KumbiWako/all_data · Datasets at Hugging Face

text stringlengths 0 196k
jiraatu yookiin hojjetu keessatti walitti dhufeenya taasisu irraa maddu
dha. Balbala ofii cufatanii jijjiirama kamuu irraa adda of-baasuun
hanqina qofummaadhaan tortoranii baduu irra, balbala ollaa deemanii
rukuchuu jechuu dha. Kaka'umsa jechuun amaloota kanneen akka aarii
fi hafuura haaloo ba'uu irraa of-qulqulleessanii, walitti dhufeenyaaf
harka diriirsuu jechuu dha.
Sirnoonni maraamartoo hanqina qofummaa irraa adda ba'uun gara
jijjiiramaatti fuulleeffachuuf namoota naannoo isaanii keessatti walitti
dhufeenya uumuuf kaka'umsa qaban barbaachisa. Hayyoonni yookiin
beektoonni waliitti dhufeenya garaa garaa jiru mara hubachuuf carraa
addaa waan qabaniif kaka'umsa uumuuf carraaquu qabu. Sirnoonni
hayyoota ga'umsa qaban hedduu of-keessaa qabu, hanqina qofummaa
sirriitti hubachuun sirnicha haala qabatamaa naannoo waliin walitti
fiduuf namoota kaka'umsa qaban horachuuf itti salphata.
Sababni kanaas sirni kamiyyuu amala wal-xaxaa waan qabaniif, hanqina
qofummaa keessatti tortoruu isaanii hubachuun isaan rakkisa. Namni
sirnicha keessa jiru tokko, qaama sirnichaa ta'ee utuu jiruu tortoruu
sirnichaa hubachuun itti cima. Namoonni sirnicha keessa hin jirre garuu,
tortoruu sirnicha salphaatti hubachuu danda'u. Hayyoonni ga'umsa
qaban garuu sirnichuma keessa iyyuu ta'anii tortoruu sirnichaa
hubachuun itti hin cimu. Kanaaf, hayyoonni sirnicha badiisa irraa
hambisuuf kaka'umsaan walitti dhufeenya uumuu danda'u.
Ida'amtummaan hirmaannaa fi kaka'umsa hayyootaa fi namoota
hayyoonni dursanii gaafata. Ida'amuun namoota ofitti harkisuu osoo hin
taane, kaka'umsa yookiin deemsa ofii kan bu'uura godhate dha.
Maanguddoonni illee yommuu nama walitti araarsan, "mee sitti haa
hafu" kan jedhaniif, "anumatti haa hafu" jennee walitti dhufeenya
kaka'uu barbaachisa. Kanaaf, bu'uura ida'amuu keessatti namatti
yookiin murnatti sababeeffachuun hiikkaa hin qabu. Abaluun "hin
dhufu" naan jedhe jedhanii komachuurra, demsa yookiin imala ofii itti
fufuu gaafata. Kaka'umsa akkasii keessattidha ida'amtummaan
dhugoomuu kan danda'u.

