARFODYDD
a. Ni fydd cyfarfodydd yn cael eu cynnal mewn adeiladau sydd, adeg y cyfarfod, yn cael eu defnyddio i gyflenwi alcohol oni bai nad oes unrhyw adeiladau eraill ar gael yn ddi-dâl neu am gost rhesymol.
b. Wrth gyfrif y tri diwrnod llawn ar gyfer rhoi rhybudd am gyfarfod i Gynghorwyr a'r cyhoedd, ni fydd diwrnod y cyflwynir y rhybudd, diwrnod y cyfarfod, dydd Sul, un o ddyddiadau gwyliau'r Nadolig, un o ddyddiau gwyliau'r Pasg neu ŵyl banc neu ddiwrnod a glustnodwyd ar gyfer diolchgarwch neu alaru cyhoeddus yn cyfrif.
c. Wrth gyfrif y tri diwrnod llawn ar gyfer rhoi rhybudd cyhoeddus
am gyfarfod, ni fydd y diwrnod y cyflwynir y rhybudd na diwrnod y cyfarfod yn cyfrif oni bai y cynullir y cyfarfod ar lai o rybudd.
d. Ni fydd y cyfnod o amser a ganiateir i'r cyhoedd i gymryd rhan mewn cyfarfod yn unol a rheol sefydlog 4(e) yn fwy nac 20 munud oni bai fod cadeirydd y cyfarfod yn cyfarwyddo'n wahanol.
e. Yn amodol ar reol sefydlog 4(f) ni chaiff aelod o'r cyhoedd siarad am fwy nac 20 munud.
f. Yn unol â rheol sefydlog 4(e) ni chaniateir cwestiwn i hawlio ymateb yn y cyfarfod nac i gychwyn trafodaeth ar y cwestiwn. Gall y cadeirydd y cyfarfod gyfarwyddo y dylid rhoi ateb llafar neu ysgrifenedig.
g. Bydd unrhyw un sy'n siarad mewn cyfarfod yn cyfeirio ei sylwadau at gadeirydd y cyfarfod.
h. Caniateir un person yn unig i siarad ar unrhyw adeg. Os bydd mwy nac un yn dymuno siarad, bydd cadeirydd y cyfarfod yn penderfynu ar drefn y siaradwyr.
i. Ni chaniateir tynnu lluniau, recordio, darlledu na throsglwyddo trafodion cyfarfod trwy unrhyw ddull neu fodd heb gael caniatâd ysgrifenedig y Cyngor ymlaen llaw.
j. Darperir cyfleusterau rhesymol ar gyfer y wasg er mwyn cymryd eu hadroddiad o'r cyfarfod neu'r rhan o'r cyfarfod y mae ganddynt hawl i fod yn bresennol ynddo.
k. Yn amodol ar reolau sefydlog sy'n nodi i'r gwrthwyneb, gall unrhyw beth a awdurdodwyd neu y mae angen iddo gael ei wneud gan, neu i, neu yng ngŵydd y Maer gael ei wneud yn absenoldeb y Maer gan, neu i, neu yng ngŵydd Dirprwy Faer y Cyngor.
l. Bydd y Maer, os yn bresennol, yn llywyddu cyfarfodydd y Cyngor llawn. Os yw'r Maer yn absennol o gyfarfod y Cyngor
llawn, bydd y Dirprwy Faer, os yn bresennol, yn llywyddu. Os yw'r Maer a'r Dirprwy Faer yn absennol o gyfarfod y Cyngor llawn, bydd cynghorydd a ddewisir gan y cynghorwyr sy'n bresennol yn y cyfarfod yn llywyddu'r cyfarfod.
m. Yn amodol ar bresenoldeb cworwm, bydd holl faterion mewn cyfarfod yn cael eu penderfynu trwy fwyafrif y cynghorwyr sy'n bresennol ac yn pleidleisio arnynt.
n. Gall y cadeirydd roi pleidlais wreiddiol ar unrhyw fater y cynhelir pleidlais arno, ac os yw nifer y pleidleisiau dros ac yn erbyn yn gyfartal, gall ddefnyddio ei bleidlais / phleidlais fwrw p'un ai defnyddiodd ei bleidlais / phleidlais wreiddiol neu beidio.
Gweler rheolau sefydlog 5(h) ac (i) am y rheolau gwahanol ar gyfer ethol y Maer yng nghyfarfod blynyddol y Cyngor.
o. Oni bai fod rheolau sefydlog yn nodi'n wahanol, pleidleisir ar gwestiwn trwy godi dwylo. Ar gais cynghorydd, bydd y pleidleisio ar unrhyw gwestiwn yn cael ei gofnodi er mwyn dangos a bleidleisiodd pob cynghorydd yn bresennol ac a bleidleisiodd pob cynghorydd dros neu yn erbyn y cyfryw gwestiwn. Gwneir cais o'r fath cyn symud ymlaen at y mater nesaf ar yr agenda.
p. Bydd cofnodion cyfarfod yn record gywir o'r canlynol:
i. lleoliad ac amser y cyfarfod;
ii. enwau'r cynghorwyr sy'n bresennol ac enwau'r cynghorwyr sy'n absennol;
ii. buddiannau a ddatganwyd gan gynghorwyr ac eraill sydd ganddynt hawliau pleidleisio;
iv. unrhyw ollyngiadau a roddwyd i gynghorwyr neu eraill sydd ganddynt hawliau pleidleisio;
v. a wnaeth cynghorydd neu rywun a chanddo hawliau pleidleisio adael y cyfarfod pan drafodwyd materion yr oedd ganddynt fuddiannau ynddynt;
vi. a oedd sesiwn i'r cyhoedd gymryd rhan; a'r
vii. penderfyniadau a wnaed.
q. Bydd cynghorydd neu rywun a chanddo hawliau pleidleisio yn ddarostyngedig i ddyletswyddau'r cod ymddygiad a fabwysiadwyd gan y Cyngor os oes ganddo ef neu hi fuddiant
personol neu niweidiol mewn mater a drafodir mewn cyfarfod sydd yn cyfyngu neu osod terfyn ar ei hawl ef / hi i gymryd rhan.
r. Ni chaiff unrhyw fusnes ei drafod mewn cyfarfod o'r Cyngor llawn oni bai fod o leiaf traean o holl aelodau'r Cyngor yn bresennol ac ni fydd cworwm cyfarfod yn llai na 3 o dan unrhyw amgylchiadau.
Gweler rheol sefydlog 6(d)(viii) parthed cworwm pwyllgor neu is-bwyllgor.
s. Os nad oes cworwm mewn cyfarfod neu os yw'r nifer sy'n bresennol yn disgyn dan y cworwm yn ystod y cyfarfod, deuir a'r cyfarfod i ben. Caiff y busnes sydd ar yr agenda ei ohirio hyd cyfarfod arall.
t. Ni fydd cyfarfod yn parhau'n hwy na 3 awr oni bai fod y mwyafrif o'r cynghorwyr sy'n bresennol yn cytuno.
u. Gall unrhyw un sy'n bresennol mewn cyfarfod o'r Cyngor llawn, a ganddo hawl i siarad, wneud hynny yn Saesneg neu yn y Gymraeg. Darperir adnoddau cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg. Darperir cofnodion, agendau a dogfennau eraill a ddynodir yng Nghynllun Iaith Gymraeg y Cyngor yn Saesneg ac yn y Gymraeg.
5. CYFARFODYDD ARFEROL Y CYNGOR
a. Mewn blwyddyn etholiad, cynhelir Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol y Cyngor ar neu o fewn 14 diwrnod yn dilyn y diwrnod pan mae'r Cynghorwyr newydd a etholwyd yn cychwyn ar eu gwaith.
b. Mewn blwyddyn nad yw'n flwyddyn etholiad, cynhelir Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol y Cyngor ar ba ddyddiad bynnag ym mis Mai a ddewisir gan y Cyngor.
c. Os na bennwyd unrhyw amser arall, cynhelir Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol y Cyngor am 7.30 y.h.
d. Yn ogystal â Chyfarfod Cyffredinol Blynyddol, gellir cynnal unrhyw nifer o gyfarfodydd cyffredin eraill yn ystod y flwyddyn
ar ba ddyddiadau ac amserau bynnag y mae'r Cyngor yn eu penderfynu.
e. Ethol y Maer a Dirprwy Faer y Cyngor fydd y mater cyntaf a benderfynir yn y Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol a bydd y naill yn gweithredu fel Cadeirydd a'r llall fel Is-gadeirydd y Cyngor.
f. Bydd y Maer, oni bai ei bod hi / ef wedi ymddiswyddo neu wedi cael ei (h)anghymwyso, yn parhau yn ei swydd ac yn llywyddu yn y cyfarfod blynyddol hyd nes etholir ei (h)olynydd yng nghyfarfod blynyddol nesaf y Cyngor.
g. Bydd y Dirprwy Faer, oni bai ei bod hi / ef wedi ymddiswyddo neu wedi cael ei (h)anghymwyso, yn parhau yn ei swydd ac yn llywyddu yn y cyfarfod blynyddol tan yn union wedi ethol y Maer yng Nghyfarfod Cyffredinol Blynyddol nesaf y Cyngor.
h. Mewn blwyddyn etholiad, os na chafodd Maer presennol y Cyngor ei (h)ail-ethol yn aelod o'r Cyngor, bydd yn llywyddu yn y cyfarfod blynyddol hyd nes yr etholwyd Maer y Cyngor i'w (d)dilyn. Ni fydd gan Faer presennol y Cyngor bleidlais wreiddiol wrth ethol y Maer newydd ond rhaid iddo / iddi ddefnydd pleidlais fwrw os yw nifer y pleidleisiau'n gyfartal.
i. Mewn blwyddyn etholiad, os cafodd Maer presennol y Cyngor ei (h)ail-ethol yn aelod o'r Cyngor, bydd yn llywyddu yn y cyfarfod blynyddol hyd nes yr etholwyd y Maer newydd. Gall ddefnyddio pleidlais wreiddiol wrth ethol y Maer newydd y Cyngor a rhaid iddo / iddi ddefnyddio pleidlais fwrw os yw nifer y pleidleisiau'n gyfartal.
j. Tra etholir y Maer a'r Dirprwy Faer yn ffurfiol yn y Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol, bydd y Cyngor yn enwebu ymgeisydd ar gyfer y naill swydd a'r llall ym mis Chwefror.
k. Cynhelir Seremoni Urddo'r Maer yn flynyddol. Mewn blwyddyn etholiad, cynhelir y seremoni cyn gynted â phosib ar ôl y Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol. Mewn blwyddyn pan nad oes etholiad, cynhelir y seremoni yn ystod mis Mai ar y dyddiad a gytunwyd gan y Cyngor.
l. Yn ystod Seremoni Urddo'r Maer, bydd y Maer sy'n ymddeol yn rhoi
adolygiad o waith y Cyngor yn ystod y flwyddyn aeth heibio ac yn cyflwyno'r Maer newydd i'r swydd. Anerchir y Cyfarfod gan y Maer newydd i'r swydd a bydd ef / hi yn atgyfnerthu'r datganiadau derbyn swydd ac yn cyflwyno'r Dirprwy Faer. Bydd y Maer newydd a'r Dirprwy Faer newydd yn derbyn gwisg a chadwyn y swydd. Gellir cynnal pleidlais symbolaidd i ethol y Maer ond ni fydd yn dwyn effaith o ran sylwedd.
m. Wedi ethol Maer a Dirprwy Faer y Cyngor yng nghyfarfod blynyddol y Cyngor bydd y busnes a drafodir yn cynnwys:
i. Mewn blwyddyn etholiad, y Maer a'r cynghorwyr yn cyflwyno eu ffurflenni derbyn swydd oni bai fod y Cyngor yn penderfynu y gwneir hyn ar ddyddiad hwyrach. Mewn blwyddyn nad sydd yn flwyddyn etholiad, y Maer yn cyflwyno ei ffurflen derbyn swydd oni bai fod y Cyngor yn penderfynu y gwneir hyn ar ddyddiad hwyrach.
ii. Cadarnhau cywirdeb cofnodion cyfarfod diwethaf y Cyngor;
iii. Derbyn cofnodion y pwyllgor diwethaf;
iv. Ystyried argymhellion a wnaed gan bwyllgor;
v. Adolygu trefniadau dirprwyo i bwyllgorau, is-bwyllgorau, staff ac awdurdodau lleol eraill;
vi. Adolygu cylch gorchwyl pwyllgorau;
vii. Penodi aelodau i bwyllgorau sydd eisoes yn bodoli;
viii. Penodi unrhyw bwyllgorau newydd yn unol â rheol sefydlog 4;
ix. Adolygu a mabwysiadu rheolau sefydlog a rheolau ariannol priodol;
x. Adolygu trefniadau (gan gynnwys unrhyw gytundebau cyfreithiol) gydag awdurdodau lleol eraill, sefydliadau dielw a busnesau;
xi. Adolygu cynrychiolaeth ar neu waith gyda chyrff allanol a threfniadau ar gyfer adrodd yn ôl;
xii. Adolygu rhestr o dir ac asedau gan gynnwys adeiladau ac offer swyddfa;
xiii. Cadarnhau trefniadau ar gyfer gwarant yswiriant ar gyfer holl risgiau yswiriedig;
xiv. Adolygu tanysgrifiadau'r Cyngor a / neu weithwyr i gyrff eraill;
xv. Adolygu trefniadau cwynion y Cyngor;
xvi. Adolygu polisiau, trefniadau ac arferion y Cyngor gogyfer a'i dyletswyddau dan y ddeddfwriaeth rhyddid gwybodaeth a gwarchod data; (gweler hefyd rheoliadau sefydlog 14, 21 a 22.)
xviii. Adolygu polisi'r Cyngor ar gyfer delio â'r wasg / cyfryngau;
xix. Adolygu gwariant y Cyngor dan gymal 137 o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972 neu'r pwerau lles;
xx. Penodi dyddiad, amser a lleoliad cyfarfodydd cyffredin y Cyngor llawn i fyny at ac yn cynnwys cyfarfod blynyddol nesaf y Cyngor;
6. PWYLLGORAU AC IS-BWYLLGORAU
a. Oni bai fod y Cyngor y penderfynu'r gwrthwyneb, gall pob pwyllgor benodi is-bwyllgor y bydd ei gylch gorchwyl a'i aelodau yn cael eu penderfynu trwy benderfyniad y pwyllgor;
b. Gall aelodau pwyllgor gynnwys unigolion nad ydynt yn gynghorwyr oni bai ei fod yn bwyllgor sy'n rheoleiddio a rheoli materion ariannol y Cyngor;
c. Oni bai fod y Cyngor yn penderfynu'r gwrthwyneb, gall holl aelodau pwyllgor neu is-bwyllgor ymgynghorol fod yn unigolion nad ydynt yn gynghorwyr;
d. Gall y Cyngor benodi pwyllgorau sefydlog neu bwyllgorau eraill fel y bo angen, a;
i. bydd yn penderfynu eu cylch gorchwyl;
ii. bydd yn penderfynu nifer ac amser cyfarfodydd cyffredin
pwyllgor sefydlog hyd at ddyddiad cyfarfod blynyddol nesaf y Cyngor;
iii. bydd yn caniatáu i bwyllgor benderfynu nifer ac amser y cyfarfodydd hynny nad ydynt yn gyfarfodydd cyffredin;
iv. yn amodol ar reolau sefydlog 6(b) a (c) bydd yn penodi a phennu cyfnod gwasanaeth aelodau'r fath bwyllgor;
v. yn amodol ar reolau sefydlog 6(b) a (c) bydd yn penodi a phennu cyfnod gwasanaeth eilydd aelodau o bwyllgor a fydd yn cymryd lle aelodau arferol mewn cyfarfod o bwyllgor os yw aelodau arferol y pwyllgor wedi cadarnhau i'r Swyddog Priodol 3 diwrnod cyn y cyfarfod eu bod yn methu bod yn bresennol;
vi. wedi penodi aelodau pwyllgor sefydlog, bydd yn penodi cadeirydd y pwyllgor sefydlog;
vii. bydd yn caniatáu i bwyllgor nad yw'n bwyllgor sefydlog i benodi ei gadeirydd ei hun yng nghyfarfod cyntaf y pwyllgor;
viii. bydd yn penderfynu lle, gofynion hysbysiad a chworwm cyfarfod pwyllgor neu is-bwyllgor na fydd, yn y naill achos na'r llall, yn llai na thri;
ix. bydd yn penderfynu a chaniateir y cyhoedd i gymryd rhan yng nghyfarfod y pwyllgor;
x. bydd yn penderfynu a chaniateir y cyhoedd a'r wasg i fynychu cyfarfodydd is-bwyllgor a hefyd unrhyw ofynion hysbysiad cyhoeddus ymlaen llaw ar gyfer cyfarfodydd isbwyllgor;
xi. bydd yn penderfynu a chaniateir i'r cyhoedd gymryd rhan mewn cyfarfod is-bwyllgor y caniateir iddynt i'w fynychu; a
xii. gall ddiddymu pwyllgor neu is-bwyllgor.
e. Gall unrhyw un sy'n mynychu cyfarfod pwyllgor neu is-bwyllgor, a ganddo hawl i siarad, wneud hynny naill ai yn y Gymraeg neu'r Saesneg. Ni ddarperir adnoddau cyfieithu ar y pryd, ond rhoddir cyfieithiad anffurfiol o'r Gymraeg i'r Saesneg. Bydd Cofnodion, agendau a dogfennau eraill a ddynodir yng Nghynllun Iaith Gymraeg y Cyngor ar gael yn y Saesneg a'r Gymraeg.
7. CYFARFODYDD ANGHYFFREDIN Y CYNGOR, PWYLLGORAU AC IS-BWYLLGORAU
a. Gall y Maer gynnull cyfarfod anghyffredin o'r Cyngor ar unrhyw adeg;
b. Os nad yw'r Maer yn cynnull cyfarfod anghyffredin o'r Cyngor neu os yw'n gwrthod gwneud hynny o fewn 7 niwrnod wedi derbyn cais ysgrifenedig i wneud hynny gan ddau gynghorydd, gall unrhyw ddau gynghorydd gynnull cyfarfod anghyffredin o'r Cyngor. Rhaid i'r hysbysiad cyhoeddus statudol o amser, lleoliad ac agenda'r fath gyfarfod gael ei lofnodi gan y ddau gynghorydd.
c. Gall Cadeirydd pwyllgor (neu is-bwyllgor) gynnull cyfarfod anghyffredin o'r pwyllgor (neu'r is-bwyllgor) ar unrhyw adeg.
d. Os nad yw cadeirydd pwyllgor (neu is-bwyllgor) yn cynnull cyfarfod anghyffredin o fewn 7 niwrnod wedi derbyn cais i wneud hynny gan ddau aelod o'r pwyllgor (neu is-bwyllgor) gall unrhyw ddau aelod o'r pwyllgor (neu'r is-bwyllgor) gynnull cyfarfod anghyffredin o'r pwyllgor (neu'r is-bwyllgor.)
8. RHEOLAU TRAFODAETH
a. Bydd cynigion a gynhwyswyd yn yr agenda yn cael eu hystyried yn y drefn yr ymddangosant ar yr agenda oni bai fod y drefn yn cael ei newid yn ôl cyfarwyddyd cadeirydd y cyfarfod.
b. Ni fydd cynigiad (gan gynnwys gwelliant) yn cael ei ystyried onid yw wedi cael ei gynnig a'i eilio.
c. Gall cadeirydd y cyfarfod ystyried fod cynigiad a gynhwyswyd yn yr agenda wedi ei dynnu yn ôl os na chafodd ei gynnig yn ffurfiol gan y cynghorydd a'i cyflwynodd.
d. Os bydd cynigiad (gan gynnwys gwelliant) wedi cael ei eilio, dim ond trwy gydsyniad yr eiliwr a'r cyfarfod y gall y cyflwynydd ei dynnu yn ôl.
e. Cynigiad i adael allan neu i ychwanegu geiriau yw gwelliant. Rhaid iddo beidio nacau'r cynigiad gwreiddiol.
f. Os yw gwelliant i'r cynigiad gwreiddiol yn cael ei gario, bydd y cynigiad gwreiddiol (wedi'i wella) yn disodli'r cynigiad gwreiddiol a
hwnnw fydd y cynigiad gweithredol y gellir cyflwyno unrhyw welliant neu welliannau arall iddo.
g. Gall cynghorydd gyflwyno gwelliannau i'w gynigiad ei hun gyda chytundeb y cyfarfod. Os yw cynigiad eisoes wedi cael ei eilio, rhaid cael cydsyniad yr eilydd a'r cyfarfod er mwyn cynnig gwelliant iddo.
h. Os bydd mwy nag un gwelliant i gynigiad gwreiddiol neu weithredol, caiff y gwelliannau eu hystyried yn y drefn a benodir gan gadeirydd y cyfarfod.
i. Yn amodol ar reol sefydlog 8(j), dim ond un gwelliant gaiff ei gynnig a'i drafod ar y tro, a hynny yn y drefn a benodir gan gadeirydd y cyfarfod.
j. Gellir trafod un gwelliant neu ragor gyda'i gilydd os yw cadeirydd y cyfarfod yn ystyried hynny'n fuddiol ond pleidleisir ar bob gwelliant ar wahân.
k. Pan gaiff cyfres o welliannau i gynigiad gwreiddiol eu cario, bydd gan gynigydd y cynigiad gwreiddiol yr hawl i ymateb naill ai ar ddiwedd y drafodaeth ar y gwelliant cyntaf neu ar ddiwedd y drafodaeth ar y cynigiad gweithredol terfynol yn union cyn iddo gael ei roi i bleidlais.
l. Oni chaniateir yn wahanol gan gadeirydd y cyfarfod, caiff cynghorydd siarad unwaith yn unig mewn trafodaeth ar gynigiad ac eithrio:-
i. i siarad ar welliant a gynigiwyd gan gynghorydd arall;
ii. i gynnig neu siarad ar welliant arall os cafodd y cynigiad ei wella oddi ar y tro diwethaf iddo siarad:
iii. i wneud pwynt o drefn;
iv. i roi esboniad personol; neu
v. yn unol â hawl i ymateb.
m. Yn ystod trafodaeth ar gynigiad, ni all cynghorydd dorri ar ei draws ond ar bwynt o drefn neu esboniad personol ac yna bydd y cynghorydd y torrwyd ar ei draws yn rhoi'r gorau i siarad. Bydd cynghorydd sy'n gwneud pwynt o drefn yn cyfeirio at y rheol sefydlog y mae'n credu iddi gael ei thorri neu'n rhoi manylion y diffyg arall a wêl yn nhrafodaethau'r cyfarfod.
n. Bydd cadeirydd y cyfarfod yn penderfynu ar bwynt o drefn a bydd ei benderfyniad yn derfynol.
o. Pan fydd cynigiad yn cael ei drafod ni ellir cyflwyno unrhyw gynigiad arall ac eithrio cynigiad:-
i. i wella cynigiad;
ii. i symud ymlaen at y busnes nesaf;
ii. i ohirio'r drafodaeth;
iv. i roi'r cynigiad i bleidlais;
v. i ofyn i rywun i fod yn dawel neu i adael y cyfarfod;
vi. i gyfeirio cynigiad at bwyllgor neu is-bwyllgor i'w ystyried;
vii. i eithrio'r cyhoedd neu'r wasg;
viii. i ohirio'r cyfarfod; neu
ix. i atal unrhyw reol neu reolau sefydlog ac eithrio'r rhai sy'n adlewyrchu gofynion gorfodol statudol neu gyfreithiol.
p. Cyn y caiff cynigiad gwreiddiol neu weithredol ei roi i bleidlais, rhaid i gadeirydd y cyfarfod gael ei fodloni bod y cynigiad wedi cael ei drafod yn ddigonol a bod cyflwynydd y cynigiad sydd dan drafodaeth wedi defnyddio neu ymollwng ei hawl i ymateb.
q. Ac eithrio cynigion a gyflwynwyd dan reol sefydlog 8(o), bydd cyfraniadau neu areithiau cynghorydd yn ymwneud â'r cynigiad sydd dan drafodaeth yn unig ac yn gyfyngedig i 2 funud o ran hyd oni bai fod cadeirydd y cyfarfod yn caniatáu.
9. PENDERFYNIADAU BLAENOROL
a. Ni ellir dadwneud penderfyniad o fewn 6 mis ac eithrio trwy gynigiad arbennig y mae hysbysiad ysgrifenedig ohono gan o leiaf 5 cynghorydd wedi cael ei roi i'r Swyddog Priodol yn unol â rheol sefydlog 12, neu trwy gynigiad a gyflwynwyd yn rhinwedd argymhelliad pwyllgor neu is-bwyllgor;
b. Pan ymdriniwyd â chynnig yn rhinwedd rheol sefydlog 9(a) ni ellir
10. YMDDYGIAD AFREOLUS MEWN CYFARFODYDD
a. Ni chaiff unrhyw un rwystro'r gwaith o gyflawni busnes mewn cyfarfod nac ymddwyn yn dramgwyddus neu'n amhriodol. Os anwybyddir y rheol sefydlog hon bydd cadeirydd y cyfarfod yn gofyn i'r fath berson i gymedroli neu wella ei ymddygiad / hymddygiad.
b. Os bydd rhywun yn anwybyddu cais cadeirydd y cyfarfod i gymedroli neu wella ei ymddygiad / hymddygiad, gall unrhyw gynghorydd neu gadeirydd y cyfarfod gynnig y dylid gwrthod clywed y fath berson yn hwy neu y dylid ei eithrio / heithrio o'r cyfarfod a bydd y cynigiad, os caiff ei eilio, yn cael ei roi i bleidlais yn syth heb drafodaeth.
c. Os anwybyddir penderfyniad a wnaed dan reol sefydlog 10(b) gall cadeirydd y cyfarfod gymryd camau rhesymol eraill i adfer trefn neu hwyluso parhad y cyfarfod. Gall hynny gynnwys atal y cyfarfod dros dro neu gau'r cyfarfod.
11. PLEIDLEISIO AR BENODIADAU
a. Pan enwebwyd mwy na dau berson ar gyfer swydd i'w llenwi gan y Cyngor ac os na chafodd yr un ohonynt fwyafrif clir o bleidleisiau o'u plaid, bydd enw'r person a chanddo'r nifer lleiaf o bleidleisiau yn cael ei dynnu oddi ar y rhestr ac fe gynhelir pleidlais newydd. Aiff y broses hon yn ei blaen hyd nes y rhoddwyd mwyafrif y pleidleisiau o blaid un person. Os yw nifer y pleidleisiau'n gyfartal gellir datrys y sefyllfa trwy bleidlais fwrw cadeirydd y cyfarfod.
12. CYNIGION Y MAE ANGEN RHYBUDD YSGRIFENEDIG I'R SWYDDOG PERIODOL AR EU CYFER
a. Rhaid i gynigiad fod yn berthnasol i gyfrifoldebau'r cyfarfod y cyflwynir y cynigiad iddo ac yn ymwneud â gweithredu swyddogaethau, pwerau a dyletswyddau statudol y Cyngor neu'n ymwneud â mater sy'n affeithio ardal y Cyngor neu ei breswylwyr.
b. Ni ellir gwneud unrhyw gynigiad mewn cyfarfod onid yw wedi ei
gynnwys yn yr agenda ac onid yw'r cyflwynydd wedi rhoi rhybudd ysgrifenedig o'i eiriad i'r Swyddog Priodol o leiaf 6 diwrnod llawn cyn y cyfarfod. Ni fydd dyddiau llawn yn cynnwys diwrnod y rhybudd na diwrnod y cyfarfod.
c. Cyn cynnwys cynigiad a gyflwynwyd yn unol â rheol sefydlog 9(b) ar yr agenda, gall y Swyddog Priodol gywiro unrhyw wallau gramadegol neu deipograffyddol amlwg yng ngeiriad y cynigiad.
d. Os yw'r Swyddog Priodol yn credu nad yw geiriad y cynigiad a dderbyniwyd yn unol â rheol sefydlog 12(b) yn glir o ran ei ystyr, bydd y cynigiad yn cael ei wrthod nes bydd y cyflwynydd yn ei ailgyflwyno'n ysgrifenedig i'r Swyddog Priodol mewn ffurf eglur o leiaf 3 diwrnod cyn y cyfarfod.
e. Os ystyrir fod geiriad neu destun cynigiad arfaethedig yn amhriodol, bydd y Swyddog Priodol yn ymgynghori â chadeirydd y cyfarfod arfaethedig neu, os yn addas, â'r cynghorwyr sydd wedi cynnull y cyfarfod, i ystyried a ddylid cynnwys neu wrthod cynnwys y cynigiad yn yr agenda.
f. Bydd penderfyniad y Swyddog Priodol i gynnwys cynigiad ar yr agenda neu beidio yn derfynol.
g. Cofnodir a rhoddir rhif i bob cynigiad a dderbynnir yn y drefn y'i derbyniwyd.
h. Cofnodir pob cynigiad a'i wrthodwyd gan nodi esboniad y Swyddog Priodol paham y'i gwrthodwyd.
13. CYNIGIADAU NAD OES ANGEN RHYBUDD YSGRIFENEDIG AR EU CYFER
a. Gellir gwneud cynigiadau mewn cyfarfod ar gyfer y materion canlynol heb rybudd ysgrifenedig i'r Swyddog Priodol:
i. i gywiro camgymeriad yng nghofnodion y cyfarfod blaenorol;
ii. i benderfynu mater sydd wedi ei gynnwys yn yr agenda;
iii. i gynnig symud i bleidlais;
iv. i ohirio trafodaeth ar gynigiad;
v. i gyfeirio cynigiad i bwyllgor neu is-bwyllgor penodol;
vi. i benodi person i lywyddu mewn cyfarfod;
vii. i newid trefn materion ar yr agenda;
viii. i symud at y mater nesaf ar yr agenda;
ix. i wneud cais am adroddiad ysgrifenedig;
x. i benodi pwyllgor neu is-bwyllgor a'u haelodau;
xi. i ymestyn y cyfyngiadau amser ar areithiau;
xii. i eithrio'r wasg a'r cyhoedd o gyfarfod mewn perthynas â gwybodaeth cyfrinachol neu wybodaeth sy'n niweidiol i'r budd cyhoeddus;
xiii. i beidio clywed mwy gan gynghorydd neu aelod o'r cyhoedd;
xiv. i eithrio cynghorydd neu aelod o'r cyhoedd oherwydd ymddygiad afreolus;
xv. i atal y cyfarfod dros dro;
xvi. i atal rheol sefydlog benodol (oni bai ei bod yn adlewyrchu gofynion gorfodol statudol neu gyfreithiol);
xvii. i ohirio'r cyfarfod; neu
xviii. i gau'r cyfarfod.
14. RHEOLI GWYBODAETH
Gweler hefyd rheol sefydlog 22
a. Bydd y Cyngor yn mabwysiadu a chadw dan adolygiad fesurau cyfundrefnol technegol ar gyfer diogelu gwybodaeth (yn cynnwys data personol) sydd yn ei feddiant ar ffurf bapur neu electronig. Bydd y fath drefniadau'n cynnwys modd penderfynu pwy sy'n medru cael mynediad i ddata personol ac amgryptio
data personol.
b. Bydd y Cyngor yn mabwysiadu a chadw dan adolygiad bolisïau ar gyfer cadw a dinistrio'n ddiogel yr holl wybodaeth (yn cynnwys data personol) sydd yn ei feddiant ar ffurf bapur neu electronig. Bydd polisi dal gwybodaeth y Cyngor yn cadarnhau hyd y cyfnod y bydd gwybodaeth (yn cynnwys data personol) yn cael ei gadw neu, os nad yw hynny'n bosibl, y canllawiau a ddefnyddir i bennu'r cyfnod hwnnw (e.e. y Ddeddf Cyfyngiadau Achosion 1980).
c. Ni fydd yr agenda na'r papurau cefndir i'r agenda na chofnodion cyfarfod yn datgelu gwybodaeth gyfrinachol neu ddata personol neu'n ei danseilio mewn rhyw fodd arall oni bai fod cyfiawnhad cyfreithiol.
d. Ni fydd cynghorwyr, staff, contractwyr nac asiantau'r Cyngor yn datgelu gwybodaeth gyfrinachol neu ddata personol oni bai fod cyfiawnhad cyfreithiol.
15. COFNODION DRAFFT
a. Os yw cofnodion drafft cyfarfod blaenorol wedi cael eu cyflwyno i gynghorwyr gyda'r agenda ar gyfer y cyfarfod fydd yn cymeradwyo'u cywirdeb, fe'u derbynnir fel rhai a ddarllenwyd.
b. Ni thrafodir cofnodion drafft cyfarfod blaenorol ac eithrio o ran eu cywirdeb. Cyflwynir cynigiad i gywiro anghywirdeb yn y cofnodion yn unol â rheol sefydlog 13(a)(i).
c. Bydd cywirdeb cofnodion drafft, gan gynnwys unrhyw wellian(t)nau iddynt, yn cael ei gadarnhau trwy benderfyniad ac fe'u llofnodir gan gadeirydd y cyfarfod ac fe safant yn gofnod cywir o'r cyfarfod y mae'r cofnodion yn ymwneud ag ef.
d. Os nad yw cadeirydd y cyfarfod yn credu fod y cofnodion yn record cywir o'r cyfarfod y maent yn ymwneud ag ef, bydd yn llofnodi'r cofnodion ac yn cynnwys paragraff fel a ganlyn neu i'r un perwyl:
" Nid yw cadeirydd y cyfarfod hwn yn credu fod y cofnodion o'r cyfarfod ( ) a gynhaliwyd ar y [dyddiad] yn gofnod cywir o ran ( )
ond ni chefnogwyd ei f(b)arn gan y cyfarfod ac fe gadarnhawyd y cofnodion yn record gywir o'r hyn a drafodwyd."
e. Yn amodol ar reol sefydlog 21(a) ac yn dilyn penderfyniad sy'n cadarnhau cywirdeb cofnodion cyfarfod, fe ddinistrir cofnodion drafft neu recordiadau o'r cyfarfod y mae cofnodion ohono a gymeradwywyd mewn bodolaeth.
f. Darperir cofnodion drafft a chofnodion a gymeradwywyd yn y Gymraeg a'r Saesneg.
16. COD YMDDYGIAD A GOLLYNGIADAU
Gweler hefyd rheol sefydlog 4(p)
a. Bydd cynghorwyr ac eraill a chanddynt hawl i bleidleisio yn cadw a pharchu'r cod ymddygiad a fabwysiadwyd gan y Cyngor.
b. Bydd pob cynghorydd neu berson a chanddo hawl i bleidleisio yn ymgymryd â hyfforddiant yn y cod ymddygiad o fewn chwe mis wedi cyflwyno ei ffurflen dderbyn swydd.
c. Cyflwynir ceisiadau am ollyngiad yn ysgrifenedig i bwyllgor safonau'r Cyngor Sir cyn gynted â phosib cyn y cyfarfod y ceisir y gollyngiad mewn perthynas ag ef.
17. CWYNION COD YMDDYGIAD
a. Yn amodol ar reol sefydlog 14, os hysbysir y Swyddog Priodol gan y Cyngor Sir ei fod yn delio a honiad fod cynghorydd neu berson a ganddo hawliau pleidleisio wedi torri cod ymddygiad y Cyngor, rhaid i'r Swyddog Priodol adrodd hyn i'r Cyngor.
b. Pan fydd hysbysiad dan reol sefydlog 17(a) yn ymwneud â honiad a wnaed gan y Swyddog Priodol, rhaid i'r Swyddog Priodol hysbysu'r Maer o'r faith, a bydd y Maer yn enwebu aelod arall o'r staff i ymgymryd â dyletswyddau'r Swyddog Priodol mewn perthynas â'r honiad hyd nes ei fod wedi cael ei benderfynu.
c. Gall y Cyngor:
i. ddarparu gwybodaeth neu dystiolaeth pan fydd ei ddatgelu'n angenrheidiol er mwyn archwilio i'r honiad neu'n ofyniad cyfreithiol;
ii. geisio gwybodaeth berthnasol i'r honiad gan y person neu fudiad sydd a chyfrifoldeb statudol i archwilio'r mater;
iii. ryddarbed y cynghorydd neu berson a chanddo hawliau pleidleisio gogyfer a'i gostau cyfreithiol yn gysylltiedig â'r honiad a bydd y fath ryddarbed yn amodol ar gydsyniad cyfarfod y Cyngor.
18. CYFRIFION A DATGANIADAU CYFRIFO
a. Bydd "arferion priodol" yn y rheolau sefydlog yn cyfeirio at y fersiwn ddiweddaraf o "Llywodraethu a Rheolaeth Ariannol mewn Cynghorau Lleol yng Nghymru - Canllaw i Ymarferwyr."
b. Awdurdodir a chymeradwyir pob taliad gan y Cyngor yn unol â'r gyfraith, arferion priodol a rheoliadau ariannol y Cyngor.
c. Cyn gynted â phosib wedi diwedd y flwyddyn ariannol ar y 31ain o Fawrth, bydd y Swyddog Ariannol Cyfrifol yn darparu;
i. datganiad er gwybodaeth i bob cynghorydd yn crynhoi derbynebion a thaliadau (neu incwm a gwariant) y Cyngor am y chwarter olaf o'r flwyddyn hyd at ddyddiad y datganiad; a'r
ii. datganiadau cyfrifo am y flwyddyn i'r Cyngor i'w hystyried a'u cymeradwyo ar ffurf cymal 1 o ffurflen flynyddol llywodraethu ac atebolrwydd yn unol ac arferion priodol.
d. Darperir datganiadau cyfrifo diwedd y flwyddyn yn unol ag arferion priodol ac yn y ffurf a bennir gan y Cyngor (derbynebion a thaliadau neu incwm a gwariant) am y flwyddyn hyd at y 31ain o Fawrth. Cyflwynir ffurflen ddrafft llywodraeth ac atebolrwydd wedi ei chwblhau i bob cynghorydd o leiaf 14 diwrnod cyn y disgwylir i'r Cyngor i'w gymeradwyo. Cyflwynir ffurflen lywodraeth ac atebolrwydd y Cyngor, sy'n ddarostyngedig i archwiliad allanol, gan gynnwys y datganiad llywodraethu blynyddol, i'r Cyngor i gael ei
ystyried a'i gymeradwyo cyn y 30ain o Fehefin.
