LocalDoc/AzTC · Datasets at Hugging Face

text stringlengths 10 518k
İstər nəzm olsun, istəsə də nəsr.
Amma son dövrlərdə pyeslərinizin səhnələrdə canlanması sanki yaradıcılığınızda başqa bir mərhələdir.
- Hər bir yaradıcının müəyyən istiqamətləri yazdığı ilk əsərlərdən bilinir.
Kiminsə əsərində fəlsəfi meyillər üstün olur, kimdəsə ədəbi həllər, kimdəsə təsvirlər və s.Mənim həm poeziya, həm də prozamda isə teatrallıq və vizuallıq həmişə üstün olub.
Teatr mövzusuna həsr olunan “Akvarium”, “Akvanaziya”, bir aktrisanın taleyindən bəhs edən “Aktrisa” romanlarım, “Karmen” povestim elə birbaşa teatra yaxın mövzulardır.
Əvvəl buna çox da diqqət etməmişəm.
Amma bir müddətdən sonra analiz edəndə gördüm ki, əsərlərim teatraldır və bu teatrallıq dekorativliyin üzərinə köklənib.
Yəni mən yazanda özüm də hiss etmədən heç vaxt məişətin aşağı qatlarına düşməmişəm.
Teatrallıq effektini də məhz bu yaradıb.
Çünki teatrda verilən ölümü də, qan-qadanı da tamaşaçı şərti qəbul edir.
Qeyd etmək istəyirəm ki, kinodan fərqli olaraq, teatrda naturalizmə getmək olmaz.
- Ümumi anlamda incəsənət nəyi göstərməlidir?
- Ədəbiyyatda və elə ümumiyyətlə incəsənətdə, əsasən, iki istiqamət var:biri sənətin özünün gözəlliyinə istiqamətlənib, digərində sənətin gözəlliyi bir vasitə olub reallığı göstərmək üçün.
Yəni birində sənət vasitədir, birində isə - məqsəd.
Son zamanlar məişətin ən çirkab, ən iyrənc qatlarına düşmək, onu göstərmək dəb halını alıb.
Əslində isə sənətin bu iki qütbü arasında həmişə hərəkət olub.
Gah estetizmdən gedib naturalizmə, gah naturalizmdən gedib estetizmə.
Mən həmişə 1990-cı illərlə indiki ədəbiyyatı müqayisə edirəm.
Əslində, rifah baxımından indiki dövr “doxsanlar”dan qat-qat yaxşıdır.
Problemlər var, təbii ki, amma o dövrdəkilərlə müqayisəyə belə gəlmir.
Çox ağır, ağrılı, pis dönəm yaşanırdı.
Amma buna baxmayaraq, həmin dövrün ədəbiyyatında, kinosunda məişətin xırdalığına getmək, iyrənc, çirkab qatlarına düşmək yox idi.Əksinə, sanki incəsənət vasitəsilə həmin o qaranlıqdan, ağrı-acıdan qurtulmağa çalışırdılar.
Bu gün qəribə də olsa, onun əksi baş verir və əsasən, müstəqil kinoda buna rast gəlirik.
Həyatın elə iyrənc qatlarına düşürlər ki, adam həyatda özü buna əhəmiyyət vermir, görmək istəmir, bundan qaçmağa çalışır.
Çünki onsuz da, ona kömək edə bilmədiyi halda bu neqativi, ağırlığı özünə yükləməli olur.
Cəmiyyətdə özünü tapa bilməyən, ən aşağı təbəqədə olan, problemli insanları ön plana çıxarır, onu qəhrəmana çevirir.
Bu adamların obrazlarını sənətə gətirmək nəyə xidmət edir, hansı mesajı ötürür?
Axı həmin personajları, onsuz da, müxtəlif teleşoularda, qara-qışqırıq, iyrənc, açıq-aşkar söhbətlərlə hər gün görürük.