Kaka'umsa namoota irratti hundaa'uudhaan, ida'amtummaan sadarkaa
garaa garaatti sadiitti qooduun ni danda'ama. Isaanis: kara
deemtummaa, keessummummaa fi abbummaa yookiin abbaa
manummaa dha.
Kara-deemtummaa
Sadarkaan kun, idaa'amuu alaalatti ilaalanii bira darbuu, yaada ida'amuu
dhaga'anii maaltu na dhibeedhaan bira darbuu, dhimma biyyaa irratti
taajjabaa ta'uu, akka kara-deemaatti of ilaaluu yookiin akka nama fira
hin qabneetti of ilaaluu dha. Biyyi keenya raafama siyaasaa hedduu kan
dabarsite ta'uushiitiin sadarkaa kanaan yeroo isaa hedduu namni
dabarsu danuu akka ta'u tilmaamuun ni danda'ama. Dhimma biyya
keenyaa irratti akka taajjabaatti namni of ilaalu, yaada nama biyya alaa
fakkaatu kan biyya isaa irratti kennu, dhihaatee namaan mari'achuuf
namni mamii keessa galu hunduu sadarkaa ida'amuu kanarrajirajechuu
dandeenya. Gariin isaa barmaatii shakkii aadaan siyaasa keenyaa
uumeen kan xaxame, inni biraammoo dunquqqoo dallansuu irraa
dammaquuf wal'aansaa qabudhaan hiriira kara-deemtummaatti of
maka.
Keessummummaa
Keessummummaan kara-deemtummaa irraa adda ba'uun mana seenuu
dha. Yaada ida'amuu waliin wal-baruu, kaayyoowwan isaa hubachuu,
waliinummaa fedhuu fi ida'amuuf kaka'umsa agarsiisuu taasifamee
fudhatamuu danda'a. Sadarkaan kun jalqabbiin hubannaan ida'amuu
kan irratti mul'atuu fi fedhiin ida'amuu kan itti mul'atu dha. Kaka'umsi
waa'ee biyyaarratti tarkaanfii tokko tarkaanfachuun gorsuu, mari'achuu
fi wal-mormuu itti uumama. Sadarkaan kun sadarkaa namoonni fedhii
ida'amuu haalaan hubachuu fi ida'amuuf qophii ta'uu isaanii itti
mul'isanii fi qaama ida'amuu malee kara-deemaa akka hin taane itti
hubatani dha.
Abbummaa Yookiin Abbaa Manummaa
Sadarkaan kun, namoonni yaada ida'amuu yaada mataa isaanii kan itti
godhatani dha. Ida'amuu beekanii, hubatanii, yaada isaa yommuu
hordofanii fi yeroo dhuunfatan, sadarkaa abbaa manummaarra
gahaniiru jenna. Ida'amuun yaada nama kamirraayyuu fudhatan otoo
hin ta'iin, ofuma isaanii irraa kan isaaniif dhihaate, carraa keenya gara
fuula duraatti kan tarkaanfachiisu, ejjannoo fi itti gaafatammummaa
mataa isaanii ta'uu hubatu. Daandii injifannoo hunda keenyaa eenyu
iyyuu mo'aa. eenyu iyyuu mo'atamaa kan itti hin taane ta'uusaa ni
hubatu. Sadarkaan ida'amuu kun sadarkaa ida'amuu irraa gara
ida'amsiisuutti kan itti ceenu dha.
Namoonni daandii ida'amuu hubachuun koodeewwan isaanii warri
biroo akka idaa'aman kan itti watwaatani dha. Kanaanis ida'amtummaa
irraa gara ida'amsiistummaatti ce'u. Sadarkaa kanarratti namoonni biyyi
keenya kan keenya jedhu, waa'een biyya keenyaa nu ilaallata yaada
jedhu gabbifatu. Miirri abbaa biyyummaa waan isaanitti dhaga'amuuf
itti fufiinsa jiraachuu ishiitiif ni qabsaa'o. Qofummaa fi qoccoloo
yeroorra ceesisanii ilaaluun carraa waloo gara fuulduraa ceesisanii
ilaaluuf yaalu.
Duudhaalee lda'amuu
Duudhaaleen ida'amtummaa duudhaalee nuti Itoophiyaa keessaatti
ijaaruuf karoorfannu mara kan bu'uura godhate dha. Duudhaaleen kun
hundi utubaa ida'amuuti. Duudhaa jechuun wantoota garaa garaaf gatii
nuti kenninu fi ulaagaa nuti ittiin waa madaallu dha. Duudhaaleen
ida'amuu hanqina qofummaa keessaa ba'uun taatummaa
dhungoomfachuudhaaf ulaagaa nuti dursa kenninuuf jechuu dha.
Duudhaalee ida'amtummaa keessaa tokko tokkummaa biyyooleessaa
dha. Tokkummaan biyyaalessaa eenyummaan keenya akka addaan hin
banne ta'ee kan walitti fo'amee fi wal-qabate ta'uusaa agarsiisa. Carraan
saboota biyya keenyaa waliin guddachuuf kan uumame malee gargar
baanee yookiin qofaa qofaa keenya biyya birmadoofte qabannee
jiraachuu yookiin nagaan turuu hin dandeenyu. Tokkummaan
biyyaalessaa keenya kan filannoo qofa otoo hin ta'iin, waa'ee dirqama
jiraachuu keenya ittiin eegsisnu dha.
Duudhaan ida'amtummaa inni biraan kabaja lammiilee dha. Kabajni
lammilee of birattis haa ta'u namoota biraa irraa bakka argachuuf
agarsiistuu kabajaati. Kabajni faayidaa fi sodaa waliin adeemsa ittiin
eegsisani dha. Adeemsa namoonni karaa gara milkaa'inaatti ittiin siqnu

jiraatu yookiin hojjetu keessatti walitti dhufeenya taasisu irraa maddu

dha. Balbala ofii cufatanii jijjiirama kamuu irraa adda of-baasuun

hanqina qofummaadhaan tortoranii baduu irra, balbala ollaa deemanii

rukuchuu jechuu dha. Kaka'umsa jechuun amaloota kanneen akka aarii

fi hafuura haaloo ba'uu irraa of-qulqulleessanii, walitti dhufeenyaaf

harka diriirsuu jechuu dha.

