KumbiWako/all_data · Datasets at Hugging Face

text stringlengths 0 196k
xiyyeeffannoo hin kennine kan jedhani dha. Biyya tokko keessa
sirnoonni oomishaa garaa garaa jiraachuu ni danda'u. Sirnoota
darban irraa kan asi ce'anis haa ta'anii sirnoota oomishaa reefu
uumamaa jiran walitti fo'amanii ilaalamuu baannaan haala ijaarsa
biyyittii kallattii tokko qofaan ilaaluun tarsiimoo biyyaalessaa guutuu
ta'e qopheeffachuun hin danda'amu.
Biyya keenya keessatti babal'achuu gabaa addunyaa fi teekinooloojiitiin
wal-qabatee sirni oomisha kaappitaalistii
dagaagaa fi haala hawaasummaa biyyittii murteessaa dhufeera.


Warraaqsi dimookiraasii irra caalaan qonnaan bulaa irratti waan
xiyyeeffateef biyya keenya keessatti sirna oomisha kaappitaalistii
uumamaa jiru xiinxalee kallattii kaa'uu hin dandeenye.
Birokiraasii Mootummaa Jabaamoo Paartii Jabaa?
Biyya keenya keessatti dhaabbileen sivil sarviisii, haqaa fi
dimookiraasii dandeettii fi ilaalcha ergama mootummaa
misoomawaa gitu qaban hin ijaaramne. Haalli qabatamaan biyya
keenyaa biyyoota Kibba Baha Eeshiyaa fakkeenyota muuxannoo
mootummaa misoomawaa ta'anii kaafamaniin faallaa kan
dhaabbate dha. Sababni isaas jabinni guddaa mootummaa
misoomawaa dhaabbilee fi birokiraasii cimaa fi itti fufinsa qabu
ijaaruu danda'uu dha. Adeemsa keessa ilaalchi "mootummaa
dimookiraatawaa misoomawaa" ol-aantummaa qabachaa dhufe
yeroo "mootummaan abbaa irree misoomawaa" ol-aantummaa
qabachaa dhufe illee wanti guddaan inni argate tokko dhaabilee
kana, keessumaayyuu dandeettii ol-aanaa fi miira biyyoolessaan,
miira aantummaa siyaasarraa haala qulqullaa'een birokiraasii
uumuu danda'uu isaati.
Dhaabbileen hawaasa siviilii, miidiyaaleen, gaazexeessitoonnii fi
bu'aaleen aartii marti bilisummaan sosocho'anii hojimaata badaa fi
hojiiwwan seeraan alaa saaxiluu fi hojiiwwan haqa-qabeessa hin
taane irratti duuluuf mirgi qaban mulqamuun maqaa isaanii
duubatti maxxantuu "misoomawaa" jettu kennanii fi sirnicha mamii
tokko malee akka deeggaran taasifame. Kunis, itti
gaafatammummaan mootummaa fi to'annoon akka hin jiraanneef
balbala saaqe.

Kallattiiwwan Siyaasaa Nuti Yaalle Maaliif
Nu Hin Ceesisne?
Walumaagalatti, Itoophiyaan jalqaba soshaalizimii, itti aansuun immoo
maxxantuu fi qaccee soshaalizimii kan ta'e warraaqsa dimookiraasii, itti
aansuun immoo akka riqichaa libiraalizimiitti ceesisuutti kan fudhatamu,
adeemsa mootummaa misoomawaa yaalteetti. Gama biraatiin immoo
paartileen morkattootaa libiraal dimookiraasii fi soshaal dimookiraasii
hojiirra oolchuun fooyya'aa akka ta'e yaada ni kennu. Haa ta'u malee,
kallattii siyaasaa kan biraa hojiirra oolchuu keenyaan dura Itoophiyaa
gara dimookiraasii fooyya'aa fi badhaadhummaatti kallattii siyaasaa
kanaan dura yaalaman maaliif hanga karoorfameef bu'a qabeessa otoo
hin ta'in hafan jennee ilaaluun keenya murteessaa dha.
Soshaalizimiin kutaalee addunyaa keenya kamittuu badhaadhina
diinagdee guutuu fi sirna dimookiraasii fiduu hin dandeenye jedhanii
sodaa tokko malee dubbachuun ni danda'ama. Karaa faallaa ta'een badii
guddaa qaqqabsiiseera. Biyyoota inni badii irratti fide hunda keessatti
badiiwwan qaqqaban garuu wal-qixa miti. Biyya keenyatti soshaalizimiin
badii hanga sana ga'u sababa maliitiin nurraan gahe jennee ilaaluu
qabna.
Mootummaan misoomawaa keessumaa biyyoonni
guddina ajaa'ibaa yeroo gabaabaa keessatti
danda'an yaada taasise dha. Keessumaa, Kooriyaa
fi Hoong Koong seektara diinagdeetti qofa otoo
siyaasaatiinis sirna gabbataa uumuu danda'aniiru.