Kino çəkirsənsə, ədəbiyyat yazırsansa, tamaşa qoyursansa, bu işin adının “incəsənət” olduğunu unutmamalısan.
Həmin o iyrənclikləri, çılpaqlığı incəsənətə niyə gətirəsən ki?
Bunların hamısı, sadəcə, səs-küy yaratmaq üçündür.
Desinlər ki, filankəsin çəkdiyi filmdə filankəs tualetə gedirdi.
Qəhrəmanlıq sənətə gətirdiyi mövzuya görə basqılara məruz qalmaq, təhlükə altına düşmək, problem yaşamaq, amma buna baxmayaraq, yenə də o mövzudan çəkinməməkdir.
Onların etdiyi isə nə qəhrəmanlıq kimi qəhrəmanlıqdır, nə də sənət kimi sənət.
Hər hansı bir fəlsəfi mesajı da yoxdur.
Əgər bu dediklərim sənətdə hansısa estetik ideya naminə və ya fəlsəfi mesaj ötürmək naminə olsaydı, qəbul edərdim.
“Azdrama”da Fridrix Dürrenmattın “Yaşlı xanımın gəlişi” əsərinə Rövşən Almuradlı quruluş vermişdi.
Tamaşanın sonunda tualetlə bağlı məqam vardı.
Amma orada bu, bir məna kəsb edirdi.
İnsanlar tamaşanın süjeti boyu ali insan dərəcəsindən ən aşağı, çirkab və rəzalət bataqlığına düşürdülər və tualetlə bağlı səhnə məhz onu əks etdirirdi.
Sonda bütün bu qəhrəmanlar tualetə gedirlər.
Məsələn, həmin hissəni çıxartsan, tamaşanın əsas məğzi, mənası itəcəkdi.
Amma indiki əsərlərdə o tipli istənilən hissəni çıxartsan, görürsən ki, heç nə itmir.
Əgər nəyisə çıxaranda əsər bundan bir şey itirmirsə, deməli, onu yazmağın, çəkməyin heç bir mənası yoxdur.
- Sizcə, bu gün ədəbiyyatda, kinoda, teatrda nə çatmır?
Əksər hallarda yazıçı niyə yazdığını, rejissor niyə çəkdiyini, niyə tamaşaya qoyduğunu bilmir.
Yenə də deyirəm, cəmiyyətə ötürəcəyi mesajı yoxdur.
Görürsən ki, maraqlı tapıntılar, məqamlar, detallar var.
Mən kommersiya film və tamaşalarını nəzərdə tutmuram.
Onlar heç sənətə iddialı da deyil.
Sadəcə, reytinqə, qazanca hesablanmış şeylərdir.
Amma sənətə iddialı olan əsərlərdə belə şeylər çoxdur.
Deyəsən ki, ümumiyyətlə ideyasızlıqdır, o da deyil.
Axı ideyasızlığın özü də bir ideyadır.
Postmodernizmin mahiyyətində var bu.
Mən ideyasız material verirəm, çünki dünyadakı bütün ideyalar boş və mənasızdır.
Yəni artıq sən antiideya qoyursan ortaya.
Amma bunlarda heç antiideya da yoxdur.
- Bizim teatr müstəqil kinodan, ədəbiyyatdan, televiziyadan fərqli olaraq, zəmanənin çirkab axarına düşməyən yeganə sahədir.
Bu, teatrımızın ən böyük üstünlüyüdür.
O, elitar tamaşa zövqünü qoruyub-saxlaya bilib.
Bu gün orada ədəbiyyatımızda olan açıq-saçıq çirkabı, kino, “art house” adı ilə sırınan rəzaləti, televiziyalarda neqativi görmürük.
Teatrımız sanki bir qədər özünə qapanıb, donub.
Amma bu, inkişafdan qalmaq demək deyil.
Mən bu qapanmanın özündə bir mübarizə - axına düşməmək mübarizəsi görürəm.
Bu gün teatr mənə, bilirsiniz, nəyi xatırladır?