19. RHEOLAETHAU ARIANNOL A CHAFFAEL
a. Bydd y Cyngor yn ystyried a chymeradwyo rheoliadau ariannol a baratowyd gan y Swyddog Ariannol Cyfrifol, fydd yn cynnwys trefniadau manwl ar gyfer y canlynol:
i. cadw cofnodion cyfrifo a systemau rheolaeth fewnol;
ii. asesu a rheoli'r risgiau ariannol y mae'r Cyngor yn eu hwynebu;
iii. gwaith yr archwilydd mewnol annibynnol yn unol ag arferion priodol a derbyn adroddiadau rheolaidd oddi wrth yr archwilydd mewnol y bydd eu hangen o leiaf unwaith y flwyddyn;
iv. archwilio a chopïo cyfrifon a / neu archebion taliadau'r Cyngor gan gynghorwyr ac etholwyr lleol; ac
v. yn amodol ar reolau sefydlog 19(e) ac (f), pennu a ellid eithrio contractau o broses tendro neu gamau caffael ar y sail fod gwerth tybiedig y contract yn llai na [£25,000] neu ar sail amgylchiadau arbennig.
b. Bydd rheoliadau ariannol yn cael eu hadolygu'n rheolaidd ac o leiaf unwaith y flwyddyn o safbwynt eu haddasrwydd at eu pwrpas.
c. Yn amodol ar ofynion ychwanegol yn rheoliadau ariannol y Cyngor, bydd y broses dendro ar gyfer contract i gyflenwi nwyddau, deunyddiau a gwasanaethau neu i gyflawni gwaith yn cynnwys y camau canlynol o leiaf:
i. llunio manyleb o'r nwyddau, deunyddiau , gwasanaethau a'r gwaith;
ii. llunio gwahoddiad i dendro a fydd yn cadarnhau (i) manylebau'r Cyngor (ii) yr amser, y dyddiad a'r cyfeiriad ar gyfer cyflwyno tendrau (iii) dyddiad ymateb ysgrifenedig y Cyngor i'r tendr a'r (iv) waharddiad ar gontractwyr arfaethedig
rhag cysylltu â chynghorwyr neu staff neu i hybu neu gefnogi eu tendr trwy ddulliau nad ydynt o fewn y broses ragnodedig;
iii. hysbysir y gwahoddiad i dendro ar hysbysfwrdd y Cyngor, ar ei wefan, ar lwyfannau cyfryngau cymdeithasol ac mewn unrhyw ddull arall sydd yn addas;
iv. cyflwynir tendrau yn ysgrifenedig mewn amlen wedi'i marcio a'i selio a'i chyfeirio at y Swyddog Priodol;
v. agorir y tendrau gan y Swyddog Priodol ym mhresenoldeb un cynghorydd o leiaf wedi'r dyddiad cau ar gyfer cyflwyno tendrau;
vi. cyflwynir adroddiad am dendrau i gyfarfod priodol y Cyngor neu bwyllgor neu is-bwyllgor a chanddo gyfrifoldeb dirprwyedig er mwyn eu hystyried;
d. Nid oes raid i'r Cyngor, na phwyllgor nac is-bwyllgor a chanddo gyfrifoldeb dirprwyedig i ystyried tendrau, dderbyn y tendr isaf.
e. Bydd pob contract cyhoeddus a reoleiddir gan y Rheoliadau Contractau Cyhoeddus 2015 ac iddo werth tybiedig dros £181,302 yn achos contract am wasanaeth cyhoeddus neu gontract cyflenwi, neu dros £4,451,413 yn achos â chontract gweithiau cyhoeddus (neu drothwyon eraill a bennir gan y Comisiwn Ewropeaidd bob dwy flynedd ac a gyhoeddir yng Nghyfnodolyn Swyddogol yr Undeb Ewropeaidd (CSUE) ) yn cydymffurfio â'r camau caffael perthnasol a gofynion eraill Rheoliadau Contractau Cyhoeddus 2015 sydd yn cynnwys hysbysebu'r cyfle contract ar wefan chwiliwr contract ac yn y CSUE.
f. Bydd contract cyhoeddus sy'n ymwneud â chyflenwi nwy, gwres, trydan, dŵr yfed, gwasanaethau trafnidiaeth, neu wasanaethau post i'r cyhoedd; neu ddarparu porthladd neu faes awyr; neu archwilio neu gloddio am nwy, olew neu danwydd solet ac iddo werth tybiedig dros £363,424 yn achos contract i gyflenwi, dylunio neu am wasanaethau; neu dros £820,370 yn achos contract am wasanaethau cymdeithasol neu wasanaethau penodol eraill (neu drothwyon eraill a bennir gan y Comisiwn Ewropeaidd bob dwy flynedd ac a gyhoeddir yn y CSUE ) yn cydymffurfio â'r camau caffael perthnasol a gofynion eraill Rheoliadau Contractau Cyhoeddus 2015.
20. YMDRIN Â MATERION STAFF
a. Bydd mater sy'n bersonol i aelod o'r staff ac sydd dan ystyriaeth gan gyfarfod y Cyngor neu bwyllgor neu is-bwyllgor yn ddarostyngedig i reol sefydlog 14.
b. Yn amodol ar bolisi'r Cyngor ar absenoldebau o'r gwaith, bydd gweithiwr lefel uchaf y Cyngor yn hysbysu'r Maer, neu os nad yw ef / hi ar gael, y Dirprwy Faer am unrhyw absenoldeb a ddigwyddodd oherwydd salwch neu am reswm arall a bydd y person hwnnw yn adrodd am y cyfryw absenoldeb i'r Pwyllgor Gweinyddiaeth yn ei gyfarfod nesaf.
c. Yn dilyn penderfyniad i wneud hynny, bydd y Maer, neu yn ei (h)absenoldeb y Dirprwy Faer, yn cynnal adolygiad o berfformiad a gwerthusiad blynyddol o waith aelodau o'r staff. Cyflwynir adroddiad ysgrifenedig o'r adolygiadau a'r gwerthusiad i'w cymeradwyo gan y Pwyllgor Gweinyddiaeth trwy benderfyniad.
d. Yn amodol ar bolisi'r Cyngor ar drafod cwynion, bydd gweithiwr lefel uchaf y Cyngor (neu aelodau eraill o'r staff) yn cysylltu â'r Maer, neu os nad yw ef / hi ar gael, y Dirprwy Faer ynghylch cwyn ffurfiol neu anffurfiol a bydd y mater yn cael ei adrodd yn ôl i'r Pwyllgor Gweinyddiaeth i'w symud ymlaen trwy benderfyniad yn ei gyfarfod nesaf.
e. Yn amodol ar bolisi'r Cyngor ar drafod cwynion, os bydd cwyn ffurfiol neu anffurfiol a gyflwynir gan aelod o'r staff yn ymwneud â'r Maer neu'r Dirprwy Faer, bydd hyn yn cael ei gyfathrebu i aelod arall o'r Pwyllgor Gweinyddiaeth a bydd yn cael ei adrodd yn ôl i'r Pwyllgor Gweinyddiaeth i gael ei symud ymlaen trwy benderfyniad.
f. Bydd unrhyw bobl sy'n gyfrifol yn gyfan gwbl neu'n rhannol am reoli staff y Cyngor yn cadw'n gyfrinachol yr holl gofnodion ysgrifenedig o bob cyfarfod sy'n ymwneud â pherfformiad, galluoedd a materion cwyn neu ddisgyblaeth y staff.
g. Yn unol â rheol sefydlog 14(a) bydd unrhyw un a chanddo gyfrifoldebau rheoli llinell yr hawl i gael mynediad at y cofnodion staff y cyfeiriwyd atynt yn rheol sefydlog 20(f).
21. CYFRIFOLDEBAU DARPARU GWYBODAETH
Gweler hefyd rheol sefydlog 22
a. Yn unol â'r ddeddfwriaeth rhyddid gwybodaeth, bydd y Cyngor yn cyhoeddi gwybodaeth yn ôl ei gynllun cyhoeddi ac yn ymateb i geisiadau am wybodaeth sydd yn ei feddiant.
22. CYFRIFOLDEBAU DAN DDEDDFWRIAETH GWARCHOD DATA
(Nid yw'r rhestr isod yn un gyfyngedig) Gweler hefyd rheol sefydlog 14
a. Gall y Cyngor benodi Swyddog Gwarchod Data.
b. Bydd y Cyngor yn sicrhau fod ganddo bolisïau a gweithdrefnau ar gyfer ymateb i unigolyn a fyn ymarfer ei hawliau statudol mewn perthynas a'i ddata personol.
c. Bydd y Cyngor yn sicrhau fod ganddo bolisi ysgrifenedig ar gyfer ymateb i ac i reoli tor rheol data personol.
d. Bydd y Cyngor yn cadw cofnod o bob tor rheol data personol fydd yn cynnwys ffeithiau'r dor rheol data personol, ei effeithiau a'r camau adferol a gymrwyd.
e. Bydd y Cyngor yn sicrhau fod gwybodaeth a gyflëir yn ei hysbysiad(au) preifatrwydd yn gyfredol ac ar gael mewn ffurf
sy'n hawdd cael mynediad iddo.
f. Bydd y Cyngor yn cadw cofnod ysgrifenedig o'i weithgareddau prosesu.
23. CYSYLLTIADAU GYDA'R WASG / CYFRYNGAU
a. Bydd y Maer, neu'r Dirprwy Faer os na fydd y Maer ar gael, yn delio a phob cais wrth y wasg neu gyfryngau eraill am ddatganiad llafar neu ysgrifenedig gan y Cyngor ar ei safbwynt ffurfiol. Gall cyfarfod y Cyngor llawn, y Maer, neu yn ei( h)absenoldeb y Dirprwy Faer, ddarparu datganiad ysgrifenedig y gall y Clerc ei ryddhau i'r cyfryngau ar eu cais.
b. Dylai cynghorwyr unigol fod yn ymwybodol o'u cyfrifoldebau dan y cod ymddygiad wrth ymateb i geisiadau gan y cyfryngau a dylent sicrhau eu bod yn gwneud yn eglur p'un ai ydynt yn siarad ar ran y Cyngor ac yn cyfleu'r safbwynt a gytunwyd ganddo neu beidio.
24. CWBLHAU A SELIO GWEITHREDOEDD CYFREITHIOL
Gweler hefyd rheol sefydlog 2(b)(xi)
a. Ni chaiff gweithred gyfreithiol ei chwblhau ar ran y Cyngor oni chafodd hynny ei awdurdodi trwy benderfyniad.
Yn amodol ar reol sefydlog 24(a), gall unrhyw ddau gynghorydd lofnodi, ar ran y Cyngor, unrhyw weithred sy'n ofynnol yn ôl y gyfraith a bydd y Swyddog Priodol yn tystio'u llofnodion.
25. CYFATHREBU A CHYNGHORWYR SIR
a. Danfonir gwahoddiad i fynychu cyfarfod y Cyngor, ynghyd ag agenda, at y Cynghorw(y)r Sir ward sy'n cynrychioli ardal y Cyngor.
b. Oni bai fod y Cyngor yn penderfynu fel arall, danfonir copi o bob llythyr a ddanfonir at y Cyngor Sir i'r Cynghorw(y)r Sir ward sy'n cynrychioli ardal y Cyngor.
26. CYFYNGIADAU AR WEITHGAREDDAU CYNGHORWYR
a. Oni awdurdodir hynny'n briodol ni fydd unrhyw gynghorydd yn:
i. archwilio unrhyw dir a / neu adeiladau y mae gan y Cyngor hawl neu ddyletswydd i'w archwilio; nac yn
ii. rhoi gorchmynion neu gyfarwyddiadau.
|
cym_Latn
| 16,860
|
CC-MAIN-2021-49
| 0.999671
|
<urn:uuid:b49c3aa3-a4c3-4c98-beba-1868a9acd304>
|
http://www.synodcymru.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Bathafarn-bach-2014.pdf
|
BATHAFARN BACH
CYLCHGRAWN HANES YR EGLWYS FETHODISTAIDD YNG NGHYMRU
Rhif 4 – Hydref 2014
Ymweliadau John Wesley â Gogledd Cymru a'r Pulpud yn y Goeden
arloeswr cynnar Wesleaeth Gymraeg, oddeutu 1800, yr oedd y Calfiniaid yn troi'n elyniaethus tuag at y pregethwyr Wesleaidd, am eu bod yn pregethu am ras Duw sy'n agored i bawb ac nid yn gyfyngedig i'r etholedig rai.
Gwyddom fod John Wesley yn pregethu yn yr awyr agored ac yn cael tyrfaoedd i wrando arno ble bynnag yr oedd yn mynd.Yr oedd hyn oherwydd gwrthwynebiad offeiriaid yr Eglwys sefydledig i'w neges efengylaidd, ac o ganlyniad yr oeddynt yn cau eu plwyfi oddiwrtho. Ond yr oedd rhai offeiriaid o'i blaid, ac yn llawen iawn i'w glywed yn pregethu, os nad ym mhulpud eu heglwysi, yna tu allan oddifewn i furiau'r llan.
Un o'r rhain oedd eglwys y plwyf, Nantglyn, gerllaw Dinbych, ar odre Mynydd Hiraethog. Oddimewn i furiau'r llan sydd yn amgylchynu'r eglwys, mae coed ywen yn tyfu. Yn llyfryn hanes y plwyf (Eric Griffiths, Nantglyn, 1984, t.13) dywedir hyn:
Fe gysylltir traddodiad diddorol a'r ywen fwyaf, yr un a saif wrth ochr y llwybr sy'n
arwain at yr Eglwys. Mae agoriad ar un ochr y goeden, sydd wedi ei hadeiladu a chalch a charreg, i ffurfio math o gadair neu bulpud wedi ei chodi allan ohoni lle caiff unigolun ddringo i fyny iddi ac edrych i lawr ar y bobl.
Cred llawer o'r brodorion, hyd yn oed heddiw, mae pulpud oedd hi ar gyfer pregethwr awyr agored, ac fod yr enwog John Wesley ei hun wedi pregethu yno un tro i dyrfa fawr.
Y tebygrwydd felly yw fod offeiriad Nantglyn ar y pryd yn gefnogol i neges Wesley ac yn awyddus i roi gwrandawiad iddo. Ni fiyr ym mha flwyddyn y pregethodd Wesley yno a d'oes dim cofnod o hynny unai yn ei ddyddiaduron nac yn ei ddyddlyfrau.
Ymweliad cyntaf John Wesley â Chymru oedd yn 1739, blwyddyn ar ôl ei droedigaeth. Cyn ei farwolaeth yn 1791 gwnaeth gyfanswm o 46 taith i mewn i'r wlad:
(a) 29 ohonynt i Dde Cymru.
(b) 3 i Ogledd Cymru.
(c) 3 trwy Ogledd Cymru o Gaer i Iwerddon.
(d) 10 o Dde Cymru, trwy'r canoldir a Gogledd Cymru i Iwerddon ac yn ôl.
(e) 1 o Iwerddon i Dde Cymru ar long.
Felly, heblaw am y 3 ymweliad o dan b), defnyddiodd Wesley Ogledd Cymru ond fel cyfrwng i fynd a dod o Iwerddon. Paham hyn?
Oherwydd ei broblem efo'r iaith Gymraeg yn syml. Ei agwedd ati oedd: 'Oh what a heavy curse was that confusion of tongues!'. Dyna paham y gadawodd y gwaith o efengylu Cymru i'w gyfaill Howell Harris. A dyna sut y cafodd Methodistiaeth Galfinaidd fwy o ddylanwad ar Gymru erbyn diwedd y ddeunawfed ganrif. Ar y dechrau, 'roedd y ddwy adain, oedd yn hanu o'r un deffroad efengylaidd, yn gyfeillgar â'u gilydd. Ond erbyn amser Edward Jones Bathafarn (Rhuthun) ac Evan Roberts Dinbych, dau
P'run bynnag, gwnaeth Wesley y dair ymweliad â Gogledd Cymru ar ei ffordd o Gaer i Iwerddon trwy'r Wyddgrug, lle'r oedd cymdeithas Seisnig Wesleaidd. Ac felly mae'n ddigon posibl ei fod wedi ymweld â Nantglyn (oherwydd gwahoddiad y ficer) i bregethu o'r goeden.
Ar 13 Awst 1756 cofnodir yn ei ddyddlyfr iddo alw ym Mhlas Bech, Llansantffraid, Glan Conwy, cartref William Roberts, un o'r Wesleaid cyntaf yng Ngogledd Cymru, ac yn ddyn o sylwedd ysprydol mawr. Tybed mae dyma pryd yr ymwelodd o Nantglyn?
Ar waethaf ei anallu i siarad y Gymraeg cafodd Wesley ar y cyfan dderbyniad gwresog yng Nghymru, er iddo gael erledigaeth mewn rhai lleoedd. Ond nid yn Nantglyn – mae'n amlwg fod y ficer yn bleidiol i'w achos a'r bobl yn eiddgar i'w glywed.
Pa ffordd ddaeth o i gyrraedd Nantglyn? Gallasai ddod unai o Lanelwy neu o Ddinbych, neu ar yr hen ffordd dyrpeg (yr A5 heddiw) o Bentrefoelas neu Cerrig y Drudion dros mynydd Hiraethog. Rhaid cofio mae ar gefn ceffyl y byddai'n teithio.
Teithiau Wesley o'r Amwythig weithiau i Groesoswallt ac ymlaen i Gorwen; yna o Gorwen i Lanrwst gan groesi'r afon Conwy ar y fferi yn Nhal y Cafn, ac yna ymlaen i Benmaenmawr a Bangor a Chaergybi i fynd trosodd i Iwerddon. Gallasai yn hawdd fod wedi mynd i Nantglyn yr amser hynny.
Wedi dweud hyn oll, mae'r traddodiad ei fod wedi pregethu o ben y goeden yn eglwys y plwyf, Nantglyn, yn ddigon cryf i ni gredu ynddo heddiw.
(Dibynnais yn fawr ar gasgliad y diweddar A. H. Williams o gyfeiriadau Wesley o'i ddyddlyfrau a'i ddyddiaduron: John Wesley In Wales, Cardiff: University of Wales Press 1971.)
MARTIN EVANS-JONES
Nodyn Golygyddol
Trefnwyd 'pererindod' ar gyfer y Gymdeithas Hanes eto eleni gan Mr Robin Jones, aelod gweithgar o'r Pwyllgor Hanes. Aethom y tro hwn i ardal Ruthun a Dinbych er mwyn ymweld â lleoedd yng Ngogledd Cymru sy'n bwysig yn ein hanes fel Methodistiaid. Ein harweinydd oedd y Parch. Martin Evans-Jones ac rydym yn ddyledus iawn iddo ef a Robin Jones am drefnu diwrnod mor ddiddorol ac am Gadeirydd y Synod, y Parch. Jennie Hurd, am ddod a chymryd rhan yn y digwyddiad. Daeth nifer da ar y pererindod ac roeddem yn ffodus iawn gyda'r tywydd. Rwy'n sicr ein bod ni i gyd wedi mwynhau'r achlysur a wedi dysgu rhywbeth newydd. Fel arfer, cafwyd adroddiad a lluniau o'r pererindod yn y Gwyliedydd (Awst-Medi 2014). Braint a phleser arbennig oedd cael cwmni'r Parch. a Mrs E. H. Griffiths. Bu hanes ac emynau'r Methodistiaid erioed yn agos at galon 'E.H.' ac ef yw cyn-Lywydd y Gymdeithas Hanes.
Yn yr un rhifyn o'r Gwyliedydd defnyddiodd Gwyndaf Roberts ei golofn 'Cnoi Cil' i sôn am bwysigrwydd hanes. Cyfeiriodd at y llyfrau safonol, sef Hanes Wesleyaeth Gymreig gan Hugh Jones a Welsh Wesleyan Methodism 1800-1858 gan A. H. Williams, a'r deunydd a gyhoeddwyd yn Yr Eurgrawn a chylchgronau a phapurau eraill. Mae ei eiriau amdanynt yn crynhoi'n berffaith yr hyn y mae'r Gymdeithas Hanes yn ceisio cyflawni:
Wrth droi cefn ar gyfrolau o'r fath ac anwybyddu hanes ein cyndeidiau enwadol, rydym mewn peryg o fynd yn debyg i'r mewnfudwyr hynny mae Tilsley yn eu disgrifio fel y di-orffennol drigolion. Heb wybodaeth o'n gorffennol nid oes yna ystyr i'n presennol, a fawr o ddim gobaith ar gyfer y dyfodol chwaith.
Blwyddyn ym Mywyd Gweinidog Wesleaidd Ifanc
Tref ddymunol yw Rhydaman, yng Nghwm Aman, Sir Gaerfyrddin, rhyw ddwy filltir ar bymtheg o Abertawe. Mae poblogaeth y dref dros 5,000 a dyma'r brif ganolfan siopa ar gyfer yr holl bentrefi cyfagos. Ganrif yn ôl, roedd economi'r dref yn dibynnu ar y gwaith tunplat a'r pyllau glo caled ond nid felly mwyach oherwydd gwelwyd dirywiad yn y diwydiannau hyn, yn enwedig o'r 1930au ymlaen, gan arwain at gynnydd sylweddol mewn diweithdra yn yr ardal. Er hynny, roedd cyfradd diweithdra yng Nghwm Aman, sef 14%, gryn lawer yn is na chyfradd Cymru gyfan yn y 1930au.
I Rydaman y daeth William John Roberts, gweinidog Wesleaidd ifanc, yn y flwyddyn 1931, er mwyn gofalu am y Capel Wesleaidd Saesneg yn Stryd y Gwynt. O ystyried mai ym Mlaenau Ffestiniog y ganed W.J. (fel y'i hadwaenid gan lawer gydol ei oes) ym 1904, a'i fod wedi'i fagu yno yn un o gadarnleoedd y Gymraeg, a threulio ei flwyddyn gyntaf ar ôl graddio yn weinidog ar gapel Cymraeg Bethel, Llanberis, mae'n rhywfaint o syndod ei fod wedi symud oddi yno i Gylchdaith Wesleaidd Saesneg Llanelli a Chaerfyrddin. Fodd bynnag, fel y nodwyd ymhen blynyddoedd wedyn yn ei farwgoffa yn Y Gwyliedydd Newydd, roedd prinder cyfleoedd ar y pryd yn y gwaith Cymraeg. A dylid cofio bod digon o Gymraeg yn Rhydaman pan aeth W.J. yno: roedd dros 80 y cant o'r boblogaeth yn gallu siarad 'iaith y nefoedd' yn y 1930au a Chwm Aman bryd hynny oedd y lle Cymreiciaf yn Sir Gaerfyrddin.
Nid oedd W.J. wedi priodi pan gyrhaeddodd Rydaman a chafodd lety ym Maes yr Haf, Stryd Arthur. Enwyd y stryd hon ar ôl Arthur David Herbert, aelod o deulu'r Herbertiaid sef y teulu mwyaf dylanwadol yn yr ardal bryd hynny. William Herbert, aelod mwyaf blaenllaw'r teulu mae'n debyg, a fu'n gyfrifol ymhlith pethau eraill am ddod â
Seisnigrwydd ei eglwys newydd, roedd llechen i'w gweld y tu mewn yn cyfeirio at ddyn busnes, Samuel Callard, a ddaethai i'r ardal gyda'i dad, Thomas, o Torquay ym 1875 a mynd ati ar unwaith i godi'r capel Wesleaidd, gan barhau i fod yn gysylltiedig â'r achos a chyflawni pob math o swyddogaethau yno, ac yntau hefyd yn rhedeg gwaith cemegol ym Mhontaman, tan ei farwolaeth ym 1907. Er bod y capel hwn yn bwysig, un yn unig ydoedd o sawl achos Wesleaidd Saesneg yng Nghylchdaith Llanelli a Chaerfyrddin. Roedd W.J. yn gyfrifol am dri o'r achosion hynny.
Gwelir hyn yn amlwg o edrych ar ddyddiadur W.J. am y flwyddyn 1933. Roedd W.J. yn ddyddiadurwr brwd drwy gydol ei weinidogaeth a rhoddwyd y rhan fwyaf o'i ddyddiaduron i'r archifau Methodistaidd yn Llyfrgell John Rylands ym
Mhrifysgol Manceinion. Ar hyn o bryd mae dyddiadur
1933 yn dal ym meddiant ei fab sef awdur yr ysgrif hon. Mae'n dangos bod W.J. yn cynnal gwasanaethau yn rhywle bron bob Sul o'r flwyddyn – yn Sir Gaerfyrddin gan mwyaf ond ambell dro mewn man arall yng Nghymru. Roedd yn uniongyrchol gyfrifol am dri chapel, yn Rhydaman, Pontarddulais a Chwm-gors. Dengys y dyddiadur fod W.J.
ar y Suliau ym 1933 wedi cynnal 22 o wasanaethau yng Nghapel Wesleaidd Rhydaman. Dim ond dau yn fwy oedd hynny nag yng nghapel Wesleaidd Saesneg Pontarddulais, adeilad dymunol o oes Fictoria, a olygai daith o ryw 8 milltir ar fws neu drên neu ar droed hyd yn oed. Ar 22 Ionawr mae'n cofnodi yn ei ddyddiadur ei fod wedi cerdded yno mewn llai na dwyawr, a'i wobr oedd cynulleidfa wael o 15 yn unig! Cwm-gors oedd y lleiaf o'i gapeli; ar gyfer gwasanaeth ganol yr wythnos neu ddigwyddiad cymdeithasol y byddai'n mynd yno fel rheol. Ond roedd i Gwm-gors le arbennig yng ngyrfa W.J., fel yr eglurodd unwaith i un o'i gyd-weinidogion ym 1958.
Fi oedd y gweinidog yno pan agorwyd y capel bach asbestos ar 9 Gorffennaf 1932, diwrnod
hanesyddol, ar ddiwedd yr wythnos fwyaf gynhyrfus yn
thrydan i'r dref, oedd un o sylfaenwyr y Gospel Hall yn Rhydaman, sef canolfan leol Brodyr Plymouth. Yn wir, yn ystod degawdau cyntaf yr ugeinfed ganrif, roedd gan Rydaman lawer iawn o addoldai, gryn ugain neu ragor, gan gynnwys nid yn unig adeiladau'r Eglwys yng Nghymru a'r Eglwys Gatholig Rufeinig ond hefyd bob enwad anghydffurfiol dan haul. Cymraeg oedd y brif iaith yn y rhan fwyaf ohonynt ac ymhlith y capeli Cymraeg roedd tri lle cafwyd gweinidogaeth rhai o hoelion wyth y cyfnod ar ryw adeg neu'i gilydd: Gellimanwydd (Christian Temple) sef capel yr Annibynwyr lle bu'r Parchedig D. Tegfan Davies yn weinidog o 1916 i 1965 a lle claddwyd nifer o enwogion y fro gan gynnwys Watcyn Wyn, James Griffiths AS a'i frawd Amanwy; Bethania, Capel y Methodistiaid Calfinaidd lle bu William Nantlais Williams yn weinidog o 1900 hyd 1944 (byddai W.J. yn ymweld â Nantlais o bryd i'w gilydd) ac Ebeneser, Capel y Bedyddwyr, lle bu'r Parchedig E. Llwyd Williams (awdur y gân boblogaidd 'Pwy fydd yma mewn can mlynedd') yn weinidog rhwng 1936 a 1960. Fodd bynnag, roedd ambell addoldy yn cynnal y gweithgareddau yn Saesneg gan ofalu am anghenion y lleiafrif di-Gymraeg yn y dref, llawer ohonynt wedi dod i Gwm Aman i weithio yn y pyllau glo a'r diwydiannau cysylltiedig.
I'r capel Wesleaidd Saesneg yn Stryd y Gwynt, un o brif strydoedd y dref, y daeth W.J. ym Medi 1931, ac yn ei feddiant roedd Llyfr Emynau a Thonau y Methodistiaid Calfinaidd a Wesleaidd (argraffiad 1929) a gyflwynwyd iddo ar 23 Awst 1931 fel arwydd o werthfawrogiad ei gynulleidfa yng Nghapel Bethel, Llanberis, cyn iddo ymadael am Rydaman. Fel petai'n ategu fy hanes. Heblaw am y sylfeini brics, cafodd y capel bach hwnnw yn llythrennol ei adeiladu a'i agor mewn pedwar diwrnod. Rwyf wedi defnyddio'r wythnos gynhyrfus honno lawer gwaith mewn anerchiadau wrth sôn am y genhadaeth gartref! Wna i byth anghofio'r daith mewn fan adeiladwyr i Ddociau Abertawe y bore yr agorwyd y capel, i nôl y 600 o deils oedd yn brin er mwyn gorffen y to. Roedd y dynion ar y to yn aros inni ddychwelyd, er mwyn parhau â'r gwaith da. Beth bynnag, mae eich clywed yn sôn am Gwm-gors yn deffro atgofion'.
Mae'n amlwg fod gan bobl Cwm-gors feddwl mawr o'u bugail. Meddai Llais Llafur yn Hydref 1933: 'Mae Eglwys Wesleaidd Saesneg Cwm-gors yn parhau i ddangos cynnydd yn ei haelodaeth ers dyfodiad y Parch. W.J. Roberts BA'.
Ymhlith y capeli eraill yn y gylchdaith lle byddai'n pregethu'n rheolaidd roedd Hall Street, Llanelli (eglwys yr oedd arolygwr y gylchdaith yn weinidog arni) a Chapel y Drindod, Cydweli. Ambell dro câi W.J. gyfle i gynnal gwasanaeth yn Gymraeg, yn arbennig felly pan fyddai ef a'i gyfaill da David Henriw Mason (1901-1969), gweinidog capel Wesleaidd Cymraeg Tir-y-dail, Rhydaman (a agorwyd ym 1911) yn trefnu i gyfnewid pulpudau. Boed yn Gymraeg neu yn Saesneg, roedd y ddisgyblaeth o baratoi dwy bregeth ar gyfer pob Sul yn sifir o fod yn hynod anodd i'r gweinidog mwyaf ymroddedig, fel y cyfeddyf W.J. yn ei ddyddiadur ddechrau Ionawr: 'Treulio'r diwrnod yn y tª yn ceisio gwneud pregeth. Rhoi cynnig ar sawl testun ond methu ac ar ôl swper dyma benderfynu cyfieithu pregeth Gymraeg. Cael diwrnod diflas;
dim pregeth yn dod'. Llawn cystal efallai mai dim ond 14 oedd yn bresennol yn Stryd y Gwynt i'w chlywed fore drannoeth.
Wrth reswm, roedd gan weinidog prysur bethau eraill yn galw yn ystod yr wythnos heblaw am baratoi a chynnal gwasanaethau'r Sul. Byddai'n arwain dosbarthiadau Beiblaidd yn ystod yr wythnos, yn cynnal cyfarfodydd ymddiriedolwyr ac weithiau gynifer â thri angladd mewn mis. Ym 1933 fe weinyddodd W.J. mewn 16 o angladdau i gyd – 174 rhwng 1931 a 1939. Efallai y byddai rhai'n gwybod a oedd hynny'n nifer eithaf nodweddiadol ai peidio ond dylid cofio, yn ystod y rhan fwyaf o'r flwyddyn 1933, mai dim ond wyth ar hugain oed oedd W.J. Fodd bynnag, yn yr oedran hwnnw roedd ganddo beth wmbredd o ynni fel ei fod yn gallu treulio llawer o'i amser rhydd yn ystod yr wythnos yn ymweld ag aelodau'r capeli yr oedd yn gyfrifol amdanynt, gartref neu yn yr ysbyty.
Parhaodd gofal bugeiliol y praidd yn rhan ganolog o'i weinidogaeth drwy gydol ei oes.Ym 1962, pan aeth yn weinidog i Bramhall, Swydd Gaer, ei gylchdaith olaf, dywedodd yn llawen wrth un o'i gydweithwyr fod ei restr ymweld newydd yn cynnwys enwau pedwar cant o aelodau. Er hynny, roedd yn canfod amser ar gyfer diddordebau eraill.Yn ei farwgoffa i W.J. yn Y Faner, mae Huw Llewellyn Williams yn dweud fod ganddo, yn ogystal â'i hoffter o gasglu stampiau, 'hobi difyr arall, sef crwydro mynwentydd. Ar ei deithiau – ac yr oedd teithio yn orffwys a phleser iddo – ymwelai â'r fynwent ym mhob llan a thref'. Mae dyddiadur W.J. ar gyfer y flwyddyn 1933 yn dangos yn glir pa mor hoff ydoedd o grwydro mynwentydd (fel ei fab yntau o ran hynny). Er enghraifft, pan aeth i ymweld â Llundain ym mis Gorffennaf, aeth i fynwent Abney Park 'a gweld beddau y Cadfridog Booth, Henry Richard, Paxton Hood ayb'. Ar achlysur arall cofnododd yn ei ddyddiadur ei fod yn ystod ymweliad â Llanymddyfri wedi mynd i fynwent Llanfair ar y Bryn er mwyn gweld bedd William Williams, Pantycelyn. Yn ystod un o'i ymweliadau rheolaidd â'i gartref ym Mlaenau Ffestiniog, aeth ei gyfaill da Peter Macauley Owen ag ef yn y car (ni wnaeth W.J. erioed ddysgu gyrru car; dyna pam y byddai'n cerdded cymaint drwy ei oes) i bentref Nant Peris er mwyn gweld yn y fynwent yno fedd Thomas Jones Wheldon (1841-1916), gweinidog enwog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd yn ei ddydd.Ymhen blynyddoedd fe benodwyd Peter Macauley Owen yn brifathro Ysgol Ramadeg Llanelwy.
Ond uchafbwynt y flwyddyn 1933 i W.J. oedd cael ei ordeinio yn yr Eglwys Fethodistaidd. Er ei fod, yn anarferol, eisoes wedi'i awdurdodi i weinyddu'r Cymun Sanctaidd, ac wedi gwneud hynny sawl gwaith yn ystod misoedd cyntaf y flwyddyn honno, roedd yn parhau serch hynny i fod yn weinidog ar brawf nes ei ordeinio ym Mehefin 1933. Cyn hynny ym 1930 roedd wedi graddio o Goleg Handsworth gyda gradd o Brifysgol Birmingham ac roedd yn cael y teitl 'Parchedig'. Yn unol â'r arfer gydag ymgeiswyr o Daleithiau Cymru, fe'i hordeiniwyd yn y Gymanfa Fethodistaidd. Cynhaliwyd y Gymanfa y flwyddyn honno yn Eglwys Fethodistaidd Sant Paul, Aberystwyth rhwng 13 a 15 Mehefin.Yn ei ddyddiadur ar gyfer 15 Mehefin cyfeiriodd W.J. at y ffaith fod tri arall yn cael eu hordeinio yr un diwrnod sef G. E. Breeze, E. O. Pugh a Rufus Roberts. 'Cefais amser da yn rhoi fy nhystiolaeth ac roedd y capel yn orlawn'. I nodi ei ordeiniad derbyniodd W.J. gopi o'r Beibl a lofnodwyd gan John Scott Lidgett, Llywydd y Gynhadledd Fethodistaidd ac Arthur W. Davies, Llywydd y Gymanfa (yr oedd W.J. wedi ei glywed yn pregethu ddeuddydd ynghynt: 'Ni wnaeth annerch yn arbennig o dda, rhy hir a Chymraeg gwael iawn'). Daeth nifer o deulu agosaf W.J. i lawr o'r gogledd ar gyfer y gwasanaeth ordeinio, ac yn eu plith ei rieni balch; ar y Sul canlynol yn Rhydaman 'fy nhad a'm mam oedd y cyntaf i dderbyn y Cymun o'm dwylo yn dilyn fy ordeiniad'. Fis yn ddiweddarach aeth W.J. i'r Gynhadledd Fethodistaidd a gynhaliwyd y flwyddyn honno yn Llundain ac fe'i derbyniwyd, ynghyd â'r rhai a ordeiniwyd gan y Gynhadledd ei hun, 'yn weinidog yn y Cyfundeb llawn' drwy gymeradwyaeth y rhai oedd yn bresennol ac yn cynrychioli Methodistiaeth ym mhob rhan o Brydain. Ar ôl hynny cafodd gyfle i ymlacio drwy ymweld â Sw Llundain ac arddangosfa Madame Tussaud.
3
dderbyniodd W.J. wahoddiad unfrydol, yn y Cyfarfod Chwarter yn Hall Street, Llanelli, ddechrau mis Rhagfyr, i wasanaethu'r gylchdaith am flwyddyn arall.Yn wir fe arhosodd yn Rhydaman tan hydref 1935, pan ddechreuodd ar gyfnod o ddeuddeg mlynedd ar hugain yn weinidog Methodistaidd yn Lloegr, nes y bu farw yn y tresi yn Ebrill 1967. Fodd bynnag, fe barhaodd yn deyrngar i'r achos Cymraeg drwy ei oes ac mae'n nodedig ei fod ef a Henriw Mason, a ddaeth yn gyfeillion yn ystod eu cyfnod yn Rhydaman, wedi gwasanaethu fel cyd-ysgrifenyddion yn y 1950au i'r Pwyllgor Sefydlog dros Fethodistiaeth yng Nghymru. Cydnabuwyd ei ymrwymiad i Fethodistiaeth Gymraeg hefyd ym 1966, flwyddyn cyn ei farwolaeth, pan wnaed ef yn aelod oes o'r Gymanfa Gymreig sef prif gorff cynrychioliadol Wesleaeth Gymraeg.
I gloi, arwydd o'r newid a ddaeth i ran Wesleaeth Gymraeg ers y 1930au yw fod o leiaf tri o'r capeli a oedd â rhan amlwg yng ngyrfa W.J. yn y dyddiau cynnar wedi peidio â bod yn addoldai Wesleaidd. Mae capel Bethel, Llanberis, yn Eglwys Gatholig St John Jones ers y 1980au ac mae capel Methodistaidd Stryd y Gwynt, Rhydaman, yn Eglwys Efengylaidd boblogaidd iawn ers 2003. A beth fuasai barn W.J. am yr hyn a ddigwyddodd i gapel Sant Paul, Aberystwyth, lle cafodd ei ordeinio ym 1933? Mae bellach yn dafarn, sef yr Academy, sy'n boblogaidd gyda myfyrwyr; o fewn yr adeilad o hyd mae rhai o'r nodweddion gwreiddiol gan gynnwys y pulpud. Go brin y buasai peth o'r fath wrth fodd W.J.!
ALUN ROBERTS
Thomas Coke a Methodistiaeth Gymraeg
Ymysg y dathliadau yn 2014 roedd un yn arbennig iawn i Fethodistiaid Cymreig. Ym mis Mai cynhaliwyd penwythnos o ddigwyddiadau yn Aberhonddu i gofio bywyd Thomas Coke a fu farw yn 1814. Yn rhifyn y Gwyliedydd Ebrill-Mai 2014 cyfeiriodd Cadeirydd y Synod at y digwyddiad hwn yn ei cholofn a chafwyd erthygl am Coke gan W. Arvon Roberts, aelod o'r Pwyllgor Hanes.
Ganwyd Thomas Coke yn Aberhonddu yn 1747. Wedi graddio yn Rhydychen fe'i ordeiniwyd yn offeiriad yn Eglwys Loegr. Yn 1776 syrthiodd dan ddylanwad John Wesley ac ymunodd â'r mudiad Methodistaidd. Yn fuan daeth yn agos at Wesley, yn bennaf oherwydd ei allu fel gweinyddwr a'i egni rhyfeddol.Yn 1784 cafodd ei 'ordeinio' gan Wesley ar gyfer y gwaith efengylu yn America. Er iddo gyfrannu at y gwaith yn America, roedd gan Coke weledigaeth ehangach o sefydlu cenhadaeth byd-eang. Golygodd hyn lawer o deithiau anodd a pheryglus ar môr a thir, ynghyd ag ymdrechion diddiwedd i godi arian tuag at y gwaith, gan gynnwys rhoi'n hael o'i boced ei hun. Mae'n deg dweud mai Coke yn bennaf oedd yn gyfrifol am sefydlu gwaith cenhadu yr Eglwys Fethodistaidd Wesleaidd. Bu farw yn 1814 ar fordaith genhadol.
Pwysigrwydd arbennig Coke i ni yw ei gyfraniad at sefydlu Methodistiaeth Gymraeg trwy berswadio'r Gynhadledd yn 1800 i anfon cenhadon i Gymru i weithio trwy'r iaith Gymraeg. Fel dywedodd Jennie Hurd:
Roedd gan Coke gonsýrn i fynd â neges Arminaidd Wesley am gariad Duw ac iachawdwriaeth i bawb i'w gyd-Gymry Cymraeg eu hiaith.Yn ogystal â gweithio dros genhadaeth Fethodistaidd mewn llefydd fel y Caribî, Gibraltar, Canada, Sierra Leone, Yr Alban ac Iwerddon, Coke fu'n gyfrifol am anfon Owen Davies a John Hughes, pregethwyr Methodistaidd a Chymry Cymraeg, at eu pobl eu hunain er mwyn cyhoeddi neges Arminiaeth iddynt (Gwyliedydd 188 (Ebrill-Mai 2014) 2).
Oherwydd ei bwysigrwydd i Fethodistiaeth yng Nghymru, mae'n ddiddorol ystyried sut mae'r agwedd hon o waith Coke wedi'i asesu mewn rhai o'r llyfrau ac erthyglau amdano ac yn arbennig gan awduron o Gymru.