baha fagoo Eeshiyaa galmeessisuu akka Kibbaa, Siingaapoorii
hin murtaa'iin gama Mootummaan misoomawaa Itoophiyaa keessatti kessumaa jijjiiramni
gama guddina diinagdeetiin galmeessisiise kan jajjabeeffamu dha. Haa
ta'u iyyuu malee, gama hirmaannaa seektara dhuunfaa mirkaneessuuf
caasaa ce'umsaa dhugoomsuutiin hanqina bal'aatu irratti mul'ate. Irra
caalaas, bilisummaa siyaasaatiin wanta hin miilkofneef biyya keenya
xaxama siyaasaa hamaa keessa seensiseera.
As irratti gaaffiin bu'uuraa ka'uu qabu, modelli biyya Chaayinaa fi
Kooriyaa Kibbaatti hundeeffama kaampaaniiwwan guguddoo bu'a
qabeessa dhuunfaa fi motummaaf sababa kan ta'e METEC'n akkamitti
qilee buuse gaaffii jedhu dha. Ilaalchi kallattii siyaasaa kamiyyuu kan
barumsa irraa fudhanuu fi gaarii isaa fudhachuun isa biraa immoo ofii
kan itti guuttannu dha malee yaada ittiin kakannuu fi ittiin
daangeffamnu ta'uu hin qabu. Hokkoroonni waggoota shantama
darban Itoophiyaa keessa turan beekumsa alaa arganne duuchumatti
haala qabatamaa biyya keenyaa waliin walitti buusuun rakkoo uumame
dha. Sababa kanaanis oollee bullee rakkoowwan keenya kaleessaa akka
haaraatti luqquumaa uummatoota gufuun tokko al-baay'ee isaan
rukutu taaneera.
Gama tokkoon namoota warraaqsa dimookiraasii fi mootummaa
misoomawaa faarsanii fi siyaasni Bahaa qalbii keenya hawwatu taanee,
gama biraatiin immoo libiraal dimookiraasii fi soshaal dimookiraasii kan
faarsinu, siyaasa Dhihaan kakachaa fi wal-maganaa rakkoowwan biyya
keenyaa fi uummata keenyaa ulaagaalee warra faranjii irraa haala bilisa
ta'een madaaluu hin dandeenye. Namoonni siyaasa Dhihaa faarsan,
siyaasni Dhihaa hojjaa biyya keenyaan safaramee kan nuuf hodhame
akka hin taanee fi uffata ergisaa akka ta'e irraanfataniiru. ADWUI kallattii
siyaasaa baha fagoo fi Awurooppaa bahaa fidee nurratti gadi naqe
jedhanii qeeqaa ofiis kallattii siyaasaa Dhihaa keessa seenanii kan
guuran hunda furmaata biyyaa gootanii fudhattan malee jedhanii nu
wagi'uuf yaalu.