Adamın ayağının altından çirkab su axını keçəndə ətəyini qaldırır ki, bulanmasın.
Bax, teatr, sanki çirklənməmək üçün ətəyini əlində saxlayıb, gözləyir.
Bu dəqiqə Avropada teatr da korlanıb.
Heç küçədə o qədər söyüş söymürlər, nalayiq ifadələr işlətmirlər ki, teatrda hər kəlməbaşı bir ədəbsiz söz eşidirsən.
Çox sevinirəm ki, bizdə kino, ədəbiyyat buna getsə də, teatr getmədi.
Mən bu çirkabın içində teatrın özünü qoruyub-saxlayacağına, daha da inkişaf edəcəyinə ümid edirəm.
- İncəsənət tarixi boyu bir-birinin ardınca müxtəlif cərəyanlar yaranıb.
Onlara nəzər salsaq, modernizmdən sonra gələn postmodernizm sanki bu inkişafda son mərhələ oldu.
Hazırda hər hansı bir cərəyanın yarandığını görmürəm.
Necə düşünürsünüz, yeni cərəyan yaranacaqmı, yaranacaqsa, özündə nəyi ehtiva edəcək?
- Postmodernizm - ideyaların dağıdılması deməkdir.
Məncə, hələ də postmodernizm davam edir.
Sadəcə, indi postmodernizm heç özü də bilmir ki, nəyə xidmət edir və o da özlüyündə başlayıb parçalanmağa.
Ədəbiyyatda yeni cərəyan isə yoxdur, ümumiyyətlə olmayacaq da.
Çünki insan təfəkkürünün qavraya və yarada biləcəyi hər şeyi modernizmə qədər yaradıblar.
Postmodernizm isə yeni heç nə yaratmır.
Qeyd etdiyim kimi, o, köhnəni dağıtmağa yönəlib.
Köhnə dağılanda isə xaos yaranır.
Dünya tarixində sıra ilə yaranan ədəbi cərəyanlar vardı:intibah, maarifçilik, romantizm, realizm, modernizm...İndiki mərhələ xaotik mərhələdir.
Kim nə istəyir, yazır, çəkir və s.""Əvvəllər cari dövrün cərəyanına uyğun əsərlər yazılırdı və ondan əvvəlki mərhələyə müraciət etmirdilər ki, bu artıq keçmişdir.
Amma indi postmodernizmlə yanaşı, ona qədər olan bütün formalara uyğun əsərlər yaranır.
İdeya axını yoxdur, kim nə əhvaldadırsa, onu da yazır.
Bu, uğurun da təsadüfi olmasına gətirib çıxarır.
Bəzən lap çoxdan işlənmiş, hamının bildiyi, köhnədən qalmış janrda yazılmış əsər çox böyük uğur qazanır.
Azərbaycan ədəbiyyatında Məhəmməd Füzuli, Seyid Əzim Şirvani dövrü, sonra indiki dilimizə daha uyğun olan Əliağa Vahid, daha sonra da Ələmdar Mahir dövrü olub.
İndiki zamanda mən, Arif Buzovnalı və digərləri yeni eksperimentlər etdik, qəzəl janrı bugünkü dilimizə uyğun olaraq müasirləşdi.
Yəni bu, mərhələli şəkildə baş verdi.
Amma baxın, 2000-ci illərin əvvəllərində sırf Füzuli üslubunda kimsə qəzəl yazsaydı, buna kinayə ilə yanaşardılar.
Çünki auditoriya deyəcəkdi ki, bunu artıq Füzuli yazıb, bunu hamı bilir.
Bu üslubda uğur qazanmaq mümkün olmayacaqdı, təkrar sayılacaqdı.
Amma 20 il keçib, indi kimsə Füzuli üslubunda qəzəl yazır, hamı deyir, əladır.
Çünki artıq Füzulini də bilmirlər.
Çünki o zamanlar orta statistik ziyalı insan Füzulini də oxuyurdu, digərlərini də.
Amma indiki nəsil bundan bir qədər bixəbərdir.