Cyhoeddwyd dau gofiant Saesneg am Coke yn fuan wedi ei farwolaeth, sef Life of the Rev. Thomas Coke gan Jonathan Crowther, pregethwr a chyfaill da (Leeds, 1815) a chofiant swyddogol, Life of the Rev. Thomas Coke gan Samuel Drew (Llundain, 1817).
Ymddangosodd dau gofiant Cymraeg mewn cylchgronau yn y 19eg ganrif ac mae'r ddau yn ddibynnol iawn ar y llyfrau Saesneg. Tair blynedd yn unig wedi marwolaeth Coke, cyhoeddodd W. Evans gofiant, 'Hanes bywyd a marwolaeth y Parch. Dr. Coke, gynt o Aberhonddu, Swydd Frecheiniog [sic.]' yn Yr Eurgrawn (1817 passim). Yn hwyrach yn y ganrif, yn 1885-86, ysgrifennodd Samuel Davies 'Thomas Coke (1747-1814)' yn Y Geninen (3: 3 (Gorffennaf 1885) 166-72; 4: 2 (Ebrill 1886) 94-101). Prif amcan Evans a Davies oedd adrodd hanes bywyd Coke yn gronolegol. Er eu bod yn llawenhau bod dyn mor ddylanwadol â Coke wedi dod o Gymru nid ydynt yn rhoi sylw arbennig i'w gyfraniad at sefydlu Methodistiaeth Gymraeg.
Cafwyd dwy ysgrif am Coke yn Yr Eurgrawn yn yr 20fed ganrif. Yn 1947, ar ddaucanmlwyddiant geni Coke, defnyddiodd D. Tecwyn Evans ei golofn olygyddol ym mis Tachwedd i roi crynodeb o fywyd Coke (Eurgrawn 1947: 321-5). Bu Tecwyn yn canmol ei egni, ei frwdfrydedd, a'i gyflawniadau mewn sawl maes, ond yn arbennig trwy ei ymrwymiad at genhadu fel dyletswydd mawr yr eglwys:
I Thomas Coke, y byd oll oedd "plwyf" Methodistiaeth, ond bu'n rhaid wrth ddeng mlynedd ar hugain o lafur dwys a diymod, caledwaith ac aberth, cyn y daeth dilynwyr John Wesley i ystyried bod y Genhadaeth Dramor yn rhan anhepgor o'u bywyd a'u gwaith cyson fel dilynwyr y Crist a fu farw dros y byd.
Aeth Tecwyn ymlaen i fynegi siom nad oedd pob aelod wedi dysgu'r wers eto, gan ddefnyddio gweddill ei golofn i annog pawb i gyfrannu'n hael at y gwaith cenhadu. Cyfeiriodd hefyd at sylw gan J. Wesley Felix yn rhifyn Y Cyfarfwyddwr (Medi 1947: 177-8) fod Coke 'heb amheuaeth ...yn un o'r gwªr mwyaf a fagodd Cymru erioed', ac eto, meddai Tecwyn, 'ni fiyr Cymru ond y nesaf peth i ddim amdano. Ni fiyr lliaws ohonom sy'n perthyn i'r un Cyfundeb ag yntau fawr fwy amdano'.
Yr erthygl olaf i ymddangos am Coke yn Yr Eurgrawn oedd 'Thomas Coke: Cymro, Cenhadwr, Cristion' gan D. Eirwyn Morgan (Eurgrawn 1964: 87-91). Cyhoeddwyd yr erthygl yn gyntaf yn Seren Cymru ac roedd yr awdur yn amlwg yn awyddus i roi gwybodaeth am Coke i'r rhai nad oeddent yn Fethodistiaid: 'Cymro oedd Thomas Coke. Wesle. Cymro a Wesle digon pwysig i Gymry a phobol o bob enwad i glywed amdano ganrif a hanner wedi'i farw'.
Mae'r erthygl yn ystyried ei gyfraniad fel gweinyddwr, fel cyfaill Cymru ac Iwerddon, ac fel arloeswr cenhadol. Sylweddolodd Coke fod angen pregethu i bawb yn ei iaith ei hun:
Credai'n gydwybodol na ellid gwneud fawr o les 'oni fyddai'r pregethwyr teithiol yn feistri ar yr Iaith Gymraeg'. Gwirionedd mawr o enau dyn y dywedir amdano na fedrai ei hun onid 'geiriau rhaniad y bara yn y sacrament ac un pennill o "Cydunwn â'r angylaidd lu".' Thomas Coke biau'r clod am bregethu Gwyddeleg yn Iwerddon (1799) a phregethu Cymraeg yng Nghymru (1800) gan ei gyfundeb.
Yr unig lyfr am Coke yn y Gymraeg, hyd y gwn i, yw Thomas Coke: y Cymro a'r Cenhadwr gan William Owen Evans (Bangor:Y Llyfrfa, 1912). Mae'n cyfeirio at 'o leiaf bum bywgraffiad iddo' yn Saesneg ac yn cydnabod iddo ddibynnu arnynt yn ei gofiant, ond, er hynny, 'cynhwysa rai pethau nas ceir yn y Cofiannau Saesneg'. Mae'n rhoi tipyn o bwyslais ar Gymreictod Coke a'i gyfraniad arbennig i Fethodistiaeth Gymraeg:
Aeth John Wesley trwy Gymru tua deugain gwaith ar ei deithiau pregethwrol, ond ni adawodd gymaint ag un achos Cymraeg ar ei ôl: ni anfonodd gymaint ag un Cymro i efengylu yn iaith y bobl. Thomas Coke oedd y gfir a ganfu'r modd i ddwyn y genadwri Wesleaidd i galonnau'r Cymry. Dadleuodd achos y genedl gerbron y gynhadledd Brydeinig a llwyddodd i sicrhau y ddau weinidog Wesleaidd Cymraeg cyntaf i lafurio yn eu mysg. Ac wedi agor y drws i'r cenhadon, parhaodd i'w cefnogi hwy a'u cynorthwywyr tra y bu fyw. Ni chafodd Wesleaeth Gymreig noddwr mwy selog a haelionus nag efe (t.6).
Yn 1935 cyhoeddwyd yr hanes academaidd ardderchog am flynyddoedd cynnar Methodistiaeth Gymraeg, sef Welsh Wesleyan Methodism 1800-1858 gan A. H. Williams (Bangor: Llyfrfa'r Methodistiaid). Er i Williams ysgrifennu ei hanes yn Saesneg roedd wedi defnyddio'r holl ffynonellau Cymraeg a Saesneg yn ei ymchwil. Mae'r llyfr yn rhoi canmoliaeth uchel iawn i Coke. Mae Williams yn dadlau'n gryf mai Coke yn hytrach nag Edward Jones oedd yn bennaf gyfrifol am sefydlu Wesleaeth Gymraeg:
...it was he [Coke], not Edward Jones, who was chiefly instrumental in founding Welsh Wesleyan Methodism. Many lands and many peoples are indebted to the labours of Thomas Coke. He thought, as Wesley thought, in terms of humanity, but he remembered, too, the claims of his native land (t.81).
Fel mae Williams yn egluro, roedd Coke yn argyhoeddedig mai'r unig ffordd o siarad â phobl yn effeithiol oedd trwy eu hiaith eu hunain:
...men cannot be instructed, and consequently cannot be converted, by the use of any language but that which they understand: and therefore, if we would convert them, under the Grace of God, we must apply to them in their own language (t.72).
Y cofiant safonol am Coke yw Thomas Coke: Apostle of Methodism gan John Vickers (Llundain: Epworth, 1969). Cyhoeddodd Vickers hefyd Thomas Coke Revisited (Evesham: Wesley Historical Society, 2010) ac mae wedi ysgrifennu nifer o erthyglau amdano.Yn anochel, wrth iddo drafod cyfraniad Coke at sefydlu Methodistiaeth Gymraeg, mae Vickers yn dibynnu'n drwm ar waith A. H. Williams ac mae hyn yn gwbl amlwg yn ei droednodiadau. Yn ychwanegol at ystyried cyfraniad Coke at sefydlu Wesleaeth Gymraeg mae Vickers yn trafod yr anawsterau a wynebwyd gan Coke wrth iddo geisio cyhoeddi fersiwn Gymraeg o'i waith swmpus, A Commentary on the Holy Bible (6 cyfrol, 1801-07). Roedd Coke yn awyddus i gyhoeddi talfyriad o'r Commentary ar gyfer darllenwyr Cymraeg ond cafodd broblemau difrifol gyda'r broses o gyfieithu ac argraffu. Wedi ymdrech enfawr cyhoeddwyd fersiwn o'r Esponiad mewn tair cyfrol; ymddangosodd yr Hen Destament mewn dwy gyfrol yn 1806 ac 1808 ond bu rhaid aros tan 1813 cyn cyhoeddi'r gyfrol ar y Testament Newydd. Yn ôl Vickers, y gwaith hwn achosodd mwy o drafferth i Coke nag unrhyw gyhoeddiad arall ganddo:
Such time-consuming difficulties were the price Coke paid for his part in promoting Christian literacy and scriptural holiness among his fellow-Welshmen (TC t.332).
Fel mae Vickers yn pwysleisio, dangosodd ymrwymiad Coke at gyhoeddi'r Esponiad ei gonsyrn am ei wlad enedigol, er nad oedd ef ei hun yn siarad mwy nag ychydig o'r iaith Gymraeg:
...it serves as a further reminder of Coke's attachment to his native land.Though he himself spoke no more than a sentence or two of Welsh, he was fully aware of its importance as a medium of the Gospel, especially in North Wales (TC Revisited t.19).
Roedd cyfraniad Coke at ddatblygiad Methodistiaeth yn amhrisiadwy. Mae'n hyfryd meddwl mai yng nghanol ei holl ymdrechion i ledaenu'r efengyl trwy'r byd ni anghofiodd am anghenion ei wlad enedigol.
LIONEL MADDEN
|
cym_Latn
| 10,962
|
CC-MAIN-2017-47
| 0.999992
|
<urn:uuid:ab24f968-f74d-4821-b09f-335d399ee979>
|
https://senedd.cymru/media/xeoh2e5l/cr-ld14690-w.pdf
|
Memoranda Cydsyniad Deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar gyfer y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16
Memoranda Cydsyniad Deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar gyfer y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16
Tachwedd 2021
1. Cefndir
Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16 Llywodraeth y DU
1. Cyflwynwyd y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16 1 (y Bil) yn Nhŷ'r Arglwyddi ar 18 Mai 2021. Noddir y Bil gan yr Adran Addysg.
2. Mae teitl hir y Bil yn nodi ei ddiben:
"A Bill to make provision about local skills improvement plans; to make provision relating to further education; to make provision about functions of the Institute for Apprenticeships and Technical Education and relating to technical education qualifications; to make provision about student finance and fees; to make provision about assessments by the Office for Students; to make provision about the funding of certain post-16 education or training providers; and for connected purposes."
3. Cwblhaodd y Bil ei daith drwy Dŷ'r Arglwyddi ar 25 Hydref 2021 ac fe'i cyflwynwyd yn Nhŷ'r Cyffredin ar 26 Hydref 2021, lle cafodd ei ddarlleniad cyntaf a'i ail ddarlleniad. Hyd yma, ni chyhoeddwyd pryd y bydd y Cyfnod Pwyllgor yn Nhŷ'r Arglwyddi.
Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol Llywodraeth Cymru
4. Mae Rheolau Sefydlog 29.1 a 29.2 yn darparu bod memorandwm cydsyniad deddfwriaethol yn ofynnol pan fydd Bil perthnasol yn y DU yn gwneud darpariaeth mewn perthynas â Chymru at unrhyw ddiben o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd neu sy'n addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Mae Rheol Sefydlog 29.2 yn nodi y dylai memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gael ei osod fel arfer heb fod yn hwyrach na phythefnos ar ôl cyflwyno'r Bil".
5. Ar 9 Gorffennaf 2021, gosododd Jeremy Miles AS, Gweinidog y Gymraeg ac Addysg (y Gweinidog), Femorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol 2 (y Memorandwm) gerbron y Senedd mewn perthynas â'r Bil.
6. Mae paragraffau 4 i 19 yn ymdrin â'r Memorandwm a'r Bil fel yr oedd cyn y gwnaed gwelliannau i'r Bil gan Dŷ'r Arglwyddi.
1 Y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16, fel y'i cyflwynwyd (Bil Tŷ'r Arglwyddi 5)
2 Llywodraeth Cymru, Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol, y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16, Gorffennaf 2021
7. Cytunodd y Pwyllgor Busnes y dylai'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig a'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, gyflwyno adroddiad ar y Memorandwm erbyn 21 Hydref 2021. 3 Cafodd y dyddiad ei ymestyn wedi hynny i 16 Rhagfyr 2021. 4
Darpariaeth y mae angen cydsyniad y Senedd ar ei chyfer
8. Mae paragraffau 6 i 12 o'r Memorandwm yn nodi asesiad Llywodraeth Cymru o'r darpariaethau yn y Bil y bydd angen cydsyniad y Senedd ar eu cyfer, sef cymalau 1, 4 a 14.
9. Mae cymal 1 yn darparu ar gyfer cynlluniau gwella sgiliau lleol, gan gyflwyno dyletswyddau ar ddarparwyr penodol ym maes addysg a hyfforddiant i gydweithredu â chyrff dynodedig sy'n cynrychioli cyflogwyr i ddatblygu cynlluniau gwella sgiliau lleol a rhoi sylw i'r cynlluniau ar ôl iddynt gael eu datblygu.
10. Mae cymal 4 yn nodi ystyr rhai ymadroddion a ddefnyddir yng nghymal 1, a'r ymadroddion perthnasol at ddibenion y Memorandwm hwn yw:
[x] ystyr "darparwr perthnasol" yw darparwr addysg neu hyfforddiant technegol ôl-16 sef —
a. sefydliad yn y sector addysg bellach (o fewn yr ystyr a roddir gan adran 91(3) o Ddeddf Addysg Bellach ac Uwch 1992 ("Deddf 1992")),
b. darparwr addysg uwch (o fewn yr ystyr a roddir gan adran 83(1) o Ddeddf Addysg Uwch ac Ymchwil 2017),
c. darparwr hyfforddiant annibynnol, neu
d. awdurdod lleol yn Lloegr, Academi 16 i 19 neu ysgol a nodir neu a ddisgrifir mewn rheoliadau a wneir drwy offeryn statudol gan yr Ysgrifennydd Gwladol.
[x] ystyr "ardal benodedig" yw ardal yn Lloegr.
3 Pwyllgor Busnes, Amserlen ar gyfer ystyried y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol ar gyfer y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16, Gorffennaf 2021
4 Pwyllgor Busnes, Amserlen ddiwygiedig ar gyfer ystyried y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol ar gyfer y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16, Tachwedd 2021
11. Byddai'r diffiniad o "ddarparwr perthnasol" yn cwmpasu darparwr yng Nghymru, fel coleg chweched dosbarth.
12. Nid yw Llywodraeth Cymru yn ceisio cydsyniad deddfwriaethol y Senedd ar gyfer cymalau 1 a 4. Fodd bynnag, mae paragraff 9 o'r Memorandwm yn nodi:
"Gan fod darparwyr yng Nghymru'n gallu darparu addysg neu hyfforddiant technegol ôl-16 yr ystyrir ei fod yn berthnasol i ardal benodedig yn Lloegr, gall rhai darparwyr yng Nghymru ddod o fewn cwmpas y dyletswyddau uchod mewn perthynas â darpariaeth o'r fath."
13. Mae cymal 14 yn addasu adran 22 o Ddeddf Addysgu ac Addysg Uwch 1998 (Deddf 1998) sy'n rhoi pŵer cydredol eang i'r Ysgrifennydd Gwladol a Gweinidogion Cymru wneud rheoliadau y gellid ei ddefnyddio i awdurdodi neu ei gwneud yn ofynnol rhoi grantiau neu fenthyciadau at unrhyw ddibenion rhagnodedig i fyfyrwyr cymwys mewn cysylltiad â'u cyrsiau addysg uwch neu bellach a ddynodir gan neu o dan reoliadau.
14. Mae paragraff 11 o'r Memorandwm yn nodi:
"Mae rhai o swyddogaethau Gweinidogion Cymru o dan adran 22 o Ddeddf 1998 i'w harfer mewn perthynas â Chymru yn gydredol â'r Ysgrifennydd Gwladol. Nid oes yr un o'r addasiadau yn ymwneud yn benodol â swyddogaethau sy'n arferadwy gan Weinidogion Cymru o dan y ddarpariaeth hon. Fodd bynnag, mae Llywodraeth y DU yn bwriadu gwneud rheoliadau yn y dyfodol sy'n gweithredu'r Hawl i Fenthyciad Gydol Oes a bydd yn dibynnu ar swyddogaethau diwygiedig yr Ysgrifennydd Gwladol o dan adran 22 o Ddeddf 1998 at y diben hwn. Mae'r dull a fabwysiadwyd gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â'i diwygiadau arfaethedig i adran 22 o Ddeddf 1998 yn golygu y bydd yr addasiadau a gymhwysir mewn perthynas â modiwlau cyrsiau yn cael eu dwyn ymlaen i ddarpariaethau sy'n arferadwy gan yr Ysgrifennydd Gwladol (yn gydredol â Gweinidogion Cymru) mewn perthynas â Chymru, ac felly maent yn ddiwygiadau'n ymwneud â materion datganoledig yng Nghymru."
15. Nid yw'r Memorandwm yn rhoi gwybodaeth am ffynhonnell wybodaeth Llywodraeth Cymru ynghylch bwriad Llywodraeth y DU i wneud rheoliadau yn y dyfodol.
16. Mae Atodiad A i nodiadau esboniadol y Bil yn cadarnhau bod Llywodraeth y DU yn ceisio cydsyniad y Senedd mewn perthynas â chymal 14 o'r Bil yn unig. 5
Y rhesymau dros wneud darpariaeth ar gyfer Cymru yn y Bil
17. Mae paragraffau 13 a 14 o'r Memorandwm yn nodi'r rhesymau dros wneud y darpariaethau ar gyfer Cymru yn y Bil.
18. Mae'r Memorandwm yn nodi bod Llywodraeth Cymru yn argymell na ddylai'r Senedd roi cydsyniad deddfwriaethol mewn perthynas â chymalau 1 a 4 o'r Bil. Dywedodd y Gweinidog:
"Credaf fod gosod dyletswyddau ar sefydliadau yng Nghymru yn fater sydd wedi'i ddatganoli. At hynny, gallai'r darpariaethau hyn osod beichiau diangen ar sefydliadau yng Nghymru. Gallai hyn arwain at ddargyfeirio adnoddau sefydliad yng Nghymru yn groes i'r gofyniad datganoledig i gyfeirio adnoddau mewn ymateb i flaenoriaethau Llywodraeth Cymru a'r rhai a nodwyd gan y Partneriaethau Sgiliau Rhanbarthol yng Nghymru. Rwyf wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Addysg i ofyn i'r Bil gael ei ddiwygio i ymdrin â'm pryderon." 6
19. Mae'r Memorandwm hefyd yn nodi bod Llywodraeth Cymru yn argymell na ddylai'r Senedd roi cydsyniad deddfwriaethol mewn perthynas â chymal 14 o'r Bil. Dywedodd y Gweinidog:
"Yn fy marn i, mae'n briodol ymdrin â'r gwelliannau mewn perthynas ag adran 22 o Ddeddf Addysgu ac Addysg Uwch 1992 yn y Bil hwn gan Lywodraeth y DU gan fod y darpariaethau'n diwygio swyddogaethau'r Ysgrifennydd Gwladol mewn perthynas â chymorth i fyfyrwyr ac nid ydynt yn effeithio'n uniongyrchol ar swyddogaethau cymorth i fyfyrwyr Gweinidogion Cymru." 7
5 Y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16 (HL Bill 5), Nodiadau Esboniadol, Atodiad A
6 Llywodraeth Cymru, Memorandwm, paragraff 18
7 Llywodraeth Cymru, Memorandwm, paragraff 17
Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol Atodol Llywodraeth Cymru
20. Ar 29 Hydref 2021, gosododd y Gweinidog Femorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol Atodol 8 (Memorandwm Rhif 2) mewn perthynas â'r Bil gerbron y Senedd 9 . Cyflwynwyd hwn i Dŷ'r Cyffredin yn dilyn gwelliant yn Nhŷ'r Arglwyddi.
21. Cytunodd y Pwyllgor Busnes y dylai'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig a'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, gyflwyno adroddiad ar y Memorandwm erbyn 16 Rhagfyr 2021. 10
Y wybodaeth ddiweddaraf am y sefyllfa ers cyhoeddi'r Memorandwm a'r gwelliannau y mae angen cydsyniad ar eu cyfer.
22. Ym mharagraffau 6 i 8 o Femorandwm Rhif 2 mae'r Gweinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y sefyllfa ers i'r Memorandwm gael ei osod ym mis Gorffennaf 2021, fel a ganlyn:
"Mae'r Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol Atodol hwn (Memorandwm Rhif 2) yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am welliannau a wnaed gan Lywodraeth y DU i gymalau 1 a 4 o'r Bil yng Nghyfnod Adrodd Tŷ'r Arglwyddi ar 12 Hydref 2021.
Nid yw fy marn ar y cymalau hyn wedi newid. "
23. Mae paragraffau 9 i 13 o Femorandwm Rhif 2 yn nodi'r gwelliannau y cytunwyd arnynt ers gosod y Memorandwm ac y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried bod angen cydsyniad y Senedd ar eu cyfer.
24. Mae Memorandwm Rhif 2 yn nodi:
"Cytunwyd ar welliannau i [gymalau 1 a 4] yn ystod cyfnod Adrodd Tŷ'r Arglwyddi. Mae rhifau cymalau yn ymwneud â'r fersiwn ddiweddaraf o'r Bil. Nid yw'n hysbys eto pa rai o'r gwelliannau hyn, os o gwbl, fydd yn aros yn y Bil. (…)
8 Llywodraeth Cymru, Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol Atodol (Memorandwm Rhif 2), y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16, Hydref 2021
9 Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16 (Bil 176)
10 Pwyllgor Busnes, Amserlen ar gyfer ystyried y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol Atodol (Rhif 2) ar gyfer y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16, Tachwedd 2021
Pan fo gwelliannau wedi'u gwneud i gymalau a oedd yn y Bil fel y'i cyflwynwyd ac a nodwyd yn y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol cyntaf fel rhai y mae rheol sefydlog 29.1(i) yn gymwys iddynt, nid yw ein safbwynt wedi newid o ran bod angen cydsyniad y Senedd ar gyfer y cymalau hyn yn rhinwedd rheol sefydlog 29.1(i)." 11
25. Ym mharagraff 14 o Femorandwm Rhif 2, mae'r Gweinidog yn nodi fel a ganlyn:
"Er fy mod yn cael fy nghalonogi bod Llywodraeth y DU wedi cyflwyno gwelliannau i gyfyngu ar gwmpasaddysg a hyfforddiant ôl-16 sy'n dod o fewn cwmpas y cynlluniau gwella sgiliau lleol, nid yw'r gwelliannau y cytunwyd arnynt yn y Cyfnod Adrodd yn Nhŷ'r Arglwyddi ar 12 Hydref yn mynd i'r afael yn ddigonol â'm pryderon."
26. Mae'n mynd rhagddo i ddweud:
"Yn fy marn i, mae'r gwelliannau a wnaed i gymalau 1 a 4 o'r Bil yn ystod y Cyfnod Adrodd yn cynyddu'r posibilrwydd y gallai sefydliadau yng Nghymru fod yn ddarostyngedig i'r dyletswyddau mewn perthynas â chynlluniau gwella sgiliau lleol ar gyfer Lloegr. Bydd y darpariaethau hefyd yn creu ansicrwydd i sefydliadau yng Nghymru ynghylch a allai eu darpariaeth addysg a hyfforddiant ôl-16 fod yn ddarostyngedig i'r dyletswyddau a gynigir o dan Gymal 1 sy'n ymwneud â pharatoi a chyfrannu at gynlluniau gwella sgiliau lleol. Efallai na fydd sefydliadau'n gwybod a ystyrir bod rhai o'u cyrsiau yn "berthnasol" (material) i anghenion sgiliau ardal leol yn Lloegr. Gallai'r sefyllfa hon newid o flwyddyn i flwyddyn yn dibynnu ar nifer y myfyrwyr o Loegr sy'n dewis astudio mewn sefydliadau yng Nghymru. Mae hyn yn peri pryder arbennig gan fod y gwelliannau'n dod â chronfeydd cymorth i fyfyrwyr o fewn y diffiniad o beth yw addysg a hyfforddiant ôl-16 "a ariennir gan Loegr". At hynny, nid yw'r Bil yn diffinio ystyr addysg a hyfforddiant ôl-16 "technegol" (technical) ac mae'n agor y posibilrwydd y gallai ystod eang o gyrsiau ein sefydliadau addysg bellach ac uwch fod o fewn cwmpas dyletswyddau'r cynlluniau gwella sgiliau lleol.
Diben y cynlluniau gwella sgiliau lleol arfaethedig yw mynd i'r afael ag anghenion sgiliau ardaloedd lleol yn Lloegr. Rwyf yn bryderus y gallai gosod dyletswyddau ar sefydliadau yng Nghymru i roi sylw i anghenion sgiliau
11 Llywodraeth Cymru, Memorandwm Rhif 2, paragraffau 9 a 13
ardaloedd lleol yn Lloegr ddargyfeirio'r adnoddau oddi wrth y sefydliadau hynny sy'n ymateb i anghenion sgiliau Cymru. Nid wyf yn gwrthwynebu i sefydliadau addysg bellach ac addysg uwch yng Nghymru sy'n dewis ymrwymo i drefniadau ariannu gyda Llywodraeth y DU ar gyfer darpariaeth benodedig a Llywodraeth y DU yn atodi telerau ac amodau i gyllid o'r fath. Fodd bynnag, nid wyf o'r farn bod gosod dyletswyddau statudol ar sefydliadau yng Nghymru naill ai'n angenrheidiol nac yn gymesur." 12
27. Mae'r Gweinidog hefyd yn cadarnhau ei fod yn parhau i gredu y gallai cymalau 1 a 4 fod â goblygiadau ariannol i sefydliadau yng Nghymru. 13
28. Er ei fod yn croesawu ymgysylltiad Llywodraeth y DU hyd yma mewn perthynas â'r angen i wneud newidiadau i'r Bil, mae'r Gweinidog yn cloi drwy ddweud:
" …credaf y bydd angen gwneud gwelliannau pellach i'r Bil i fynd i'r afael â'm pryderon ynghylch yr effeithiau posibl sy'n deillio o'r dyletswyddau y bwriedir eu rhoi ar sefydliadau yng Nghymru sy'n darparu addysg a hyfforddiant ôl16. (….)
Nid yw gwelliannau arfaethedig Llywodraeth y DU i gymalau 1 a 4 yn mynd i'r afael â'm pryderon a nodir uchod. Ni allaf argymell bod y Senedd yn rhoi cydsyniad i'r darpariaethau hyn yn y Bil ar sail y gwelliannau a gyflwynwyd hyd yma.
Byddwn yn parhau i fonitro datblygiadau'r Bil a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd fel y bo'n briodol. 14
12 Llywodraeth Cymru, Memorandwm Rhif 2, paragraffau 15 a 16
13 Llywodraeth Cymru, Memorandwm Rhif 2, paragraff 17
14 Llywodraeth Cymru, Memorandwm Rhif 2, paragraffau 18, 20 a 21
2. Trafodaeth y Pwyllgor
30. Trafodwyd y Memorandwm yn ein cyfarfod ar 4 Hydref 2021 a Memorandwm Rhif 2 yn ein cyfarfod ar 15 Tachwedd 2021. 1516
31. Rydym yn ymwybodol bod y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg wedi ysgrifennu at y Gweinidog mewn perthynas â'r Memorandwm, a bod y Gweinidog wedi ymateb ar 1 Hydref. 17 Rydym yn defnyddio'r ohebiaeth hon yn ein hystyriaeth isod.
Ein barn ni
Barn Llywodraeth Cymru ar y darpariaethau yn y Bil y mae angen cydsyniad y Senedd ar eu cyfer.
32. Nodwn asesiad Llywodraeth Cymru fod cymalau 1, 4 a 14 yn gofyn am gydsyniad y Senedd, ac mai dim ond ar gyfer cymal 14 y mae Llywodraeth y DU yn ceisio cydsyniad. Rydym yn cytuno ag asesiad Llywodraeth Cymru.
33. Rydym hefyd yn cydnabod, yn y sefyllfa bresennol, na fydd y Gweinidog yn argymell y dylid rhoi cydsyniad i gymalau 1 a 4 o'r Bil oherwydd pryderon ynglŷn â'r modd y drafftiwyd y cymalau hynny'n wreiddiol a'r gwelliannau a wnaed iddynt wedyn.
34. Mae'n siomedig nad yw'r Memorandwm na Memorandwm Rhif 2 yn amlinellu'n glir pa newidiadau y byddai angen i Lywodraeth Cymru eu gweld yn cael eu gwneud i gymalau 1 a 4 o'r Bil er mwyn iddi argymell bod y Senedd yn rhoi ei chydsyniad.
35. O ran y gwelliannau a wnaed i'r Bil yn ystod y Cyfnod Adrodd yn Nhŷ'r Arglwyddi, nodwn fod y Gweinidog, mewn gohebiaeth â'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, wedi cadarnhau bod Adran Addysg Llywodraeth y DU wedi dweud y byddai Gweinidog y DU yn cyflwyno gwelliannau mewn perthynas â chymalau 1 a 4, a'i fod yn aros am ohebiaeth ffurfiol gan yr Ysgrifennydd Gwladol. Fodd bynnag, ni chadarnhaodd y Gweinidog y gwelliannau hynny y mae Llywodraeth Cymru wedi gofyn amdanynt ac a ydynt yn wahanol i gynigion yr Adran Addysg.
Casgliad 1. Er bod Llywodraeth Cymru wedi ymgysylltu ag Adran Addysg Llywodraeth y DU, mae'n siomedig bod y Gweinidog yn credu y gallai'r gwelliannau a wnaed i gymalau 1 a 4 o'r Bil
15 Y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, 4 Hydref 2021
16 Y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad - 15 Tachwedd 2021
17 Llythyr at y Gweinidog gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, 24 Medi 2021; Llythyr gan y Gweinidog at y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, I Hydref 2021
gynyddu'r posibilrwydd "y gallai sefydliadau yng Nghymru fod yn ddarostyngedig i'r dyletswyddau mewn perthynas â chynlluniau gwella sgiliau lleol ar gyfer Lloegr." Rydym yn pryderu bod hyn yn dangos bod gwaith rhynglywodraethol effeithiol wedi methu. At hyn, ac er ein bod yn cydnabod bod Llywodraeth y DU yn anghytuno â Llywodraeth Cymru ynghylch a ddylid ceisio cydsyniad ar gyfer cymalau 1 a 4 o'r Bil, mae'r mater hwn, unwaith eto, yn amlygu cymhlethdodau'r setliad datganoli.
Argymhelliad 1. Dylai'r Gweinidog, cyn y ddadl yn y Senedd ar y cynnig cydsyniad perthnasol, gadarnhau'r canlynol pa welliannau y byddai angen i Lywodraeth Cymru eu gweld yn cael eu gwneud i gymalau 1 a 4 o'r Bil er mwyn iddi argymell bod y Senedd yn rhoi ei chydsyniad i'r Bil.
36. Nodwn asesiad y Gweinidog yn y Memorandwm ynghylch cymal 14 o'r Bil.
Casgliad 2. O ran cymal 14 o'r Bil, mae'r Memorandwm yn cyfeirio at fwriad Llywodraeth y DU i wneud rheoliadau yn y dyfodol. Fodd bynnag, nid yw ffynhonnell y wybodaeth hon wedi'i nodi yn y Memorandwm. Nodwn fod y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg wedi cael rhagor o wybodaeth erbyn hyn, ond dylai'r wybodaeth hon fod wedi cael ei chynnwys yn y Memorandwm.
37. Mae'r Memorandwm hefyd yn methu ag egluro pam nad yw'r addasiadau a wnaed gan gymal 14 i adran 22 o Ddeddf 1998 yn ymwneud â'r swyddogaethau sy'n arferadwy gan Weinidogion Cymru o dan yr adran honno.
38. Nodwn fod y Gweinidog, yn ei ymateb i'r Pwyllgor Plant a Phobl Ifanc, wedi dweud y canlynol yn y cyswllt hwn:
"Nid yw pwerau Gweinidogion Cymru yn cael eu newid gan yr addasiadau arfaethedig i adran 22 o Ddeddf Addysgu ac Addysg Uwch 1998 fel y darperir ar eu cyfer gan gymal 14 y Bil. Mae'r rhesymau dros hyn fel a ganlyn. Mae cymal 14 yn diwygio Deddf 1998 i ddarparu esboniad i adran 22 y Ddeddf honno (sy'n bŵer galluogi ar gyfer gwneud y rheoliadau cymorth i fyfyrwyr yng Nghymru a Lloegr) fel bod modiwlau o gyrsiau addysg uwch (ac nid dim ond y cyrsiau hyn yn eu cyfanrwydd) yn gymwys ar gyfer cymorth i fyfyrwyr. Dim ond i'r graddau y mae swyddogaethau yn arferadwy gan yr Ysgrifennydd Gwladol y mae'r esboniad yn effeithiol. Mae rhai o swyddogaethau'r Ysgrifennydd Gwladol yn arferadwy mewn perthynas â Chymru ochr yn ochr â Gweinidogion Cymru, er nad oes yr un o'r swyddogaethau hynny'n destun gwelliannau testunol i'w gwneud gan y Bil.
10
Fodd bynnag, dim ond swyddogaethau'r Ysgrifennydd Gwladol sydd i'w diwygio, a gadewir swyddogaethau Gweinidogion Cymru mewn perthynas â chymorth i fyfyrwyr fel y maent.
Mae swyddogaeth yr Ysgrifennydd Gwladol mewn perthynas â gwneud rheoliadau o dan adran 22(1) sy'n awdurdodi cynnig grantiau neu fenthyciadau mewn cysylltiad â modiwlau cyrsiau AU neu AB yn arferadwy mewn perthynas â Lloegr yn unig. Mae'r angen am gydsyniad deddfwriaethol yn deillio o'r ffaith bod pwerau'r Ysgrifennydd Gwladol a Gweinidogion Cymru wedi'u gwahanu mewn ffordd anghyflawn pan ddatganolwyd y swyddogaethau cymorth i fyfyrwyr i Gymru o dan Ddeddf 1998.
Os caiff y Bil ei basio, ni fydd pwerau Gweinidogion Cymru o dan adran 22 Deddf 1998 yr un fath â phwerau'r Ysgrifennydd Gwladol. Bydd pwerau Gweinidogion Cymru yn parhau fel y maent ar hyn o bryd ac yn berthnasol i gyrsiau cyfan ond nid i fodiwlau cyrsiau o'r fath. Yn fy llythyr dyddiedig 9 Gorffennaf at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Addysg, nodais mai drwy Fil Senedd y dylid cyflawni darpariaeth o'r fath mewn perthynas â Chymru."
39. Er ein bod yn cydnabod yr esboniad pellach a roddwyd i'r Pwyllgor, dylid bod wedi cynnwys dadansoddiad manylach o gymal 14 yn y Memorandwm, yn enwedig o gofio bod cymal 14 yn ymwneud â phŵer cydredol sy'n bod eisoes.
40. Er na thrafodir cymal 14 ym Memorandwm Rhif 2, rydym yn cydnabod datganiad y Gweinidog ym Memorandwm Rhif 2, sy'n nodi:
"Pan fo gwelliannau wedi'u gwneud i gymalau a oedd yn y Bil fel y'i cyflwynwyd ac a nodwyd yn y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol cyntaf fel rhai y mae rheol sefydlog 29.1(i) yn gymwys iddynt, nid yw ein safbwynt wedi newid o ran bod angen cydsyniad y Senedd ar gyfer y cymalau hyn yn rhinwedd rheol sefydlog 29.1(i)." 18
Y darpariaethau eraill y dylid ceisio cydsyniad y Senedd ar eu cyfer
41. Nid yw'n glir i ni pam nad yw Llywodraeth Cymru yn ceisio cydsyniad y Senedd ar gyfer cymal 25 y Bil fel y'i cyflwynwyd yn wreiddiol (sef cymal rhif 35 yn awr yn y Bil fel y'i diwygiwyd),
18 Llywodraeth Cymru, Memorandwm Rhif 2, paragraff 13
11
ac i ychwanegu cymal 25 newydd yn ystod y Cyfnod Adrodd yn Nhŷ'r Arglwyddi ac eglurwn ein rhesymu isod.
42. Mae'r cymal 25 newydd yn y Bil fel y'i diwygiwyd yn darparu bod gan bobl o bob oed hawl i gael addysg am ddim ar gwrs cymeradwy hyd at Lefel 3 a gyflenwir gan ddarparwr addysg bellach neu dechnegol cymeradwy, os nad yw eisoes wedi astudio ar y lefel honno. Rhaid i'r darparwr cymeradwy ddarparu cyllid at y diben hwnnw. Mae cymal 25 newydd hefyd yn gosod gofynion ar gyflogwyr mewn perthynas â gwario arian ar bobl o dan 25 oed ar brentisiaethau.
43. Nid yw gwaith drafftio'r cymal hwn yn gwneud ei ystyr na'i effaith ymarferol yn glir. Er enghraifft, nid oes diffiniad o "gwrs cymeradwy", "darparwr cymeradwy" na "Lefel 3". Nid oes unrhyw arwydd clir ychwaith o ble y daw'r cyllid sy'n ofynnol yn ôl y cymal.
44. Nid oes dim yn y cymal newydd fel y'i drafftiwyd sy'n ymddangos fel pe bai'n cyfyngu ar ei effaith i Loegr. Mae'r nodyn esboniadol i'r Bil fel y'i diwygiwyd yn nodi mai nod y cymal 25 newydd yw rhoi'r hawl gyfreithiol i bawb yn Lloegr gael addysg am ddim ar gwrs cymeradwy ar gyfer eu cymhwyster cyntaf hyd at, a chan gynnwys, lefel 3, waeth beth fo oedran y dysgwr. Fodd bynnag, nid yw'r cyfeiriad at Loegr yn cael ei adlewyrchu ar wyneb y Bil. 19
45. O dan Reol Sefydlog 29, darpariaeth berthnasol yw unrhyw gymal mewn Bil sy'n gwneud darpariaeth mewn perthynas â Chymru at unrhyw ddiben sydd o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Ymddengys bod y cymal 25 newydd yn y Bil yn ddarpariaeth berthnasol gan ei bod yn ymwneud ag addysg, sydd o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd, ac nid oes dim yn y ddarpariaeth sy'n nodi nad yw'n gymwys i Gymru.
Argymhelliad 2. Dylai'r Gweinidog, cyn y ddadl yn y Senedd ar y cynnig cydsyniad perthnasol, gadarnhau pam na ddylid ceisio cydsyniad y Senedd ar gyfer y cymal 25 newydd yn y Bil fel y'i cyflwynwyd yn Nhŷ'r Cyffredin.
46. Mae cymal 35 yn y fersiwn o'r Bil fel y'i diwygiwyd gan Dŷ'r Arglwyddi yn diwygio Deddf 1992. Mae'r diwygiadau'n newid y mecanwaith y gall yr Ysgrifennydd Gwladol ei ddefnyddio i ddynodi sefydliadau addysgol yn Lloegr fel rhai sy'n dod o fewn y sector addysg bellach statudol. Byddai'n caniatáu i'r Ysgrifennydd Gwladol ddynodi sefydliad drwy orchymyn gweinyddol y mae'n rhaid ei gyhoeddi, yn hytrach na thrwy offeryn statudol fel sy'n ofynnol ar hyn o bryd.