Sirnoonni maraamartoo hanqina qofummaa irraa adda ba'uun gara

jijjiiramaatti fuulleeffachuuf namoota naannoo isaanii keessatti walitti

dhufeenya uumuuf kaka'umsa qaban barbaachisa. Hayyoonni yookiin

beektoonni waliitti dhufeenya garaa garaa jiru mara hubachuuf carraa

addaa waan qabaniif kaka'umsa uumuuf carraaquu qabu. Sirnoonni

hayyoota ga'umsa qaban hedduu of-keessaa qabu, hanqina qofummaa

sirriitti hubachuun sirnicha haala qabatamaa naannoo waliin walitti

fiduuf namoota kaka'umsa qaban horachuuf itti salphata.

Sababni kanaas sirni kamiyyuu amala wal-xaxaa waan qabaniif, hanqina

qofummaa keessatti tortoruu isaanii hubachuun isaan rakkisa. Namni

sirnicha keessa jiru tokko, qaama sirnichaa ta'ee utuu jiruu tortoruu

sirnichaa hubachuun itti cima. Namoonni sirnicha keessa hin jirre garuu,

tortoruu sirnicha salphaatti hubachuu danda'u. Hayyoonni ga'umsa

qaban garuu sirnichuma keessa iyyuu ta'anii tortoruu sirnichaa

hubachuun itti hin cimu. Kanaaf, hayyoonni sirnicha badiisa irraa

hambisuuf kaka'umsaan walitti dhufeenya uumuu danda'u.

Ida'amtummaan hirmaannaa fi kaka'umsa hayyootaa fi namoota

hayyoonni dursanii gaafata. Ida'amuun namoota ofitti harkisuu osoo hin

taane, kaka'umsa yookiin deemsa ofii kan bu'uura godhate dha.

Maanguddoonni illee yommuu nama walitti araarsan, "mee sitti haa

hafu" kan jedhaniif, "anumatti haa hafu" jennee walitti dhufeenya

kaka'uu barbaachisa. Kanaaf, bu'uura ida'amuu keessatti namatti

yookiin murnatti sababeeffachuun hiikkaa hin qabu. Abaluun "hin

dhufu" naan jedhe jedhanii komachuurra, demsa yookiin imala ofii itti

fufuu gaafata. Kaka'umsa akkasii keessattidha ida'amtummaan

dhugoomuu kan danda'u.

Kaka'umsa namoota irratti hundaa'uudhaan, ida'amtummaan sadarkaa

garaa garaatti sadiitti qooduun ni danda'ama. Isaanis: kara

deemtummaa, keessummummaa fi abbummaa yookiin abbaa

manummaa dha.

Kara-deemtummaa

Sadarkaan kun, idaa'amuu alaalatti ilaalanii bira darbuu, yaada ida'amuu

dhaga'anii maaltu na dhibeedhaan bira darbuu, dhimma biyyaa irratti

taajjabaa ta'uu, akka kara-deemaatti of ilaaluu yookiin akka nama fira

hin qabneetti of ilaaluu dha. Biyyi keenya raafama siyaasaa hedduu kan

dabarsite ta'uushiitiin sadarkaa kanaan yeroo isaa hedduu namni

dabarsu danuu akka ta'u tilmaamuun ni danda'ama. Dhimma biyya

keenyaa irratti akka taajjabaatti namni of ilaalu, yaada nama biyya alaa

fakkaatu kan biyya isaa irratti kennu, dhihaatee namaan mari'achuuf

namni mamii keessa galu hunduu sadarkaa ida'amuu kanarrajirajechuu

dandeenya. Gariin isaa barmaatii shakkii aadaan siyaasa keenyaa

uumeen kan xaxame, inni biraammoo dunquqqoo dallansuu irraa

dammaquuf wal'aansaa qabudhaan hiriira kara-deemtummaatti of

maka.