İstər nəzm olsun, istəsə də nəsr.

Amma son dövrlərdə pyeslərinizin səhnələrdə canlanması sanki yaradıcılığınızda başqa bir mərhələdir.

- Hər bir yaradıcının müəyyən istiqamətləri yazdığı ilk əsərlərdən bilinir.

Kiminsə əsərində fəlsəfi meyillər üstün olur, kimdəsə ədəbi həllər, kimdəsə təsvirlər və s.Mənim həm poeziya, həm də prozamda isə teatrallıq və vizuallıq həmişə üstün olub.

Teatr mövzusuna həsr olunan “Akvarium”, “Akvanaziya”, bir aktrisanın taleyindən bəhs edən “Aktrisa” romanlarım, “Karmen” povestim elə birbaşa teatra yaxın mövzulardır.

Əvvəl buna çox da diqqət etməmişəm.

Amma bir müddətdən sonra analiz edəndə gördüm ki, əsərlərim teatraldır və bu teatrallıq dekorativliyin üzərinə köklənib.

Yəni mən yazanda özüm də hiss etmədən heç vaxt məişətin aşağı qatlarına düşməmişəm.

Teatrallıq effektini də məhz bu yaradıb.

Çünki teatrda verilən ölümü də, qan-qadanı da tamaşaçı şərti qəbul edir.

Qeyd etmək istəyirəm ki, kinodan fərqli olaraq, teatrda naturalizmə getmək olmaz.

- Ümumi anlamda incəsənət nəyi göstərməlidir?

- Ədəbiyyatda və elə ümumiyyətlə incəsənətdə, əsasən, iki istiqamət var:biri sənətin özünün gözəlliyinə istiqamətlənib, digərində sənətin gözəlliyi bir vasitə olub reallığı göstərmək üçün.

Yəni birində sənət vasitədir, birində isə - məqsəd.

Son zamanlar məişətin ən çirkab, ən iyrənc qatlarına düşmək, onu göstərmək dəb halını alıb.

Əslində isə sənətin bu iki qütbü arasında həmişə hərəkət olub.

Gah estetizmdən gedib naturalizmə, gah naturalizmdən gedib estetizmə.

Mən həmişə 1990-cı illərlə indiki ədəbiyyatı müqayisə edirəm.

Əslində, rifah baxımından indiki dövr “doxsanlar”dan qat-qat yaxşıdır.

Problemlər var, təbii ki, amma o dövrdəkilərlə müqayisəyə belə gəlmir.

Çox ağır, ağrılı, pis dönəm yaşanırdı.

Amma buna baxmayaraq, həmin dövrün ədəbiyyatında, kinosunda məişətin xırdalığına getmək, iyrənc, çirkab qatlarına düşmək yox idi.Əksinə, sanki incəsənət vasitəsilə həmin o qaranlıqdan, ağrı-acıdan qurtulmağa çalışırdılar.

Bu gün qəribə də olsa, onun əksi baş verir və əsasən, müstəqil kinoda buna rast gəlirik.

Həyatın elə iyrənc qatlarına düşürlər ki, adam həyatda özü buna əhəmiyyət vermir, görmək istəmir, bundan qaçmağa çalışır.

Çünki onsuz da, ona kömək edə bilmədiyi halda bu neqativi, ağırlığı özünə yükləməli olur.

Cəmiyyətdə özünü tapa bilməyən, ən aşağı təbəqədə olan, problemli insanları ön plana çıxarır, onu qəhrəmana çevirir.

Bu adamların obrazlarını sənətə gətirmək nəyə xidmət edir, hansı mesajı ötürür?

Axı həmin personajları, onsuz da, müxtəlif teleşoularda, qara-qışqırıq, iyrənc, açıq-aşkar söhbətlərlə hər gün görürük.

Kino çəkirsənsə, ədəbiyyat yazırsansa, tamaşa qoyursansa, bu işin adının “incəsənət” olduğunu unutmamalısan.