19 Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16 (Bil 176), Nodiadau esboniadol, paragraff 136
47. Mae cymal 35(2) yn gwneud darpariaeth i egluro'r awdurdod priodol i wneud gorchmynion dynodi mewn perthynas â sefydliadau addysgol yng Nghymru ac yn Lloegr. Mae paragraff 184 o'r nodiadau esboniadol diwygiedig i'r Bil yn nodi mai mater datganoledig yw hwn. Mae Atodiad A i'r nodiadau esboniadol hefyd yn nodi bod cymal 35 yn gymwys i Gymru ac y byddai'r ddarpariaeth gyfatebol o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.
48. Rydym yn ymwybodol bod y mater wedi'i godi yn yr ohebiaeth rhwng y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg a'r Gweinidog, a nodwn fod y Gweinidog yn dweud:
"Mae cymal 25 [sef cymal 35 yn awr] yn diwygio Deddf Addysg Bellach ac Uwch 1992 ac mae'n berthnasol i Gymru. Fodd bynnag, nid yw'n gwneud unrhyw newidiadau i'r gyfraith - egluro y mae ac ailddatgan y gyfraith mewn perthynas â Chymru, ac yn fy marn i nid oes angen cydsyniad y Senedd."
49. Er ein bod yn cydnabod esboniad y Gweinidog, nid ydym yn cytuno â'i safbwynt. Cyfeiriwn unwaith eto at Reol Sefydlog 29.1(i) sy'n diffinio Bil perthnasol fel Bil sy'n cael ei ystyried yn Senedd y DU ac sy'n gwneud darpariaeth mewn perthynas â Chymru "at unrhyw ddiben sydd o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd (ac eithrio darpariaethau cysylltiedig, canlyniadol, trosiannol, dros dro, atodol neu ddarpariaethau arbed sy'n ymwneud â materion nad ydynt o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd)".
50. Nid yw'r Rheol Sefydlog yn gwahaniaethu rhwng cyfraith newydd neu ailddatganiad o'r gyfraith bresennol, dim ond bod darpariaeth mewn Bil y DU yn ddarpariaeth berthnasol at ddibenion proses cydsyniad deddfwriaethol y Senedd os yw'n gwneud darpariaeth at unrhyw ddiben o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.
Casgliad 3. Yn ein barn ni, dylid ceisio cydsyniad y Senedd ar gyfer cymal 35 yn y Bil (cymal 25 yn y Bil fel y'i cyflwynwyd yn wreiddiol).
Sylwadau cyffredinol
51. Yn olaf, nodwn fod y Memorandwm wedi'i osod yn y Senedd dros saith wythnos ar ôl i'r Bil gael ei gyflwyno yn Nhŷ'r Arglwyddi. Fodd bynnag, nid yw'r Memorandwm yn cynnwys esboniad am yr oedi hwn. Gwnaethom dynnu sylw at fater tebyg yn ein hadroddiad diweddar ar Femorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar y Bil Cymwysterau Proffesiynol (Memorandwm y Bil Cymwysterau Proffesiynol). 20 Yn yr adroddiad hwnnw, gwnaethom argymell y dylai'r Gweinidog hysbysu Pwyllgor Busnes y Senedd am safbwynt rhesymegol Llywodraeth
20 Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawner a'r Cyfansoddiad, Adroddiad ar Femorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar gyfer y Bil Cymwysterau Proffesiynol, Medi 2021
Cymru ynghylch pryd y byddai'n gallu gosod memorandwm cydsyniad deddfwriaethol o fewn pythefnos i Bil gael ei gyflwyno i Senedd y DU, yn unol â Rheol Sefydlog 29.2(i). 21
52. Er ein bod yn nodi bod y Gweinidog wedi rhoi esboniad mewn gohebiaeth â'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, rydym yn tynnu sylw unwaith eto at y ffaith bod barn gyffredinol Llywodraeth Cymru ynghylch sut a phryd y mae terfyn amser y Rheol Sefydlog yn gyraeddadwy yn bwysig, yn enwedig i Bwyllgorau sy'n gyfrifol am graffu ar femoranda. Felly, er ein bod yn cydnabod bod y Gweinidog wedi ymateb 22 yn gadarnhaol i'r argymhelliad yn ein hadroddiad ar Femorandwm y Bil Cymwysterau Proffesiynol, rydym yn atgoffa'r Gweinidog o ba mor bwysig yw bod yn dryloyw ar y mater hwn.
21 Adroddiad ar y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol ar gyfer y Bil Cymwysterau Proffesiynol, argymhelliad 1
22 Llythyr gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg mewn perthynas â'r Adroddiad ar Femorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar y Bil Cymwysterau Proffesiynol, 6 Hydref 2021
14
|
cym_Latn
| 10,989
|
CC-MAIN-2022-05
| 0.999993
|
<urn:uuid:e11de026-2fc3-4be6-8d8e-e1e04c003eec>
|
https://www.comisiynyddygymraeg.cymru/media/5rbbbzj4/dg-c-cofrestr-camau-gorfodi-2017-2018.pdf
|
| Person Perthnasol | Ymchwiliad | | Dyddiad rhoi |
|---|---|---|---|
| | | | hysbysiad |
| | | | penderfynu |
| Corff Adnoddau Naturiol Cymru | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson ar 14/08/2017 oedd yn bodloni amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y Gymraeg. Roedd y gŵyn yn honni bod y broses recriwtio ar gyfer Prif Weithredwr newydd y Corff yn trin y Gymraeg yn llai ffafriol na’r Saesneg. Honnai’r achwynydd fod gofyniad i gyflwyno cais ar-lein ar gyfer y swydd drwy wefan Saesneg yn unig drydydd parti Odgers Berndtson. Honnai’r achwynydd nad oedd modd amlwg o gyflwyno cais am y swydd yn Gymraeg a nododd yr achwynydd nad oedd yn fodlon cyflwyno cais yn Saesneg am y swydd ar sail egwyddorol gan mai yn Saesneg yn unig oedd y wefan. Penderfynodd yr achwynydd peidio â chyflwyno cais. | 19/3/2018 | |
Safon 133A Dyfarnwyd bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 133A.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Cyfoeth
Naturiol Cymru i gydymffurfio â safonau 133 a 133A.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Safon 133 Rhaid i Gyfoeth Naturiol Cymru sicrhau ei fod yn cydymffurfio â gofynion safon 133 ar bob achlysur wrth hysbysebu swyddi. Rhaid i CNC wneud datganiad clir ei fod yn croesawu ceisiadau am swyddi yn Gymraeg ac na fydd ceisiadau Cymraeg yn cael eu trin yn llai ffafriol na cheisiadau Saesneg. Rhaid i Gyfoeth Naturiol Cymru sicrhau fod datganiad o'r fath yn cael ei wneud gan unrhyw drydydd parti sy'n cynnal ymgyrch i recriwtio a phenodi staff ar ei ran. Amserlen: O fewn 28 diwrnod o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd Safon 133A Rhaid i Gyfoeth Naturiol Cymru adolygu ei weithdrefnau ar gyfer defnyddio trydydd partïon i gynnal ymgyrchoedd recriwtio a phenodi ar ei ran er mwyn: (1) Sicrhau nad yw ffurflenni cais yn trin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg (2) Sicrhau fod modd gwneud cais yn Gymraeg yn yr un modd a gellir gwneud cais yn Saesneg. Amserlen: O fewn 28 diwrnod o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd
Hysbysiad penderfynu a roddwyd
Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Gorff Adnoddau Naturiol Cymru ar 19/03/2018.
Apelau a wnaed i'r tribiwnlys
Ni wnaed apêl i'r Tribiwnlys.
Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili
Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o'r cyhoedd ar 03/04/2017 oedd yn bodloni amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud â mwy nag un o wasanaethau'r Cyngor. Roedd yr achwynydd wedi derbyn llythyr uniaith Saesneg gan yr adran dreth ac roedd hefyd yn anfodlon bod arwyddion parhaol a dros dro uniaith Saesneg yn Llyfrgell Rhymni a Chanolfan Ailgylchu Rhymni. Roedd hefyd am gwyno am gyhoeddiadau llais uniaith Saesneg yn llyfrgelloedd Caerffili a Bargoed. Cyflwynodd yr achwynydd y gŵyn i'r Cyngor yn uniongyrchol hefyd ac fe ddarparodd y Cyngor gopi o'r ymateb dyddiedig 03/05/2017.
5/2/2018
Canfyddiadau'r Comisiynydd
Safon 4 - Mae safon 4 yn gofyn i'r Cyngor anfon fersiwn
Gymraeg o ohebiaeth yr un pryd â fersiwn Saesneg os yw'r ohebiaeth yn cael ei anfon at nifer o bobl. Yn yr achos yma
fe anfonodd y Cyngor y llythyrau penderfyniad treth y
Cyngor a budd-daliadau at nifer o bobl yn uniaith Saesneg.
Ond yn ôl sylwadau y Cyngor yn dilyn derbyn copi o'r adroddiad arfaethedig, nid yw hysbysiadau penderfyniad
Budd-dal Tai a Gostyngiadau Treth y Cyngor yr un fath â'i gilydd. Gan nad yw’r llythyrau yr un fath â’i gilydd nid yw
cydymffurfiad â safon 4 o dan amheuaeth.
Safon 5 - Mae safon 5 yn ei gwneud hi'n ofynnol i gorff anfon fersiwn Gymraeg o ohebiaeth at berson ar bob
achlysur, os nad yw'r corff yn gwybod nad yw'r person yn dymuno cael gohebiaeth oddi wrthynt yn Gymraeg.
Anfonodd y Cyngor lythyrau ynglŷn â budd-dal tai a threth y
Cyngor at nifer fawr o bobl yn uniaith Saesneg er nad oeddynt yn gwybod a oedd yr unigolion yma am dderbyn
gohebiaeth Gymraeg. Gan bod y Cyngor wedi anfon llythyrau uniaith Saesneg at nifer o bobl nad oeddynt yn
gwybod a oeddynt am dderbyn gohebiaeth Gymraeg ni wnaethant gydymffurfio â safon 5 yn yr achos yma. Er
mwyn cydymffurfio â safon 5 dylai'r llythyrau yma fod wedi cael eu hanfon yn ddwyieithog i bawb nad oeddynt yn
ymwybodol o'u dewis iaith.
Safon 7 - Mae'r safon yn gosod gofyniad ar sefydliadau i gynnwys datganiad mewn gohebiaeth neu gyhoeddiadau a
hysbysiadau swyddogol sy'n gwahodd personau i anfon gohebiaeth atynt eu bod yn croesawu gohebiaeth yn
Gymraeg, y bydd yn ymateb yn Gymraeg i ohebiaeth
Cymraeg ac na fydd gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi. Roedd y llythyr dan sylw yn lythyr oedd yn gwahodd
gohebiaeth. Nid oedd y llythyr dderbyniodd yr achwynydd yn cynnwys y datganiad yma. Gan nad oedd y llythyr yn cynnwys y datganiad y mae'n rhaid ei gynnwys mewn gohebiaeth sy'n gwahodd ymateb neu ohebiaeth, nid oedd y Cyngor yn gweithredu yn unol â safon 7 yn yr achos yma. Safon 61 - Mae safon 61 yn gofyn i'r Cyngor sicrhau bod unrhyw destun ar arwydd newydd a osodir yn Gymraeg ac os yw'r arwydd newydd a osodir hefyd yn Saesneg yna ni ddylid trin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg ar yr arwydd. Cadarnhaodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili bod yr arwydd 'Allanfa Dân' yn Llyfrgell Rhymni yn arwydd a oedd wedi ei osod o'r newydd er i'r Cyngor fod yn gweithredu safon 61. Gan bod yr arwydd 'Allanfa Dân' yn arwydd a oedd wedi ei osod o'r newydd yn uniaith Saesneg, nid oedd y Cyngor yn cydymffurfio â safon 61 yn yr achos yma.
Safon 87 - Mae safon 87 yn ei gwneud hi'n ofynnol i gorff sicrhau bod pob neges a wneir dros system annerch gyhoeddus yn cael ei wneud yn Gymraeg, ac yn Gymraeg yn gyntaf os caiff ei wneud yn Saesneg hefyd. Ar adeg cyflwyno'r gŵyn nid oedd cyhoeddiadau dros uchelseinydd yn Llyfrgelloedd Caerffili a Bargoed (er enghraifft cyhoeddiadau yn dweud y bydd y Llyfrgell yn cau) yn cael eu gwneud yn Gymraeg. Gan nad oedd y cyhoeddiadau llais dros uchelseinydd yn y llyfrgelloedd yn Gymraeg nid oedd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn cydymffurfio â safon 87 yn yr achos hwn.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Safon 4 - Dyfarnwyd nad yw Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi methu â chydymffurfio â safon 4.
Safon 5 - Dyfarnwyd bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi methu â chydymffurfio â safon 5.
Safon 7 - Dyfarnwyd bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi methu â chydymffurfio â safon 7.
Safon 61 - Dyfarnwyd bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi methu â chydymffurfio â safon 61.
Safon 87 - Dyfarnwyd nad oedd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi methu cydymffurfio â safon 87.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i gydymffurfio â safon 5,7,61 a 87.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Safon 5 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili baratoi cynllun gweithredu yn amlinellu'r prif gamau (gyda amserlen) er mwyn sicrhau y bydd llythyrau ynglŷn â budddal tai a threth cyngor yn cael eu hanfon yn ddwyieithog. Mae'r cam i'w weithredu o fewn 3 mis o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd
Safon 7 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili ddatgan mewn gohebiaeth yn ymwneud â threth y cyngor a budddal tai eu bod yn croesawu cael gohebiaeth yn Gymraeg, y byddant yn ateb gohebiaeth yn Gymraeg, ac na fydd gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi. Mae'r cam i'w weithredu o fewn 28 diwrnod o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd.
Safon 61 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili sicrhau bod unrhyw destun ar yr arwyddion sydd wedi eu gosod yn
eu lyfrgelloedd ers diwrnod gosod y safon yn arddangos testun Cymraeg (ar yr un arwydd â’r testun cyfatebol
Saesneg neu ar arwydd ar wahân) ac os yw'r un testun yn cael ei arddangos yn Gymraeg ac yn Saesneg, rhaid ichi
beidio â thrin y testun Cymraeg yn llai ffafriol na'r testun
| | | | Saesneg. Mae’r cam i’w weithredu o fewn 28 diwrnod o |
|---|---|---|---|
| | | | ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd. |
| | | | Safon 87 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili sicrhau |
| | | | pan fydd yn cyhoeddi negeseuon yn eu llyfrgelloedd dros |
| | | | system annerch gyhoeddus y bydd y cyhoeddiad yn cael ei |
| | | | wneud yn Gymraeg, ac os yw’r cyhoeddiad yn cael ei |
| | | | wneud yn Gymraeg ac yn Saesneg, rhaid i’r cyhoeddiad |
| | | | gael ei wneud yn Gymraeg yn gyntaf. Mae’r cam i’w |
| | | | weithredu o fewn 3 mis o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad |
| | | | terfynol y Comisiynydd. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Gyngor Bwrdeistref Sirol |
| | | | Caerffili ar 05/02/2018. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Sir Penfro | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 1/2/2018 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar 10/05/2017 oedd yn bodloni | | Safon 52 Mae safon 52 yn ei gwneud hi’n ofynnol i Gyngor |
| | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | Sir Penfro sicrhau bod testun pob tudalen ar ei wefan ar |
| | Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud | | gael, ac yn gweithredu’n llawn yn Gymraeg heb drin y |
| | â thestun Saesneg yn ymddangos ar | | Gymraeg yn llai ffafriol na’r Saesneg. Ymddangosodd |
| | dudalen Gymraeg gwefan y Cyngor. | | testun Saesneg yn ymwneud â gweithgareddau Minecraft a |
| | Roedd y testun yn cyfeirio at | | gynhaliwyd yn ystod hanner tymor yr haf yn Llyfrgell |
| | weithgareddau minecraft yn llyfrgell | | Dinbych y Pysgod ar dudalen Gymraeg gwefan y Cyngor |
| | Dinbych y Pysgod dros wyliau hanner | | ynghyd â’r geiriau: “Mae’r dudalen hon wrthi’n cael ei |
| | tymor Mai. Roedd y geiriau canlynol | | chyfieithu ar hyn o bryd, felly diolch am eich amynedd wrth |
| | yn ymddangos ar dudalen Gymraeg y | | i ni ychwanegu’r cynnwys”. Nododd y Cyngor mai “gwall |
| | wefan: “Mae’r dudalen hon wrthi’n | | gweinyddol oedd hwn ac mae trefniadau wedi cael eu |
| | cael ei chyfieithu ar hyn o bryd, felly | | gwneud i sicrhau ein bod yn cydymffurfio â’r safonau, trwy |
| | diolch am eich amynedd wrth i ni | | fabwysiadu proses technegol lle rydym wedi dileu’r opsiwn |
| | ychwanegu’r cynnwys”. Roedd y | | ‘cyfieithiad yn ddewisol’......... gan ychwanegu ‘cyfieithiad |
| | testun a ddilynodd yn Saesneg. | | yn orfodol’”. |
| | | | Dyfarniad y Comisiynydd |
|---|---|---|---|
| | | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | | Comisiynydd bod Cyngor Sir Penfro wedi methu â |
| | | | chydymffurfio â safon 52. |
| | | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | | Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Cyngor Sir |
| | | | Penfro i gydymffurfio â safon 52. |
| | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | Safon 52 Rhaid i Gyngor Sir Penfro godi ymwybyddiaeth |
| | | | staff o ofynion safon 52 a rhoi cyfarwyddyd iddynt ynghylch |
| | | | sut i weithredu mewn ffordd sy’n caniatáu cydymffurfio â’r |
| | | | safon. Bydd hyn i’w weithredu o fewn 28 diwrnod o |
| | | | ddyddiad cyflwyno’n derfynol yr adroddiad ar yr ymchwiliad. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Gyngor Sir Penfro ar |
| | | | 01/02/2018. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 31/1/2018 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar 13/06/2017 oedd yn bodloni | | Safon 6 Mae safon 6 yn ei wneud yn ofynnol i gorff sicrhau |
| | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | nad yw’r Gymraeg yn cael ei thrin yn llai ffafriol na’r |
| | Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud | | Saesneg pan maent yn llunio gohebiaeth. Mae Cyngor |
| | â methiant honedig Cyngor | | Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi bod yn ddarostyngedig i’r |
| | Bwrdeistref Sirol Wrecsam i ddarparu | | safon hon ers 31 Mawrth 2016. Derbyniodd y Comisiynydd |
| | gwasanaeth Cymraeg dros y ffôn i | | gŵyn gan aelod o’r cyhoedd yn honni bod Cyngor |
| | aelod o’r cyhoedd yn adran y Dreth | | Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi trin yn Gymraeg yn llai |
| | Gyngor ar 13/06/2017 drwy | | ffafriol na’r Saesneg mewn llythyr gŵys y Dreth Gyngor gan |
| | ddefnyddio’r rhif ffôn 01978 298992. | | bod gwallau ieithyddol yn y Gymraeg ar y llythyr. Wrth |
| | Roedd yr achwynydd hefyd yn honni | | ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a’r |
| | bod gwallau ieithyddol yn y Gymraeg | | Cyngor, mae'r Comisiynydd yn casglu bod gwallau yn yr |
| | ar lythyr gŵys y Dreth Gyngor a | | |
anfonwyd at yr achwynydd ar 12/06/2017. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i gydymffurfio â safon 6 a 11.
iaith Gymraeg ar lythyr gŵys y Dreth Gyngor a anfonwyd at yr achwynydd, sydd yn groes i ofynion safon 6. Safon 11 Mae safon 11 yn ei wneud yn ofynnol i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam ddelio â galwad yn Gymraeg os yw person yn dymuno gwneud hynny, pan fo person yn cysylltu â'r Cyngor ar ei brif rif ffôn (neu ar un o'ch prif rifau ffôn), neu ar unrhyw rifau llinell gymorth neu rifau canolfan alwadau, hyd nes ei bod yn angenrheidiol trosglwyddo'r alwad i aelod o staff nad yw'n siarad Cymraeg sy'n gallu darparu gwasanaeth ar bwnc penodol, a hyd nes nad oes aelod o staff sy'n siarad Cymraeg ar gael i ddarparu gwasanaeth ar y pwnc penodol hwnnw. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi bod yn ddarostyngedig i'r safon hon ers 31 Mawrth 2016 Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o'r cyhoedd yn honni na dderbyniodd wasanaeth Cymraeg dros y ffôn gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam er mwyn trafod gŵys y Dreth Gyngor. Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a'r Cyngor, mae'r Comisiynydd yn casglu bod y Cyngor wedi gweithredu yn unol â gofynion safon 11 yn yr achos hwn.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu â chydymffurfio â safon 6. Dyfarnwyd nad oedd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu â chydymffurfio â safon 11.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i gydymffurfio â safon 6. Datganiad ar y gweithredu pellach Safon 6 Os bydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn llunio fersiwn Gymraeg a fersiwn Saesneg gyfatebol o
| | | | ohebiaeth, rhaid i'r Cyngor beidio â thrin y fersiwn Gymraeg |
|---|---|---|---|
| | | | yn llai ffafriol na’r fersiwn Saesneg (er enghraifft, os yw’r |
| | | | fersiwn Saesneg wedi ei llofnodi, neu os oes manylion |
| | | | cyswllt wedi eu darparu ar y fersiwn Saesneg, rhaid i’r |
| | | | fersiwn Gymraeg gael ei thrin yn yr un modd). Mae’r cam |
| | | | gorfodi yma yn weithredol 40 diwrnod o ddyddiad derbyn |
| | | | adroddiad a hysbysiad penderfynu terfynol yr ymchwiliad |
| | | | hwn. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Cyngor Bwrdeistref Sirol |
| | | | Wrecsam ar 31/01/2018. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Sir Powys | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 31/1/2018 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar 20/04/2017 oedd yn bodloni | | Safon 30 Mae safon 30 yn ei gwneud yn ofynnol i gorff |
| | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | ddatgan ar unrhyw ddeunydd sy’n hysbysebu cyfarfod y |
| | Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud | | mae corff yn trefnu sy’n agored i’r cyhoedd yn gyffredinol, |
| | â threfniadau Cyngor Sir Powys wrth | | ac unrhyw wahoddiad iddo, bod croeso i unrhyw un sy’n |
| | gyhoeddi gwybodaeth am gais | | bresennol ddefnyddio’r Gymraeg yn y cyfarfod. Gall hynny |
| | cynllunio penodol. Roedd y cais | | gynnwys hysbysiadau cyhoeddus. Mae Cyngor Sir Powys |
| | cynllunio yn ymwneud â datblygiad ar | | yn ddarostyngedig i safon 30 ers 30 Mawrth 2016. |
| | gyrion Machynlleth. Honnai’r | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o’r cyhoedd yn |
| | achwynydd fod y Cyngor wedi | | honni nad oedd offer cyfieithu ar y pryd o’r Gymraeg i’r |
| | cyflwyno cais cynllunio a holl | | Saesneg ar gael mewn cyfarfod o Bwyllgor Cynllunio. Wrth |
| | wybodaeth am y datblygiad yn | | ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a |
| | Saesneg yn unig i’r Pwyllgor | | Chyngor Sir Powys, mae’r Comisiynydd o’r farn nad oedd y |
| | Cynllunio. Honnai’r achwynydd iddo | | Cyngor yn ei wneud yn glir wrth bersonau a wahoddir i |
| | hefyd fynychu’r cyfarfod a fu’n trafod y | | gyfarfodydd Pwyllgor Cynllunio fod modd iddynt |
| | cais ac nad oedd offer cyfieithu ar y | | ddefnyddio’r Gymraeg. |
| | pryd ar gael yng nghyfarfod y | | Safon 32 Mae safon 32 yn ei gwneud yn ofynnol i gorff ofyn |
| | Pwyllgor Cynllunio. | | i bersonau sydd wedi eu gwahodd i siarad mewn cyfarfod |
os ydynt yn dymuno defnyddio'r Gymraeg yn y cyfarfod. Os yw un neu ragor o'r personau yn hysbysu'r corff eu bod yn dymuno gwneud hynny, rhaid i'r corff ddarparu gwasanaeth cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg yn y cyfarfod. Mae Cyngor Sir Powys yn ddarostyngedig i safon 32 ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o'r cyhoedd yn honni nad oedd offer cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gael mewn cyfarfod o Bwyllgor Cynllunio. Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a Chyngor Sir Powys, casglwyd nad oedd y Cyngor yn gofyn i bob mynychwr a wahoddwyd i annerch y Pwyllgor Cynllunio os oeddynt yn dymuno defnyddio'r Gymraeg. Gan nad oeddynt yn gofyn y cwestiwn hwn nid oedd modd i'r Cyngor sicrhau fod cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gael i'r rhai hynny sy'n dymuno defnyddio'r Gymraeg. Safon 33 Mae safon 33 yn gwneud yn ofynnol i gorff darparu gwasanaeth cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gyfer pob cyfarfod sy'n agored i'r cyhoedd. Mae'r safon hefyd yn gosod gofynion ynghylch hysbysu'r rheini sy'n bresennol yn y cyfarfod ar lafar, yn Gymraeg, bod croeso iddynt ddefnyddio'r Gymraeg, a bod gwasanaeth cyfieithu ar y pryd ar gael. Mae Cyngor Sir Powys yn ddarostyngedig i'r safon ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o'r cyhoedd yn honni nad oedd offer cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gael mewn cyfarfod o'r Pwyllgor Cynllunio. Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a Chyngor Sir Powys casglwyd nad oedd cyfieithu ar y pryd ar gael mewn cyfarfodydd Pwyllgor Cynllunio fel mater o drefn cyn mis Mai 2017 yn groes i ofynion safon 33.
Safon 47 Mae safon 47 yn ei gwneud yn ofynnol i gorff asesu a yw pwnc dogfen yn awgrymu y dylid ei llunio yn Gymraeg os nad oes safon arall yn gosod dyletswydd arnynt yn barod i lunio'r ddogfen yn Gymraeg. Mae Cyngor Sir Powys wedi bod yn ddarostyngedig i safon 47 ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o'r cyhoedd ynghylch trefniadau Cyngor Sir Powys wrth gyhoeddi gwybodaeth am gais cynllunio penodol. Roedd y cais cynllunio yn ymwneud â datblygiad ar gyrion Machynlleth. Honnai'r achwynydd fod y Cyngor wedi cyflwyno cais cynllunio a holl wybodaeth am y datblygiad yn Saesneg yn unig i'r Pwyllgor Cynllunio. Gan ystyried amgylchiadau yr achos, mae'r Comisiynydd o'r farn nad oedd y Cyngor wedi ystyried yn ddigonol a oedd angen i lunio dogfennau yn Gymraeg, yn groes i ofynion y safon.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Safon 30 Dyfarnwyd bod Cyngor Sir Powys wedi methu a chydymffurfio a safon 30.
Safon 32 Dyfarnwyd bod Cyngor Sir Powys wedi methu a chydymffurfio a safon 32.
Safon 33 Dyfarnwyd bod Cyngor Sir Powys wedi methu â chydymffurfio â safon 33.
Safon 47 Dyfarnwyd bod Cyngor Sir Powys wedi methu a chydymffurfio a safon 47.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Cyngor Sir Powys i gydymffurfio â safonau 30, 32, 33 a 47.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Safon 30 Rhaid i Gyngor Sir Powys wirio fod pob hysbyseb neu wahoddiad safonol a ddefnyddir ar gyfer cyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd yn datgan yn glir fod croeso i unrhyw un sy'n bresennol ddefnyddio'r Gymraeg yn y cyfarfod. Mae'r cam gorfodi hwn yn weithredol 28 diwrnod ar ôl derbyn hysbysiad penderfynu yr achos.
Safon 32 Rhaid i Gyngor Sir Powys sicrhau ei fod yn gofyn i bersonau a wahoddir i annerch y Pwyllgor Cynllunio os ydynt yn dymuno defnyddio'r Gymraeg, ac os yw o leiaf un o'r personau hynny yn hysbysebu'r Cyngor o hynny, rhaid i'r Cyngor sicrhau fod gwasanaeth cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gael yn y cyfarfod. Mae'r cam gorfodi hwn yn weithredol 28 diwrnod ar ôl dyddiad yr Hysbysiad Penderfynu.
Safon 33 Rhaid i Gyngor Sir Powys sicrhau fod gwasanaeth cyfieithu ar y pryd o’r Gymraeg i’r Saesneg ar
gael ym mhob cyfarfod sy'n agored i'r cyhoedd. Mae'r cam gorfodi hwn yn weithredol 28 diwrnod ar ôl dyddiad yr
Hysbysiad Penderfynu.
Safon 47 Rhaid i Gyngor Sir Powys datblygu broses safonol ar gyfer asesu pwnc dogfen a'r gynulleidfa rhagwelir ar gyfer ddogfennau luniwyd at ddefnydd y cyhoedd. Rhaid i'r broses hwn casglu a oes angen i'r ddogfen hwnnw gael ei lunio yn Gymraeg fel sy'n ofynnol er mwyn cydymffurfio â safon 47. Mae'r cam gorfodi hwn yn weithredol 28 diwrnod ar ôl dyddiad yr Hysbysiad Penderfynu.
Hysbysiad penderfynu a roddwyd
Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Cyngor Sir Powys ar
31/01/2018.
Apelau a wnaed i'r tribiwnlys Ni wnaed apêl i'r Tribiwnlys
Cyngor Sir Powys
Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson ar 13/06/2017 oedd yn bodloni amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y Gymraeg. Roedd y gŵyn ynghylch trefniadau Cyngor Sir Powys wrth gyhoeddi gwybodaeth am gais cynllunio penodol. Roedd y cais cynllunio yn ymwneud â datblygiad ar gyrion Machynlleth. Honnai'r achwynydd fod y Cyngor wedi cyflwyno cais cynllunio a holl wybodaeth am y datblygiad yn Saesneg yn unig i'r Pwyllgor Cynllunio. Honnai'r achwynydd iddo hefyd fynychu'r cyfarfod a fu'n trafod y cais ac nad oedd offer cyfieithu ar y pryd ar gael yng nghyfarfod y Pwyllgor Cynllunio. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i gydymffurfio â safonau 30, 32, 33 a 47.
29/1/2018
Canfyddiadau'r Comisiynydd
Safon 30 Mae safon 30 yn ei wneud yn ofynnol i gorff ddatgan ar unrhyw ddeunydd sy'n hysbysebu cyfarfod y mae corff yn trefnu sy'n agored i'r cyhoedd yn gyffredinol, ac unrhyw wahoddiad iddo, bod croeso i unrhyw un sy'n bresennol ddefnyddio'r Gymraeg yn y cyfarfod. Gall hynny gynnwys hysbysiadau cyhoeddus. Mae Cyngor Sir Powys yn ddarostyngedig i safon 30 ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o'r cyhoedd yn honni nad oedd offer cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gael mewn cyfarfod o Bwyllgor Cynllunio. Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a Chyngor Sir Powys, mae'r Comisiynydd o'r farn nad oedd y Cyngor yn ei wneud yn glir wrth bersonau a wahoddir i gyfarfodydd Pwyllgor Cynllunio fod modd iddynt ddefnyddio'r Gymraeg.
Safon 32 Mae safon 32 yn ei wneud yn ofynnol i gorff ofyn i bersonau sydd wedi eu gwahodd i siarad mewn cyfarfod os ydynt yn dymuno defnyddio'r Gymraeg yn y cyfarfod. Os yw un neu ragor o'r personau yn hysbysu'r corff eu bod yn dymuno gwneud hynny, rhaid i'r corff ddarparu gwasanaeth cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg yn y cyfarfod. Mae Cyngor Sir Powys yn ddarostyngedig i safon 32 ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o'r cyhoedd yn honni nad oedd offer cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gael mewn cyfarfod o Bwyllgor Cynllunio. Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a Chyngor Sir Powys, mae'r Comisiynydd yn casglu nad oedd y Cyngor yn gofyn i bob mynychwr a wahoddwyd i annerch y Pwyllgor Cynllunio os oeddynt yn dymuno defnyddio'r Gymraeg. Gan nad oeddynt yn gofyn y cwestiwn hwn nid oedd modd i'r Cyngor sicrhau fod cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gael i'r rhai hynny sy'n dymuno defnyddio'r Gymraeg. Safon 33 Mae safon 33 yn ei wneud yn ofynnol i gorff darparu gwasanaeth cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gyfer pob cyfarfod sy'n agored i'r cyhoedd. Mae'r safon hefyd yn gosod gofynion ynghylch hysbysu'r rheini sy'n bresennol yn y cyfarfod ar lafar, yn Gymraeg, bod croeso iddynt ddefnyddio'r Gymraeg, a bod gwasanaeth cyfieithu ar y pryd ar gael. Mae Cyngor Sir Powys yn ddarostyngedig i'r safon ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o'r cyhoedd yn honni nad oedd offer cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gael mewn cyfarfod o'r Pwyllgor Cynllunio. Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a Chyngor Sir Powys mae'r Comisiynydd yn casglu nad oedd cyfieithu ar y pryd ar gael mewn cyfarfodydd Pwyllgor Cynllunio fel mater o drefn cyn mis Mai 2017 yn groes i ofynion safon 33.
Safon 47 Mae safon 47 yn ei wneud yn ofynnol i gorff asesu a yw pwnc dogfen yn awgrymu y dylid ei llunio yn Gymraeg os nad oes safon arall yn gosod dyletswydd arnynt yn barod i lunio'r ddogfen yn Gymraeg. Mae Cyngor Sir Powys wedi bod yn ddarostyngedig i safon 47 ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o'r cyhoedd ynghylch trefniadau Cyngor Sir Powys wrth gyhoeddi gwybodaeth am gais cynllunio penodol. Roedd y cais cynllunio yn ymwneud â datblygiad ar gyrion Machynlleth. Honnai'r achwynydd fod y Cyngor wedi cyflwyno cais cynllunio a holl wybodaeth am y datblygiad yn Saesneg yn unig i'r Pwyllgor Cynllunio. Gan ystyried amgylchiadau yr achos, mae'r Comisiynydd o'r farn nad oedd y Cyngor wedi ystyried yn ddigonol a oedd angen i lunio dogfennau yn Gymraeg, yn groes i ofynion y safon.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y
Comisiynydd fel a ganlyn:
Dyfarnwyd fod Cyngor Sir Powys wedi methu â
chydymffurfio â safon 30.
Dyfarnwyd fod Cyngor Sir Powys wedi methu â
chydymffurfio â safon 32
Dyfarnwyd fod Cyngor Sir Powys wedi methu â
chydymffurfio â safon 33
Dyfarnwyd fod Cyngor Sir Powys wedi methu â chydymffurfio â safon 47
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Cyngor Sir Powys i gydymffurfio â safonau 30, 32, 33 a 47.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Safon 30 Rhaid i Gyngor Sir Powys wirio fod pob hysbyseb neu wahoddiad safonol a ddefnyddir ar gyfer cyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd yn datgan yn glir fod croeso i unrhyw un sy'n bresennol ddefnyddio'r Gymraeg yn y cyfarfod. Mae'r cam gorfodi hwn yn weithredol 28 diwrnod ar ôl derbyn hysbysiad penderfynu yr achos.
Safon 32 Rhaid i Gyngor Sir Powys sicrhau ei fod yn gofyn i bersonau a wahoddir i annerch y Pwyllgor Cynllunio os ydynt yn dymuno defnyddio'r Gymraeg, ac os yw o leiaf un o'r personau hynny yn hysbysebu'r Cyngor o hynny, rhaid i'r Cyngor sicrhau fod gwasanaeth cyfieithu ar y pryd o'r Gymraeg i'r Saesneg ar gael yn y cyfarfod. Mae'r cam gorfodi hwn yn weithredol 28 diwrnod ar ôl dyddiad yr Hysbysiad Penderfynu.
| | | | Safon 33 Rhaid i Gyngor Sir Powys sicrhau fod |
|---|---|---|---|
| | | | gwasanaeth cyfieithu ar y pryd o’r Gymraeg i’r Saesneg ar |
| | | | gael ym mhob cyfarfod sy’n agored i’r cyhoedd. Mae’r cam |
| | | | gorfodi hwn yn weithredol 28 diwrnod ar ôl dyddiad yr |
| | | | Hysbysiad Penderfynu. |
| | | | Safon 47 Rhaid i Gyngor Sir Powys datblygu broses |
| | | | safonol ar gyfer asesu pwnc dogfen a’r gynulleidfa |
| | | | rhagwelir ar gyfer ddogfennau luniwyd at ddefnydd y |
| | | | cyhoedd. Rhaid i’r broses hwn casglu a oes angen i’r |
| | | | ddogfen hwnnw gael ei lunio yn Gymraeg fel sy’n ofynnol |
| | | | er mwyn cydymffurfio â safon 47. Mae’r cam gorfodi hwn |
| | | | yn weithredol 28 diwrnod ar ôl dyddiad yr Hysbysiad |
| | | | Penderfynu. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Gyngor Sir Powys ar |
| | | | 31/01/2018 |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 12/1/2018 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar 16/05/2017 oedd yn bodloni | | Safon 52 Mae safon 52 yn ei gwneud yn ofynnol i gorff |
| | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | sicrhau bod pob tudalen ar ei wefan ar gael ac yn |
| | Gymraeg. Roedd y gŵyn yn honni | | gweithredu’n llawn yn Gymraeg ac na chaiff y Gymraeg ei |
| | bod gwybodaeth ar dudalen wefan | | thrin yn llai ffafriol na’r Saesneg ar y tudalennau hynny. |
| | Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam | | Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi bod yn |
| | ynghylch canolfannau hamdden y Sir | | ddarostyngedig i safon 52 ers 30 Mawrth 2016. Wrth |
| | yn ddiffygiol yn Gymraeg. Nodai’r | | ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a |
| | achwynydd fod llai o wybodaeth ar y | | Chyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam, mae'r Comisiynydd o’r |
| | dudalen we yn Gymraeg na’r hyn | | farn nad oedd y testun ar dudalennau gwefan Freedom |
| | oedd ar gael ar y dudalen we | | Leisure i gyd ar gael yn Gymraeg, yn groes i ofynion y |
| | gyfatebol Saesneg. Nodai’r | | safon. |
achwynydd hefyd fod dolenni ar y dudalen we Gymraeg yn arwain at wybodaeth Saesneg yn unig ar dudalennau ar wefan 'Freedom Lesiure' – sef darparwr allanol sydd yn rhedeg canolfannau hamdden y Sir ar ran y Cyngor. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i gydymffurfio â safon 52 a 56.
Safon 56 Mae safon 56 yn ei gwneud hi'n ofynnol i gorff sicrhau bod y rhyngwyneb a'r dewislenni ar bob tudalen ar ei wefan yn Gymraeg. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi bod yn ddarostyngedig i safon 56 ers 30 Mawrth 2016. Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a Chyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam mae'r Comisiynydd yn casglu nad oedd dewislenni holl dudalennau gwefan Freedom Leisure yn Gymraeg.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu â chydymffurfio â safon 52 a 56.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i gydymffurfio â safon 52 a 56.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Safon 52 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam sicrhau bod gwefan Freedom Leisure yn cydymffurfio yn
llawn â gofynion safon 52. S
afon 56 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam sicrhau bod gwefan Freedom Leisure yn cydymffurfio yn llawn â
gofynion safon 56. Mae'r camau gorfodi hyn yn weithredol
28 diwrnod yn dilyn derbyn hysbysiad penderfynu achos
CSG227.
Hysbysiad penderfynu a roddwyd
Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam ar 12/01/2018.