Kallattiiwwan siyaasaa kana otoo hojiirra oolchinee maaltu uumamuu
danda'a jedhanii sammuu isaanii keessatti yaadaan ilaaluu illee hin
yaalle. Libiraal dimookiraasiin ijaarsa aadaa libiraalizimii Awurooppaa
irraa kan madduu fi sadarkaa qaroomina isaaniitti safaramee
dimookiraasii hodhame dha. Hayyuuwwan falaasama libiraalizimii

xiyyeeffannoo hin kennine kan jedhani dha. Biyya tokko keessa

sirnoonni oomishaa garaa garaa jiraachuu ni danda'u. Sirnoota

darban irraa kan asi ce'anis haa ta'anii sirnoota oomishaa reefu

uumamaa jiran walitti fo'amanii ilaalamuu baannaan haala ijaarsa

biyyittii kallattii tokko qofaan ilaaluun tarsiimoo biyyaalessaa guutuu

ta'e qopheeffachuun hin danda'amu.

Biyya keenya keessatti babal'achuu gabaa addunyaa fi teekinooloojiitiin

wal-qabatee sirni oomisha kaappitaalistii

dagaagaa fi haala hawaasummaa biyyittii murteessaa dhufeera.

Warraaqsi dimookiraasii irra caalaan qonnaan bulaa irratti waan

xiyyeeffateef biyya keenya keessatti sirna oomisha kaappitaalistii

uumamaa jiru xiinxalee kallattii kaa'uu hin dandeenye.

Birokiraasii Mootummaa Jabaamoo Paartii Jabaa?

Biyya keenya keessatti dhaabbileen sivil sarviisii, haqaa fi

dimookiraasii dandeettii fi ilaalcha ergama mootummaa

misoomawaa gitu qaban hin ijaaramne. Haalli qabatamaan biyya

keenyaa biyyoota Kibba Baha Eeshiyaa fakkeenyota muuxannoo

mootummaa misoomawaa ta'anii kaafamaniin faallaa kan

dhaabbate dha. Sababni isaas jabinni guddaa mootummaa

misoomawaa dhaabbilee fi birokiraasii cimaa fi itti fufinsa qabu

ijaaruu danda'uu dha. Adeemsa keessa ilaalchi "mootummaa

dimookiraatawaa misoomawaa" ol-aantummaa qabachaa dhufe

yeroo "mootummaan abbaa irree misoomawaa" ol-aantummaa

qabachaa dhufe illee wanti guddaan inni argate tokko dhaabilee

kana, keessumaayyuu dandeettii ol-aanaa fi miira biyyoolessaan,

miira aantummaa siyaasarraa haala qulqullaa'een birokiraasii

uumuu danda'uu isaati.

Dhaabbileen hawaasa siviilii, miidiyaaleen, gaazexeessitoonnii fi

bu'aaleen aartii marti bilisummaan sosocho'anii hojimaata badaa fi

hojiiwwan seeraan alaa saaxiluu fi hojiiwwan haqa-qabeessa hin

taane irratti duuluuf mirgi qaban mulqamuun maqaa isaanii

duubatti maxxantuu "misoomawaa" jettu kennanii fi sirnicha mamii

tokko malee akka deeggaran taasifame. Kunis, itti

gaafatammummaan mootummaa fi to'annoon akka hin jiraanneef

balbala saaqe.

Kallattiiwwan Siyaasaa Nuti Yaalle Maaliif

Nu Hin Ceesisne?

Walumaagalatti, Itoophiyaan jalqaba soshaalizimii, itti aansuun immoo

maxxantuu fi qaccee soshaalizimii kan ta'e warraaqsa dimookiraasii, itti

aansuun immoo akka riqichaa libiraalizimiitti ceesisuutti kan fudhatamu,

adeemsa mootummaa misoomawaa yaalteetti. Gama biraatiin immoo

paartileen morkattootaa libiraal dimookiraasii fi soshaal dimookiraasii

hojiirra oolchuun fooyya'aa akka ta'e yaada ni kennu. Haa ta'u malee,

kallattii siyaasaa kan biraa hojiirra oolchuu keenyaan dura Itoophiyaa

gara dimookiraasii fooyya'aa fi badhaadhummaatti kallattii siyaasaa

kanaan dura yaalaman maaliif hanga karoorfameef bu'a qabeessa otoo

hin ta'in hafan jennee ilaaluun keenya murteessaa dha.