Keessummummaa

Keessummummaan kara-deemtummaa irraa adda ba'uun mana seenuu

dha. Yaada ida'amuu waliin wal-baruu, kaayyoowwan isaa hubachuu,

waliinummaa fedhuu fi ida'amuuf kaka'umsa agarsiisuu taasifamee

fudhatamuu danda'a. Sadarkaan kun jalqabbiin hubannaan ida'amuu

kan irratti mul'atuu fi fedhiin ida'amuu kan itti mul'atu dha. Kaka'umsi

waa'ee biyyaarratti tarkaanfii tokko tarkaanfachuun gorsuu, mari'achuu

fi wal-mormuu itti uumama. Sadarkaan kun sadarkaa namoonni fedhii

ida'amuu haalaan hubachuu fi ida'amuuf qophii ta'uu isaanii itti

mul'isanii fi qaama ida'amuu malee kara-deemaa akka hin taane itti

hubatani dha.

Abbummaa Yookiin Abbaa Manummaa

Sadarkaan kun, namoonni yaada ida'amuu yaada mataa isaanii kan itti

godhatani dha. Ida'amuu beekanii, hubatanii, yaada isaa yommuu

hordofanii fi yeroo dhuunfatan, sadarkaa abbaa manummaarra

gahaniiru jenna. Ida'amuun yaada nama kamirraayyuu fudhatan otoo

hin ta'iin, ofuma isaanii irraa kan isaaniif dhihaate, carraa keenya gara

fuula duraatti kan tarkaanfachiisu, ejjannoo fi itti gaafatammummaa

mataa isaanii ta'uu hubatu. Daandii injifannoo hunda keenyaa eenyu

iyyuu mo'aa. eenyu iyyuu mo'atamaa kan itti hin taane ta'uusaa ni

hubatu. Sadarkaan ida'amuu kun sadarkaa ida'amuu irraa gara

ida'amsiisuutti kan itti ceenu dha.

Namoonni daandii ida'amuu hubachuun koodeewwan isaanii warri

biroo akka idaa'aman kan itti watwaatani dha. Kanaanis ida'amtummaa

irraa gara ida'amsiistummaatti ce'u. Sadarkaa kanarratti namoonni biyyi

keenya kan keenya jedhu, waa'een biyya keenyaa nu ilaallata yaada

jedhu gabbifatu. Miirri abbaa biyyummaa waan isaanitti dhaga'amuuf

itti fufiinsa jiraachuu ishiitiif ni qabsaa'o. Qofummaa fi qoccoloo

yeroorra ceesisanii ilaaluun carraa waloo gara fuulduraa ceesisanii

ilaaluuf yaalu.

Duudhaalee lda'amuu

Duudhaaleen ida'amtummaa duudhaalee nuti Itoophiyaa keessaatti

ijaaruuf karoorfannu mara kan bu'uura godhate dha. Duudhaaleen kun

hundi utubaa ida'amuuti. Duudhaa jechuun wantoota garaa garaaf gatii

nuti kenninu fi ulaagaa nuti ittiin waa madaallu dha. Duudhaaleen

ida'amuu hanqina qofummaa keessaa ba'uun taatummaa

dhungoomfachuudhaaf ulaagaa nuti dursa kenninuuf jechuu dha.

Duudhaalee ida'amtummaa keessaa tokko tokkummaa biyyooleessaa

dha. Tokkummaan biyyaalessaa eenyummaan keenya akka addaan hin

banne ta'ee kan walitti fo'amee fi wal-qabate ta'uusaa agarsiisa. Carraan

saboota biyya keenyaa waliin guddachuuf kan uumame malee gargar

baanee yookiin qofaa qofaa keenya biyya birmadoofte qabannee

jiraachuu yookiin nagaan turuu hin dandeenyu. Tokkummaan

biyyaalessaa keenya kan filannoo qofa otoo hin ta'iin, waa'ee dirqama

jiraachuu keenya ittiin eegsisnu dha.

Duudhaan ida'amtummaa inni biraan kabaja lammiilee dha. Kabajni

lammilee of birattis haa ta'u namoota biraa irraa bakka argachuuf

agarsiistuu kabajaati. Kabajni faayidaa fi sodaa waliin adeemsa ittiin

eegsisani dha. Adeemsa namoonni karaa gara milkaa'inaatti ittiin siqnu