Apelau a wnaed i'r tribiwnlys
Ni wnaed apêl i'r Tribiwnlys
Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf
Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson ar 11/04/2017 oedd yn bodloni amodau adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. Honnai'r achwynydd iddi ffonio prif rif ffôn y Cyngor ar 11 Ebrill 2017. Dewisodd opsiwn '1' ar gyfer gwasanaeth Cymraeg a chafodd yr alwad ei hateb gan aelod o staff oedd yn medru'r Gymraeg. Gofynnodd i gael ei throsglwyddo i'r adran Adnoddau Dynol. Cafodd yr alwad ei hateb gan aelod arall o staff y brif ganolfan alwadau. Nid oedd yr aelod hwn yn medru'r Gymraeg a bu'n rhaid iddi ailadrodd ei hymholiad yn Saesneg. Cafodd yr alwad ei throsglwyddo'n llwyddiannus i'r adran Adnoddau Dynol ac fe'i hatebwyd gan aelod o staff wnaeth gyfarch yn uniaith Saesneg. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 11 a 20.
11/1/2018
Canfyddiadau'r Comisiynydd
Safon 11 Mae safon 11 yn ei gwneud yn ofynnol i'r Cyngor gynnig gwasanaeth Cymraeg ar ei rifau ffôn, ac i ddarparu gwasanaeth Cymraeg i berson sy'n dymuno hynny. Mae'r Cyngor o dan ddyletswydd i gydymffurfio â'r safon ers 30 Mawrth 2016. Ar 11 Ebrill 2017, cysylltodd yr achwynydd â'r Cyngor ar y rhif ffon 01443 425005, gydag ymholiad i'r adran Adnoddau Dynol. Dewisodd yr achwynydd barhau â'i galwad yn Gymraeg drwy bwyso botwm 1 yn unol â chyfarwyddiadau'r neges awtomatig. Atebwyd yr alwad gan gynghorydd Cymraeg yn y ganolfan gyswllt. Wrth geisio trosglwyddo'r alwad i'r adran Adnoddau Dynol pwysodd y cynghorydd y rhif anghywir a olygodd bod yr alwad wedi ei throsglwyddo i gynghorydd di Gymraeg o fewn y ganolfan gyswllt. Cychwynnodd yr achwynydd siarad Cymraeg ond rhaid oedd iddi ail-adrodd ei ymholiad yn Saesneg. Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a'r Cyngor, mae'r Comisiynydd yn fodlon mai camgymeriad dynol a arweiniodd at yr alwad yn cael ei throsglwyddo i gynghorydd di-Gymraeg. Mae'r Comisiynydd o'r farn, pe na bai'r camgymeriad wedi digwydd, a phe bai'r alwad wedi ei throsglwyddo yn gywir ei bod yn debygol na fyddai'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio gan ei bod yn ymddangos bod yma strwythurau priodol mewn lle i ddelio â galwadau yn Gymraeg. Fodd bynnag, yn sgil y camgymeriad ar yr achlysur hwn, methodd y Cyngor ag ymdrin â galwad yr achwynydd yn Gymraeg, er bod dymuniad yr achwynydd i dderbyn gwasanaeth Cymraeg wedi ei sefydlu wrth iddi gychwyn y sgwrs yn Gymraeg. Safon 20 Mae safon 20 yn ei gwneud yn ofynnol i gorff, wrth ateb galwadau i rif llinell uniongyrchol, i gyfarch y galwr mewn modd lle nad yw'r trin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg. Mae'r achwynydd yn honni iddi dderbyn cyfarchiad uniaith Saesneg wrth i'w galwad gael ei throsglwyddo i adran Adnoddau Dynol Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf. Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a'r Cyngor, casglodd y Comisiynydd mai'r cyfarchiad a dderbyniodd yr achwynydd yn dilyn iddi gael ei throsglwyddo i'r adran berthnasol y cwynir amdano, ac felly nad yw'r safon yn berthnasol i'r ymchwiliad.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safonau 11. Nid oedd modd i'r Comisiynydd ddyfarnu ar gydymffurfiaeth y Cyngor â safon 20.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf wedi methu â chydymffurfio a safon 11, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Safon 11 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf gymryd camau i sicrhau ei bod yn delio gyda galwadau yn Gymraeg os yw'r person yn dymuno hynny yn unol â safon 11. Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf sicrhau, wrth drosglwyddo galwadau, ei bod yn parhau i ddelio gyda galwad yn Gymraeg os yw'r person yn dymuno hynny, yn
| | | | unol â safon 11. Amserlen: O fewn 28 diwrnod o ddyddiad |
|---|---|---|---|
| | | | cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 11/01/2018. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Gweinidogion Cymru | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson ar 09/03/2017 oedd yn bodloni amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y Gymraeg. Roedd yr achwynydd yn anhapus nad oedd cyfeiriad wedi ei gynnwys ar fersiwn Gymraeg llythyr a dderbyniodd yn ei wahodd i gymryd rhan yn Arolwg Cenedlaethol Cymru. | 10/1/2018 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | | Safon 6 Mae safon 6 yn ei gwneud yn ofynnol i gorff |
| | | | sicrhau nad yw’r Gymraeg yn cael ei thrin yn llai ffafriol na’r |
| | | | Saesneg pan maent yn llunio gohebiaeth. Mae’r safon yn |
| | | | nodi enghreifftiau o beidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol |
| | | | na’r Saesneg yn y cyd-destun, megis sicrhau fod llofnodion |
| | | | cyfatebol a manylion cyswllt ar y ddau fersiwn o’r |
| | | | ohebiaeth. Nid oedd y llythyr a dderbyniodd yr achwynydd |
| | | | ynglŷn ag Arolwg Cenedlaethol Cymru yn cynnwys y |
| | | | cyfeiriad ar fersiwn Gymraeg y llythyr. Yn eu tystiolaeth |
| | | | dywed Gweinidogion Cymru mai dyma oedd yr arfer gyda |
| | | | llythyrau yn ymwneud â’r Arolwg Cenedlaethol. Gan nad |
| | | | oedd y llythyr yn cynnwys y cyfeiriad ar y fersiwn Gymraeg |
| | | | fel ag yr oedd ar y fersiwn Saesneg roedd Gweinidogion |
| | | | Cymru yn trin y fersiwn Gymraeg o’r llythyr yn llai ffafriol |
| | | | na’r fersiwn Saesneg. |
| | | | Safon 7 Mae’r safon yn gosod gofyniad ar sefydliadau i |
| | | | gynnwys datganiad mewn gohebiaeth neu gyhoeddiadau a |
| | | | hysbysiadau swyddogol sy’n gwahodd personau i anfon |
| | | | gohebiaeth atynt eu bod yn croesawu gohebiaeth yn |
| | | | Gymraeg, y bydd yn ymateb yn Gymraeg i ohebiaeth |
| | | | Cymraeg ac na fydd gohebu yn Gymraeg yn arwain at |
| | | | oedi. Nid oedd y llythyr dderbyniodd yr achwynydd yn |
| | | | cynnwys y datganiad yma. Gan nad oedd y llythyr yn |
| | | | cynnwys y datganiad y mae’n rhaid ei gynnwys mewn |
gohebiaeth sy'n gwahodd ymateb neu ohebiaeth nid oedd Gweinidogion Cymru yn gweithredu safon 7 yn yr achos yma.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Safon 6 Dyfarnwyd bod Gweinidogion Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 6 ar y sail bod Gweinidogion Cymru wedi trin fersiwn Gymraeg o lythyr yn llai ffafriol na'r fersiwn Saesneg.
Safon 7 Dyfarnwyd bod Gweinidogion Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 7 ar y sail na chafodd datganiad ei gynnwys yn y llythyr yn esbonio bod Gweinidogion Cymru yn croesawu gohebiaeth yn Gymraeg, y byddent yn ymateb yn Gymraeg ac na fyddai gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 6 a 7.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Safon 6 Wrth gynnal Arolwg Cenedlaethol Cymru rhaid i Weinidogion Cymru sicrhau pan yn llunio fersiwn Gymraeg a fersiwn Saesneg gyfatebol o ohebiaeth, eu bod yn cynnwys cyfeiriad Cymraeg y derbynnydd ar fersiwn Gymraeg y llythyr, a rhaid iddynt beidio â thrin y fersiwn Gymraeg yn llai ffafriol na'r fersiwn Saesneg. Mae'r cam i'w weithredu o fewn 28 diwrnod o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd. Safon 7 Rhaid i Weinidogion Cymru ddatgan mewn gohebiaeth ynglŷn â Arolwg Cenedlaethol Cymru eu bod yn croesawu cael gohebiaeth yn Gymraeg, ac y byddant yn ateb gohebiaeth yn Gymraeg, ac na fydd gohebu yn
| | | | Gymraeg yn arwain at oedi. Mae’r cam i’w weithredu o |
|---|---|---|---|
| | | | fewn 3 mis o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y |
| | | | Comisiynydd. Yn ystod y 3 mis nesaf mae’r Comisiynydd |
| | | | yn cynghori Gweinidogion Cymru i ystyried defnyddio |
| | | | dulliau eraill i roi gwybod i’r cyhoedd Cymru eich bod yn |
| | | | croesawu cael gohebiaeth yn Gymraeg, y byddwch yn ateb |
| | | | gohebiaeth yn Gymraeg, ac na fydd gohebu yn Gymraeg |
| | | | yn arwain at oedi. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar |
| | | | 10/01/2018. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Gweinidogion Cymru | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson ar 28/04/2017 oedd yn bodloni amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud â gwasanaeth ffôn cymorth technegol Cymraeg i ddefnyddwyr gwefan Gwerthwch i Gymru. Honnai’r achwynydd nad oedd gwefan Gymraeg Gwerthwch i Gymru yn arddangos rhif ffôn ar gyfer y llinell gymorth dechnegol ar y tudalennau Cymraeg, a bod rhaid iddi alw rhif cyffredinol Gwerthwch i Gymru dair gwaith er mwyn darganfod y rhif. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu | 21/12/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | | Safon 13 Gofynion safon 13 yw bod rhaid i gorff sicrhau fod |
| | | | rhif ffôn gwasanaeth Cymraeg yr un peth â rhif ffôn y |
| | | | gwasanaeth Saesneg cyfatebol. Ni chaniateir rhif ffôn ar |
| | | | wahân ar gyfer cynnig gwasanaeth Cymraeg dros y ffôn. |
| | | | Mae Gweinidogion Cymru wedi bod yn ddarostyngedig i’r |
| | | | safon ers 30 Medi 2016 ar gyfer gwasanaeth Gwerthwch i |
| | | | Gymru. Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan aelod o’r |
| | | | cyhoedd yn honni nad oedd rhif ffôn ar gyfer cymorth |
| | | | technegol gwefan Gwerthwch i Gymru ar gael ar y |
| | | | tudalennau Cymraeg o’r wefan. Wrth ystyried y dystiolaeth |
| | | | a dderbyniwyd gan yr achwynydd a Gweinidogion Cymru, |
| | | | mae'r Comisiynydd yn casglu fod y corff yn defnyddio |
| | | | rhifau ffôn gwahanol ar gyfer cymorth technegol |
| | | | Gwerthwch i Gymru yn groes i ofynion y safon. |
| | | | Safon 52 Mae safon 52 yn ei wneud yn ofynnol i gorff |
| | | | sicrhau fod pob tudalen ar ei wefan ar gael ac yn |
| | | | gweithredu’n llawn yn Gymraeg ac na chaiff y Gymraeg ei |
| methiant gan Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 13 a 52. | thrin yn llai ffafriol na’r Saesneg ar y tudalennau hynny. |
|---|---|
| | Mae Gweinidogion Cymru wedi bod yn ddarostyngedig i |
| | safon 52 ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd y Comisiynydd |
| | gŵyn gan aelod o’r cyhoedd yn honni nad oedd rhif ffôn ar |
| | gyfer cymorth technegol gwefan Gwerthwch i Gymru ar |
| | gael ar dudalennau Cymraeg y wefan. Wrth ystyried y |
| | dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a |
| | Gweinidogion Cymru, mae'r Comisiynydd yn casglu bod llai |
| | o wybodaeth ynghylch y gwasanaethau ffon ar dudalennau |
| | Cymraeg gwefan Gwerthwch i Gymru. Arweiniodd hyn at |
| | rwystredigaeth i’r achwynydd wrth iddi geisio defnyddio’r |
| | gwasanaeth Cymraeg. |
| | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Gweinidogion |
| | Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 13 a 52. |
| | Datganiad gweithredu pellach |
| | Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion |
| | Cymru i gydymffurfio â safon 13 a 52. |
| | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | Yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â |
| | safon 13 a 52 mae’n ofynnol i Weinidogion Cymru gymryd |
| | y camau canlynol at y diben o atal y methiant rhag parhau |
| | neu gael ei ail adrodd: |
| | Safon 13 Rhaid i Weinidogion Cymru defnyddio’r un rhif ar |
| | gyfer darparu bob gwasanaeth cymorth dros y ffôn ar gyfer |
| | Gwerthwch i Gymru gan sicrhau fod y gwasanaeth |
| | Cymraeg â ddarperir gytras â’r gwasanaeth Saesneg ar y |
| | llinell honno. Mae’r cam gorfodi hwn yn weithredol 3 mis o |
| | ddyddiad dderbyn Hysbysiad Penderfynu achos CSG223. |
| | Safon 52 Rhaid i Weinidogion Cymru sicrhau fod |
| | gwybodaeth glir ar gael i’r cyhoedd am y gwasanaethau |
| | | | cymorth sydd ar gael iddynt ar dudalennau Cymraeg |
|---|---|---|---|
| | | | Gwerthwch i Gymru. Wrth i Weinidogion Cymru gwblhau |
| | | | cam gorfodi'r achos hwn a sefydlu un rhif ar gyfer cymorth |
| | | | technegol, dylid sicrhau fod y rhif hwn yn hysbys ar |
| | | | dudalennau Cymraeg Gwerthwch i Gymru. Mae’r cam |
| | | | gorfodi hwn yn weithredol 28 diwrnod ar ôl derbyn |
| | | | hysbysiad penderfynu yr achos. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar |
| | | | 21/12/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y- bont ar Ogwr | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 14/12/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor |
| | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. Ar | | Bwrdeistref Sirol Pen-y-Bont ar Ogwr wedi methu â |
| | 3 Mehefin 2016 derbyniodd y | | chydymffurfio â safon 81 yn yr achos hwn, ar y sail fod |
| | Comisiynydd nifer o gwynion gan | | tystiolaeth sydd ar gael i mi yn amlygu fod y Cyngor wedi |
| | aelod o’r cyhoedd. Roedd y cwynion | | cymryd camau digonol i hybu a hyrwyddo’r ddarpariaeth |
| | yn ymwneud â darpariaeth gwersi | | gyfredol o wersi nofio Cymraeg, ac yn gwneud hynny yn |
| | nofio nifer o awdurdodau lleol, gan | | Gymraeg. |
| | gynnwys Cyngor Bwrdeistref Sirol | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref |
| | Pen-y-Bont ar Ogwr. Darparwyd | | Sirol Pen-y-Bont ar Ogwr wedi methu â chydymffurfio â |
| | tystiolaeth i gefnogi’r cwynion; roedd y | | safon 84 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn |
| | dystiolaeth hon yn ymwneud ag | | cynnig gwersi nofio yn Gymraeg ar rai lefelau, er bod |
| | ymateb yr awdurdodau lleol i | | gwersi nofio’n cael eu cynnig ar y lefelau hynny yn |
| | ymholiadau ynghylch argaeledd | | Saesneg. |
| | gwersi nofio Cymraeg. Yn achos | | Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor |
| | Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-Bont | | Bwrdeistref Sirol Pen-y-Bont ar Ogwr wedi methu â |
| | ar Ogwr, derbyniwyd nodyn o alwad | | chydymffurfio â safon 86 yn yr achos hwn, ar y sail nad |
| | ffôn yn ymholi ynghylch gwersi nofio | | yw’r Cyngor wedi datblygu unrhyw gwrs mewn perthynas â |
| | Cymraeg. Roedd yr ymateb yn nodi | | gwersi nofio yn y cyfnod ers y diwrnod gosod ar gyfer y |
fod y Cyngor yn cynnig gwersi Cymraeg i blant ond nid oedolion. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail honno, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o'r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau'r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86.
safon, ac felly nad yw'r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y
Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84. Dyfarnwyd nad yw'r
Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 81 ac 86.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal y methiant i gydymffurfio rhag parhau neu gael ei ailadrodd. Yn unol ag adran 77 (3) Mesur y Gymraeg, bydd y Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i'r Cyngor baratoi cynllun gweithredu at y diben o atal y methiant i gydymffurfio rhag parhau neu gael ei ailadrodd:
Safon 84 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i'r Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai'r Cyngor baratoi'r cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos sef erbyn 6 Chwefror 2018. Bydd y Comisiynydd yn gweithredu'n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn perthynas â'r cynllun gweithredu. Mae'r Comisiynydd wedi rhoi dogfen gyngor i'r Cyngor a fydd o gymorth wrth baratoi'r cynllun gweithredu.
Hysbysiad penderfynu a roddwyd Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i'r Cyngor ar 14/12/2017. Apelau a wnaed i'r tribiwnlys
Gweinidogion Cymru
Derbyniodd y Comisiynydd ddwy gŵyn gan ddau berson oedd yn bodloni amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y Gymraeg. Derbyniwyd cwyn 1 ar 21 Chwefror 2017. Honnai'r achwynydd iddo dderbyn e-bost Saesneg yn unig ar 21 Chwefror 2017 gan un o swyddogion Gweinidogion Cymru yn ei wahodd i gyfarfod gyda Chyfarwyddwr Addysg o Grŵp Addysg a Gwasanaethau Cyhoeddus Llywodraeth Cymru. Derbyniwyd cwyn 2 ar 8 Mawrth 2017. Honnai'r achwynydd iddo dderbyn e-bost Saesneg yn unig ar 8 Mawrth 2017 gan un o swyddogion Gweinidogion Cymru yn ymateb i ymholiad iddo gyflwyno dros y ffôn yn Gymraeg. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 2, 5 a 7.
30/11/2017
Ni wnaed apêl i'r Tribiwnlys.
Canfyddiadau'r Comisiynydd
Safon 2 Mae safon 2 yn ei wneud yn ofynnol i gorff ofyn i unigolyn a fyddai'n dymuno derbyn gohebiaeth yn Gymraeg wrth ohebu ag ef neu hi am y tro cyntaf. Os yw'r unigolyn yn ymateb i ddweud mai ei ddymuniad yw derbyn gohebiaeth yn Gymraeg gan y corff, mae angen i'r corff gadw cofnod o'r dymuniad hwnnw, a gohebu ag ef neu hi yn Gymraeg o hynny ymlaen. Mae Gweinidogion Cymru wedi bod yn ddarostyngedig i'r safon hon ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd yr achwynydd e-byst Saesneg yn unig oddi wrth swyddogion Gweinidogion Cymru. Roedd hyn yn groes i'w ddymuniad i dderbyn gohebiaeth yn Gymraeg oddi wrth y sefydliad. Mae'r partïon yn gytûn yn yr achosion fod e-byst Saesneg yn unig wedi ei anfon at yr achwynydd er fod cofnod mewn lle o ddymuniad yr achwynydd i dderbyn gohebiaeth Gymraeg gan Weinidogion Cymru. Safon 5 Mae safon 5 yn ei wneud yn ofynnol i gyrff ddarparu fersiwn Gymraeg o ohebiaeth wrth ohebu os nad ydynt yn gwybod a yw person yn dymuno derbyn gohebiaeth yn Gymraeg. Mae felly yn ofynnol i gorff anfon fersiwn Gymraeg o ohebiaeth at berson ar bob achlysur, oni bai eu bod yn ymwybodol o ddewis iaith unigolyn (e.e. drwy wybodaeth a ddarparwyd i'r corff yn unol â safon 2 ac/neu 3.). Mae Gweinidogion Cymru wedi bod yn ddarostyngedig i safon 5 ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd yr achwynydd e-bost Saesneg yn unig oddi wrth un o swyddogion Gweinidogion Cymru yn ei wahodd i gyfarfod. Roedd hyn yn groes i'w ddymuniad i dderbyn gohebiaeth yn Gymraeg oddi wrth y sefydliad. Mae tystiolaeth Gweinidogion Cymru yn amlygu bod cofnod o ddymuniad iaith yr achwynydd wedi ei gofnodi ac felly nid yw'r safon hon yn berthnasol bellach i'r ymchwiliad.
Safon 7 Mae safon 7 yn ei wneud yn ofynnol i gorff datgan mewn bob gohebiaeth, gan gynnwys gohebiaeth electronig, eu bod yn croesawu cael gohebiaeth Gymraeg, y byddent yn ymateb yn Gymraeg ac na fydd gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi. Mae Gweinidogion Cymru wedi bod yn ddarostyngedig i safon 7 ers 30 Mawrth 2016. Derbyniodd yr achwynydd e-bost Saesneg yn unig oddi wrth un o swyddogion Gweinidogion Cymru yn ei wahodd i gyfarfod. Nid oedd datganiad ar yr e-bost yn nodi fod modd croeso iddo ohebu yn Gymraeg â'r sefydliad. Mae tystiolaeth Gweinidogion Cymru yn amlygu nad oedd datganiad safonol mewn lle ar lofnodion e-bost safonol eu swyddogion ynghylch croesawu gohebiaeth Cymraeg.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Gweinidogion Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 2 a 7. Ar y sail fod Gweinidogion Cymru yn ymwybodol o ddewis iaith yr achwynydd, nid oedd modd i'r Comisiynydd ddyfarnu ar gydymffurfiaeth â safon 5.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 2 a 7.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 2 a 7 mae'n ofynnol i Weinidogion Cymru gymryd y camau canlynol at y diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ail adrodd:
Safon 2 - Rhaid i Weinidogion Cymru gynnal ymgyrch ymwybyddiaeth pellach ynghylch gofynion safonau'r
| | | | Gymraeg ar gyfer gohebiaeth gan dargedu’n penodol: - |
|---|---|---|---|
| | | | Aelodau o staff sydd yn cael cyswllt rheolaidd gyda |
| | | | aelodau o’r cyhoedd; - Aelodau o staff sydd yn destun |
| | | | cwynion am methiannau i weithredu’r safonau. |
| | | | Safon 7 - Rhaid i Weinidogion Cymru sicrhau fod datganiad |
| | | | safonol ar lofnod e-bost pob un o’i swyddogion yn unol â |
| | | | gofynion safon 7. Mae’r camau uchod i gael ei weithredu o |
| | | | fewn 28 diwrnod o ddyddiad cyflwyno’n derfynol yr |
| | | | adroddiad ar yr ymchwiliad. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar |
| | | | 30/11/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Gweinidogion Cymru | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 28/11/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar 27/07/2016 oedd yn bodloni | | Safon 94 Mae safon 94 yn ei gwneud yn ofynnol i |
| | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | Weinidogion Cymru lunio a chyhoeddi polisi dyfarnu |
| | Gymraeg. Derbyniodd y Comisiynydd | | grantiau sy’n sicrhau bod y corff yn ystyried y Gymraeg |
| | honiad gan berson nad oedd | | wrth fynd drwy’r broses o ddyfarnu grant. Darparodd |
| | hyfforddiant a ddarparwyd gan | | Gweinidogion Cymru ddogfen ganllaw i’w defnyddio wrth |
| | Hyfforddiant Undeb Cenedlaethol | | ddyfarnu grantiau i gyrff. Mae’r pecyn adnoddau (toolkit) a |
| | Newyddiadurwyr Cymru (HUCNC) | | gyflwynwyd gan Weinidogion Cymru yn cydnabod |
| | rhwng Mai 2016 – Ionawr 2017, ac a | | egwyddorion sylfaenol Mesur y Gymraeg, ond nid yw’r |
| | hysbysebwyd ar wefan HUCNC ar | | cynnwys yn ddigonol i gyfleu'r hyn sydd angen ei wneud i |
| | gael yn Gymraeg. Honnir fod HUCNC | | gydymffurfio â safon 94 drwy ystyried y materion a nodir yn |
| | yn derbyn cymorth ariannol gan | | a-ch. Roedd yr achwynydd yn dymuno mynychu’r cwrs a |
| | Lywodraeth Cymru er mwyn eu | | gynhaliwyd ar 18 Gorffennaf, 2016 sef “How to run a |
| | galluogi i gynnal yr hyfforddiant. | | Successful Social Media Campaign”, ond nid oedd ar gael |
| | Roedd yr achwynydd yn awyddus i | | yn Gymraeg. Nodwyd bod cyrsiau’n cael eu darparu’n |
| | fynychu cwrs “How to run a | | ddwyieithog ond nad oedd galw i redeg y cwrs hwn drwy’r |
| | successful social media campaign” | | Gymraeg. Nid yw'r Comisiynydd o'r farn bod polisi dyfarnu |
| | drwy gyfrwng y Gymraeg. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 94. | | | grantiau Gweinidogion Cymru’n ddigonol, o ran |
|---|---|---|---|---|
| | | | | cydymffurfio gyda’r safon dan sylw ar y sail nad oes modd |
| | | | | ystyried effeithiau a-ch ar y Gymraeg wrth wneud asesiad. |
| | | | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | | | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | | | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Gweinidogion |
| | | | | Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 94. |
| | | | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | | | Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion |
| | | | | Cymru i gydymffurfio â safon 94. |
| | | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | | Yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â |
| | | | | safon 94 mae’n ofynnol i Weinidogion Cymru gymryd y |
| | | | | camau canlynol at y diben o atal y methiant rhag parhau |
| | | | | neu gael ei ail adrodd: Safon 94 – gofyniad i Weinidogion |
| | | | | Cymru gymryd cam gweithredu, yn unol ag adran 77 Mesur |
| | | | | y Gymraeg: Diwygio’r polisi dyfarnu grant i adlewyrchu |
| | | | | gofynion y safon drwy gynnwys arweiniad manwl ar sut i |
| | | | | ystyried effeithiau a-ch ar y Gymraeg, fel bod y polisi ei hun |
| | | | | yn ddigonol i gyfleu'r hyn sydd angen ei wneud i |
| | | | | gydymffurfio â’r safon. Mae’r cam hwn i gael ei weithredu o |
| | | | | fewn 28 diwrnod o ddyddiad cyflwyno’r derfynol yr |
| | | | | adroddiad ar yr ymchwiliad. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar |
| | | | | 28/11/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Gweinidogion Cymru | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 21/11/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson ar 12/01/2017 oedd yn bodloni | | Safon 2 Mae safon 2 yn ei gwneud yn ofynnol i gorff, wrth |
| | | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | ohebu ag unigolyn am y tro cyntaf ar ôl y diwrnod gosod ar |
Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud â gwasanaethau Cyllid Myfyrwyr Cymru. Nodai'r gŵyn fod yr achwynydd wedi derbyn llythyr â'r teitl 'Financial evidence needed for tax year 2014-15' oddi wrth Gyllid Myfyrwyr Cymru yn Saesneg yn unig, ar 05/01/2017. Yn ogystal, derbyniodd yr achwynydd ffurflen â'r teitl 'Evidence Return Form' oddi wrth Gyllid Myfyrwyr Cymru yn Saesneg yn unig, ar 05/01/2017. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 2, 5, 7 a 50.
gyfer y safon, ofyn i'r unigolyn a yw'n dymuno cael gohebiaeth yn Gymraeg gan y corff. Nid y llythyr a anfonwyd at yr achwynydd ar 05/01/2017 oedd y tro cyntaf i Gyllid Myfyrwyr Cymru ohebu â'r achwynydd ar ôl y diwrnod gosod ar gyfer safon 2. Dim wrth ohebu ag unigolyn am y tro cyntaf y mae safon 2 yn berthnasol, ac felly nid yw safon 2 yn berthnasol yn yr achos hwn. Safon 5 Mae safon 5 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ddarparu fersiwn Gymraeg o ohebiaeth wrth ohebu â pherson, os nad ydynt yn gwybod a yw'r person hwnnw'n dymuno cael gohebiaeth yn Gymraeg. Fodd bynnag, ni ddarparwyd fersiwn Gymraeg o'r llythyr a anfonodd Cyllid Myfyrwyr Cymru at yr achwynydd ar 05/01/2017, er nad oedd Cyllid Myfyrwyr Cymru'n ymwybodol ar y pryd a oedd yr achwynydd yn dymuno cael gohebiaeth yn Gymraeg. Safon 7 Mae safon 7 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ddatgan mewn gohebiaeth y byddant yn croesawu cael gohebiaeth yn Gymraeg, y byddant yn ateb gohebiaeth yn Gymraeg, ac na fydd gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi. Fodd bynnag, nid oedd y llythyr a anfonwyd at yr achwynydd ar 05/01/2017 yn cynnwys datganiad o'r fath. Safon 50 Mae safon 50 yn ei gwneud yn ofynnol i unrhyw ffurflenni y mae Gweinidogion Cymru yn eu llunio at ddefnydd y cyhoedd gael eu llunio yn Gymraeg. Nid yw ffurflen 'Evidence Return Form' Cyllid Myfyrwyr Cymru, a anfonwyd at yr achwynydd ar 05/01/2017, wedi ei llunio yn Gymraeg.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Gweinidogion Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 5, 7 a 50.
Dyfarnwyd nad yw Gweinidogion Cymru wedu methu â chydymffurfio â safon 2.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 5, 7 a 50.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 5, 7 a 50 mae'n ofynnol i Weinidogion Cymru gymryd y camau canlynol at y diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ail adrodd:
Safon 5 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 5 mewn perthynas â gohebiaeth a anfonir gan Gyllid Myfyrwyr Cymru. Dylai Gweinidogion Cymru seilio'r cynllun gweithredu ar y sylwadau a gyflwynwyd mewn ymateb i'r adroddiad ymchwiliad arfaethedig ar gyfer yr achos hwn, a dylai gynnwys dyddiad ar gyfer cyflawni pob cam gweithredu, ynghyd â phenodi person cyfrifol ar gyfer gweithredu'r camau. Safon 7 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 7 mewn perthynas â gohebiaeth a anfonir gan Gyllid Myfyrwyr Cymru. Dylai Gweinidogion Cymru seilio'r cynllun gweithredu ar y sylwadau a gyflwynwyd mewn ymateb i'r adroddiad ymchwiliad arfaethedig ar gyfer yr achos hwn, a dylai gynnwys dyddiad ar gyfer cyflawni pob cam gweithredu, ynghyd â phenodi person cyfrifol ar gyfer gweithredu'r camau. Safon 50 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru baratoi cynllun gweithredu a fydd yn
| | | | dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn |
|---|---|---|---|
| | | | cydymffurfio â safon 50 mewn perthynas â ffurflenni a |
| | | | lunnir gan Gyllid Myfyrwyr Cymru. Dylai Gweinidogion |
| | | | Cymru seilio’r cynllun gweithredu ar y sylwadau a |
| | | | gyflwynwyd mewn ymateb i’r adroddiad ymchwiliad |
| | | | arfaethedig ar gyfer yr achos hwn, a dylai gynnwys dyddiad |
| | | | ar gyfer cyflawni pob cam gweithredu, ynghyd â phenodi |
| | | | person cyfrifol ar gyfer gweithredu’r camau. Dylai |
| | | | Gweinidogion Cymru baratoi’r cynlluniau gweithredu drafft |
| | | | cyntaf o fewn 40 diwrnod o ddyddiad hysbysiad penderfynu |
| | | | yr achos hwn sef erbyn 03/01/2018. Bydd y Comisiynydd |
| | | | yn gweithredu’n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn |
| | | | perthynas â’r cynllun gweithredu. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar |
| | | | 21/11/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Gweinidogion Cymru | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 21/11/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar 05/01/2017 oedd yn bodloni | | Safon 2 Mae safon 2 yn ei gwneud yn ofynnol i gorff, wrth |
| | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | ohebu ag unigolyn am y tro cyntaf ar ôl y diwrnod gosod ar |
| | Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud | | gyfer y safon, ofyn i’r unigolyn a yw’n dymuno cael |
| | â gwasanaethau Cwmni | | gohebiaeth yn Gymraeg gan y corff. Yn yr achos hwn, wrth |
| | Benthyciadau Myfyrwyr Cyfyngedig. | | anfon llythyr dyddiedig 09/12/2016 at yr achwynydd, roedd |
| | Nodai’r gŵyn fod yr achwynydd wedi | | y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr yn gohebu â’r achwynydd |
| | derbyn llythyr â’r teitl ‘Action required | | am y tro cyntaf ers y diwrnod gosod ar gyfer safon 2, sef |
| | – complete the enclosed form to | | 30/03/2016. Ni wnaeth y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr |
| | update your current employment | | ofyn i’r achwynydd a oedd yn dymuno cael gohebiaeth yn |
| | status’ oddi wrth y Cwmni | | Gymraeg gan y corff. Safon 5 Roedd y Cwmni |
| | Benthyciadau Myfyrwyr yn Saesneg | | Benthyciadau Myfyrwyr yn ymwybodol o ddewis iaith yr |
| | yn unig, ar 09/12/2016. Yn ogystal, | | achwynydd wrth anfon y llythyr ati ar 09/12/2016. Dim ond i |
honnodd yr achwynydd ei bod wedi derbyn ffurflen â'r teitl 'Confirmation of Customer Details Form' oddi wrth y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr yn Saesneg yn unig, ar 09/12/2016. Ymhelaethodd yr achwynydd gan honni nad yw gwefan y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr (http://www.slc.co.uk/) ar gael yn Gymraeg ac yn olaf, nad oedd modd i'r achwynydd siarad Cymraeg â'r Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr ar y ffôn wrth ffonio 0300 100 0611 am 16:24 ar 05/01/2017. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 2, 5, 7, 8, 9, 10, 50 a 52.
sefyllfaoedd lle nad yw corff yn gwybod a yw person yn dymuno cael gohebiaeth oddi wrtho yn Gymraeg y mae safon 5 yn berthnasol, ac felly nid yw safon 5 yn berthnasol yn yr achos hwn.
Safon 7 Mae safon 7 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ddatgan mewn gohebiaeth eu bod yn croesawu cael gohebiaeth yn Gymraeg, y byddant yn ateb gohebiaeth yn Gymraeg, ac na fydd gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi. Fodd bynnag, nid oedd y llythyr a anfonwyd at yr achwynydd ar 09/12/2016 yn cynnwys datganiad o'r fath.
Safon 8 Mae safon 8 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyfarch galwyr sy'n ffonio un o'i brif rifau ffôn yn Gymraeg. Ni chafodd yr achwynydd ei chyfarch yn Gymraeg pan wnaeth hi ffonio prif rif ffôn y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr am 16:24 ar 05/01/2017, a hynny oherwydd nad yw'r system adnabod llais sy'n weithredol ar ddechrau pob galwad yn cyfarch galwyr yn Gymraeg.
Safon 9 Mae safon 9 yn ei gwneud yn ofynnol rhoi gwybod i unrhyw berson sy'n cysylltu â Gweinidogion Cymru ar un o'u prif rifau ffôn fod gwasanaeth Cymraeg ar gael. Fel arfer gyda galwadau i brif rif ffôn y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr, rhoddir gwybod i alwyr o Gymru fod gwasanaeth Cymraeg ar gael ar ôl eu hadnabod ar sail rhif cwsmer, ond ni ddigwyddodd hyn yn yr achos hwn gan na wnaeth yr achwynydd fewnbynnu ei rhif cwsmer. Rhoddodd y cynghorydd cwsmer wybod i'r achwynydd fod gwasanaeth Cymraeg ar gael, ond gwnaed hynny'n hwyr yn yr alwad. Safon 10 Mae safon 10 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ddelio â galwadau i un o'i brif rifau ffôn yn Gymraeg yn eu cyfanrwydd os yw'r galwr yn dymuno hynny. Mae'r Comisiynydd o'r farn y dylid sefydlu ar y cyfle cyntaf posibl a yw'r person yn dymuno derbyn gwasanaeth Cymraeg dros y ffôn. Fel arfer gyda galwadau i brif rif ffôn y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr, sefydlir a yw galwyr o Gymru'n dymuno cael gwasanaeth Cymraeg ar ôl eu hadnabod ar sail rhif cwsmer, ond ni ddigwyddodd hyn yn yr achos hwn gan na wnaeth yr achwynydd fewnbynnu ei rhif cwsmer. Yn ogystal, mae system adnabod llais yn cyfarch galwyr ac yn eu cyfarwyddo i roi eu rhif cwsmer yn Saesneg. Golyga hyn fod rhan gyntaf yr alwad yn digwydd yn Saesneg, ac nad oes opsiwn i newid hynny. Safon 50 Mae safon 50 yn ei gwneud yn ofynnol i unrhyw ffurflenni y mae Gweinidogion Cymru yn eu llunio at ddefnydd y cyhoedd gael eu llunio yn Gymraeg. Nid yw ffurflen 'Confirmation of Customer Details' y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr, a anfonwyd at yr achwynydd ar 09/12/2016, wedi ei llunio yn Gymraeg. Safon 52 Mae safon 52 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru sicrhau bod pob tudalen ar wefannau y maent yn gyfrifol amdanynt ar gael ac yn gweithredu'n llawn yn Gymraeg, ac na chaiff y Gymraeg ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg ar y gwefannau hynny Nid oes unrhyw dudalennau ar wefan gorfforaethol y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr, sef www.slc.co.uk, ar gael yn Gymraeg.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Dyfarnwyd fod Gweinidogion Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 2, 7, 8, 10, 50 a 52. Dyfarnwyd nad yw Gweinidogion Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 5 a 9.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 2, 7, 8, 10, 50 a 52.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 2, 7, 8, 10, 50 a 52, mae'n ofynnol i Weinidogion Cymru gymryd y camau canlynol at y diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ail adrodd: Safon 2 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 2 mewn perthynas â gohebiaeth a anfonir gan y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr. Dylai Gweinidogion Cymru seilio'r cynllun gweithredu ar y sylwadau a gyflwynwyd mewn ymateb i'r adroddiad ymchwiliad arfaethedig ar gyfer yr achos hwn, a dylai gynnwys dyddiad ar gyfer cyflawni pob cam gweithredu, ynghyd â phenodi person cyfrifol ar gyfer gweithredu'r camau.
Safon 7 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 7 mewn perthynas â gohebiaeth a anfonir gan y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr. Dylai Gweinidogion Cymru seilio'r cynllun gweithredu ar y sylwadau a gyflwynwyd mewn ymateb i'r adroddiad ymchwiliad arfaethedig ar gyfer yr achos hwn, a dylai gynnwys dyddiad ar gyfer cyflawni pob cam gweithredu, ynghyd â phenodi person cyfrifol ar gyfer gweithredu'r camau.
Safon 8 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 8 mewn perthynas â galwadau i brif rif ffôn y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr sydd yn cael eu gwneud o linellau ffôn cartref yn ogystal â ffônau symudol. Dylai Gweinidogion Cymru seilio'r cynllun gweithredu ar y sylwadau a gyflwynwyd mewn ymateb i'r adroddiad ymchwiliad arfaethedig ar gyfer yr achos hwn, a dylai gynnwys dyddiad ar gyfer cyflawni pob cam gweithredu, ynghyd â phenodi person cyfrifol ar gyfer gweithredu'r camau.
Safon 10 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 10 mewn perthynas â galwadau i brif rif ffôn Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr. Dylai Gweinidogion Cymru seilio'r cynllun gweithredu ar y sylwadau a gyflwynwyd mewn ymateb i'r adroddiad ymchwiliad arfaethedig ar gyfer yr achos hwn, a dylai gynnwys dyddiad ar gyfer cyflawni pob cam gweithredu, ynghyd â phenodi person cyfrifol ar gyfer gweithredu'r camau. Safon 50 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 50 mewn perthynas â ffurflenni a lunnir gan y Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr. Dylai Gweinidogion Cymru seilio'r cynllun gweithredu ar y sylwadau a gyflwynwyd mewn ymateb i'r adroddiad ymchwiliad arfaethedig ar gyfer yr achos hwn, a dylai gynnwys dyddiad ar gyfer cyflawni pob cam gweithredu,, ynghyd â phenodi person cyfrifol ar gyfer gweithredu'r camau.