Soshaalizimiin kutaalee addunyaa keenya kamittuu badhaadhina

diinagdee guutuu fi sirna dimookiraasii fiduu hin dandeenye jedhanii

sodaa tokko malee dubbachuun ni danda'ama. Karaa faallaa ta'een badii

guddaa qaqqabsiiseera. Biyyoota inni badii irratti fide hunda keessatti

badiiwwan qaqqaban garuu wal-qixa miti. Biyya keenyatti soshaalizimiin

badii hanga sana ga'u sababa maliitiin nurraan gahe jennee ilaaluu

qabna.

Mootummaan misoomawaa keessumaa biyyoonni

guddina ajaa'ibaa yeroo gabaabaa keessatti

danda'an yaada taasise dha. Keessumaa, Kooriyaa

fi Hoong Koong seektara diinagdeetti qofa otoo

siyaasaatiinis sirna gabbataa uumuu danda'aniiru.

baha fagoo Eeshiyaa galmeessisuu akka Kibbaa, Siingaapoorii

hin murtaa'iin gama Mootummaan misoomawaa Itoophiyaa keessatti kessumaa jijjiiramni

gama guddina diinagdeetiin galmeessisiise kan jajjabeeffamu dha. Haa

ta'u iyyuu malee, gama hirmaannaa seektara dhuunfaa mirkaneessuuf

caasaa ce'umsaa dhugoomsuutiin hanqina bal'aatu irratti mul'ate. Irra

caalaas, bilisummaa siyaasaatiin wanta hin miilkofneef biyya keenya

xaxama siyaasaa hamaa keessa seensiseera.

As irratti gaaffiin bu'uuraa ka'uu qabu, modelli biyya Chaayinaa fi

Kooriyaa Kibbaatti hundeeffama kaampaaniiwwan guguddoo bu'a

qabeessa dhuunfaa fi motummaaf sababa kan ta'e METEC'n akkamitti

qilee buuse gaaffii jedhu dha. Ilaalchi kallattii siyaasaa kamiyyuu kan

barumsa irraa fudhanuu fi gaarii isaa fudhachuun isa biraa immoo ofii

kan itti guuttannu dha malee yaada ittiin kakannuu fi ittiin

daangeffamnu ta'uu hin qabu. Hokkoroonni waggoota shantama

darban Itoophiyaa keessa turan beekumsa alaa arganne duuchumatti

haala qabatamaa biyya keenyaa waliin walitti buusuun rakkoo uumame

dha. Sababa kanaanis oollee bullee rakkoowwan keenya kaleessaa akka

haaraatti luqquumaa uummatoota gufuun tokko al-baay'ee isaan

rukutu taaneera.

Gama tokkoon namoota warraaqsa dimookiraasii fi mootummaa

misoomawaa faarsanii fi siyaasni Bahaa qalbii keenya hawwatu taanee,

gama biraatiin immoo libiraal dimookiraasii fi soshaal dimookiraasii kan

faarsinu, siyaasa Dhihaan kakachaa fi wal-maganaa rakkoowwan biyya

keenyaa fi uummata keenyaa ulaagaalee warra faranjii irraa haala bilisa

ta'een madaaluu hin dandeenye. Namoonni siyaasa Dhihaa faarsan,

siyaasni Dhihaa hojjaa biyya keenyaan safaramee kan nuuf hodhame

akka hin taanee fi uffata ergisaa akka ta'e irraanfataniiru. ADWUI kallattii

siyaasaa baha fagoo fi Awurooppaa bahaa fidee nurratti gadi naqe

jedhanii qeeqaa ofiis kallattii siyaasaa Dhihaa keessa seenanii kan

guuran hunda furmaata biyyaa gootanii fudhattan malee jedhanii nu

wagi'uuf yaalu.

Kallattiiwwan siyaasaa kana otoo hojiirra oolchinee maaltu uumamuu

danda'a jedhanii sammuu isaanii keessatti yaadaan ilaaluu illee hin

yaalle. Libiraal dimookiraasiin ijaarsa aadaa libiraalizimii Awurooppaa

irraa kan madduu fi sadarkaa qaroomina isaaniitti safaramee

dimookiraasii hodhame dha. Hayyuuwwan falaasama libiraalizimii