Həmin o iyrənclikləri, çılpaqlığı incəsənətə niyə gətirəsən ki?

Bunların hamısı, sadəcə, səs-küy yaratmaq üçündür.

Desinlər ki, filankəsin çəkdiyi filmdə filankəs tualetə gedirdi.

Qəhrəmanlıq sənətə gətirdiyi mövzuya görə basqılara məruz qalmaq, təhlükə altına düşmək, problem yaşamaq, amma buna baxmayaraq, yenə də o mövzudan çəkinməməkdir.

Onların etdiyi isə nə qəhrəmanlıq kimi qəhrəmanlıqdır, nə də sənət kimi sənət.

Hər hansı bir fəlsəfi mesajı da yoxdur.

Əgər bu dediklərim sənətdə hansısa estetik ideya naminə və ya fəlsəfi mesaj ötürmək naminə olsaydı, qəbul edərdim.

“Azdrama”da Fridrix Dürrenmattın “Yaşlı xanımın gəlişi” əsərinə Rövşən Almuradlı quruluş vermişdi.

Tamaşanın sonunda tualetlə bağlı məqam vardı.

Amma orada bu, bir məna kəsb edirdi.

İnsanlar tamaşanın süjeti boyu ali insan dərəcəsindən ən aşağı, çirkab və rəzalət bataqlığına düşürdülər və tualetlə bağlı səhnə məhz onu əks etdirirdi.

Sonda bütün bu qəhrəmanlar tualetə gedirlər.

Məsələn, həmin hissəni çıxartsan, tamaşanın əsas məğzi, mənası itəcəkdi.

Amma indiki əsərlərdə o tipli istənilən hissəni çıxartsan, görürsən ki, heç nə itmir.

Əgər nəyisə çıxaranda əsər bundan bir şey itirmirsə, deməli, onu yazmağın, çəkməyin heç bir mənası yoxdur.

- Sizcə, bu gün ədəbiyyatda, kinoda, teatrda nə çatmır?

Əksər hallarda yazıçı niyə yazdığını, rejissor niyə çəkdiyini, niyə tamaşaya qoyduğunu bilmir.

Yenə də deyirəm, cəmiyyətə ötürəcəyi mesajı yoxdur.

Görürsən ki, maraqlı tapıntılar, məqamlar, detallar var.

Mən kommersiya film və tamaşalarını nəzərdə tutmuram.

Onlar heç sənətə iddialı da deyil.

Sadəcə, reytinqə, qazanca hesablanmış şeylərdir.

Amma sənətə iddialı olan əsərlərdə belə şeylər çoxdur.

Deyəsən ki, ümumiyyətlə ideyasızlıqdır, o da deyil.

Axı ideyasızlığın özü də bir ideyadır.

Postmodernizmin mahiyyətində var bu.

Mən ideyasız material verirəm, çünki dünyadakı bütün ideyalar boş və mənasızdır.

Yəni artıq sən antiideya qoyursan ortaya.

Amma bunlarda heç antiideya da yoxdur.

- Bizim teatr müstəqil kinodan, ədəbiyyatdan, televiziyadan fərqli olaraq, zəmanənin çirkab axarına düşməyən yeganə sahədir.

Bu, teatrımızın ən böyük üstünlüyüdür.

O, elitar tamaşa zövqünü qoruyub-saxlaya bilib.

Bu gün orada ədəbiyyatımızda olan açıq-saçıq çirkabı, kino, “art house” adı ilə sırınan rəzaləti, televiziyalarda neqativi görmürük.

Teatrımız sanki bir qədər özünə qapanıb, donub.

Amma bu, inkişafdan qalmaq demək deyil.

Mən bu qapanmanın özündə bir mübarizə - axına düşməmək mübarizəsi görürəm.

Bu gün teatr mənə, bilirsiniz, nəyi xatırladır?

Adamın ayağının altından çirkab su axını keçəndə ətəyini qaldırır ki, bulanmasın.