Safon 52 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru baratoi cynllun gweithredu a fydd yn
| | | | dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn |
|---|---|---|---|
| | | | cydymffurfio â safon 52 mewn perthynas â gwefannau’r |
| | | | Cwmni Benthyciadau Myfyrwyr. Dylai Gweinidogion Cymru |
| | | | seilio’r cynllun gweithredu ar y sylwadau a gyflwynwyd |
| | | | mewn ymateb i’r adroddiad ymchwiliad arfaethedig ar gyfer |
| | | | yr achos hwn, a dylai gynnwys dyddiad ar gyfer cyflawni |
| | | | pob cam gweithredu, ynghyd â phenodi person cyfrifol ar |
| | | | gyfer gweithredu’r camau. Dylai Gweinidogion Cymru |
| | | | baratoi’r cynlluniau gweithredu drafft cyntaf o fewn 40 |
| | | | diwrnod o ddyddiad hysbysiad penderfynu yr achos hwn |
| | | | sef erbyn 03/01/2018. Bydd y Comisiynydd yn gweithredu’n |
| | | | unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn perthynas â’r |
| | | | cynlluniau gweithredu. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar |
| | | | 21/11/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Gweinidogion Cymru | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 21/11/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar 30/03/2016 oedd yn bodloni | | Safon 61 Mae safon 61 yn ei gwneud hi’n ofynnol i |
| | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | sefydliad sicrhau bod unrhyw arwyddion newydd neu |
| | Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud | | ddiwygiedig yn cael eu harddangos yn Gymraeg, ac na |
| | ag arwyddion ffordd ar draffordd yr | | chaiff y testun Cymraeg ei thrin yn llai ffafriol na’r testun |
| | M4. Honnodd yr achwynydd iddo weld | | Saesneg ar yr arwyddion hynny. Trwy arddangos neges |
| | testun Saesneg wedi ei osod | | uniaith Saesneg ar arwydd ar allanfa cyffordd 42 ar 4 Ebrill, |
| | uwchlaw’r testun Gymraeg cyfatebol | | 2016 mae Gweinidogion Cymru wedi methu ag arddangos |
| | ar sgriniau matrics ar y draffordd | | arwydd yn Gymraeg ac felly wedi trin y Gymraeg yn llai |
| | rhwng cyffordd 44 a 42. Roedd yr | | ffafriol na’r Saesneg. Trwy arddangos yr arwydd dan sylw |
| | achwynydd yn teithio i gyfeiriad y | | fe fethodd Gweinidogion Cymru â chydymffurfio a safon 61. |
| | dwyrain ar 30 Mawrth, 2016 pan | | Safon 62 Mae safon 62 yn ei gwneud hi’n ofynnol i |
| | welodd yr arwyddion dan sylw. Roedd | | sefydliad sicrhau bod testun Cymraeg arwyddion parhaol a |
yr arwyddion yn arddangos 'P+RIDE J42' ar y linell gyntaf a 'P+TEITHIO' ar yr ail linell. Honnodd hefyd iddo weld arwydd wrth allanfa cyffordd 42 ar 4 Ebrill, 2016 wrth deithio i gyfeiriad y dwyrain oedd yr arddangos y testun 'Congestion Slow Down' yn Saesneg yn unig. Honnodd bod arwyddion dros dro oedd yn ymwneud â gwaith ffordd dros nos yn parhau i arddangos gwybodaeth gyda'r testun Saesneg yn gyntaf ar 5 Ebrill, 2016. Darparodd yr achwynydd ddolen at dudalen ym ymwneud ag arwyddion gwybodaeth ar wefan Traffig Cymru gan nodi bod y dudalen yn dangos bod testun Saesneg yn ymddangos o flaen y Gymraeg ar arwyddion gwybodaeth ar briffyrdd yng Nghymru.
dros dro, a gaiff eu harddangos o'r newydd neu a gaiff eu hadnewyddu o'r diwrnod gosod ymlaen, yn cael ei roi mewn safle fel mai hwnnw sy'n debygol o gael ei ddarllen yn gyntaf. Pwrpas y safon yw sicrhau, pan fo'r un wybodaeth yn cael ei gyfleu yn Gymraeg a Saesneg, bod y Gymraeg yn cael ei roi mewn safle fel mai hwnnw sy'n debygol o gael ei ddarllen yn gyntaf. Cred y Comisiynydd nad yw testun Cymraeg yn debygol o gael ei ddarllen yn gyntaf os yw'r testun hwnnw islaw testun Saesneg. Ystyriodd y Comisiynydd a oedd yr arwydd dan sylw yn un newydd ai peidio. Cred bod arwydd newydd yn cael ei osod bob tro mae testun yn ymddangos o'r newydd ar arwydd gwybodaeth electronig. Oherwydd gwendid gyda'r caledwedd oedd yn cynnal yr arwydd dan sylw, cafodd testun Saesneg ei osod uwchlaw'r testun Cymraeg cyfatebol ar arwydd gwybodaeth electronig ar draffordd yr M4 ar 30 Mawrth, 2016. O ganlyniad, fe fethodd Gweinidogion Cymru a rhoi'r Gymraeg mewn safle fel mai hwnnw sy'n debygol o gael ei ddarllen yn gyntaf ar yr arwydd.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd bod Gweinidogion Cymru wedi methu â chydymffurfio â safonau 61 a 62.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safonau 61 a 62.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Safon 61 Rhaid i Weinidogion Cymru gymryd camau i sicrhau, pan arddangosir testun ar arwyddion negeseuon amrywiol, bod y testun yn cael ei arddangos yn Gymraeg (boed ar yr un arwydd â'r Saesneg neu ar wahân mewn pâr
| | | | o arwyddion), ac eithrio arwyddion sydd yn ddarostyngedig |
|---|---|---|---|
| | | | i Reoliadau a Chyfarwyddiadau Cyffredinol Arwyddion |
| | | | Traffig 2016 (Rheoliadau 2016) . O fewn 3 mis o ddyddiad |
| | | | cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd. |
| | | | Safon 62 Rhaid i Weinidogion Cymru gymryd camau i |
| | | | sicrhau bod arwyddion negeseuon amrywiol yn gallu |
| | | | arddangos testun Cymraeg uwchlaw’r Saesneg pan fo’r |
| | | | ddwy iaith ar yr un arwydd er mwyn cydymffurfio â safon |
| | | | 62. O fewn 3 mis o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y |
| | | | Comisiynydd. Rhaid i Weinidogion Cymru gymryd camau i |
| | | | sicrhau bod arwyddion dros dro yn arddangos testun |
| | | | Cymraeg uwchlaw’r testun Saesneg er mwyn cydymffurfio |
| | | | a safon 62. O fewn 3 mis o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad |
| | | | terfynol y Comisiynydd. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar y |
| | | | 21/11/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Dinas a Sir Abertawe | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson ar 07/03/2017 oedd yn bodloni amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud â honiad bod yr achwynydd wedi derbyn ateb yn Saesneg i e-bost a anfonodd yn Gymraeg ar 7 Mawrth 2017. Cafodd yr ateb ei anfon am 19.31 o’r gloch ar yr un dyddiad gan aelod o staff Cyngor Dinas a Sir Abertawe (y Cyngor). | 15/11/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | | Safon 1 Mae safon 1 yn ei gwneud yn ofynnol i’r Cyngor |
| | | | ateb gohebiaeth sydd wedi’i hysgrifennu’n Gymraeg, yn |
| | | | Gymraeg, oes angen ateb ar yr ohebiaeth. Ar yr achlysur |
| | | | hwn fe fethodd y Cyngor ag ateb yn Gymraeg i ddarn o |
| | | | ohebiaeth - neges e-bost - a ysgrifennwyd yn Gymraeg ac |
| | | | oedd angen ateb. Trwy fethu ag ateb yr ohebiaeth dan sylw |
| | | | yn Gymraeg fe fethodd y Cyngor â chydymffurfio â safon 1. |
| | | | Safon 7 O ganlyniad i safon 7 mae’n ofynnol i unrhyw |
| | | | ohebiaeth a gynhyrchir gan y Cyngor ddatgan ei fod yn |
| | | | croesawu gohebiaeth Gymraeg, y bydd yn ateb gohebiaeth |
| | | | yn Gymraeg, ac na fydd yn gohebu yn Gymraeg yn arwain |
at oedi. Nid oedd yr ohebiaeth dan sylw - ateb a anfonwyd ar ffurf e-bost gan aelod o staff y Cyngor - yn cynnwys datganiad o'r fath. Trwy fethu â datgan mewn gohebiaeth ei fod yn croesawu gohebiaeth Gymraeg, y bydd yn ateb gohebiaeth yn Gymraeg, ac na fydd yn gohebu Gymraeg yn arwain at oedi methodd y Cyngor â chydymffurfio â safon 7.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd bod Cyngor Dinas a Sir Abertawe wedi methu â chydymffurfio â safonau 1 a 7.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Cyngor Sir a Dinas Abertawe i gydymffurfio a safon 1 a 7.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Safon 1 Rhaid i'r Cyngor sicrhau ei fod yn ateb pob gohebiaeth sydd wedi'i hysgrifennu'n Gymraeg, yn Gymraeg, oes angen ateb ar yr ohebiaeth o fewn 28 diwrnod o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd.
Safon 7 Rhaid i'r Cyngor sicrhau ei fod yn datgan mewn gohebiaeth (a cyhoeddiadau a hysbysiadau swyddogol sy'n gwahodd personau i anfon ymateb neu ohebiaeth ato) ei fod yn croesawu gohebiaeth Gymraeg, y bydd yn ateb gohebiaeth yn Gymraeg, ac na fydd yn gohebu yn Gymraeg yn arwain at oedi. Mae hyn yn cynnwys ymwadiadau safonol sy'n rhan o ohebiaeth e-bost o fewn 28 diwrnod o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd.
Hysbysiad penderfynu a roddwyd
Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Gyngor Sir a Dinas Abertawe ar y 15/11/2017.
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
|---|---|---|---|
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Caerdydd | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson oedd yn bodloni amodau adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. Honnodd yr achwynydd fod y meicrowefan ar gyfer galluogi unigolion i chwilio am geisiadau cynllunio cyfredol (a hanesyddol) gan y Cyngor ddim ar gael yn Gymraeg ac nad oedd modd chwilio am geisiadau cynllunio ar y tudalennau Saesneg wrth ddefnyddio enwau strydoedd neu dermau Cymraeg. Nodai’r achwynydd ei fod wedi dilyn dolen o dudalen Gymraeg o brif wefan Cyngor Dinas Caerdydd. Mae gwybodaeth gyffredinol am broses ceisiadau cynllunio ar gael ar y brif wefan yn Gymraeg, ond mae’r ddolen ar gyfer dilyn ceisiadau ac ati fel y disgrifiwyd yn yn arwain at y dudalen darganfod ceisiadau uchod sydd yn Saesneg yn unig. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safon 52, 55 a 56. | 17/10/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | | Safon 52 Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr |
| | | | achwynydd a’r Cyngor, rwy’n casglu nad ydy'r meicrowefan |
| | | | hon ar gael yn Gymraeg yn groes i ofynion y safon. Safon |
| | | | 55 Wrth ystyried y dystiolaeth derbyniwyd gan yr |
| | | | achwynydd a’r Cyngor, rwy’n casglu fod y meicrowefan |
| | | | Saesneg yn unig ac felly nid yw’r safon hon bellach yn |
| | | | berthnasol i’r ymchwiliad. |
| | | | Safon 56 Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr |
| | | | achwynydd a’r Cyngor, rwy’n casglu nad yw rhyngwyneb a |
| | | | dewislenni Cymraeg ar gael ar y meicrowefan hon. |
| | | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi |
| | | | methu â chydymffurfio â safon 52 a 56. Dyfarnwyd nad |
| | | | oedd y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 55. |
| | | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | | Penderfynodd y Comisiynydd y byddai’n gweithredu |
| | | | ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. |
| | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | Mae’n ofynnol i’r Cyngor gymryd y camau canlynol at y |
| | | | diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ailadrodd: |
| | | | Rhaid i Gyngor Dinas Caerdydd baratoi cynllun gweithredu |
| | | | at y diben o sicrhau fod y meicrowefan |
| | | | www.planning.cardiff.gov.uk/online-applications ar gael yn |
| | | | Gymraeg. Amserlen: Rhaid i Gyngor Dinas Caerdydd |
| | | | cyflwyno cynllun gweithredu drafft yn unol a gofynion Adran |
| | | | 80 Mesur y Gymraeg o fewn 90 diwrnod o dderbyn y |
| | | | hysbysiad penderfynu terfynol. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
|---|---|---|---|
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 17/10/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Caerdydd | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson oedd yn bodloni amodau adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. Honnai’r achwynydd ei fod wedi derbyn ymateb Saesneg yn unig i gais rhyddid gwybodaeth a gyflwynwyd yn Gymraeg at gyfrif e-bost firstname.lastname@example.org. Mewn diweddariad nododd yr achwynydd iddo dderbyn ymateb Cymraeg yn dilyn cyflwyno cwyn uniongyrchol i’r Cyngor ar yr un pryd â’r gŵyn hon. Honnai’r achwynydd fodd bynnag fod cyflwyno'r cais gwreiddiol yn Gymraeg wedi arwain at oedi wrth dderbyn ymateb yn ei ddewis iaith ac felly fod y cais Cymraeg wedi ei thrin yn llai ffafriol na fyddai cais a gyflwynwyd yn Saesneg. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safon 1. | 17/10/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | | Safon 1 Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr |
| | | | achwynydd a’r Cyngor, rwy’n casglu fod ymateb Saesneg |
| | | | wedi anfon i ohebiaeth Gymraeg yn yr achos hwn, ac yn |
| | | | ogystal fod oedi wrth gyflwyno ymateb Cymraeg yn golygu |
| | | | fod y Gymraeg wedi cael ei thrin yn llai ffafriol na’r Saesneg |
| | | | yn yr achos hwn. |
| | | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi |
| | | | methu â chydymffurfio â safon 1. |
| | | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | | Penderfynodd y Comisiynydd y byddai’n gweithredu |
| | | | ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. |
| | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | Mae’n ofynnol i’r Cyngor gymryd y camau canlynol at y |
| | | | diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ailadrodd: |
| | | | Rhaid i Gyngor Dinas Caerdydd sicrhau fod gweithdrefnau |
| | | | cadarn mewn lle fel ei bod yn ymateb yn Gymraeg i |
| | | | ohebiaeth Gymraeg a dderbynnir mewn perthynas â |
| | | | cheisiadau rhyddid gwybodaeth. |
| | | | Rhaid i Gyngor Dinas Caerdydd sicrhau nad yw cyflwyno |
| | | | cais rhyddid gwybodaeth yn Gymraeg yn arwain at oedi i’r |
| | | | ymgeisydd ac nad yw’r Gymraeg yn cael ei thrin yn llai |
| | | | ffafriol na’r Saesneg wrth ymdrin â cheisiadau. Mae’r cam |
| | | | gorfodi yn weithredol o fewn 28 diwrnod ar ôl derbyn |
| | | | Hysbysiad Penderfynu terfynol yr achos hwn. |
Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf
Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson ar 24/11/2016 oedd yn bodloni amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud â honiad bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf wedi methu ag ateb neges e-bost a ysgrifennwyd ganddi yn Gymraeg. Roedd yr e-bost yn ymwneud â Chynllun Pensiwn Llywodraeth Leol Rhondda Cynon Taf. Roedd yn gofyn pa ffurflenni oedd eu hangen ar yr achwynydd er mwyn rhoi gwybod am newid yn ei hamgylchiadau. Cafodd ei anfon at y cyfeiriad email@example.com am 20:36 ar 29 Medi 2016. Honnodd hefyd ei bod wedi anfon ail e-bost i'r un cyfeiriad am 20:37 ar 8 Tachwedd 2016. Yn y neges honno fe gwynodd nad oedd wedi derbyn ateb i'w hymholiad gwreiddiol a bod neges yn cydnabod ei hymholiad wedi ei hysgrifennu'n Saesneg.
16/10/2017
Hysbysiad penderfynu a roddwyd
Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i'r Cyngor ar 17/10/2017. Apelau a wnaed i'r tribiwnlys Ni wnaed apêl i'r Tribiwnlys.
Canfyddiadau'r Comisiynydd
Safon 1 Mae'n safon 1 yn ei gwneud yn ofynnol i'r Cyngor ateb gohebiaeth sydd wedi'i hysgrifennu'n Gymraeg, yn Gymraeg, os oes angen ateb ar yr ohebiaeth honno. Yn yr achos hwn fe fethodd y Cyngor ag ymateb yn brydlon i ohebiaeth oedd wedi'i hysgrifennu'n Gymraeg ac oedd yn gofyn am ateb. Serch hynny nid yw'r dystiolaeth a gafwyd yn dangos mai'r rheswm am yr oedi oedd methiant ar ran y Cyngor i baratoi ateb yn Gymraeg i ohebiaeth yr achwynydd. Yn hyn o beth canfu'r Comisiynydd na fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio a safon 1. Fodd bynnag, fe wnaeth yr ymchwiliad hwn adnabod mai Saesneg oedd iaith y gydnabyddiaeth safonol sy'n cael ei anfon, yn awtomatig, mewn ymateb i ohebiaeth electronig. Nid yw'r Cyngor o'r farn mai ateb i ymholiad, yng nghyddestun safon 1, yw'r gydnabyddiaeth ond yn hytrach cofnod cwrtais o dderbyn gohebiaeth. Nid yw'r Comisiynydd yn anghytuno â'r disgrifiaf hwn, ond, dadleua mai dim ond mewn ymateb i dderbyn tamaid o ohebiaeth caiff y gydnabyddiaeth ei chynhyrchu ac, o ganlyniad, y dylid ei hystyried yn ateb. Sylweddola'r Comisiynydd nad yw'n bosib teilwra cynnwys y gydnabyddiaeth i ddewis iaith y derbynnydd cyn iddi gael ei hanfon. Mae'r Comisiynydd felly o'r farn y dylai'r cynnwys fod yn Gymraeg er mwyn cydymffurfio â safon 1 ‒ er nad yw hynny'n golygu mai'n yn Gymraeg yn unig y dylai fod ‒ ac y methodd y Cyngor â chydymffurfio â'r safon yn hyn o beth.
| | | | Dyfarniad y Comisiynydd |
|---|---|---|---|
| | | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | | Comisiynydd bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon |
| | | | Taf wedi methu â chydymffurfio â safon 1. |
| | | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | | Gweithredwyd ymhellach yn achos Cyngor Bwrdeistref |
| | | | Sirol Rhondda Cynon Taf i gydymffurfio â safon 1. |
| | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | Safon 1 Rhaid i’r Cyngor Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda |
| | | | Cynon Taf barhau i sicrhau bod unrhyw negeseuon sy’n |
| | | | cydnabod derbyn gohebiaeth a anfonir at y cyfeiriad |
| | | | firstname.lastname@example.org yn ddwyieithog. O fewn 28 |
| | | | diwrnod o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y |
| | | | Comisiynydd. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Gyngor Bwrdeistref Sirol |
| | | | Rhondda Cynon Taf ar y 16/10/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Caerdydd | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 3/10/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 60 Wrth osod y Saesneg fel iaith diofyn peiriannau |
| | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | hunan wasanaeth yn y llyfrgell ganolog ac yn y meysydd |
| | Honnodd yr achwynydd bod y | | parcio, a drwy beidio â chynnig dewis Cymraeg yn |
| | Gymraeg yn cael ei thrin yn llai ffafriol | | rhagweithiol, roedd y peiriannau hunanwasanaeth a |
| | na’r Saesneg ar beiriannau | | ddefnyddiodd yr achwynydd yn trin y Gymraeg yn llai |
| | hunanwasanaeth Llyfrgell Ganolog | | ffafriol na’r Saesneg. |
| | Caerdydd gan fod y peiriant wedi ei | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | osod gyda’r Saesneg fel yr iaith | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | ddiofyn, a bod rhaid pwyso botwm | | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi |
| | bach ar waelod tudalen gartref y | | methu â chydymffurfio â safon 60. |
| | peiriant i gael dewis gwasanaeth | | Datganiad gweithredu pellach |
| | Cymraeg. Roedd yr achwynydd hefyd yn honni bod peiriannau prynu tocyn parcio ym meysydd parcio y ddinas sydd dan reolaeth Cyngor Dinas Caerdydd yn dangos testun Saesneg ar y sgrin fel iaith ddiofyn a bod rhaid pwyso botwm i weld i gael derbyn gwasanaeth Cymraeg. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safon 60. | | | Penderfynodd y Comisiynydd y byddai’n gweithredu |
|---|---|---|---|---|
| | | | | ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. |
| | | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | | Mae’n ofynnol i’r Cyngor gymryd y camau canlynol at y |
| | | | | diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ailadrodd: |
| | | | | Rhaid i Gyngor Dinas Caerdydd sicrhau fod pob peiriant |
| | | | | hunan wasanaeth y mae’n gyfrifol amdano gynnig dewis |
| | | | | iaith cyfartal rhwng y Gymraeg a’r Saesneg ar dudalen |
| | | | | flaen y peiriannau, neu osod y Gymraeg fel iaith ddiofyn y |
| | | | | peiriant. Mae’r camau hyn i gael eu gweithredu o fewn 6 |
| | | | | mis o ddyddiad cyflwyno’n derfynol yr adroddiad ar yr |
| | | | | ymchwiliad. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 03/10/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell- nedd Port Talbot | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 26/9/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson ar yr 21 o Orffennaf 2016 | | Safon 1 Er na lwyddodd y Cyngor i ymateb i’r cais am |
| | | oedd yn bodloni amodau adran 93 (3) | | wybodaeth o fewn y terfyn amser sy’n ofynnol o dan y |
| | | i (6) Mesur y Gymraeg. Cysylltodd yr | | Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth, 2000 nid oes tystiolaeth i |
| | | achwynydd â'r Comisiynydd gan ei | | awgrymu mae iaith cyflwyno’r cais oedd y rheswm dros yr |
| | | fod yn anfodlon ei fod wedi gorfod | | oedi. Ni lwyddodd y Cyngor i ymateb i 106 o geisiadau am |
| | | aros yn hirach na’r terfyn amser | | wybodaeth yn Saesneg o fewn y terfyn amser yn ystod yr |
| | | arferol ar gyfer cael ymateb i gais am | | un cyfnod ychwaith. Esboniodd y Cyngor mai camgymeriad |
| | | wybodaeth o dan y Ddeddf Rhyddid | | dynol a arweiniodd at y methiant i ymateb o fewn y terfyn |
| | | Gwybodaeth 2000. Cyflwynodd yr | | amser i’r cais dan sylw yn hytrach na phroblem systemig ac |
| | | achwynydd ei gais am wybodaeth ar | | o ystyried y nifer o geisiadau Saesneg na dderbyniodd |
| | | 14 Mehefin 2016. Y terfyn amser ar | | ymateb ychwaith yna mae'r Comisiynydd yn fodlon nad |
| | | gyfer ymateb i gais am wybodaeth o | | problem gyda gwasanaeth Cymraeg y Cyngor a |
| | | dan y Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth | | adlewyrchir yma. |
| | | 2000 yw 20 diwrnod gwaith sef, yn yr | | |
| | achos yma, 12 Gorffennaf 2016. Derbyniodd yr achwynydd ymateb y Cyngor i’w gais am wybodaeth ar 1 Awst 2016 sef 34 diwrnod gwaith ar ôl cyflwyno’r cais. Roedd yr achwynydd o’r farn bod yr oedi oherwydd iddo gyflwyno’r cais yn Gymraeg. | | | Safon 7 Drwy gynnwys y datganiad “Croesewir gohebiaeth |
|---|---|---|---|---|
| | | | | yn y Gymraeg a byddwn yn ymdrin â gohebiaeth Gymraeg |
| | | | | a Saesneg i’r un safonau ac amserlenni” yn ei ohebiaeth |
| | | | | mae’r Cyngor wedi cydymffurfio gyda safon 7 yn yr achos |
| | | | | yma. |
| | | | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | | | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | | | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi |
| | | | | methu â chydymffurfio â safon 1 a 7. |
| | | | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | | | Mae adran 76 Mesur y Gymraeg yn caniatáu i'r |
| | | | | Comisiynydd weithredu ymhellach lle na fu methiant i |
| | | | | gydymffurfio â safon, ac adran 77 yn caniatáu i'r |
| | | | | Comisiynydd weithredu ymhellach lle bu methiant. |
| | | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | | Yn achos dyfarniad y Comisiynydd nad yw Cyngor |
| | | | | Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot wedi methu â |
| | | | | chydymffurfio â safon 1 a 7, ni fydd y Comisiynydd yn |
| | | | | gweithredu ymhellach. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 26/09/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Gweinidogion Cymru | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 15/8/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson ar 21/12/2016 oedd yn bodloni | | Safon 1 Mae safon 1 yn ei gwneud yn ofynnol i |
| | | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | Weinidogion Cymru ymateb yn Gymraeg i ohebiaeth a |
| | | Gymraeg. Roedd y gŵyn ynghylch e- | | dderbyniwyd yn Gymraeg. Mae’r partïon yn gytûn fod yr |
| | | bost cydnabod gohebiaeth safonol a | | achwynydd wedi derbyn ymateb cydnabod e-bost safonol |
| | | anfonwyd at berson, wedi iddi ohebu | | Saesneg yn unig i ohebiaeth anfonwyd yn y Gymraeg at un |
| | | ag un o Weinidogion Cymru ar 8 | | o Weinidogion Cymru ar 8 Rhagfyr 2016. Wrth ystyried y |
| | | Rhagfyr 2016 yn Gymraeg. Honnir fod | | dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr achwynydd a |
| | yr e-bost ymateb safonol a anfonwyd yn Saesneg yn unig. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 1. | | | Gweinidogion Cymru, mae'r Comisiynydd o’r farn fod |
|---|---|---|---|---|
| | | | | Gweinidogion Cymru wedi anfon ymateb Saesneg i |
| | | | | ohebiaeth Cymraeg yn yr achos hwn, yn groes i ofynion |
| | | | | safon 1. |
| | | | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | | | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | | | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Gweinidogion |
| | | | | Cyrmu wedi methu â chydymffurfio â safon 1. |
| | | | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | | | Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion |
| | | | | Cymru i gydymffurfio â safon 1. |
| | | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | | Yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â |
| | | | | safon 1, mae’n ofynnol i Weinidogion Cymru gymryd y |
| | | | | camau canlynol at y diben o atal y methiant rhag parhau |
| | | | | neu gael ei ail adrodd: |
| | | | | Safon 1 Rhaid i Weinidogion Cymru barhau â’i drefniadau |
| | | | | ar gyfer sicrhau ei fod yn cydymffurfio â gofynion safonau’r |
| | | | | Gymraeg mewn perthynas â gohebiaeth ebost; gan fonitro |
| | | | | ac adolygu’r trefniadau hynny’n rheolaidd i sicrhau eu bod |
| | | | | yn effeithiol. Mae’r cam gorfodi yma yn weithredol 28 |
| | | | | diwrnod o ddyddiad derbyn yr adroddiad a hysbysiad |
| | | | | penderfynu terfynol yr ymchwiliad hwn. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar |
| | | | | 15/08/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Bwrdeistref | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 15/8/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson ar 31/12/2016 oedd yn bodloni | | Safon 60 Casglodd y Comisiynydd bod Cyngor Bwrdeistref |
| | | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | Sirol Wrecsam wedi methu a chydymffurfio â safon 60 yn yr |
Sirol Wrecsam
Gymraeg. Mae dwy elfen i'r gŵyn. Yn gyntaf, honnai'r achwynydd fod arwydd uniaith Saesneg wedi ei osod ar beiriannau hunanwasanaeth talu ac arddangos newydd yn Wrecsam. Darparwyd llun sy'n dangos fod yr arwyddion yn rhai dros dro er mwyn rhybuddio'r cyhoedd nad yw'r peiriannau eto yn weithredol. Yn ogystal, honnai'r achwynydd nad oedd y peiriannau hunanwasanaeth newydd dan sylw yn gweithredu yn llawn yn y Gymraeg; fod y cyfarwyddiadau ar y peiriant yn uniaith Saesneg ac mai Saesneg oedd iaith ddiofyn sgrin y peiriant. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i gydymffurfio â safon 60, 61 a 62.
achos hwn ar y sail fod y peiriannau hunanwasanaeth talu ac arddangos am barcio yn trin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg gan fod y sgrin ddigidol wedi rhagosod i'r Saesneg fel iaith ddiofyn.
Safon 61 Casglodd y Comisiynydd bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu a chydymffurfio â safon 61 yn yr achos hwn ar y sail fod arwydd dros dro Saesneg yn unig wedi ei osod. Safon 62 O ganlyniad i ddyfarniad y Comisiynydd fod methiant i gydymffurfio â safon 61 ar y sail fod yr arwydd yn Saesneg yn unig, nid oes modd i'r Comisiynydd ddyfarnu ar gydymffurfiaeth â safon 62. Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu â chydymffurfio â safon 60 a 61.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i gydymffurfio â safon 60 a 61.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Safon 60 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam sicrhau fod pob peiriant hunanwasanaeth y mae'n gyfrifol amdano un ai gynnig dewis iaith gyfartal rhwng y Gymraeg a'r Saesneg ar dudalen flaen y peiriannau; neu ragosod y Gymraeg ar y peiriant fel nad yw'r Gymraeg yn cael ei drin yn llai ffafriol. Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam cadarnhau yn ysgrifenedig o fewn 180 diwrnod o dderbyn adroddiad terfynol yr ymchwiliad; ei bod wedi cwblhau'r camau uchod.
Safon 61 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam, o fewn 90 diwrnod gwaith o ddyddiad yr adroddiad terfynol (sef erbyn 19 Rhagfyr 2017), cynnal adolygiad o arwyddion
| | | | mae’r Cyngor yn gyfrifol amdano yn ei meysydd parcio i |
|---|---|---|---|
| | | | sicrhau ei bod yn cydymffurfio a gofynion safon 61. Rhaid i |
| | | | Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam cadarnhau yn |
| | | | ysgrifenedig ei bod wedi cwblhau’r cam gorfodi hyn, 10 |
| | | | diwrnod gwaith ar ôl i’r cyfnod gweithredu dod i ben. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Cyngor Bwrdeistref Sirol |
| | | | Wrecsam ar 15/08/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Caerdydd | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson oedd yn bodloni amodau adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. Natur y gŵyn oedd bod camgymeriadau a gwallau iaith ar arwydd Cymraeg ym maes parcio Severn Grove, Treganna, Caerdydd. Honnodd yr achwynydd fod yr arwyddion yn cynnwys testun Cymraeg nad oedd yn gyfieithiad gramadegol cywir nac yn synhwyrol o ran ystyr. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safon 63. | 26/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | | Safon 63 Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr |
| | | | achwynydd a’r Cyngor, mae'r Comisiynydd o’r farn fod |
| | | | Cyngor Dinas Caerdydd wedi methu â chydymffurfio gyda |
| | | | safon 63 yn yr achos hwn. Mae hyn ar y sail nad oedd y |
| | | | testun Cymraeg ar arwyddion ym meysydd parcio'r ddinas |
| | | | yn gywir o ran ystyr a mynegiant yn y cyfnod rhwng y |
| | | | diwrnod gosod y safon a 6 Chwefror 2017. |
| | | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi |
| | | | methu â chydymffurfio â safon 63. |
| | | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | | Penderfynodd y Comisiynydd y byddai’n gweithredu |
| | | | ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. |
| | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | Mae’n ofynnol i’r Cyngor gymryd y camau canlynol at y |
| | | | diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ailadrodd: |
| | | | Rhaid i Gyngor Dinas Caerdydd arolygu holl arwyddion ei |
| | | | feysydd parcio. Pan fydd yr arolygiad yn canfod arwyddion |
| | | | gwallus, rhaid i'r Cyngor gymryd camau i sicrhau fod yr |
| | | | arwydd yn cael ei adnewyddu i sicrhau fod y testun |
|---|---|---|---|
| | | | Cymraeg yn gywir o ran ystyr a mynegiant. Rhaid i Gyngor |
| | | | Dinas Caerdydd cadarnhau yn ysgrifenedig o fewn 60 |
| | | | diwrnod ei bod wedi cwblhau'r cam gorfodi hwn. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 26/07/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Caerdydd | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson oedd yn bodloni amodau adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. Honnodd yr achwynydd iddo anfon neges e-bost yn Gymraeg i’r cyfrif e- bost email@example.com ac iddo dderbyn ymateb uniaith Saesneg ar 23 Ionawr 2017. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safon 1. | 26/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | | Safon 1 Wrth ystyried y dystiolaeth a dderbyniwyd gan yr |
| | | | achwynydd a’r Cyngor, mae'r Comisiynydd o’r farn fod |
| | | | Cyngor Dinas Caerdydd wedi anfon ymateb Saesneg i |
| | | | ohebiaeth Cymraeg yn yr achos hwn, yn groes i ofynion |
| | | | safon 1. |
| | | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi |
| | | | methu â chydymffurfio â safon 1. |
| | | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | | Penderfynodd y Comisiynydd y byddai’n gweithredu |
| | | | ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. |
| | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | Mae’n ofynnol i’r Cyngor gymryd y camau canlynol at y |
| | | | diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ailadrodd: |
| | | | Rhaid i Cyngor Dinas Caerdydd barhau â’i drefniadau ar |
| | | | gyfer sicrhau ei fod yn cydymffurfio â gofynion safonau’r |
| | | | Gymraeg mewn perthynas a ohebiaeth; gan monitro a |
| | | | adolygu’r trefniadau hynny’n rheolaidd i sicrhau eu bod yn |
| | | | effeithiol. Mae’r cam gorfodi yma yn weithredol 28 diwrnod |
| | | | ar ôl derbyn yr adroddiad terfynol. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 26/07/2017. |
|---|---|---|---|
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Dinas a Sir Abertawe | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Dinas a |
| | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Sir Abertawe wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr |
| | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn cynnig |
| | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | gwasanaeth Cymraeg mewn perthynas â gwersi nofio, ac |
| | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | felly nad yw’r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 81 yn |
| | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | berthnasol. |
| | Cyngor Dinas a Sir Abertawe. | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Dinas a Sir |
| | Darparwyd tystiolaeth i gefnogi’r | | Abertawe wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr |
| | cwynion; roedd y dystiolaeth hon yn | | achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn cynnig gwersi |
| | ymwneud ag ymateb yr awdurdodau | | nofio yn Gymraeg ar unrhyw lefel, er bod gwersi nofio’n |
| | lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd | | cael eu cynnig yn Saesneg. |
| | gwersi nofio Cymraeg. Yn achos | | Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Dinas a |
| | Cyngor Dinas a Sir Abertawe, | | Sir Abertawe wedi methu â chydymffurfio â safon 86 yn yr |
| | derbyniodd y Comisiynydd gopi o | | achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor wedi datblygu unrhyw |
| | ymateb y Cyngor i ymholiad | | gwrs mewn perthynas â gwersi nofio yn y cyfnod ers y |
| | ysgrifenedig ynghylch gwersi nofio | | diwrnod gosod ar gyfer y safon, ac felly nad yw’r |
| | Cymraeg. Gwnaed yr ymholiad dros | | ddyletswydd i gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol. |
| | e-bost gan aelod o’r cyhoedd fis | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | Mawrth 2016. Roedd yr ymateb yn | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | nodi nad oedd y Cyngor yn cynnig | | Comisiynydd fel a ganlyn: |
| | unrhyw wersi nofio yn Gymraeg. | | Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â |
| | Roedd yr achwynydd yn gweithredu | | safon 84. |
| | ar ran personau eraill, a oedd wedi | | Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â |
| | gwneud yr ymholiadau i’r cynghorau, | | safonau 81 ac 86. |
| | ond nid oedd y wybodaeth a | | Datganiad gweithredu pellach |
| | gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys | | Penderfynodd y Comisiynydd y byddai’n gweithredu |
| | pwy oedd y personau hynny. O’r | | ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. |
| | herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae’r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o’r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o’r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau’r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86. | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
|---|---|---|---|---|
| | | | | Mae’n ofynnol i’r Cyngor gymryd y camau canlynol at y |
| | | | | diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ailadrodd: |
| | | | | Safon 81 Pan fydd y Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn |
| | | | | Gymraeg, bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio â safon 81 |
| | | | | mewn perthynas â’r gwasanaeth Cymraeg. |
| | | | | Dylai’r Cyngor hefyd sicrhau ei fod yn cydymffurfio â safon |
| | | | | 82 lle bo’n ofynnol gwneud hynny. |
| | | | | Safon 84 Mae’r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i’r |
| | | | | Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa |
| | | | | gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon |
| | | | | 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai’r Cyngor baratoi’r |
| | | | | cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos sef |
| | | | | erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn |
| | | | | gweithredu’n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn |
| | | | | perthynas â’r cynllun gweithredu. |
| | | | | Mae’r Comisiynydd wedi rhoi dogfen gyngor i’r Cyngor a |
| | | | | fydd o gymorth wrth baratoi’r cynllun gweithredu. Safon 86 |
| | | | | Pan fydd y Cyngor yn datblygu cwrs addysg mewn |
| | | | | perthynas â gwersi nofio, bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio |
| | | | | â safon 86. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor |
| | | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent wedi methu â |
| | | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | chydymffurfio â safon 81 yn yr achos hwn, ar y sail nad |
| | | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | yw’r Cyngor yn cynnig gwasanaeth Cymraeg mewn |
| | | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | |
awdurdodau lleol, gan gynnwys Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent. Darparwyd tystiolaeth i gefnogi'r cwynion; roedd y dystiolaeth hon yn ymwneud ag ymateb yr awdurdodau lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg. Yn achos Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent, derbyniodd y Comisiynydd gopi o ymateb y Cyngor i ymholiad ysgrifenedig ynghylch gwersi nofio Cymraeg. Gwnaed yr ymholiad dros e-bost gan aelod o'r cyhoedd fis Mai 2016. Roedd yr ymateb yn nodi nad oedd y Cyngor yn cynnig unrhyw wersi nofio yn Gymraeg. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o'r farn fod y wybodaeth perthynas â gwersi nofio, ac felly nad yw'r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 81 yn berthnasol. Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn Gymraeg ar unrhyw lefel, er bod gwersi nofio'n cael eu cynnig yn Saesneg. Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent wedi methu â chydymffurfio â safon 86 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor wedi datblygu unrhyw gwrs mewn perthynas â gwersi nofio yn y cyfnod ers y diwrnod gosod ar gyfer y safon, ac felly nad yw'r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safonau 81 ac 86.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent wedi methu â chydymffurfio a safon 84, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd:
| | a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau’r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86. | | | Safon 81 Pan fydd y Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn |
|---|---|---|---|---|
| | | | | Gymraeg, bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio â safon 81 |
| | | | | mewn perthynas â’r gwasanaeth Cymraeg. |
| | | | | Dylai’r Cyngor hefyd sicrhau ei fod yn cydymffurfio â safon |
| | | | | 82 lle bo’n ofynnol gwneud hynny. |
| | | | | Safon 84 Mae’r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i’r |
| | | | | Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa |
| | | | | gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon |
| | | | | 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai’r Cyngor baratoi’r |
| | | | | cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos, sef |
| | | | | erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn |
| | | | | gweithredu’n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn |
| | | | | perthynas â’r cynllun gweithredu. |
| | | | | Mae’r Comisiynydd wedi rhoi dogfen gyngor i’r Cyngor a |
| | | | | fydd o gymorth wrth baratoi’r cynllun gweithredu. Safon 86 |
| | | | | Pan fydd y Cyngor yn datblygu cwrs addysg mewn |
| | | | | perthynas â gwersi nofio, bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio |
| | | | | â safon 86. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Bro Morgannwg | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Bro |
| | | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Morgannwg wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr |
| | | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | achos hwn, ar y sail fod y person sy’n cynnig gwersi nofio |
| | | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | yn Gymraeg ar ei ran yn hybu’r gwersi ac yn eu hysbysebu |
| | | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | yn Gymraeg. |
| | | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Bro |
| | | Cyngor Bro Morgannwg. Darparwyd | | Morgannwg wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr |
| | | tystiolaeth i gefnogi’r cwynion; roedd y | | achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn cynnig gwersi |
dystiolaeth hon yn ymwneud ag ymateb yr awdurdodau lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg. Yn achos Cyngor Bro Morgannwg, derbyniodd y Comisiynydd gopi o ymateb y Cyngor i ymholiad ysgrifenedig ynghylch gwersi nofio Cymraeg. Gwnaed yr ymholiad dros e-bost gan aelod o'r cyhoedd fis Mawrth 2016. Roedd yr ymateb yn nodi nad oedd gan y Cyngor unrhyw hyfforddwyr nofio a allai gynnig gwersi nofio yn Gymraeg. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o'r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau'r Gymraeg a nofio yn Cymraeg ar rai lefelau, er bod gwersi nofio'n cael eu cynnig ar y lefelau hynny yn Saesneg. Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Bro Morgannwg wedi methu â chydymffurfio â safon 86 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor wedi datblygu unrhyw gwrs mewn perthynas â gwersi nofio yn y cyfnod ers y diwrnod gosod ar gyfer y safon, ac felly nad yw'r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safonau 81 ac 86.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd Cyngor Bro Morgannwg wedi methu â chydymffurfio a safon 84, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Bro Morgannwg i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Safon 81 Dylai'r Cyngor ystyried, yng ngoleuni ei gyfrifoldeb i hybu a hwyluso defnyddio'r Gymraeg, cymryd camau drosto'i hun i hybu'r gwersi nofio y mae'n eu cynnig yn Gymraeg, a chymell ei ddarparwr gwasanaethau hamdden i wneud hynny hefyd.
Dylai'r Cyngor hefyd sicrhau ei fod yn cydymffurfio â safon 82 lle bo'n ofynnol gwneud hynny.
Safon 84 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i'r
Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa
| | osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86. | | | gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon |
|---|---|---|---|---|
| | | | | 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai’r Cyngor baratoi’r |
| | | | | cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos sef |
| | | | | erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn |
| | | | | gweithredu’n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn |
| | | | | perthynas â’r cynllun gweithredu. Mae’r Comisiynydd wedi |
| | | | | rhoi dogfen gyngor i’r Cyngor a fydd o gymorth wrth |
| | | | | baratoi’r cynllun gweithredu. |
| | | | | Safon 86 Pan fydd y Cyngor yn datblygu cwrs addysg |
| | | | | mewn perthynas â gwersi nofio, bydd yn ofynnol iddo |
| | | | | gydymffurfio â safon 86. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Caerdydd | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Dinas |
| | | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Caerdydd wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr |
| | | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | achos hwn, ar y sail fod y personau sy’n cynnig gwersi |
| | | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | nofio yn Gymraeg ar ei ran yn hybu’r gwersi ac yn eu |
| | | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | hysbysebu yn Gymraeg. |
| | | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Dinas |
| | | Cyngor Dinas Caerdydd. Darparwyd | | Caerdydd wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr |
| | | tystiolaeth i gefnogi’r cwynion; roedd y | | achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn cynnig gwersi |
| | | dystiolaeth hon yn ymwneud ag | | nofio yn Gymraeg ar rai lefelau, er bod gwersi nofio’n cael |
| | | ymateb yr awdurdodau lleol i | | eu cynnig ar y lefelau hynny yn Saesneg. |
| | | ymholiadau ynghylch argaeledd | | Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Dinas |
| | | gwersi nofio Cymraeg. Yn achos | | Caerdydd wedi methu â chydymffurfio â safon 86 yn yr |
| | | Cyngor Dinas Caerdydd, derbyniodd y | | achos hwn, ar y sail nad yw wedi cyhoeddi ar ei wefan |
| | | Comisiynydd gopi o ymateb y Cyngor | | asesiad o’r angen i gyrsiau a ddatblygwyd gael eu cynnig |
| | | i ymholiad ysgrifenedig ynghylch | | yn Gymraeg. |
gwersi nofio Cymraeg. Gwnaed yr ymholiad dros e-bost gan aelod o'r cyhoedd fis Mawrth 2016. Yn nhŷb yr ymholydd nid oedd ymateb y Cyngor yn darparu sicrwydd digonol ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o'r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau'r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84 ac 86.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 81.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Dinas Caerdydd wedi methu â chydymffurfio a safon 84 ac 86, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Dinas Caerdydd i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Safon 81 Dylai'r Cyngor ystyried, yng ngoleuni ei gyfrifoldeb i hybu a hwyluso defnyddio'r Gymraeg, cymryd camau drosto'i hun i hybu'r gwersi nofio y mae'n eu cynnig yn Gymraeg.
Dylai'r Cyngor hefyd sicrhau ei fod yn cydymffurfio â safon 82 lle bo'n ofynnol gwneud hynny.
Safon 84 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i'r Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai'r Cyngor baratoi'r cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos, sef erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn gweithredu'n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn perthynas â'r cynllun gweithredu. Mae'r Comisiynydd wedi rhoi dogfen gyngor i'r Cyngor a fydd o gymorth wrth baratoi'r cynllun gweithredu.
| | | | Safon 86 Dylai’r Cyngor gymryd camau i gydymffurfio â |
|---|---|---|---|
| | | | safon 86 mewn perthynas â’r cyrsiau y nodwyd iddynt gael |
| | | | eu datblygu ers 30/03/2016, ac unrhyw gyrsiau a ddatblygir |
| | | | yn y dyfodol. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref |
| | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Sirol Caerffili wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr |
| | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | achos hwn, ar y sail fod y Cyngor wedi hysbysebu’r gwersi |
| | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | nofio a gynigir yn Gymraeg yn Saesneg yn unig. |
| | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref |
| | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | Sirol Caerffili wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr |
| | Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili. | | achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn cynnig gwersi |
| | Darparwyd tystiolaeth i gefnogi’r | | nofio yn Gymraeg ar rai lefelau, er bod gwersi nofio’n cael |
| | cwynion; roedd y dystiolaeth hon yn | | eu cynnig ar y lefelau hynny yn Saesneg. |
| | ymwneud ag ymateb yr awdurdodau | | Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor |
| | lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd | | Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi methu â chydymffurfio â |
| | gwersi nofio Cymraeg. Yn achos | | safon 86 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor wedi |
| | Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, | | datblygu unrhyw gwrs mewn perthynas â gwersi nofio yn y |
| | derbyniodd y Comisiynydd gopi o | | cyfnod ers y diwrnod gosod ar gyfer y safon, ac felly nad |
| | ymateb y Cyngor i ymholiad | | yw’r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol. |
| | ysgrifenedig ynghylch gwersi nofio | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | Cymraeg. Gwnaed yr ymholiad dros | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | e-bost gan aelod o’r cyhoedd fis | | Comisiynydd fel a ganlyn: |
| | Mawrth 2016. Roedd yr ymateb yn | | Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â |
| | nodi bod y Cyngor yn cynnig gwersi | | safon 81 a 84. |
| | nofio Cymraeg mewn un lleoliad, a | | |
hynny'n ddibynnol ar y gallu. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o'r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau'r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 86.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi methu â chydymffurfio a safon 81 ac 84, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd:
Safon 81 Dylai'r Cyngor gymryd camau i gydymffurfio â safon 81.
Safon 84 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i'r Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai'r Cyngor baratoi'r cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos, sef erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn gweithredu'n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn perthynas â'r cynllun gweithredu.
Mae'r Comisiynydd wedi rhoi dogfen gyngor i'r Cyngor a fydd o gymorth wrth baratoi'r cynllun gweithredu. Safon 86 Pan fydd y Cyngor yn datblygu cwrs addysg mewn perthynas â gwersi nofio, bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio â safon 86.
Hysbysiad penderfynu a roddwyd
Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i'r Cyngor ar 25/07/2017. Apelau a wnaed i'r tribiwnlys Ni wnaed apêl i'r Tribiwnlys
Cyngor Sir Gâr
Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson oedd yn bodloni amodau adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. Roedd y gŵyn yn ymwneud â darpariaeth gwersi nofio nifer o awdurdodau lleol, gan gynnwys Cyngor Sir Gâr. Darparwyd tystiolaeth i gefnogi'r cwynion; roedd y dystiolaeth hon yn ymwneud ag ymateb yr awdurdodau lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg. Yn achos Cyngor Sir Gâr, derbyniodd y Comisiynydd gopi o gofnod o ymateb y Cyngor i ymholiad llafar ynghylch gwersi nofio Cymraeg. Roedd aelod o'r cyhoedd wedi holi am y gwersi nofio mewn cyfarfod ag aelod o staff y Cyngor fis Ebrill 2016. Roedd yr ymateb yn nodi bod rhai gwersi nofio ar gael yn Gymraeg, ond roedd amheuaeth ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg ar rai lefelau. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn
25/7/2017
Canfyddiadau'r Comisiynydd
Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Sir Gâr wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr achos hwn, ar y sail fod y Cyngor yn hybu'r gwersi nofio Cymraeg ac yn eu hysbysebu yn Gymraeg.
Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Sir Gâr wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn Gymraeg ar rai lefelau, er bod gwersi nofio'n cael eu cynnig ar y lefelau hynny yn Saesneg.
Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Sir Gâr wedi methu â chydymffurfio â safon 86 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor wedi datblygu unrhyw gwrs mewn perthynas â gwersi nofio yn y cyfnod ers y diwrnod gosod ar gyfer y safon, ac felly nad yw'r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 81 a 86.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Sir Gâr wedi methu â chydymffurfio a safon 84, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Sir Gâr gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd:
| | gweithredu ar ran personau y mae’r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o’r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o’r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau’r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86. | | | Safon 81 Dylai’r Cyngor ystyried tynnu sylw o fewn |
|---|---|---|---|---|
| | | | | amserlenni unigol, ac ar dudalennau canolfannau hamdden |
| | | | | unigol, at y ffaith fod gwersi nofio’n cael eu cynnig yn |
| | | | | Gymraeg. |
| | | | | Dylai’r Cyngor hefyd roi sylw i’r angen i gydymffurfio â |
| | | | | safon 82. |
| | | | | Safon 84 Mae’r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i’r |
| | | | | Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa |
| | | | | gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon |
| | | | | 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai’r Cyngor baratoi’r |
| | | | | cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos, sef |
| | | | | erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn |
| | | | | gweithredu’n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn |
| | | | | perthynas â’r cynllun gweithredu. Mae’r Comisiynydd wedi |
| | | | | rhoi dogfen gyngor i’r Cyngor a fydd o gymorth wrth |
| | | | | baratoi’r cynllun gweithredu. |
| | | | | Safon 86 Pan fydd y Cyngor yn datblygu cwrs addysg |
| | | | | mewn perthynas â gwersi nofio, bydd yn ofynnol iddo |
| | | | | gydymffurfio â safon 86. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Dinas Casnewydd | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Dinas |
| | | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Casnewydd wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr |
| | | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn cynnig |
| | | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | gwasanaeth Cymraeg mewn perthynas â gwersi nofio, ac |
| | | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | felly nad yw’r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 81 yn |
| | | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | berthnasol. |
| | | Cyngor Dinas Casnewydd. Darparwyd | | |
tystiolaeth i gefnogi'r cwynion; roedd y dystiolaeth hon yn ymwneud ag ymateb yr awdurdodau lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg. Yn achos Cyngor Dinas Casnewydd, derbyniodd y Comisiynydd gopi o ymateb y Cyngor i ymholiad ysgrifenedig ynghylch gwersi nofio Cymraeg. Gwnaed yr ymholiad dros e-bost gan aelod o'r cyhoedd fis Ebrill 2016. Roedd yr ymateb yn nodi nad oedd y Cyngor yn cynnig unrhyw wersi nofio yn Gymraeg. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o'r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau'r Gymraeg a
Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Dinas Casnewydd wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn Gymraeg ar unrhyw lefel, er bod gwersi nofio'n cael eu cynnig yn Saesneg.
Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Dinas Casnewydd wedi methu â chydymffurfio â safon 86 yn yr achos hwn, ar y sail fod y Cyngor wedi datblygu cyrsiau gwersi nofio yn y cyfnod ers y diwrnod gosod ar gyfer y safon, ac heb gynnal asesiad yn unol â safon 86.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84 a 86.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 81.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Dinas Casnewydd wedi methu â chydymffurfio a safon 84 ac 86, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Dinas Casnewydd i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Safon 81 Pan fydd y Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn Gymraeg, bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio â safon 81 mewn perthynas â'r gwasanaeth Cymraeg. Dylai'r Cyngor hefyd sicrhau ei fod yn cydymffurfio â safon 82 lle bo'n ofynnol gwneud hynny.
| | osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 a 86. | | | Safon 84 Mae’r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i’r |
|---|---|---|---|---|
| | | | | Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa |
| | | | | gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon |
| | | | | 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai’r Cyngor baratoi’r |
| | | | | cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos, sef |
| | | | | erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn |
| | | | | gweithredu’n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn |
| | | | | perthynas â’r cynllun gweithredu. Mae’r Comisiynydd wedi |
| | | | | rhoi dogfen gyngor i’r Cyngor a fydd o gymorth wrth |
| | | | | baratoi’r cynllun gweithredu. |
| | | | | Safon 86 Dylai’r Cyngor gymryd camau i gydymffurfio â |
| | | | | safon 86 mewn perthynas â’r cyrsiau y nodwyd iddynt gael |
| | | | | eu datblygu ers 30/03/2016, ac unrhyw gyrsiau a ddatblygir |
| | | | | yn y dyfodol. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref |
| | | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Sirol Conwy wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr |
| | | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn nodi bod gwersi |
| | | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | nofio’n cael eu cynnig yn Gymraeg wrth hybu a |
| | | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | hysbysebu’r gwersi nofio. |
| | | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor |
| | | Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy. | | Bwrdeistref Sirol Conwy wedi methu â chydymffurfio â |
| | | Darparwyd tystiolaeth i gefnogi’r | | safon 84 yn yr achos hwn, ar y sail fod y Cyngor yn cynnig |
| | | cwynion; roedd y dystiolaeth hon yn | | gwersi nofio yn Gymraeg ar gyfer pob un o’r lefelau y |
| | | ymwneud ag ymateb yr awdurdodau | | mae’n cynnig gwersi nofio yn Saesneg ar eu cyfer. |
| | | lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd | | |
gwersi nofio Cymraeg. Yn achos Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, derbyniodd y Comisiynydd gopi o ymateb y Cyngor i ymholiad ysgrifenedig ynghylch gwersi nofio Cymraeg. Gwnaed yr ymholiad dros e-bost gan aelod o'r cyhoedd fis Mai 2016. Roedd yr ymateb yn nodi bod y Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn Gymraeg mewn un lleoliad, ond mai yn Saesneg yn unig y cynhelid gwersi nofio mewn lleoliadau eraill fel arfer. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o'r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau'r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y
Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy wedi methu â chydymffurfio â safon 86 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor wedi datblygu unrhyw gwrs mewn perthynas â gwersi nofio yn y cyfnod ers y diwrnod gosod ar gyfer y safon, ac felly nad yw'r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 81.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84 ac 86.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy wedi methu â chydymffurfio a safon 81, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Safon 81 Dylai'r Cyngor gymryd camau i gydymffurfio â safon 81.
Safon 84 Gyda golwg ar y ffaith fod nifer llai o wersi nofio'n cael eu cynnig yn Gymraeg nag yn Saesneg, dylai'r Cyngor sicrhau nad yw ei ddarpariaeth yn peri anfantais afresymol i unigolion sy'n dymuno derbyn gwersi nofio yn Gymraeg o gymharu â rhai sy'n dymuno derbyn gwersi nofio yn Saesneg. Gyda golwg ar y ffaith fod y Cyngor yn cynnig rhai gwersi nofio'n ddwyieithog, dylai'r Cyngor sicrhau na
| | Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 a 86. | | | chaiff y Gymraeg ei thrin yn llai ffafriol na’r Saesneg o fewn |
|---|---|---|---|---|
| | | | | gwersi a gynigir yn ddwyieithog. |
| | | | | Safon 86 Pan fydd y Cyngor yn datblygu cwrs addysg |
| | | | | mewn perthynas â gwersi nofio, bydd yn ofynnol iddo |
| | | | | gydymffurfio â safon 86. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Sir Ddinbych | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Sir |
| | | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Ddinbych wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr |
| | | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn nodi bod gwersi |
| | | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | nofio’n cael eu cynnig yn Gymraeg wrth hybu a |
| | | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | hysbysebu’r gwersi nofio. |
| | | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Sir |
| | | Cyngor Sir Ddinbych. Darparwyd | | Ddinbych wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr |
| | | tystiolaeth i gefnogi’r cwynion; roedd y | | achos hwn, ar y sail fod y Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn |
| | | dystiolaeth hon yn ymwneud ag | | Gymraeg ar gyfer pob un o’r lefelau y mae’n cynnig gwersi |
| | | ymateb yr awdurdodau lleol i | | nofio yn Saesneg ar eu cyfer. |
| | | ymholiadau ynghylch argaeledd | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | | gwersi nofio Cymraeg. Yn achos | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | Cyngor Sir Ddinbych, derbyniodd y | | Comisiynydd fel a ganlyn: |
| | | Comisiynydd gopi o gofnod o ymateb | | Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â |
| | | y Cyngor i ymholiad llafar ynghylch | | safon 81. |
| | | gwersi nofio Cymraeg. Roedd aelod | | Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â |
| | | o’r cyhoedd wedi holi am y gwersi | | safon 84. |
| | | mewn sgwrs ffôn ag aelod o staff y | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | Cyngor fis Ebrill 2016. Roedd yr | | Penderfynodd y Comisiynydd y byddai’n gweithredu |
| | | ymateb yn nodi y byddai’n bosibl i’r | | ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. |
| | Cyngor gynnig gwersi dwyieithog, ond | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
|---|---|---|---|
| | nid rhai Cymraeg yn unig. Roedd yr | | Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Sir |
| | ymateb hefyd yn nodi nad oedd y | | Ddinbych wedi methu â chydymffurfio a safon 81, bydd y |
| | Cyngor yn ystyried bod gofyniad | | Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal |
| | statudol i gynnig gwersi nofio yn | | methiant Cyngor Sir Ddinbych i gydymffurfio â’r gofyniad |
| | Gymraeg. Roedd yr achwynydd yn | | perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: |
| | gweithredu ar ran personau eraill, a | | Safon 81 Dylai’r Cyngor gymryd camau i gydymffurfio â |
| | oedd wedi gwneud yr ymholiadau i’r | | safon 81. |
| | cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth | | Safon 84 Gyda golwg ar y ffaith fod gwersi nofio’n cael eu |
| | a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys | | cynnig yn Gymraeg mewn llai o leoliadau nag yn Saesneg, |
| | pwy oedd y personau hynny. O’r | | a bod nifer llai o wersi nofio’n cael eu cynnig yn Gymraeg |
| | herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei | | nag yn Saesneg, dylai’r Cyngor sicrhau nad yw ei |
| | bodloni fod yr achwynydd yn | | ddarpariaeth yn peri anfantais afresymol i unigolion sy’n |
| | gweithredu ar ran personau y mae’r | | dymuno derbyn gwersi nofio yn Gymraeg o gymharu â rhai |
| | ymddygiad honedig wedi effeithio | | sy’n dymuno derbyn gwersi nofio yn Saesneg. Gyda golwg |
| | arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail | | ar y ffaith fod y Cyngor yn cynnig rhai gwersi nofio’n |
| | hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o’r | | ddwyieithog, dylai’r Cyngor sicrhau na chaiff y Gymraeg ei |
| | farn fod y cwynion yn rhai dilys yn | | thrin yn llai ffafriol na’r Saesneg o fewn gwersi a gynigir yn |
| | unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. | | ddwyieithog. |
| | Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | o’r farn fod y wybodaeth a | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | dderbyniwyd yn creu amheuaeth o | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| | â rhai o safonau’r Gymraeg a | | |
| | osodwyd arno. Penderfynodd y | | |
| | Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan | | |
| | adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn | | |
| | canfod a fu methiant gan y Cyngor i | | |
| | gydymffurfio â safonau 81 ac 84. | | |
| Cyngor | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| Gwynedd | berson oedd yn bodloni amodau | | |
adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. Roedd y gŵyn yn ymwneud â darpariaeth gwersi nofio nifer o awdurdodau lleol, gan gynnwys Cyngor Gwynedd. Darparwyd tystiolaeth i gefnogi'r cwynion; roedd y dystiolaeth hon yn ymwneud ag ymateb yr awdurdodau lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg. Yn achos Cyngor Gwynedd, derbyniodd y Comisiynydd gopi o ymatebion y Cyngor i ymholiadau ysgrifenedig ynghylch gwersi nofio Cymraeg. Gwnaed yr ymholiadau dros e-bost gan aelodau o'r cyhoedd fis Mawrth 2016. Roedd yr ymatebion yn nodi bod y Cyngor yn cynnig gwersi nofio Cymraeg mewn nifer o leoliadau, ond roedd amheuaeth ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg mewn lleoliadau eraill. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio
Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Gwynedd wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor yn nodi bod gwersi nofio'n cael eu cynnig yn Gymraeg wrth hybu a hysbysebu'r gwersi nofio. Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Gwynedd wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr achos hwn, ar y sail fod y Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn Gymraeg ar gyfer pob un o'r lefelau y mae'n cynnig gwersi nofio ar eu cyfer.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 81.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Gwynedd wedi methu â chydymffurfio a safon 81, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Gwynedd i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Safon 81 Dylai'r Cyngor gymryd camau i gydymffurfio â safon 81.
Safon 84 Gyda golwg ar y ffaith fod y Cyngor yn cynnig rhai gwersi nofio'n ddwyieithog, dylai'r Cyngor sicrhau na chaiff y Gymraeg ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg o fewn gwersi a gynigir yn ddwyieithog.
Hysbysiad penderfynu a roddwyd
| | arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
|---|---|---|---|
| | hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o’r | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | farn fod y cwynion yn rhai dilys yn | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| | unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. | | |
| | Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd | | |
| | o’r farn fod y wybodaeth a | | |
| | dderbyniwyd yn creu amheuaeth o | | |
| | fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio | | |
| | â rhai o safonau’r Gymraeg a | | |
| | osodwyd arno. Penderfynodd y | | |
| | Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan | | |
| | adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn | | |
| | canfod a fu methiant gan y Cyngor i | | |
| | gydymffurfio â safonau 81 ac 84. | | |
| Cyngor Sir Penfro | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Sir |
| | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Penfro wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr achos |
| | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | hwn, ar y sail fod y Cyngor yn hybu’r gwersi nofio Cymraeg |
| | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | ac yn eu hysbysebu yn Gymraeg. |
| | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Sir |
| | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | Penfro wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr achos |
| | Cyngor Sir Penfro. Darparwyd | | hwn, ar y sail fod y Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn |
| | tystiolaeth i gefnogi’r cwynion; roedd y | | Gymraeg ar gyfer pob un o’r lefelau y mae’n cynnig gwersi |
| | dystiolaeth hon yn ymwneud ag | | nofio Saesneg ar eu cyfer. |
| | ymateb yr awdurdodau lleol i | | Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Sir |
| | ymholiadau ynghylch argaeledd | | Penfro wedi methu â chydymffurfio â safon 86 yn yr achos |
| | gwersi nofio Cymraeg. Yn achos | | hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor wedi datblygu unrhyw gwrs |
| | Cyngor Sir Benfro, derbyniodd y | | mewn perthynas â gwersi nofio yn y cyfnod ers y diwrnod |
| | Comisiynydd gopi o ymatebion y | | gosod ar gyfer y safon, ac felly nad yw’r ddyletswydd i |
| | Cyngor i ymholiadau ynghylch gwersi | | gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol. |
| | nofio Cymraeg. Gwnaed yr | | Dyfarniad y Comisiynydd |
ymholiadau dros e-bost gan aelodau o'r cyhoedd fis Mawrth 2016. Roedd yr ymatebion yn nodi bod y Cyngor yn cynnig gwersi nofio Cymraeg mewn nifer o leoliadau, ond roedd amheuaeth ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg ar rai lefelau, ac nid oedd gwersi nofio Cymraeg yn cael eu cynnig mewn lleoliadau eraill. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o'r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau'r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 81 ac 86.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Sir Penfro wedi methu â chydymffurfio a safon 84, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Sir Penfro i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Safon 81
Dylai'r Cyngor ystyried tynnu sylw o fewn amserlenni unigol, ac ar dudalennau canolfannau hamdden unigol, at y ffaith fod gwersi nofio'n cael eu cynnig yn Gymraeg. Dylai'r Cyngor hefyd roi sylw i'r angen i gydymffurfio â safon 82. Safon 84 Gyda golwg ar y ffaith fod gwersi nofio'n cael eu cynnig yn Gymraeg mewn llai o leoliadau nag yn Saesneg, a bod nifer llai o wersi nofio'n cael eu cynnig yn Gymraeg nag yn Saesneg, dylai'r Cyngor sicrhau nad yw ei ddarpariaeth yn peri anfantais afresymol i unigolion sy'n dymuno derbyn gwersi nofio yn Gymraeg o gymharu â rhai sy'n dymuno derbyn gwersi nofio yn Saesneg. Gyda golwg ar y ffaith fod y Cyngor yn cynnig rhai gwersi nofio'n ddwyieithog, dylai'r Cyngor sicrhau na chaiff y Gymraeg ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg o fewn gwersi a gynigir yn ddwyieithog.
| | canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86. | | | Safon 86 Pan fydd y Cyngor yn datblygu cwrs addysg |
|---|---|---|---|---|
| | | | | mewn perthynas â gwersi nofio, bydd yn ofynnol iddo |
| | | | | gydymffurfio â safon 86. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor |
| | | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf wedi methu â |
| | | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | chydymffurfio â safon 81 yn yr achos hwn, ar y sail fod y |
| | | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | person sy’n cynnig gwersi nofio yn Gymraeg ar ei ran yn |
| | | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | hybu’r gwersi ac yn eu hysbysebu yn Gymraeg. |
| | | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref |
| | | Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda | | Sirol Rhondda Cynon Taf wedi methu â chydymffurfio â |
| | | Cynon Taf. Darparwyd tystiolaeth i | | safon 84 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn |
| | | gefnogi’r cwynion; roedd y dystiolaeth | | cynnig gwersi nofio yn Gymraeg ar rai lefelau, er bod |
| | | hon yn ymwneud ag ymateb yr | | gwersi nofio’n cael eu cynnig ar y lefelau hynny yn |
| | | awdurdodau lleol i ymholiadau | | Saesneg. |
| | | ynghylch argaeledd gwersi nofio | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | | Cymraeg. Yn achos Cyngor | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | | Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf, | | Comisiynydd fel a ganlyn: |
| | | derbyniodd y Comisiynydd gopi o | | Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â |
| | | ymateb y Cyngor i ymholiadau | | safon 84. |
| | | ysgrifenedig ynghylch gwersi nofio | | Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â |
| | | Cymraeg. Gwnaed yr ymholiadau | | safon 81. |
| | | dros e-bost gan aelodau o’r cyhoedd | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | fis Mai 2016. Roedd yr ymatebion yn | | Penderfynodd y Comisiynydd y byddai’n gweithredu |
| | | nodi bod y Cyngor yn cynnig gwersi | | ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. |
| | | nofio Cymraeg mewn rhai lleoliadau, | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | ond nad oedd gwersi nofio Cymraeg | | Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref |
|---|---|---|---|
| | yn cael eu cynnig mewn nifer o | | Sirol Rhondda Cynon Taf wedi methu â chydymffurfio a |
| | leoliadau. Roedd yr achwynydd yn | | safon 84, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at |
| | gweithredu ar ran personau eraill, a | | y diben o atal methiant Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda |
| | oedd wedi gwneud yr ymholiadau i’r | | Cynon Taf i gydymffurfio â’r gofyniad perthnasol rhag |
| | cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth | | parhau neu gael ei ailadrodd: |
| | a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys | | Safon 81 Dylai’r Cyngor ystyried, yng ngoleuni ei |
| | pwy oedd y personau hynny. O’r | | gyfrifoldeb i hybu a hwyluso defnyddio’r Gymraeg, cymryd |
| | herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei | | camau drosto’i hun i hybu’r gwersi nofio y mae’n eu cynnig |
| | bodloni fod yr achwynydd yn | | yn Gymraeg. Dylai’r Cyngor hefyd sicrhau ei fod yn |
| | gweithredu ar ran personau y mae’r | | cydymffurfio â safon 82 lle bo’n ofynnol gwneud hynny. |
| | ymddygiad honedig wedi effeithio | | Safon 84 Mae’r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i’r |
| | arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail | | Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa |
| | hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o’r | | gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon |
| | farn fod y cwynion yn rhai dilys yn | | 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai’r Cyngor baratoi’r |
| | unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. | | cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos, sef |
| | Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd | | erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn |
| | o’r farn fod y wybodaeth a | | gweithredu’n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn |
| | dderbyniwyd yn creu amheuaeth o | | perthynas â’r cynllun gweithredu. Mae’r Comisiynydd wedi |
| | fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio | | rhoi dogfen gyngor i’r Cyngor a fydd o gymorth wrth |
| | â rhai o safonau’r Gymraeg a | | baratoi’r cynllun gweithredu. |
| | osodwyd arno. Penderfynodd y | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | canfod a fu methiant gan y Cyngor i | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| | gydymffurfio â safonau 81 ac 84. | | |
| Cyngor Sir Powys | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Sir Powys |
| | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr achos hwn, ar |
| | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | y sail nad yw’r Cyngor yn nodi bod gwersi nofio’n cael eu |
| | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | cynnig yn Gymraeg wrth hybu a hysbysebu’r gwersi nofio. |
darpariaeth gwersi nofio nifer o awdurdodau lleol, gan gynnwys Cyngor Sir Powys. Darparwyd tystiolaeth i gefnogi'r cwynion; roedd y dystiolaeth hon yn ymwneud ag ymateb yr awdurdodau lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg. Yn achos Cyngor Sir Powys, derbyniodd y Comisiynydd gopi o ymateb y Cyngor i ymholiad ysgrifenedig ynghylch gwersi nofio Cymraeg. Gwnaed yr ymholiad dros e-bost gan aelod o'r cyhoedd fis Ebrill 2016. Roedd y rhestr a ddarparwyd mewn ymateb i'r ymholiad yn nodi mai mewn un lleoliad o blith y naw a restrwyd y cynigid gwersi nofio Cymraeg ar y dyddiad yr oedd yr ymholiad yn berthnasol iddo. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn
Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Sir Powys wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn Gymraeg ar un lefel, er bod gwersi nofio'n cael eu cynnig ar y lefel honno yn Saesneg.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 81 a 84.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Sir Powys wedi methu â chydymffurfio a safon 81 ac 84, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Sir Powys i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd:
Safon 81 Dylai'r Cyngor gymryd camau i gydymffurfio â safon 81.
Safon 84 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i'r Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai'r Cyngor baratoi'r cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos, sef erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn gweithredu'n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn perthynas â'r cynllun gweithredu. Mae'r Comisiynydd wedi rhoi dogfen gyngor i'r Cyngor a fydd o gymorth wrth baratoi'r cynllun gweithredu.
Hysbysiad penderfynu a roddwyd
Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i'r Cyngor ar 25/07/2017.
| | unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
|---|---|---|---|
| | Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| | o’r farn fod y wybodaeth a | | |
| | dderbyniwyd yn creu amheuaeth o | | |
| | fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio | | |
| | â rhai o safonau’r Gymraeg a | | |
| | osodwyd arno. Penderfynodd y | | |
| | Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan | | |
| | adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn | | |
| | canfod a fu methiant gan y Cyngor i | | |
| | gydymffurfio â safonau 81 ac 84. | | |
| Cyngor Sir Fynwy | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Sir |
| | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Fynwy wedi methu â chydymffurfio â safon 81 yn yr achos |
| | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn cynnig gwasanaeth |
| | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | Cymraeg mewn perthynas â gwersi nofio, ac felly nad yw’r |
| | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | ddyletswydd i gydymffurfio â safon 81 yn berthnasol. |
| | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd nad Cyngor Sir Fynwy |
| | Cyngor Sir Fynwy. Darparwyd | | wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr achos hwn, er |
| | tystiolaeth i gefnogi’r cwynion; roedd y | | nad yw wedi cynnal gwersi nofio yn Gymraeg, ar y sail fod |
| | dystiolaeth hon yn ymwneud ag | | y Cyngor wedi cymryd camau rhesymol i gynnig gwersi |
| | ymateb yr awdurdodau lleol i | | nofio yn Gymraeg. |
| | ymholiadau ynghylch argaeledd | | Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Sir |
| | gwersi nofio Cymraeg. Yn achos | | Fynwy wedi methu â chydymffurfio â safon 86 yn yr achos |
| | Cyngor Sir Fynwy, derbyniodd y | | hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor wedi datblygu unrhyw gwrs |
| | Comisiynydd gopi o ymateb y Cyngor | | mewn perthynas â gwersi nofio yn y cyfnod ers y diwrnod |
| | i ymholiad ysgrifenedig ynghylch | | gosod ar gyfer y safon, ac felly nad yw’r ddyletswydd i |
| | gwersi nofio Cymraeg. Gwnaed yr | | gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol. |
| | ymholiad dros e-bost gan aelod o’r | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | cyhoedd fis Mawrth 2016. Roedd yr | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | ymateb yn nodi nad oedd y Cyngor yn | | Comisiynydd fel a ganlyn: |
cynnig unrhyw wersi nofio yn Gymraeg. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o'r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau'r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86.
Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 81 ac 86.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Sir Fynwy wedi methu â chydymffurfio a safon 84, bydd y
Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Sir Fynwy i gydymffurfio â’r gofyniad
perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd:
Safon 81 Pan fydd y Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn
Gymraeg, bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio â safon 81
mewn perthynas â'r gwasanaeth Cymraeg.
Dylai'r Cyngor hefyd sicrhau ei fod yn cydymffurfio â safon
82 lle bo'n ofynnol gwneud hynny.
Safon 84 Dylai'r Cyngor barhau i gynnig gwersi nofio yn Gymraeg, a dylai barhau i wneud trefniadau ar gyfer cynnal gwersi nofio yn Gymraeg os bydd galw amdanynt. Er mwyn hwyluso hynny, dylai'r Cyngor ystyried llunio (ar sail gwirfoddol) cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Bydd y Comisiynydd yn rhoi ddogfen gyngor i'r Cyngor a fydd o gymorth wrth baratoi'r cynllun gweithredu.
Safon 86 Pan fydd y Cyngor yn datblygu cwrs addysg mewn perthynas â gwersi nofio, bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio â safon 86.
Hysbysiad penderfynu a roddwyd
Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i'r Cyngor ar 25/07/2017.
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
|---|---|---|---|
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor |
| | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Bwrdeistref Sirol Torfaen wedi methu â chydymffurfio â |
| | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | safon 81 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn |
| | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | cynnig gwasanaeth Cymraeg mewn perthynas â gwersi |
| | darpariaeth gwersi nofio nifer o | | nofio, ac felly nad yw’r ddyletswydd i gydymffurfio â safon |
| | awdurdodau lleol, gan gynnwys | | 81 yn berthnasol. |
| | Cyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen. | | Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref |
| | Darparwyd tystiolaeth i gefnogi’r | | Sirol Torfaen wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr |
| | cwynion; roedd y dystiolaeth hon yn | | achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn cynnig gwersi |
| | ymwneud ag ymateb yr awdurdodau | | nofio yn Gymraeg ar unrhyw lefel, er bod gwersi nofio’n |
| | lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd | | cael eu cynnig yn Saesneg. |
| | gwersi nofio Cymraeg. Yn achos | | Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor |
| | Cyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen, | | Bwrdeistref Sirol Torfaen wedi methu â chydymffurfio â |
| | derbyniodd y Comisiynydd wybodaeth | | safon 86 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor wedi |
| | a honnai fod y Cyngor wedi nodi, | | datblygu unrhyw gwrs mewn perthynas â gwersi nofio yn y |
| | mewn ymateb i ymholiad, nad oedd | | cyfnod ers y diwrnod gosod ar gyfer y safon, ac felly nad |
| | yn cynnig unrhyw wersi nofio yn | | yw’r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol. |
| | Gymraeg. Gwnaed yr ymholiad gan | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | aelod o’r cyhoedd mewn galwad ffôn i | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | Gyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen ar | | Comisiynydd fel a ganlyn: |
| | 01/06/2016. Roedd yr achwynydd yn | | Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â |
| | gweithredu ar ran personau eraill, a | | safon 84. |
| | oedd wedi gwneud yr ymholiadau i’r | | Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â |
| | cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth | | safon 81 ac 86. |
| | a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys | | Datganiad gweithredu pellach |
| | pwy oedd y personau hynny. O’r | | Penderfynodd y Comisiynydd y byddai’n gweithredu |
| | herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei | | ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. |
| | bodloni fod yr achwynydd yn | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | gweithredu ar ran personau y mae’r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o’r farn fod y cwynion yn rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o’r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau’r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86. | | | Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref |
|---|---|---|---|---|
| | | | | Sirol Torfaen wedi methu â chydymffurfio a safon 84, bydd |
| | | | | y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal |
| | | | | methiant Cyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen i gydymffurfio â’r |
| | | | | gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: |
| | | | | Safon 81 Pan fydd y Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn |
| | | | | Gymraeg, bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio â safon 81 |
| | | | | mewn perthynas â’r gwasanaeth Cymraeg. Dylai’r Cyngor |
| | | | | hefyd sicrhau ei fod yn cydymffurfio â safon 82 lle bo’n |
| | | | | ofynnol gwneud hynny. |
| | | | | Safon 84 Mae’r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i’r |
| | | | | Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa |
| | | | | gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon |
| | | | | 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai’r Cyngor baratoi’r |
| | | | | cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos, sef |
| | | | | erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn |
| | | | | gweithredu’n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn |
| | | | | perthynas â’r cynllun gweithredu. Mae’r Comisiynydd wedi |
| | | | | rhoi dogfen gyngor i’r Cyngor a fydd o gymorth wrth |
| | | | | baratoi’r cynllun gweithredu. Safon 86 Pan fydd y Cyngor |
| | | | | yn datblygu cwrs addysg mewn perthynas â gwersi nofio, |
| | | | | bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio â safon 86. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 25/7/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 81 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor |
| | | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu â chydymffurfio â |
| | | Derbyniwyd y gŵyn ar 03/06/2016. | | safon 81 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw’r Cyngor yn |
| | | Roedd y gŵyn yn ymwneud â | | cynnig gwasanaeth Cymraeg mewn perthynas â gwersi |
darpariaeth gwersi nofio nifer o awdurdodau lleol, gan gynnwys Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam. Darparwyd tystiolaeth i gefnogi'r cwynion; roedd y dystiolaeth hon yn ymwneud ag ymateb yr awdurdodau lleol i ymholiadau ynghylch argaeledd gwersi nofio Cymraeg. Yn achos Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam, derbyniodd y Comisiynydd wybodaeth ysgrifenedig yn nodi y gwnaed ymholiad llafar gan aelod o'r cyhoedd ar 04/04/2016 yng Nghanolfan Hamdden a Gweithgareddau Byd Dŵr, Wrecsam. Honnai'r person hwn iddo gael gwybod gan dderbynnydd nad oedd y Cyngor yn cynnig unrhyw wersi nofio a neilltuwyd fel rhai Cymraeg, er bod rhai o'r hyfforddwyr nofio yn siarad Cymraeg. Roedd yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau eraill, a oedd wedi gwneud yr ymholiadau i'r cynghorau, ond nid oedd y wybodaeth a gyflwynwyd yn ei gwneud yn hysbys pwy oedd y personau hynny. O'r herwydd, ni chafodd y Comisiynydd ei bodloni fod yr achwynydd yn gweithredu ar ran personau y mae'r ymddygiad honedig wedi effeithio arnynt yn uniongyrchol. Ar y sail hwnnw, nid oedd y Comisiynydd o'r farn fod y cwynion yn nofio, ac felly nad yw'r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 81 yn berthnasol.