Bax, teatr, sanki çirklənməmək üçün ətəyini əlində saxlayıb, gözləyir.

Bu dəqiqə Avropada teatr da korlanıb.

Heç küçədə o qədər söyüş söymürlər, nalayiq ifadələr işlətmirlər ki, teatrda hər kəlməbaşı bir ədəbsiz söz eşidirsən.

Çox sevinirəm ki, bizdə kino, ədəbiyyat buna getsə də, teatr getmədi.

Mən bu çirkabın içində teatrın özünü qoruyub-saxlayacağına, daha da inkişaf edəcəyinə ümid edirəm.

- İncəsənət tarixi boyu bir-birinin ardınca müxtəlif cərəyanlar yaranıb.

Onlara nəzər salsaq, modernizmdən sonra gələn postmodernizm sanki bu inkişafda son mərhələ oldu.

Hazırda hər hansı bir cərəyanın yarandığını görmürəm.

Necə düşünürsünüz, yeni cərəyan yaranacaqmı, yaranacaqsa, özündə nəyi ehtiva edəcək?

- Postmodernizm - ideyaların dağıdılması deməkdir.

Məncə, hələ də postmodernizm davam edir.

Sadəcə, indi postmodernizm heç özü də bilmir ki, nəyə xidmət edir və o da özlüyündə başlayıb parçalanmağa.

Ədəbiyyatda yeni cərəyan isə yoxdur, ümumiyyətlə olmayacaq da.

Çünki insan təfəkkürünün qavraya və yarada biləcəyi hər şeyi modernizmə qədər yaradıblar.

Postmodernizm isə yeni heç nə yaratmır.

Qeyd etdiyim kimi, o, köhnəni dağıtmağa yönəlib.

Köhnə dağılanda isə xaos yaranır.

Dünya tarixində sıra ilə yaranan ədəbi cərəyanlar vardı:intibah, maarifçilik, romantizm, realizm, modernizm...İndiki mərhələ xaotik mərhələdir.

Kim nə istəyir, yazır, çəkir və s.""Əvvəllər cari dövrün cərəyanına uyğun əsərlər yazılırdı və ondan əvvəlki mərhələyə müraciət etmirdilər ki, bu artıq keçmişdir.

Amma indi postmodernizmlə yanaşı, ona qədər olan bütün formalara uyğun əsərlər yaranır.

İdeya axını yoxdur, kim nə əhvaldadırsa, onu da yazır.

Bu, uğurun da təsadüfi olmasına gətirib çıxarır.

Bəzən lap çoxdan işlənmiş, hamının bildiyi, köhnədən qalmış janrda yazılmış əsər çox böyük uğur qazanır.

Azərbaycan ədəbiyyatında Məhəmməd Füzuli, Seyid Əzim Şirvani dövrü, sonra indiki dilimizə daha uyğun olan Əliağa Vahid, daha sonra da Ələmdar Mahir dövrü olub.

İndiki zamanda mən, Arif Buzovnalı və digərləri yeni eksperimentlər etdik, qəzəl janrı bugünkü dilimizə uyğun olaraq müasirləşdi.

Yəni bu, mərhələli şəkildə baş verdi.

Amma baxın, 2000-ci illərin əvvəllərində sırf Füzuli üslubunda kimsə qəzəl yazsaydı, buna kinayə ilə yanaşardılar.

Çünki auditoriya deyəcəkdi ki, bunu artıq Füzuli yazıb, bunu hamı bilir.

Bu üslubda uğur qazanmaq mümkün olmayacaqdı, təkrar sayılacaqdı.

Amma 20 il keçib, indi kimsə Füzuli üslubunda qəzəl yazır, hamı deyir, əladır.

Çünki artıq Füzulini də bilmirlər.

Çünki o zamanlar orta statistik ziyalı insan Füzulini də oxuyurdu, digərlərini də.

Amma indiki nəsil bundan bir qədər bixəbərdir.