Safon 84 Dyfarnodd y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu â chydymffurfio â safon 84 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn Gymraeg ar unrhyw lefel, er bod gwersi nofio'n cael eu cynnig yn Saesneg.
Safon 86 Dyfarnodd y Comisiynydd nad yw Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu â chydymffurfio â safon 86 yn yr achos hwn, ar y sail nad yw'r Cyngor wedi datblygu unrhyw gwrs mewn perthynas â gwersi nofio yn y cyfnod ers y diwrnod gosod ar gyfer y safon, ac felly nad yw'r ddyletswydd i gydymffurfio â safon 86 yn berthnasol.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn:
Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 84.
Dyfarnwyd nad yw'r Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safon 81 ac 86.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu â chydymffurfio a safon 84, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd:
Safon 81 Pan fydd y Cyngor yn cynnig gwersi nofio yn Gymraeg, bydd yn ofynnol iddo gydymffurfio â safon 81
| | rhai dilys yn unol ag adran 93 Mesur y Gymraeg. Fodd bynnag, roedd y Comisiynydd o’r farn fod y wybodaeth a dderbyniwyd yn creu amheuaeth o fethiant ar ran y Cyngor i gydymffurfio â rhai o safonau’r Gymraeg a osodwyd arno. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 81, 84 ac 86. | | | mewn perthynas â’r gwasanaeth Cymraeg. Dylai’r Cyngor |
|---|---|---|---|---|
| | | | | hefyd sicrhau ei fod yn cydymffurfio â safon 82 lle bo’n |
| | | | | ofynnol gwneud hynny. |
| | | | | Safon 84 Mae’r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i’r |
| | | | | Cyngor baratoi cynllun gweithredu a fydd yn dangos pa |
| | | | | gamau y bydd yn eu cymryd er mwyn cydymffurfio â safon |
| | | | | 84 mewn perthynas â gwersi nofio. Dylai’r Cyngor baratoi’r |
| | | | | cynllun gweithredu drafft cyntaf o fewn 12 wythnos, sef |
| | | | | erbyn 17 Hydref 2017. Bydd y Comisiynydd yn |
| | | | | gweithredu’n unol ag adran 80 Mesur y Gymraeg mewn |
| | | | | perthynas â’r cynllun gweithredu. Mae’r Comisiynydd wedi |
| | | | | rhoi dogfen gyngor i’r Cyngor a fydd o gymorth wrth |
| | | | | baratoi’r cynllun gweithredu. |
| | | | | Safon 86 Pan fydd y Cyngor yn datblygu cwrs addysg |
| | | | | mewn perthynas â gwersi nofio, bydd yn ofynnol iddo |
| | | | | gydymffurfio â safon 86. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 25/07/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Sir Powys | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 27/6/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson ar 23/12/2016 oedd yn bodloni | | Safon 60 Dyfarniad y Comisiynydd yw bod Cyngor Sir |
| | | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | Powys wedi methu a chydymffurfio â safon 60 yn yr achos |
| | | Gymraeg. Natur y gŵyn oedd nad | | hwn ar y sail nad yw bob un o’i beiriannau |
| | | oedd peiriant hunanwasanaeth talu ac | | hunanwasanaeth talu ac arddangos am barcio yn gweithio |
| | | arddangos ym maes parcio Rhaeadr | | yn llawn yn y Gymraeg. Mae'r Comisiynydd hefyd yn |
| | | Gwy yn darparu gwasanaeth | | dyfarnu fod y peiriannau hunanwasanaeth sydd yn gweithio |
| | | Cymraeg. Honnai’r achwynydd nad | | yn y Gymraeg yn trin y Gymraeg yn llai ffafriol na’r |
| | | oedd modd amlwg ar y peiriannau i | | Saesneg ar y sail fod y sgrin ddigidol wedi rhagosod i’r |
| | | newid o’r iaith ddiofyn - sef Saesneg. | | Saesneg fel iaith ddiofyn. |
| | | Honnai’r achwynydd felly nad oedd | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | peiriannau hunanwasanaeth talu ac arddangos am barcio yn gweithredu yn llawn yn y Gymraeg a’u bod yn trin y Gymraeg yn llai ffafriol na’r Saesneg. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safon 60. | | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
|---|---|---|---|---|
| | | | | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi |
| | | | | methu â chydymffurfio â safon 60. |
| | | | | Datganiad gweithredu pellach |
| | | | | Penderfynodd y Comisiynydd y byddai’n gweithredu |
| | | | | ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. |
| | | | | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | | | | Mae’n ofynnol i’r Cyngor gymryd y camau canlynol at y |
| | | | | diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ailadrodd: |
| | | | | Safon 60 Rhaid i Gyngor Sir Powys sicrhau fod pob peiriant |
| | | | | hunanwasanaeth talu ac arddangos am barcio y mae’n |
| | | | | gyfrifol amdano weithredu yn llawn yn y Gymraeg. Rhaid i |
| | | | | Gyngor Sir Powys sicrhau fod pob peiriant |
| | | | | hunanwasanaeth y mae’n gyfrifol amdano un ai gynnig |
| | | | | dewis iaith gyfartal rhwng y Gymraeg a’r Saesneg ar |
| | | | | dudalen flaen y peiriannau; neu ragosod y Gymraeg ar y |
| | | | | peiriant fel nad yw’r Gymraeg yn cael ei drin yn llai ffafriol. |
| | | | | Rhaid i Gyngor Sir Powys cadarnhau yn ysgrifenedig o |
| | | | | fewn 180 diwrnod o dderbyn adroddiad terfynol yr |
| | | | | ymchwiliad; ei bod wedi cwblhau'r camau uchod. |
| | | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 27/06/2017. |
| | | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam | | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 27/6/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | | berson oedd yn bodloni amodau | | Safon 11 Dyfarniad y Comisiynydd yw bod Cyngor |
| | | adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. | | Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu â chydymffurfio â |
| | | Natur y gŵyn yw bod aelod o’r | | safon 11 yn yr achos hwn ar y sail nad oeddynt wedi delio |
| | | cyhoedd wedi cysylltu â rhif ffôn | | gyda galwad ffôn yn y Gymraeg, er bod yr unigolyn wedi |
| | | “ymholiadau cyffredin” Cyngor | | dymuno hynny. |
| | | Bwrdeistref Sirol Wrecsam (y Cyngor) | | |
ar 22 Medi 2016. Honnai'r achwynydd nad oedd wedi derbyn gwasanaeth yn Gymraeg ar y llinell ffôn hon. Nodai'r gŵyn fod yr achwynydd wedi dewis opsiwn 2 yn dilyn clywed dewislen safonol cyfarch yr alwad, er mwyn derbyn gwasanaeth Cymraeg. Ar ôl seibiant, clywodd yr achwynydd neges safonol yn cynnig ateb yr alwad yn Saesneg wrth bwyso rhif 1 neu gynnig iddo alw nôl os am wasanaeth Cymraeg. Gan nad oedd yr achwynydd wedi pwyso rhif 1; ar ôl cyfnod o ddau funud cafodd yr alwad ei datgysylltu. Roedd yr achwynydd yn honni felly na ddarparwyd gwasanaeth yn Gymraeg ar y llinell ffôn hon ac na chafodd wybod pa bryd yr oedd gwasanaeth Cymraeg ar gael. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 11 a 17.
Safon 17 Dyfarniad y Comisiynydd yw bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi methu â chydymffurfio â safon 17 yn yr achos hwn ar y sail nad oeddynt wedi hysbysebu'r galwr nad oedd gwasanaeth Cymraeg ar gael ac nad oeddynt wedi nodi pa bryd y bydd gwasanaeth Cymraeg ar gael.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safonau 11 a 17.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Mae'n ofynnol i'r Cyngor gymryd y camau canlynol at y diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Safon 11 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam cymryd camau wrth uwchraddio neu adnewyddu unrhyw system ffôn i wirio bod y systemau hyn yn galluogi cydymffurfiaeth â'r safonau perthnasol. Safon 17 Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam cymryd camau wrth uwchraddio neu adnewyddu unrhyw system ffôn i wirio bod y systemau hyn yn galluogi cydymffurfiaeth â'r safonau perthnasol. Mae'r camau gorfodi hyn yn weithredol 28 diwrnod ar ôl i'r sefydliad derbyn yr Hysbysiad Penderfynu terfynol.
Hysbysiad penderfynu a roddwyd Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i'r Cyngor ar 27/06/2017. Apelau a wnaed i'r tribiwnlys Ni wnaed apêl i'r Tribiwnlys.
Gweinidogion Cymru
Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson ar 09/08/2016 oedd yn bodloni amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud â methiant honedig gan Weinidogion Cymru i ddarparu gwasanaeth ffôn yn y Gymraeg ar rif ffôn llinell uniongyrchol yn un o'u hadrannau. Honnai'r achwynydd iddo ffonio 01443 663718 (rhif ffôn llinell uniongyrchol o fewn y Gyfarwyddiaeth Addysg) ar 09/08/2016; i'r alwad gael ei hateb gan rywun nad oedd yn siarad Cymraeg; na wnaeth y person hwnnw gynnig trosglwyddo'r achwynydd i siaradwr Cymraeg; ac, yn hytrach, i'r person siarad Saesneg â'r achwynydd. Mewn e-bost ar 08/11/2016, mewn ymateb i gais gan y Comisiynydd am wybodaeth bellach, nododd yr achwynydd fod yr alwad berthnasol rhwng 14:00 a 15:00 ar 09/08/2016. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 18.
9/6/2017
Canfyddiadau'r Comisiynydd
Safon 18 Mae safon 18 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ddarparu gwasanaeth Cymraeg yn ei gyfanrwydd mewn achosion lle bo person yn cysylltu ag un o'i adrannau ar rif ffôn llinell uniongyrchol, a bod y person hwnnw'n dymuno cael gwasanaeth Cymraeg. Roedd yr achwynydd yn dymuno cael gwasanaeth Cymraeg pan wnaeth ffonio rhif ffôn llinell uniongyrchol un o aelodau staff Gweinidogion Cymru ar 09/08/2016, ond ni wnaeth Gweinidogion Cymru ddarparu'r gwasanaeth (h.y. yr alwad ffôn) yn Gymraeg. Mae'r Comisiynydd o'r farn fod hyn yn gyfystyr â methiant gan Weinidogion Cymru i gydymffurfio â'r gofyniad yn safon 18 i ddarparu'r gwasanaeth yn Gymraeg yn ei gyfanrwydd os yw'r person sy'n galw'n dymuno cael gwasanaeth Cymraeg.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Gweinidogion Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 18.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 18.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Gweinidogion Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 18, bydd y Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â'r gofyniad perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Safon 18 Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gymryd camau pellach er mwyn sicrhau bod ei holl aelodau staff yn ymwybodol o'r hyn y dylent ei wneud wrth ddelio â galwadau ffôn i adrannau ar rifau ffôn llinell
| | | | uniongyrchol er mwyn cydymffurfio â safonau’r Gymraeg. |
|---|---|---|---|
| | | | Dylai Gweinidogion gymryd y camau hyn o fewn 40 |
| | | | diwrnod gwaith i ddyddiad yr adroddiad ymchwiliad terfynol. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar |
| | | | 09/06/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Gweinidogion Cymru | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 9/6/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar 22/09/2016 oedd yn bodloni | | Safon 10 Mae safon 10 yn ei gwneud yn ofynnol i |
| | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | Weinidogion Cymru ddarparu gwasanaeth Cymraeg yn ei |
| | Gymraeg. Roedd y gŵyn yn ymwneud | | gyfanrwydd mewn achosion lle bo person yn cysylltu â’r |
| | â methiant honedig gan Weinidogion | | corff ar ei brif rif ffôn, a bod y person hwnnw’n dymuno cael |
| | Cymru i ddarparu gwasanaeth ffôn yn | | gwasanaeth Cymraeg. Credaf y Comisiynydd fod hyn yn |
| | y Gymraeg ar eu prif rif ffôn. Honnai’r | | golygu, os oes angen trosglwyddo’r alwad o’r prif rif ffôn i |
| | achwynydd iddo ffonio 0300 0604400 | | aelod staff sy’n gallu darparu gwasanaeth ar bwnc penodol, |
| | (prif rif ffôn Gweinidogion Cymru) tua | | y dylid trosglwyddo’r alwad i aelod staff sy’n gallu gwneud |
| | 12:00 ar 22/09/2016, a gofyn am gael | | hynny yn Gymraeg. Roedd yr achwynydd yn dymuno cael |
| | siarad â swyddfa’r wasg; iddo gael | | gwasanaeth Cymraeg pan wnaeth gysylltu â Gweinidogion |
| | ateb a gwasanaeth Cymraeg gan y | | Cymru ar eu prif rif ffôn ar 22/09/2016 er mwyn siarad â |
| | sawl a atebodd y ffôn; iddo gael ei | | swyddfa’r wasg. Cafodd yr achwynydd wasanaeth |
| | drosglwyddo i swyddfa’r wasg a | | Cymraeg gan yr aelod staff a atebodd yr alwad i’r prif rif |
| | derbyn y cyfarchiad uniaith Saesneg | | ffôn, ond trosglwyddwyd yr alwad i aelod staff yn swyddfa’r |
| | ‘Hello, press office’; na chynigiwyd ei | | wasg na allai ddelio â’r alwad yn Gymraeg. Mae'r |
| | drosglwyddo i aelod o staff a allai | | Comisiynydd o'r farn fod hyn yn gyfystyr â methiant gan |
| | ddelio â’r alwad yn Gymraeg, ond yn | | Weinidogion Cymru i gydymffurfio â’r gofyniad yn safon 10 i |
| | hytrach iddo orfod gofyn am gael ei | | ddelio â’r alwad yn Gymraeg yn ei chyfanrwydd os yw’r |
| | drosglwyddo. Penderfynodd y | | person sy’n cysylltu’n dymuno hynny. |
| | Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn | | |
| | canfod a fu methiant gan | | |
| Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safon 10. | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
|---|---|
| | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Gweinidogion |
| | Cyrmu wedi methu â chydymffurfio â safon 10. |
| | Datganiad gweithredu pellach |
| | Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion |
| | Cymru i gydymffurfio â safon 10. |
| | Datganiad ar y gweithredu pellach |
| | Yn achos dyfarniad y Comisiynydd fod Gweinidogion |
| | Cymru wedi methu â chydymffurfio â safon 10, bydd y |
| | Comisiynydd yn gweithredu ymhellach at y diben o atal |
| | methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â’r gofyniad |
| | perthnasol rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Safon 10 |
| | Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion |
| | Cymru gymryd camau er mwyn sicrhau bod aelodau staff |
| | sy’n ateb galwadau i’w prif rif ffôn yn sefydlu a yw personau |
| | sy’n cysylltu’n dymuno cael gwasanaeth Cymraeg, ac er |
| | mwyn sicrhau bod galwadau ffôn yn cael eu trosglwyddo i |
| | aelodau staff sy’n siarad Cymraeg pan fo hynny’n |
| | angenrheidiol. Mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol |
| | i Weinidogion Cymru gymryd camau pellach er mwyn |
| | sicrhau bod ei holl aelodau staff yn ymwybodol o’r hyn y |
| | dylent ei wneud wrth ddelio â galwadau ffôn er mwyn |
| | cydymffurfio â safonau’r Gymraeg. Dylai Gweinidogion |
| | Cymru gymryd y camau hyn o fewn 40 diwrnod gwaith i |
| | ddyddiad yr adroddiad ymchwiliad terfynol. |
| | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar |
| | 09/06/2017. |
| | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
Cyngor Caerdydd
Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan berson oedd yn bodloni amodau adran 93(3) i (6) Mesur y Gymraeg. Honnodd yr achwynydd nad oedd agendâu a chofnodion prif bwyllgorau Cyngor Dinas Caerdydd (y Cyngor) ar gael ar ei wefan yn Gymraeg. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan y Cyngor i gydymffurfio â safonau 41, 48, 49 a 52.
1/6/2017
Canfyddiadau'r Comisiynydd
Safon 41 Wrth beidio â sicrhau bod pob agenda a chofnod mewn perthynas â chyfarfodydd o fwrdd rheoli neu gabinet, ac/neu gyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd, ar gael yn Gymraeg ar ei wefan ar ôl y diwrnod gosod, casglodd y Comisiynydd fod y Cyngor wedi methu â llunio agendâu a chofnodion yn Gymraeg ar gyfer cyfarfodydd o fwrdd rheoli neu gabinet, ac/neu agendâu a chofnodion ar gyfer cyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd. Safon 48 Wrth beidio â sicrhau bod fersiwn Cymraeg o bob agenda a chofnodion sydd ar gael yn Saesneg ar wefan y Cyngor, casglodd y Comisiynydd fod y Cyngor wedi trin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg wrth lunio a chyhoeddi agendâu a chofnodion mewn perthynas â chyfarfodydd o fwrdd rheoli neu gabinet, ac/neu gyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd. Mae'r Cyngor wedi methu â sicrhau bod agendâu a chofnodion mewn perthynas â chyfarfodydd o fwrdd rheoli neu gabinet, ac/neu gyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd sydd ar gael yn Saesneg hefyd ar gael yn Gymraeg mewn man cyhoeddus, sef ei wefan, ers y diwrnod gosod. Gan hynny, casglodd y Comisiynydd fod y Cyngor wedi methu â sicrhau nad yw agendau a chofnodion Cymraeg yn cael eu trin yn llai ffafriol nag agendâu a chofnodion Saesneg o ran lleoliad ac amlygrwydd y dogfennau hynny. Wrth beidio â sicrhau nad oes unrhyw wahaniaeth o ran golwg fersiynau Cymraeg a Saesneg agenda cyfarfod Cabinet y Cyngor a gynhaliwyd ar 14 Gorffennaf 2014, casglodd y Comisiynydd fod y Cyngor wedi trin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg wrth lunio'r ddogfen hon.
Safon 49 Wrth beidio â sicrhau bod agendâu a chofnodion Saesneg yn cynnwys y datganiad bod eu bod hefyd ar gael yn Gymraeg, casglaf fod y Cyngor wedi methu â datgan yn glir bod dogfennau hefyd ar gael yn Gymraeg. Safon 52 Fe wnaeth y Cyngor ddatgan bod testun a dewislenni ei wefan ar gael yn Gymraeg. Serch hynny mae'r ymchwiliad hwn wedi canfod nad oedd testun agenda cyfarfod Pwyllgor Craffu'r Economi a Diwylliant a gynhaliwyd ar 12 Mai 2016 i'w weld yn Gymraeg ar ryngwyneb Cymraeg y wefan. Roedd hyn er gwaetha'r ffaith bod y testun gyfatebol Saesneg i'w weld ar y dudalen gyfatebol. Gan hynny, casglodd y Comisiynydd bod y Cyngor wedi methu a sicrhau bod testun pob tudalen ar ei wefan ar gael yn Gymraeg ar ôl y diwrnod gosod. Atgyfnerthir y casgliad hwn gan gyfaddefiad y Cyngor nad oedd tudalennau'n gweithredu'n ddwyieithog yn dilyn y diwrnod gosod. Wrth sicrhau bod ei fod yn defnyddio'r un ffont, lliw a maint ar gyfer testun agenda ar ei wefan casglodd y Comisiynydd fod y Cyngor wedi sicrhau nad yw'r Gymraeg yn cael ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg o ran golwg testun ar ei wefan. Wrth fethu â sicrhau bod testun pob tudalen sydd ar gael yn Saesneg hefyd ar gael yn Gymraeg, casglodd y Comisiynydd fod testun Cymraeg wedi ei drin yn llai ffafriol na thestun Saesneg wrth gyhoeddi testun agenda ar wefan y Cyngor.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safonau 41, 48, 49 a 52.
Datganiad gweithredu pellach
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 77 Mesur y Gymraeg. Datganiad ar y gweithredu pellach
Mae'n ofynnol i'r Cyngor gymryd y camau canlynol at y diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ailadrodd: Rhaid i'r Cyngor sicrhau fod agendâu a chofnodion cyfarfodydd o fwrdd rheoli neu gabinet, ac/neu gyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd yn cael eu llunio (a'u cyhoeddi) yn Gymraeg er mwyn cydymffurfio â safon 41.
ii. Rhaid i'r Cyngor sicrhau bod fersiynau PDF o agendâu a chofnodion cyfarfodydd o fwrdd rheoli neu gabinet, ac/neu gyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd yn cael eu llunio a'u cyhoeddi yn Gymraeg ar wefan y Cyngor er mwyn cydymffurfio â safon 48.
iii. Ble ceir fersiynau PDF Saesneg o agendâu a chofnodion cyfarfodydd o fwrdd rheoli neu gabinet, ac/neu gyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd ar gael ar wefan y Cyngor, rhaid i'r Cyngor sicrhau bod y dogfennau hynny hefyd ar gael yn Gymraeg, ac ar gael ar yr un pryd ac yn yr un lleoliad â fersiynau Saesneg er mwyn cydymffurfio â safon 48.
iv. Rhaid i'r Cyngor sicrhau nad oes unrhyw wahaniaeth o ran diwyg fersiynau PDF Cymraeg a Saesneg o agendâu a chofnodion cyfarfodydd o fwrdd rheoli neu gabinet, ac/neu gyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd er mwyn cydymffurfio â safon 48.
i. Rhaid i'r Cyngor sicrhau bod fersiynau PDF Saesneg o agendau neu gofnodion cyfarfodydd o fwrdd rheoli neu gabinet, ac/neu gyfarfodydd sy'n agored i'r cyhoedd yn datgan yn glir eu bod hefyd ar gael yn Gymraeg er mwyn cydymffurfio â safon 49.
ii. Rhaid i'r Cyngor sicrhau bod testun pob agenda sydd wedi ei ymgorffori ar ei wefan ar gael yn Gymraeg er mwyn cydymffurfio â safon 52. vii. Rhaid i'r Cyngor sicrhau bod pob tudalen Cymraeg ar ei wefan sy'n
| | | | ymwneud â chyfarfodydd pwyllgorau yn gweithredu’n |
|---|---|---|---|
| | | | llawn er mwyn cydymffurfio â safon 52. |
| | | | iii. Rhaid i’r Cyngor sicrhau bod unrhyw destun sydd ar |
| | | | gael yn Saesneg hefyd ar gael yn Gymraeg fel nad yw’r |
| | | | tudalen Cymraeg yn cael ei thrin yn llai ffafriol na’r |
| | | | dudalen Saesneg er mwyn cydymffurfio â safon 52. |
| | | | iv. Rhaid i’r Cyngor sicrhau bod staff yn ymwybodol o’r |
| | | | trefniadau a’r canllawiau sydd mewn lle mewn |
| | | | perthynas â llunio (a chyhoeddi) agendâu a chofnodion |
| | | | yn Gymraeg. Mae’r camau hyn i gael eu gweithredu o |
| | | | fewn 28 diwrnod o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad |
| | | | terfynol y Comisiynydd. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 01/06/2017 |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell- nedd Port Talbot | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 1/6/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar yr 2il o Awst 2016 oedd yn | | Safon 17 Trwy fethu â sicrhau, yn ystod cyfnodau pan nad |
| | bodloni amodau adran 93 (3) i (6) | | oes gwasanaeth ffôn Cymraeg ar gael, bod trefniadau |
| | Mesur y Gymraeg. Honnodd yr | | digonol mewn lle er mwyn rhoi gwybod i bersonau sydd |
| | achwynydd ei bod wedi ffonio prif rif | | wedi dewis yr opsiwn ar gyfer gwasanaeth Cymraeg, a heb |
| | ffôn Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell- | | drosglwyddo i’r llinell Saesneg, pryd y bydd y gwasanaeth |
| | nedd Port Talbot (y Cyngor), sef | | hwnnw ar gael, casglodd y Comisiynydd fod y Cyngor wedi |
| | 01639 686 868, ar 29 Gorffennaf | | methu â rhoi gwybod pryd y bydd gwasanaeth Cymraeg ar |
| | 2016 er mwyn gwneud ymholiad. | | gael. |
| | Dewisodd yr opsiwn ar gyfer derbyn | | Dyfarniad y Comisiynydd |
| | gwasanaeth Cymraeg. Dywedodd yr | | O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y |
| | achwynydd ei bod wedi aros am ddeg | | Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi |
| | munud. Nid oedd yn ymddangos iddi | | methu â chydymffurfio â safon 17. |
| | fel petai gwasanaeth Cymraeg ar gael | | Datganiad gweithredu pellach |
| | ar y pryd ac roedd neges reolaidd | | |
(wedi ei hawtomeiddio) yn rhoi gwybod bod gwasanaeth ffôn Saesneg ar gael. Dywedodd yr achwynydd nad oedd ganddi amser i aros am wasanaeth Cymraeg ar y diwrnod hwnnw, ac felly bu'n rhaid dewis gwasanaeth Saesneg er mwyn cael ateb i'w hymholiad.
Penderfynodd y Comisiynydd y byddai'n gweithredu ymhellach yn unol ag adran 76 a 77 Mesur y Gymraeg.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn unol ag adran 77(3)(b) Mesur y Gymraeg, mae'r Comisiynydd yn ei gwneud yn ofynnol i Gyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot gymryd y camau canlynol:
i. Rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot sicrhau bod trefniadau digonol mewn lle ar gyfer derbyn galwadau ffôn yn y Gymraeg a/neu roi gwybod i bersonau bod modd trosglwyddo eu galwad i siaradwr Cymraeg er mwyn cydymffurfio â safon 10.
ii. ii. Pan nad oes gwasanaeth ffôn Cymraeg ar gael, rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Castellnedd Port Talbot roi gwybod i bersonau sy'n galw pryd y bydd y gwasanaeth Cymraeg ar gael er mwyn cydymffurfio â safon 17.
Mae'r camau uchod i'w gweithredu o fewn 28 diwrnod o ddyddiad cyhoeddi dyfarniad terfynol y Comisiynydd.
Yn unol ag adran 76(3)(a) Mesur y Gymraeg, mae'r Comisiynydd yn rhoi'r argymhellion canlynol i Gyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot:
i. Dylai Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot sicrhau bod ei staff yn ymwybodol, ac yn rhoi gwybod i bersonau sy'n dymuno derbyn gwasanaeth ffôn yn y Gymraeg, bod modd trefnu galwad yn ôl gan siaradwr Cymraeg.
ii. Dylai Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot sicrhau, pan fo personau'n dewis yr opsiwn am wasanaeth Cymraeg, nad yw'n eu hannog i dderbyn gwasanaeth Saesneg.
| | | | iii. Dylai Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port |
|---|---|---|---|
| | | | Talbot sicrhau nad yw negeseuon a chwaraeir i |
| | | | bersonau sydd wedi dewis yr opsiwn ar gyfer |
| | | | gwasanaeth Cymraeg yn awgrymu nad oes |
| | | | gwasanaeth Cymraeg ar gael. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 01/06/2017. |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
| Cyngor Sir y Fflint | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 12/5/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar 23/05/2016 oedd yn bodloni | | Safon 37 Mae'r safon yn gofyn i gorff lunio pob deunydd |
| | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | cyhoeddusrwydd neu ddeunydd hysbysebu yn y Gymraeg, |
| | Gymraeg. Honnodd yr achwynydd | | ac os byddir yn llunio deunydd hysbysebu yn Gymraeg ac |
| | bod y deunyddiau cyhoeddusrwydd | | yn Saesneg, rhaid peidio â thrin y fersiwn Gymraeg yn llai |
| | canlynol yn uniaith Saesneg: posteri | | ffafriol na’r fersiwn Saesneg. Yn ôl y dystiolaeth a |
| | ac arwyddion a oedd yn hysbysebu | | gyflwynwyd, lluniodd Cyngor Sir y Fflint ddeunydd |
| | dosbarthiadau ffitrwydd a chynigion | | cyhoeddusrwydd a hysbysebu yn Saesneg yn unig, a |
| | arbennig i gwsmeriaid. Derbyniwyd | | hynny ar ffurf posteri a thrwy gyfwng dewisiadau iaith ar |
| | cwyn bod gwefan y Cyngor a thudalen | | sgrin. |
| | Facebook Canolfan Hamdden | | Safon 38 Mae’r safon yn gofyn i gorff arddangos unrhyw |
| | Glannau Dyfrdwy yn trin y Gymraeg | | ddeunydd yn gyhoeddus yn Gymraeg, ac i beidio â thrin y |
| | yn llai ffafriol na’r Saesneg. Hefyd | | fersiwn Gymraeg yn llai ffafriol na’r fersiwn Saesneg. Ni |
| | cafwyd cwyn bod y peiriant hunan- | | chafodd unrhyw ddeunydd cyhoeddusrwydd a hysbysebu a |
| | wasanaeth Technogym yn uniaith | | oedd yn sail i’r gŵyn, ei arddangos yn gyhoeddus yn |
| | Saesneg, a chwyn am ddiffyg | | Gymraeg. Golyga hyn nad oedd Cyngor Sir y Fflint yn |
| | argaeledd S4C ar beiriannau | | cydymffurfio â gofynion safon 38 pan gysylltodd yr |
| | Technogym Canolfan Hamdden | | achwynydd â’r Comisiynydd. |
| | Glannau Dyfrdwy. Penderfynodd y | | Safon 52 Gwna safon 52 hi’n ofynnol ar gorff i sicrhau bod |
| | Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan | | tudalennau eu gwefan ar gael, ac yn gweithredu’n llawn yn |
| | adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn | | Gymraeg, ac nad yw’r Gymraeg yn cael ei thrin yn llai |
| | canfod a fu methiant gan y Cyngor i | | ffafriol na’r Saesneg. Mae Cyngor Sir y Fflint yn cydnabod |
gydymffurfio â safonau 37, 38, 52, 58, 60, 61 a 63.
nad oedd tudalen Gymraeg Canolfan Hamdden Glannau Dyfrdwy yn cyfateb i dudalen Saesneg y ganolfan hamdden. Golyga hyn bod y Gymraeg wedi ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg.
Safon 58 Mae safon 58 yn gofyn i gorff beidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg wrth ddefnyddio'r cyfryngau cymdeithasol. Mae'r Cyngor yn cydnabod nad yw pob neges yn ymddangos ar dudalen Facebook y Cyngor yn ddwyieithog. Golyga hynny bod y Gymraeg wedi ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg wrth ddefnyddio'r cyfryngau cymdeithasol.
Safon 60 Mae'r safon yn gofyn am sicrhau bod unrhyw beiriannau hunanwasanaeth sydd ar gael yn gweithio'n llawn yn y Gymraeg, a rhaid peidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg mewn perthynas â'r peiriant hwnnw. O'r dystiolaeth a gyflwynwyd, gwelir nad yw'r Gymraeg yn cael ei chynnig fel dewis iaith ar y sgrin. Golyga hynny nad yw'r peiriant sy'n sail i'r gwyn yn gweithio'n llawn yn Gymraeg a bod y Gymraeg wedi ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg mewn perthynas â'r peiriant hwnnw.
Safon 61 Wrth i waith dros dro gymryd lle y tu allan i'r ganolfan hamdden ym mis Ebrill, Saesneg yn unig oedd yr arwydd a godwyd. Sefydlwyd bod yr arwydd parhaol ar adeilad y ganolfan hamdden a'r llyfrgell yn cynnwys gwall gramadegol sef cam-dreiglad 'Ganolfan Hamdden Glannau Dyfrdwy a Llyfrgell' wedi ei osod cyn y diwrnod gosod. Safon 63 Roedd yr arwydd parhaol a oedd yn cynnwys cam-dreiglad yn y fersiwn Gymraeg, ar adeilad y ganolfan hamdden a'r llyfrgell wedi ei godi cyn y diwrnod gosod. Mae pryd y gosodwyd yr arwydd yn amherthnasol ar gyfer ystyriaeth â'r safon hon. Golyga hyn nad oedd y Cyngor wedi sicrhau bod testun Cymraeg ar arwyddion yn gywir o ran ystyr a mynegiant.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod y Cyngor wedi methu â chydymffurfio â safonau 37, 38, 52, 58, 60, 61 a 63.
Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant y Cyngor i gydymffurfio â safonau 37, 38, 52, 58, 60, 61 a 63.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos methiant y Cyngor i gydymffurfio â safonau 37, 38, 52, 58, 60, 61 a 63, mae'n ofynnol i'r Cyngor gymryd y camau canlynol at y diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ail adrodd:
Safon 37 Er mwyn cydymffurfio â safon 37, rhaid i Gyngor Sir y Fflint roi cyfarwyddyd i bob adran sydd ynghlwm a llunio deunydd cyhoeddusrwydd neu hysbysebu o'r angen i lunio deunyddiau yn Gymraeg er mwyn peidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg.
Safon 38 Er mwyn cydymffurfio â safon 38, rhaid i Gyngor Sir y Fflint sicrhau bod pob aelod o staff yn ymwybodol o'r angen i arddangos unrhyw ddeunydd yn gyhoeddus yn y Gymraeg, er mwyn peidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg.
Safon 52 Er mwyn cydymffurfio â safon 52, rhaid i Gyngor Sir y Fflint sicrhau bod pob tudalen Gymraeg ar wefan y Cyngor yn cael ei diweddaru yr un amser a phan ddiweddarir y dudalen Saesneg, fel bod y testun yn gweithredu'n llawn ac yn gyson yn y ddwy iaith.
| | | | Safon 58 Er mwyn cydymffurfio â safon 58, rhaid i Gyngor |
|---|---|---|---|
| | | | Sir y Fflint gyhoeddi pob neges ar dudalen Facebook y |
| | | | Cyngor yn y Gymraeg. |
| | | | Safon 60 Er mwyn cydymffurfio â safon 60, rhaid i yngor Sir |
| | | | y Fflint gymryd camau i gynnwys y Gymraeg ar y |
| | | | peiriannau TechnoGym, pan fydd y cwmni wedi datblygu’r |
| | | | fersiwn Gymraeg er mwyn sicrhau fod y peiriant yn |
| | | | gweithredu yn Gymraeg. |
| | | | Safon 61 Er mwyn cydymffurfio â safon 61, rhaid i Gyngor |
| | | | Sir y Fflint roi cyfarwyddyd clir i unrhyw un sy’n cyflenwi |
| | | | neu ddarparu gwasanaeth ar ei ran ynghylch yr angen i |
| | | | arddangos pob arwydd yn Gymraeg. |
| | | | Safon 63 Er mwyn cydymffurfio â safon 63, rhaid i Gyngor |
| | | | Sir y Fflint sicrhau bod trefniadau mewn lle i wirio pob |
| | | | arwydd Cymraeg fel ei fod yn gywir o ran ystyr a |
| | | | mynegiant. |
| | | | Yn unol ag adran 76(3)(a) Mesur y Gymraeg, rhoddodd y |
| | | | Comisiynydd argymhelliad canlynol i Gyngor Sir y Fflint: |
| | | | Mae'r Comisiynydd yn argymell cynnwys S4C fel dewis o |
| | | | sianel deledu yng Nghanolfan Hamdden Glannau Dyfrdwy. |
| | | | Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| | | | Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i’r Cyngor ar 12/05/2017 |
| | | | Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| | | | Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys |
| Gweinidogion Cymru | Derbyniodd y Comisiynydd gŵyn gan | 12/5/2017 | Canfyddiadau’r Comisiynydd |
| | berson ar 20/06/2016 oedd yn bodloni | | Safon 21 Mae'r safon yn ei gwneud yn ofynnol i |
| | amodau adran 93 (3) i (6) Mesur y | | Weinidogion Cymru, ymysg pethau eraill, i ofyn i unigolyn |
| | Gymraeg. Honnai’r achwynydd iddi | | pan maent yn eu ffonio am y tro cyntaf, a ydyw’n dymuno |
| | dderbyn galwad ffôn fore Sadwrn 18 | | derbyn galwadau ffôn oddi wrthynt yn Gymraeg. Mae |
| | Mehefin 2016, gan berson yn | | Gweinidogion Cymru dan ddyletswydd i gydymffurfio â’r |
| | gweithredu ar ran Gweinidogion | | safon ers 30/3/2016. Ni ofynnodd Beaufort Research wrth |
Cymru oedd yn cynnal arolwg Cyflymu Cymru. Honnir na chafodd gynnig cymryd rhan yn yr arolwg yn Gymraeg, a bu rhaid gofyn am wasanaeth yn Gymraeg. Yn dilyn hynny, trosglwyddwyd yr alwad i rywun oedd yn siarad Cymraeg, a wedi hynny, llwyddwyd i gynnal yr arolwg yn llawn trwy gyfrwng y Gymraeg. Penderfynodd y Comisiynydd gynnal ymchwiliad o dan adran 71 Mesur y Gymraeg er mwyn canfod a fu methiant gan Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safonau 21 ac 81.
iddynt gynnal yr arolwg ar ran Gweinidogion Cymru, wrth yr achwynydd a oedd yn dymuno derbyn galwadau ffôn oddi wrthynt yn Gymraeg, wrth ei ffonio am y tro cyntaf. Golyga hynny nad oedd Gweinidogion Cymru yn cydymffurfio â gofynion safon 21 pan ffoniodd yr achwynydd am y tro cyntaf ar 18 Mehefin 2016.
Safon 81 Mae safon 81 yn ei gwneud yn ofynnol i gorff gymryd camau rhagweithiol i hybu a hwyluso'r ffaith bod gwasanaeth Cymraeg ar gael ac yn annog y defnydd o'r gwasanaeth hwnnw. Ni roddodd Gweinidogion Cymru wybod i'r achwynydd fod gwasanaeth Cymraeg ar gael a ni wnaeth annog y defnydd o'r gwasanaeth hwnnw.
Dyfarniad y Comisiynydd
O dan adran 73(2) Mesur y Gymraeg dyfarnodd y Comisiynydd fel a ganlyn: Dyfarnwyd fod Gweinidogion Cyrmu wedi methu â chydymffurfio â safonau 21 ac 81. Datganiad gweithredu pellach
Gweithredwyd ymhellach yn achos methiant Gweinidogion Cyrmu i gydymffurfio â safonau 21 ac 81.
Datganiad ar y gweithredu pellach
Yn achos methiant Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â safonau 21 ac 81, mae'n ofynnol i Weinidogion Cymru gymryd y camau canlynol at y diben o atal y methiant rhag parhau neu gael ei ail adrodd:
Safon 21 Er mwyn cydymffurfio â safon 21, rhaid i Weinidogion Cymru roi cyfarwyddyd clir i unrhyw un sy'n gwneud galwadau ffôn ar eu rhan i unigolyn am y tro cyntaf ynghylch yr angen i: - ofyn i'r person a yw'n dymuno cael galwadau ffôn gan Weinidogion Cymru yn Gymraeg - gadw cofnod o'r dewis hwnnw os yw'n dymuno derbyn galwadau ffôn yn Gymraeg - trosglwyddo'r wybodaeth hynny i Weinidogion Cymru
| Safon 81 Er mwyn cydymffurfio â safon 81, rhaid i |
|---|
| Weinidogion Cymru roi cyfarwyddyd clir i unrhyw un sy’n |
| cyflawni neu ddarparu gwasanaeth ar ei ran ynghylch hybu |
| unrhyw wasanaeth Cymraeg a ddarperir, a hysbysebu’r |
| gwasanaeth hwnnw yn Gymraeg. |
| Hysbysiad penderfynu a roddwyd |
| Rhoddwyd hysbysiad penderfynu i Weinidogion Cymru ar |
| 12/05/2017 |
| Apelau a wnaed i’r tribiwnlys |
| Ni wnaed apêl i’r Tribiwnlys. |
|
cym_Latn
| 89,314
|
CC-MAIN-2022-21
| 1.000007
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.